Üretim girdilerinin fiyatlandırılması - idari.cu.edu.tr · düşüş, (Şekil 6.5’de)...
TRANSCRIPT
ÜÜretim retim
Girdilerinin Girdilerinin
FiyatlandFiyatlandıırrıılmaslmasıı
22
Tam Rekabet PiyasasTam Rekabet Piyasasıında Girdi Talebinda Girdi Talebi
Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
İlk olarak firmanın tek girdisinin işgücü (L) olduğu durumu inceleyelim.
Değişken üretim girdisi olarak yalnızca işgücü olduğundan, ücret oranı (w)
piyasadaki tüm firmalar için veridir.
Tam rekabetçi bir işgücü piyasasından işgücü istihdam eden firmanın
amacı, kârını maksimize etmektir.
Bu sonuca göre, tam rekabetçi firma tek değişken girdi kullandığında, girdi
talep eğrisi, marjinal ürün değeri ( VMP ) eğrisidir.
33
( ) ( )
( )
0
,
x x
x
x L L
qP TC f L P wL TFC
d dqP wdL dL
P MP w VMP w
π = − = − +
π= − =
= =
44ŞŞekil 6.1. Tam Rekabetekil 6.1. Tam Rekabetççi i İşİşggüüccüü PiyasasPiyasasıı
w
L0
w LS
55ŞŞekil 6.2. Tam Rekabetekil 6.2. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın n İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:
Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
L0LMP
( ) ( )L L xVMP MP P=q
L0
( )q f L=
ŞŞekil 6.3. Tam Rekabetekil 6.3. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı::Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumu
66
ken Girdi Durumu
w
L0LVM P
•
••2w
1w
w
2L 1L *L
LS
2E
1E
E
77
Birden Birden ÇÇok Deok Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
Birden fazla değişken girdi kullanıldığında, firmanın girdi talebini VMP
eğrisi ile belirleyemeyiz. Çünkü girdilerden birinin fiyatındaki bir değişme,
diğer girdilerin kullanım düzeyini etkiler. Bu nedenle, eş-ürün eğrisini
kullanarak girdi talep fonksiyonlarını belirlemeye çalışırız. Şekil 6.4 ve Şekil
6.5, bu durumu göstermektedir.
Şekil 6.4’de, ücret oranının (w) düşmesi sonucu oluşan ikame ve üretim
etkileri gösterilmiştir. kısmı ikame etkisi, kısmı üretim
etkisidir. Firma için nihai denge noktası E2 değildir. Ücret oranlarındaki
düşüş, (Şekil 6.5’de) firmanın marjinal maliyetini MC1 ’den MC2 ’ye
düşürecek, kâr maksimizasyonu birinci sıra koşulu B noktasında
oluşacaktır. Firmanın toplam girdi harcaması taralı alan kadar artar. Bu
nedenle, Şekil 6.4’deki eş-maliyet doğrusu, sağ-üst yönde paralel hareket
eder.
1 1E E ′ 1 2E E′
88
ŞŞekil 6.4. Tam Rekabetekil 6.4. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı::İİki Deki Değğiişşken Girdi Durumu
99
ken Girdi Durumu
K
L0
1K
2L1L
•• ••
3E1E
1E ′ 2E
1L ′
2K1K ′
1q 2q3q
ŞŞekil 6.5. Tam Rekabetekil 6.5. Tam Rekabetççi Firmani Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı::İİki Deki Değğiişşken Girdi Durumu
1010
ken Girdi Durumu
xP
q0
•
1q 2q
A• B
1MC2MC
xP MR
Özet olarak, üretimde tek bir değişken üretim girdisinin kullanıldığı
durumlarda firmanın girdi talep eğrisi, VMP eğrisidir. Buna karşılık,
üretimde birden çok değişken girdi kullanıldığında, belirli bir değişken
üretim girdisine ait talep eğrisi, yer değiştiren VMP eğrilerinin üzerindeki
noktalarca tanımlanır.
1111
1212Firmanın değişken girdi talebini şu unsurlar belirler:
Girdi fiyatları.
Girdilerin marjinal fiziksel verimlilikleri.
Ürünün fiyatı.
Tüm üretim girdilerinin kullanım miktarı.
Diğer girdilerin fiyatları.
Teknolojik gelişme.
1313
Piyasa Girdi TalebiPiyasa Girdi Talebi
Bir üretim faktörüne ait piyasa talep eğrisi, bireysel firmalara ait talep
eğrilerinin yatay toplamıyla belirlenemez. Bunun nedeni, bir üretim
girdisinin fiyatının azalması durumunda, piyasada bulun bütün firmaların,
bu girdiden daha fazla kullanarak üretimlerini artırmak amacında
olmasından kaynaklanmaktadır. Üretim miktarı arttıkça mal arz eğrisinin
sağ-aşağıya kayması, mal fiyatının giderek azalmasına neden olur. Bunun
sonucunda, firma girdi talep eğrisi sol-aşağıya kayar (Şekil 6.6).
Şekil 6’da piyasa ücret oranı w1 iken, her bir firmanın işgücü talebini yatay
toplayarak toplam işgücü piyasa talebine ulaşabiliriz. Ücret oranı w2’ye
düşerse, bireysel firma d1 boyunca hareket ederek b′ noktasına gelir. Tüm
firmalar işgücü talebini artırdıklarında, piyasa arzı da artar, ürün fiyatı
düşer. Yani azalır. Bu durum, Şekil 6.5’de d1 ’den d2 ’ye
kaymayla gösterilmiştir.
L L xVMP MP P=
1414
w2 ücret oranında firmanın dengesi b noktasıdır. Bu durumda, yatay
toplamlar sonucu piyasa talebi B’de oluşur. Ürün fiyatındaki düşmenin,
işgücü talebini azaltıcı etkisini dikkate almasaydık, işgücü piyasa talebi B′
noktasında oluşacaktı.
1515
1616ŞŞekil 6.6. Tam Rekabetekil 6.6. Tam Rekabetççi Piyasa i Piyasa İşİşggüüccüü TalebiTalebi
w
L0 L0
2w
1w
1L1L 2L
w
2w
1w•
1d• •
•
• •2d
a
b b′
A
B B′
2L′
Piyasa İşgücü TalebiBireysel Firma İşgücü Talebi
Tam Rekabet PiyasalarTam Rekabet Piyasalarıında nda İşİşggüüccüü ArzArzıı
Burada değişken üretim girdilerin (hammadde, aramalı, işgücü gibi) arzını
inceliyoruz. Örneğin işgücünü ele alalım ve işgücü arzını belirleyen
etmenlere bakalım:
Ücret oranı.
Çalışma ve boş zaman arasındaki tercih.
Nüfus
Aktif nüfus.
Aktif nüfusun yerel, mesleki ve eğitimsel dağılımı.
1717
Arz edilen işgücü miktarı ile ücret oranı arasındaki ilişki, arz eğrisini
tanımlar. Diğer etmenler, arz eğrisinin kaymasına neden olur.
Bireysel işgücü arz eğrisini, kayıtsızlık eğrileri yardımıyla boş zaman-
çalışma tercihinin değişik ücret oranı düzeylerinde belirlenmesi yoluyla
elde ediyoruz.
1818
Belirli bir ücret oranına kadar işgücü arz eğrisi pozitif eğimlidir (Şekil
6.7’de w3 ücret oranına kadar). Bu düzeyden sonra bireyler gelir elde etmek
yerine daha çok boş zaman tercih edeceklerinden, çalışma saatlerini (yani
işgücü arzlarını) azaltırlar. Bu nedenle, işgücü arz eğrisi (SL) sol-üste doğru
bükülür.
1919
2020ŞŞekil 6.7. Sola Bekil 6.7. Sola Büükküümlmlüü İşİşggüüccüü Arz EArz Eğğrisirisi
w
L0
••4w
3w
2L1L
C
•
••
1w
2w
5w
A
B
D
E
3L
Bireysel işgücü arzının sola bükülen bu şekline karşılık, yükselen ücretler
genç bireylerin işgücü artışlarına, eğitim yoluyla iş değişikliklerine yol
açabileceğinden, piyasa işgücü arz eğrisi uzun dönemde pozitif bir eğime
sahiptir. Tam rekabet piyasasında girdi fiyatı, bu girdinin arz ve talep
eğrilerinin kesişim noktasında oluşur (Şekil 6.8). Girdi talebi, girdinin
kullanıldığı malın talebinden türetilir.
2121
2222ŞŞekil 6.8. ekil 6.8. İşİşggüüccüü PiyasasPiyasasıında Dengenda Denge
w
L0
*wE
*L
•
LS
LD
2323
Aksak Rekabet PiyasalarAksak Rekabet Piyasalarıında Girdi Talebinda Girdi Talebi
1. Mal Piyasas1. Mal Piyasasıında Monopolnda Monopol
Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
Monopolistin tek değişken girdi olarak işgücü kullandığını varsayalım.
İşgücü piyasası tam rekabetçidir. Yani monopolist işgücü girdisini tam
rekabetçi bir piyasadan kiralamakta, ürününü tekelci olduğu bir piyasada
satmaktadır. Bu nedenle, işgücü talep eğrisi VMPVMPLL değil, MRPMRPLL eğrisince
belirlenir (Şekil 6.9).
2424ŞŞekil 6.9. Monopol Firmanekil 6.9. Monopol Firmanıın n İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:
Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
xP
xQ0 L0
( ) ( )L L xVMP MP P=w
( ) ( )L L xMRP MP MR=
D
MR
2525MRPMRPL L ’’ninnin Matematiksel TMatematiksel Tüüretilmesiretilmesi
( ) ( ), ,
,
x x x x x x
x x xx x x L
x x
x x x x xL x x L x x
x x
L x L
P f Q TR P Q Q g L
dTR dP dQMR P Q MP
dQ dQ dL
dTR dQ dP dQ dPMRP P Q MP P Q
dL dL dQ dL dQ
MRP MR MP
= = =
= = + =
⎛ ⎞ ⎛ ⎞= = + = +⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
=
İşgücü piyasasının tam rekabetçi olması nedeniyle, Şekil 6.10’da SL
(işgücü arz eğrisi) yataydır. Firmanın işgücü talebi de MRPL ’dir. Her
ikisinin kesim noktasında, işgücü piyasası dengesi oluşmuştur. L1 kadar
işgücü, w1 ücret oranından istihdam edilecektir. Şimdi bu analizi
matematiksel olarak yapalım. Tekelci firma, kârını maksimize eden optimal
istihdam düzeyini ve dolayısıyla veri üretim fonksiyonuna bağlı olarak
optimal üretim miktarını gerçekleştirecektir.
2626
2727
( ) ( )
( ) 0L
x x
L x L
MRP
TR TC P Q wL TFC
d MP MR w MRP wdL
π = − = − +
π= − = → =
Ayrıca,
11
11
L x x xL x
L xx
wMP MR w MR PMP
w MP P
⎛ ⎞= → = = −⎜ ⎟⎜ ⎟ε⎝ ⎠
⎛ ⎞= −⎜ ⎟⎜ ⎟ε⎝ ⎠
28ŞŞekil 6.10. Monopol Firmanekil 6.10. Monopol Firmanıın Optimal n Optimal İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:
Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumu
28
ken Girdi Durumu
L0
w
LMRP
•
1L
1w ELS
2929
Birden Birden ÇÇok Girdi Durumuok Girdi Durumu
Monopolistin birden çok girdi kullandığı durumlarda MRP eğrisi talep
eğrisi olarak kullanılamaz. Bu durumda girdi talep fonksiyonu, yer
değiştiren MRP eğrilerinin üzerinde yer alan noktalarca tanımlanır. Analiz,
tam rekabet piyasası için yaptığımızla aynıdır. Ücret oranı w1 ’den w2 ’ye
düşerse, ikame, üretim ve kâr etkileri nedeniyle MRPL eğrisi sağa kayar.
İşgücü talep eğrisi, A, B gibi noktaların geometrik yeridir (Şekil 6.11).
3030ŞŞekil 6.11. Monopol Firmanekil 6.11. Monopol Firmanıın n İşİşggüüccüü Talebi:Talebi:
Birden Fazla DeBirden Fazla Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
L0
w
1LMRP
1wA
1LS
2w 2LS•
2LMRP
A′B
•
•
3131
Piyasa Piyasa İşİşggüüccüü Arz ve TalebiArz ve Talebi
Belirli bir üretim faktörünün piyasa talep eğrisi, her bir tekelci firmanın
girdi talep eğrilerinin yatay toplamıdır (ancak bireysel firmalara ait talep
eğrileri bir araya getirilirken, w düştükçe, talep eğrilerinin yer
değiştirmesine dikkat edilmelidir).
İşgücü piyasa arz eğrisi, bireysel işgücü arz eğrilerinin yatay toplamıdır.
Firmanın tekelci gücü bunu etkilemez.
Girdi fiyatı, girdi talebi ile arzının kesişim noktasında oluşur. Tekelci
firmanın girdi talebi, MRPL eğrisidir (tam rekabette VMPL eğrisidir). Joan
Robinson, belirli bir denge işgücü düzeyinde VMPL ile MRPL arasındaki
farkı tekelci stekelci söömmüürrüü olarak tanımlamaktadır (Şekil 6.12). Robinson’a göre,
birim girdiye yapılan ödeme bu girdinin VMP ’sinden küçükse, o girdi
sömürülmüş demektir.
3232
3333
Tam rekabet piyasasında:
Tekelci piyasada :
Robinson’ın eleştirisine rağmen, genel olarak aksak rekabet piyasalarında
satış etkinlikleri sonucu oluşan ürün bağımlılığı ve negatif eğimli talep
eğrisi bu sonuca yol açabilmektedir.
L LVMP MRP=
L L xMRP MP MR w= =
ŞŞekil 6.12. Monopol Firmanekil 6.12. Monopol Firmanıın Optimal Girdi n Optimal Girdi İİstihdamstihdamıı ve ve Tekelci STekelci Söömmüürrü
3434
ü
L0
w
LMRP
ALS
B• •
L0
w
Cw
MEMw •
CE•
LVMP∑
LVMP
B′•
Tekelci, STekelci, Söömmüürrüü
Mw
LMRP∑
ML CL
2. Mal Piyasas2. Mal Piyasasıında Monopolist (Tek Satnda Monopolist (Tek Satııccıı), Girdi Piyasas), Girdi Piyasasıında nda
MonopsonistMonopsonist (Tek Al(Tek Alııccıı))
Tek DeTek Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
Bireysel firmanın işgücü talep eğrisi yine MRPL ’dir. Ancak işgücü
piyasasından talepte bulunan tek firma olması nedeniyle, işgücü arz
esnekliği sonsuz değil, sıfırla sonsuz arasında bir değere sahiptir (yani
pozitif eğimli bir arz eğrisi). Bu eğri, monopsonist firmanın değişik
istihdam düzeylerindeki ortalama işgücü maliyetini ya da fiyatını gösterir.
Bu anlamda, SL ’ye ortalama harcama eğrisi de diyebiliriz.
3535
Ancak monopsonist firma işgücü istihdam kararını SL ’ye göre vermez.
Üretimde istihdam ettiği son işgücüne yapacağı ödeme (marjinal harcama)
ile, son işgücünün firmaya kazandırdığını (MRPL) karşılaştırır.
Marjinal harcama (ME), bir birim ek girdi kullanılması sonucu, toplam
harcamadaki değişikliktir. Üretime katılan her işgücü azalan verimle
çalışıyorsa, marjinal harcama (ME), ortalama harcamanın (SL) üzerinde
seyredecektir (Şekil 6.13). ME eğrisinin matematiksel elde edilişi aşağıda
verilmiştir.
3636
ŞŞekil 6.13. ekil 6.13. ÜÜrrüün Piyasasn Piyasasıında Monopolist Girdi Piyasasnda Monopolist Girdi Piyasasıında nda MonopsonistinMonopsonistin Optimal Girdi KararOptimal Girdi Kararı
3737
ı
L0
w
LMRP
•
*L
Ew
E LS
ME
•A
3838MEME ’’ninnin Matematiksel TMatematiksel Tüüretilmesiretilmesi
( )
( ) ( )
( ) 2
2
, 0 ,
( )
2 0
L
L
dww f L w SdL
d TE d wL dwTE wL ME w LdL dL dL
ME w S
dwd w Ld ME dw d wdL LdL dL dL dL
= > ≡
= → = = = +
> =
⎛ ⎞+⎜ ⎟⎝ ⎠= = + >
3939
Şekil 6.14a’da firma ürün ve girdi piyasasında tam rekabetçi; Şekil 6.14b’de
ürün piyasasında tam rekabetçi, girdi piyasasında monopsonist; Şekil
6.14c’de her iki piyasada da tekel iken oluşan piyasa dengesini ve tekelci
sömürüleri göstermektedir. Firma çift taraflı tekel olduğunda oluşan
sömürü daha büyüktür:
( ) ( )C MM C Mw w w w− > −
4040ŞŞekil 6.14a. ekil 6.14a. ÇÇift Yanlift Yanlıı Tam Rekabette Piyasa DengesiTam Rekabette Piyasa Dengesi
L0
w
CL
Cw
LS
LVMP
•A
4141ŞŞekil 6.14b. Monopolistekil 6.14b. Monopolist--Tam Rekabette AlTam Rekabette Alııccıı Piyasa Piyasa
DengesiDengesi
L0
w
CL
CwA
LS
LVMP
••B
LMRP
ML
Mw
ŞŞekil 6.14c. Monopolistekil 6.14c. Monopolist--MonopsonistMonopsonist Piyasa Dengesi ve Piyasa Dengesi ve ÇÇift Yanlift Yanlıı Tekelci STekelci Söömmüürrü
4242
ü
L0
w
CL
Cw A
LS
LVMP
••B
LMRP
ML
Mw
ME
•
MML
•C
E
MMw
4343Birden Birden ÇÇok Deok Değğiişşken Girdi Durumuken Girdi Durumu
Tam rekabetçi piyasa yapısı altında çalışan bir firma iki değişken girdi
kullandığında, optimal girdi kararı, kâr maksimizasyonundan hareketle
şöyle belirlenmekteydi:
L L K
K
MP MP MPwMP r w r
= =ya da
Bu durumda w ve r , tam rekabetçi firmaya dışsaldır (veridir).
4444
Ancak girdi alıcısı tekel ise, w ile r sabit olamaz. Bu durumda tek alıcı
(monopsonist), girdinin marjinal harcamasını dikkate alır.
L L L KKL
K K L K
MP ME MP MPMRTS
MP ME ME ME= = =ya da
Bunu matematiksel olarak görelim.
( ) ( ) ( ) ( )
( )
, , , ,
0
x x x
x x
x x xx x
x
x xx x
x
P f Q Q Q K L w g L r h K
P Q TFC rK wL
Q P Q dwP Q w LL L Q L dL
Q P dwP Q w LL Q dL
= = = =
π = − + +
⎛ ⎞∂ ∂ ∂∂π ⎛ ⎞= + − + =⎜ ⎟ ⎜ ⎟∂ ∂ ∂ ∂ ⎝ ⎠⎝ ⎠
⎛ ⎞∂ ∂+ = +⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠
LMP xMR LME
4545
4646
0x x xx x
x
x xx x
x
L Kx
L K
Q P Q drP Q r KK K Q K dK
Q P drP Q r KK Q dK
MP MPMR
ME ME
⎛ ⎞∂ ∂ ∂∂π ⎛ ⎞= + − + =⎜ ⎟ ⎜ ⎟∂ ∂ ∂ ∂ ⎝ ⎠⎝ ⎠
⎛ ⎞∂ ∂+ = +⎜ ⎟∂ ∂⎝ ⎠
= =
KMP xMR KME
47473. Girdi Piyasas3. Girdi Piyasasıında nda ÇÇift Taraflift Taraflıı TekelTekel
Bu modelde girdi alıcısı firmaların tek firmaymış gibi davrandıklarını, girdi
sahiplerinin de sendikalaştığını varsayalım. Dolayısıyla girdi piyasasının
arz ve talep yanları tekeldir. Piyasa dengesi, her iki tarafın pazarlık, iktisadi
ve siyasi güçlerine bağlıdır.
Şekil 6.15’de Db , tek alıcının talep eğrisidir. SL , sendika için marjinal
maliyet eğrisidir. Bu eğri aynı zamanda tek alıcının karşılamak zorunda
olduğu ortalama işgücü maliyetini gösterir.
Firma cephesi, kârını maksimize eden MEb=MRPL noktasında (F) LF
kadar istihdam, wF kadar ücret önerecektir. İşçi sendikası ise, MCS=MRS
noktasında (U) LU kadar istihdam, wU kadar ücret isteyecektir. Her iki
firmanın aynı anda amaçlarını gerçekleştiren olası bir durum
bulunmadığından, iktisadi teknik çözüm belirsizdir. Nihai ücret düzeyinin
ne olacağı, tarafların güçlerine bağlıdır. Örneğin grev, lokavt, toplumsal
tepkiler gibi etmenler pazarlık güçlerini belirleyecektir.
4848
4949ŞŞekil 6.15. Girdi Piyasasekil 6.15. Girdi Piyasasıında nda ÇÇift Yanlift Yanlıı TekelTekel
L0
w
FL
UwL b SS AE MC= =
b L bD MRP AR= =•SMR
UL
Fw
bME
U
•F
•
5050
4. Tam Rekabet4. Tam Rekabetççi Ali Alııccıı, Monopol Sendika, Monopol Sendika
Firma mal ve girdi piyasasında tam rekabetçi, girdi satıcısı (sendika)
monopolisttir. Şekil 6.16’da SL , sendikanın MC ’sidir. DL, işgücü talep
eğrisidir ve tam rekabetçi piyasa nedeniyle VMP ’lerin yatay toplamıyla
bulunmuştur. ARS , sendikanın ortalama gelirini; MRS , marjinal gelirini
göstermektedir. Piyasada oluşacak denge ücret oranı, sendikanın amacına
bağlıdır. Aşağıda üç farklı amaca ve bunlara bağlı sonuçları inceliyoruz.
51ŞŞekil 6.16. Tam Rekabetekil 6.16. Tam Rekabetççi Ali Alııccıı Monopolist SendikaMonopolist Sendika
51
L0
w
1L
2w L SS MC=
L L SD VMP AR= =•
SMR2L
w •
L
1w E
1E•
2E
a. a. İİstihdamstihdamıın Maksimizasyonun Maksimizasyonu
Firma tam rekabetçi olarak kârını w=VMPL ( P=MC ) noktasında (E
noktası), L kadar istihdama w kadar ücret ödeyerek belirleyecektir. Bu,
maksimum işgücü istihdam düzeyidir.
b. Toplam b. Toplam ÜÜcret cret ÖÖdemelerinin Maksimizasyonudemelerinin Maksimizasyonu
Ücret ödemelerinin maksimizasyonu, MRS eğrisinin sıfıra eşit olduğu
durumda gerçekleşir (E1 noktası). Bu durumda istihdam düzeyi L1 , ücret
oranı w1 ’dir.
5252
5353
c. Sendika Kazanc. Sendika Kazanççlarlarıınnıın Maksimizasyonun Maksimizasyonu
Sendika, MRS=MCS sağlandığında amacını gerçekleştirebilecektir (E2
noktası). Bu durumda istihdam L2 , ücret oranı w2 ’dir.