DIVINA ADFULGENTE GRATIA,DISSERTATIO PHILOSOPHICA

SISTENS

Quam,SUFRAG. AMPLISS. ORD. PHILOSOPH.

IN REG. ACAD. UPSALIENSI,PR^SIDE

VIRO AMFLISSiMO ET ,

MOKal. Et Polit. PROFESS. REG. ET Orü-PUBL1CÖ EXAMINI DEFER Ί,v PRO GR ADU,

OLAVUS EVELIUS,WESTMANKO - DAIEKARLUS,

V.' D. M,IN AUDIT. CAROL. MIN. DIE XII JUNII

ANNI MDCCLXI.

II II M. S.

UPS Ä L I JE.

:enam hujus mundi oculis & a-nlmo acrioribus conterrpteturus >

äbsque longa clrcumfpediione fa-cile perfpiciet, adeo Inverfam ple-rumqiie fabulam ludere hotnines,ut \n vetitum maxime nltantur,& negata difcupiant$ meliora quo-que licet videant probentque, de-teriora t*men fequantur, baud fe-

cus ae turbine aéti & abrepih En! peflimsm crdferedepravatae mortalkim nsturse indolem, & fimul cauf-fam, quamobrern animal nobiliifimum, loquor hominern,cui a Benignifiimo Numine nobiliflima raiionis dos»pre brutis animantibus, clememifTime eil indulra * adlegis Divinse normam aéliooes vitamnne inbituere nonfemper iludet» fed contra ac opqrterei,, red* raiionisdl&araine negleélo, & reclamantis confeienrise ftimulisinfuper habitis, a fenluum illecebris & afE ftuum iro-petu fe vincl pafitur* Hmc" prob dolor ! lugubri cx-perientia teftante, in bujus mundi thearrum, t?ηquam ePandoreo vsfe, prediifT- orb jdudma v^v-vuis^ d· for¬snia. & horrenda fpedlacuk peccata & hciiiora » qyt bn-

\

# ) 3 ( #mines cupiditatibns indulgentes committunt, conicien-tiam eo ίρίο vulnerintes, ejusque morfus provocantes.Hos lev! penicllio adumbrare mecuni conftitui. Vifavero η Ihi eft hicc maferles eo potlori jure digna, in qvamproiequeodam aüqitam conferrem feribendi operam, quocenius eß, in illis ciendif optime faluci noßrac profpi«ccre graiiam Divinam, & idcirco in Dilciplina Ssnétio·ri, fua fe utilitate eximie commendare hane PhilofophiseMoralis partlculam. At cum praeter opinionem accide-rit,ut me manum operi admoventem, alia ftudia & ne-goäa a re curatius penfuanda avocavermt; defiderio B%L. rre faiisfaclurum, haud fperare permittit opera tu-multuaria. Qu® igitur deficiant, iuo ipfius judicio acvoiuntate propenfa fupplere velit, C. L· enixe rogo.

§. ILUt do&rinam de confcientia ab ultimo repetsm,

ejusque partitlones varforum varias commemoreni, nonfmic exiguus, Inträ quas Opufculum hocee cogere -juffiftemporis & facultatum anguftia, pageliarum numerus*Practerea hac In re otium mihi feeere alii. Generalemtantum Confcicnti® diviiionem* qua, ratione habita a-éHonurn futurarum, pnefemium, vel prseterharum, ea-rumque ad Legem Dlvinarn reiationis, in anrecedentetn,tohcomitantcm, 8c confequentem dlfpeici fölet, verbo no- y

roinafTe fufficiatj dum iimul indicetn, uitimam, eamquemalam, quod quivis videt, refpicere hane noitram lucu-bratiunculam. Paucis jam pr®miflis, ad id quod diiler-tationis caput eil, me dein accingam.j

$. III.Homines vitiorum cuidam generi fe dedentes, con*

fcientism iuis fe ßimulis vehementius aggredi, & mor-fibus vexare, plerumque (olent experiri, illos etjamad tempus quandoque effugere nequeunt, cum nonpofiit non indoies a&iontim vera & prava, earumquecum lege Dt i pugna antea perfpeåa, animum fubire,

A flt Qyum

# ) 4 ( #Qyum autern öbftrepens confcicntia' bfandienti fenfuumlibidini, & propenfionum plus jufto ardenti cupidinicontinue cedere cogarur, vitioque deditus a peccari,ejusque a lege facraticri deflexus,, molefta esgitationesnimurn avemt, voluptas quoque prafderr,Inans dolorisfenfum inbringat j hiric evenit, ut b omo ad: dldlameneonfcienti# tandem non atteodens, habitum & eonfve-iudinem acqvirat, vi motivoruni antea con moventiurn,torpiter vivendi. SufFocatis ftc conicieniiae ftimuiis, eaobmutefelt, adeo ut nil judicet de a&ionis moralitatehomo vitio vitam commaculans. Vivit igiiur in mife-ro fecuritatis ilafu fervus moralis,, ad du&um fiiarumcupiditatuxn fine cura legis & obligationis vitam com-ponens. Ambltiofus ea pr&priimis fe&atury qvibus lau»dem, gloriam & honorem venari poihf, Manmnontslervus pro opibus jure injurisve «arradeftdié, vitam 9vires? DEI eultum & omnia habet venalta

Venaiesque manus, ibi fas r ubi maximä; merrrs,ut canit Lucanus. Libldtnis gul«que trancipiuro nihilinterrnlüit eorum, qvx fenfus tit'Hare poffint» Singullvero in eo conveniont, quod nil eurent, ne diearrt cogt-tent, num a&iones Legi Divince confenraneas fint» rtee ne;;ialtem qvousqve hsc dominant! eorum propenfioni,puUtitio bono fummo adverfetur. Argumento fic iatiscvidenti coriftat, confcfentiam in illis arélion tomnoeile confopitam, & fecure dormitare, qvafenus nec ante,aec fub* nec poft addonem, de ejus moralitate judicanto

§. IV.Ut dormlcns confcientla evigilef, fen ut a&us bi jii-fiicandi iterum exerceri incipiant, viχ fine Fingulari ra*iione contingif, Mala eaque graviore ex virils propuf-lulantia, quae oftendtint, ad feiicitatis rnetam via cai-

tata non poffe pervenire homincs, itemque exempJa a-Siorum feneita, cafus inopinati, qu! deliherationes* co~Atius & iaftriimenta ad feiicitatem ioiagmariam adtpl·

feen-

❖ Tri#fcindam reddunt irrita, ilios ad cogifandum de viCsevanitate ioient permovere. Vitee quoque pericula , ful« -gura tonltruaque, aiiorum admonitiones,! roorbi gra-vesf mors appropinquare vifa, cetera, homines ut aliamindeant mentem, & ad bonarn frugem redeant , faepefolent efficere (a). Inprimis mortis agon confcientianifomno devindam vincuifs exfolvere sffolet; quod ve-ro non iemper fieri docer experientia. Mirari fanencn minus ac dolere convenit, earn tarn duro obducipcffe calio, ut ses qvaii triplex circa pedus habere vi¬deaotur homines. Allata ceterum, atque id genus alia*( Operationen gratiae Divinas tum extraordinarias, tumper verhumDEI iandum, hujus non eit loci memora«re) conicienriam e fomno fufcitare iiqvet, adeo ut ho«Bio malefadorum Tibi confcius ea cum legeDivina eon-tcndere inctpiat, & vifa pugna anxietate amci* Hiscejam addudis, ad rem ipfarn pergimus..(a) Exempla hominum impiorum, ff quibiis modis exet«·tata, eorum evigtlare csepertt, ccnjcientia, vid. inTra'ä. Vi^yrritatis Cfc. dicio, Auel. Ep* BergsDocf*E* Fcntoppidan*

§. V.Confcienria Mala eil judkium de incliwationis no-

fir&, vel atlionis a nobis perpetratß, pravitäte moralis(. pugna cum lege Dsvina· Morfus Confcientise iuntttdia ff affe&.us ingrati ex confchntia mala Orientes»Tradita definifione, morfus confcientice a tsediis aliis & af-fedibus ingratis, facile difiiogvi poiTe, putamus Sic ficontingat, ut mala qvsevis, incommoda, darnna tnole«fti£quer aiia, qvorum ipfe qvis audor eil, & qvse pet-fedioni ac icllciiaü fuae adverfari videt, animo taediumac dolorem pariant; eurn confcientia mala ejusqve tnorii-fcus non angi, nifi animum fimql fubeat triftis recordatiosnaüs focinortbus, violatse legis Divinaj^ Numinisqve .ea-m©b cauilam oßenii, per fe fatis patet, Qyi intempenn^

A $ vi?

vhrendi ratione morbum contraxit, qvilüxu & prodiga-IItäte opes profudit, qui fcelere qvodam poense graviffi-inse perferend® fe reum fecit, non Ideo itatlm confcientiasfentit morfus, qvod ex malls hisce, t®dii, metus & fol-licitudinis plurirnum hauriat animus. Si igitur de hujusfarin® hominibus * dormiente licet eorum confcientla , il-los in morfus confclenti® incidifle, Svi kommit i famvets-qval, dicatur, qvod ufu venire pofle non prorfus abnui-mus> tum hoc non fit proprie, fed per tropum, vel po-tius abufive, quo etjam modo eil iateiligendum. Legemetenlm Divinam, eique ar&rflimo nexu junétam fortiiii»mam, quaDco obitrléti iumus, obligationen!, & fanéllo-nem pcenalem, Legis Divin® transgreiToribus pcenas gra-vlflimas minitantem, mediante confcientia, confeienti®morfus cxcitare; haud hnmcrito ftatuimas. De ceterohand inviri Jargimur, fsedium 8c ®gritudinem animi, exnegic&a noftra itatusqtie noftri perfe&ione acceptam,morfus confeienti® haud parum graviores redderc*

Coroll f. Illos, qvi air® bih vitiofoqve fangvint ori-ginem debere morfus confeienti®, autumant, ni val¬de fallimur, egregie deiirare, ex allatis prono, ut ajunr,fiuit alvco.

2. Atheos, qva Atheos, vel, fr fenfum Numinls Je-gisqve Divio® , in animo fupprhnere valerent, morfustunc confeienti® non fen ti re, fole eft clarius.Schoi. 5. Vim heutionis metaphorié£ morfus confcien¬

ti® paucis attingam. A tmr(u animalium iIiam ejlc petitamnemo non videt. Qvemadmodum fcilicet animaiia dentihuscorpus ladentia , acerbum Uli fen/um & dolorem, ex foiutionetoHtinui profluentem, aåferunt: ita mala conjciemia, ani-mam qvaft mordens & dilanians , ttedia rf affeäus ingra-tos, aecuf/mdo & condemnanäo, excitat & alit. Bcfliamorfum morfui, (i non repeliantur, addere folent: t ta malaeonjiientia unum tadiumtf ajffe&um ingra tum alteri jungtt.€eterum a Cicerenis avo ufitatam fuiffe pbrafin noftram s

(fi

# ) 7 ( #

\ (β ab itio örtum trohet, tion (licam ) ex eo daret, quoäconjctentidc mordentis maitionem innciau Qv* Tujc. L IV»Morfus prjeterca confcten tist, vulnera9 t(ins r laniatus ,frudatus, tormina, dici po(Jim videmus, 0^ gu# /&«/ reliqva.

z. £" Fabulis Gentiltum qvaedam ad rem fpeäantia,qvibus morfus confcientise adumbrare voluerinty delibare, ere cjje duxerim. Eran11 Iiis Deje, Furi<e di&<c, qvibusvexari tf perterreri malas funt fabulati» H// tribuchantvultum triflem & feverumy vefles nigras, pro copillis angves,& tjedas ardentes, qvas manibus tencbant. ijp/d hifce ßgni-ficatum velknt, docet Cicero inOr, proRofcio. y9Nolite,in-hqvit 5 putaret qvemadmodum in Fabulis j*pe videtisy eos,y^qvi aliquid impie fcelerateque commiferint, agitari^perterreri Furiarum teeäis ardentibusx fud qvemqvefrausy,jV /mr terror maxime vexat, fuum qvemqveJcetus agitatyamentiaqve affitit. *9#^ /»ώ cogitationes, confeientijeqve

faanimt terrent. H<r funt impiis ajjidit£y dorneftiaeqve Fu->5 qvenocles diesqve péenas prjeteritoruut peccatorum a

»tmfcäeratijjimis bominibus repetunt. Fräter bas Furiasetjam ad matarn confcientiam ejusqve minorem referri fa*lent? qvec de Cerbero cane atroci(Tmo\ in antro ad Stygemfluvium recuvtbente t cid tria vel plura capita > angves circaCollum & in dorfo , tsf qvi borrendo latratu impios terrebat,· Jnarrantun qvje de Sijypbo, qvi magno labore, judoregemituy faxum prsegrande ad montis verticem volutabat *

autem femper devolutum iterutr. advolvebat: De Tityocujus jecur femper renafcens vuttur eomedebat: Fl Kanta*lo titnore faxt impenåentis vexato, feruntur» tamenin medto retinqvimus. (a) At Jabulis mifflsy e diverticulo inviam vc.gr-dtmur*

(a) Myt bologia Scriptores bac de re confuli pojfuntȤ. VL

M?min|»rTis nosrdlxHTe, morfus confetenti® efle tse*dis * afledi * jpgrafos , malam confcientiam agnofcentesc.ciLöi» Nwitrui. jam erii paucis difpicerc, ςν* rationc

ex*

$ ) 8( #

€xcitenmr,S<: qvi ptgclpueaffeékjs heic in eenf;m WriiatSf*A legeDEl pendere vim, qvaro fribuimus confelentl» hocIn punélo, ante?, mpnuimus Qyando jgdur homo pecca-tor aéliones fuas malas ad legem Dlvlnam refcrt, fe cumilla compstaf, eonCcientja mala earum ftgdifatem Üli anteocplos qvafi ponk, ut eam coram Jniöefi poiBt, h. e. Co¬gnitionen» pravi tads a<itionurn moralis intuitivam confe-qvatur. Oftendit (cl licet, peccåtum q vodvis dTe impiarafeceiBonem a fan&ifTima norma, qvam m Jul glomm & do¬minum iellcitatem eos obfervsare juilir Legislator fummutDeuS j illud voluntati» obligation-i & juri bivinp; efie ccn-trarium, adeoqve injuriam In OeunrgMvlfiimaanynec nonrebellionem in Monarch 2m & DominumOptimumMaxi¬mum,* ingratiiudinem erga Benefa&orem ckméotiifimumjeiTe Glorias Drvinae furtum aborainan-dum, deteihnclum,Pronunciac itaque mala confcientla hommem peccatorem,DEl hoflcm, adeoqve a fummo bono, qvod in unione cumiilo conftilit, uti alieniflimum, ita Inieljciilinjum. CumDEUS fl t fanéliilifnUs, ju(Ii (Timus, ouimfciys, omnipotensac infinltus, ingratifiioia ίπde hsee deduck confedariaiScikcet I ikun non la tet meum peccatum 5 odio eoque in¬finite id profeqvitur, & grävifimiS irno iofinitls fuppiiciisid oiuldabk, ad qvod exfeqvendum viribus qvoqve.inftru-t£tus eft fufficientiiTimjs. Corp hoc confcienfise tribunal!hominem haud meliod· fepe eiTe animo< c capitis reum ,inanibus pedibusqve vin<äum, vtiku pallenti nrembrisqvetremenfibus Judicium exaudientem; vel capitis.damnaturn,patibulum aut rogum qvod iilum exfpedtat, ante oculosvidentem) aiieverare non dubitamus (a). Ve re enim ju-venalis:

- · * åiri eonfeia factiMens habet attonitos, t? furdo verhere ctfdit.

Nec mina? eleganter Ovidius :Confciä mens ut cuiqve Jua ett > ha eoncipit\intrateclora, pro facto fpemqve meiumqve fuo<

Ex

φ ) Ρ ( # ,

Ex' cogrdtlone mal* tanqvam ad nos pertinentlsintuitiva, oritur in anima noflra tsedium, idqve eoroajtjs, qvo majus eil & gravius malum, & qvo cer-t!ei eft noftrum de co Judicium. Qyin igkurpro gradu malitieein noftris adionibus, & peente qvamreformidamus, tsedia leviora vel graviora progignat con·icientia mala, ambigere poteft nemo. Qvando ea qv« com-rmfimus tanqvam cnalefada nobis repreefentamus, oritqrpcenltentia: hunc ergo affedum excitat mala confcientia,eamqve eo majorem, qvo majus eft tiedium ex malo pa·frato conceptum. Poenam ob peccata commifla nos pro«roerui/Te, eamqve nobis eile Infligendam, extra dubita-tionis aleam ponit confcientia, & hoc ipfo mctum incu·tit, qvi ex reprefeRtatione mall imminentis aut venturlnafcl fölet. Si VÉro tanqvam ingens fpedetur, horrorani·irum invadit. Qvoniam etjam fieri fölet, ut malum II-lud nulla ratione evitari aut fwpcrari pofie fibi qvis per-fvadeat, inde defperationem rellqvis affedibus fefe aiTo«ciare patet. Qvod vero h«c non femper morfibus con*fcientiae fe preebeat comitem, rederntioni per Chrifturr»fadae fummo jure adfcribendum eft. Pudorem proeterea,odium fui lpfms,lram& forfan piures affedus,morfuum con-fcientise gravitatem nonnunqvam exaggerare, manifeftumeft. Qyantas ne eheu! inqvietis undas, dolorum fiudus»anxieratum seftus, motus ac perturbationum turbas, afte-dus hi molefti in rccefiibus animi fmgulis,& intimis mentispenefraiibus, movent&roncitant ? Cogitatione hoc faciliuscompiedimur, quam verbis pradicamus. Vel unlcuscertehoruro afFeduum animum inqviefare, confriftare, vel per·turbare fatis vslet, qvid dicaro piures? Merlto faneCiceromaiam confcientiam grave pondus appellat, & nihil animoconfcio (ftfci mall fc )miferlus efte, afterttPlautus. Vis con-fcientiae absqve dubio eil magnaf HaecCaefares, Monarehaspotentes, Tyrannoscrudt-les, virosimperterritos, neminemalias tirnentet, adeo perterrefacit, utmajeftatte, porentia?,roboris &audacte oblitl, omniatuta timeant,fonum ftrepi-

B tum-

\

2^ ) 10 ζ #rumve minimum metuant, Hsec rntdtos in tam profundus«fi ceiiitiae abyiTum demergk, ut emergendi viam cumigna»rifflmisnefciant. Cur« anxlferar corpus Ifa fnacerant,ur iue.duilam omneiT» exhaurire videaintur: animus hisce fran-gitur& concidit. Hincfaepiuscontingit, utmaleficiamalefi;*ci ipfiad Judieem deferant, qvopcenas fceleris perfoIv«mt,qvamvis ve! ideo capite fe damitatum Irl fciant, Vi-tam adeo mife.racn cum morte acerba, qvam natura ornnevlvens horret, commutare geftiunt In defperationem qvo-qve haud pauci ruentes, funefta mortis conGIia non raroanimo volvunt, & faepe exfeqvuntur* Uberrimam exem*plorum meflem hsecftabilientem ,fiferret occafio, exhtberepoilemus (a). At his plenifuntomneslibrbplenae faptentumvoces, plena exemplorum vetuffos, ut l^Jptur Cicero,(a) Vid, tit. Tr. lt alium, äD;oWikf!råm cuitit.Conje. Sti*mulatcr3 &c. ^ VIIIVifo jam, qvot & qvantos dolores, terumnas, cruciatus,

nonnunqvam adferat mala confckntia ejusqye motfus* inqvantum hominesinlelices reddans, velceecus videt. Cave-amus igiturnevka vitiofa demus confcienti® mordendi an-„famjnterimlnipfo hoc dolore, verbafunt Scheidii, Ingens„UtitatDElbeneficium , qvodutlqve turbamentum confcir9,entise ex fingulari gratia & psdagogiaSpirkusSanfti venire,„adepqve fi moremilii gereret homo, falutarem prorfus ef-„feélum habere, poteft. Gentilesad veratu Eccleiiam qv«-rendam, & in Ecdefia viventes ad veram pcenitentiam a»gendarnsmorfibusftimulari debentconfcienti«. Hic eit fru-AusfaJutaris, qvem ex iisaucupari oportet homines. Manusvero iJlis medenfes adhibiturus, fola raticnis ope noncon-fidat, Ted inSalvatorisnoftri JESU Chrifti vulneribus upl-cam & optlmam contra corifsieptiaj vulnera qvaerat pana-cseam. Ad cceleftem igltur hunc Raphaelen* confugiamus3qvi tonfuentiam ncttrcm purgat ab operibus mortuisj

ad ohfcqvium DEO viventi przftandum.Ehr. IX: ? 4.-& D. G.