okulda pozitif psikoloji uygulamaları · 2017-10-30 · amaçlayan programları, uygulamaları ve...

Okulda Pozitif PsikolojiUygulamalarıEd�tör: Doç. Dr. Şer�fe IŞIK

12-18 Öğrenc�ler�neYönel�k Grup Rehberl�ğ� Etk�nl�kler�

Editör: Doç. Dr. Şerife IŞIK

OKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI 12-18 Yaş Öğrencilerine Yönelik Grup Rehberliği Etkinlikleri

ISBN 978-605-241-067-7DOI 10.14527/9786052410677

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2017, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Eylül 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited ŞirketiÇetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

0312 472 58 55

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 33365

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Almanya’da bir lise müdürünün, her eğitim öğretim yılının başında öğret-menlere gönderdiği mektup şöyledir: “Bir toplama kampından sağ kurtulanlardan biriyim. Gözlerim hiçbir insanın görmemesi gereken şeyleri gördü. İyi eğitilmiş mü-hendislerin inşa ettiği gaz odaları, iyi yetiştirilmiş doktorların zehirlediği çocuklar, işini iyi bilen hemşirelerin vurduğu iğnelerle ölen bebekler, lise ve üniversite mezun-larının vurup yaktığı insanlar…Eğitimden bu nedenle kuşku duyuyorum. Sizlerden istediğim şudur; Öğrencilerinizin insan olması için çaba harcayın. Çabalarınız bil-gili canavarlar üretmesin. Okuma ve yazma, matematik, çocuklarınızın daha fazla insan olmasına yardımcı olursa ancak o zaman önem taşır.”

Eğitimin insan yetiştirmedeki rolü yalnızca öğretme ya da yüksek akademik başarıya sahip öğrenciler yetiştirmek değildir. Eğitim sürecinde en temel pren-sip yetiştirdiğimiz öğrencilerin nasıl bireyler olup nasıl toplumlar oluşturacağıdır. İçinde yaşayabileceğimiz huzurlu ve refah seviyesi yüksek toplumlar yaratmak için öncelikle bu toplumları inşa edecek erdemli bireyler yetiştirmek amaçlanmalıdır. Pozitif psikolojinin temel prensiplerinin eğitime uygulanmasını ifade eden pozitif eğitim, çocukların güçlü yanlarını ortaya koymalarını teşvik eden bir anlayış ile eğitim hayatını deneyimlemelerinin hem mutluluk hem de başarı için kritik bir rol oynadığını vurgular.

Bu kitap ile hayalini kurduğumuz eğitim ortamlarında;

İyi ile kötüyü gerçekçi bir şekilde birbirinden ayırt edebilen adil bireyler,

Başkalarının duygularına ve ihtiyaçlarına duyarlı özgeci, hoşgörülü ve mer-hametli bireyler,

İçinde bulundukları anı tam olarak yaşayabilen otantik ve farkındalık düzeyi yüksek bireyler,

Hayata olumlu yönden bakabilen iyimser ve umut dolu bireyler,

Yaşamlarında sahip olduklarına şükran duyan bireyler,

Gerektiğinde affetme cesareti gösterebilen nezaketli ve cesur bireyler,

Neşe, keyif, heyecan gibi pozitif duygularla dolu hayata gülümseyerek bakan azimli bireyler yetiştirmek yola çıkma amacımızdır.

Bu noktada siz değerli okuyucularımızdan nacizane beklentimiz kitap bo-yunca ele alınan karakter gücü ve erdemleri içinde barındırabilecek mutlu çocuk-lar yetiştirme hayalimize ortak olmanızdır.

Editör ve yazarlar

Bölümler ve YazarlarıEditör: Doç. Dr. Şerife Işık

1. Bölüm: Adil Olma Araş. Gör. Sabire Kılıç Gazi Üniversitesi

2. Bölüm: Affetme Psikolojik Danışman Seda Sevgili Koçak Polatlı Atatürk İlkokulu

3. Bölüm: Azim Araş. Gör. Semih Kaynak Gazi Üniversitesi

4. Bölüm: Cesaret Araş. Gör. Nazife Üzbe Atalay Gazi Üniversitesi

5. Bölüm: Duygusal Okuryazarlık Araş. Gör. Sare Terzi İlhan Amasya Üniversitesi

6. Bölüm: Farkındalık Araş. Gör. Mehmet Buğra Özhan Gazi Üniversitesi

7. Bölüm: Hoşgörü Araş. Gör. Mehmet Buğra Özhan Gazi Üniversitesi

8. Bölüm: İyimserlik Psikolojik Danışman Seda Sevgili Koçak Polatlı Atatürk İlkokulu

9. Bölüm: Merhamet Araş. Gör. Ümre Kaynak Gazi Üniversitesi

10. Bölüm: Mizah Elvan Yıldız Akyol Gazi Üniversitesi

viOKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI 12-18 Yaş Öğrencilerine Yönelik Grup Rehberliği Etkinlikleri

11. Bölüm: Mutluluk Elvan Yıldız Akyol Gazi Üniversitesi

12. Bölüm: Nezaket Araş. Gör. Sabire KILIÇ Gazi Üniversitesi

13. Bölüm: Otantiklik Araş. Gör. Betül Aslan Gazi Üniversitesi

14. Bölüm: Özgecilik Araş. Gör. Semih Kaynak Gazi Üniversitesi

15. Bölüm: Pozitif Duygular Araş. Gör. Nazife Üzbe Atalay Gazi Üniversitesi

16. Bölüm: Şükran Araş. Gör. Betül Aslan Gazi Üniversitesi

17. Bölüm: Umut Araş. Gör. Ümre Kaynak Gazi Üniversitesi

İÇİNDEKİLER

Ön Söz �� iiiBölümler ve Yazarları ��v

GirişNeden Pozitif Eğitim? ��2Kitap Hakkında ��3Kaynakça��7

1. BÖLÜMADİL OLMA

Giriş ��10Bul Beni! ��16Adil İnsan Dediğin… ��18Kartlar Adil mi? ��23Bu Hiç Adil Değil! ��29Gelin Adil Olalım ��35Kazanımların Değerlendirmesi ��38Kitap Önerileri ��45Kaynakça��46

2. BÖLÜMAFFETME

Giriş ��48Özgür Ol ��51Haydi, Sen de Hafifle ��53Duygularım ve Ben ��57Affedersiniz ��59Mutluluk Yolculuğu ��62Kazanımların Değerlendirmesi ��66Kitap Önerileri ��70Kaynakça��71

3. BÖLÜMAZİM

Giriş ��74Şanslı Doğanlar ��77

pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

viiiOKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI 12-18 Yaş Öğrencilerine Yönelik Grup Rehberliği Etkinlikleri

Başarının Buzdağı ..............................................................................................................79Özüm Sözümde! .................................................................................................................82Başarı Merdiveni .................................................................................................................84Motivasyon Uçurtması ......................................................................................................87Kazanımların Değerlendirmesi ........................................................................................89Kitap Önerileri ....................................................................................................................94Kaynakça..............................................................................................................................95

4. BÖLÜMCESARET

Giriş ......................................................................................................................................98Hadi Bi Cesaret! ................................................................................................................104Cesur Yürekler ..................................................................................................................109Fark Yaratanlar ..................................................................................................................111Kendini Toparlama Gücü ................................................................................................115Eyleme Geçme Cesareti ...................................................................................................120Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................122Kitap Önerileri ..................................................................................................................129Kaynakça............................................................................................................................131

5. BÖLÜMDUYGUSAL OKURYAZARLIK

Giriş ....................................................................................................................................134Duyguları Okumak ..........................................................................................................136Çarkıfelek...........................................................................................................................140…Hissediyorum................................................................................................................143Empati Bulmacası .............................................................................................................147Güç Bende! ........................................................................................................................152Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................156Kitap Önerileri ..................................................................................................................157Kaynakça............................................................................................................................158

6. BÖLÜMFARKINDALIK

Giriş ....................................................................................................................................160Farkında Olalım! ..............................................................................................................164Fark Et ki Yaşa! ..................................................................................................................166

İçindekiler ix

Duygularımı Yaşıyorum ..................................................................................................169Nasıl Farkında Olurum? ..................................................................................................172Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................177Kitap Önerileri ..................................................................................................................179Kaynakça............................................................................................................................181

7. BÖLÜMHOŞGÖRÜ

Giriş ....................................................................................................................................184Hoşgörü Haritam .............................................................................................................188İçimizdeki Renkler ...........................................................................................................193Hoşgörülü Hayat ...............................................................................................................195Hoşgörü Ağacı ..................................................................................................................196Sen Yoksan Eksiğiz! ..........................................................................................................198Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................201Kitap Önerileri ..................................................................................................................203Kaynakça............................................................................................................................205

8. BÖLÜMİYİMSERLİK

Giriş ....................................................................................................................................208İyimserlik İlacı ..................................................................................................................211Hayat Bayram Olsa ...........................................................................................................215Otomatik Düşüncelerimizi Toplayalım! ........................................................................218Bardağın Hangi Tarafı? ....................................................................................................222Polyanna Whittier ............................................................................................................227Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................231Kitap Önerileri ..................................................................................................................233Kaynakça............................................................................................................................234

9. BÖLÜMMERHAMET

Giriş ....................................................................................................................................236Merhamet Çemberi ..........................................................................................................239Merhamet Tohumları .......................................................................................................245Merhamet Kulüpleri .........................................................................................................248Ters Köşe: Sorunları Merhametle Çözmek ...................................................................252

pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

xOKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI 12-18 Yaş Öğrencilerine Yönelik Grup Rehberliği Etkinlikleri

Kalbimiz İş Başında ..........................................................................................................254Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................261Kitap Önerileri ..................................................................................................................266Kaynakça............................................................................................................................268

10. BÖLÜMMİZAH

Giriş ....................................................................................................................................272Benim Mizah Tarzım .......................................................................................................275Stres Topum: Mizah .........................................................................................................278Mizah Yapalım, Buzları Kıralım .....................................................................................281Mizahi Gözlem .................................................................................................................284Mizahi Gözlüğüm .............................................................................................................286Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................288Kitap Önerileri ..................................................................................................................289Kaynakça............................................................................................................................292

11. BÖLÜMMUTLULUK

Giriş ....................................................................................................................................294Bana Göre Mutluluk .........................................................................................................297Ne Kadar Mutluyum?.......................................................................................................299Yaşam Doyumu Çemberleri ............................................................................................302Mutluluğun Bin Nedeni ...................................................................................................304Mutluluk Parfümü ............................................................................................................306Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................309Kitap Önerileri ..................................................................................................................311Kaynakça............................................................................................................................313

12. BÖLÜMNEZAKET

Giriş ....................................................................................................................................316Kavram Avı ........................................................................................................................319Nezaket Saati Kaçı Gösteriyor? .......................................................................................330Aramızdaki Nezaket .........................................................................................................335Bir İlacım Var, Her Derde Deva! ....................................................................................337Sınıfımızın Nezaket Haritası ...........................................................................................340

İçindekiler xi

Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................343Kitap Önerileri ..................................................................................................................350Kaynakça............................................................................................................................351

13. BÖLÜMOTANTİKLİK

Giriş ....................................................................................................................................354İşte O An! ..........................................................................................................................358Ben Aslında… ...................................................................................................................361İçimdeki Yabancı ..............................................................................................................365Hayat Bir An, Yakalayabilirsen… ...................................................................................368Anın Lezzeti ......................................................................................................................371Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................372Kitap Önerileri ..................................................................................................................373Kaynakça............................................................................................................................375

14. BÖLÜM

ÖZGECİLİK

Giriş ....................................................................................................................................378Ben ve Diğerleri=Biz ........................................................................................................381Gazeteleri Yeniden Yazıyoruz! ........................................................................................384Dikkat Burada Özgeci Biri Var! ......................................................................................385Özgecilik Ütopya Değildir! .............................................................................................388En Büyük Yardım Kuruluşu ............................................................................................392Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................393Kitap Önerileri ..................................................................................................................400Kaynakça............................................................................................................................402

15. BÖLÜMPOZİTİF DUYGULAR

Giriş ....................................................................................................................................404Pozitif Hisset, Pozitif Yaşa! ..............................................................................................410İyi Hissediyorum, Ya Sonrası… ......................................................................................416Polyanna Haklı Mıydı? ....................................................................................................419Eğlence Bulaşıcıdır ...........................................................................................................422Pozitif Duygu Şantiyesi ....................................................................................................426

xiiOKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI 12-18 Yaş Öğrencilerine Yönelik Grup Rehberliği Etkinlikleri

Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................432Kitap Önerileri ..................................................................................................................434Kaynakça............................................................................................................................435

16. BÖLÜM

ŞÜKRAN

Giriş ....................................................................................................................................438A’dan Z’ye Şükran .............................................................................................................440Teşekkür Ederim...............................................................................................................442Bugün Günlerden Şükran ...............................................................................................444Kimsenin Teşekkür Etmediği Yer ...................................................................................446Şükran Ağacı .....................................................................................................................448Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................451Kitap Önerileri ..................................................................................................................455Kaynakça............................................................................................................................456

17. BÖLÜM

UMUT

Giriş ....................................................................................................................................458Açıl Pandora Açıl ..............................................................................................................462Like’li Umutlar ..................................................................................................................465Okulda Umut Var .............................................................................................................471Umut Sandıkları ...............................................................................................................473Umut Festivali ...................................................................................................................479Kazanımların Değerlendirmesi ......................................................................................484Kitap Önerileri ..................................................................................................................488Kaynakça............................................................................................................................490

Film Önerileri ...................................................................................................................493Yazarlar Hakkında ............................................................................................................511

pegem

Sticky Note

Marked set by pegem

Çok yönlü ve karmaşık sosyal sistemler olan okullar, mutlu bireyler ve iyi bir toplum geliştirmeye hizmet eden önemli kurumlardır. Çocukların bilişsel, sosyal ve duygusal becerilerini geliştirme konusunda giderek daha önemli bir rol oyna-yan okul ve eğitim, 21. yüzyılda çok farklı şekillerde kavramsallaştırılmış olup eği-timde değişen teknolojinin rolü, disiplinlerarası programlar gibi çoklu unsurlar önemli hale gelmiştir (MacDonald ve Hursh, 2006). Okul/eğitime ilişkin kavram-sallaştırmaların temel odağı ise öğrencileri sosyal, duygusal ve bilişsel yönden bü-tün halinde gelişimine yardımcı olma ihtiyacı olmuştur.

Okul/eğitim sistemi yetişkinler tarafından çocuklar için tasarlanmıştır ve bu sistem içinde çocukların ne kadar mutlu olduğu düşünülmesi gereken bir sorudur. Türkiye’de okul ve mutluluk arasındaki ilişkiye yönelik çok fazla çalışmaya rastlan-mamakla birlikte öğrencilerle yapılan bazı araştırma sonuçları dolaylı olarak okul ve mutluluk arasındaki ilişkiyi yordar niteliktedir. Örneğin, son yıllarda yapılan araştırmalarda kendini başarılı bir öğrenci olarak görmeyen ortaokul öğrencile-rinin % 26’sının okulu bırakmayı düşündüğü (TEGV, 2016), eğitim sisteminden memnun olmayan lise öğrencilerinin % 36.9’unun okulu bırakma eğiliminde ol-duğu (Şimşek, 2011), liselerde öğrenim gören öğrencilerin okul bağlılık düzeyleri-nin orta düzeyde olduğu (Özdemir ve Kalaycı, 2013) sonuçları elde edilmiştir. Ay-rıca PISA (2017) raporunda, Türkiye’deki 15 yaş düzeyindeki öğrencilerin “yaşam memnuniyeti” sıralamasında son sırada olduğu ve öğrencilerin yüzde 38.60’ının kendilerini okula ait hissetmedikleri belirtilmiştir. Bu noktada özellikle okullarda öğrencilerin iyi oluşlarını destekleyecek pozitif psikoloji müdahalelerine ihtiyaç duyulduğu ortadır.

GİRİŞ

2OKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI 12-18 Yaş Öğrencilerine Yönelik Grup Rehberliği Etkinlikleri

İnsan doğasında olumlu olan özelliklerini vurgulayan pozitif psikoloji, bire-yin hem mutlu bir yaşam sürmesini hem de topluma fayda sağlamasını amaçlayan bir yaklaşımdır. Pozitif psikolojide bireysel ve toplumsal bozukluklar yerine güç-lü yanlar, problemler yerine pozitif deneyimler, patoloji yerine yeterlilik oluştur-ma ve neyin yolunda gitmediğinden çok neyin yolunda gittiği vurgulanır. Wong (2011) pozitif psikolojinin temel hedefinin “iyi bir insanın yanı sıra erdemli bir sivil toplum geliştirmek” olduğunu ifade etmiştir. Pozitif psikolojinin iyi oluş, ka-rakter, anlam ve erdem üzerindeki vurgusu, 21. yüzyıl okul/eğitimin öğrenciyi bü-tün olarak geliştirme hedefi ile yakından ilişkilidir.

Pozitif psikoloji son yıllarda popülerliğini artırarak her alanda etkili olmaya başlamıştır. Pozitif psikolojinin eğitimde uygulanmasında ise son zamanlara ka-dar sınırlı sayıda çalışma varken artık problem odaklı çalışmalar yerine öğrenci-lerin, ailelerin ve okulun güçlü yanlarına odaklanan önleyici ve pozitif çalışmalar eğitimde daha fazla yer almaya başlamıştır (Chafouleas ve Bray, 2004; Fagan ve Wise, 2000; Reschly, 2000). Pozitif duyguları ve pozitif davranışları geliştirmeyi amaçlayan programları, uygulamaları ve etkinlikleri içeren pozitif psikoloji müda-halelerinin eğitim sisteminde uygulanması pozitif eğitim olarak tanımlanır (Norr-sih ve Vella-Brodrick, 2009). Pozitif eğitim geleneksel akademik becerilerin yanı sıra mutluluğunda hedef alındığı bir eğitim modelidir (Seligman ve ark., 2009). Pozitif eğitim, okulda olumlu duyguları, olumlu karakter özelliklerini, anlamı ve öğrenmeyi teşvik eden içsel motivasyonu vurgulayan yeni bir paradigma sunar. Bu paradigma hem akademik başarı için gerekli becerileri hem de iyi oluş sağlamaya yönelik becerileri geliştirmeye dayanır (Seligman ve ark., 2009).

Neden Pozitif Eğitim?

Pozitif eğitim okullarda şu üç alanda uygulamaları içerir (Kristjansson, 2012):

• Pozitif psikolojide ele alınan kavramların eğitimde uygulanması

• Eğitimin temel hedefinin öznel iyilik hali ve mutluluk olması

• Eğitim sürecinde olumlu duygulara yer vermek

Pozitif eğitim yükselen depresyon oranları için bir panzehirdir, yaşam do-yumunu artıran bir araçtır, daha iyi bir öğrenme ortamı sağlar (Seligman ve ark., 2009), sosyal vatandaşlığı güçlendirir (Yates, 2007), ruh sağlığı ile ilgili konuşma-ları normalleştirir (Waters, 2014). Pozitif eğitim uygulamaları ile iyi oluş düzeyleri yükselen öğrenciler okulu daha ilgi çekici bulur, okulda kendini iyi hisseder, daha çok şey öğrenmeye ihtiyaç duyar, okula daha istekli gelir ve okuldaki ilişkileri daha doyum vericidir (Waters, 2011).

Alanyazında okul temelli pozitif psikoloji müdahalelerinin öğrencilerin okul bağlılığını (Seligman ve ark., 2009), yaşam doyum düzeyini ve olumlu duyguları (Proctor ve ark., 2011), umut düzeyini (Madden, Green ve Grant, 2011) ve akade-mik başarıyı arttırdığı (Marquez ve Pais-Ribeiro, 2011); depresyon semptomlarını azalttığı (Green, Anthony ve Rynsaardt, 2007; Seligman ve ark., 2005; Shoshani ve Steinmetz, 2014); ruh sağlığını iyileştirdiği ve iyi oluşu arttırdığına (Quinlan, Swain, Cameron ve Vella-Brodrick, 2015; Vella-Brodrick, Rickard ve Chin, 2014) ilişkin bulgular vardır. Ayrıca Bolier ve arkadaşları (2013) yaptıkları meta analiz çalışmasında, pozitif psikoloji müdahalelerinin öznel/psikolojik iyi oluşu güçlen-dirdiği ve depressif semptom düzeylerini düşürdüğünü ortaya koymuşlardır.

Bütün bu araştırma sonuçları dikkate alındığında kültürel ve sosyal değerle-rin oluşturulmasında ve korunmasında önemli bir role sahip olan okullarda po-zitif eğitim uygulamalarına yer verildiğinde öğrencilerin mutlu bireyler olmaları şüphe götürmezdir.

Kitap Hakkında…

Türkiye’de okullarda uygulanabilecek grup rehberliği etkinlikleri ile ilk kez pozitif psikoloji müdahalelerine bu kitapta yer verilmiştir. Bu kitabın amacı 12-18 yaş öğrencilerine pozitif duyguları ve pozitif davranışları kazandırmayı içeren 84 pozitif psikoloji etkinliği ile eğitimcilere ve uzmanlara kaynak sağlamaktır.

• Kitapta yer alan her bölümde öncelikle uygulayıcıların işlenen pozitif psikoloji kavramı hakkında farkındalıklarını artırmaya yönelik bilgilere yer verilmiştir.

• Kitapta yer alan bütün etkinlikler için belirlenen süre bir ders saatidir. Etkinlikler 30-35 kişilik sınıflar düşünülerek geliştirilmiştir ancak öğren-ci sayısının fazla olduğu sınıflarda etkinlik süresinin uzatılmasına ihtiyaç duyulabilir.

• Etkinliklerde grup çalışmaları, çalışma yaprakları, proje çalışmaları ve araştırma gibi aktiviteler kullanılmıştır.

• Etkinliklerin öğrencilerde hedeflenen başarıya ulaşabilmesi için her bö-lümün sonunda kazanım değerlendirilmesine yer verilmiş olup; öğren-cilerin kazanıma ilişkin davranışları sergilemesini kolaylaştıracak uygu-lamalar önerilmiştir.

• Her bölümün sonunda sunulan kitap önerilerinden bazıları öğrencilere önerilebileceği gibi bazıları doğrudan eğitimcilerin ve uzmanların pozitif psikoloji kavramlarına ilişkin bilgi ve becerilerini artırmaya yöneliktir.

Giriş 3


• Kitabın son bölümünde ise kitapta yer alan pozitif psikoloji kavramları-nın işlendiği film önerileri sunulmuştur.

• Bu kitapta yer alan bazı etkinlikler sınıf bazında uygulanabileceği gibi bütün okul kapsamında da yürütülebilir niteliktedir. Öğretmenlerin, uz-manların ve okul yöneticilerinin pozitif psikoloji becerilerini öğrenme-leri ve bireysel yaşamları ile eğitsel kimliklerinde bu becerileri deneyim-lemeleri sağlanırsa, becerilerin doğrudan ve dolaylı olarak öğrencilere aktarılabileceği düşünülmektedir.

Kitapta yer alan 84 etkinlik 17 başlıkta gruplandırılmıştır:

Adil Olma: Bu bölüm, adalet kavramı (Bul Beni!), adil olan insanın özellikleri (Adil İnsan Dediğin…), adil olan ve adil olmayan davranışlar (Kartlar Adil mi?), adil olmanın önemi (Bu Hiç Adil Değil!) ve günlük yaşamda adil davranışlar ser-gileme (Gelin Adil Olalım) konularını kapsamaktadır.

Affetme: Bu bölüm, affetme kavramı (Özgür Ol), affetmenin sağladığı kazanç (Haydi, Sende Hafifle), affetmenin/affetmemenin ortaya çıkardığı duygular (Duy-gularım ve Ben), affetmenin altında yatan güçler (Affedersiniz) ve affetmeye yöne-lik olumlu tutum (Mutluluk Yolculuğu) konularını kapsamaktadır.

Azim: Bu bölüm, azim-başarı ilişkisi (Şanslı Doğanlar), başarının temeli (Ba-şarının Buzdağı), kararlı olma (Özüm Sözümde!), davranış-hedefler ilişkisi (Ba-şarı Merdiveni) ve motivasyonu sürdürme (Motivasyon Uçurtması) konularını kapsamaktadır.

Cesaret: Bu bölüm, cesaret kavramı (Hadi Bi Cesaret!), cesur bir insanın özel-likleri (Cesur Yürekler), cesaretin yaşama katkıları (Fark Yaratanlar), cesaret-başa çıkma ilişkisi (Kendini Toparlama Gücü) ve cesur davranmaya güdüleme (Eyleme Geçme Cesareti) konularını kapsamaktadır.

Duygusal Okuryazarlık: Bu bölüm, duygusal okuryazarlık kavramı (Duygula-rı Okumak), olumlu/olumsuz duygular (Çarkıfelek), duyguları ifade etme (…His-sediyorum), başkalarının duygularını fark etme (Empati Bulmacası) ve duyguları yönetme (Güç Bende!) konularını kapsamaktadır.

Farkındalık: Bu bölüm, farkındalık kavramı (Farkında Olalım!), farkındalık süreci (Fark Et ki Yaşa!), duygularının farkında olma (Duygularımı Yaşıyorum) ve farkındalığı artırma (Nasıl Farkında Olurum?) konularını kapsamaktadır.

Hoşgörü: Bu bölüm, hoşgörülü davranışlar (Hoşgörü Haritam), bireysel fark-lılıklar (İçimizdeki Renkler), hoşgörünün yaşama katkıları (Hoşgörülü Hayat), hoşgörüyü besleyen güçler (Hoşgörü Ağacı) ve kişilerarası farklılıklara saygı (Sen Yoksan Eksiğiz!) konularını kapsamaktadır.

İyimserlik: Bu bölüm, iyimserliğin önemi (İyimserlik İlacı), düşünce-duygu ilişkisi (Hayat Bayram Olsa), otomatik düşünceler (Otomatik Düşüncelerimizi Toplayalım!), iyimser bakış açısı (Bardağın Hangi Tarafı?) ve gerçekçi iyimserlik (Polyanna Whittier) konularını kapsamaktadır.

Merhamet: Bu bölüm, merhamet kavramı (Merhamet Çemberi), merhametin yaşama katkıları (Merhamet Tohumları), merhameti besleyen duygular (Merha-met Kulüpleri), merhametin önemi (Ters Köşe) ve merhametli davranma (Kalbi-miz İş Başında) konularını kapsamaktadır.

Mizah: Bu bölüm, mizah tarzları (Benim Mizah Tarzım), mizah-başa çıkma ilişkisi (Stres Topum: Mizah), mizah-kişilerarası iletişim (Mizah Yapalım, Buzları Kıralım), mizahı kullanma (Mizahi Gözlem) ve mizahi bakış açısı geliştirme (Mi-zahi Gözlüğüm) konularını kapsamaktadır.

Mutluluk: Bu bölüm, mutluluk kavramı (Bana Göre Mutluluk), olumlu/olum-suz duyguları fark etme (Ne Kadar Mutluyum?), yaşam doyumu (Yaşam Doyumu Çemberleri), mutlu olmanın yolları (Mutluluğun Bin Nedeni) ve mutlu olmanın yaşama katkıları (Mutluluk Parfümü) konularını kapsamaktadır.

Nezaket: Bu bölüm, nezaket kavramı (Kavram Avı), nezaketli davranışlar (Nezaket Saati Kaçı Gösteriyor?), nezaketin yaşama katkısı (Aramızdaki Nezaket), nezaketin olumlu etkisi (Bir İlacım Var, Her Derde Deva!) ve nezaketli davranış-larda bulunma (Sınıfımızın Nezaket Haritası) konularını kapsamaktadır.

Otantiklik: Bu bölüm, otantiklik kavramı (İşte O An!), seçim yapma (Ben As-lında…), kendine yabancılaşma (İçimdeki Yabancı), anı fark etme (Hayat Bir An, Yakalayabilirsen…) ve anı deneyimleme (Anın Lezzeti) konularını kapsamaktadır.

Özgecilik: Bu bölüm, başkalarının ihtiyaçlarına duyarlı olma (Ben ve Diğerleri=Biz), bencil-özgeci davranış (Gazeteleri Yeniden Yazıyoruz!), özgecili-ğin yaşama katkıları (Dikkat Burada Özgeci Biri Var!, Özgecilik Ütopya Değil-dir!), özgeci davranışlarda bulunma (En Büyük Yardım Kuruluşu) konularını kap-samaktadır.

Pozitif Duygular: Bu bölüm, pozitif duygular (Pozitif Hisset, Pozitif Yaşa!), pozitif duyguların önemi (İyi Hissediyorum, Ya Sonrası…), pozitif duyguları yaşa-mayı kolaylaştıran ve zorlaştıran durumlar (Polyanna Haklı Mıydı?), pozitif duy-guların yaşama katkıları (Eğlence Bulaşıcıdır) ve pozitif duyguları yaşama (Pozitif Duygu Şantiyesi) konularını kapsamaktadır.

Şükran: Bu bölüm, sahip olduklarını fark etme (A’dan Z’ye Şükran), olum-lu davranışları fark etme (Teşekkür Ederim), şükran duygusunu ifade etmenin

Giriş 5


yaşama katkıları (Bugün Günlerden Şükran, Kimsenin Teşekkür Etmediği Yer), şükran duygusunu ifade etme (Şükran Ağacı) konularını kapsamaktadır.

Umut: Bu bölüm, umut kavramı (Açıl Pandora Açıl), umutlu insanların özel-likleri (Like’li Umutlar), umudun önemi (Okulda Umut Var), umutlu düşünme biçimi (Umut Sandıkları) ve umutlu düşünme yolları (Umut Festivali) konularını kapsamaktadır.

Daha iyi bir dünya için çabalayanlara,

hiç değilse daha iyi bir dünyanın hayalini kuranlara…

Kaynakça

Bolier, L., Haverman, M., Westerhof, G. J., Riper, H., Smit, F. & Bohlmeijer, E. (2013). Positive psychology interventions: A meta-analysis of randomized controlled studies. BMC Public Health, 13:119.

Chafouleas, S. M. & Bray, M. A. (2004). Introducing positive psychology: Finding its place wit-hin school psychology. Psychology in the Schools, 41, 1–6.

Fagan, T. K. & Wise, P. S. (2000). School psychology: Past, present, and future (2nd ed.). Bethes-da, MD: National Association of School Psychologists.

Green, S., Anthony, T., & Rynsaardt, J. (2007). Evidence-based life coaching for senior high school students: Building hardiness and hope. International Coaching Psychology Review, 2, 24–32.

Green, L. & Norrish, J. (2013). Enhancing well-being in adolescents: Positive psychology and coaching psychology interventions in schools. In C. Proctor & P. Linley, Research, Applica-tions, and Interventions for Children and Adolescents (pp. 222-211). Dordrecht: Springer.

Kristjansson, K. (2012). Positive psychology and positive education: Old wine in New Bottles?.Educational Psychologist, 47(2), 86-105.

MacDonald, G., & Hursh, D. (2006). Twenty-First Century Schools: Knowledge, networks and economies. Rotterdam: Netherlands, Sense Publishers.

Madden, W., Green, L. S., & Grant, A. M. (2011). A pilot study evaluating strengths-based coac-hing for primary school students: Enhancing engagement and hope. International Coaching Psychology Review, 7, 71–83.

Marques, S., Lopez, S., & Pais-Ribeiro, K. (2011). Building hope for the future: A program to foster strengths in middle-school students. Journal of Happiness Studies, 12, 139–152.

Norrish, J., & Vella-Brodrick, D. (2009). Positive psychology and adolescents: Where are we now? Where to from here? Australian Psychologist, 44, 270-278.

Quinlan, D., Swain, N., Cameron, C., & Vella-Brodrick, D. (2014). How “other people matter” in a classroom-based strengths intervention: Exploring interpersonal strategies and classroom outcomes. The Journal Of Positive Psychology, 89-77.

Özdemir, M. ve Kalaycı, H. (2013). Okul bağlılığı ve metaforik okul algısı üzerine bir inceleme: Çankırı ili örneği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(4), 2125-2137.

PISA (2017). Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı Pisa 2015 Ulusal Raporu. http://pisa.meb.gov.tr/

Proctor, C., Tsukayama, E., Wood, A. M., Maltby, J., Eades, J. F., & Linley, P. A. (2011). Strengths gym: The impact of a character strengths-based intervention on the life satisfaction and well-being of adolescents. The Journal of Positive Psychology, 6, 377-388.

Reschly, D.J. (2000). The present and future status of school psychology in the United States. School Psychology Review, 29, 507-522.

Giriş 7


Shoshani, A. & Steinmetz, S. (2014). Positive psychology at school: A school-based ıntervention to promote adolescents’ mental health and well-being. Journal of Happiness Studies, 15(6), 1289–1311.

Seligman, M. E. P., Steen, T. A., Park, N., & Peterson, C. (2005). Positive psychology progress: Empirical validation of interventions. American Psychologist, 60(5), 410-421.

Seligman, M., Ernst, R., Gillham, J., Reivich, K., & Linkin, M. (2009). Positive education: po-sitive psychology and classroom interventions. Oxford Review of Education, 35, 293- 311.

Şimşek, H. (2011). Lise öğrencilerinde okulu bırakma eğilimi ve nedenleri. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(2), 27-47.

Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) (2016). Çocukların gözünden okulda yaşam araştır-ma raporu.

Yates, L. (2007). Zlearning to “become somebody well”: Challenges for Educational Policy. The Australian Educational Researcher, 34, 35-52.

Vella-Brodrick, D., Rickard, N., & Chin, T. (2014). An Evaluation of positive education at Gee-long Grammar School: A Snapshot of 2013. Melbourne, Australia.

Waters, L. (2011). A review of school-based positive psychology interventions. Australian Edu-cational and Developmental Psychologist, 28(2), 75-90.

Waters, L. (2014). Balancing the curriculum: Teaching gratitude, hope and resilience. In H. Sykes (Ed.), A love of ideas (pp. 117-124). Albert Park, Australia: Future Leaders Press.

Wong, P. (2011). Positive psychology 2.0: Towards a balanced ınteractive model of the good life. Canadian Psychology, 52, 69–81.

“Adalet, medeniyetin ilk şartıdır.” Sigmund Freud

1. BÖLÜM

ADİL OLMA


Giriş

“Adalet istiyoruz” sokak eylemlerinde grupların bağırışları arasında en sık duyduğumuz ifadelerden biridir ya da çoğu zaman küçük bir çocuğun oyunu or-tasında herhangi bir terslik yapıldığında “Bu hiç adil değil’ deyip ağladığına şahit oluruz. Peki, insanların peşinden koştuğu, çocukların uğruna ağladığı adalet ne-dir? Neden önemlidir? İnsanlar adil midir? Adil olmalı mıdır? Adalet ve adil olma ile ilgili bu gibi birçok soru türetmek mümkün ancak bu soruların cevaplarının verilmesinde kavramın detaylı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir.

Adalet, Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğünde; yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması, hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, adalet işini uygulayan, yerine getiren devlet kuruluşları, herkese kendine uygun düşeni, kendi hakkı olanı verme, doğruluk ifadeleri ile tanımlan-mıştır (TDK, 2016).

Konfüçyüs adaleti kutup yıldızına benzetmiş ve diğer her şeyin onun etrafın-da döndüğünü belirtmiştir. Ömer Hayyam’a göre ise adalet evrenin ruhu gibidir ve onsuz hiçbir şeyin anlamı olmaz (Adalet ile ilgili sözler, 2016). Tarihten birçok insanın adalet üzerine düşündüğü ve adaletin önemini vurguladığı tartışılmaz bir gerçektir ancak adalet kavramının bir erdem olarak incelenmesi çok geçmiş yıllara dayansa da (Topkaya, 2009) adil olmanın psikolojik bir olgu olarak ele alınması zaman almıştır.

Psikoloji alan yazınında, adalet ve adil olma (justice) kavramı ahlaki yargı-ların bir sonucu olarak veya insanların ahlaki olarak neyin doğru ve neyin yanlış olduğuna karar verdikleri bir süreç olarak ele alınmıştır (Peterson ve Seligman, 2004). Bu anlamda, adil olma kavramını ahlaki boyutta ilk ele alan kuramcılardan biri Jean Piaget’tir. Piaget, temelde bilişsel (düşünce ile ilişkili) süreçlerin araştırıl-masına odaklansa da ahlaki yargıların yapısında da bilişsel süreçler bulunduğunu öne sürerek çocukların ahlaki yargılamaları üzerine fikirler geliştirmiştir. Piaget çocukları oyunları sırasında gözlemleyerek ve ahlaki senaryolara tepkilerine ba-karak, küçük çocukların (yaşları 4 ile 7 arasında olan) ahlaki gerçeklik kapsamın-da düşündüklerini, 10 yaş civarında olan çocukların ise kuralları eşitlik ve adalet kapsamında değerlendirebildiklerini bulmuştur (Piaget, 1965). Ona göre küçük çocuklar kurallara değişmez gerçeklikler olarak bakıp davranışlardaki niyetleri dikkate almazken daha büyük çocuklar kuralların gerektiğinde değiştirilebileceği-ni anlar ve durumları ve kuralları sadece kendisini dikkate alarak değil daha geniş bir perspektiften bakarak değerlendirebilir (Piaget, 1965).

Piaget’in çalışmalarından sonra bu alanda en önemli isimlerden biri Lawren-ce Kohlberg olmuştur. Kohlberg, tamamıyla ahlaki gelişim üzerine odaklanmış

ve çocukluktan geç yetişkinliğe altı aşamadan oluşan bir ahlaki gelişim teorisi sunmuştur. Kohlberg’in bu altı aşamalı ahlaki gelişim kuramı, evrensel olduğunu düşündüğü gelenek öncesi, geleneksel ve gelenek ötesi olarak üç temel aşama al-tında toplanmıştır (Kohlberg, 1981). Piaget’in çalışmalarına hayranlıkla yaklaşan ve onun küçük bilgeler olarak gördüğü çocukları ahlaki filozoflar olarak gören Kohlberg, ahlaki ikilemler içeren senaryolar vererek çocukların ahlaki akıl yürüt-me süreçlerini anlamaya çalışmıştır (Kohlberg, 1981). Bu aşamada Kohlberg’in ahlaki ikilemlerinden en çok bilinen ve gündeme gelen Heinz davasını paylaşmak kuramı daha anlaşılır kılabilir.

“Avrupa’da bir kadın, özel bir tür kanser hastalığından ölüm döşeğinde yat-maktadır. Doktorlar hastanın ümidi olabilecek bir ilaç olduğunu düşünmektedir-ler. Bu, aynı kasabada bir eczacı tarafından yakın zamanda bulunan özel bir ilaçtır. İlacın yapımı çok pahalıdır. Ancak eczacı ilacı maliyetinin 10 katına satmaktadır. İlaç için gerekli olan radyuma 200 dolar verip, ilacın küçük bir dozajı için 2000 do-lar istemektedir. Hasta kadının eşi Heinz, tanıdığı herkesten borç para istemiş fa-kat ilacın yarısını karşılayabilecek 1000 doları ancak bulabilmiştir. Heinz eczacıya gidip, eşinin ölmek üzere olduğunu, ilacı mümkünse ucuza verip veremeyeceğini veya paranın geri kalanını daha sonra ödeyip ödeyemeyeceğini sorar. Ancak ec-zacı, “Hayır, bu ilacı ben buldum ve bundan bir servet yapmaya niyetliyim” der ve Heinz’i reddeder. Heinz çaresizliğe kapılır ve gece yarısı eczaneye grip, ilacı karısı için çalar.” Heinz böyle bir şeyi yapmalı mıydı? Onun içinde bulunduğu durumu düşünerek cevap vermeniz gerekse nasıl karar verirdiniz? Tam bu noktada Kolh-berg, çocukların kararlarının doğru veya yanlışlığına bakmadan onların kararla-rına nasıl ulaştığına yönelik olarak ahlaki akıl yürütme süreçlerine odaklanmıştır.

Heinz’in durumu için kendi cevabınızı ele alın. İlacı çalmamalıydı çünkü hapse girebilir diye mi düşündünüz yoksa çalmamalıydı çünkü çalmak her ne olursa olsun kötü müdür diyorsunuz? Ya da onun çalma davranışını onaylıyor ve insanın karısı veya ailesi için her şeyi yapabileceğini mi düşünüyorsunuz? Kendi kararınız her ne olursa olsun Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramı içinde bir aşama-ya işaret edecektir. Örneğin, ilk durumdaki düşünce birinci ahlaki gelişim evresini yani ceza ve itaat eğilimini gösterirken, ikinci durum dördüncü evre olan kanun ve düzen eğilimini, üçüncü durum ise üçüncü evre olan kişilerarası uyum eğili-mini işaret etmektedir. Bu örneklerde görüldüğü gibi, Kohlberg’in ahlaki gelişim aşamaları, bireyin kendi kişisel çıkarlarını düşünerek yaptığı değerlendirmelerden başlar, ait olduğu grup veya düzenin korunmasına ve memnuniyetine bağlı olarak ilerler ve son aşamada ise kişinin bütün otorite veya çıkar ilişkilerinden soyutla-narak saf evrensel ahlaki değerler açısından çıkarımda bulunduğu düzeye ulaşır (Kohlberg, 1981).

Adil Olma 11


Hem Piaget’in hem de Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramları birçok kuramcı tarafından tartışılmış ve eleştiri almış olmasına (Gibbs, 1977; Gilligan, 1979; Sna-rey, 1985) rağmen bu iki kuram ahlaki gelişim konusunda ele alınması gereken en önemli kuramlar arasında yerlerini korumaktadır. Adalet ve adil olma kavramları açısından bu iki kuramın incelenmesi ilk bakışta garip karşılanabilir ancak ada-letin bir erdem olarak ahlaki gelişimin tam tabanında yer aldığının anlaşılması adil olmanın psikolojik bir karakter gücü olarak ele alınması açısından önemlidir. Sonuç olarak, adalet kavramını ahlaki gelişim boyutu ile ele alarak açıklamaya ça-lışan bu kuramlar incelendiğinde adil olmanın ahlaki ve bilişsel gelişim açısından önemli olduğunu söylemek mümkündür.

Adalet erdemine sahip olmak ve adil olmak bizlerin sorumlu vatandaşlar, gü-venilir arkadaşlar ve en genel anlamıyla ahlaklı insanlar olabilmemiz (Peterson ve Seligman, 2004) açısından paha biçilmez özelliklerdir. Bu anlamda ele alındığın-da, psikolojik karakter gücü olarak adil olan bireylerin diğerlerinden ayrılan be-lirli özellikleri bulunmaktadır. Adil olan bireyler aşağıda yer alan ifadeleri onaylar nitelikte yaşarlar (Peterson ve Seligman, 2004):

• Herkes adil bir pay almalıdır.

• İnsanları çıkar için kullanmak yanlıştır.

• Hiç kimseyi kandırmak istemem.

• Herkese karşı iyi olmaya çalışırım.

• Kurallar herkes için geçerlidir.

• Herkese saygı duymak gerekir.

• Hiçbir insan herhangi bir özelliği sebebiyle dışlanmamalı ve ayrımcılığa maruz bırakılmamalıdır.

• Herkes kendi davranışından kendisi sorumludur.

• İnsanlar veya toplum onaylasa bile kendi vicdanıma doğru gelmeyen bir şeyi yapmam.

Ahlaki muhakeme/mantık yürütme süreçlerinin gelişimi düşünüldüğünde alan yazınında yer alan bazı psikolojik olguların bireylerin adil olma eğiliminde etkili olduğu bulunmuştur. Bunlardan ilki ahlaki kimlik gelişimidir. Bireyin ken-dini ahlaki açıdan nasıl gördüğü ve nasıl değerlendirdiği ahlaki kimliğini oluştu-rur. Diğer bir özellik ise bireyin bakış açısını değiştirebilmesi veya farklı bakış açı-ları geliştirebilmesidir. Kişinin kendisini başkasının yerine koyarak düşünebilmesi veya kendi davranışlarının sonuçlarını olası etkileri açısından ele alabilmesi adil olması açısından önemlidir (Peterson ve Seligman, 2004).

okulda pozitif psikoloji uygulamaları · 2017-10-30 · amaçlayan programları, uygulamaları ve...

Documents