ÖZEL EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME VE BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMI (BEP)

Öğr.Gör.Dr. Arzu YÜKSELEN

Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü

1

Öğretim sürecinin en önemli öğelerinden biri de değerlendirmedir. Değerlendirme, öğrencilerin akademik, davranışsal ya da fiziksel özelliklerini belirlemek ve bu özelliklere uygun yasal ve eğitsel kararlar alabilmek amacıyla veri toplama süreci olarak tanımlanmaktadır.

2

Değerlendirme yetersizliği olan ya da şüphelenilen öğrencileri belirlemek için arama, tarama yapmak ve bireysel incelemeye göndermek, bireysel inceleme sonucunda öğrencinin yetersizliğini tanılamak, tanı alan öğrencilerin özel eğitim hizmetlerine uygun olup olmadığını belirlemektir.

3

Daha sonra öğrencilerin eğitim gereksinimlerine dayalı olarak programı planlamak, uygulanan programı izleyerek öğrencideki gelişimi kaydetmek ve bir bütün olarak programın etkili olup olmadığını belirlemek amacıyla değerlendirme adımlarına yer verilmelidir.

4

Özel eğitime gereksinimi olan öğrencilerin öğretiminin planlanması ve geliştirilmesi amacıyla yapılacak değerlendirme etkinliklerinde üç ilke dikkate alınmalıdır:

1. Değerlendirme için temel beceriler seçilmeli

2. Veriler sistematik biçimde toplanmalı

3. Öğrenci performansı ile ilgili veriler sürekli toplanmalıdır.

5

Özel eğitim sürecinin değişik aşamalarında değerlendirme öğrencilerin bireysel gereksinimlerine dayandırılmalı, güçlü ve zayıf yönleri belirlenmelidir.

Değerlendirmede öğrencinin performansı kadar çevresi de değerlendirilmelidir.

Öğrencinin tüm gelişim alanları çeşitli araçlar kullanılarak bir ekip tarafından değerlendirilmelidir.

Öğrencinin en çok etkileşimde bulunduğu öğretmen, anne baba ve akranları değerlendirmenin merkezinde yer almalıdır.

6

Özel eğitimde değerlendirme sürecinin aşamalarında çeşitli değerlendirme teknik ve araçlarından yararlanılmaktadır. Değerlendirme teknik ve araçları formal değerlendirme ve informal değerlendirme olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

Formal değerlendirme öğrencilerin çeşitli öğretim alanlarındaki durumlarının aynı yaş grubundaki diğer öğrencilere kıyasla nasıl olduğunu belirlemek için gerçekleştirilir.

7

Standartlaştırılmış başarı testleri ve psikolojik testler bu gruptadır.

İnformal değerlendirme ise öğrencilerin çeşitli öğretim alanlarındaki işlevde bulunma düzeylerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilir. Bu araçlar daha çok öğretmen yapımıdır.

Bu araçlar arasında programa dayalı değerlendirme, ölçüt bağımlı testler, gözlem, görüşme, öğrenci ürün dosyasının incelenmesi, hata analizi, beceri analizi, kontrol listeleri ve değerlendirme ölçekleri yer almaktadır.

8

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)

Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) rehberlik araştırma merkezlerinde “eğitsel değerlendirme ve izleme ekibi” tarafından gerçekleştirilen “ayrıntılı değerlendirme süreci” sonunda “özel eğitim hizmetlerinden yararlanması uygun görülen” özel gereksinimli öğrenciler için “ekip” tarafından hazırlanan programdır.

9

Özel gereksinimli öğrenci için geliştirilen ve ailesi tarafından onaylana BEP’in farklı tanımlarında farklı özellikleri vurgulamaktadır.

• Her özel gereksinimli öğrenci için ayrıntılı değerlendirme verilerine dayalı olarak, öğrencinin ailesi ile uzmanların birlikte hazırladıkları yazılı bir dokümandır.

• Özel gereksinimli öğrenci için belirlenen hedeflere ulaşmada gerekli olan destek eğitim hizmetlerini de içeren aile ve öğretmenin birlikte kabul ettikleri yazılı bir plandır.

10

• Özel gereksinimli öğrenciye kazandırılacak davranışların neler olduğu, bu davranışların nerede, nasıl, kimler tarafından, hangi yöntemlerle ve ne kadar sürede kazandırılacağını belirten yazılı programdır.

• Özel gereksinimli öğrencinin nereye ulaşacağının ve nasıl ulaşılacağının belirtildiği bir yol haritasıdır.

• Bireyin zihinsel, duygusal, sosyal, dil ve iletişim alanlarında yapabildiklerini dikkate alarak gerekli eğitsel ek yaşantıların, ortamların, görev alacak kişilerin ve çalışma sürelerinin gösterildiği planlardır.

11

Tüm bu tanımlara birlikte bakıldığında bireyselleştirilmiş eğitim programı; özel gereksinimli öğrencinin zihinsel, duygusal, sosyal, dil ve iletişim alanlarında yapabildiklerini dikkate alarak, kazandırılacak davranışların neler olduğu, bu davranışların nerede, nasıl, kimler tarafından,hangi yöntemlerle ve ne kadar sürede kazandırılacağını belirten, gerekli destek eğitim hizmetlerini içeren, içinde ailenin de yer aldığı bir ekip tarafından hazırlanan yazılı bir program şeklinde tanımlanabilir.

12

BEP aynı zamanda yasal bir zorunluluktur. 1997 de kabul edilen 573 sayılı kanun hükmünde kararnamede yasal zorunluluk olduğu belirtilmiş, 2006 yılında yürürlüğe giren özel eğitim hizmetleri yönetmeliği ile özel gereksinimli olarak belirlenen her çocuk için BEP hazırlanması sekizinci kısım, birinci bölüm, madde 69 da “eğitim programları” başlığı altında tanımlanmıştır.

13

Madde 69-(1) Bireyselleştirilmiş eğitim programı, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin gelişim özellikleri, eğitim performansları ve ihtiyaçları doğrultusunda hedeflenen amaçlara yönelik hazırlanan ve bu bireylere verilecek destek eğitim hizmetlerini de içeren özel eğitim programıdır.

14

BEP hangi öğrenciler için hazırlanır?

BEP, değerlendirme sürecinin basamaklarını oluşturan gönderme öncesi, gönderme ve ayrıntılı değerlendirme süreçleri sonunda özel eğitim hizmetlerinden yararlanması uygun görülen çocuklar için hazırlanır.

Gönderme öncesi süreç; RAM lerine değerlendirme için gönderilmeden önce yetersizliği olduğu düşünülen öğrencilerin eğitimini, sınıf öğretmeninin alacağı çeşitli uyarlamalarla ve düzenlemelerle genel eğitim sınıflarında sürdürme çabası olarak tanımlanır.

15

Gönderme süreci; Yetersizliği olduğu düşünülen öğrencinin genel eğitim sınıfında eğitiminin öğretmenin yapmış olduğu tüm uyarlamalara rağmen başarısız olması durumunda gönderme süreci başlatılır. Bu süreçte yapılan tüm çalışmalar yazılı bir rapor haline getirilerek öğrenci değerlendirme için RAM e yönlendirilir.

16

Ayrıntılı değerlendirme süreci; Öğrencinin daha fazla desteğe/özel eğitime gereksinimi olup olmadığının belirlenmesi için RAM de bir ekip tarafından gerçekleştirilen, çok yönlü değerlendirme süreci ayrıntılı değerlendirme süreci olarak adlandırılır.

Özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından yapılan değerlendirmede eğitsel gereksinimleri ve uygulanan testler öğrencinin özel eğitim desteğine gereksinim duyduğunu gösteriyorsa, özel eğitim hizmetleri için uygun olduğuna ve BEP hazırlanmasına karar verilir.

17

BEP kimler tarafından hazırlanır?

BEP öğrenci yerleştirildikten sonra yerleştirildiği okulda bir ekip tarafından hazırlanır. BEP in hazırlanması yasal bir zorunluluktur ve özel eğitim hizmetleri yönetmeliği Madde 72 de hazırlayacak ekipte bulunacak kişiler tanımlanmıştır.

BEP geliştirme birimi okul/kurum müdürü veya görevlendireceği bir müdür yardımcının başkanlığında;

a) Bir gezerek özel eğitim görevi yapan öğretmen,

18

b) Bir rehber öğretmen,

c) Bir eğitim programları hazırlamakla görevlendirilen öğretmen,

d) Öğrencinin sınıf öğretmeni

e) Öğrencinin dersini okutan ilgili alan öğretmenleri

f) Öğrencinin velisi

g) Öğrenci olmak üzere bu kişilerden oluşur.

19

BEP geliştirme birimine, gerektiğinde görüşlerine başvurulmak üzere özel eğitim değerlendirme kurulundan bir üyenin katılımı sağlanır.

Her ne kadar yasal olarak ekipte bulunması gereken bireyler belirtilse de, okulda bu kişilerin bulunmaması durumunda sınıf öğretmeni, rehber öğretmen, öğrencinin ailesi, öğrencinin diğer derslerini okutan alan öğretmenleri ile okul yöneticisini de içerecek şekilde BEP ekibi oluşturulmalıdır.

20

BEP içeriğinde neler yer alır?

a) Öğrencinin şimdiki/varolan eğitsel performans düzeyi,

b) Öğrenciye bir akademik yıl sonunda kazandırılması planlanan uzun dönemli hedefler (yıllık hedefler)

c) Öğrencinin belirlenen performans düzeyi ile ulaşılmak istenen uzun dönemli hedefler arasında yer alan ölçülebilir basamaklardan oluşan kısa dönemli hedefler

d) Belirlenen hedeflere ulaşmada kullanılacak olan öğretim yöntemleri ve materyaller,

21

e) Kısa dönemli hedeflere ulaşmada gerekli olan zamanın başlama ve bitiş tarihleri

f) Belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek için kullanılacak değerlendirme yöntemi ve ölçütleri

g) Öğrenciye sağlanacak ek özel eğitim hizmetlerinin nerede, ne zaman, kimler tarafından ve ne kadar süreyle verileceğinin belirlenmesi.

22

Öğretimin bireyselleştirilmesi ne demektir?

Öğretimin bireyselleştirilmesi, öğretmenlerin bir sınıfta bulunan tüm öğrenciler için hedeflenen davranışları kazandırmalarında ne tür uyarlamalar yapabileceklerini gösteren planlamalardır.

Tahtaya kalkma, ödev yapma, sınıf arkadaşları ile birlikte çalışma ve sınava girme gibi diğer öğrenciler tarafından yapılan ve sınıf içinde her gün tekrarlanan düzenli çalışmalara, öğretimsel etkinliklere özel gereksinimi olan öğrencinin katılım göstermesi kaynaştırmanın başarısı için önemlidir.

23

Sınıftaki tüm öğrencilerin gelişimini hedefleyen bir öğretmen, öğrencilerinin gereksinimlerine göre uygun düzenlemeleri/uyarlamaları yapan öğretmendir.

Sınıf içinde yapılacak düzenlemelerin/uyarlamaların temel amacı, öğrencilerin sınıf etkinliklerine en üst düzeyde katılımlarını sağlamaktır. Buna göre öğretimde uyarlama, akranlarından farklı eğitim gereksinimleri olan öğrencilerin kendi hızlarında öğrenebilmeleri ve sınıf içinde gerçekleştirilen etkinliklere katılım göstermeleri için çeşitli düzenlemelerin/değişikliklerin yapılması sürecidir.

24

Öğretimi öğrencilerin özelliklerine göre düzenlemek isteyen bir öğretmen, uyarlamaları dokuz boyutta gerçekleştirebilir. Bunlar;

1. Öğrencinin öğrenmesine katkı sağlayan öğretimsel stratejiler

2. Öğrencinin öğrendiğini gösteren çıktılar ya da ürünler

3. Öğrenilen malzemenin uzunluğu

4. Güçlüğü

5. Öğrenme süresi

25

6. Öğrenme için gereken destekler

7. Öğrencinin etkinliklere katılım derecesi

8. Program amaçlarının uyarlanması

9. Varolan programdan farklı bir programın izlenmesi

Şeklinde sıralanabilir.

26

Ayrıca öğretimi öğrencinin özelliklerine göre düzenlemek için yapılacak uyarlamaları

1.Fiziksel düzenlemeler

2. Sürece ilişkin düzenlemeler

3.Sınıf iklimine yönelik düzenlemeler

4.Öğretimsel düzenlemeler

5. İşleyişe ilişkin düzenlemeler

Boyutlarında incelemek mümkündür.

27