1

Omkeer 2.0Friese proeft uin voor wonen, welzij n en zorg

Om

keer 2

.0 Friese proeft u

in voor w

onen

, welzij n

en zorg

Ingrediënten 40 ml Jenever 15 ml Crème de Cassis25 ml Citroensap10 ml Sucre de Cannes

Garnering1 Braam1 Slice citroen

GlasWhiskeyglas

Methode• Vulhetglasvoor3/4metcrushedijs• Schenkalleingrediëntenin,

behalve Crème de Cassis• Roer4x• Aftoppenmetcrushedijs• SchenkCrèmedeCassisuit,langsderand

van het glas voor het ‘bleeding’ effect

Vernieuwende cocktail van wonen, welzijn en zorg

Dutch Bramble

colofon

tekstErik ZwierenbergOebele HerderAns Peeters WeemFettje NollesRowena NustAte Dijkstra

coördinatie en eindredactieSchrijfburo Terwisscha en Wagenaar

ontwerp en opmaakBW H ontwerpers

fotografieMartin Rijpstra

drukRekladruk

receptThe Fabulous Shaker Boys

Dit boek is mede mogelijk gemaakt door de consortiumpartijen van Omkeer 2.0:Thuiszorg Het Friese LandSkewiel TrynwâldenZorggroep NoorderbreedtePalet Zorgkantoor FrieslandWoon FrieslandElkien Gemeente LeeuwardenWelzijn LeeuwardenSinne WelzijnNHL Hogeschool GerritNijfinster

Bij de totstandkoming van deze uitgave is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. Desalniettemin kan de uitgever geen verantwoordelijkheid nemen of aansprakelijk worden gesteld voor mogelijk verkeerde informatie.

november 2009

Omkeer 2.0Friese proeftuin voor wonen, welzijn en zorg

Inhoudsopgave1 Dutch Bramble

2 Colofon

4 Inhoudsopgave

6 Vernieuwende cocktail van wonen, welzij n en zorg

9 Het concept Skewiel

13 Het concept Bilgaard

16 Bestuurlij ke drukte

17 Zachte mantel: soft ware-ontwikkeling door en voor mantelzorgers

20 Kennen en gekend worden

21 Digitaal kabaal

22 Een socratisch succes

24 Goedenacht-zuster live op internet

31 Tussen droom en daad staan wetten in de weg

33 De val van een icoon

34 Verwachtingen, ambities, realiteit en de tsunami

35 Brandstof voor transitie

36 Virtuele kuddes

37 Ongekend talent

38 De lange weg naar klantgerichtheid

40 Een goede buur is beter dan…

46 De digitale opbouwwerker verdwaalt

47 Een memorabele dag, dinsdag 15 januari 2008

48 Bilgaard in beweging

Inhoudsopgave49 Welke burger wil nu eigenlij k transitie?

50 Klussenproject, een kwestie van de juiste match

52 Het dementie-bestendige gasfornuis

57 Mondriaan achter de voordeur

59 SMART-doelstellingen en Columbus

61 De bureaucratie te lij f

62 Meten is weten

67 Burenhulp-centrale, terug naar vroeger?

69 Help, de scootmobiel verzuipt!

71 Doorgeschoten individualisme

73 De Omtinker, ondersteuner van cliënt en mantelzorger

74 Adaptieve stress

81 Vraag het de Zelfstandigheidtoets

83 Volg je dagpad, à la de deipaadstipers

85 Stel gerust uw vraag: multiculturele cliëntondersteuning

86 Dromen in themawerkgroepen

92 Van Alexander Graham Bell naar ‘Mantelzorg in Beeld’

93 Een miljoen in drie maanden uitgeven

94 De wensenfee

96 Toolbox of doos van Pandora

100 Bij lage 1: De transitietheorie en -praktij k

105 Bij lage 2: Selectiecriteria voor transitie-experimenten

op micro-niveau

Omkeer 2.0 startte in september 2007. Een tiental organisaties op het terrein van wonen,welzijnenzorginLeeuwardenendeTrynwâldenzagendaterveranderingnodigwas:eenveranderingdiezenietalleenkondenrealiseren.Eenveranderingomdelangdurigezorgbetaalbaartehoudenvoortoekomstigegeneraties.OokdegemeenteLeeuwardenendeNHLHogeschoolherkendendeproblematieken warenvanmeetafaanbijditinitiatiefbetrokken.Detwaalforganisatiesvormden sameneenconsortium.Nieteerderzochtzo’nbredegroepvanmaatschappelijke organisaties samen naar de juiste samenstelling van een vernieuwende cocktail vanwonen,welzijnenzorg.

Metzoveelverschillendeorganisaties-iedermethuneigencultuur,werkwijze eninnovatiebereidheid(ofaversie)-werdOmkeer2.0hetsymboolvanhetoverjeeigengrenzenendievanjeorganisatieheenkijken.Medewerkersleerdenelkaarkennenenzoekennusamennaareenbeteretoekomst,waarinhunorganisatieseencoherente,geïntegreerdeenhelderedienstverleningaandemaatschappijleveren. Eenmaatschappijwaarinburgersallemogelijkhedenkrijgenaangebodenomhuneigen regie te voeren.

DitboekgeeftinzichtindeervaringendiewerdenopgedaantijdensOmkeer2.0,onderdeelvanhetTransitieprogrammaindeLangdurendeZorgvanhetministerievanVWS.Eentransitieprojectismeerdanhetwerkandersinrichten.Hetbeoogteenstructurelemaatschappelijkeveranderingoplangeretermijn.Datvraagtookomeenanderemaniervanrapporterendandegebruikelijkeprojectrapportages.Wekozenervoordeopgedaneervaringenvastteleggenincolumns.Voorafgegaandoorinleidendeartikelenengelardeerdmetfoto’svanmensendiebetrokkenenwarenbijhetproject.

Decolumnsgevendeauteursdevrijheidomeigeninzichtenopeennarratievewijzeovertedragenaananderen.Zobiedenzeinzichtinmenselijke,technische,culturele enpolitiekevraagstukkendieinhetprojectOmkeer2.0zijnverkend.Iederecolumn bevatweléénoftweelessendievoorumisschiennieuwzijnof(on)bewustbekend. Nustaanonzelessenoppapier.WieprojectenvergelijkbaarmetdiebinnenOmkeer2.0wiloppakken,kanhetboekgebruikenterleringenvermaak.

OMkEER2.0

Vernieuwende cocktail van wonen, welzijn en zorg

8

Viadelinkww.transitieprogramma.nl/omkeerkomtu naastdecolumnsuitbijallerelevantedocumentenvan hetproject.Dezedocumentenkunnenbijdragenaan nieuwe projecten die transitie op gang brengen. Een aantal projecten is één op één elders kopieerbaar.

Uitvoorgaandeprojectenenprogramma’swaarbijveelorganisatiesbetrokkenwaren,wetenwedateenproces-matigeaanpaknodigisomgezamenlijktewerkenaandoelendiezichgedurendehetprocesverhelderen.WezijnertrotsopdatinderuimtweejaardathetprojectOmkeer2.0loopt,allepartijenhunbijdragehebbengeleverd.Endatondankssomsgroteproblemen,zoalsminderbudgetdanverwachtofonzekerheidbijdeverschillendepartnersoverhuneigentoekomst.

Wewistenookdatalleeneenprocesmatigeaanpakzouleiden tot lange (praat)sessies. En dat de resultaten na twee jaarpratennihilkunnenzijn.Omdattevoorkomenzijnwein het begin direct aan de slag gegaan met enkele tientallen deelprojecten.Dedeelprojectenmoestenoptimaalbijdragenaan de gewenste transitie.

Gedurendehetprojectisernaderonderzoekgedaannaarde eisen die aan transitieprojecten gesteld moeten worden omdemaximalekansoptransitietevergroten.Inherentaandezeprojectenisdatzeeengrootafbreukrisicohadden.Indeverschillendecolumnszultudanooklezendaternaastsuccessenookdoodlopendewegenzijn.Sommigeprojectenlijkeninhetbeginveelbelovendenstruikelenuiteindelijkoverkleineissues.Adaptiefplannen,eenmooiconceptdatinanderesectorengoedwerkt,looptklemindesleutelproblematiek:eenkenmerkendprobleemvoordezorg.

Transitieprojectenmogenmislukken,alsweermaarvanlerenenindetoekomstmeerkansrijkewegenkunnenbewandelen.Dieluxe,hetmogenmislukkenvandeel-projecten,ismaarweinigprojectengegeven.Datvraagtomeennieuwewijzevanwerkenenevalueren.Normaalgesproken mogen projecten nooit mislukken en dat doen zedanookniet,toch..?

Mislukkenbetekenthierdatdegekozeninnovatievewerk-wijzeniet,ofnogniet,voldoet.HetdeelprojectConnectednurseiseenvoorbeeldwaarwetevroegmeewaren.Degps-technologiehadhetinprincipemoetendoen.Helaaswarendeapparaatjesnogwattraag,snelleegenonhandigingebruik.IntweejaartijdisdeonderliggendetechnieksnelverbeterdenzalhetconceptvanConnectednurse(column:Goedenacht-zusterliveopinternet)nualsvanzelfzijnwegwetentevinden.

Deeersteartikeleninditboekgaanoverwelzijn,wonen enzorgbinnenhetconceptSkewielenhetconceptBilgaard.Alsuhierbegint,krijgtueengoedeindrukvanhetkaderwaarbinnenhetprojectisuitgevoerd.Daarnakuntudecolumnsinwillekeurigevolgordelezen.Zestaanopzich-zelfendeinhoudvarieertvanleukverhaaltotbriljanteobservatie.Hetoordeelisaanu.

AlslaatstewillenweenkelewoordenwijdenaanFoekedeJong.HijstondmedeaandewiegvanhetOmkeer2.0project.Foekewordtgezienalsinspiratorenvisionair,maarsomsookalszelfbenoemdegoeroevanhetSkewiel-concept.VaststaatdathijeengrootdeelvanzijnlevenaanSkewielgafenheelveelmenseninspireerde.Daarzijnwehemergdankbaarvoor.Foekewerdhalverwegehetprojectziek.Dathad een negatief effect op de transitiekracht van Skewiel. Eind 2009 krabbelt Skewiel uit het dal en staat het concept gelukkig nog steeds als een huis.

Alsditboekbijdraagtaanhetinzichtindesuccesfactorenvantransitieindelangdurigezorgendebenodigdever-anderingenietsversnelt,danhebbenweonsdoelbereikt.

Restonsuveelleespleziereninspiratietewensen met dit boek.

Erik ZwierenbergOebele HerderAns Peeters WeemFettje NollesRowena NustAte Dijkstra

9

Erik Zwierenberg

10

Het concept Skewiel

Deafbraakvanverzorgingshuis

‘HeemstraState’eindvorigeeeuwen

denieuwbouwvanhetgelijknamige

multifunctionele dienstencentrum staan

symbool voor de nieuwe manier van

denkenoverwelzijnenzorginTrynwâlden.

Ouderen en hulpbehoevenden worden niet

langergeïsoleerdenverzorgdonderééndak,

maarmakenblijvenddeeluitvaneenactieve

gemeenschap,waarbijzenaarbehoefte

kunnenwinkelenbij‘desupermarktvoor

zorg’:Skewiel.

11

SkewielisFriesvoorsteunbalk.HetconceptSkewielgenietgrotebekendheid.BusladingengeïnteresseerdenreizenafnaarhetidyllischeTrynwâldenwaarzegastvrijwordenonthaald,eenrondleidingeneenboeiendepresentatiekrijgen.VoorheenonderleidingvanFoekedeJongzelf,debedenkervanSkewiel.Demeestenieuwsgierigenzijnonderdeindrukvanhetconceptengaangeïnspireerdenvolgoedevoornemensnaarhuis.IkprobeerzobondigenkrachtigmogelijktevertellenwaarophetconceptSkewielisgebaseerdenzaldevoornaamsteonderdelen kort aanstippen.

Tijdloos bouwenSkewielisgeïnspireerdopdeideeënvanChristopherAlexanderoverhetont-wikkelenvaneenwoonomgevingendanmetnameovertijdloosbouwen.Hijverwoorddedatalsvolgt:‘Thereisonetimelesswayofbuilding.Itisathousandyearsold,andthesametodayasithaseverbeen.Thegreattraditionalbuildingsofthepast,thevillagesandtentsandtemplesinwhichmanfeelsathome,havealwaysbeenmadebypeoplewhowereveryclosetothecenterofthisway.Itisnotpossibletomakegreatbuildings,orgreattowns,beautifulplaces,placeswhereyoufeelyourself,placeswhereyoufeelalive,exceptbyfollowingthisway.And,asyouwillsee,thiswaywillleadanyonewholooksforittobuildingswhicharethemselvesasancientintheirform,asthetreesandhills,andasourfacesare.’

Civil SocietyBezoekersvandenieuweHeemstraStateervarendatdezefilosofiedoorgevoerdisin de ontwikkeling en inrichting van de gebouwen en de parkachtige tuin van het complex.Vooreendeelverklaartdatdeinspiratiediezeinhetdienstencentrumopdoen.Skewielistevensgebaseerdopdeideeënoverde‘CivilSociety’.Wikipediaomschrijftdezealsvolgt:‘DeburgermaatschappijofCivilSocietykanbondigwordenomschrevenalshetinstitutioneledomeinvanvrijwilligeassociaties.Hetiseenaanduidingvanorganisatiesofinstitutiesbuitendesfeervandeoverheid,demarktendeverbandenvanfamilieenvrienden.Mensenmakenervrijwilligdeelvanuit.Deburgermaatschappijstaatbovendienvoorpolitiekeenmaatschappelijkewensbeelden,zoalsbetrokkenheidvanburgersbijdepubliekezaak,vergrotingvanmaatschappelijkzelfbestuurtenkostevandepolitiek,beperkingvancommerciëleinvloedenenversterkingvangemeenschapszinentolerantie.’

Geestelijk vader van SkewielFoekedeJongvattedeideeënvanChristopherAlexanderendeCivilSocietyeenkeeralsvolgtsamen:“Hetzoogdiermensleeftineenkuddevanmaximaal10.000stuks.Wordtdegroepgroterdanontstaaneruitwassen.Decriminaliteitneemttoe,mensenvervreemdenvanhunleefomgeving,debetrokkenheidbij‘dekudde’verdwijntendesocialecontrolewerktnietmeer.Eengezondekuddeondersteuntzijnindividueleledenenbiedthenruimteomtegroeienentebloeien.Ineenlaterelevensfasezorgtdekuddevooreenplezierigeplekomoudteworden.Mensendiegeendeeluitmakenvaneengezondekuddemissenaandacht,wordensnellerziekendoeneerdereneengroterberoepopzorg.”

“ De ervaringen met Skewiel leren ons dat meer aandacht voor welzijn leidt tot drie jaar uitstel van de behoefte aan zorg. De AWBZ-kosten zijn ten opzichte van vergelijkbare verzorgingsgebieden lager. Door het huidige financierings- systeem komt het voordeel niet van-zelf terecht bij de organisatie die een besparing mogelijk maakt, waardoor deze in een financieel kafkiaans probleem terecht komt.”erik zwierenberg

12

De visie van Skewiel IndevisievanSkewielTrynwâldenwordtdeburgerzodaniggefaciliteerddathijofzijzijneigen‘dagpad’kanvormgeven.Inpraktijkbetekentditdatmenseneerstdoordeeigenomgevingwordenopgevangen.Intweedeinstantiewordt een beroep gedaan op de sociale steunstructuur die viawelzijnsactiviteitenwordtversterkt.Alsdatnietmeertoereikendis,komterpaszorgomdehoekkijken.Dezewordtthuis,indeeigenomgevingaangeboden.Inprincipeblijftiedereentotzijnofhaardoodthuiswonen.

De Mienskipsrie (gemeenschapsraad) DegemeenschapsraadissamengestelduitmensenmeteengrootnetwerkbinnendeTrynwâlden.Zezijnbetrokkenenbegaanmetdeontwikkelingeninhetgebiedendegemeen-schap.DeMienskipsrieheeftgeen‘officiële’machtofpositie.ZijfunctioneertvooralalseencommunicatieplatformenklankbordvoorSkewiel.Zijiseensoort‘Raadvanervarenenwijzedorpsbewoners’.Zijherkentproblemenindegemeen-schapendraagtoplossingenaan.Achterliggendegedachteisdatmensenbetrokkenmoetenzijnomvanelkaarshulp,zorg,middelen en informatie gebruik te kunnen maken.

Het dienstencentrum, de supermarkt voor zorg HetdienstencentrumligtcentraalindeTrynwâldenenmaaktonderdeeluitvandenieuweHeemstraState.OpdezelocatievindenbezoekersonderanderehetkantoorvanSkewielTrynwâlden,eentandarts,eenapotheek,fysio-,ergonomie-,mensendieck-enlogopediepraktijk,maarookeenbibliotheek,bloedpriklaboratorium,consultatiebureau,buitenschoolseopvang,kinderdagverblijfenkapper.Hetdienstencentrummaaktonderdeeluitvantweeappartementencomplexenwaar mensen vanaf hun 50ste een appartement kunnen hurenofkopen.Zijwonenzelfstandigenkunnendichtbij de gewenste diensten afnemen.

De Omtinkers (omdenkers) DeOmtinkerkentdeproblemenwaarouderen,hulp-behoevendenenmantelzorgerstegenaanlopen.Hijofzijadviseert,ondersteuntenregelt-indiennodig-hulpophetgebiedvanwonen,welzijnenzorg.DeOmtinkerweetwieondersteuningnodigheeftenzoektmensenop.DeOmtinkerhelptmensenookhuneigenvragenenbehoefteshelder tekrijgen.

It deipad (dagpad) Iedermensheeftzijneigendagritme.Vanopstaanenopgeregeldetijdenwerken,eten,winkelentotontspannen.

Alsiemanddaar,omwatvoorredenook,moeitemeekrijgtishetbelangrijkdatdaaraandachtvoorisenondersteuningwordtgebodenzodatmendedagelijksedingenkanblijvendoen.Mensenwillenzolangmogelijkhuneigendagpadblijvenvolgen. Zelfsturende teams (à la buurtzorg) DeTrynwâldenomvatzevendorpen.Samengoedvoorzo’n10.000inwonersdievoorhulpenzorgaanhuiseenberoepkunnendoenopzogenaamdedoarpstallen.Ookwelwijkteamsgenoemd.Dezeteamsbestaanuithuishoudelijkehulpen,helpenden,verzorgenden,verpleegkundigen,artsen,fysiotherapeuten,ergotherapeuten,dominees,geestelijkeverzorgersénwelzijnwerkers.DeTrynwâldenteltvierreguliere doarpstallen en een ‘vliegende keep team’ met oproep-eninvalkrachten.Dedoarpstallenzijnzelfredzaamenzelfsturendenbiedenallevoorkomendedienstenophetgebiedvan(thuis)hulp,zorgenwelzijn.

Het (digitaal) opbouwwerk Voorhet(her)kennenvansocialeproblemenisopbouwwerkeenbelangrijkinstrument.Ookwerkthetopbouwwerkaanhetversterkenvansocialesteunstructuren.Datgebeurtindedorpenenopstraat,maarookviadigitalenetwerkenwordensteeds meer mensen bereikt en geholpen. Skewiel besteedt veel aandacht aan de digitalisering van het opbouwwerk.

De Skewielmobiel Debereikbaarheidvanvoorzieningen(vooriedereen)isophetplattelandeenbelangrijkaandachtspunt.Datgeldtookvoor de faciliteiten die het dienstencentrum biedt. Skewiel wilvoormensenmeteenlaaginkomen,mensendiemoeilijkterbeenzijnenmensendiegeenautohebbenbetaalbaarvervoerregelen.DeorganisatiewerktsamenmethetCartesiusInstituutaandeontwikkelingvandeduurzameSkewielmobiel:eenmilieuvriendelijkelektrischvoertuigvoorzienvaneendigitaal(route)aanvraagsysteem.

HetwordtteveelomintegaanopalleonderdelenvanhetconceptSkewiel.Tochwilikdemaaltijdvoorzieningen, hetwerkenmetvrijwilligers,hetaanbiedenvancursussen,hetondersteunenvanhangjongeren,dedigitaleleerstee en het inkopen van lokale producten nog even noemen. Temeeromdatookopdiefrontenhardaanverdereont-wikkeling wordt gewerkt. We hopen hiermee een beetje duidelijktemakenwaaromSkewielbelangstellingenbezoekersuitallewerelddelentrekt.Hetmagduidelijk zijndathetconceptvanSkewielnietondoorgrondelijkis,maareigenlijkzooudisalsdemensheid.

Op basis van de voorgaande ideeën is het concept Skewiel ontwikkeld en zijn de volgende, typerende onderdelen geconcretiseerd.

13

Oebele Herder

14

Bilgaardisvolgensdebewonerseenplezierigeenleefbare

wijk.Eenwijkwaarverschillendegroepenbewonersmet

elkaar wonen en respectvol met elkaar omgaan. Waar

mensenzichkunnenontwikkelen.Waarhetschoonen

veiligis.Datmoetzoblijven,schrijfthetwijkpanelvan

Bilgaard.Debewonerszijnvooraltevredenoverhetgoede

voorzieningenniveauendegunstigeliggingtenopzichtevan

stadenplatteland.Veelmensenwoneneralvanafdebouw

indejaren’60.Enzewillenergraagblijven.

Het concept Bilgaard

15

Denaoorlogsewoonwijkpastpreciesinhetwoningbouw-programma van de jaren ‘60. Systeembouw was op dat momenthetcredo.Hetoorspronkelijkeontwerpisvan VanderBroekenBakema.DearchitectenwarenaanhangervandefilosofievanChristopherAlexander,datistezienaandezogenaamdestempelbouw.Elkewooneenheid (plein/stempel)ismeteentoegangsweggekoppeldaan de hoofdontsluitingswegen.

Mensenmakengemakkelijkcontactindezewoonomgeving.Pleintjes,kleinetoegangswegenenhetcentraalgelegenoverdekte winkelcentrum: alles bevordert de sociale cohesie.Derampwasdanooknietteoverzientoenhetwinkelcentrum enkele jaren terug grotendeels afbrandde. Metdebrandverlorendeouderenindewijkhunver-trouwdehangplek.Alleenaldaardoordreigdedesocialecohesie af te brokkelen. Gelukkig vordert de wederopbouw gestaagenkrijgtdewijkereenmooierhartdanvoorheenvoor terug. De MienskipsrieZoalsalleLeeuwarderwijkenkentookBilgaardeenwijk-panel,samengestelduitvrijwilligers.Zevormeneengoede afspiegeling van de bewoners en hebben een goed netwerk indewijk.Hetwijkpanelheeftookeenvisieopdewijkontwikkeld.Hetishetpanelerallesaangelegendatdepositievemeningvandebewonersblijftbestaan:eenple-zierige,leefbarewijk.Datbetekentdatzijvoorbewonersdieouderworden,goedevoorzieningenwillencreëren.Bijvoorbeelddoordewoonservicezoneenhuiskamers in seniorenflats. Bovendien mag het aantal ouderen in dewijkstabielblijven.

Ookjongerenkrijgenkansenindezewijk.Hetpanelwilhendekansbiedenerlangertekunnenblijvenwonen.Meerstarterswoningen en meer diversiteit in vervolgwoningen

zodoende.Ophetwensenlijstjevanhetwijkpanelstaatookeenbetereintegratievanallochtonenindewijk.Omdewijkleefbaartehoudenmoethetpercentagenietverdertoe-nemen.Verdervindthetpaneldateengoedmixnodigisvansociaal-cultureelwerk,kinder-enjeugdwerk,opbouwwerkenhandhavingdoorgemeente,corporatiesenpolitie. WoonservicezoneAlin2004werdvastgestelddatdewijkBilgaardmethaargroeiend aandeel oudere bewoners een interessant gebied vooreenwoonservicezoneis.Datstondinde‘Visieopwonenenzorgin2015’.Indewijkwonennamelijkrelatiefveelsenioren(55+).Hetcentraalgelegenwinkelcentrum endenabijgelegenbouwlocaties(nieuwbouwenrenovatie)bodeneengoedemogelijkheidvoorderealisatievaneencentralewoonservicezoneindewijk.Dezeambitieszijngrotendeels gerealiseerd. In2008opendehet‘multifunctionelecentrumvoorwonenenzorg’haardeuren.Indewijkzijn42woningenvoorbeschermdwonen,180voorverzorgdwonenen595voormensen met beperkingen geschikte woningen beschikbaar. Volgensdehuidigeinzichtenisdatvoldoendeomdever-grijzingvandewijkbevolkinghieroptekunnenvangen. Debewonerkandusindeeigenwoningof,alsdewoningechtongeschiktblijktvoorverderebewoning,inzijnofhaareigenwoonomgevingblijvenwonen. Community Care Bijdeontwikkelingvandewoonservicezoneisnietalleenaandachtvoordehardware:hetgebouw,maarookaandachtvoordesoftware,demensendieindewijkwonen.Indatkaderisenkelejarenterughetproject‘CommunityCare’opgezetomsocialenetwerkenteversterkenonderhetmotto‘Meedoenisbelangrijk,gewoonwaarhetkan,speciaal waar dat moet’.

Het wijkpanel vormt een goede afspiegeling van de bewoners en heeft een goed netwerk in de wijk.

16

Smart Caring Community, Omkeer 2.0 in Bilgaard InvervolgopditprojectissamenmetSkewielin2007hetprojectOmkeer 2.0 ontwikkeld.

Kern van het project: • Verderversterkenvandesocialesteunstructuurterbevordering

vanzelforganiserendvermogen• Ontwikkelennieuwemediaendienstendieondersteunendzijn

aanzorgprocest.b.v.optimalecommunicatietussenzorgvrager,sociaalsteunsysteemenformelezorg

• Inventarisatieknelpuntenregelgevingenfinancieringsstructuur• Herinrichtenzorgproces(aanbieders)

Met als doel: -Afnamevanvraagnaarprofessionelezorg-Afnameuitgavenpubliekemiddelen-Ontstaanbetaalbarearrangementen/diensten

Bilgaardteltzo’n6600inwoners.Eenderdevan de inwoners is ouder dan 55 jaar. Hetaandeelgezinnenmetkinderenligtbeneden het gemiddelde; het aandeel eenoudergezinnenbovengemiddeldhoog.HetnettohuishoudinkomeninBilgaardblijftachterbijderestvanLeeuwarden. InBilgaardheeft15%vandebewonersvan18-64jaareenuitkering.VoordegemeenteLeeuwardenligtditop8%.InBilgaardwonenrelatiefveelallochtonen.ErzijngrotegroepenMarokkanen,Surinamers,envluchtelingen;erzijnkleineregroepenAntillianen,Turken(maarwelmeerdangemiddeldinLeeuwarden)enoverigeminderheden.

“ WoonFriesland heeft een visie die uitgaat van ‘Goed Wonen’ in drie punten. Een goede woning, een goede woonomgeving en goede dienstverlening. WoonFriesland is ook op zoek naar vormen om de samenwerking met andere partijen ter bevordering van de leefbaarheid te versterken en te verbeteren. Er wordt al gewerkt in PPS-constructies en er wordt nagedacht over andere vormen van samenwerking.” frans kooiker (woonfriesland)

17

Inhetnajaarvan2007,bijdestartvanOmkeer2.0,hebbenwijhetprojectvaakomschrevenalsdezoektochtnaardejuistesamenstellingvaneenduurzamecocktailvoorwonen,welzijnenzorg.Eencocktaildieiniedergevalzoumoetenbestaanuithetversterkenvandesocialesteunstructuur,hetvergrotenvandeinformelezorg, hetvereenvoudigenvanderegelgeving,hetverhogen van het veiligheidsgevoel en klantsturing als basisprincipe.

AllebenodigdeICT-middelendienenbijdieomvormingalshefboom:deopeningtotnieuwemogelijkheden.Dejuistesamenstelling van de hierboven genoemde cocktail moesten weproefondervindelijkvaststellen.Datbetekendedatweindepraktijkmoesten‘shakenenbeproeven’omtezienwatde goede verhouding was. Misschien miste er nog wel een ingrediënt.Misschienzoudenweonverwachtnognieuweingrediëntentegenkomeninhetproces.

Eenavontuurlijkebezigheid,datshaken!Nogavontuur-lijker,alsdatdooreentientalorganisatiesgezamenlijkwordtopgepakt.EnzogeschieddebijOmkeer2.0.Nugaatsamenwerkennietvanzelf.Daarvoormoetjeafspraken maken en die moet je vastleggen in een overeenkomst. Vooralwanneereraanzienlijkegeldsommenmeege-moeidzijn.Dathetvastleggenvaneensamenwerkings-overeenkomstnietzogemakkelijkwas,kwammede doordatdesubsidiebestonduitAWBZ-gelddatviahetZorgkantooralleenaaneenerkendeAWBZ-instelling konwordentoegekend.kortom,methetZorgkantoormoestenafsprakenwordengemaaktovereenaparte, zeeruitzonderlijkevormvanverantwoording.

Nogkonhetshakenenbeproevennietbeginnen.Eénorganisatie,deerkendeAWBZ-instelling,diendeoptetredenalsontvangerenverantwoordelijkevandesubsidie.Dezewasalleenalskashouderprimusinterparesenverdernetalsdeanderenéénvandesamenwerkendepartijen.Maarhoelegjeditallemaalvastineenbestuurlijkeovereenkomstomgezamenlijkeenavontuuraantegaanmetongewisseuitkomst?En,watzouergebeurenalsachteraftoch(eendeelvan)debestedingvangeldenalsonrechtmatigzouwordenaangemerktdooreenvoortvarendeaccountant?OndanksalleafsprakenmethetZorgkantoorwasdateenrisico. Wiezoudaarvoormoetenopdraaien?Hetwasinderdaad

zo:dezeopdrachtvertoondeenigegelijkenismetdeopdracht tot de kwadratuur van een cirkel: het was onoplosbaar.

Indemaandenoktoberennovembervan2007waserdruk mailverkeer met de bestuurders over de juridische vormgevingvandesamenwerking.Ikwerdenerzijdsgeprezenommijnvoortvarendeaanpakomnogindecember 2007 een formele ondertekening met een feestelijktintjeteorganiseren,maarkreeganderzijdsmeteendesuggestieofwediebijeenkomstnietkondenbeperkentothetfeestelijktintje.Omdezakenjuridischnogmaareensgoedvanallekantentekunnenlatenbekijken.Tegelijkertijdhaddenwedeopdrachthettoegekendemiljoenvoor2007weluittegeven.WantbijalleafsprakenmethetZorgkantoorbleeféénAWBZ-guldenregelwelbestaan: niet uitgegeven geld in het jaar van toekenning moet worden teruggestort.

Uitgavendoenzonderenigevastleggingvandesamen-werkingsafsprakenleekmijnietzoverstandigenookde subsidieontvangende organisatie werd daar wel een beetjezenuwachtigvan.Uiteindelijkwerddesamen-werkingbeklonkenineen‘VerklaringdeelnameSm@rtCaringCommunities’(zoheetteOmkeer2.0toennog)tussendesubsidieontvangendeorganisatieenelkedeel-nemendepartij.Metdefeestelijkeondertekeningop19december2007ophetstadhuisinLeeuwardenwerdformeelbeklonkendatwijmetzijnallenoppadgingenomeen nog onbekende cocktail te gaan ‘shaken’ en beproeven. Hethadwatbestuurlijkedruktegegeven,maarnustondertocheensamenwerkingsverband.Hetlandelijketransitiemanagementvonddetotstandbrengingvandezeovereenkomst al een eerste lovenswaardig transitieproduct en dat compliment hebben we in dank aanvaard.

Bestuurlijke drukte

Een avontuurlijke cocktail in een bestuurlijke samenwerkingsovereenkomst: de kwadratuur van een cirkel?!

18

Vrijweldagelijkswordenweoverspoelddooreentsunamivannieuwedienstenopinternet.Vaakwordenzemetveelkabaalaangekondigdomonzevluchtigeaandachtevenvasttehouden.Doordieovervloedenhetveletromgeroffelmissenwesomsdemooisteontwikkelingen.Zowerdiklaatstgetiptopeenpareltjedatikunietwilonthouden;cc-net.

Ikwasdirectenthousiastoverditconceptenmaakteeenafspraakmetdeeigenaaronderhetmotto‘baathetniet,danschaadthetniet’.Watdirectopvielwasdeintegeregedrevenheidvandeeigenaar/verkopervandewebapplicatie.Alleendatalwasdemoeitevanhetgesprekwaard.Iemanddietotinzijntenengelooftdatzijnproductietstoevoegtaanhetwelzijnvandemedemens,datisbijzondermooiomtezien.

Cc-netisontwikkelddoordeeigenaartoenzijnmoederhulpbehoevendwerdenineenverpleeghuiswerdopgenomenwaarzenogjarenmetveelplezierheeftgewoond.Hijenzijnvierbroersenzussenonderhieldenvanafdatmomentgeregeld contact met de verpleeg(st)ers over het wel en wee van hun moeder. kortom,veelheenenweergebeldengemaild.Omdittestroomlijnenenbeperkenhebbenzecc-netontwikkeld.Ineersteinstantievoorhuneigengemak.Laterwerdhet via het verpleeghuis ook aan meerdere families beschikbaar gesteld.

Cc-netiseeneenvoudigconcept.Viaeenafgeslotenwebsitekunnenverzorgers,moeder(inditvoorbeeld),kinderen,familieledenenvriendencommuniceren.Verzorgerskunnenopcc-netaangevenwaterdiedaggebeurdis.Allebetrokkenenkrijgendaneenmailmetlink,zodatzesnelkunneninloggenopcc-netwaardeboodschappenachtergelatenzijn.Datvoorkomtomvangrijkebel-enmailrondes.Alsextraatjeheeftcc-neteenfotoalbumenanderemogelijkhedendiehetcontactintensiever maken.Hetmooievandezewebdienstisdathetvolledigontwikkeldisdooreenklantvanhetverpleeghuisennietdoorprofessionals.Dieinsteek,gebaseerdopdebehoeftesvandegebruikereneigenervaringen,isdekrachtvaneenontwikkelingalsdeze.Nietgevestigdeinstituten,maardeafnemerontwikkeltdienstendiewaardehebben.Mijnouderszijnnogjongenkunnenvoorlopignogprimavoorzichzelfzorgen.Waariksomswelvanbaalisdatikduizendkeermoetvertellenhoehetmetmijndochtergaat.Misschienkanikcc-netvoorhaargaaninzetten?

Zachte mantel: software-ontwikkeling door en voor mantelzorgers

19

2 delen ha rdware3 delen hu manware1 1/2 deel soft ware

2 delen ha rdware3 delen hu manware1 1/2 deel soft ware

Indekrantleesikweereenartikelovereenuitdehandgelopenburenruzie.Letterlijkdolgedraaiddooreenmaanden- langeopgespaardewoede,veroorzaaktdoorhardemuziekop nachtelijkeuurtjes.Deenebuurmanheeftdeanderaan- gevallenmeteenheggenschaar.Denuookoverdaggrijs-gedraaidecdvandeburenmoetdedruppelzijngeweest.Ikvraagmeafofditechtdeenigeoplossingisgeweest.Helaaszijnbovengenoemdetaferelenaandeordevandedag.

Zelfopgegroeidineenpittoreskdorpjekenikmijnburenenisdeverstandhoudinggoed.Toeniknaardestadverhuisdeomopkamerstegaan,moestikwennenaandemanierwaaropmenmetburenomgaat.Ikwilnietzeggendathetoveralzois,maaroverhetalgemeenishetonderlingecontactvertezoeken.Inflatsvindternognauwelijkseenpraatjeopdegalerijplaatsenlijkthetalsofeeniederzosnelmogelijkdevoordeurachterzichdichttrekt.Eengevolgvan dit afnemende onderlinge contact is de toegenomen vraagnaarformelediensten.Menkentelkaarnietendurftgeengezelligpraatjeaanteknopen.Laatstaaniemandaansprekenophinderlijkgedrag.Hetisveelgemakkelijkeromanoniemjebeklagtedoenbijdepolitie.Vandezewordt vervolgens verlangd het probleem op te lossen. Helaaswerkthetindepraktijkvaaknietzo.Escalatievanonderlinge meningsverschillen tussen buren is dan ook een veelvoorkomend probleem.

Burenoverlast is in de huidige samenleving een bekend fenomeen.Veelmensenkampenmetproblemendiegere-lateerdzijnaanditfenomeen.Maatschappelijkgezienheeftdezevormvanoverlast,veelalgekoppeldaandeleefbaarheidineenwijk,veelaandacht.Ookzijnertallozedocumentenopinternetdiebeschrijvenhoeburenoverlastisoptelossenoftevoorkomen.Deeerstestapiseenpersoonlijkebenaderingvandeoverlastgever.Laterkomenofficiëleinstantiesalsdepolitieofzelfsjustitieinbeeld.Hetprobleemisdatstagnatiezichveelalinhetbeginstadiumvoordoet.Burenkennenelkaarnauwelijksendaaromwordtdepersoonlijkebenaderingsstapovergeslagen.Erwordtdirect naar formele oplossingen gegrepen. Getracht moet

wordenommensenzovertekrijgendatzijeerstsamennaareenoplossingzoeken.Meerzichteninzichtkrijgenindesocialeproblematiekachterdevoordeur.Simpelgezegd,‘Men moet elkaar leren kennen’.

IndeBird7,eenflatindewijkBilgaard,isgestartmethetproject‘kennenengekendworden’.Bijditprojectishetvanbelangomflatbewonersopeenontspannenenvrijblijvendewijzemetelkaarincontacttebrengen.Omditterealiserenendesocialecohesieteversterken,zijndriefeestelijkeenlaagdrempeligebewonersbijeenkomstengeorganiseerd.Doorhetkennenengekendwordenvandebewonerstebevorderen,zalhetbegripvoorelkaarenelkaarssituatiesgroeien.Deverdraagzaamheidneemttoealsredenenenachterliggendegedachtenvanbepaaldgedragbekendzijn.Dithoeftnietaltijdtebetekenendatereeninnigcontactmoetontstaan.Maaralleenaleenvriendelijk‘goedemorgen’indeliftvolstaat.

Vaakzijnburenzichnietbewustvandeoverlastdiezij veroorzaken.Wanneermenernietopwordtaangesproken, wordthetstorendegedragvoortgezet.Inveelgevallenleidt een goed gesprek tot een oplossing of het begin ervan. Natuurlijklevertinsommigegevalleneengesprekniethetgewensteresultaatop.Sommigeoverlastproblemenzijnmetpratenalleennietoptelossen.Hierkaneenformelehulp-instantie worden ingeschakeld.

Belangrijkerdanhetaandragenvanmogelijkhedenomburenoverlastoptelossen,isdushetvoorkomenervan.Bijditprojectisdanookgekozenvoordepreventieveinsteek.Doordathetgemêleerdegezelschapelkaaropeenlaagdrempeligemanierleertkennen,zaldebeeldvormingjegenselkaarveranderen.Dezeveranderdebeeldvormingenhetontstanebegripzalhetgevoelvanveiligheidensaamhorigheidvergroten.Wantwaarompasingrijpenalshetaltelaatisendenegatievestempelreedsgedruktstaat?Plezierignaastelkaarwonenisweldegelijkmogelijk.Alsweonsallemaalmaarietsmenselijkerenpositieveropstellen.

Kennen en gekend worden

22

Hetprojectlooptinmiddelsteneindeenerhebbeneendrietalbijeenkomstenplaatsgevonden.Debehoefteomelkaartelerenkennenbleekzekeraanwezigindeflat.Aangegevenwerd dat men het alleen lastig vindt om in contact te komen metanderen.Hoedoejeditenwiezetdeeerstestap?Hetonbekende is toch waar velen tegen aanlopen en misschien zelfsbangvoorzijn.Hetisvaaknieteenkwestiedatmensennietwillen,zewetensimpelgezegdniethoe.Eenmiddelisnodig om mensen met elkaar in contact te brengen en het onderlinge kennen en gekend worden te vergroten.

Ikdenkdatweterugkunnenkijkenopeenzeergeslaagdproject.Hetbetrefthiereensuccesvollemethodeomhetonderlinge kennen en gekend worden onder bewoners testimuleren.Doordefeestelijkeaanpakendeactievebenadering van bewoners is er een goede opkomst geweest opdebijeenkomsten.Debewonersfeestenhebbenzelfsgeresulteerd in een erg enthousiaste bewonerscommissie. Dezeclubbestaatuitmannenenvrouwenvanverschillendeleeftijdenenmetuiteenlopendecultureleachtergronden.Erzijninmiddelsbijdegemeentegeldenaangevraagdvoorvoortzetting.EenanderopmerkelijkresultaatisdeoprichtingvandeBird7-hyves.Zoziejemaarweer;voorjongenoudelkwatwils.Deontstanecontactentonenaandathetechtnietzomoeilijkhoefttezijnomburenmetelkaarincontacttebrengen.Eigenlijkzoudenmensenoveralweer

eensietsmeerstilmoetenstaanbijdemedemensendanvooraldieindeeigenomgeving.Iseengoedebuurnietbeterdaneenverrevriend?

Terafsluitingnogeenpositiefvoorbeelddatikunietwilonthouden.DetweedebijeenkomstvormdevooreenBird7-bewonerdeuitgelezenmogelijkheidomeensbijdebuurmanteinformerenwaardezedeboxenvandetvenradiohadgeplaatst.Dezebuurbleekzichtotaalnietbewusttezijnvandeoverlastdiezijnopdegrondgeplaatsteboxenveroorzaakten.Debronvan‘ergernis’wasduszoalsnelgevondenenhetprobleemspoedigopgelost.Enzegnuzelf,dit werkt toch beter dan elkaar met een heggenschaar te lijfgaan?Ikvindiniedergevalvanwel.Ennee,ditheeftnietstemakenmetmijndorpsachtigeinstellingomtrentditonderwerp,wantookhiergebeurtweleenenander.Gisterzagiktoevallignogdeenebuurdeanderbestormen.Eenheelarsenaalvanwildehandgebarenwerdhierbijuitdekastgehaald.Hetresultaatvanaldezeheisa?Eensamenklonteringopstraatvandeoverigebewoners,niemandwildeditspektakelnatuurlijkmissen.Hetvormdeoverigens wel een goede reden voor ‘ons buren’ om na afloop (onder het genot van een drankje) de hele toestand nog maar eens uitvoerig te bespreken. Een typisch geval van versterking van het saamhorigheidsgevoel en de sociale cohesieindewijk?

Aljarenlangwillenouderenhuiskamersenontmoetingsruimteninflats.Maarwaaromgaatdatzomoeizaam?Zijnhetdeextrakostendieindehuurwordendoorberekend?Zijneronvoldoendeouderendiehetwillen?Iseronvoldoenderuimteomeenhuiskamerterealiseren?Nietsvanditalles.Indepraktijkvindteencorporatiehet lastig om een woning uit de bestaande voorraad te onttrekken of een andere ruimte geschikt te maken.

Somszijneranderebelangen.Ookouderentwijfelensomsaanhuneigenorganisatievermogen.Zijnzeinstaatom eenhuiskamerterunnen?Ishetfinancieeloptebrengen?kunnenzefondsenwervenofzorgenvooreengoedeafrekening?Decorporatiesvoerentotophedengeen

beleidwaardoorouderennietwetenwaarzeaantoezijn.Welzijnsorganisaties,hetwijkpanelenouderenzelfkaartenhetonderwerpregelmatigaanbijcorporatiesengemeenten.Helaasvoelenzezichnietgesteund.

Onlangswasiknogbijeenoverlegdatgeorganiseerdwerddoordegemeente.Eenambtenaarvroegzichhardopafwaaromwenaardewensvandezeouderenzoudenmoetenluisteren.Alsouderendatwillen,wildedatnognietaltijdzeggendathetgesteundmoetworden.Ikwerdtoeneenbeetjekwaad.Helaaswerdikdoordevoorzitterdemondgesnoerdtoenikstevigwildereageren.Metdebeloftedatdezediscussieopeenlatermomenteenvervolgzoukrijgen.Ditismijnkans!Huiskamersinseniorenflatsversterken

Digitaal kabaal

23

hetonderlingecontactenkunneneenzaamheiddoorbrekenenvoorkomen.Doordeverminderingvaneenzaamheidneemtdezorgvraagaf.Mensenvoelenzichbeterenblijvenlangergezond.Zozijnouderenbijafnemendemobiliteitnietgedoemdhunlaatstejarenachterdegeraniumsteslijten.Doorhetvrijwilligerswerkdatindehuiskamersplaatsvindt,voelenmensenzichnuttigenwaardevolvooreenander.Dooronderlingcontactneemtdemantelzorgtoe.Erhoeftminderberoepgedaantewordenopdeprofessionelezorgenopnameineenintramuraleinstellingkanmogelijkwordenuitgesteld.Ikzouzeggenteluitjewinst!Uitonderzoekblijktdatdoorcomputergebruikeenzaam-heidsgevoelens afnemen. Met andere woorden: faciliteer de ontmoetingsruimten ook nog eens met computers en gedegenondersteuningenjemaakteenboppeslag!Hoezonietluisterennaardemensenzelf?Hetwordttijddatweeensophoudenmethetluisterennaardezeambtenaar!

DebewonerscommissiesvanseniorenflatskrijgensindsOmkeer2.0ondersteuningvanWelzijnLeeuwarden.Ondersteuningbijhetrealiserenvandewensendiezijhebben. Ook daar staat de wens tot ontmoetingsruimte steedsweerhoogopdeagenda.Zijondersteuntdecom-missiesbijhetinventariserenvandewensenvanbewonersen het mobiliseren van het eigen kunnen. Ook worden demogelijkhedenbinnendeflatsinkaartgebrachtzodatde commissies gedegen het gesprek met derden aan kunnengaan.WelzijnLeeuwardenwijstzedewegnaarfinancieringsmogelijkhedenenbegeleidtzeinhetproces.

Enditwerkt!Inmiddelszijnerdrienieuweontmoetings-ruimtengerealiseerddoordebewonerszelf.Intweeontmoetingsruimten staan inmiddels twee laptops. SenioreninBilgaardkunnenheelveel!

Een socratisch succes DekwaliteitscommissievanOmkeer2.0hadbedachtdateensocratischgesprekeengoedemethodezouzijnomleer-effectenteexpliciteren.Zogezegd,zogedaan.Daarzatenwe dan op 17 juni 2009 met tien ervaringsdeskundigen entweeledenvandekwaliteitscommissieomtafel.Ikhadzorgvuldiggezochtnaarmensendiedeprojectenvanver-schillendekantenzoudenkunnenbelichten.Zowelproject-leiders,medewerkersalsklantenwarenaanwezig.Ikhadiedereen van tevoren per mail uitgenodigd en waar nodig nagebeld.Ikkreegéénvrolijkereactieterugmetdeop- merking:“Ikkomgraag,maarhoopnietdathetdanmet mijnetzoeindigtalsmetSocratesenzijngifbeker”. kortomveelmensenzatenenigszinsgespanneninde socratische kring.

Alsorganisatorvandemiddagkonikmijprimaaandesocratischekringonttrekken.Ikhadeencamerageregeld

en iemandmoestdietochbedienen?Onderhetmotto‘Danhebbenwealtijddefilmnog’hebikvoordeliefhebberseentweeeneenhalfuurdurendefilmterbeschikking.

HeteersteprojectdatbesprokenwerdwasMantelzorginBeeld.Ikhebeentijdjeterugdefinancieringvanditprojectgestopt,omdathetmisluktwas.Maarwatschetstmijnver-bazing,zoweldeagogischgeschooldeprojectleideralsdeverantwoordelijkevoordetechniekvondenheteensucces.Datvandedertiggeplandeaansluitingenernunogmaaréénwerkt,isbijzaak.Doordeopgedaneervaringwordtnu beter passende apparatuur ingekocht en niet meer de eerderebeeldtelefoonsuitkorea.Gijsverwoorddehetalsvolgt:“DefactuurkondenzeprimainhetEngelsopstellen,maaralsjevragenhadoverdetechniek,werderhelaasalleenkoreaansgesproken.”Daarnaastwerdenklantenafgeschrokkendoorfacturendiezekregen.Facturendie

24

nietvoorhenbestemdwaren.Ikzelfzoudefactuurgauwdoorsturen,maardebetrokkenenwarenbangdatzebelazerdwarenennuaaneengekochtproductvastzaten.

Voorkomendatditsoortsituatiesontstaan,daardraaithetom.Encommunicatie,datishetkernwoord.Deervarings-deskundigenzeggennuvoldoendeaanwijzingentehebbendatbeeldtelefoniemantelzorgerskanontlasten.Hetisnognietwetenschappelijkbewezen,maardeervaringensmakennaarmeer.MantelzorginBeeldisvoorOmkeer2.0afgerond en door de opgedane ervaringen worden nu op veelplaatsenbeeldtelefoonsgeplaatstdiebetaalbaarzijn endoenwatzemoetendoen.

DegespreksleiderleiddehetgesprekprobleemloosvanMantelzorginBeeldnaarTrynwalden.net.Voorditprojectwaseenbreedscalaaanbetrokkenengekomen.Vandigi-taleopbouwwerkertotleverancierenvanplaatselijkeondernemer tot student. Ook de vertegenwoordiger van Trynwalden.nl,eenplaatselijkenieuwssitewasaanwezig.EenboeiendenopengesprekontwikkeldezichoverhetenthousiasmewaarmeeFoekedeJongiedereeninspireerde,stimuleerdeenookfinancierdeomeenvisionairewebsite te ontwikkelen.

Uitdechaosdiejongenoudinbracht,creëerdeMediaCTeencommunitysitediemedio2008meteenBigBanggelanceerdwerd.De1000steinschrijverkoneeniPodwinnen.Entoenwerdhetstil.Foeke,deinspirator,werdziekenSkewielkwamfinancieelinzwaarweer.Nu,eenjaarlater,staatdetellernogsteedsindetuinvan

Skewiel.Bij700inschrijvingenishetgestopt.ErstondgeennieuweinspiratoropenwaarTrynwalden.nleenconstantestroomvanbezoekershadvanwegededagelijksververstenieuwsitems,werdhetstilopdecommunitysiteTrynwalden.net.

Veleoorzakenpasseerdenderevueennatuurlijklaghetaandetechniek.Wasdetechniekmaarperfect,danzouhetwelgaanlopen.Degespreksleiderconcludeerdeterechtdatereenaantallessentelerenzijn.Eriseengroepvrijwilligersnodiguitdegemeenschapdiedewebsiteup-to-datehoudt. Debehoeftenuitdesamenlevingwerdennietgenoeggesig-naleerd,hetwaseenaanbodgerichtproject.Trynwalden.nethadnietapartgerealiseerdmoetenworden,maarhadeenuitbreidingvanTrynwalden.nlmoetenzijn.Geldisuiteinde-lijkniethetprobleem.Debehoeftemoetuitdesamenlevingkomen,dankanhetgaanwerken.

HetlaatsteprojectdatbesprokenwerdwasBilgaardnet.nl.Datprojectlooptnueenkleinjaartjeenhelaaswasermaaréénvertegenwoordigeraanwezig.Bilgaardhadookzijneigenfotojournalist.HijisdirectvanafhetbegingaanmeewerkenaanBilgaardnet.nl.Erzijnnu100bezoekersperdageninBilgaardwordtdatnognietalseensuccesgezien.Toendieopmerkingvoorbijkwam,zagikdebetrokkenenvanTrynwalden.netwitjeswegtrekkenrondhunneuzen.

Ja,Bilgaard.netheeftnognietallebevolkingsgroepen (100 verschillende nationaliteiten) bereikt. Maar het beginiser.Nadrieuursocratischegesprekkenbegon ikteverlangennaareenglaswijn.Proost,opSocrates!

“Smart technieken moeten niet gekoppeld worden aan zorg (want dan wordt aan de overheid gevraagd om die te leveren) maar aan handigheid en comfort zodat mensen zelf kunnen kiezen (en betalen) voor hun eigen gemak” johan lettink (znb)

25

Goedenacht-zuster live op internet

Demeestemensenwerkenenlevenoverdag.Maaromdatermensenzijndie‘snachts

zorgnodighebben,moeterook‘snachtsgewerktworden.Endaarisgelukkigde

nachtzuster.Maardenachtenzijndonkerenleeg,metweinigmensenomjeheen.

Alseronderwegietsgebeurt,ishetnietmakkelijkomhulptevinden.

Daarmoetdemodernegps-technologieeenoplossingvoorzijn.Eenvoordeelisdatdenachtzusterzichveiligvoelt,wantopeencentraleplekweetmenprecieswaarzeis.Alsdenoodaandemanis,kaniemandsnelhulpbieden.Ookvoordeadministratiezouditeengoedeontwikkelingzijn.Jekuntprecieszienhoelangerzorgisverleendbijeencliënt,omdathetsysteemregistreertwaardenachtzusteris.Voordelenvooriedereen.Nadelenzijnernatuurlijkook.VoordenachtzusterishetnetalsofzijinderealiteitvanGeorgeOrwell,zoalsverwoordinzijnboek1984,terechtkomt.Totalecontroledoorjewerkgeveroverwaarjeopelkmomentvandenachtbent,kanbeangstigendaanvoelen.

Samenwerking NHL HogeschoolDankzijderazendsnelleontwikkelingvangpszijnernuapparatenopdemarktdieregelmatighunpositiedoor-geven.DeafdelinginternetAcademievandeNHLHogeschoolheefteenwebapplicatieontwikkeldwaaropjekuntzienwaareenapparaatjeisenwelkpadiemandaflegt.Dewebapplicatieisineenpaarmaandenontwikkeldenwerktenaarbehoren.Tijdensdeproefperiodekreegeenaantalthuiszorgmedewerkerszo’napparaatjemee,eenzogenaamde‘Mambo’.Eenapparaatindevormvaneenei,tergroottevaneengemiddeldemobieletelefoon.Hetexperimentkonbeginnen.

‘Dode Mambo’s’Deenemedewerkergooidehetapparaatjeindeautoenkeekernietmeernaarom.Eentweedestakhetinhaarnogverderuitpuilendetas.EenderdezorgdeervooralsofheteenTamagotchiwas.Maarnaruimeenweekwasergeenenkelapparaat

Na ruim een week was er geen enkel apparaat dat zich- zelf nog aanmeldde bij de webapplicatie. Ze waren allemaal ‘dood’.

26

“Voor innovatie is het nodig over sectoren heen te kijken. Domotica (techniek) en de wijkverpleegkundige (zorg en welzijn) lijken mijlenver van elkaar af te staan. Maar door samenwerking met de NHL Hogeschool worden nu programma’s ontwikkeld waarin de wijkverpleegkundige een goed beeld krijgt van welke domotica haar en haar cliënten kunnen ondersteunen.” willie van der galiën (nhl hogeschool)

datzichzelfnogaanmelddebijdewebapplicatie. Zewarenallemaal‘dood’.

Bij de evaluatie kwamen verschillende ‘doodsoorzaken’ boven tafel:1. Naslechtsvijfuurwasdebatterijalleeg.2. Hetduurdelangvooreenapparaatjezijnpositie

bepaalde.Dewachtendemedewerkertwijfeldeof het apparaat werkte en gooide het ding aan de kant.

3. Hetapparaatjeleekvrij‘doods’.NietzoalseenTamagotchiendusooknietleukomvoortezorgen.

4. Weereenextraapparaatommeetesjouwen,naasttelefoon en mobicom voor registratie van de uren. En niet te vergeten de bekende sleutelbos.

Bewegingssensorenkortom,veelverbeterpuntenophetgebiedvantechniek.Anderepartijenontwikkelenditverder.Toenwemetditprojectstartten,wasdeSIRFIIchipsethetmodernsteapparaatopdemarkt.Nu,eenjaarlater,iserdeSIRFIV.

Indezevindingisdeeerstegeneratievanbewegings-sensorenopgenomen,zodatdelocatieookbepaaldkanwordenalssatellieteneentijdjeniettraceerbaarzijn.Inmiddelszijndeeerstetoestellentekoopwaarbijgpsentelefoonzijngeïntegreerd.Daarmeeisaleenklachtopgelost.Debatterijgaatbijdemoderneapparatuurookminimaaleendagmee,waarmeeeentweedeprobleemisopgelost.Doordesnelleontwikkelingvandehardwarezalhet ook niet lang duren voor er programma’s ontwikkeld wordendiedethuiszorgmedewerkerverderondersteunen.Denkaanplanningendirectuploaden,aan-enafmeldingenop basis van locatie en spoedjes automatisch doorvoeren. Daarnaastheeftdeverpleegkundigehetpatiëntendossierdirectbijdehandinhetkleineapparaat.

Technischzijnernogbesteenaantalhobbelsteoverwinnen,maarovervijfjaarisdenachtzuster‘live’opinternettevolgen.EnGeorgeOrwell?Dieheeftzichvergistinhetjaar,maarverderkomtzijnwereldbeeldbeangstigenddichterbij.

27

‘ Straks worden plan ningen automatisch geüpload enheeft

de ve rpleegkundigehetpatiëntendossier bijdehandinhaarkleinezakcomputer’

‘ Straks worden plan ningen automatisch geüpload enheeft

de ve rpleegkundigehetpatiëntendossier bijdehandinhaarkleinezakcomputer’

Ans Peeters Weem

32

Tussen droom en daad staan wetten in de weg

Opeenmooiezomersedagaanhetstrand

zeidenmijnkinderentegenelkaar:“Wegaan

eenkasteelbouwen.”Mijndochtermaakte

moddermuurtjesenzochtstenenvoor

de versteviging. Er kwam een mooi rond

bouwwerktestaan.Mijnzoontjebegonop

eenandereplekmetzijnvoetenhetzandweg

te slepen en bracht binnen de kortste keren

een heuse slotgracht tot stand. Bouwwerk en

slotgracht waren niet met elkaar in verbinding.

Entochzeidenzebeidentegenmij:

“Mama,WEhebbeneenkasteelgebouwd!”

33

Tweeverschillendekinderen,tweeverschillendekastelen.InBilgaardzijneenaantalthuiszorgaanbiedersactief.Iedervanhensteltdeklantcentraalenwildezorgverbeteren.Onafhankelijkvanelkaar.Enzorijdenerindewijkdrie thuiszorgauto’srondenlopenermedewerkersvanver-schillendeorganisatiesoverdezelfdegalerij.Burgerskrijgendiversetelefoonnummers,foldersenadvertentiesuitdewijkkrantoverzichheen.

ConcurrentieDezedriegrotethuiszorgaanbiedersvanLeeuwardenparticipereninOmkeer2.0.TweevanhenverzorgenookintramuralezorgindeV&Vsector.Maarverderbiedenzedusdezelfdesoortenzorgaan.Binnendehuidigewet-enregelgevingzijnzeconcurrentenvanelkaaropdethuiszorgmarkt.Zeconcurrerenopprijsenkwaliteit, zowelindeAWBZalsindeWMO.Hetgezamenlijkop-tredeninéénwijkleverthengeenvoordeelopinde rankingvanhetZorgkantoor.Sterkernog,hetzouzelfs eeninvalvandeNMakunnenopleveren.

Omkeer2.0heeft,alstransitieprogramma,deambitieomtekomentotnieuweconceptenvanwonen,welzijnenzorg.Deinnovatiediehetmeestbijwensenvandeburgersaansluit,isdatzijzelfkunnenbepalenhoehunthuiszorgingerichtmoetworden.Dedrieorganisatiesmoetendeorganisatievormaanpassenengezamenlijkantwoordenformulerenomtotdegewenstezorgverleningtekomen. WijnoemdenhetBilgaardzorg,zegmaar:Buurtzorgplus.

WettenWijdachtendebudgettenvandiversewettensamentekunnenvoegentoteenzorgbudgetvoordewijk.Maarhelaas,tussendroomendaadstaanwettenenpraktischebezwarenindeweg.Zoalsdeindicatiestellingendebeleids-

regels; andere middelen en interventies toepassen dan geïndiceerdezorgisnietmogelijk.Deproductienormennodigenuittothetmakenvanuren-bij-de-klantinplaatsvanhetzoekennaaralternatieven.

DeeffectenvandeelnameaanBilgaardzorgmogennietleidentoteennadeligeffectopderankingbijnieuweaan-bestedingenAWBZenWMO.DeelnameaanBilgaardzorgisgerichtopkwaliteitsverbeteringenopverzoekvandeover-heid.Deelnemerswordengevrijwaardvansanctiesinhetkader van wetgeving op het gebied van mededinging.

Marktwerkingenconcurrentiegaannietuitvansamen-werkenengezamenlijkeverantwoordelijkheid.Totslotzijndezorgleefplannenendeverantwoordingsregistratiezoverschillenddatdaaroverdiscussiesontstaan.Webedach-tengarantstellingendiewenodighaddenvandegemeente,VWSenhetZorgkantoor.LeidendinBilgaardzorgzoudendeafsprakenzijndiemetdecliëntgemaaktwordeninhetprojectbovendeindicatiestellingdoorCIZ.EndeeffectenvandeelnameaanBilgaardzorgopdeproductieWMO enAWBZmogennietleidentotbudgetkortingenachteraf.

ImpasseWekwamenineenimpasseterecht,wantdezegarantieskregenweniet.Maarwegingenopnieuwverder,metlef!Cliëntenwillenaansluitingbijhundagpadeneigenregie.Organisatieswilleneffectieveenefficiëntezorgverlenen.Wezochtennaarsynergie:ketenafspraken,afgestemdewerkprocessenenelkaarsexpertisebenutten.WevondendeoplossinginWijkzorgplus.BijéénloketinBilgaardkunnenalleburgersterechtvoorvragenoverwonen,welzijn,zorgendienstverlening.Achterhetloketblijvendeorganisatieszelfstandighunwerkdoenenblijftdekeuzevrijheidgehandhaafd.

“Met Bilgaardzorg kan het ook mogelijk zijn om de politiek in te laten zien dat concurrentie op de werkvloer niet nodig is. Het zou mooi zijn als de landelijke politiek hier aandacht aan gaat geven.”

johan lettink (znb)

34

De val van een icoonEentransitieprogrammaheeftbehoefteaanvisionairs:mensenmeteenhelderevisieopeenbedrijfstak.Mensendieanderenmeekrijgenindeverdereontwikkelingvanhunideeëndoorhunaanstekelijkecharmeenenergie.Mensendiebriljantzijn,levenvoorhetwelzijnvananderenenzichzelfkunnenwegcijferen.Mensendienietindevalkuilvanmaterialismeengoeroedomvallen.Alleen…dezemensenzijntamelijkzeldzaam.Eenpersoneelsadvertentiezouerongeveeralsvolgtuitzien:

Gezocht: Iemand met tomeloze energie die eindeloos wil gaan voor een briljant zorgconcept. Je moet bereid zijn dag en nacht te werken en in staat zijn om te blijven beargumenteren waarom het concept briljant is. Ook al werkt er niemand mee. Je moet mensen kunnen motiveren, stimuleren en meekrijgen zoals de rattenvanger van Hamelen. Je zult vrienden verliezen en vijanden ont-moeten. Je moet 24 uur per dag scherp, snel en slim zijn. Je aandacht mag geen moment verslappen. Je moet tegen financiële tekorten kunnen en op de randen van de wet- en regelgeving durven balanceren. Als je slaagt ben je God, als je mislukt een loser.

Zoiemandkomtnietuithetniets.Pasnajarenlangeervaringineenbepaaldebedrijfstakkunnenmensenzichontwikkelentotietswateroplijkt.Doorervaringwijsgewordenweetzoiemanddeklemmenenvoetangelsfeilloosteomzeilen.Dekunstisookommetbeidebenen

opdegrondteblijvenstaanwanneermensennaarjegaanluisterenenjesteedsminderfeedbackkrijgt.

WiehetverhaalvanSkewielkent,beseftdatergelijke-nissenzijnmetwaterisgebeurd.FoekedeJongheeftvanaf1993tot2008consequentgewerktaanhetuitwerkenvaneenvisiewaarindezorgvoordeoudereinwonersvandeTrynwâldencentraalstaat.Hetbejaardenhuiswerdafgebroken en daar voor in de plaats kwam een supermarkt voorzorg.Datginglangetijdgoed.VeelzorgorganisatiesinFrieslandvoeldenzichbetrokkenensteundenhetinitiatiefvan harte.

Tussen2005en2008keerdehettij.VernieuwenwerdteveeleendoelopzichengingtenkostevandeprimairezorgenfinanciëlepositievanSkewiel.Vernieuwenvergtookeenanderemaniervanmanagendanbeheren.Datgaatvaaknietgoedsamen.Datwerdniettijdiggesignaleerd,waardoorSkewielgeleidelijkaanindefinanciëleproblemenkwam.DaarkwambijdatFoekeinhetvoorjaarvan2008wegviel.Hijhadteveelvanzichzelfgeëistenkonhettijnietkeren.Skewielraakteinfinanciëlenoodenmoestopzoeknaareenfusiepartnerdieordeopzakenzoustellen.Dezewerdmedio2009gevonden.

Foekesconceptwordtnogsteedsbejubeld,maarmoetzichinpraktijkopnieuwbewijzen.MetFoekezelfgaathetlang-zaamaanbeter.Hijdenktweernaoverzijntoekomsteniseenervaringrijker.Geenwonderdaterzoweinigmensenhun nek durven uitsteken.

VraagstukkenDitishetzorgboulevard-idee.Doorsynergieindewerkprocessensluithetaanbodbeteraanbijdewen- senvandeburgers.Ditgeldtvooralvoordebereik-baarheidoverdagen’snachts,denachtzorgendespecialistischeverpleging.Tegelijkertijdzijnerzo aantrekkelijkearbeidscontractenaantebieden.Teamsenteamleidersgaanmetelkaarditprocesin.Bestuurderszienzichgeplaatstvooreentweetaluitdagingen.Geziendetarievenstructuurvandethuiszorgkanderentabiliteitvandeverschillendeorganisaties in de problemen komen als het model

voor de hele stad uitgewerkt wordt. Samenwerking is toegestaan volgens de Mededingingswet binnen degrenzenvaneenbepaaldbudget.Maarwatals datbudgetoverschredenwordt?DitzijninteressantevraagstukkenvoorFrieslab.

GaanweinNederlandverdermetdeconcurrentieenmarktwerkingindethuiszorgopeenmanierdieeigenlijkniemandwenstenooknogeensveelgeldkost?Ofkunnenweoveronzeeigenschaduwheenspringeneneentransitieopgangbrengennaarietsnieuws?

35

Zoveelmensen,zoveelwensen.Mettwaalforganisatiesoppadgaaninhetproject

Omkeer2.0isgeensinecure.Iedereenheeftzijneigen-vaakhooggespannen-

verwachtingenvaneenproject.Zoveelbedrijven,culturenenmensenalserzijn,

zoveelverwachtingenentoekomstbeeldenzijnerook.Endatmaakthetlevenniet

eenvoudig,alsjedewenshebtomenigerichtingtegevenaanheteindresultaat.

Verwachtingen, ambities, realiteit en de tsunami

Alskwartiermaker,projectleider,transitiemanager-ofhoehetbeestjeookmagheten-hebjeeenzekerebehoefteaanhethalenvaneenresultaatdatbeterisdandeopdrachtgeververwacht.Jewiltgraagsuccesvolzijn,maar om dat te bereiken heb je wel realistische en haalbare doelennodig.Enlaatdatnouneteenbeetjelastigzijnineentransitieprojectwaarjesamenzoektnaarhetandersvormgevenvanmaatschappelijkeprocessen,zondersteedsweer terug te vallen in het oude stramien.

Theorie versus praktijkHetbelangrijksteineentransitieprojectisdatjerisiconeemtenprojectenaanpaktmeteenhoogafbreukrisico,diealszeslagenveelresultaatopleveren.Hetmaaktnietuitalseenprojectnietslaagt,welerenvandefoutendiewe maken en die leerervaringen maken we overdraagbaar. Op die manier kunnen anderen later voortbouwen op de opgedaneervaringen.Datisdetheorie.Indepraktijkwiljenatuurlijkgewooneensuccesvolproject,datnaafrondingdoor iedereen bejubeld wordt en waarvan de resultaten door iedereen overgenomen worden.

Van visionair tot alleseterTerugnaardehardewerkelijkheid.Ineenbreedopgezetprojectkomjeveelmensentegen.Zohebjedaardeoverambitieuzedagdromer,dieverwachtdatmeteenpaarbriljanteinnovatiesalleproblemen(‘Welkeproblemen? Ikziegeenproblemen’)alssneeuwvoordezonverdwijnen.Daniserdevisionairdieeenschitterendtoekomstbeeldkanverwoorden,maarvergeetaandefunderingtewerken.Verderhebbenweeensamenbinder,diedekoolendegeitweettesparen,maardaardoorsomsvastlooptineenmoerasvanverwachtingen.DaniserdedrukkemierdieallerleiballastnaarhetOmkeer2.0-nestsjouwtenvindtdatanderendaarmeeaandeslagmoeten.Daniserdealleseter,dieallesoppakttotdathijoverlooptenvergeetomtijdigdingenovertedragenaananderen.Ennatuurlijkdeja-zegger,alleswilhijweldoen,maarwekenlaterisernognietsgebeurd.Ofdebureaucraat,diecontinuberenopdewegzietenallerleieisensteltaanerwatgedaankanworden.Ennatuurlijkdezekerheidszoeker,hijwilwel,maar het kan niet vanwege allerlei regels en andere – vaak nietbestaande–eisen,dienatuurlijkdoorderdengesteld

36

worden.ZoalsWillemElschotinzijngedichtoverhethuwelijkalschreef:“Tussendroomendaadstaanwetten indenwegenpraktischebezwaren”.

ProceswerkingSomsvergelijkikOmkeer2.0weleensmethettsunami-modelvoornieuwetechnologieën.Dehogevoorstegolfverbeeldtde verwachtingen die mensen hebben van de impact die een veranderingopdekortetermijnteweegzalbrengen.Dezeverwachtingenzijnveeltehooggespannen.Opdetopvandegolfslaatdehoopomindesillusie,wordtdeveranderingvergruisdenzakthetgeloofnaareendieptepunt.Indezeventot tien jaar daarna worden de veranderingen gemeengoed engaanzedeeluitmakenvanhetdagelijksleven.Naruimtienjaarvanafhetbeginblijktdeimpactuiteindelijkvaakgrotertezijndanaanvankelijkverwacht.Ditprocesvanontwikkelenenaccepterenvanveranderingschijntdemen-selijkegeesteigentezijn.Hetgebeurtkeeropkeeropeenvergelijkbarewijze.OokOmkeer2.0ontkomternietaan.

IneentransitieprojectalsOmkeer2.0werkjeaanmaatschappelijkeveranderingen,dievaakmeerdandertig jaar nodig hebben om gerealiseerd te worden.

Met transitieprojecten probeer je de verandering die onherroepelijkkomt,teversnelleneninzichtteverwerveninderichtingdiedeveranderingvormgeeft.DeamperdriejaardatOmkeer2.0draait,isteweinigomechteveranderingterealiseren,maareenbeginisgemaakt.

“ Doorgaan met samen inno- veren biedt kansen, maar de juiste invulling van deze samenwerking heb ik nog niet gevonden. ZNB staat open voor een goede discussie om hier vervolgstappen in te zetten.”

johan lettink (znb)

Brandstof voor transitie “Wieheefternueigenlijkbehoefteaantransitie?” vraagteenwijkbewonerinBilgaard.AlsprojectleiderbinnenhetprojectOmkeer2.0,eentransitieprojectin deLangdurendeZorg,verbaasdedezeopmerkingmijtenzeerste.Hoekomthetdatiemanddemaatschappelijkebehoeftevoorveranderingvanhetzorgsysteemnietziet?AllemediavertellenonstochregelmatigdatdekostenvandeAWBZoplangetermijnonhoudbaarzijn?Ermoetietsgebeuren,denoodzaakisgroot,althanszovoelthetvoormij.Misschienligthetaanmijenbenikbesmetmethet‘transitievirus’?

Transitieindezorggaatovervele‘kleine’veranderingendiesamendewijzewaaropwezorgconsumerenstruc-tureelmoetengaanveranderenomdeAWBZbetaalbaar tehouden.Tussendevelekleineveranderingenzitten misschienookeenpaar‘grote’veranderingen.Voorbeeldenuithetverledenzijndeuitvindingvandepil,waardoordegezinssamenstellingwereldwijdgroteveranderingenonderging. Een ander voorbeeld is de ontwikkeling van het elektrischlichtdoorThomasAlvaEdison.Wekunnenonsnu niet meer voorstellen dat de eerste elektrische lampen branddenopdewereldtentoonstellingvan1881inParijs.

37

Nu,noggeen130jaarlater,lijkthetwelofelektrischlichteraltijdalwas.

Ondertussen gaat van het bruto inkomen van iedere Nederlanderongeveer20%naardezorg.BijongewijzigdbeleidzalditpercentagedekomendejarennogdrastischgaanstijgendoordesteedsouderwordendepopulatieNederlanders.“Zoveelgeld,”verzuchtdewijkbewoner,“ikkanamperrondkomen,alsikminderhoefbijtedra-genaandezorgdanzoudenmijnfinanciëleproblemenalssneeuwvoordezonverdwijnen.”Daarmeeslaathijdemaatschappelijkespijkeropz’nkop.

InNederlandiszorggelukkig‘gratis’.AlsikleeshoemensenindeVerenigdeStateninproblemenkomendoordatdetoegangtotzorgnietcollectiefisgeregeld,danrijzenmijdeharenteberge.EenAmerikaandie naarNederlandverhuisdeenzijneersteloonstrookje zagverzuchtte:“Watisdebelastingtochhooginditland.”Toenhijvervolgensontdektedatzijnkinderengratisnaarschoolkunnenendezorgkostennietnog eensapartverrekendhoeventeworden,werdhijeenstukenthousiasteroverhetNederlandsesysteem.

Transitieindelangdurendezorggaatdusnietovereenslechtsysteemgoedmaken.Natuurlijkzittenerweef-fouten in het huidige systeem en daar wordt ook aan gewerkt.Nee,transitiegaatovereengoedsysteemnog

veelbetermaken.Nietalleendoorhetteoptimaliseren,maardoorhetintwintigtotdertigjaarcompleettever-anderen.Devraagisalleen,hoedan?

Op het hoe van verandering is geen eenduidig antwoord. Alswenietveranderendankeertdewalhetschipendatwordteenpijnlijkeervaring.Voorhetzoverismoethetroer om en dat kan alleen door een goede stuurman. Eneengoedestuurmankannietzonderkapitein.Iemandmetvisie,daadkrachteninalleseenleider.Iemanddiedeurgentievanveranderingkanaangeven,iemanddieluistertnaardekennisdieandereninbrengen,eniemanddie inspireert en beslissingen kan nemen.

Enzoblijktdebrandstofvoortransitieheeleenvoudigtezijn.Wehebbeneeninspiratornodigmetvisiedieleidingkangevenaaneentransitietraject.Hijmoetdeurgentievan de verandering kunnen verwoorden en de richting kunnenwijzenwaaropiedereenaandeslaggaatomdeveranderingenterealiseren.Hijmoethettransitieviruskunnen verspreiden.

Brandstof voor transitie: een inspirerende leider met visie.Zoiemandvindjenietmeteenpersoneels- advertentieindeVolkskrant.Alsjeereengevondenhebt,weeserdanzuinigop.Transitiebrandstofislichtontvlambaar en snel verdwenen. En diegenen die het zien,wetendatdewalsteedsdichterbijkomt.

Virtuele kuddesDetijddatweonlinezijnisdelaatstetweejaarverdubbeld.Vandrieënveertignaartachtigminutenperdag,aldushettijdsbestedingonderzoek2008.Datisnietzovreemd,wanthet internet biedt ons steeds informatie en meer uitdaging dangedachteloosvoordetelevisiezitten.Hetlaatstedoen we gemiddeld trouwens meer dan honderddertig minuten perdagvolgenshetzelfdeonderzoek.Deinternettechnologieendemogelijkhedenomhettegebruikenevoluerenrazend- snel.Vandebestaandedriemiljoenwebsiteswilikinzoomen

opeennieuwelootaandestam:Trynwalden.net,een community site.

Communitysiteszijneenredelijknieuwfenomeen.SindsdeontwikkelingvanWeb2.0,eenverzameltermvoorinter-actievandegebruikermetdeinternetomgeving,kunnengebruikersbijvoorbeeldtekstenenplaatjestoevoegenaaneenwebsite.BekendevoorbeeldenvancommunitysiteszijnHyves(vrienden)enLinkedin(werkrelaties).Maarookvoor

38

onlineschaken(chess.com)enonlinegameszijnercommu-nity sites waar mensen hun hobby beoefenen.

Hetuniekevancommunitysitesisdatnietdeeigenaarvandesitebepaaltwatwijkunnenlezenenbekijken,maardatiederebezoekereenbijdragelevertaandeinhoudvandesite.Jekuntvaakeenprofielaanmaken,foto’suploaden enweblogsaanmaken.Uiteindelijkdraaithetomcontactmet medemensen.

Uit de antropologie weten we dat mensen in groepen leven. Homosapiensiseengroepsdierdatzichprettigvoeltinkuddes van rond de 10.000 soortgenoten. Wordt de groep groter,danontstaanermeerderegroepen(stammen,buurten,etc).Dezekenniswordtondermeerindesteden-bouwgebruiktomdemaximaleomvangvanwijkenvasttestellen.Wordteenwijktegrootdangaatdattenkostevande leefbaarheid.

Sinds 1992 is internet gegroeid van driehonderd naar drie miljoen websites. Mensen beginnen een tweede leven te krijgenopinternet.Alswedatnueensgebruikenomdenatuurlijkekuddegroottevaneengemeenschapteonder-steunen.Dankomjeelkaarnietalleenopstraattegen,

maarookopinternet.Vanuithetideedatdatgoedis voordesocialecohesieisTrynwalden.netontstaan.

InwonersvandeTrynwaldenkunneneenprofielaan-makenopdesite.AlsinwonerenlidvanplaatselijkeverenigingenkunjeelkaaropTrynwalden.netontmoetenencontactonderhouden.Hulpmiddelendaarbijzijndemail,nieuwsbrievenen‘wieiswie’ineenbedrijfofvereniging.

Communicerenenlerenishetadagium.Gezondemensencommuniceren graag met elkaar en leren van elkaar. Zodrajeouderwordt,legjemindergemakkelijkcontact.Trynwalden.netvereenvoudigtdatenzorgtervoordatookouderenbetrokkenblijvenbijdegemeenschap.Nieuws,columns,jeeigenweblog,dependoorgeven,discussiërenopeenforum,fotoalbumsvandorpsfeesten,smsberichtenmetdeuitslagvandeplaatselijkevoetbalclub:allesismogelijk.

OokondernemershebbenprofijtvanTrynwalden.net. Zowordtergewerktaandefunctionaliteitvoormaat-schappelijkbetrokkenondernemers.Ookkunnenzenualadverterenopdesiteenvacaturesplaatsen.Hopelijkkomtinmijnwijk,meteenkuddegroottevan6000mensen,binnenkort Suderbuorren.net.

Ongekend talentIndewijkBilgaardisinhetkadervanOmkeer2.0hetprojectTalentenplanopgezet.Hetdoelvanditprojectishetzoekennaarenscholenvanvrijwilligersvoordiverseorganisaties.Ditindehoopdaterminderprofes-sionalsnodigzijn.Omhetaantalvacaturesinkaarttebrengen,isindewijkeeninventarisatiegemaaktbijprofessionele-envrijwilligersorganisaties.Vrijwilligersenpotentiëlevrijwilligerszijnactiefbenaderdenopeenspecialemarktkoniedereenzichpresenteren.BijhetVrijwilligersservicepuntwaserwekelijksspreekuur. Hierplaatsenorganisatiesvacaturesenkunnenmensenzichaanmelden.Prachtigeaanpakomvraagenaanbod

bijelkaartebrengenzouuzeggen.Maarderealiteitwastochweerbarstiger.Intotaalwerdenslechtsviervacaturesaangeleverd.

MaarerwarentochonvoldoendevrijwilligersinBilgaard?En organisaties moesten steeds meer moeite doen om geschiktevrijwilligerstevinden?Organisatieszoudenzelfs‘bang’zijnvoorconcurrentieopdevrijwilligersmarkt.Indepraktijkzijnorganisatiesechtergewendominhuneigenvacaturestevoorzien.Ditgaatviaeigeninterneprocedureseninformelekanalen.HetTalentenplanheeftstevigtelijdengehadonderhetprotectionismevandeverschillende

39

deelnemendepartijen.Hetcomparatiefvoordeelvansamenwerkenisnognietontdekt.Menhadduskenne- lijkalleendemeestmoeilijkintevullenvacaturesin de aanbieding.

Maarheeftmentegenwoordignogweltijdvoorvrijwil-ligerswerk?Sindsmiddenjarennegentigisdedeelnameentijdsbestedinginhetvrijwilligerswerkbijnagehalveerdterwijldevraagisgegroeid.Ookdebehoefteaanéénop ééncontactgroeit.Ditsteltandereeisenaaneenvrijwilliger dan wanneer die groepsactiviteiten begeleidt. Ook wordt er een hoge mate van deskundigheid en betrokkenheid gevraagdbijmoeilijkedoelgroepen.Welzijnswerkzoekttevergeefsmensenvoormaatjesprojecten.Mantelzorg envrijwilligerswerkvoorkwetsbaregroepenstaansteedshogeropdeagenda,maardevrijwilligerismoeilijktevin-den.Omditoptelossenzullencreatievewegenmoetenworden ingeslagen.

OndertussenlaatdeburgervanBilgaardzichnietontmoe-digen door de problemen waar de organisaties mee kampen. Zijmelddenzichgewoonaanvoorvrijwilligerswerkenkekenrondinhetaanbod.Hijofzijoriënteerdezichophetwerkende betrokken organisaties.

AlleenalomdieredenheefthetTalentenplanzijnwaardebewezen.Wantzolangermensenzijndiewatvooreenanderwillenbetekenen,ishetdetaakvandeorganisatiesomhenwegwijstemaken.Daarnaastisscholingenbegeleidingnaareenpassendejobbelangrijk.Wantzoalseenvrijwilligeron-langszei:“Doormijnvrijwilligerswerkhebikkennisgemaaktmeteenheelandereomgevingdieikvoorheennognietgezienhad.Ikmerknuweldatikanderevaardighedennodigheb.”

Dewijkbewonerswillenéénloket.Betrokkenorganisatiesendegemeentewillen

datook,zeggenze.Omdatvoorelkaartekrijgen,staaneenaantalcrucialezaken

centraal.Willenbestuurderswatinleveren,willenorganisatieshunstekverlatenen

mogenmedewerkersmeedoenenveranderingenaanbrengeninhunwerkprocessen?

Eéndingiszeker:dewegnaarklantgerichtheidislang.

De lange weg naar klantgerichtheid

“Eénloket!”,juichtehetwijkpanel,“hetzougeweldigzijnalsOmkeer2.0daarvoorzoukunnenzorgen.Eénloketwaarburgersterechtkunnenmetalhunvragen.”Zomaakteikkennismethetwijkpanel,begin2008.Ditwashunharten-kreet.Enalstransitiebegeleiderzorgvoeldeikdeenergiedie in die wens verborgen lag. Ook de aanleiding werd me

duidelijkuitgelegd:“Erzijnhiermeerdantienorganisaties.Elkeinstantieheefteigenvoorlichtingsmateriaal,erzijnverschillendesteunpuntenvanzorgorganisatiesénerzijnservicespreekurenvanwelzijnsorganisaties.Hetisnietgekdatmensendoordebomenhetbosnietmeerzien.”

40

Eén loket, dat is het doelDuidelijkerkondeoproepnietzijn.Daarbijwarendecon-clusiesuiteenonderzoekdatdoorthuiszorgorganisatieswasuitgevoerdevenhelder:wijkbewonerszienaldieconcurrentietussendezorgverlenersnietzitten,zewilleneenduidelijkeplekwaarzeterechtkunnenmetvragen,zewillen niet van het kastje naar de muur gestuurd worden enzehebbenbehoefteaaneencoachdiehenbegeleidt.OndertussenwasdegemeenteLeeuwardenbezigmetdevisieoplokettenencliëntondersteuning.Datwerddoordegemeenteraadgeaccordeerdenmengingbezigmetdevoor-bereidingenvoordepilotWMO-loketineenaantalwijken.

Ontwikkeling en processenMijnrolwasduidelijk:iktrofdevoorbereidingenomeenbreed,geïntegreerdloketoptegaanzettenindewijk.Ikhaaldeleidinggevendenbijeenvandezevenmeestbetrokkenorganisaties:welzijnsinstellingen,CIZ,thuiszorgpartijenenMEE.Wededeneenverkenningomtekomentoteennetwerk,eenmeldpunt,eenloketinBilgaard.Alwerkende–dustijdenshetproces-kwamereentoekomstscenarioteliggen.DezewerkwijzehadikgezienbijhetFriesevoorbeeldprojectFoarElkoarensprakmeergaan.Despanninginditproceszatnatuurlijkindeontkoppelingvancliëntondersteuning(eenonafhankelijklokettenopzichtevanklantenwervingenproductie).Samenwerkenversustargetshalen.Eninseptember2008washetzover:dewijkkrijgtéénloket.Daarinziteenteamvancliëntondersteuners.Datteamgeeftinformatieenadvies,ondersteuntcliëntenenindiceertenverwijstzonodig.Hetishetmiddelpuntvandiverseaanbiedersvanwelzijn(WMO),zorg(AWBZ,ZVW),(aangepast)wonen,preventieendienstverlening.Demetafoorvaneenwelzijn-,wonen,zorgboulevardmeteeninformatiecentrum.

Langdurige processenJezouverwachtendatjedanvanstartkunt.Alleswasgeregeld.Wekondenlos,dachtenwe.Doorschadeenschandebenikwijzergeworden,algeeftdatsomseenbitterenasmaak.Jehebttemakenmetzoveelpartijen,bestuurdersenbelangen.Demitsenenmaren,hetisnietmijnmaniervanwerken.kortelijnenenoplossingsgericht,daarhoudikvan.Wekondenimmersaandeslag!Maar,zeidendebestuurders:‘Hoezithetkosten-batenplaatjeinelkaar?Moetenpartijenzichvolledigcommitterenofkunnenzeeenbeetjemeedoen?Externeontwikkelingen,houderrekeningmee.Interneverwikkelingen…’enz.

“ Er is geen sprake van markt-

werking in de zorg, zolang de

klant niet echt kan kiezen. We

moeten kiezen tussen markt-

werking of ketenzorg, anders

wordt samenwerking nooit wat.

THFL kiest voor ketenzorg. Er is

in de samenwerking en afstem-

ming tussen zorg en welzijn nog

een wereld te winnen.”klaas kuilman (thfl)

Van één loket naar cliëntondersteuningEr werd weer een nieuwe werkgroep in het leven geroepen. Voorveldwerkers:eencliëntondersteuner,consulent,zorgadviseur,wijkverpleegkundigeeneenindicatiesteller.Hunopdrachtwasteonderzoekenhoedeonafhankelijkecliëntondersteuningopgezetmoestworden.Defocusverschoof dus van het realiseren van één loket naar cliëntondersteuning.Ikzagdatdeveldwerkersnetzoveelmoeitehaddenmetdepolitiekewerkwijze.Eenveldwerkerishettype:geenwoordenmaardaden!Maarhethoorterkennelijkbij:discussiesvoerenoverdefinities,processenafbakenen en prioriteiten stellen. Er werd een aantal bijeenkomstengepland.Eneenpaarmaandenlaterlag daardevolgendenotitie,meteenvoorsteltotimple-mentatie.Datvoorstelwerduiteindelijkaangenomen.

ResultaatDeveldwerkersvallennuonderdeverantwoordelijkheidvaneenexternecoördinator.Dekostenwordenvergoedenaan het einde van het jaar komt er weer een beslismoment voordebestuurders.Enditkeerkunnenzebeslissenopeendaadwerkelijkuitgevoerdexperiment.MeteengezondwantrouwenvolgikhetprocesvanuitOmkeer2.0,maarerblijvenvragenbijmehangen.Veranderingvraagtomruimte,inlevingsvermogeneneenbeetjegevenennemen.Iedereenzalietsmoeteninleverenomervoortezorgendathetuiteindelijkgewensteresultaatbehaaldwordt.Belangrijksteisdanweldatdeneuzendezelfdekantopstaan en dat we goed beseffen dat de bewoners centraal staan.Datisonzeklantenzijhebbenhunwensenheelduidelijkkenbaargemaakt.

41

Domoticaheeftaldecenniadebelofteinzichomhetleventhuiseenstuk

eenvoudigertemaken,maarhetwilnognietechtvlotten.Domoticamoethet

mogelijkmakendatallerleielektrischetoepassingenindewoningenwoonomgeving

met elkaar kunnen ‘communiceren’ ten behoeve van bewoners en dienstverleners.

Een goede buur is beter dan…

Ineendomoticawoningwordtverwarmen,ventileren,verlichten,alarmeren,telefonerenenbijvoorbeeldtelevisiekijkendoortalrijkeelektrischeapparatenennetwerkengemakkelijkergemaakt.Hetmooistezouzijnalsinnieuwbouwhuizendomoticameteentijdensdebouwgeïntegreerdzouworden,netalshetelektriciteitsnet.Maardatlijktnogverweg.Demeestebestaandehuizengaanenigedecenniameeenomdantochprofijttekunnenhebbenvandomoticazuljedomoticanadebouwmoeteninstalleren.Domoticakanbijdragenaanhetprettigthuisblijvenwonen,zonderzorgen.Ookalsjewatvergeet-achtiger wordt.

Begin jaren ‘70 van de vorige eeuw woonde ik in een klein dorpje in België. Enkele malen per jaar kwamen opa en oma langs. Zij woonden aan de rand van de Veluwe en vonden het altijd een enorme reis. Eenmaal aangekomen en weer een beetje op adem, was de eerste vraag die mijn oma aan opa stelde: “Hendrik, hebben we het koffiezetapparaat wel uitgezet?” Opa wist het natuurlijk ook niet meer. Vervolgens werd de buurvrouw gebeld, die standaard een sleutel van oma in huis had. De buurvrouw reageerde altijd direct: “Toen jullie weg waren, heb ik meteen even gekeken. Het koffiezetapparaat staat uit en de lampen en de kachel zijn ook uit.” Ideaal zo’n buurvrouw, maar dit soort types beginnen helaas wel wat zeldzaam te worden. En de techniek lijkt nog niet veel verder ontwikkeld dan toen, althans de meeste mensen gebruiken de moderne mogelijkheden nog niet.

42

Hulp door elektronica Degordijnengaan‘savondsautomatischdichten‘smor-gensweeropen.Lichtenkunnenzodaniggeprogrammeerdwordendatzeopdejuistetijdenaanenweeruitgaan.Hetzelfdegeldtvoordeverwarming.Eenlampinhettoiletkanautomatischuitgaanalserniemandis,hetisallemaalmogelijk.Erisveel,maaromaldezeuitvindingenookdaadwerkelijktegebruiken,lijktvaakneteenstaptever.Misschienisdaarbewustwordingvoornodig?

Domotica in BilgaardInhetwijkcentrumvanBilgaardzijnwenetmetdezebewustwordingbegonnen.Dehelewijkwerduitgenodigdvoor en avondje praten over toegepaste domotica in de huisomgeving.AlseerstekwamSpykeelangs.SpykeeiseenrobotdiedankzijWifieninternetvanafdehelewereldaantesturenis.MetSpykeeinhuiskunjethuisrondrijden,kijkenenpratenmetthuisblijvers,terwijljebijvoorbeeldopdecampingzitmeteenlaptopopschoot.

Eenandervoorbeeldisdeklik-aan/klik-uitsystemendiebijelkedoe-het-zelvertekoopzijn.Zetdeapparaatjesopeen stopcontact en je kunt alle losstaande lampen in de woonkamermeteenafstandsbedieningaanenuitzetten.Plugwise,eenNederlandsbedrijf,heefteendraadloossysteemopdemarktgebrachtwaarmeejethuisjestroom-verbruikkuntmeten.Ditgebeurtperstopcontact,zodatjebewustermetenergiekuntlerenomgaan.kortom,mooievoorbeeldenvanpraktischedomotica-toepassingen,waar ineersteinstantiehelaasampertienwijkbewonersop af kwamen.

Bewustwording gebeurt ook wanneer je om je heen handige dingenziet.Iedereendenktdathijcreatiefis,maarmensenzijniniedergevalgoedekopieerders.MetdatideeinhetachterhoofdzijnweinBilgaardbegonnenmethetinvoerenvandomoticainhetwijkgebouw.Wekozenvoorhetmetenvan het stroomverbruik met behulp van Plugwise en de pc’svandedigikamerwerdenvoorzienvanwebcamsenSkype.Ditallesinclusiefdebijbehorendeuitlegvoordegeïnteresseerdebezoekers.

Naeentijdjewerdnogeensnagevraagdofernogwensenwaren.Ja,diewarener.Eenbewakingscamerazouwel heelmooizijn.Watbleek?Ondanksderelatieverustin

dewijkwarenertochregelmatighangjongerendiehetnodigvondenomruiteninteslaan,wietterokenindeportiekenandererotzooiuittehalen.Tijdomhierwat aantedoen.Tijdvoorbewakingsdomotica.

Domotica voor veiligheidDewijkbewonersgingensamenmetstudentenvande NHLHogeschoolaandeslagmetsleuvengravenvoorkabels,hetingravenvaneenpaalenhetplaatsenvaneenverstelbarecamera.Inhetwijkgebouwwerdeentweede-handsregistratiesysteemneergezet,diedebeeldeneenpaardagenkanopslaan.Hetgeheelwerdgekoppeldaaninternetzodatdevrijwilligerszelfafentoeeenoogjeinhetzeilkunnenhouden.Wonderbaarlijkwathiergebeurde.Terwijljedenktdaterbehoefteisaandomoticavoorcomfort,blijkterjuistgrotebehoefteaandomoticavoorhetversterkenvanhet veiligheidsgevoel.

Destudentenkregendesmaaktepakkenenzijnnubezigmeteenonderzoeknaardemogelijkheidomvijfpakkettenvan domoticatoepassingen samen te stellen voor de meer hulpbehoevendemedemens.TechniekstudentendoenditprojectsamenmetstudentenvanZorgenWelzijn.Hetdoelisomthuiszorgmedewerkerseenhelderpakketvandomo-ticahulpmiddelenmeetekunnengeven,zodathuncliëntenuiteindelijkzelfbijdeGammadecomfort-enveiligheids-verhogende toepassingen gaan kopen.

Dehuidigedomoticakanalprimabijdragenaancomfor-tabel en veilig oud worden in je eigen woonomgeving. Tegenwoordiggaandemeestekoffiezetapparatenvanzelfuitenzijnzezelfsgoedkoperdanindetijddatmijnomazichernogzorgenovermaakte.Sterkernog,tegenwoordighebjegeenbuurvrouwmeernodig.Erzijngenoegsystemenop de markt waarmee je via internet al je apparaten thuis aanofuitkuntzettenenmeteencamerakunjeoveralindegaten houden of er iemand in huis is.

En de buurvrouw? Die zou je kunnen bellen als je tijdens een reis - ver weg van huis - via de webcam een inbreker in je huis ziet staan. Misschien wil ze hem wel wegjagen. Het spreekwoord ‘Een goede buur is beter dan een verre vriend’ wordt dan: ‘Een goede buur is beter dan domotica in huis’.

43

“ Digitaal opbouwwerk is een interessante ontwikkeling. Sinne Welzijn loopt hierin qua uitvoering niet voorop, maar sluit wel graag aan bij lopende initiatieven. Deze verdienen continuering.”

willem verf (sinne welzijn)

“ Binnen de NHL Hogeschool is de laatste jaren veel veranderd op onderwij sgebied. Dan gaat het onder andere over de opkomst van Lectoraten, de vormgeving van Minoren en Majoren en de relatie met het bedrij fsleven/maatschappelij ke organisaties bij het leveren van kennisdiensten tegen betaling. Voor de NHL Hogeschool is dat een constante zoektocht geweest naar de juiste invulling van haar rol. Ten opzichte van 1,5 jaar geleden zoekt de NHL Hogeschool steeds meer naar langdurige relaties met bedrij ven/organisaties. Daarin kan kennisdeling en innovatie ontwikkeld worden.”

willie van der galiën (nhl)

“ Binnen de NHL Hogeschool is de laatste jaren veel veranderd op onderwij sgebied. Dan gaat het onder andere over de opkomst van Lectoraten, de vormgeving van Minoren en Majoren en de relatie met het bedrij fsleven/maatschappelij ke organisaties bij het leveren van kennisdiensten tegen betaling. Voor de NHL Hogeschool is dat een constante zoektocht geweest naar de juiste invulling van haar rol. Ten opzichte van 1,5 jaar geleden zoekt de NHL Hogeschool steeds meer naar langdurige relaties met bedrij ven/organisaties. Daarin kan kennisdeling en innovatie ontwikkeld worden.” willie van der galiën (nhl hogeschool)

willem verf (sinne welzijn)

“ Het niveau van vrijwilligerswerk in Bilgaard is hoog, dat kan omdat het een relatief gemengde wijk is qua bevolkings- samenstelling, we willen graag bijdragen aan de condities om dit hoge niveau vast te houden.”

“ Er is geen sprake van marktwerking in de zorg, zolang de klant niet echt kan kiezen.” klaas kuilman (thfl)

Eengoedeopbouwwerkerbeschiktovereenaantaluniekepersoonlijkevaardig-heden.Hijofzijmoetnamelijkmensenactiveren,verbindenenstimulerenom(groeps)activiteitenteontwikkelen.Deopbouwwerkerkanzichzelfwegcijferenenanderencreditsgevenvoordebereikteresultaten.Eigenlijkisheteenwonder-baarlijkmens.

Hetgerichtzijnopmensenstaatcentraalbijopbouwwerkentechnologieveelminder.Juistdatkandeachilleshielvaneenopbouwwerkerzijn.Dehuidigegeneratiejongerencommuniceertanders.Hetpapierendeinktvanvroegerzijnvervangendooreencomputereneenmobieltje.Ikbengeenopbouwwerker,eerdereentechneut.Technologieisvoormijeenmiddelommijndoelensnellertebereiken.Maarikgenietookvanhetpuzzelenmetdewerkingvannieuwedingenen ben wel een beetje een gadgetfreak.

Ikvindhetfascinerendomteziendatmijndochtervantoenachtaanhetmsn’enwasmetMarcoBorsato.Hetwaswelwatverdachtduspagingoponderzoek.NawatrondspeurenbleekMarcoBorsatoeenrobottezijndieautomatischfatsoen-lijkeantwoordengenereerdeopvragendieviaMSNgesteldwerden.Toenikhaardaarmeeconfronteerde,vondzehethelemaalnietergdatergeenlevendmensachterzit.Letterlijkzeize:‘Ikhebtocheengoedgesprekmethem’.Daarkonikniets tegenin brengen.

Opbouwwerkgaatoverhetbereikenvandiemensendiezelfgeenaansluitingbijdemaatschappijzoeken.Mensenvluchtengemakkelijkachtereenbeeldscherm;diepraatnietterugensteltgeenmoeilijkevragen.OndertussenzijnerookgroependiezichorganiserenviabijvoorbeeldHyvesensms.Naastdehooligansdiepersmsafsprekenomergensteknokken,iserookeenpicknickclubinParijs.Opeenvastedaginhetjaarpaktiedereenzijnpicknickspullenengaatoppadnaardebinnenstad.Ditjaarwerderomachtuur‘savondseensms’jegestuurdnaarallegroepsledendatdepicknickopdeAvenuedesChamps-Élyséeszouzijn.Enkeleminutenlaterstroomdenuitallemetro-uitgangenduizendenmensendiehuntafelenstoelenneerzettenengezelliggingenpicknicken.Groepsprocessenblijvengelijk,maardemodernetechniekgeeftereenanderedynamiekaan.

De digitale opbouwwerker verdwaalt

Opbouwwerk gaat over het bereiken van die mensen die zelf geen aansluiting bij de maatschappij zoeken.

48

OndertussenzienweinhetOmkeer2.0projectopbouw-werkers worstelen met de moderne techniek. Samen met deNHLHogeschoolwerkenweaandeontwikkelingvaneennieuweminor‘Digitaalopbouwwerk’waarvoordeinputuitdepraktijkmoetkomen.IseenwijkwebsitealsTrynwalden.netenBilgaardnet.nleenmiddelvoordetoe-komstigedigitaleopbouwwerkerofzijnditdoelenopzich?Dergelijkevragenwarenerenigetientallenjarengeleden ookovereenwijkkrant.Degeschiedenisherhaaltzich.

DewijkagentisondertussenenthousiastoverBilgaardnet.nl.Alshijdaaropmeldtdatereenbrandjeineenportiekisgesticht,krijgthijsnelreactiesvanwijkbewoners.Discussiesovergeluidsoverlastvanstraaljagerswordenuitgebreidgevoerdopdefora.kortomdemiddelenleven,maarhoepastopbouwwerkdaarbij?

DedigitaleopbouwwerkerindeTrynwaldenisnaeenjaartjewatandersgaandoen.Wezullennooitwetenofhetaanhetopbouwwerkzelflagofaanhetdigitaledeel.Hijkwameriniedergevalnietuit.DeopbouwwerkerinBilgaardgaatgestaagzijngang.Netindetwintigredthijzichprimametdetechniekenspreekthijzijndoelgroepaan.

Dekomendemaandenorganiserenwekampvuurgesprekkenom de kennis en concepten voor digitaal opbouwwerk verdervastteleggenenteconcretiseren.Hopelijkvindtdeopbouwwerkerbijhetlichtvanhetkampvuurdewegindedigitalewereldweerterug.Hetzoumooizijnomstrakseenhele generatie digitale opbouwwerkers op te leiden.

Een memorabele dag, dinsdag 15 januari 2008Hetishalftwee‘smiddagsenikbevindmeindeimposantehalvanhetzorgkantoorinLeeuwarden.Strakshebikeenoverleg,maarikbennogwatvroeg.Indehalstaateenbeetjeverstopt in een hoek een enorm apparaat waarmee je een gezondheidscheckkanuitvoeren.Ikhebnogwattijd,dusiklees de instructies en ga op het apparaat staan.Naeenpaarminutenrollenderesultatenuithetapparaat.BMIindegevarenzone,hartslagtehoogenookdebloeddrukaandehogekant.kortom,ikwordweereensmetdeneusopde feiten gedrukt. Een interessant maar stressvol leven is geen lang leven. En het overleg moet nog beginnen.

Omkwartvoortweezittenweineenvergaderzaal.Tijdensdekoffietastenweiedershumeurafenkijkenwewelkespeelruimte er straks verwacht kan worden. We gedragen ons als apen op een rots die een beetje om elkaar heen draaien om debestepositietevinden.Maarniemandgeeftdatooittoe;welopentenslotteallemaalineenchiquepakrondenvoelenonsbelangrijk.

Erstaatvandaagdanookveelophetspel.NadriemaandenmethetprojectOmkeer2.0aandeslagtezijn,rapporterenwederesultatenaanonzecontactpersoonvanhetLandelijkeTransitieprogramma.Ookhopenwehetbudgetvoor2008terbeschikkingtekrijgen.Inonsprojectplan,waarvoorwemedioseptember2007goedkeuringkregen,staateenbedragvan€2,8miljoenvoorhetjaar2008.Indelaatstedriemaanden van 2007 hadden we € 1 miljoen gekregen voor het projectendaarmeeisinmiddelsveelinganggezet.

Alsvoorbereidingopdezedaghebikeenverslaggemaaktwaarin alles is vastgelegd wat we hebben gedaan en bereikt. Hetverslagwordtbesprokenenwekrijgencomplimentenvoor het enthousiasme en de daadkracht waarmee het project isopgepakt.Hetgaatdegoedekantopenmijnbloeddrukzaktweer naar een acceptabel niveau. We hebben dan ook al veel gedaan.Eensamenwerkingsverbanden-structuuroppotengezetmettwaalforganisatiesentientallendeelprojectenopgestart. We hebben iedereen betrokken kunnen houden

49

enzijnbinnenhetbudgetgebleven.kortom,deeerstedriemaandenzijneensucces.

Ikschenkopnieuwkoffieinenmerkdatmijnbloeddruk weerbeginttestijgen.Onzecontactpersoonneemthet woord.Zijnogenstralen,hijdenkteengoedeboodschap vooronstehebben.Despanningstijgtendankomendemeestdramatischewoordenvandiedaguitzijnmond: ‘Eris€1miljoenvoorOmkeer2.0beschikbaar’.Dezeklapkomthardaan.Wehadden€2,8miljoenverwachtenboven-diennodigvooralleprojecten.Iemandvraagtnogofhijhetgoedbegrepenheeft,endatblijktinderdaadhetgevaltezijn.Hetvervolgvandebijeenkomstverlooptzoalswedatkennenuit de boekjes van een slecht nieuws gesprek.

Nahetoverlegstaiksamenmetmijnlotgenotenbuiten.Iksteekeensigaarop,daarhebikrechtopvindikzelf.Wekijkenelkaarnogwatverdwaasdaanenproberendeconsequentiesteoverzien.Iedereendenktaandemogelijkeaanpassingen in de projectplannen en welke acties ondernomenmoetenworden.Misschienzijneranderemogelijkhedenomdeprojectentefinancieren?Naeenaantalminuten gaan we uit elkaar. Op naar de volgende afspraken diehopelijkpositieververlopen.Ikvoelinmijnbinnenzakeenstukjepapierzittenenhaalheteruit.HetzijndegegevensovermijnBMI.Ikhaaldesigaaruitmijnmondengooihetdinghardopdegrond.Hetistijdommijnleventebeterenengezondertegaanleven.

Bilgaard in bewegingDriestudentenvandesportacademievandeHanzehogeschoolhebbenhetlaatste

jaarvanhunstudiegebruiktomBilgaardersinbewegingtekrijgen.Allochtone

vrouwenbereiken,depressieuitdewereldhelpenenkinderenmetovergewichtaan

dewandelkrijgen.Nazesmaandenhardzwoegenhebbendedriestudenteneen

uitgebreidafstudeerverslaggeschrevenenhuninzichtengepresenteerd.

IndeLeeuwarderwijkBilgaardwonen1050allochtonevrouwen,vanwieeengrootdeeleenongezondeleefstijlheeftenteweinigbeweegt.DeNederlandseNormGezondBewegen gaat uit van minimaal dertig minuten matig tot intensiefbewegenperdag,gedurendevijfdagenperweek.Datreddenvelendusniet.Deeerstestudentwistviaeenmoskee-uurtjeruim600vandezeallochtonevrouwentebereiken,zodateruiteindelijk120damesuitgenodigdkondenwordenvoordebewegingsles.Vande120kwamenerbijdeeerstebijeenkomstdertigvrouwenopdagen.Uiteindelijkhebbenervijftienvrouwenmeegedaanaandeles.

Conclusie:amper1,5%isinbewegingtekrijgen.Opvallendis dat mensen graag voorlichting willen in de eigen taal. Delessenwerdensamenmetdeallochtonevrouwenontwikkeldendiebetrokkenheidbijhetmakenvanhetprogrammabevielgoed.Lieversamenbedenkenhoede les moet worden ingevuld dan een vast programma. Uiteindelijkisereen‘Handboekbewegenvaltgoed’ontwikkeld,waarindeervaringenzijnvastgelegdomsuccesvolvergelijkbareprojectenoptekunnenzetten.

50

Leefstijl en depressieDetweedestudentstorttezichop‘LeefstijlenDepressie’.InBilgaardis54%vandeinwoners40jaarofouder.Zodrajediegrensoverschrijdtendeomvangvanjepersoonlijknetwerkbegintaftenemen,komjelangzaaminderisicogroepvooreendepressie.DestudentgingenthousiastopzoeknaardepressieveBilgaarders-maarhelaas-depressievemensenhebbennietzoveelbehoefteaancontact.Hijwerderzelfbijnadepressiefvan.Uiteindelijkvondhij12mensendiemeewildendoen.Enthousiastginghijmeteenvragenlijstaandeslag.

Deeersteontnuchterendeconstateringwasdaterdoorgeenvan de deelnemers alcohol of tabak gebruikt werd. Schokkend wasomtehorendat75%vandedeelnemersproblemenervaartinhetdagelijkslevendoordedepressieveklachten.Eengrootdeel(40%)wilmeergaanbewegenendatisweereen positief signaal voor de verdere ontwikkeling van de cursus‘Lieverbewegendanmoe’en‘Bewegenzonderzorgen’.Uiteindelijkbleekuithetonderzoekdatvanuitdebehoefteomelkaartegentekomenmenseninbewegingtekrijgenzijn.OmmensentebereikenhebjedeambulantebegeleidersvandeGGZnodig.kortom,ookdezestudentheefteenmooiboekwerkje met beleidsaanbevelingen gemaakt.

Kinderen met overgewichtOm in de toekomst te voorkomen dat er vele depressieve ouderenzijn,moetjeoptijdbeginnenmethetstimulerenvankinderenominbewegingtekomen.Dederdestudentevan de sportacademie is dan ook flink aan de slag gegaan. 13,7%vandehuidigekindereninBilgaardisnualtedik. Eenheelverschilmetdejaren‘80,waarinslechts1%van dekinderentedikwas.Hoemoetdatooitnoggoedkomen?MethetFITterkIDS-programmawerktedestudenteaan het veranderen van het gedrag van kinderen en ouders.

Metdeleerervaringendieopgedaanzijn,wetenwenudat dehoudingtenopzichtevanbewegingeensignificanterelatieheeftmethetgedragvankinderenendatbetrokkenheidenstimulatie van ouders van groot belang is om kinderen in bewegingtekrijgen.kortomerligteengedegenstukinfor-matieomdekidsinBilgaardfittertekrijgen.

Jemoetvroegbeginnenomdeuiteindelijkekostenvoorzorgophogereleeftijdomlaagtekrijgen.Hetwerkvandezedriestudentenzalpasoplangetermijneenpositiefeffecthebbenendemaatschappelijkkostenverlagen.Maarafgeziendaarvan,wiewilernietfitzijnenlekkerinzijnvelzitten?

Welke burger wil nu eigenlijk transitie? Transitie?klinktinteressanthoor,maarikhebernognooitvangehoord.Ditwasheteerstewatdoormijnhoofdschoottoen ik kennis maakte met dit hedendaagse populaire begrip. Doorhetlezenvanstapelsdocumenten,artikelenenboekenwerdmijdebetekenisgelukkigalsnelietsduidelijker.Wehebbenerimmersallemaalmeetemaken.Zoiseenbekendetransitieuithetverledenbijvoorbeelddetransitievansteen-koolnaaraardgasalsbelangrijksteenergiedrager.

Transitiebetekentnietsandersdaneenstructurelemaat-schappelijkeveranderingdiehetresultaatisvanopelkaarinwerkende en elkaar versterkende ontwikkelingen op het gebiedvaneconomie,cultuur,technologie,institutiesennatuurenmilieu.Transitiesdurenvaaklang,somszelfsmeerderegeneraties,envergendesteuneninzetvanvelen.Bedrijven,maatschappelijkeorganisaties,kennisinstellingenenburgers(alsonderdeelvanmaatschappelijkenetwerken):iedereenheeftermeetemaken.

51

Zoookbijdetransitieindezorg,waaroverwehiersprekenenwaaraanwepogeneenbijdrageteleveren.Voorverschillendepartijenisduseenrolweggelegdindittransitieproces.Devraagisalleenwieernueigenlijktransitiewil.Natuurlijkwillenwijalsburgersindetoekomstallemaaleenduurzamerenbeterzorgsysteem.Maariswatweeigenlijkallenzelfsmeerambiërennietgewoon een kant en klare oplossing voor de problemen waarwetegenaanlopen? Zoalseerdergenoemddurentransitieslangendaarbijkomtnogdathetvaakietwatzweverigeoperatieszijn.Wezijngezamenlijkopreis,alleenwetenwenietwelkeroutewegaanvolgenenevenminwetenwewaarweuiteindelijkzullenuitkomen.Datzorgtvooronzekerheid.Hetismoeilijkomopkortetermijnconcreettezijnenaantoonbaartemakenwaaraangewerktwordt.Misschienzelfsonmogelijk.

Lerenenproberenlevertimmersvaakgeentastbareresul-tatenop.Overhetalgemeenzijnburgers,waaronderookikzelf,vooralgeïnteresseerdinkortetermijnoplossingen.Diezijnduidelijkzichtbaar.Enhetissnelhelderwatiemanderaanheeft.Zegnuzelf,eenoplossingdiepasovervijfentwintigjaaraantoonbaarwordt,daarhebjenutochnietsaan?Ermoeteenbalanskomentussenderesultatenophetkorteenhetlangetermijn. Hetbetrekkenvandeburgerbijdetransitieprocessenisenormbelangrijk.Debetrokkenheidvanburgerskaneen

Het betrekken van en uitleggen aan burgers zijn kernwoorden bij transitie.

enorm stimulerende en verfrissende werking hebben. Helaasishetbegriptransitieechternietietswaarveelburgers warm voor lopen. Oplossingen voor problemen diespelenindeeigenwijkenomgevingechterwel!Omonbegrip en weerstand tegen innovatie tegen te gaan ishetbelangrijkdatzichtbaargemaaktwordtwaarwemetz’nallenaanwerkenenmeebezigzijn.Waarwehetuiteindelijkallemaalvoordoen.Wantheeftditnietbetrekkingoponsallemaal?Oponsallenalsburger?

Hetwerkenaandetransitieindezorgmoetnietachtergeslotendeurenplaatsvinden,maarjuistindevoortuin.Hetbetrekkenvanenhetuitleggenaanburgers(endaninbegrijpelijketaal)vormentweebelangrijkekernwoordenhierbij.Endanhetliefstineenvroegtijdigstadium,waardoorzedekanskrijgenactiefteparticipereninhettransitieprocesenmeetedenkenovermogelijkeoplossingen.Simpelgezegd,geefburgerseenrolbinnenhettransitieprocesenlaatzemeedenkenoverde ontdekkingstocht die we af leggen. Een tocht die we gezamenlijkmoetenvolbrengen.Toch?

Watkanhetverkleinenvandegeneratieklooftochgemak-kelijkzijn.Doormiddelvanhetdoenvanklusjesbrengenweouderenenjongerenmetelkaarincontact.Dangroeitervanzelfietsmooistussenhen.Datwashetideeachterhet klussenproject in het kader van Omkeer 2.0. We laten jongerenklusjesuitvoerenvoorouderen.Daarmeeisdeouderegeholpenenwordteenzaamheidvoorkomenof

verminderd.Anderzijdsisheteennuttigeenleerzametijdsbestedingvoorjongerendiezichooknogeensmindersnelvervelenofoverlastveroorzaken.InzetvanallochtonejongerenbevorderttevenshunintegratieindeNederlandsesamenleving.Allemaalvoordelendus,maarhoepakjedataan?Meteenpraktijkvoorbeeldlatenwegraagzienhoezo’nkoppelingtotstandkankomen.

Klussenproject, een kwestie van de juiste match

52

Hetmoestereensvankomen,maarhijhooptedathetnogevenopzichzoulatenwachten.Maarhetwasnodigenvandaagkwamhethogewoorderdantochuit.“Papa,wijmakenonszorgenoverje.Volgensonsbenjeaanhetvereenzamen.Marjavielhetlaatstookop.”MeneerWagenaarspraknahetoverlijdenvanzijnvrouwwekelijksmetzijnzoon,maardanginghetmeestaloverditjesendatjes.Hebjenogietsnodig,watzeidedokter,pasjegoedopjezelfenwatgajedekomendeweekdoen?

Nooiteerderhadzijnzoonzichzonadrukkelijkbezorgduitgelaten.“Achjongen,ikzieiederedagmensenalsikboodschappendoeendebuurvrouwgroetmijookaltijdvriendelijk.Endedokterkomttochookiedereweeklangs.”Hijprobeerdezijnzoongerusttestellen,maarhetwastelaat.Dielieperkennelijkallangermeerondenhadeenverrassingvoorheminpetto.“Pap,ikhebgebeldmeteenwelzijnsorganisatie.Erkomtbinnenkortiemandbijjelangsomeensmetjetepraten.Zijhebbenallerleiprojectenvoormensendievereenzamen.Alsjeverstandigbentgajemetheningesprek.”Zijnvaderhadzozijnbedenkingen,maarwildeniettegensputteren.“Bestjongen,ikzalweleenskijkenwatikwil.Oke?EndoejeMarjaendekinderendegroetenvanme?” MeneerWagenaarhadweinigtijdomnatedenken,wanthijmoestsnelvoorsluitingstijdboodschappendoen.Luisterennaaradviesvanzijnzoonwasookalnietzijnsterkstekant.HijslootdedeurvanzijnappartemententoognaardeAHaandeoverkantvandestraat.Buitengekomenvielzijnoogopeengetintejongemandieaaneenfietsstondterommelen.“Weerzo’nnietsnutdienietmetzijnhandenvanandermansspullenkanafblijven”,dachthij.“Diezalikeensvertellendatwijhierwerkenvooronsgeld.”Eenbepaaldevormvanvaderlandsliefde was meneer Wagenaar niet vreemd. “Zegjongeman,watzijnwijaanhetdoen?Wiljewel eensmakendatjewegkomtandershaalikdepolitieerbij.”Dejongenbleefverbijsterdstaan.“Ja,jakomop.Vertelmaar.Vindjehetnormaalomandermansfietsmeetenemen?”Tegenoverhemstondeenjongenvanpakwegzeventienjaarmetgrotebruineogenhemmetopenmondaantekijken.Pasnaenigetijdkonhijantwoordgeven.“Meneer,dezefietsisvanmijntanteenhaarfietssleutel wasafgebrokeninhetslot.kijktumaar!Zeheeftmijge-beldomtekijkenofikhaarkonhelpenomhetrestanteruittehalenzodatzehaarreservesleutelkangebruiken.Alsumijnietgelooftbeltuhaarmaarop.”Dejongenhaaldezijn

mobieltevoorschijnendruktedieindehandenvanmeneerWagenaar.Tegenoverzoveelopenheidenfatsoenkondienietop.“Nee,laatmaar.Ikdachtevendatje…wantjeweethettegenwoordigmaarnooit.Noudangaikmaarweer.Wachtikzalmeevenvoorstellen;meneerWagenaarenjijbent?”Zijntoonwerdvriendelijker.Hadhijzichdantochvergist?“Sjorsmeneer,Sjorsdekoningenikwoondaarverderop.Dekeinummer293.”“Nou,veelsterktemetjeklusdan.Jelijktmijeengoedejongen.Jetanteboftmaarmetzo’nhandigeneef.” Tweedagenlater.Detelefoonrinkelt.MetWelzijnLeeuwardenofzijeensmogenlangskomenomtekomenpraten.“Oja.Dieleukeactievanmijnzoondiezijneenzamevadereenhandjewilhelpen”,moppertmeneerWagenaarinzichzelf.“Nou,dinsdagdanmaar.Danhebiktochtijdover.Alsikmaarnergenstoewordtgedwongen?”Ofhijnogklusjestedoenheeftendatdooreenjongerewillatendoen?Dankunnenzetegelijkevengezelligmetelkaarpraten.Enhetishelemaalgratis.Anofferyoucan’trefuse.Zewetenhetleuktebrengen.Alsofhijtweelinkerhandenheeftenomeengesprekmeteenjongerezittespringen.Dejeugdvantegenwoordigwiltochhelemaalnietluisteren.Maarhijwilooknietdirectneezeggen.“Nougoed,alshetmaargeenallochtooniswantdievertrouwikniet.Enhijofzijmoetwelnetjeszijn,wantikwilgeenviezigheidinmijnhuis.”Deafspraak wordt gemaakt dat er de eerste keer een begeleider vanWelzijnLeeuwardenmeegaat.Devolgendeweekkanerwathenbetreftgelijkwordenbegonnen. Eéndagvoordeafspraak.“Hallo,meneerWagenaar.IkbeluevenomtezeggendatwijopditmomentalleennogeenAntilliaansejongenbeschikbaarhebben.Ikwilevencheckenofdeafspraakdoorkangaan,omdatudevorigekeerbezwaarhadtegenallochtonejongeren.Ikkanechtervoorheminstaan.Hetiseenbehulpzameenbetrouwbarejongen.”

MeneerWagenaarweetevenniethoehijmoetreageren. Nunogweigeren,zoualtemalzijn.Maarhijmoettochevenzijnonvredekwijt.“Zijndatdiejongerendieteluizijnomnormaaltewerkenenzichcrimineelgedragenomdatzealtijdgeldopzakwillenhebben.Noudiemoetikdangoedindegatenhouden.Enwieverzekertmijdatikmijnzakenterugkrijgalsikietsmis?Nouja,komtumaarmethem.”Dienachtslaapthijslechtenhijmoetsteedsdenkenaandewoordenvanzijnzoon.Vereenzamen?kanbest,maarwordtdatandersmeteenjongereinhuisdiehijnietkentendieooknogvandeAntillenkomt.Diewetentochhelemaalniet

53

wathetisomeenanderdanzichzelftehelpen.Enouderenzijnvoorhenalleen maarmensendiezegemakkelijkkunnenbesodemieteren.Waarishijaanbegonnen? Debelgaat.Hetisdiemevrouwvandiewelzijnsinstellingmeteenjongeman.Hijdoetweifelendopenendejongensteltzichmeteenkeurigvoor.Deoudemanisspra-keloos.”Goedemorgenmeneer,Sjorsdekoning.Maarwijkennenelkaargeloofikal?” Nuzultumisschiendenkenwateengeweldigverhaal,maarindepraktijkginghetmakenvaneenmatchveelmoeizamer.Ouderenwervenvoorhetprojectwasgeensinecure.Ookjongerenwarennieteenvoudigtevinden.Beidepartijenhaddenflinkelastvanvooroordelenoverelkaarsleefwereld.EndiewarennietzogemakkelijkoptelossenalsinhetgevalvanmeneerWagenaar.Ookdeverwach-tingenvanjongerenenouderenkwamennietaltijdovereen.Voorouderenwashetsocialecontactergbelangrijk,terwijlbijveeljongerenhetuitvoerenvanklusjesvooropstond.Eengoedematchwasmoeilijkenlukteinenkelegevallen.Zowasereenmeisjedatderamenlaptebijeenmevrouw.Aanvankelijkwaszeergverlegenenwildezealleendeklusdoen.Maarnaver-loopvantijdontdooideze.Nuisereenleukcontactenzoektdemevrouwmeerklusadressenvoorhaar.Zedrinkenregelmatiggezelligeenkopjetheeenpratenovervakantiesendeschoolvan het meisje. Hethaddusheelwatvoetenindeaarde,maaralshetluktewashetcontactookzeerwaardevol.Jongenoudincontactmetelkaar.Danverdwijnenvooroordelenenkrijgtmenbegripvoorelkaar.Tochdenkikmetweemoedterugaandetijddatjongerenuitzichzelfmensenbenaderdenmetdevraagofzijeenklusjemochtendoen.Indietijdwasmatcheneeneitje.Zededentoennogeenheitjevooreenkarweitje.

Jong en oud in contact met elkaar. Vooroordelen verdwijnen en men krijgt begrip voor elkaar.

Alsikbeleidsmakersenzorgaanbiedersindeouderenzorghoorsprekenoverhetvraagstukhoejeouderendemoge-lijkheidkanbiedenomzolangmogelijkthuisteblijvenwonen,moetikaltijdaanvroegerdenken.Alskleinjongetjeindevijftigerjarenprobeerdeikaltijd-quasigeconcen-treerdspelend-gesprekkenvanvolwassenenafteluisteren.Somsmetrodeoortjeshoordeikmijnmoederentantes demeestvertrouwelijkeinformatieuitwisselentijdens

hetkoffiedrinkenindeochtend.Wantdatdedenmoederstoen nog.

Zoherinnerikmijnogheelgoeddatmijnmoedereenkeertegenmijntanteszei:“Hetisnietmeervertrouwddatbeppe(datisomainhetFries)opzichzelfblijftwonen”.Mijnmoederwasaleenpaarkeeropvisitegeweestterwijlernogeenketelophetgasstonddroogtebranden.Zehadzelfsaleenkeer

Het dementie- bestendige gasfornuis

54

eenkapotgebrandeketelmoetenvervangen,eenribuithetgezinsbudgetindiejaren.Afgezienvandiedroogkokendeketelswashetooknogeenslevensgevaarlijk.Hethelehuiskonwelindebrandvliegen.Mijntantesblekendezelfdeervaringen tehebbenendegezamenlijkeconclusieluiddedanook:“Beppeheeftnietmeer voldoendetegenwoordigheidvangeestenmoetnaarhetbejaardenhuis.”

Enzogeschiedde.Mijnbeppekwamopeenpiepkleinkamertjeterecht,waarje alskindgeenruimtehadomtespelen.En-totovermaatvanramp–gingendeouderenvanwegedatkleinevertrekooknogfluisterenalsietsnietvoormijnoren wasbestemd.kortom,oervervelendenvolgensmijhadbeppeheterooknietnaarhaarzin,wantzehadnietsmeertedoen.

Ikmaakmesterkdathedentendagenogveelkinderen,inmiddelsuitgegroeidtotvolwassenen,precieszodenkenwanneerzeontdekkendathunalleenwonendeouderhetgasweleensaanlaatstaan.Dedrukopdeouderomteverhuizennaar tenminsteeenaanleunwoningoflievernognaareenverzorgingshuiswaarmaal-tijdenwordenverstrekt,zalheelgrootzijn.Dezekinderenstaandoodsangstenuitalszeeraandenkenwaterallemaalkangebeurenwanneerhunouderhetgasaanlaat staan.

Daaromzieikgraagdatdemensendiezichbezighoudenmetdeontwikkelingvandomoticaeengastoestelen-fornuisontwikkelen,datautomatischuitgaatwanneerbeppezichmeerdaneenhalvemetervanhetgasfornuisverwijdert.Opdezemaniermoetzeerwelbijblijventotdeaardappelengaarzijn.

Inmiddelszijneralarmsystemenopdemarkt,dieaaneenelektrischekookgroepkunnenwordengekoppeld,hebikbegrepen.Wanneerersprakeisvaneennood-situatie,schakelthetsysteemalles,endusookdekookgroepuit.Datisaleeneerstestapindegoederichting,maarnoglangnietgenoegondersteuningvoordenogzelfkokende,watvergeetachtigwordendeouder.Bovendienwerktditsysteemalleenbijeenelektrischfornuisenveelouderenkokennoggraagopgas.Ookhebikmelatenvertellendatwokkeneigenlijkalleengoedkanopeengasvuurenikverwacht in de toekomst nogal wat wokkende ouderen.

Ikdenkdatveelkinderenbereidzijndittypefornuisaanteschaffenvoorhunouder.Hierdoorzaldeontwikkelingvanhetdementiebestendige,meedenkendefornuisnietzorgkostenverhogend,maarjuistverlagendgaanwerken.Vooralbeppes (vrouwen worden nu eenmaal ouder dan mannen) kunnen dan langer zelfstandigblijvenwonen.

Zozijnervastwelmeerpraktischevoorbeeldenvandomoticatebedenken,diedeoudereechtondersteunenbijzelfstandigwonen.Enikdoeldannietoplichtdatautomatischaangaatbijhetopenenvandedeurvanhettoilet.Ikhoornogaleensouderenangstigreagerenbijdattypetoiletten,omdatzebangzijndathetlichtautomatischbijeennietafgerondeboodschapweeruitzalgaan.Metalleongeriefofprivacyschendingvandien.Eerlijkgezegd,ookikbendaarweleensbangvoor.Eenoproepdustotontwikkelingvanpraktischedomotica,tebeginnenmethetdementiebestendige,meedenkendegasfornuis!

55

“ Digitaal opbouwwerk is een interessante ontwikkeling. Sinne Welzijn loopt hierin qua uitvoering niet voorop, maar sluit wel graag aan bij lopende initiatieven. Deze verdienen continuering.” willem verf (sinne welzijn)

Fettje Nolles

58

Mondriaan achter de voordeur

DeMondriaanbuurtinLeeuwardenheefteen

geschiedenismetproblemen.Ofheeftdestadal

jarenproblemenmetdeMondriaanbuurt?Hoe

hetookzij,eriswelwatnodigomdebuurten

haarbewonersbijdestadbetrokkentehouden.

En daar is ook in het verleden werk van gemaakt.

Zoisdebuurtaleerdergerenoveerdeniserfors

geïnvesteerdindesocialebinding.

59

DeMondriaanwijk(voorheendeMeenthe)heeftzekerhaarcharmes.Erwoonteengemêleerdeclubmensendiesomswel en soms niet met elkaar overweg kan. Bewoners staan voorelkaarklaarwanneerdatnodigis.Hetlevenvindtbinnenkamersenopstraatplaats.Tochwetendebewonersdeoverkoepelendewijkproblemenniethethoofdtebieden.Daarvoormissenzegewoonwegbepaaldevaardigheden.

Problemen in de wijkOverlast,relatiefveelwerkloosheid,eenverpauperdewoonomgeving en een ronduit slechte woonkwaliteit; het zijngangbareproblemenindezewijk.Erwordtregelmatiggedealdenklachtenwordennauwelijksgemeld.Factorendieervoorzorgendatdewijksnelverpaupert.Maarerishoop: de buurt gaat helemaal op de schop. Er komen nieuwe woningen en er wordt weer geld en energie gestoken in de sociale leefbaarheid.

Inmiddelspakteenwerkgroepleefbaarheiddeproblemenaan.Dezewerkgroepbestaatuitwijkbewonersenhoudtzichbezigmetschoonmaakacties,hetsignalerenvanknelpuntenenhetrealiserenvaneenvoetbalkooi.Verderzijnertweebuurtcoachesactief.Zijbezoekenallehonderdzeventigwoningenengaaningesprekmetdebewoners.Hetisindrukwekkendwatzetegenkomen.Veelschulden,problemenmetre-integratiebureaus,opvoedingsproblemen,gezondheidproblemen,overlastenruzies.

Hulp biedenOndanksdevelecontactendiebewonersmetelkaarhebben,meteenmooiwoordsocialecohesie,hebbenzevaakgeenideevanwelkevoorzieningenzegebruikkunnenmakenomietsaanhunproblementedoen.Hulpdaarbijkomtalsgeroepen.Lastigebijkomstigheid,isdatdebewonersindeloopderjarenhunvertrouwenindehulpverleningzijnverloren.Hetduurdeevenvoordatditvertrouwenwasteruggewonnen,maarhetiswelgelukt.Eenknapstaaltjewerk.Vooralomdatveelbewonerseeneerdererenovatiehaddenmeegemaaktentoenzagendatdeaandachtvoordebuurt,mededoorbezuinigingen,daarnaweersnelafnamendeproblemenweertoenamen.Zijvroegenzichterechtafwaaromhetnuanderszougaan.

Van opbouwen naar uitbouwenSamen met een coach hebben veel mensen nu een groot deel vanhunpersoonlijkeproblemenaangepakt.Hoopgevend,maarnogsteedsiserveelwerkteverzetten.Hetopbouw-werkindeMondriaanbuurtwerkteigenlijkalseenvorm

vanuitbouwwerk.Zoveelmogelijkwijkbewonerswordengeholpen met het vergroten van hun (sociale) competenties. Hoemeermensenhierinslagen,hoeflorissanterdetoekomstvandebuurt.Maardesnelledoorstromingindewijkwerktnietmeeomdatdoeltebereiken.Hetuitbouwenvandiecompetentiesmoetdanookeenconstantproceszijn,anderskanervansamenlevingsopbouwgeensprakezijn.

Deingeslagenwegmetbuurtcoaches,dienauwsamen- werkenmetdecorporatie,depolitie,hetjongerenwerkenhetopbouwwerkverdienteenvervolg.Deaanpakisveel- belovendmaarkwetsbaar.Ikvreesdatwedeinzetophethuidigeniveaunietkunnenbehouden,omdateengroot gedeeltevandefinancieringuitprojectsubsidiesbestaat.Daarmoeteenoplossingvoorkomen.Wewillenover twintig jaar toch niet weer voor een renovatie en een forseinvesteringindesocialeleefbaarheidstaan? Ontwikkeling in de buurtLeefbaarheid.Eenmooienveelgebruikteterm,somsmis-bruikt,eenwoorddatuitgaatvanbepaaldemeetbarecriteria.Maarisleefbaarheidnietgewoonwatdemensenerzelfvanwillenmakenmetdemogelijkhedendiezedaartoehebben? Dieleefbaarheidkanerinverschillendebuurtendustotaalandersuitzien.Leefbaarheidbetekent:vankansentotont-plooiing,totrichtingkunnengevenaanheteigenleven, totwelbevinden.IndeMondriaanbuurtzorgendebewo- nersermethulpvoordatditopeigenwijzetotstandkomt.DeMondriaanbuurtzalnooitkunnenconcurrerenmeteenwijkalsZuiderburen.Maardatwillenzeookhelemaalniet.

60

SMART-doelstellingen en ColumbusDe transatlantische transitie van Columbus naar Indië – pardon - Amerika.

Over een contradictio in terminis: een transitie met SMART-geformuleerde

doelstellingen.

OnsprojectOmkeer2.0iseentransitieproject.Transitieszijn,zoalsindeliteratuurvalttelezen‘processenvandusdanigecomplexiteitenlangetermijn,dathetonmo- gelijkisopvoorhandtewetenwelkeinnovatieswelofnieteenpositievebijdragezullenleverenaandenognietbekendeoplossingvooreenalomervarengrootmaatschappelijkprobleem.’

Zo,dezelangevolzinmagunogweleenkeerlezen.Mijnexcuses,maarinditgevalgeldtnietdatikgeentijdhadomhemvooruintekorten.Transitieisgewooneeningewikkeldprocesenverdientdaaromeenzindieubestnogeenkeermaglezenomtewetenwaarweonsmeebezighebbengehoudendeafgelopen2jaar.Inderdaad,slechtseenbetrekkelijkezuchtopdebijnaeeuwigheidvantransitie.

Onsalomervarengrootprobleemisdezorg.Iedereenisdemeningtoegedaandatonshuidigezorgsysteemopdelangetermijngeenstandhoudt.Dekostenrijzendepanuit,devraaggroeitonsbovenhethoofd,handenschietenletterlijktekort,de medische techniek is een onbeheersbaar groeiend monster geworden en voor ethischevraagstukkenkomenwecommissiestekort.kortom,hetmoetanders,alleen weten we niet hoe.

Onsprojectleverthopelijkeenkleinebijdrageaandeversnellingvandezenood- zakelijketransitienaareennogonbekendevorm.Datiseenboeiendvraagstuk.Enthousiastgingenweaandeslag.Mislukkenkonimmersniet,wantookvanfoutenenmislukkingenkunjeeenhoopleren.Dachtenwetenminste.Vaakwordtalsvoorbeeldvaneengoedgeslaagdetransitiedeovergangvanzeilschepennaarstoomschepengenoemd.Deovergangvanvervoeroverwatermetdoorwindvoortgedrevenzeilschepennaarvervoermetdoorstoommachinesvoortgedrevenschepenheeftminstensdertigjaargeduurd.Bijdeaanvangvanditveranderings-proceswerdaanvankelijkvoordeoplossingvanvervoersproblemenoverwaterslechtsgedachtaanandereofgroterezeilschepen.

Wanneertoenomconcreet,SMART-geformuleerde,resultatenwasgevraagd, hadditlouteranderezeilschepenopgeleverdenwasnooitdegedachteopgekomenom de al langer bestaande stoommachine ook geschikt te maken voor schepen. Dievergelijking,dachtenwe,zoueeniederdiemetonsprojecttemakenkreegwel

Ons project levert hopelijk een kleine bijdrage aan de versnelling van deze noodzakelijke transitie naar een nog onbekende vorm.

61

“ Sinne Welzijn verwacht een toenemende vraag naar zowel welzijns- als zorgdiensten bij ouderen, en alle zeilen moeten bijgezet worden om door samenwerking de verwachte kostenstijging voor de samenleving zo beperkt mogelijk te houden.”

willem verf (sinne welzijn)

duidelijkgenoegmakendatwijonsbezighieldenmeteenserieusprobleem.Maar datwijsomstochookechtnietprecieswistenwaarhetopuitzoudraaien.Nietdatwemaarwatdeden,maartochwelzoiets.Datwas,dachtenwij,debedoeling.

VoorallezekerheidhaaldenweookColumbusnogmaarvanstal.BijnaiedereenweetdathijdeopdrachtmeegekregenhadomeenvaarroutenaarIndiëomdeWestteontdekken.Inzoverrewaszijndoel,Indië,netzohelderalshetonze,eenbijdragevooreenduurzaam,houdbaarzorgstelsel.Columbusnochzijnopdrachtgeverswistenvanhetwatenhethoe.SMARTwashetbepaaldnietgeformuleerd.Enziedaarwatzijnontdekkingsreisopleverde.Amerika,weliswaarbijvergissingnogbewoonddoorIndianen,maardatisinhetmachtigstelandhedentendagenogmaarnauwelijkshetgeval.Waareenontdekkingsreiswelniettoe kan leiden.

Zovoeldenweonsbijdestartvanonsproject.Eerlijkgezegd,hebikmenadestartinhetnajaarvan2007,nietvaakmeerontdekkingsreizigergevoeld.Heelvaakmoestikdezevergelijkingenweervanstalhalenomeenprojectonderdeelvandegrondtekrijgen.WemoestenonzedoelstellingenSMARTformulerenendetebehalenresultatenconcreetbenoemen.DeprojectenmoestenvertaaldwordeninbusinesscasesterwijlwenogmaarnetopdeAtlantischeOceaanwaren,hopelijkinwestelijkerichting.

Onzeopdrachtwaseenontdekkingsreis,onzeomgevingdachtvaakdatwijaleenZorgTomTomopzakhaddenenwelevenprecieszoudenvertellenwaarweuitzoudenkomen,inclusiefduurvanderitendekostprijs.’tLiefstooknogafgezettegenalternatieven.GelukkigrijdjemetTomTomooknogweleensinhetwater,dusookdievergelijkingkondenweweltackelen.Maarvermoeiendwashetzonuendanwel,hettelkensmaarmoetenuitleggenwaarweonsnumeebezighielden.Eenbijdrageleverenaandenogmaarnetbegonnenontdekkingsreisnaareennieuw,duurzaam,houdbaarenbetaalbaarzorgstelsel,meteenmenselijkgezicht.Almetalhebbenwedesondanksweleenhoopgeleerd,maarbovenalblijftstaandeles:blijfontdekkingsreiziger,andersvindjenooitwatnieuws.En:excusesvoordelangezoektocht,erisgeenkorte!

Blijf ontdekkings-reiziger, anders vind je nooit wat nieuws.

62

De bureaucratie te lijfBeginseptember2008presenteerdestaatssecretarisJetBussemakerhetactieplan

‘Naareenvoudindeuitvoering’omdebureaucratieindeAWBZ-zorgaantepakken.

Zijwilaandeslagomindezorgeenaantalverbeteringendoortevoeren.Allereerst

wilBussemakerdatdezorginstellingenhetaanbodinrichtenopdevraagvande

cliënt.Metanderewoorden:deAWBZmoetvraaggestuurdworden.

Naastmindercontroleopcontrolewildestaatssecretarisvooraldeonnodigebureaucratietelijfgaan.Deregelsdienodigzijn,moetenindienstkomentestaanvandezorgenniethetzorgprocesbelemmeren.Onnodigebureaucratieis vaak ‘gestold wantrouwen of geboren uit angst voor misbruikenoneigenlijkgebruik’.Vertrouwenmoetweerhetsleutelwoordwordenindeverhoudingtussenoverheid,zorgaanbiederenburgers.

Eenmooiplan,ditactieplan‘Naareenvoudinuitvoering’.DestaatssecretarisheeftinhieropvolgendebrievenaandeKamer ook steeds aandacht besteed aan dit terugdringen vandebureaucratie,vooralbijhetindicatieproces.InLeeuwardenhebbenwedaaralvanafdeinvoeringvandeWmoeenbeginmeegemaaktdoorbijdeindicatiestellingvoorhulpbijhethuishoudenhetzogenaamdeAPk-modeltoe te passen. Wanneer een burger al weet van welke zorgaanbiederhijofzijgebruikwilmaken,kandiezorg-aanbiederinveelgevallenzelfdeindicatieverzorgen. Erkomtdangeenapartindicatieorgaan,zoalshetCentrumIndicatiestellingZorg(CIZ)aantepas.Ditwerktveelsnelleren is nog goedkoper ook.

Staatssecretaris Bussemaker is daar nu ook van overtuigd. Inhaarrecentebriefvan12juni2009schrijftzij:‘Indekernkomtheteropneerdatzorgprofessionalsenzorg-aanbiederseenmeeractieverolkrijgeninhetprocesvanindicatiestellingvoordeAWBZ.Ditkandehuisartszijn,maarookdewijkverpleegkundige,ofeenzorgaanbieder alshetverzorgings-ofhetverpleeghuis.Zijbeschikkenimmersoverde(medische)gegevensvancliënten’.

LeeuwardenInLeeuwardengaanwedanookvolopdooropdealingeslagenwegvanvereenvoudigingvanhetindicatie-proces.ZoheeftdegemeenteLeeuwardenhetafgelopenjaarsamenmethetUWV,hetCIZenhettoenmaligeCWIineenpilotgeëxperimenteerdmetdegezamenlijkebeoordelingvanindicatiesbijdezeinstanties.Indepilotwordtzowelgekekennaardezorgbehoefteendebehoefteaanondersteuning,alsnaardemogelijkhedenomwerkteverrichten.Naastbetaaldwerkkanhetookgaanomvrijwilligerswerk.

Eengroteergernisvanchronischgehandicaptenisdatzij voorhetverkrijgenvanvoorzieningenen/ofzorgelkekeer weer opnieuw met het water voor de dokter moeten komen. Eénkeerindicerenzouvoldoendemoetenzijn.Mettoestem-ming van de burger kunnen de indicatiegegevens voor de ene voorzieningtochookgebruiktwordenvooreenandere?

Wanneer een burger al weet van welke zorg-aanbieder hij of zij gebruik wil maken, kan die zorgaanbieder in veel gevallen zelf de indicatie verzorgen.

63

De evaluatie van de pilots (ook in Doetinchem werd een pilot uitgevoerd) is in augustus van dit jaar afgerond. Samengevat komt uit deze pilots:

• Ongeveer10%vandeaanvragenvandepilotcliëntenleidt tot twee of meer indicaties.

• 674geanalyseerdeaanvragershadden1489keeraleeneerdere indicatie ontvangen.

• In56%vandegevallenwaseldersinformatieaanwezigenisdezeopgevraagd.

• Deindicatiestellersgavenaandatin61%vandezegevallen de opgevraagde informatie gebruikt werd.

• Gebruikvandeontvangengegevensleverdein15%vande gevallen een besparing op van een spreekuur en in 33%vaneenhuisbezoek.

• Cliëntenzijntevredenoverdedienstverleningvandepilots;15%ishelemaaltevreden,60%istevreden

Demeerderheidvandecliëntenvandepilot(57%) meldtdatzijnietmeerderekerendezelfdeinformatiehebbenmoetendoorgeven.Ruimeenderdevandecliënten(39%)heeftwelmeerderekerendezelfdegegevens moeten doorgeven.

VooruitlopendopdeevaluatieheeftdestaatssecretarisindezelfdebriefalgezegddatzeinoverlegismetdeministeriesvanSZWenBZkomtebekijkenofermogelijkhedenzijnomopafzienbaretermijnde

bewezenmeerwaardeteverspreideninbijvoorbeeldproeftuingemeenten.Ditzijnzo’n20tot25geselecteerdegemeenten waar een ontwikkelpilot wordt uitgevoerd.

DaarnaastzijnweerinLeeuwardenopbasisvandezeexperimentenenervaringeninOmkeer2.0ervanovertuigddatveelindicatiesvolstrektoverbodigzijn.Wievraagtnu terverfraaiingvandebadkamersteunenenarmleggersaan?Enwievraagtonnodighulpbijhetdouchenofdetoiletgang?Daarwiljetochalshetechtnietnodigis,niemandandersbijhebben!Bijdergelijkeaanvragenmoetenwedusnietindiceren,maaroverleggenhoemeneerofmevrouwdezezeerpersoonlijkeverzorgingwenst.

Ook de steeds weer terugkerende herindicering is een grotebronvanergernis.Voorveelmensengeldtdatdebeperking niet afneemt en herindicatie dus simpelweg een overbodigritueelis.Beterzouzijnomregelmatigcontact optenemenomsamenteevaluerenofdegebodenzorg nog wel toereikend is. kortom,erkannogheelwatgedaanwordenomzowelprofessionals,zorgaanbiedersalscliëntenzominmogelijkhindertelatenondervindenvanhetprocesvanindicatie-stellingbijdewettenvoorzorgenondersteuning.Erisnogveel werk aan de winkel om ‘het proces van indicatiestelling eenduidiginterichtenenvergaandtevereenvoudigen’,zoalsBussemakerhetzomooiverwoordt.

Meten is wetenEendubbeltjeuitgevenaanwelzijn,zaleenkwartjeaanAWBZ-kostenbesparen.

Andersgezegd:hoebeterhetwelbevinden,hoeminderzorgiemandnodigheeft.

HetwasindetijddatdeAlgemeneRekenkamereenkritischrapport presenteerde over het monitoren van vorderingen indeprachtwijken.Overhetmetenvaneffecten.Hetrapportsteldedatinformatieovergezondheid,socialesamenhang,informelezorg,participatie,openbareruimteenveiligheidnietduidelijkinbeeldgebrachtkonworden.

Onsambitieniveauomhettegendeeltebewijzen,waszodoendehoog.Deprobleemwijkenmoetenintienjaarverandereninzogenoemdekrachtwijken.Enofjedegoederichtinginslaat,weetjealleenalsjemeet.Mettweegerenommeerdeonderzoeksbureaus,eenbrededenktankenstudentenvandeNHLHogeschoolgingenweaandeslag.

64

MetenWebrachtenzoweldeAWBZ-kostenalshetwelbevindenvanhetjaar2007inkaartdoordemeting.Natweejaar,eenaantalprojecteneninterventiesverder,matenwedezelfdepuntenopnieuw.Deinputmeting(kostenvanzorgenwelzijnindewijk),deoutcome-meting(welbevindenvanburgers)eneenvoorspellervanconsumptievanzorgenwelzijn(rekeninghoudenmetmaatschappelijkeontwikkelingen),datwarenonzeevaluatie-instrumenten.Hetverzamelenvandekostengegevensbesloegveelmeertijdenenergiedanverwacht.Weverzameldenenormveelgegevensinzorg-enwelzijnsland,maaralszemoestenwordenopgehoest,luktedatniet.HetleekeropdatdeRekenkamergelijkzoukrijgen!

InterviewenDedenktankhieldzichvooralbezigmetdeoutcome-meting,zegmaardekwalitatievemeting.TientallenstudentennameninterviewsafinBilgaardenTrynwâlden.IndecontrolewijkenAldlânenBurgumwerden280burgersondervraagd. Een mega logistieke operatie. Om de uitkomsten representatief telatenzijnblekenerteweinigtelefoonnummers.Bovendienhieldenbewoners dedeurdicht.Wemoestenbijstellen.Desondankswarendeinterviewsdiewelwerdenafgenomen,eengeweldig succes.Hetmessneedaantweekanten:studentenleerdenmensenbenaderen eninterviewen.Tegelijkertijdkondengeïnterviewdenalleswatzekwijtwildenoverzichzelf,debuurtenhunwijkvertellen.

WetenHetresultaat?Erligtnueenprachtigerapportagedieeengoedebasisvormtvooreffectmetingenindetoekomst.Onzestellingdateendubbeltjeuitgevenaanwelzijn,eenkwartjeaanAWBZ-kostenbespaart,kunnenwevooralsnognietbewijzen.MaarwehebbenwelbewezendatdeRekenkamerongelijkheeft:informatieovergezondheid,socialesamenhang,informelezorg,participatie,openbareruimteenveiligheidisweldegelijkgoedinbeeldtebrengenentemonitoren.Eenomvangrijkeklus,maarhaalbaar!

“ Om het effect van Omkeer 2.0 te onderzoeken, zou een jaar na het einde nog eens gekeken moeten worden naar de projecten. Welke nog steeds door-lopen zonder extra financiering door subsidiegeld.”

johan lettink (znb)

Er ligt een prach-tige rapportage die een goede basis vormt voor effectmetingen in de toekomst.

65

“ Na Omkeer 2.0 wil de NHL Hogeschool graag samen doorgaan met de betrokken partijen om te werken aan innovatie. willie van der galiën (nhl)

“ WoonFriesland is enkele jaren bezig met de invulling van de vraag op welke wijze de leefbaarheid in de wijken en buurten, waar zij woningen bezit, het best bevorderd kan worden. Wij zijn dan ook blij met ervaringen die met Omkeer 2.0 worden opgedaan, vooral in de Mondriaanbuurt.” frans kooiker (woonfriesland)

Rowena Nust

68

Burenhulp-centrale, terug naar vroeger?

Burenhulp: een hot item en een veel beschreven

thema.“Vroegerwasallesbeter,iedereeninde

straat kende elkaar en mensen hielpen elkaar

nog.”Ukenthetstatementvastwel.Maaris

hetookzo?Washetvroegerechtzoveelbeter?

Enzoudenwealsdekanszichvoordeedecht

terugwillennaardezelangvervlogentijden?

69

Deveranderendeinformelesocialeinfrastructuurinbuurtenenwijkenmaaktdevraagomtrentburenhulpactueel.Aandieveranderingenliggendiversesociaal-economischeontwikkelingentengrondslag,zoalsindividualiseringeninformatisering,toegenomenarbeidsparticipatievanvrouwenendynamiseringvandearbeids-enwoningmarkt.Maarookdeontzuilingenontbindingvansamenhangendesocialeinstituties,demografischeontwikkelingenendemulticulturelesamenlevingspeleneenbelangrijkerol.Juistopbuurtniveauwordendezeontwikkelingenzichtbaar.Despreidinginwoonduurneemttoe,mensenkennenelkaarnietmeeralsvanoudsenmoetensteedsmeermoeitedoenen/ofkansenkrijgenomelkaarteontmoetenentelerenkennen. Sociale cohesieInhetkadervanburenhulpissocialecohesieeenbelangrijkbegrip.Maarwatbetekentditeigenlijk?Jezoukunnenstellendathetnietsandersisdanjethuisvoeleninjeom-geving,omdatjejeverbondenvoelt.Aldannietomdatjedemensenuitdewijkkent,jeweleenseenpraatjemaaktmetdieenebuurman,ofomdatmenbereidiselkaareenhandjetehelpen.Ditprincipevansocialecohesiegaatechternietzomaarmeerop.Desocialenetwerkenvanvroegerzijnverschraaldofverdwenenenmensenkennen hun buren niet meer. Op straat is er angst voor de onbekendeeneengrootaantalmensen,onderwieouderen,komt in een isolement terecht. Er is dus heel wat nodig om het ontmoeten te stimuleren. IndividualismeIedereenistegenwoordigdruk.Eigenkeuzesmaken,individualisme;hetstaathooginhetvaandel.Demogelijk-heid voor het maken van een praatje met de buren neemt hierdooraf.Datzorgtervoordathetnietaltijdbekendisalsiemandhulpnodigheeft.Hetwilnietzeggendatniemandmeerietsvooreenanderwildoen,maarkomtmindersnelnaarbovendáterhulpnodigis.Individualiseringiseenhistorischmaatschappelijkproceswaarbijdevrijheidvanmensenwordtvergroot.Envrijheidistochwatweallenambiëren?Wekunnenerinprincipeallemaalbetervanworden.Meervrijheidbetekentechternietdatmensenmindersocialerelatieswillen,maarenkeldatzijsteedsmeerzelfkunnenenwillenbepalenwélkesocialerelatieszijaangaanenwátdeinhoudervanwordt.

Zorg voor een anderOnderzoekwijstdanookuitdatdebehoeftevanmensenomietsvooreenandertebetekenenvanalletijdenis,maarniet

vanelkmoment.Veelmeermensendanbekend,zijnbereidomeensietstedoenvoorhunburen.Alszezichmaarniethoeventebindenaanvasteafsprakenentijdstippenenzealtijddekeuzehebbenomjaofneetekunnenzeggen.Hetprincipevanburenhulpisdusnogaltijdaandeorde.Detijdenzijnechterveranderdendeouderwetse,vroegerzovanzelfsprekendeburenhulpdientineennieuwjasjegestoken te worden.

Incidenteleinplaatsvanstructureleburenhulp,lijkthierbijmeer passend. Eén van de neveneffecten van de toenemende individualiseringvandemaatschappijisechterdatsteedsmeermensenwonenineenomgevingwaarinzeweinigmensenkennen.Debehoefteomeenberoeptekunnendoenopburenvoorklusjesofgezelschapblijfthierdooronvervuld.Simpelgezegdishetnodigburenhulpteorganiseren,doormanieren aan te reiken waarop mensen met elkaar in contact gebracht kunnen worden. De BurenhulpcentraleEen van die manieren is de Burenhulpcentrale: een modern middelommensendieomburenhulpverlegenzittendirect in contact te brengen met mensen die wel eens iets voor een anderwillendoen.Ditkanbijvoorbeeldgaanomeeneenvou-digpraatjeofomelkaareenhandjetehelpenbijhetdoenvaneenboodschap,eenklusjeinhuisoftuin,vervoer,oppasofhetuitlatenvandehond.DeBurenhulpcentralevormthiermeeeenmethodediehetmogelijkmaaktburenhulp teorganiserenenzoaansluitbijhet‘just-in-time’-principe.Hierdoorwordteenbijdragegeleverdaanhetversterkenvande sociale cohesie en het onderlinge saamhorigheidsgevoel in de buurt. kortom:deBurenhulpcentralevormteeneigentijdshulp-middelomcontactopbuurtniveaumogelijktemakenente stimuleren. Waar het middel vroeger het samenkomen indekerkenhetontmoetenbijdebakkerwas,isnudetelefooncentrale het middel.

De Burenhulpcentrale, een initiatief van ir. Rob Bos, expert stedelijke- en sociale vraagstukken van de Psychosynthese adviesgroep, is in 2007 in verschillende pilots getest. In opdracht van de stichting Experimenten Volkshuisvesting heeft Movisie een evaluatie opgesteld. Deze evaluatie is te downloaden via de website van de SEV onder het kopje: ‘Keer de verloedering’.

70

Het concept van de Burenhulpcentrale richt zich op het versterken van contacten tussen mensen in de buurt en bestaat in het kort uit:

Omdezezorgenteondervangenishetideevan‘connectedsenior’uitgewerkt.Hierbijwordtopdescootmobieleenzogenaamde‘Mambo’geïnstalleerddieviagpsdelocatiebijhoudt.Zodrajedaninpaniekraakt,kunjeopeenknopdrukken en worden de laatst bekende locatiegegevens

doorgestuurd naar een internetserver. Op een centrale plaatsgaateenalarmenkanmenzienwaarjebent.Hulp iszosnelterplaatse.Eeninteressantevariantisdiewaarbijgeengebruikwordtgemaaktvaneen‘professionele’alarm-centrale,maarwaarbijvriendenelkaarindegatenhouden.

Zodradeindicatievooreenscootmobielkomt,isjemobiliteitnietmeerwatdezeooit

geweestis.Eenscootmobielbrengtweerwatvrijheidterug.Vrijheidomtegaanen

staanwaarjewilt.Eenwinkeltebezoekenofbijvriendenlangstegaan.Maarde

afhankelijkheidvanzo’nscootmobielbrengtookzorgenmetzichmee.Watalsde

accuopeensleegis?Ensteljevoordatjeineenslootterechtkomt.Watdan?

Help, de scootmobiel verzuipt!

• Enthousiastemensen,zowelburgersalsprofessionals, die er samen werk van willen maken

• Mensenindebuurtdiehebbenaangegevenafentoe wel eens iets voor iemand uit de buurt te willen doen

• Mensendie(buren)hulpnodighebben• Eenslimme,automatischetelefooncentralegekoppeldaaneendatabase,

dieervoorzorgtdatmensendiebellenvoorburenhulprechtstreeksworden doorverbonden met iemand uit de buurt die op dat moment kan en wil helpen

• Eencoördinator/helpdeskdiehelptbijvragenengoedweetwaarjeterecht kan voor vragen die verder gaan dan burenhulp

• Samenwerkingtussenburgers,bewoners-envrijwilligersorganisaties,gemeente,woningcorporaties,zorg-enwelzijnsinstellingen enmaatschappelijkeenreligieuzeorganisaties

71

EendrukopdeMambo-knopeneenvriendwordtviadepcgealarmeerd. OpGoogleMapsziethijwaarjeinmoeilijkhedenbentgeraakt.

TestenBijdeontwikkelingvandezedienstbleekdegps-positiebepalingzoonnauwkeurigdathetprofessioneelaanbiedenonverstandigzouzijn.Deverschillentussendewerkelijkelocatieengepresenteerdelocatiewerdenpijnlijkduidelijkbijeentest.IemanddrukteopdeMamboterwijlhijopdewegreed.HetsignaalopGoogleMapsgafaandatdelocatiemiddenineenkanaalzouzijn.Hetveiligheidsgevoelvandethuisblijvergaathiermeeflinkachteruitenhetrisicoopnodeloosalarmzoute groot worden. Sindsdeeerstestappenmethetvolgenvanscootmobielenzijndeontwikkelingensnelgegaan.Nokiawaseenvandeeersteaanbiedersmeteendienstomvriendenviajemobieletelefoontevolgen.OokdeAppleiPhoneheefteenapplicatiewaarmeedegpsindetelefoonjepositieviaeenwebsiteaanjevriendendoorgeeft.

MogelijkhedenWatgps-dienstenbetreftbeginthetersteedsmeeroptelijkendaterontzettendveelmogelijkhedenzijn.Hetenigewatjemoetdoenisuitzoekenwatjewilt.OndertussenbestedendeAmerikanenteweiniggeldaanhetonderhoudvandegps-satellieten.Hetgevolgisdatdekomendejarenwaarschijnlijkenkelesatellietenuitvallenendekwaliteitvandesignalenachteruitgaat.Gps-dienstenzijnleuk,maarmoetennietonderdeelvankritischebedrijfsprocessenworden.Jewiltnietverantwoordelijkzijnvooreenbeloftediedetechnieknietkanwaarmaken.

Op internet zie

je waar een

scootmobiel in

problemen is

geraakt.

“ Geld zou meer naar de gemeenschap moeten stromen in plaats van individuele personen. Een voorbeeld zijn de scootmobiels. Als iemand die krijgt, staat deze het grootste deel van de tijd in de schuur. Een pool van scootmobiels wordt intensiever en dus maat-schappelijk gezien beter gebruikt.” johan lettink (znb)

72

Doorgeschoten individualisme

Ik zit mij voor het vensterglasonnoemelijk te vervelen.Ik wou dat ik twee hondjes was,dan kon ik samen spelen.

Godfried Bomans

InBilgaardzijnverschillendeprojectenuitgevoerdommensenindewijkmet

elkaarincontacttebrengen.Ditomdesocialecohesietevergrotenwaarnaburen

eenvoudigereenberoepopelkaarzullendoen.Ooksprekenzeelkaarmakkelijker

aanenzezettenzichsameninomwonenindewijkzoprettigmogelijktemaken.

Voorbeeldenhiervanzijndeprojectenkennenengekendworden,Assetbased

community development (buurt competentieproject) en Ken uw buren en culturen.

Kennen en gekend worden is dus één van de projecten diemoestbijdragenaandesocialecohesie.Hetwerktealsvolgt.Doorhetorganiserenvanbijeenkomstenwerden de bewoners van een flat met elkaar in contact gebracht.Binnendezemulticultureleflatwarenveelklachten van overlast en was weinig sociale samenhang. Allereerstwerdeenbijeenkomstvoorbewonersgeorganiseerd.Daarnavolgdeeenbijeenkomstdiesamenmetbewonerswerdopgezetendelaatsteregeldenbewonershelemaalzelf.Uiteindelijkisereenbewonerscommissie opgericht en is er een hyvessite voordeflatdeluchtingegaan.Hierdoorwerdermeer

rechtstreeksendigitaalgecommuniceerd!Deklachtenrondoverlastzijnsterkafgenomen.Debewonerswarenergblijmethetprojectengaannusamenverder.

OokAssetbasedcommunitydevelopmentiszo’nprojectwaarbijhetincontactbrengenvanbewonerscentraalstaat.Ditmaalwerdentalentenvanbewonersgeïnventariseerd.Deeenkonwerkenmetcomputers,deanderwasgoedinkleineklusjes.Maarookschoonmaak-enorganisatietalentenwerdenontdekt.Aldezetalenten kwamensamenopeenbuurtbarbecuemeteenbewoners-commissie als onverwacht resultaat.

73

Ik zit mij voor het vensterglasonnoemelijk te vervelen.Zie ik daar een hondje lopen?Dan ga ik daar lekker mee spelen.

Fettje Nolles (vrij vertaald naar ‘Twee hondjes’ van Godfried Bomans)

Endanhetprojectkenuwburenenculturen.Hierbijpraatten vrouwen van allochtone en autochtone afkomst maandelijksmetelkaaroverdeverschilleninculturen.Zeleerdenelkaarkennenwatdeonderlingesolidariteitversterkte.Eengroepvanongeveerzestigvrouwenkomtnuregelmatigbijelkaarinhetwijkcentrum.

Tochzijndezeprojectenmaareendruppelopdegloeiendeplaat.Erisgewooneengrotebehoefteaancontact.Ontmoetingsprojecten schieten massaal uit de grond want deeenzaamheidisvandaagdedagbigbusiness.Alssociaaldierishetvanbelangdatwijanderemensenontmoeten.Eenbehoeftedievannatureiniedermensaanwezigis.Maarikvraagmijhetvolgendeaf:alsmensenhetzofijnvindenomelkaarteontmoeten,waaromdoenzeditdannietvanzelf?

NetzoalsinhetgedichtjevanGodfriedBomanshebbenveelmensenbehoefteaancontact.Maarwaarombeldediepersooninhetgedichtjenietgewoonbijdeburenaanomzeuittenodigenvooreenbakjekoffie?Natuurlijkkanhetantwoordzijn:“Ikhebgeenleukburen”.

Maarvolgensmijligterietsandersaantengrondslag.Deindividualiseringdiewezijningeslagen,isdoor-geschoten.Westellenonsnietmeeraandeburenvoor,hebbeneendruksociaallevendatzichnietautomatischmeerindewijkafspeelt.Dushebbenwegeenideewaternaastonsgebeurt.Alsjeweetdatdebuurvrouwziekis,wiljenatuurlijkweleenboodschapvoorhaardoen.Maaralsjehetnietweetendebuurvrouwdurfthetniettevragen,watdan?

Ookdedeelnemersaandebarbecuewarenhetsocia-liserenverleerd.Altijdensdebarbecuevroegenzijzichafwaaromzezelfnieteerderophetideewarengekomenomditzelfteregelen.

Gewooncontactleggenisnietaltijdzogemakkelijkalshetlijkt.Wezijnhetkennelijkverleerdendanhebjegewoon een steuntje in de rug nodig. Een steuntje dat helptdeeerstestaptezetten.Eenstapnaardeburen,eenbijeenkomstindeflatofeengezelligavondjein hetwijkcentrum.

74

De Omtinker, ondersteuner van cliënt en mantelzorger Ouderenwillenzolangmogelijkindeeigenomgevingblijvenwonen,ookwanneer

zorgnodigblijkttezijn.“Ikwilnietverhuizen,maarkaniknogwelthuisblijven

wonen?”Ditiseenvandemeestgesteldevragenvandeouderenafhankelijker

wordendemens.“Mijndochterhelptalheelveel,maarkanooknietallesenaltijd.”

DeOmtinkerkentdeproblemenwaarouderenenmantelzorgerstegenaanlopen,

biedtonafhankelijkadviesenregelt-indiennodig-hulpophetgebiedvanwonen,

welzijnenzorg.

BijSkewielinTrynwâldenishetOmtinkerconceptont-wikkeld.IndeLeeuwarderstadswijkBilgaardwordthetbinnenhetprojectOmkeer2.0verdergetest.DeOmtinkerissomseenpersoonlijkeassistent,somseen‘zorgmakelaar’enindiennodig‘advocaat’inwonen,zorgenwelzijn.DeOmtinkeriseraltijdvoordegenediehulpnodigheefténvoorzijnofhaarmantelzorgers.Hijdenktmeeendraagtvanuitzijnkennisenervaringenoplossingenaan,zodatmensenzolangmogelijkthuiskunnenblijvenwonen. Daarwaarzezichprettigenveiligvoelen.

DeOmtinkerkijktnaarwatvoordemensbelangrijkisinzijnleven.Hetdagpad(deipaad)datgevolgdwordt,zijnpersoonlijkewensenenhetmantelzorgnetwerkomhemheen.DeOmtinkerzoektopbasisdaarvan,samenmetdebetrokkeneenzijnofhaarmantelzorgers,naarpassendeantwoorden.Deverschillendemogelijkhedenwordenbesproken.VervolgensregeltdeOmtinkerdehulpenondersteuning.Maarookdaarnahoudthijeenoogjein hetzeil.Enhijzorgtervoordatdegebodenhulpaansluit bijhetvoortschrijdenvandejaren.

Omtinker FritsHetechtpaarDekemainBilgaardwoontzelfstandigmetondersteuningvanhundochterIlseenOmtinkerFrits.DriekeerdaagskomtereenverzorgendelangsenéénkeerperdagkomtIlse.’sMorgenswordtmevrouwDekema(83),diechronischeleukemieheeftenmoeilijkterbeenis,geholpenmetwassenenaankleden.’sMiddagshelptdeverzorgendehaar naar en van bed voor haar middagdutje en ’s avonds helptIlsehaarweermethetnaarbedgaan.MeneerDekema(85)enIlsewordenzoontlast.WekelijksgaatIlsemethaarwandelen.

“LaatstzijnwenaardeDokkumerEegewandeld,denieuwewijkaandeoverkantvanhetwaterwordtergmooi”,verteltmevrouwDekemaenthousiast.IndiennodigstaatOmtinkerFritsparaat.“IlsekreeglastvanhaarrugentoenheeftFritseenhoog-laag-bedgeregeld”,zegtze.“EndoordatFritseenergotherapeutlietlangskomenkreegikdezenieuwestoel.”Hetechtpaarwilzolangmogelijkzelfstandigthuisblijvenwonen.“Hierzijnweoponszelf,”zeggenze,“hierwillenwesamenblijventotonzelaatstesnik.”

75

WerkwijzeDeOmtinkerlevertkennisenervaringophetgebiedvanwonen,welzijnenzorgaanmensendiedaarbehoefteaanhebben.Hijisonafhankelijkenkaneengoedeafwegingmakentussenhetbelangendebehoeftevandeklant,hetaanbodaandienstenendefinanciëlemiddelenenmogelijkheden.Meteenvoudigeadviezeneningrepenkunnen vaak grote en kostbare gevolgen worden voorkomen. Een losliggende stoeptegel kan al een angst veroorzakenwaardooriemanddenktdathijnietmeerthuiskanblijvenwonen.DeOmtinkerregeltindatgevaleenbestratingbedrijfinplaatsvaneenopnameineenverzorgingshuis.

MethetOmtinker-conceptishetindeTrynwâldengeluktomdezorgvraag(AWBZ)metgemiddelddriejaaruittestellentenopzichtevanvergelijkbaregebieden(onderzoekFoarElkoar:Verschillendemonniken,verschillendekappen,auteur:G.vanderVelde,gepubliceerd:2008).Hetwoon-plezier,levensgelukendetevredenheidvandebetrokkenenis op een structureel hoger niveau komen te liggen.

Kosten en batenOmOmtinkertewordenmoetiemandgoedzijnopgeleidenvrijzijnvanorganisatiesdieeenbelanghebbenbijhetleverenvandiensten.IndeidealesituatiestaatdeOmtinkeropdeloonlijstvaneenorganisatiediegeenbelangheeftbijwonen,welzijnofzorg.Helaaszalzo’norganisatiegeenbelanghebbenbijhetbetalenvanOmtinkers.Datmaakthetconceptmoeilijkintebedden.BijSkewielheeftmende Omtinkers noodgedwongen een aantal jaren uit eigen middelenbetaald,maardatisondankshetsuccesmoeilijkvoltehouden.DelandelijkeregelgevingbiedtmomenteelonvoldoendefinanciëleruimtevoorOmtinkers.Alsdieruimteernietkomt,isdekansgrootdaterstraksindeTrynwâldenweerdriejaareerderdannueenberoepwordtgedaanopAWBZmiddelen.Isdatwatwewillen?

Adaptieve stressHetplannenvanroutesvoorthuiszorgmedewerkersis‘ahellofajob’.Eenefficiënte

planningisbepalendvoordeproductiviteitvaneenthuiszorgorganisatieendaarom

cruciaalvooreengezondebedrijfsvoering.Maarslimenefficiëntplannenisnogniet

zoeenvoudigalshetlijkt.

Alsjeslimenefficiëntwiltplannen,moetjemetveelfacettenrekeninghouden.Wanneerzijndemedewerkersbeschikbaar,watzijndeafsprakenmetcliënten,welkemedewerkerheeftdecompetentiesombepaaldecliëntentehelpen?Gazomaardoor.Heefteenplanningsmedewerker

allevariabeleninhaarhoofd,danlooptdezevervolgensalsneltegenhethandelsreizigersprobleemop.Hetbepalenvan de meest optimale route is een wiskundige ramp en deplanningwordtdusvoornamelijkzogoedalshetkaninelkaargezeteninExcelvastgelegd.

76

Tringg, tringg.Thuiszorgmedewerkster Aafke belt aan bij een cliënt om aan te kondigen dat ze er is. Vervolgens pakt ze een sleutel van haar sleutelbos en gaat naar binnen. Binnengekomen kijkt mevrouw Dekema haar verbaasd aan. “Ik had je pas over 3 uur en 35 minuten verwacht”, zegt ze met verbazing in haar stem. “Dat komt door onze planningsafdeling”, legt Aafke uit, “die maken er een puinhoop van”. “Ach”, zucht mevrouw Dekema, “in mijn tijd stopten we iedereen zo snel mogelijk in een tehuis. Dan kun je gewoon van deur naar deur lopen, poetsen en pillen geven en op naar de volgende. Jullie moeten tegenwoordig de hele stad doorrijden. Dat lijkt mij een ramp om allemaal te regelen. Maar ik ben ontzettend blij dat ik met mijn beroerde gezondheid gewoon thuis kan blijven wonen.” Met de woorden “Dat is pas echte vooruitgang” eindigt ze haar betoog. Geestelijk is mevrouw Dekema nog goed bij de pinken.

Een spoedjeIedereweekwordtdeplanningvoordeweekdaaropgemaakt en tussendoor worden alle ‘spoedjes’ afgehandeld. Eenspoedjeheeftaltijdhaastenbetekentdusomgooienvanplanningen.Wiekan?Wiewilgraag?Wieisovertehalentotoverwerk?Wieisindebuurt?Allemaalvragenwaareen planner over na moet denken en beslissingen over moet nemen.Envervolgensbellen,bellenennogeensbellenomallesteregelen.Datmoetanderskunnen,dachtenwe.DuswerdTNOgevraagdomzichoverdezekwestietebuigen.TNOheeftervaringmetadaptiefplannenendatleekdeoplossingvoorhetplanningsprobleemtezijn.

Adaptief plannenAdaptiefplannenispasechtgoedmogelijkgewordenmet de ontwikkeling van nieuwe toepassingen op mobiele telefoons.Vooralinternetopjemobielisbelangrijkvooradaptiefplannen.Eigenlijkishetprincipeheeleenvoudig.Gooi alle klussen in een digitale bak en laat iedereen er zelfzijnklusuithalen.Isdeklusklaar,dankijkjeviajemobieltje in de digitale bak en haal je er een volgende klus uit.komtereenspoedjetussendoor?Geenprobleem,gooimaarindebakenhijwordtervanzelfuitgehaald.Hetlijktdeidealeoplossing.Ofwerkthetindepraktijktochanders?

Het moet wel werkenDekick-offvanhetprojectbegonmeteenmiddaglesinadaptiefplannen.Zeerverhelderendenboeiendommeteenkaartspelaandeslagtegaan.Zelfinvloedhebbenopjeeigenplanning,datisleukenkweektbetrokkenheid.VervolgenskwamenerinterviewsenontwikkeldeTNO eendemo-applicatie.Entoen...bleekhetniettewerken.Hetknelpuntinhetprocesomadaptieftekunnenplannen,ligtbijhetverdelenvandesleutels.Thuiszorgmedewerkershalen aan het begin van de dag hun planning op kantoor opennemendanmeteendebijbehorendesleutelsmee.Hierbijligtderoutevrijwelvastenvoegtdemethodevaneendigitaleklussenbakgeenefficiencytoe.Daarnaastblijkt95%vanderoutesvastteliggenenslechts5%zijnspoedjestussendoor.Dezeleverenveelhectiekop,maarzijnuiteindelijkmaareenkleindeelvanhetwerk.Eenleukidee,datAdaptiefplannen,maarhelaasnietbruikbaar.

Nadat Aafke klaar is neemt ze afscheid van mevrouw Dekema. “Laat je niet gek maken door die planning”, zegt mevrouw Dekema. “Je krijgt er nog stress van. Wat zeg ik? Adaptieve stress!” Schaterlachend laat ze Aafke uit en zwaait haar na. “Tot morgen lief kind.” Daar doe je het als thuiszorg-medewerker toch voor?

77

en met welke niet.”

en selecteer daarna scherp met welke bloemen je verder gaat

prof. jan rotmans

“Laat tij delij k veel bloemen bloeien,

en met welke niet.”

en selecteer daarna scherp met welke bloemen je verder gaat

“Laat tij delij k veel bloemen bloeien,

Ate Dijkstra

82

Vraag het de Zelfstandigheidtoets

Watwillenouderen?Alsjehethenvraagt,

danstaatgezondoudwordenhooggenoteerd.

Minstenszobelangrijkvindenzedatzehun

dagelijkseactiviteitenzelfkunnenorganiseren

enuitvoeren.Endatzesociaalactiefblijven.

Eenenandersluitaanbijdewensomzolang

mogelijkzelfstandigthuistewonenenalles

tekunnendoenenlatenwatzewillen.Ook

wanneerdeeigenzelfredzaamheid,ofdievan

departner,doorziekteofgebrekenvermindert.

83

Ach, niets is de mens vreemd. Zijn we niet allemaal gehecht aan onze dagelijkse gewoonten en rituelen?

OnlangswerdikdoordefamilieDeVriesuitgenodigdvooreengesprekoverafnemendezelfredzaamheidentoenemendeafhankelijkheidvandepartner.Hundagelijkslevenkenmerktzichdooreenherhalendpatroonvanopstaan,wassen,aankleden,eten,drinken,wandelennaardebuurtsuper,huishoudelijkekarweitjesinenrondomhuis,dewekelijksebingoenregelmatigbibliotheekbezoek.Ookgaanzegeregeldbijdekinderen,familie,vriendenenkennissen op visite.

Ditlevenzijnzegewend.Eenlevenwaarinzeineenzekeremateafhankelijkzijnvanelkaarenereenvanzelfsprekendetaakverdelingisgegroeid.Vanhetzonderpartnernaareigenvriendengaan.Vanhetstilzwijgenduitvoerenvanvastetakeninenrondomhethuis.Deéénkookt,deanderdoetdetuin.DoordatmevrouwDeVriesnietmeeralleskandoenwatzealtijddeed,zijndezevastepatronendoorbroken.Dewederzijdseafhankelijkheidisveranderdineenmeereenzijdigeafhankelijkheid.MevrouwdeVriesheeftbijeentoenemendaantaldagelijkseactiviteitenimmers de hulp van haar partner nodig.

“Maar voor hoe lang?”, vraagt meneer de Vries zich af. “Stel dat mijn vrouw straks nog minder kan, ik het alleen niet meer red en we thuiszorg nodig hebben?” Vragen, vragen, en nog eens vragen.

Ditisgeenuitzonderlijkesituatie.Hetkomtoveralvoorenoverkomtbijnaelksteldatouderwordt.Rodedraadisdatpartner,familie,vriendenofkennissenallangertwijfelenaandezelfredzaamheidvandepersooninkwestie.Zemakenzichzorgenenvragenzichafwateraandehandisénwieerkanhelpen.Metdezevraagstaptnietiedereendirectnaardehuisarts of een andere hulpverlener.

“Dat doe ik niet: de huisarts met een vaag gevoel lastig vallen… Nee, dan zitten er wel zwaardere gevallen in de wachtkamer!”

Maar wie kan er dan wel antwoord geven op de vraag wat eraandehandisenwateraangedaankanworden?Steedsvaker wordt internet geraadpleegd voor antwoorden. Meestalzonderresultaat.Deantwoordenzijntealgemeen,niet van toepassing op de concrete thuissituatie of er wordt helemaal geen antwoord gevonden.

Omkeer2.0heefthiervooreenoplossinggevonden;dichtbijhuisentochmetbehulpvaninternet.OuderenondersteunenmetICTineigenwijkofbuurt.Datgeeftzemeermogelijkhedenenzekerheidom,aldannietmetondersteuning,langerzelfstandigthuistewonenenmee te doen aan het sociale leven. Dromen, denken, durven, doen en doorgaan. Gelukkig vond ik Omkeer 2.0 en… zij mij ook!

InhetkadervanhettransitieprogrammaOmkeer2.0iservoorouderenindeLeeuwarderwijkBilgaardenindeTrynwâldeneenwebapplicatiegebouwddieantwoordgeeftopeerdergenoemdeenanderevragendieouderenbezighoudenwanneerzezichmindergoedkunnenredden.

Achterliggendegedachteisdatouderen,dankzijICT,zelf(langer)deregiehouden.Zelf(tijdig)opzoekkunnengaannaarantwoordenen,indiennodig,hulp.Datmaakthenminderafhankelijkvanderden.Geeftheneengoedgevoelenbevordertdekwaliteitvanhunleven.Netzogoedalsdekansgroterisdatzelanger(veilig)thuiskunnenblijvenwonen.Tegelijkertijdwordtingespeeldopeenmaatschappelijketrend(enpolitiekewens)datvanmensensteedsmeerwordtverwachtdatzeactiefblijvenenhuneigen leven vormgeven.

Hoehetprogrammawww.zelfstandigheidtoets.nlwerkt?Heeleenvoudig.Nahetopenenvandestartpaginakanbegonnen worden met het beantwoorden van de vraag ‘Watiseraandehand?’Nahetaanklikkenvandegeselec-teerdeantwoordenopdegesteldevragen,krijgtmeneenoverzichtvandiagnosesenhulpverlenersmetadviesoverhulpmiddelen,ondersteuning,persoonlijkehulpen/oftherapievormen.

Debezoekerkanzijnresultatenopslaanomlaternogeensrustigdoortenemenoftevergelijkenmeteennieuweinschattingvandezelfstandigheidopbasisvandezelfdevragen.Deresultatenkunnenookdoorgestuurdwordennaareenwijkverpleegkundige,casemanagerofOmtinkeromdemogelijkhedentebespreken.Opslaanen/ofdoorsturenvanderesultatenbetekentweldatmenzichmoetregistrerenendeZelfstandigheidstoetsnietlangeranoniemis.

DedoorTNOontwikkeldeZelfstandigheidtoetsbrengtopeenoverzichtelijkeeneenvoudigemanierdezorgvraagengewensteondersteuninginkaart.Dewebapplicatiewordt

84

gehost door en maakt gebruik van de database van Stichting Gerrit,éénvandeOmkeer2.0samenwerkingspartner.VooralsnogisdeZelfstandigheidtoetstevindenopdewebsitesvanBilgaardnet.nl,Trynwâlden.net,degemeenteLeeuwardenenvandedeelnemendezorgorganisatiesNoorderbreedte,Palet,SkewielenThuiszorgHetFrieseLand.

DeZelfstandigheidstoetsiseeneerstetoepassingdiedezelfredzaamheidbevordertenmoetuitgroeientoteengroep

vantoepassingenendienstenophetgebiedvanwonen,welzijnenzorg.

Tussenhetideeendelancering(19september2009)vandeZelfstandigheidtoetsiserveelwaterdoordeDokkumerEegestroomd. Gelukkig niet tevergeefs.

Voor meer informatie: www.zelfstandigheidstoets.nl

Volg je dagpad, à la de deipaadstipers Al jaren komt deipaadstiper F. bij mevrouw A. over de vloer. Zij vormt niet alleen de huishoudelijke hulp voor mevrouw A, maar is tevens haar steun, toe-verlaat en gezelschapspersoon. Mevrouw A. was vroeger wijkverpleegkundige in de Trynwâlden en heeft veel mensen gekend. Ze woont in een senioren- woning in Oentsjerk. In een gemengde buurt met jongeren en ouderen. Zodoende kreeg mevrouw A. een geboortekaartje van de overbuurvrouw. Ze had een zoontje gekregen. Mevrouw A. had in haar hart erg veel zin om op kraamvisite te gaan, maar wilde niet alleen. Ze vroeg de deipaadstiper om er samen heen te gaan. Mevrouw A. zocht zelf een babycadeautje uit en samen gingen ze op kraamvisite.De aanwezigheid van deipaadstiper F. gaf Mevrouw A. een vertrouwd gevoel. Bij het vasthouden van de baby kwamen gelukkige herinneringen boven van haar werk als verpleegkundige. De overbuurvrouw vroeg na afloop of het goed was dat, als de baby een stukje ouder was, zij eens bij mevrouw A. een kopje koffie kwam halen. Mevrouw A. straalde en kijkt nu al uit naar die dag.

85

Ditiseenverhaalvanwelzijninpurevorm.Hetschetsthetstukjeextradateendeipaadstiperbetekentvoordecliënt.Enditkleinebeetjeextramaaktnujuisteenwereldvanverschil.Maarhetfenomeendeipaadstipers,watbetekentditnueigenlijkenwathoudthetin?

DagpadondersteunersDeipaadstiperszijn,simpelgezegd,dagpadondersteuners.Zehelpencliëntenmethetinrichtenvanheteigendagpad.Deinsteekishetwelzijnvandecliëntendebenodigdezorg.DetermdeipaadstiperpastnaadloosindebedrijfscultuurvanSkewielenisgerelateerdaandevisie.Dithoudtin datdeburgerinstaatisvormtegevenaanzijnofhaar eigen ‘deipaad’. DeipaadstiperszijndehelpendenwelzijnenzorgvanSkewiel.Deopleidingtotdeipaadstipersiseengrootsucces.Nietalleenvoordekwaliteitvandeverzorgingvandecliënt,maarookvoordebetrokkenenzelf.Dedeipaadstipersvoelenmeerwaarderingvoorwatzedoen envindendewerkzaamhedeninteressanter.Nietlangerstaanzijonderaandeladdervandeorganisatie.Deop-leidingheeftlatenziendatzijeenbelangrijkerolspelen inhetgeheelvanwelzijn,dienstverleningenzorg.

Cliënt als uitgangspuntDewerkzaamhedenvaneendeipaadstipergaanverderdandetraditionelehuishoudelijketaken.Zijvoerenookwerkzaamhedenuitgerichtopzorgenwelzijn.Decliëntwordtbijditlaatsteaspectalsuitgangspuntgenomen.Wantzegnuzelf,watisbelangrijker?Eenhuisdatspikenspanisofeengelukkigecliënt?Simpellijktmij.Bijdefunctievandeipaadstipergaatheteromdecliëntzolangmogelijkzelfstandigthuistelatenwonen.Vanhetvroegerzobekendebetuttelenisgelukkiggeensprakemeer.DecliëntenvanSkewielhebbenhulpnodig,maarditwilnietzeggendatzijnietsmeerkunnen.

Onafhankelijk en vitaalHetismedeaandedeipaadstiperomuittezoekenwatzenogwélkunnen.Hoemeerdecliëntzelfdoet,hoeminderafhankelijkhijofzijwordt.Ditisbetervoordeeigenwaardeenhetzelfbeeldvandecliënt.Hetinspelenopdatgenedatmenwelkanofdienskwaliteitenzorgtvoorvitaliteit.Ditzowelopfysiekalsmentaalniveau.Decliënthoudtderegieoverzijneigenlevenenditistochwatweallemaal(zolangmogelijk)willen?Dedeipaadstiperhelptwaarnodig,maarneemt de regie niet over.Ouderenvindenhetzolangmogelijkthuisblijvenwonenenzorgenwelzijnopmaatideaal.UitdeervaringbijSkewielblijktdatdedeipaadstipersdatbeetjeextrabiedentenopzichtevandevroegerehuishoudelijkehulpen.Defunctievan deipaadstipers is dan ook niet meer weg te denken uit degemeenschapvandeTrynwâlden.

Efficiënt en effectiefDezeveelzijdiginzetbarespeelballenvandeorganisatiezorgenvooreenefficiënteeneffectievewijzevanwerken,diezowelvoordeeloplevertvoordecliëntalsvoorSkewiel.Alsdefunctievandedeipaadstiperwegzouvallen,heeftditernstigegevolgenvoordegemeenschap.Veleouderenzienzichgenoodzaaktteverhuizen.Dezorgkostenzullenstijgenendaardoornietvooriedereenmeeroptebrengenzijn.Somsiseenkleinbeetjeondersteuningbijhet‘deipad’genoegomindevertrouwdeomgevingtekunnenblijven.Dedeipaadstiperszijnvanonschatbarewaardevoordecliënt.Hetiseenintensievefunctie,maarwelééndievelewaardevolleenonbetaalbaremomentenoplevert.Voorzowelcliëntalsdeipaadstiper.

86

Stel gerust uw vraag: multiculturele cliëntondersteuningIntegratieenparticipatiestaanhoogopdepolitiekeagenda.Datbetekentmeedoen

metwatergebeurtindemaatschappijeneenberoepkunnendoenopdegeboden

zorg-endienstverlening.Datgeldtvooriedereen,zekervoormigrantenenandere

kwetsbaregroepen,zoalsouderenenmensenmeteenbeperking.

DertigprocentvandeinwonersvanBilgaardisvanniet-westerseafkomst.Uitervaringenonderzoekblijktdatallochtonennietaltijdeenberoepdoenopdeeerstelijns-gezondheidszorg.Somslukthetnietomdevraagduidelijktemaken.Eenanderekeerwetenzeniethoezemetbepaaldegezondheidsproblemenmoetenomgaan.WatNederlandersassertiefvinden,vindenallochtonenvaakbrutaal.Ooklaatdeinformatievoorzieningoverdegezond-heidszorgrichtingallochtonentewensenover.Verderisintercultureel werken voor veel hulpverleningsorganisaties geen gemeengoed.

OndersteuningBijWelzijnLeeuwardenleefdeallangerhetideeomspeciaalvoorallochtonencliëntondersteunersaantestellenalsvoorpostvoordegezondheidszorg.IndeprovincieGroningenheeftmenhierpositieveervaringenmee.Allochtonenvindendaadwerkelijkmeerenbetertoegangtotdegezondheidszorg.Redenomhetexperimentte starten en tegen de huidige tendens in te gaan. Geen generalisatie dus maar echt speciaal voor één speciale doelgroep.Eenrondganglangsbetrokkenwelzijns-eninburgeringsorganisaties leverde een aantal interessante aanknopingspunten op.Demeestevragenkomenbinnenbijdezelfhulporganisatiesvanallochtonen.Allochtoneouderenzijnmoeilijkertebe-reikendanautochtoneleeftijdsgenoten.Ergebeurtveelindewijkophetgebiedvanadviseringenraadgeving,maar

hetisnietvooriedereenduidelijkwiewatdoet.Vanuitdeprofessionele organisaties is er te weinig aandacht voor de cultuur en ook ontbreekt het nogal eens aan betrokkenheid. Deverantwoordelijkheidligt(te)veelbijde(ze)cliënten. Doelen stellenVoordewerkgroepaanknopingspuntengenoegomhetexperimentoptezetten.Omonnodigestrubbelingentussenbetrokkenorganisatiestevoorkomen,volgdenweingrotelijnenhetGroningsevoorbeeldwaarmengeleerdhadvandepraktijk.Wehoefdenimmershetwielnietopnieuwuittevinden.Onsdoelwasduidelijk:hetcreërenvaneenlaagdrempeligevoorzieningdietoegangbiedttotdeeerstelijnszorg.Dichtbijhuisenbeschikbaarvoorniet-westersedoelgroepen.Belangrijkwasvertrouwentewinnenenbureaucratie,afstandelijkheidentaalbarrièresteoverwinnen.Endevraagachterdevraagheldertekrijgen.Mogenvragenendoorvragenzouookvoorallochtoneneennormalegangvanzakenmoetenzijn.

Laagdrempelig makenDezoektochtnaareenallochtonecliëntadviseurverliep snelenmonddeuitindeaanstellingvanHikmetkesici. Zijsignaleert,geeftvoorlichtingeninformatie,begeleidt enstimuleertcliëntenenbemiddelt.Zijwerktoutreachend:legthuisbezoekenafenontmoetookmensenopstraat, indemoskee,opscholenenbijactiviteitenvandezelfhulp-organisaties.Laagdrempeligbetekentookindehaarvaten

87

vandedoelgroepkruipen.Daarvoorhebbenwe,netalsinGroningen,intermediairsaangesteld.Ervaringsdeskundigenvan verschillende afkomst die ook verschillende talen spreken.HetlukteHikmetomdezesleutelfigurentevinden.Vijfmensenzijngeschooldenbeschikbaarommensentehelpen,informeren,optezoekenensomstebegeleidennaardehulp-enzorgverleningdiezenodighebben. De vlieger laten landenHetteamvanHikmetheeftinmiddelsdenodigeervaringenopgedaan.Verschillendecliëntenzijngeholpen.Ookgavenzehuiskamervoorlichtingenoverdiabetes,bijdemensenthuisdus.Deervaringenzijnpositief.DevolgendestapishetverankerenvandezevoorpostinhetWMO-loketvan

degemeenteLeeuwarden.Devliegerlatenlanden, zoalsdatzomooiheet. DepolitiekedebatteninDenHaagoverintegratieenparticipatiezullennogwelevenduren.InBilgaardlatenwealvast‘deresultatentellen’.Daarnaastkanernogveelgedaanworden,zoalsdekoppelingmetwerktrajectenenderegulieredienstverlening.Ookzoudenregulierevoorzieningengemakkelijktoegankelijkvoorallochtonenmoetenworden.Datkunnenweversnellendoorinvloeduitteoefenenophetminderhedenbeleidvandegemeente,maarookdoorhetintercultureelwerkenbijopleidingenstimuleren.Multiculturelecliëntondersteuningindebuurthoortergewoonbij!

Dromen in themawerkgroepen

“ Weet dat je eerst iets gezien moet hebben, voordat je het kunt doen. En vaak wordt gezegd: als je iets ziet, dan doe je niets en als je iets doet, dan zie je niets”.

Ditvoorjaarmochtikmeedromenindethemawerkgroep HetGeheelendeDelen.IndeleercirkelvanDavidkolbbenikeen doener en wil ik graag tastbare resultaten bereiken. Maar ookdeleerstijlvandedromerpastbijmijenikkanconcreteervaringenvanuitverschillendegezichtshoekenbekijken.

HetlandelijkProgrammateamfaciliteerdeeenaantalthema- werkgroepenrondspecifiekeonderwerpen,gerichtopeen

veilige“landing”vandeexperimentenenophetverspreiden vandeopgedanekennis.Onzethemawerkgroepconcen-treerdezichopdearbeidsmarktproblematiekindezorgendesamenhangmetanderesectoren.Debeoogderesultatenwarenopengeformuleerd;wezoudenmetelkaaropzoekgaanennieuweinzichtenenoplossingsrichtingeninslaan.Volverwachtingarriveerdeikopdeeerstebijeenkomsten ontdekte dat de term meedromen niet voor niets was

88

Dromen in themawerkgroepen

gekozen.Ikmochtechtgaandromen!Oversamenwerken,samenlevenensamenzorgenovertienjaar.Wekozeniedereensprookjesfiguurensponnendaaronsverhaalomheen.VoormijwasdatderattenvangervanHamelen:hetbijelkaarhalenenhoudenvanverschillendeorganisaties,meteendiversiteitaanprojecten,ideeënenwerkwijzenendatop de melodie van het transitieverhaal. Ook de gelaarsde kat,detoverfee,HansenGrietjeendekikkerwarenopdebijeenkomstaanwezig.

Droombeeldenoverik,mezelf,overjij,dezorgverlenerenoverwij,desamenleving.Wemaaktencirkelsvanzelfzorg,omgevingszorgenprofessionelezorg.Wefantaseerdenoverelkaarontmoeten,dienstbaarzijn,vragenengeven.kortom:wezagendetoekomstvoorons.Natuurlijkwaserookeenmodel,wantwaarzoudenwezijnzondermodellen,nietwaar?HetkITTZ,eenkwadrantenmo-delvertrekkendvanuitdeinhoud,opgebouwdvanuitvraag-sturing,naarhetteam,naarhetlogistiekeconceptenhetfinancieringskwadrant.Detweederichtingisandersom,ver-trekkendvanuitdefinancieringterugnaardevraagsturing.

Devolgendebijeenkomstgingeenstapverder;wemochtendenken.Nadenkenoverdebetekenisvanarbeidindezorg, inderuimstezinvanhetwoord.Ooknuweerbijjezelfbegin-nen.Watwasvoormijeenpositieveenwateennegatievewerkervaring?Positieveervaringenblijkenietstemakentehebbenmetinnerlijkedriveenmotivatie.Minderpositievedaarentegenzijnvakereengevolgvanomstandighedenofvan situaties waar je weinig invloed op hebt.

Danderelatietussenformeleeninformelezorg:wiegeeftwat,enwanneer?Alsvoorbeeld:mijnvaderwoontineenverzorgingshuisenheeftintusseneenverpleeghuisindicatie.

Mijnzusiszijnmantelzorger.Enikbendezusopafstanddiemeteenluisterendoorensomswatraadhaarbijstaat.Zozijndespelregelsinonzefamilie.Meestalgaathetgoed,somsniet.Hetdraaitaltijdomeenwisselwerking.HetlijktopdeprincipesvanYinenYang.Onderlingeafhankelijkheidtussencliëntenzorgverlener,familieencliënt,zorgverlenerenfamilie,formeeleninformeel,gevenennemen.Wanneerdeeente“groot”wordt,dan“remt”deanderaf,zoleerdenwe.Entoengebeurdeerietsbijzonders.Nadromenendenken,zoudenwegaandoen.Doortoeval,ofietsanders,zijnwenietfysiekbijeengekomenvooreenbijeenkomst.Hetwerdentelefonischegesprekkenoverdevertalingvanonzedromenengedachten.Intiemer,directer,opener,wiezalhetzeggen?Wespeeldeneenrollenspel,waarinikafwisselendmijnvaderenmezelfspeelde,tegenoverdemanagerendeverzorgende.Zoconcreetmogelijkvertaaldenwewatwewerkelijkzoudenwillenindezorg.

Delaatstebijeenkomststondinhettekenvanhetbeschrijvenvanscenario’senhetkomentoteenstart-documentomverbredingenopschalinginderuimstezinvanhetwoordmogelijktemaken.Onzeervaringenenpersoonlijkeverhalenzijnleidendgeweestinhetzoek-procesnaaroplossingsrichtingen,naarheteindproduct, een notitie over de samenhang van het geheel en de delen. Overtransitie.Dedromerinmijistotzijnrechtgekomen.

Nudedoenernog.Hetgaatnietalleenomsamenzorgen.Neen,hetmoetgroterenbrederwordenopgepakt.Hetgaatookomsamenwerkenensamenleven.IkbenmaarbijmezelfbegonnenmethetdoenenhebzojuisteenEigenKracht Conferentie georganiseerd. Werken aan burgerschap noemenzedat.

89

“ De mogelijkheden van ICT worden vaak overschat. Om resultaat te halen is veelal meer tijd, geld en inzet nodig dan vooraf bedacht.”

wethouder roel sluiter

“ Een heel aantal projecten zal niet slagen, misschien wel 70 tot 80%. Het is zinvol om de lessons learned goed te analyseren.”

johan lettink (znb)

Van Alexander Graham Bell naar ‘Mantelzorg in Beeld’

Metelkaarbellendoenwealsindseind18eeeuw.Op14februari1876diendeAlexanderGrahamBellzijnpatentaanvraagvoordetelefoonin.Hoeweluithetappa-raatvanBellnauwelijkseengesprokenwoordkwam,werdop 7 maart het patent toegekend. Op 10 maart belde de uitvinderzijnassistent,dieineenanderekamervandewoningverbleef,metdehistorischewoorden:“Mr.Watson,comehere.Iwanttoseeyou.”BellrichttedeBellCompanyop,eenstartupdieindejarendaaropsneluitgroeidetoteenbedrijfmetmeerdan1miljoenwerknemers.Zondertelefoonzouonzesamenlevingernuheelandersuitzien.

HetprojectOmkeer2.0iseeninitiatiefvaneenconsortiumvandeelnemerswaaronderNijfinster,eenkleinestartupinbeeldtelefonie.NijfinsterhaddeeerstepositieveervaringenmetbeeldtelefonieachterderugenwildesamenmetWelzijnLeeuwardenonderzoekenofbeeldtelefoniedetaakvanmantelzorgerszoukunnenverlichten.Hetprojectvoorstelwerdeind2007inhetTransitieteamenlaterinhettransitie-management besproken. Op 16 november 2007 kregen NijfinsterenWelzijnLeeuwardenhetgroenelicht.Weldrawerd de benodigde apparatuur besteld en ging men aan de slag.WelzijnLeeuwardenenThuiszorgHetFrieseLandzochteninhunbestandennaargeschikteproefpersonen. Datleverdedeeerstegeïnteresseerdenop.Teraanvullingwerdenermensenopstraatgeworven,metalsresultaatdertig koppels die aan de proef wilden meedoen.

Heelmooi,maardeimplementatieverliepmindervoor-spoedig.Nijfinsterbesteldeeencontainervolgebruiks-vriendelijkIP-beeldtelefoonsinkorea.Fraaieapparatuur,maar weldra bleek dat de service te wensen overliet. Waar defactuurenhandleidingkeuriginhetEngelswarenop-gesteld,sprakendehelpdeskmedewerkersperfectkoreaans.Nietechthandig.Enhierbleefhetnietbij.Eénklanthad destekkeruithetstopcontactgehaaldvanwegezwaaronweer.Resultaat:allevoorgeprogrammeerdeinstellingen

verdwenen. Een andere klant kreeg per ongeluk een pittige factuurthuistoenhetpostorderbedrijfdebeeldtelefoon afleverde.Paniekinhuis.Ookbleekdatnietiederedeel-nemerovervoldoendebandbreedtebeschiktezodater extramoestwordenaangevraagdengeïnstalleerd.Almet aleentrajectwaarbijAlexanderBellwaarschijnlijkallanghetbijltjehadneergegooid.

WelzijnLeeuwardenidemdito.InoverlegmetNijfinsterenOmkeer2.0werdinhetnajaarvan2008depilotstopgezet.Demantelzorgershaddenmeerlastvandeapparatuurdanprofijt.IndeprojectevaluatiekwamWelzijnLeeuwardenweltotdeconclusiedatdebeeldtelefoon,mitshijgoedwerkt,duidelijkineenbehoeftevoorziet.MetdezewetenschapendeopgedaneervaringenmetMantelzorginBeeldisNijfinsteraandeslaggegaan.Deeigenorganisatiewerdgestroomlijnd.Nieuwe,betereapparatuurwerdgezochtengevonden.Resultaat?Eenherstartvandeactiviteitenopgrotereschaal.ZalovereenjaarofvijftigNijfinster,netalsBell,wereldwijdmiljoenen werknemers in dienst hebben. En kunnen we dan opWikipedialezendatdestartvanMantelzorginBeeldop16 november 2007 een doorbraak betekende voor het gebruik vanbeeldtelefonieindezorg?Ikkijkernaaruitomdantegenmijnkleinkinderentekunnenzeggen:‘Opawaserbij’.

“ ICT ontwikkelingen moeten beantwoorden aan de vraag en behoeften van gebruikers en opgepakt worden door marktpartijen.” johan lettink (znb)

94

Op16september2007komtereenofficiëlebriefbinnenwaarin staat dat het projectplan van Omkeer 2.0 is goedgekeurddoorhetTransitieprogrammaLangdurendeZorg.Voorhetjaar2007is1miljoeneurobeschikbaar. Hetheleprojectplanheefteenbegrotingvanruwweg8miljoeneurowaarinvoor20072,8miljoenbegrootwas.Met 1 miljoen en nog drie maanden te gaan was iedereen ergblij.Eindelijkaandeslag!Entoenwerdhetstil. Met twaalf organisaties een vaag projectplan maken en indieneniséénding.Alshetgeldereenmaalis,wordtheteenstukmoeilijkeromconcreetteworden.Wiegaatwatdoen?Welkekostenmogendoorwelkeorganisatiegemaaktworden?Wiedraagtderisico’svanhetproject?Welkeresultatenwordeneigenlijkverwacht?Veelvragenenweinig pasklare antwoorden. Eenapartestichtingofandererechtspersoonopzettenwasgeenoptieindiepaarmaanden.Naenkelegesprekkenmetjuristenwarenweeruit.ThuiszorgHetFrieseLandwerdpenvoerder en sloot bilaterale contracten met de andere betrokkenorganisatiesomzoderisico’senresultatenvanhetprojectsamentekunnendelen.Op18december2007zijndehandtekeningengezet. Opzichbestsnelomindriemaandentijdmettwaalforganisaties tot overeenstemming te komen over de organisatieopzetendeverdelingvanderisico’s.Maarondertussen moest ook de 1 miljoen euro voor 1 januari opeengoedewijzebesteedzijn,omdatandershetgeldnietmeerbeschikbaarzouzijn.Hoedoejedatopeenverantwoordewijze,zondereenprojectplandatdaarindwingenderichtlijnenoplegt?

EentransitieprojectalsOmkeer2.0heeftveelprocesmatigeaspecten,maarmetalleeneenprocesmatigeaanpakkun

jejarenvooruitzonderconcreetietstebereiken.Omdievalkuiltevoorkomenwerdmeteeneenprocesopgezetomdeelprojectplannen die binnen het brede transitieconcept passentekunnenwegen,keurenen-indiendoortransitie-team en vervolgens transitiemanagement goedgekeurd -vanfinanciëlefunderingtevoorzien.Projectplannenwerden door de betrokken organisaties volgens een vast format ingediend en het proces liep en was beheersbaar. Verplichtingenenuitgavenkondengoedgeadministreerden beheerd worden. Ennatuurlijkwarendaardeteleurstellingen.Erwaseenvoorbeeld van een vaag deelprojectplan van nog geen A4-tjeeneenbegrotingvaneenpaartonenerwarenproblemen met projectleiders die niet concreet werden en die het niet voor elkaar kregen om de benodigde activiteiten teorganiseren.Allemaalproblemendiejeinelkprojectweltegen komt. Naruimdriemaandenkondebalansopgemaaktworden.Erwarenvijfentwintigprojectengestart.Intotaalwaser€998.000,-besteed,deorganisatiewasingerichteniedereenwasflinkopstoom.Denoodzaakomopbudgetbasis te werken werd wel als frustrerend beschouwd. Lieverwaserwatlangernagedachtovereenaantalinvesteringenenprojecten,somszouwatmeeronderzoekgoedgeweestzijn.Projectenhebbenvaakinzichdatinhet begin er relatief weinig wordt uitgegeven en naar het eindetoedegroterekostengemaaktworden.Nuwashetnoodzakelijkomsneltebesluitenenprojectenuittevoeren.Hetgevolgisgeweestdatsommigeprojectenuiteindelijkteduurwarenenandereheelandersaangepaktzoudenwordenalsermeertijdgeweestwas.kortom,aandeenekanteengoedgevoeloverwaterinkortetijdbereiktwasenaandeanderekanteengevoeldathetwelwatzorgvuldigerhad mogen gaan.

Een miljoen in drie maanden uitgeven

95

De wensenfee

“Hoezouuhetgraagwillenhebben?”Hebtuditeenthuiszorgmedewerkerooitaan

eencliënthorenvragen?Datgebeurtnietzovaak.GangvanzakenisdathetCIZ

eenindicatiegeeftendetoegangtotzorgregelt.Zorgverlenersgaanaandeslagmet

hetopgesteldezorgplan.Daarinisopgenomendatmevrouwgraag’smorgenseen

boterhammetpindakaasheeft.Alsheteenbeetjetegenzitkrijgtmevrouwhierdoor

totinlengtevandagenelkeochtenddiezelfdeboterhammetpindakaas.Datstaat

inhetzorgplanendúswordtdatzouitgevoerd.

InonsprojectVraagsturingiseigenregievoeringeenbelang-rijkthema.Elkmensstreeftnaareengoedleven.Ditgeldtookvoormensendiezorgontvangen.Ookzijwillenhunlevenzokunnenorganiserendathetzoaangenaammogelijkis.Inclusiefhetorganiserenen/ofcoördinerenvandepro-fessionelezorg.UitwetenschappelijkonderzoekvandoctorLinekeVerkooijennaareigenregievoeringindezorgkomtnaarvorendatzelfkeuzesmakenhetbelangrijksteis.

Alsmensenzorgkrijgen,hebbendiekeuzesinhetkadervande eigen regievoering betrekking op de vorm en inhoud van hetzorgaanbod.Ookophetmoment,dedagen/oftijdstipwaaropdezorggegevenwordt.Opdeplaatswaardezorggegevenwordtenopdepersoondiedezorguitvoert.WebeslotenhetOER-model©vanVerkooijentegaaninvoeren.OERstaatvoor:OndersteuningEigenRegievoering.Driethuiszorgorganisaties,PaletThuiszorg,ZorggroepNoorderbreedteenThuiszorgHetFrieseLand,namenhetdapperebesluitomgezamenlijkaanditprojecttebeginnen.

ZelfinzichtMetalshoofdvraag‘ZijnwijOER-proof?’werderdoordeorganisatieszelfeenevaluatiegemaaktoverdeaangebodenzorg.Nodigenwijdecliëntengenoeguittothetmakenvan

keuzes,tothetnemenvaninitiatiefenverantwoordelijkheidenzoekenwesamenmetdecliëntennaaralternatieven?Datwasschrikken!Dedrieorganisatiesbekekenhetschriftelijkinformatiemateriaalvoordecliënten,hunmissieenvisie,verschillende folders en werkprocessen. Conclusie: er moet nogwelheteenenanderveranderdworden.Datisnogmaareven op de lange baan geschoven.

Ja maar…Opnaardetweedefase:hettrainenvanthuiszorg-medewerkersopvraagverheldering,continuewensen-inventarisatie en communicatie hierover. En daarna dus metdecliënteningesprek.Watwiltu,watheeftugraag? “Jebentalshetwareeenwensenfee.”PaulineRoozenheeftalsprojectleiderheelwat‘jamaren’vanthuiszorg-medewerkers moeten slechten. “Ja maar mensen willen teveel.”“Jamaar,ikdoehettochalgoed?”“Jamaar, meneerzégtnooitwat.”“Jamaar,watalshetnuniet uitgevoerdkanworden?”

ErvaringenInmiddelszijn150cliëntenbezocht.Eenkenmerkendereactieisdevolgende:“Ikben’smorgensaltijdvroegwakker.Dantrekikmijnbadjasaanengaaandetafel

96

eenkopjetheedrinken.Eigenlijkhelemaalnietleuk,wantikmoetmaarafwachtenwanneerdethuiszorgkomtommijtehelpenmetaankleden.Enalsiknouwistwanneerzekwamdankonikeenlekkerbakjekoffievoorhaarzetten.Diemeisjeshebbenhetzodruk,nooiteenmomentjerust.Maarikweetnieteenswieerkomtenmeteenonbekendegajetochnietzomaareveneenbakkienemen?”

Wensen en mogelijkhedenHierzittenalmeteendriewensenin:wiekomter,hoelaatkomtzeenmagzeookevenmetmijkoffiedrinken?Mooitoch.Enheelgoeduittevoeren.Dewensenfeekandezewensenvervullen.Maarnueenmoeilijke:eencliëntdieafhankelijkisvaneenrolstoelengeholpenmoetwordenmetnaarbedgaan,wilgraagtegenmiddernachtnaarbed.Enliefstooknogopwisselendetijden.Ditiseenlastigevoordewensenfee:degeplandenachtzorgvandethuiszorgorganisatieheeft ronddietijdgeenrouteendebereikbaarheidsdienstishiernietvoorbedoeld.

Dewensenfeelooptvastinhaareigenorganisatie.MaarerwarentochmeerthuiszorgorganisatiesinBilgaard?BelangrijkedoelstellingenbinnenOmkeer2.0zijnautonomieindezorgenkostenreductieindeAWBZ.Nukomtheteropaan:kunnenenwillendethuiszorgorganisatiesgezamenlijkhunlogistiekeprocessenzodanigherontwerpendatzemaximaaldeeigenregievoeringondersteunenzodatdecliëntdemogelijkheidheeftomzijneigenleventebepalen?

Elk mens streeft naar een goed leven. Ook mensen die zorg ontvangen.

“ Sinne Welzijn verwacht in de toekomst een toenemende vraag naar zowel welzijns- als zorgdiensten bij ouderen. Alle zeilen moeten bijgezet worden om door samenwerking de verwachte kostenstijging voor de samenleving zo beperkt mogelijk te houden.”

willem verf (sinne welzijn)

97

Toolbox of doos van Pandora InhetoorspronkelijkeprojectplanvanOmkeer2.0stondbeschrevendater

eenICTToolboxontwikkeldzouworden.Endatisgelukt.Nuiseendigitale

gereedschapkistmakenmakkelijkerdanhetineersteinstantielijkt.Jemoet

op de markt inventariseren wat er te koop is en wat de betrokken organisaties

gebruiken.DankrijgjeeenaardigbeeldvanwatjeineenICTToolboxvoor

zorgenwelzijnsorganisatieskanstoppen.

VoorOmkeer2.0maaktenwehetoverzichtengebruiktenditomtekijkenwatgoedbruikbaarwas.Maardanwordthetmoeilijker.Erbestaanhelaasgeenintegraleoplos-singenvoor‘aluwICTvragen’.BijhetontwikkelenvanICTbestaannamelijktweestromen.kernvandeeerstestroming is: ‘laten we het als industrie samen doen en afspraken(specificaties)makenwaarweonsallemaalaanhouden.’Dezemethodewerktgoedalsjedetijdhebt.Eenmooivoorbeeldisde220V-stekkerdieweallemaalthuishebben.Dankzijstandaardenhoevenwenietbangtezijndateenstekkernietinhetstopcontactpast.Detweedestroming is: ‘laat ik snel iets fantastisch ontwikkelen. Want alsiedereenmijnproductkoopt,danisdatdestandaard.’Microsoftishiereenmooivoorbeeldvan.Ruim85%vanallecomputersheeftWindowsenOfficegeïnstalleerd,waarmeeditdestandaardenzijnvoorkantoortoepassingen.

Innovatievermogen van organisatiesAutomatiseringendomoticainwelzijns-enouderenzorgstaannogindekinderschoenen.Degarageboxleverancierdiewevandaagafschrijven,blijktmorgendenieuweBillGatestezijn.Enwehebbentemakenmeteenzichsnelontwikkelendeindustrie.Eengoedoverzichtvanhet

innovatievermogen van deelnemende organisaties is heel belangrijk.Alleenopdiemanierkunnenimplementatie-plannenbeterwordenopgezet.Hetmogeduidelijkzijndathetdoorvoerenvaninnovatiesimpactheeftopdebetrokkenorganisaties.Dematevanweerstandhoudtverband met in hoeverre een organisatie openstaat voor vernieuwing. Ervaring leert dat er een relatie bestaat tussen innovatievermogen,weerstand,investeringenenhetgeloofin de maakbaarheid van innovaties in organisaties.

Toolbox of…Innovatievermogenhoudtindateenorganisatieeenbepaaldematevanspankrachtheeftommetinnovatiesomtegaan.Deweerstandneemtsterkafnaarmatedeorganisatieeenopenmindheeft.Deinvesteringenkunnenermeestalvoorwordenvrijgemaakteneriseensterkgeloofdatdeinnovatiesdeorganisatieverderzalbrengenomdedoelstellingenterealiseren.Waarzituworganisatie?ZietuinnovatieeneenToolboxalsdoosvanPandora,ofbentuinnovatiegedrevenenanalyseertuallemogelijkheden?InhettweedegevalzouikdeToolboxzekereenswatnaderbekijken.Hijgeefteenoverzichtvanwateris.Jemoetzelfbepalen wat er in je eigen organisatie kan.

98

“ De winst van Omkeer 2.0 in de afgelopen twee jaar is dat bestuur-ders van zorg-organisaties elkaar weer tegenkomen en samen praten over vormen van bedrijfs-voering (b.v. Bilgaardzorg). Een project als 1-loket wordt als positief ervaren en zou ook na 2009 moeten doorgaan.”nico medema (palet)

Hetmooievan een ontdekkingsreis is dat je niet weet welke wegen je gaat bewandelen en waar je precies uit gaat komen.

Transities Delaatstedecenniaisintoenemendematehetbesefgegroeiddateengrootaantal(deel)systemenvandemaatschappijkamptmethardnekkigeproblemen.Zospelenindegezondheidszorgpro-blemenalsdevergrijzing(toenemendezorgvraag),deontgroening(afnemendzorgaanbod)endekwaliteitvandeinteractietussencliëntenenzorgprofessionalsdieonder(tijds)drukstaat,eengroterol.Dezehardnekkigeproblemen,inhetEngelsvaakaangeduidals‘wickedproblems’,kunnenvaaknietwordenopgelostzonderdebestaandehandelingspatronenendeinstitutionelecontextwaarindezeplaatsvinden,fundamenteelteveranderen.Dezestructureleveranderingenvindenplaatsophetniveauvanmaatschappelijkesystemenwaarbijtechnologische,institutionele,sociaal-culturele,economischeenecologischeontwikkelingenelkaarbeïnvloedenenversterken.Eendergelijkestructureleveranderingineenmaatschappelijksysteemwordtgedefinieerdalseentransitie(Rotmansetal.,2001). Transitieswijkenopeenaantalpuntenafvanoptimalisatieseninnovaties. Een transitie is een fundamentele verandering van de dominantestructuur,cultuurenwerkwijzeopsysteemniveau.Onderstructuurverstaanwedeinstitutioneleopbouw,defysiekestructuur en economische structuur. Met cultuur bedoelen we hetgeheelvangedeeldebeeldenenwaardendiegezamenlijkhet perspectief vormen van waaruit men denkt en handelt. Met werkwijzenbedoelenwehandelingen,routines,regelsengedrag.Een transitie is een fundamentele omslag in denken en handelen op systeemniveauomtoteenduurzamersysteemtekomen.Transitieszijngrillige,schoksgewijzeprocessen,waarinwenietteminverschillendefasenkunnenonderscheiden.Transitieshebben eenaantalonderscheidendekarakteristieken(Ravenetal.,2008)die hieronder worden weergegeven.

1. Hetzijnveranderingsprocessenoplangetermijn vanminimaaleengeneratie(25-50jaar).

2. Hetzijnveranderingsprocessenwaarbijverschillende actorenbetrokkenzijn(multi-actor).Zoweloverheden, hetbedrijfslevenenkennisinstellingenalsNGO’sspelen eenrolbijdetransitie.

3. Hetzijnveranderingsprocessendieverschillendetypenvanveranderingomvatten(multi-change).Erzijnverschillendetransitiepaden te onderscheiden waarlangs de transitie plaats kanvinden.Dezepadenbestaanuitverschillendepatronen vanopbouwenafbraakvanstructuren(DeHaan,2006).

4. Hetzijnveranderingsprocessendiedoorwerkenopverschillendedomeinen(multi-domein).Detransitie

bestaat uit veranderingsprocessen op verschillende dimensies

zoalsdetechnologische,institutionele,sociaal-culturele,economischeenecologischedimensie,dieeensterkesamen-hanghebben,elkaarkunnenversterkenofverzwakken. Ditwordtindeliteratuurookwelaangeduidalsco-evolutie.

5. Hetzijnveranderingsprocessendieplaatsvindenopverschillendeniveausvaneenmaatschappelijksysteem (multi-levelmodel).Dezeniveauswordenindeliteratuuraangeduidalsniches,regimeenlandschap.

Omtransitiesheldertekunnenonderzoekenentebegrijpen,wordter binnen de transitiekunde gewerkt met verschillende analytische middelen;hetmulti-fasemodelenhetmulti-levelmodel.

Multi-fase model Ondanksdeeerdergenoemdegrilligheidblijktdatvrijwelalletransitiesinfasenverlopen.Ditwordthetmulti-fasemodelgenoemd(figuur1).Transitie-experimentenvindenplaatsineenbepaaldefaseenomhierduidelijkinzichtinteverschaffenwordthetmodelkorttoegelicht.BinnenhetMulti-fasemodelwordentransities opgedeeld in vier opeenvolgende fasen

(1) Voorontwikkelingsfase Hetbesefgroeitdathethuidigesysteemnietmeer

voldoet,nieuweideeënwordenontwikkeldendeeerstepioniersexperimenteren.

(2) Take-off fase Erkomtsteedsmeermaatschappelijkesteunvoor

veranderingenenontwikkelingenbeginnenzichzelf te versterken.

(3) Versnellingsfase Grotestructureleverandering/omslagvindtplaats.(4) Stabilisatiefase Hetsysteemkomtineennieuwdynamischevenwicht

metzijnomgeving.

Transitiesbeginnenmeteenlangevoorontwikkelingsfase,waarinnieuweideeënontstaanenervolopwordtgeëxperimenteerd.Ditleidtnogniettotstructureleveranderingen.Indezogenaamdetake-offfasekomtersteedsmeermaatschappelijkesteunvooreenomwentelingenbeginnenontwikkelingenzichzelfteversterken.Daardoorkomtdetransitieindeversnellingsfase,waarindestructureleomslagplaatsvindtenzichtbaarwordt.Indelaatstefase,destabilisatiefasekomthetsysteemweertotrustineennieuw (dynamisch) evenwicht.

BIJLAGE1

De transitietheorie en -praktijk

102

Multi-level model Naasthetonderscheidinfasenishetonderscheidopschaalniveaurelevant.Transitiesontstaandoorinteractiestussenprocessen,activiteiten en gebeurtenissen op verschillende schaalniveaus. Vanwegedecomplexiteitvantransitiesisvoorhetbestuderenenbeïnvloedenvantransitieseenordeningskadernodig.Hetmulti-levelmodel(Ripenkemp,1996;Geelsenkemp,2000)vormteenordeningskadervoordefunctioneleruimtelijkeveranderingenvantransities.Hierinwordendriefunctioneleschaalniveausonderscheiden,zoalsinfiguur2getoondwordt.Opmacroniveaubevindenzichrelatieftraaglopendetrendsenontwikkelingeninhetlandschap.Ditzijnachtergrondvariabelenzoals(politieke)cultuur,waardenennormenendemografischeontwikkelingen.Ophetmeso-niveauopererendominanteactoren,structurenenwerkwijzeninhetregime,zoalsgevestigdebedrijven,gewoontes,wet-enregelgevingennormenenwaarden.Vaakzijnregelszostarenrelatiestussenpartijenzohecht,daterweinigbewegingsruimteis,waardoorhetsysteemstarwordt.

Hetmicro-niveaubestaatuitnicheswaarbinnenafwijkingenvan de dominante omgeving kunnen ontstaan. Op dit niveau vindenduskleinschaligeexperimenteneninnovatiesplaatsenzijnvernieuwersactief.Zijbehorenniettotdehoofdstructuurvanhetsysteem(regime),maarzijnwelbelangrijkomstructureleveranderingenteweegtebrengen.Alshetregimevanbestaandestructuren,actorenenwerkwijzen(meso-niveau)nietmeervoldoetaanveranderendelangetermijntrendenontwikkelingenbinnenhetmaatschappelijksysteem(macroniveau),ontstaateen spanning of veranderingsdruk (urgency of change). Veranderingsprocessenopmicroniveauzijndusonderdeelvanbrederemaatschappelijkeveranderingsprocessendieruimtecreërenvoorverandering.Veranderingbegintnietinnichesmaarkrijgtdaargestalte(Geelsenkemp,2000).kortomtransitieskunnenalleendoorbrekenenwordengerealiseerdalstrends,ontwikkelingenenactiviteitenopdedrieverschillendeniveausbijelkaaraanhakenenelkaarversterkeninéénendezelfderichting,zodateenspiraalwerkingontstaat.

FIGUUR 1: MULTI-FASE MODEL BRON: ROTMANS (2005)

1980

Duurzaam zorgsysteem

huidige situatie

2050 tijd

103

Transitiemanagement Hettransitieprocesiseenspannendenuitdagendprocesmeteenvaakongewisseuitkomst.Transitiemanagementisgeen‘commandandcontrol’sturen,maarevolutionairbijsturen:bijsturen,beïnvloeden,vingeraandepolshouden,rekeninghoudendmetonzekerheidenverrassingenindetesturenomgeving(systeem).Transitiemanagementneemteencentraleplaatsinbinnendetransitietheorie,waarbijhetconceptnicheseenbelangrijkerolspeelt(Rotmansetal.,2000;Rotmans,2003,2005;Geels,2002,2004,2005).Nicheszijnnissenwaarafwijkendepraktijkenplaatsvinden.Indetransitie-literatuurwordeneenaantalverschillendebetekenissentoegekendaanditbegrip.Voordetransitieprofessional is vooral de volgende betekenis van belang: ‘eennicheiseen(gedeeltelijk)beschermderuimtewaarbinnensocialenetwerkenkunnenexperimenterenmetafwijkendemanierenominmaatschappelijkebehoeftetevoorzien’.Vanuitniches kunnen radicale innovaties verder ontwikkeld worden en doorgroeiennaareensubstantieelmarktaandeelenuiteindelijkderegimepraktijkveranderen(Ravenetal.,2007). DeNiche-aanpakheeft zijnoorsprongindeinnovatiemanagement-literatuurenisinhetStrategischNichemanagement(SNM)conceptdoorontwikkeldvoortoepassingopsocio-technischetransities.SNMmistechtereenduidelijkuitgewerktesturingscomponent.Transitiemanagement(TM)iseennieuw

sturingsconceptwaarinexperimenterenindepraktijk(sturenopinhoud),gecombineerdwordtmetprocesmatigesturing.(Rotmans,kempenLoorbach,2008).CentraalindeTMaanpakstaathetsturenopmeerdereschaalniveaus.Hetiseenaanpakvoorbeïnvloeden,aanpassenenbijsturenvantransities.Hetgaatdaarom verder dan alleen het managen van innovatie of niches en stuurtookophetmeso-(regimes)enmacroniveau(landschap).

Transitiemanagementrichtzichopvraagstukkenrondhardnekkigemaatschappelijkeproblemen.Centraalstaateenmaatschappelijkeopgave.Desturingsmogelijkhedenvanmaatschappelijketransitieszijnechterbegrensdenbeperkt.Ditbasaleuitgangspuntvoortransitiemanagement is vertaald in een beperkt aantal vuistregels voorsturing(Rotmans,kemp,envanAsselt,2001),die onderstaand weergegeven worden. - Afstemmenvanbeleidopverschillendedomeinen

(multi-domein)- Betrekkenvandiverseactoren(multi-level)- Sturenopverschillendeniveaus(multi-level)- Sturingopleerprocessenenexperimenteren

(aldoende-lerenenallerende-doen)- Langetermijndenkenalsafwegingskader

voorkortetermijnacties- Hetlangopenhoudenvaneenscala

aan opties binnen de afgebakende richting

FIGUUR 2: SCHAALNIVEAUS VAN EEN TRANSITIE BRON: RIP EN KEMP (1996); GEELS EN KEMP (2000)

Macroniveaudemografische transitieepidemiologische transitieindividualisering, liberalisering

Mesoniveauzorgregime, standaardisatiecuratief beleid, marktwerkingnieuw zorgverzekeringsstelsel

Microniveautechnologische innovatieniche-regime van alternatievegeneeswijzen, toenemendediversiteit aan patiënten

104

BinnenOmkeer2.0zijntweetransitieteamsingericht(ééninBilgaardenéénindegemeenteTrynwâlden).Deteamleidersvande transitieteams vormen samen met de transitiemanager het transitiemanagement. Binnen het transitiemanagement wordt sturing gegeven aan Omkeer 2.0.

Er is een viertal hoofdactiviteiten voor het transitie-management te definiëren: 1) Hetinrichten,organiserenenaansturenvaneentransitiearena.2) Hetontwikkelenvanlange-termijntransitie-eindbeelden

endebijbehorendetransitiepaden(scenario’s).3) Hetsturenopleerprocessenenkennisontwikkeling

viahetopzettenenuitvoerenvanuiteenlopende innovatie-experimenten.

4) Hetmonitorenenevaluerenvanhettransitieproces. Bijdeontwikkelingvandelange-termijnvisiesendebijbehorendetransitie-eindbeeldenisduurzameontwikkelingeenbelangrijkuitgangspunt.Detransitie-experimentenwordenuitgevoerddoorbestaandeinstrumentenintezettenendoornieuweinstrumententeontwikkelen.Viahetproces‘al-doende-leren’en‘al-lerende-doen’wordtsystematischkennisontwikkeld,dieindevolgendetransitierondeswordtgebruikt.Opdezewijzeontstaateenprocesvanvoortdurendleren,experimenteren,ervaren,vooruitzienenterugkoppelen.Ditresulteertineengeleidelijkeaanpassingvanagenda’s,perspectieven,transitie-eindbeelden,transitiepadenenexperimenten.Belangrijkhierbijisdatdebestaandeenergievanactorenwordtgemobiliseerdendatzoveelmogelijkaansluitingwordtgevondenbijlopendeinnovatie-iniatieven.Deteamleidersvandetransitieteamszijnindepraktijkookbezigmetde‘normale’projectmanagement activiteiten om doelstellingen te realiseren en definanciënondercontroletehouden.

Transitiemanagement is een nieuw, evolutionair sturingsmodel dat voortbouwt op eerdere sturingsmodellen en een volgende stap betekent in beleidsevolutie: kortom meer evolutie dan revolutie.

Relatie tussen de transitie-experimenten en het transitieproces VanbelangvoorOmkeer2.0isdathelderneergezetwordthoetransitie-experimentensamenhangenmethettransitieproces.Omkeer2.0poogtimmersbijtedragenaandetransitiedoormiddelvankleinschaligetransitie-experimenten.Transitie-experimentenzijngeeneilanden,maarvormeneenonderdeelvaneenbredertransitieproces waarin meerdere innovaties een rol spelen. Transitieszijnprocessenvandusdanigecomplexiteitenlangetermijndatonmogelijkopvoorhandgewetenkanwordenwelkeinnovatieswelofnieteenpositievebijdragezullenleverenaandemaatschappelijkeopgave.Indetransitieliteratuurwordtdaaromhetbelangvandiversiteitbenadrukt.Diversiteitwilzeggendateentransitieprofessionalstreeftnaarhetzoveelmogelijkopenhoudenvanoptiesenmogelijkeoplossingen.Intransitietaalwordtook wel gesproken over het realiseren en stimuleren van meerdere

‘transitiepaden’. Een transitiepad bestaat dan uit een reeks van samenhangendeexperimentendievanelkaarkunnenlerenenelkaarkunnenversterken.Voorafisvaaknogonduidelijkofhetpadwelwenselijkisvanuithetbrederetransitieprocesenhoeexperimentenerindetoekomstuitkunnenzien.

Transitie in de zorg Hetalgemenebeeldvandezorgsectorisdatdezekraaktinzijnvoegen.Maatschappelijkiserconsensusoverhetfeitdathethuidigezorgsysteemnietinstandtehoudenisoplangetermijn.Hetsysteemmoetveranderen,maarniemandweethoe.Wewetendatdieveranderingnaareenduurzaamzorgsysteemdekomendetientallenjarenmoetgaanplaatsvinden,wewetenalleennogniethoe.TransitieprojectenzoalsOmkeer2.0hebbenalsdoeleenbijdrageteleverenaandetransitienaareenduurzaamzorgsysteem.Detheorieisdatdetransitiehoedanookgaatgebeuren,ookzonderprojectenalsOmkeer2.0.Deverwachtingisechter dat door het uitvoeren van transitieprojecten het pad van veranderingsnellerdoorlopenkanworden.HetdoelwaarOmkeer2.0aanbijdraagtisomdeovergangvanhethuidigezorgsysteemnaareenduurzaamzorgsysteemteversnellenmeteenjaarofvijf(waardenormaleovergangsperiode20á30jaarzouzijn).Indeonderstaandeafbeelding(uit:duurzaamheid:vanonderstroomnaardraaggolf)isgevisualiseerdwaarwenustaan.Ziefiguur1:Multi-fasemodel.Wezittenineenvoorontwikkelingsfasewaarinveelexperimentenlopen,maarnoggeenverdieping,verbreding enversnellingheeftplaatsgevonden. Transitiebegintopmicroniveau.Daarwordenexperimentenuitgevoerd,nieuwewerkwijzenbedachtenwordtgeleerdvanelkaar. Binnen Omkeer 2.0 lopen op microniveau nu 25 projecten. Doordezeprojectenlerenweofonzevisieklopt.Dragendeprojectenechtbijaantransitieofmoetenwehelaasconcluderendatditideehetnietwas? HetTransitieprogrammaLangdurigeZorgmonitoortalletransitieprojecteninhetland(nu26)enzorgtdatdelessonslearnedleidentotaanpassingenvandewerkwijzebinnendebetrokkenministeries.Opdezewijzeveranderthetsysteemstapvoorstap.Transitieisgeenrevolutie,maarevolutie.

Van Take Care 2015 naar Omkeer 2.0 en verder Eén van de grote uitdagingen waar ons land voor staat is de vergrijzingendedaarbijbehorendetoenemendezorgvraagvandeburger.DekostenvandeAWBZstijgenenblijkenondanksvelegenomenmaatregelenlastigbeheersbaar.Opkorte–enzekeroplangetermijn–komtdaareencomplicerendefactorbij:erzalonvoldoendepersoneelzijnomaandezorgvraagtevoldoen.

Inseptember2006isTakeCare2015,eensamenwerkingsverbandtussendegemeenteLeeuwardenendeNHLHogeschool,vanstartgegaan.Deze‘coöperatie’bestonduitelforganisatiesafkomstiguitdesectorenzorg,wonen,welzijn,werk,dienstverleningenICTenwasnadrukkelijkingesteldominnovatieprocessenen–projecten te ontwikkelen en om het organiserend vermogen

105

vanzorg-enwelzijnspartijenteversterken.IndezelfdeperiodewerdeninhetConvenantAWBZdoordebrancheorganisatiesActiZ,BranchebelangThuiszorgNederland(BTN),GGZNederlandendeVerenigingGehandicaptenzorgNederland(VGN)samenmethetministerievanVWSafsprakengemaaktoverhetbevorderenvaninnovatiesindelangdurendezorg.EenonderdeelvanhetontwikkeldeinnovatieprogrammaishetTransitieprogrammaindeLangdurendeZorg(TPLZ).Binnenditprogrammazijnexperimentenopgestart.Hetzijnbijzondereexperimentenwaarinbijvoorbeelddethuiszorgofstervensbegeleidingopeenradicaalanderewijzegeorganiseerdwordtofeencompletewijkwordtvoorzienvanééninteractiefloketvoorzorgenwelzijn.Andereexperimentenrichtenzichopinnovatievezorgvormenvoordetoenemendegroepouderenmetdementie,ofoponderzoeknaar‘integralepersoonsvolgendeketenfinanciering’ofdebegeleidingvanontspoordejongeren‘zonderpostcode’naareennormaalleven.Dezeexperimentenzijnonderdeelvaneen‘transitie’,deaanduidingvooreeninnovatievanhetgehele(zorg)systeem.Hetdoelvandetransitie-experimentenisom,versneldenineenexperimentelesetting,kansrijkeradicalevernieuwingenvandeorganisatieenfinancieringvandelangdurendezorgterealiseren.Dezetransitie-experimentenvallenondereenaantalvoorgedefinieerdethema’szoalspreventieenherdefiniëring vandezorgvraag,socialeenmaatschappelijkesteunsystemen, zorgopafstandenefficiëntebedrijfsvoering.

InhetTransitieprogrammaindeLangdurendeZorgwerkende brancheorganisatiesindelangdurendezorgsamenmethetministe-rievanVWS,welzijnensport.Onderhetmotto‘al-doende-leren’ zijnper1september2007tienprojectengestartineenexperimen-teleomgeving,waarhetprojectOmkeer2.0ereenvanis.Dezetransitie-experimentenwordenookweldeeerstetrancheprojectengenoemd.In2008iseentweedetranchetransitie-experimenteninhetkadervanhetTransitieprogrammaindelangdurigezorggestart.Debedoelingisdatditelkjaarherhaaldwordt.Innovatieveideeënzijnerdusgenoeg.Helaaswordendiegoede innovatiesomtalvanredenennietbreeddoorgevoerdindezorg. Hetontbreektaanpositieveprikkelsenzorgorganisatieservarenveelbelemmeringenbijhetdaadwerkelijkimplementerenvaninnovaties.Eenvoorbeeldvaneenkansrijkeinnovatieisdeverpleegkundigezorgviabeeldvandetelevisieofdecomputer.Ditsoortinitiatievenkomtmeestalwelgoedopgang,maarverspreidtzichveelmoei-zamer.Nietelkezorgorganisatieheeftruimteommetinnovaties aandeslagtegaan.Verderstaanookdewet-enregelgevingdeinvoering van baanbrekende innovaties vaak in de weg.

HetdoelvanhetTransitieprogrammaindeLangdurendeZorg ishetingangzettenenversnellenvaneenbewegingindelang-durendezorg.Datgebeurtmetprojectenenmetpartnersdiehetzoeken,experimenterenenlerenindesectorbevorderen.Dekernvan het programma bestaat uit het ontwikkelen en uitvoeren van transitie-experimenten.Diewordenselectiefengerichtonder-steundopeenzodanigemanierdatdehelecaresectorhiervankanlereninnoveren.Hierbijgaathetomkleineengroteinnovatieveprojectendieeenbijdrageleverenaanhetprobleemvandetoe-nemendezorgvraag.Hetwordteentrajectvangevenennemen.Zorgorganisatieskunnensteunontvangen,maarmoetendaarvoor

ook de opgedane kennis en ervaring delen en actief beschikbaar stellen aan de rest van het werkveld. Omkeer2.0iseenprojectontwikkeldinhetkadervanTakeCare2015endedoelstellingenvanhetTransitieprogrammasluitengoedaanbijdeinspiratiebronnenvanTakeCare2015.HetTransitieprogrammabiedthetconsortiumafkomstiguitdesectorenzorg,wonen,welzijn,werk,dienstverleningenICT,degelegenheidomhaarambitie–hetontwikkelenvanonorthodoxeaanpassingenvansystemenenwerkwijzenindezorg-omtezetteninconcreteprojectplannen.

Transitie in een plattelandsgemeente en een stadswijk Binnen Project Omkeer 2.0 wordt gewerkt aan het ideale sociale steunsysteemineenwoonwijk,hetbetreftdewijkBilgaardinLeeuwardenenhetplattelandsgebiedTrynwâlden.Omdittebereikenisereensamenwerkingtussenwoningbouwverenigingen,zorgaanbieders,onderwijsinstellingen,ICT-partijen,deverze-keraar en de gemeente. Er is aandacht voor verschillen en overeenkomstentusseneenwoonwijkenhetplatteland.Gemeenschappelijkontwikkelenenlerenstaatcentraal. Debetrokkenpartijenzijnbereiddezorginfrastructuurradicaaltekantelenomineenmulticulturele,vergrijzendewijkdesocialecohesie,zingevingenwoonplezieropordetekrijgen.Daarbijvermindertdezorgvraag.Nieuwisdeinsteekdieuitgaatvandecliëntendebereidheidomzorgandersinterichtenenteorganiseren.Ookvernieuwendisdeovertuigingvandenoodzaakom nieuwe technische ondersteuningsmiddelen te gebruiken meteenandere‘community-vorming’totgevolg.Ervaringenvaneindgebruikerswordenactiefgebruiktbijditproject.Daarbijgaathetomervaringenvancliënten,hulpverleners,mantelzorgers,bewonersenvrijwilligers.Dekrachtvandesocialesteunstructuurwordtgeïntegreerdindewijkinplaatsvangenegeerd.Hetexperi-mentlaatzienhoejevanuitprimaireprocessenkuntlerenenjeorganisatiedaaropaankuntpassen.Daarmoetenbetrokkenpartijenweltoebereidzijn.Deervaringenvanhetprojectkunnengebruiktwordenombelemmeringeninwet-enregelgevingblootteleggenenvoorstellentedoenvoorverbeteringen.Totslotkunnendeervaringenbijdragenaannieuwemethodesomveranderprocessenmakkelijkertemaken.Dooreendergelijkandersociaalsteunsysteemzaldezorgvraagzowelformeelalsinformeelafnemen.DewijzewaaropprojectOmkeer2.0eenbijdragetrachtteleverenisdoormiddelvanvijfentwintigkleinschaligetransitie-experimentengeïmplementeerdindeLeeuwarderwijkBilgaard enhetplattelandsgebiedTrynwâlden.

Hierbij worden interventies gepleegd aan de hand van de volgende vijf pijlers:1) Versterkhetwelbevindenvandebewoners

door versterking van de steunstructuur2) Vereenvoudigderegelgeving3) Verhooghetveiligheidsgevoel4) Vergrootinformelezorg5) Verlaagformelezorg

106

Deinterventiesdiegerealiseerdwordenopdegenoemdegebiedenzullenlagerekostenvoorlangdurigezorgtotgevolghebben,doorveranderdgedraginplaatsdoortesnijdeninkosten.Omdatnognietbekendishoehetduurzamezorgsysteemeruitzalzien,zalgedurendehetprojectdetoekomstvisiezichverderontwikkelendoordeinteractiemetdeomgeving,nieuwe

inzichtenenanderebetrokkenen.Zoalseentransitie-experimentbetaamt,kandezebijdragenaaneenstructurelemaatschappelijkeverandering,doordatdezoek-enleerprocessenopkleineschaaluiteindelijkkunnenbijdragenaanoplossingenvoorhardnekkigemaatschappelijkeproblemen(Rotmans,2006).

BIJLAGE2

Selectiecriteria voor transitie-experimenten op micro-niveau

Een tuin met bloemen, volop in boei. Een sproeier voorziet de dorstige kleurenzee van voldoende water. Een gediplomeerde tuinman verwijdert het onkruid, soms bijna niet van de rest te onderscheiden. Het resultaat? Een tuin met toekomst.

InleidingHetisalombekenddatdezorgkamptmetsnelstijgendekosten,ontevredenpatiëntenenknellendebureaucratie.Zelijktdaarmeenietklaarvoorgroteuitdagingenalsvergrijzingeneensteedslanger,maarongezonderlevendebevolking.Ditheeftgevolgenvoor ons allemaal. Een radicale verandering is nodig.

Problemenvolgenelkaaraldecenniaopindezorg.Deregeringheeftdaaromgekozenomviamarktwerkingdeproblemenoptelossen.Ditleidtmogelijktotkostenreducties,maarzalgoedesamenwerkingendekwaliteitvandegebodenzorgbemoeilijken.Omdeproblemenbijdewortelaantepakken,zijngeleidelijkeveranderingennietvoldoende.Destructuur,cultuurenwerkwijzebinnendezorgsectormoetenveranderen.Eentransitieisvereist.

Omverschillendeaspectenvanhettransitieprocesteexploreren,kunnentransitie-experimentenwordenuitgevoerd.Opditmo-mentwordendoorverschillende(gesubsidieerde)programma’s,zoalshetTransitieprogrammaindelangdurigezorg,transitie-experimentenuitgevoerdbinnendesectorenwonen,zorgenwelzijn.Eentransitie-experimentdraagtbijaaneenstructurelemaatschappelijkeverandering,doordatdezoek-enleerprocessenopkleineschaaluiteindelijkzorgenvooroplossingenvanhard-nekkigemaatschappelijkeproblemen.

Hetisvangrootbelangdatbijhetversnellenvandetransitienaareenduurzaamzorgsysteem,dejuistekeuzeswordengemaaktuitpo-tentieelsuccesvolleexperimenten.Watpreciesde‘dieselmotor’voordetransitieis,isnietbekend.Maardatexperimentenmetdemeestepotentieopsucceseenkansmoetenkrijgen,magduidelijkzijn.

107

“Laat tijdelijk veel bloemen bloeien, en selecteer daarna scherp met welke bloemen je verder gaat en met welke niet.”

prof. jan rotmans

Aanleiding Dezeuitspraakgaathelaasindepraktijk,endanvooralopmicro-niveau,nietaltijdop.Opditmomentenookindetoekomstzullenveelinnovatie-ideeënen-projectenaangedragenwordendieallenzeggeneenbijdrageteleverenaandetransitienaareenduurzaamzorgsysteem.Helaasisernietgenoegtijd,nochgeldenmankrachtomaldezeinitiatieventekunnenontwikkelenenuitvoeren.

Devraagdiedanookspeeltishoejenuuitaldezeaangedragenmogelijkhedendepotentiëlesuccesvolleprojectengaatkiezen.Hoekiesjeuiteentuinvolbloembollennujuistdieboldiemooizalgaanbloeieneneenlanglevenbeschorenis?Omdezevraagtekunnenbeantwoordenwerdereenonderzoekingestelddatzichrichtophet ontwikkelen van een instrument met selectiecriteria die gesteld dienentewordenaanelkpotentieeltransitie-experiment.

Onderzoek Selectiecriteriavormeneenbelangrijkaspectbijhetmakenvandejuistekeuzentussenallepotentiëletransitie-experimentenopmicroniveau.Ditonderzoekbooddemogelijkheidhetvraagstukverderuittediepen.Indepraktijkkonwordengeëxperimenteerdmetdewijzewaaropjedoormiddelvanselectiecriteriademeestpotentieelsuccesvolletransitie-experimentenuitkiest.Dezekennisvergroothetinzichtenmaaktdaterindetoekomstbeteronder-bouwdeneffectievergekozenkanworden.Hetonderzoekbesteedtaandachtaanverschillendeonderdelengerichtopmicro-,maso- enmeso-niveau,zoalsdieookbinnentransitiesaandeordekomen.

Omtekomentotdeuiteindelijkeselectiecriteriazijneenzestal deelonderzoekenuitgevoerd.Opdezemanierkanhetonder-werpvanuitdiverseperspectievenwordenbelicht.Deeerstevierdeelonderzoekenwarenrespectievelijkgerichtopliteratuur-onderzoek,depraktijk(Omkeer2.0enTPLZ),dewijkendeuitvoerdersvandetransitie-experimentenbinnenOmkeer2.0.

Dezedeelonderzoekenwerdenopgevolgddooreenonderzoeksstapgerichtopdeinterpretatievanderesultaten.Hierinwerdenallebevindingensamengevoegdtotéénlijstmetdaaropdemeestbelangrijkerichtlijnenvoordeselectievantransitie-experimenten.

HetlaatstedeelonderzoekbetrofhetinzettenvandeDelphi-methode.Potentiëleuitvoerders,hettransitieteamenhettransitie-management,zijnindezestapuitgenodigddeeltenemenaanhetDelphi-panel,waarnaineenaantalrondendeuiteindelijkelijstmetselectiecriteriagevormdis.TevensisindeDelphi-rondenaandachtbesteedaaninstrumentvorm,selectieprocedureenselectiestrategie.

Resultaten en conclusies Heteindresultaatvanditonderzoekiseenbeoordelingsinstrumentmetselectiecriteria,waarmeetransitie-experimentenmetde

meeste potentie op succes kunnen worden geselecteerd. Simpel gezegdvormthetinstrumenteenmethodischehandreikingvoorhendie‘belast’zijnmethetselecterenvantoekomstigetransitie-experimentenopmicroniveau. Wanneererietsbeternaardebelangrijksteresultatengekekenwordt,kangesteldwordendatdezevooralbetrekkinghebbenopdeinhoudvanhetinstrument(tabel1)enopdebijbehorendeselectieprocedure en strategie (tabel 2).

Hetontwikkeldeinstrumentheeftdevormvaneenbeoordelings-instrumentenisgeplaatstinExcel.Alleenpercriteriumkaneenbeoordelingscijfergegevenworden,waarnaeentotaalscoreperthemaeneentotaalscorevanhetgeheleexperimentwordengetoond.Opdezemanierkanergemakkelijkgekekenwordenof, eninwelkematehetexperimentdepotentietotsuccesheeft.

Deselectiestrategiediealsmeestwenselijkwordtbeschouwd,betreftdepullstrategie.Ditiseenselectiestrategiemeteenopentender,waarbijiedereendekanskrijgteenpotentieeltransitie-experimentaantedragen.Nietbekendisnamelijkwiedemeestinnovatieveideeëneninitiatievenheeft.Metbetrekkingtotdeselectieprocedure wordt aanbevolen een achttal stappen (tabel 2) tedoorlopen,ofalsleidraadtegebruiken. Doortijdgebrekbehoordedeimplementatievanhetinstrumenthelaasniettotditonderzoek.Verwachtwordtdathetontwikkeldeinstrumenteengrotebijdragekanleverenbijhetselecterenvantransitie-experimentenmetpotentie.Ditbetekentechternietdatditookdaadwerkelijkzois.Dewerkingervanmoetnogblijkenindepraktijk.

Tot slot Deeerdergenoemdeuitspraakvan‘transitiegoeroe’JanRotmansblijktdusindepraktijkopmicroniveaunietaltijdhaalbaar.Alhoeweldezekenmerkendeuitspraakdewaarheidbetreft, ishetnietaltijdmogelijkvelebloementelatenbloeien.Helaas.Tijdenmiddelenmakendathetnoodzakelijkisomvoorafeeninschatting te kunnen maken van de kans tot succes. Wat de dieselmotorachterditsuccesis,wetenweniet.Doormiddel van een ontdekkingsreis dienen we daar achter te komen.

Hetmooievaneenontdekkingsreisisdatjenietweetwelkewegen jegaatbewandelenenwaarjepreciesuitgaatkomen.Allerich-tingenzijnmogelijk.Uitdezezeevanmogelijkerichtingendientindepraktijkeenweloverwogenkeuzegemaaktteworden.Verwachtwordtdatdeaangetoondecriteriahetmogelijkmakendematevanpotentieenigszinsinteschatten.

Terafsluitingkangesteldwordendathetbeoordelingsinstrumentduseigenlijkgezienkanwordenalsdetuinman.Waardetuinmanervoorzorgtdatonkruidverwijderdwordt,zodatbloemenkunnengroeien,zorgtdelijstmetselectiecriteriaervoordatjuistdeexperimentenmetpotentiezichkunnenontwikkelen.Eenhandreiking,ofeenhulpmiddeldus,omgeenonkruidtelatenwoekerenofwaterteverspillen.Uiteindelijkontstaateentuin vol prachtige bloeiende bloemen. Een tuin van de toekomst.

108

A. Het experiment moet gericht zijn op een maatschappelijke opgave

1. Devisieopdeveranderingvandetoekomststaatduidelijkomschreven,waarbijaangegevenwordtopwelkewijzehetexperimentpassendisbinnendetoekomstvisie.Hoedraagthetexpe-rimentbijaanhetbereikenvandegeformuleerdetoekomstvisie?Doelstellingenenoplosrich-tingendienenSMARTgeformuleerdteworden,zodatconcreteleerdoelenenpraktijkdoelenafgeleid kunnen worden.

2. Hetexperimentbeschrijfthoedeveranderinginhettheoretischekadervantransitiegeplaatstwordt.Tevenswordtbeschrevenhoedetransitietheorieinhetexperimentwordtgeïntegreerd.(bv. transitiemanagement)

B. Het experiment moet gericht zijn op een duurzame radicale verandering van structuur, cultuur en werkwijzen

3. Hetexperimentgeeftaanwathetinnovatieaspectvanhetexperimentis,opwelkeschaalofsectordeinnovatiebetrekkingheeftenofdeinnovatiepastbinnendegewenstetransitie.

4. Hetexperimentbeschrijftwanneerheteensuccesvolexperimentbetreft,waarbijdeaandachtnietalleenuitgaatnaarhetrealiserenvaneengeslaagdepraktijkproef,maarooknaarhetlerenvanhetexperimenterenmetmogelijke(ongebruikelijke)oplossingenenwenselijkeoplossingsrichtingentenbehoevevandemaatschappelijkeopgave.

C. Het experiment moet een hoge potentiële bijdrage hebben in termen van verdiepen, verbreden en opschalen van de transitie

* Verdiepen (het zoek- en leerproces naar mogelijkheden en beperkingen van de innovatie en de specifieke context)

5. Hetexperimentbeschrijfthoeenwanneerwordtgemonitord(hetexpliciterenendelenvangeleerdelessen),waaropgeletwordtbijhetmonitoren,opwelkemomentenbevindingenvanditmonitorenbesprokenwordenenhoedezebevindingenvastgelegdengecommuniceerdzullenworden.Specifiekwordtaandachtbesteedaanhetmonitorengerichtopleerdoelstellingen,dealgemenedoelstellingen,hetaantoonbaarmakenvanresultaten,devisieenhetgekozenpad.

6. Hetexperimentgeefteenduidelijkopgesteldcommunicatieplanweer,ombetrokkenen,deeind-gebruikerengeïnteresseerdenoverhetverloop,ervaringenenresultatenvanhetexperimentopdehoogtetebrengen.Tevenswordtduidelijkaangegevenhoeleerervaringenuitgewisseldengedeeldwordenbinnenhetexperimentenmetandereexperimenten.

* Verbreden (het herhalen van het experiment in een nieuwe context, met andere probleemdimensies)

7. Hetexperimentbeschrijfthoedecontinuïteitgewaarborgdwordtenopwelkewijzehetexperiment,indiensuccesvol,voortgezet,geborgdeningebedwordt.

8. Hetexperimenttoontaandatervoldoendedraagvlakisvoorhetexperiment,waarbijdebehoeftevoorditexperimentbijeenaantalorganisatiesendeeindgebruikeronderzochtis.Tevensbeschrijfthetexperimenthoedezebehoeftenendraagvlakgedurendehetprocesgepeilden vergroot worden.

9. Hetexperimenttoontaandatonderzochtiswelkereedsbestaandeinitiatieven,activiteiten,voorzieningenenorganisatiesindeproeftuinaansluitenbijhetpotentiëleexperiment,dateraf-stemmingensamenwerkingplaatsvindtendateenduidelijkesamenhangmetdeanderetransitie-experimentenbinnendeproeftuinaanwezigis.Hierbijwordtduidelijkgenoemddatdecombinatieleidt tot verandering.

* Opschalen (het scheppen van randvoorwaarden voor het vormen van een nieuwe, dominante, stabiele en invloedrijke structuur)

10. Hetexperimenttoontaandatmogelijkeweerstandenhelderinkaartgebrachtzijn,waarbijwordtaangegevenhoedezevoorkomenzullenwordenofhoeermeeomgegaanwordt.(SWOT-analyse)

TABEL 1

SELECTIECRITERIA-THEMA’S MET BijBEHORENDE CRITERIA

109

11. Hetexperimentgeeftweeropwelkewijzeverwachtingenzijnofwordenuitgesprokentussensamenwerkingspartnersenbetrokkenpartijen,dewijzewaaropafstemmingplaatsheeftgevon-denofgaatvinden,dewijzewaaropditgeïntegreerdwordttoteenvisieendewijzewaaropaancommitment gewerkt wordt en gaat worden.

D. Het experiment moet gericht zijn op het multi-actor principe; het integraal experimenten met een diversiteit aan betrokken actoren (personen, organisaties en instanties), waarbij een bottum-up benadering wordt gehanteerd ten aanzien van de eindgebruikers

12. Hetexperimentgeeftaandatverschillendeactorenafkomstiguitverschillendesectorenendeelgebiedengezamenlijkparticipereninhetexperiment.Endatactorendieactiefzijnindeproeftuinbetrokkenworden.

13. Hetexperimentgeeftdewijzeweerwaaropdeeindgebruikeractiefenintensiefbetrokkenwordtbijhetexperiment,deroldiedeeindgebruikerspeelt,dewijzewaaropdezeinogen-schouwwordtgehoudenendewijzewaaropaansluitingplaatsvindttussenbelangenvaneind-gebruikersbijdebelangenvanhetexperiment.

14. Hetexperimentbeschrijftopwelkewijzevooreengoedecommunicatiegezorgdwordtoverdeex-perimentenafzonderlijkenoverhetgeheelvanexperimentennaardeeindgebruikersenbewoners.

E. Het experiment moet gericht zijn op intrinsieke en lange termijn motivatie van actoren, waar-bij kundigheid aanwezig is op inhoud (praktijkervaring) en op het terrein van transitie (kennis)

15. Hetexperimentonderbouwtdekeuzesvoorbetrokkenactoren.Hierbijwordtaandachtbesteedaanintrinsiekemotivatie,betrokkenheid,visieendebetrokkenheidvaneenvisionair(koploper).Tevenswordtaandachtbesteedaanhetbeheersenvanspecifieketransitiecompetentiesals:een‘openmind’,hetinstaatzijnombuitendegrenzenvandeeigenorganisatietekijkenenhetinstaatzijnomtecommunicerenoverderesultatenvanhetexperimentendezevastteleggenopstrategisch niveau.

16. Hetexperimentbeschrijftdewijzewaaropdeexpertisevanbetrokkenpartijengecontroleerdwordt(referenties,ervaringmetinnovatieprojecten).Tevenswordtaangegevenopwelkewijze,indiennodig,deexpertisevanbetrokkenpartijengetestgaatworden.

F. Het experiment moet ondersteund worden door een kwalitatief goed onderbouwd projectplan, wat betekent dat de doelstellingen SMART geformuleerd zijn en de zakelijke randvoorwaarden (KOFTIG) duidelijke omschreven staan en geen vragen open laten.

17. Hetexperimentgeeftweerhoedefaseringisenhieruitblijktdatdedoorlooptijdvoorhetexpe-rimentbinnendecontextreëelenrealiseerbaaris.Tevenswordthierbijaangegevenhoeruimtegecreëerdwordtvooruitloop,bijstelling,aanpassingofbeëindigingvanhetexperiment.Opdezemanierwordtweergegevenhoedebalansgevondenmoetwordentusseneenduidelijkgestelddoel,oplossingsrichting,tijdspadenhetlosseenavontuurlijkevaneentransitie-experiment.(Tijd)

18. Hetexperimenttoontaandatdebatenhogerzijndandekosten(maatschappelijkebusinesscase).(Geld en kwaliteit)

19. Hetexperimenttoontdoormiddelvaneenreëlebegrotingaandatvoldoendefinanciënbeschik-baarzijnengeefthierbijaanopwelkewijzedebegrotinginogenschouwgehoudeneneventueelbijgesteldwordtgedurendehetexperiment.(Geld)

20. Hetexperimenttoontaandateenorganisatieteamopgezetis,waarbijduidelijkeafsprakenom-trenttaakverdeling,verantwoordelijkheidsverdeling,overlegstructuur,samenwerkingsafspraken,facilitaireeiseneninformatiebeheerzijngeformuleerd.(Organisatie,faciliteiteninformatie)

110

Selectieprocedure

1. Deeerstestapbetrefthetgevenvaneenvoorlichtingsbijeenkomstvoorpotentiëleindieners.

2. Detweedestapbetreftaanmeldingvanhetpotentiëleexperimentdoormiddelvaneenproject-voorstel aan de hand van een gestandaardiseerd format.

3. DederdestapbetrefthetbeoordelenvanhetprojectvoorsteldoorledenvanhetTransitie-management.Ditkanschriftelijkgedaanwordenofineenpersoonlijkgesprekmetdeaanmelder.

4. Devierdestapisgerichtophetbekendmakenvandebeoordelingvanditprojectvoorsteldoormiddelvaneenbriefmetpositiefofnegatiefadvies,doorledenvanhettransitiemanagement.

5. Devijfdestapbetrefthetaanleverenvanhetprojectplanaandehandvaneengestandaar-diseerdformat,dieafgeleidisvanhetselectie-instrument.

6. Dezesdestapheeftbetrekkingophetbeoordelenenselecterenvandepotentiëletransitie-experimentenaandehandvanhetselectie-instrument,doordrietransitiemanagement-leden.

7. Dezevendestapbetrefthetbesprekenvandehoogstbeoordeeldepotentiëletransitie-experimentenin het gehele transitiemanagement.

8. Delaatstestapheeftbetrekkingopdeuiteindelijkekeuzevooréénofmeertransitie-experimentenvoortkomenduitdebesprekingbijstap7.

TABEL 2

SELECTIESTRATEGIE: PuLLSTRATEGIE

111

nico medema (palet)nico medema (palet)nico medema (palet)

“ Omkeer 2.0 zou na 2009 moeten

doorgaan in een lichte vorm met

afspraken over samenwerking en

innoveren. Palet heeft jaarlij ks een

sterk wisselend budget voor innovatie

ter beschikking voor een dergelij ke

samenwerkingsconstructie.

Bij voorkeur inzet van eigen mensen

die gedeeltelij k vrij gemaakt worden

voor innovatie.”

Omkeer 2.0Friese proeft uin voor wonen, welzij n en zorg

Om

keer 2

.0 Friese proeft u

in voor w

onen

, welzij n

en zorg