oer de heechste goed.-frysk-gustav theodor fechner

33
Oer de heechste goed. Fechner. Leipzig ,. 1846 Printe en útjûn troch Breitkopf & !rte". #. $nder de gr%tste goed #k egr'p it %"ti(e doe", nei !""e ged!chte en !ksje, fer'"ding f!n de (insken (o!tte e"k strije, net !""inne it 'ndi)id%, (!r (ei respekt fo!r *!t is ek d!t f!n !""e (insken (o!tte %nite.+ei dese"de ep!"ing, de heechste (or!!"  prinsipe *%rdt ek ep!!"d. +inske h!t socht o( dit heechste goed !s de !ksje rjochte dr ûnder o!re %teringen, !s- od si" optrede, *ze !s od, *itten od, "e!f od, ferst!nnige h!nne"ing f!nse"s h!nne"je, te fie"e !s in "id f!n /e 0org!n'ske hie", de iene he!rt2 innen de sin en fo!r it eh3"d f!n /e dese"de die2 fo"dogge o!n de *iere "ot f!n /e (inske, fo"dogge o!n de *iere "ot f!n/ e dingen, !kte!rjen fo!r s'n eigen *i""e, h!nne"je fo!r o!ren *o""e gr%tste (oog"ik sens%e"e *i""e, de gr%tste (oog"ike ge!st"ike *i""e, sti" !s, s'kje !s e*eging, en *!t is !s. n de (e!ste f!n d' for(%"es *%rdt net d!"iks dúd"ik *!t (o!tte *%rde ferte"d s!2 *!nt *!t od die nei *i", od *ze s!/n od "e!f te h!**en2 e!ting f!n it ferst3n2 *!t is f!nse"s2 *!t is de etsj%tting f!n d!t !""es, it ien he!rt5 ensfh F!!ks !""ege!rre *o" dit prinsipe 'n feite itse"de, e"k (!r 'n in o!re t!!", s! grif !" *o" h!st itse"de, fo!r !""e (ei este!nde (or!!", *est oer!" en 'n !""e tiden it itse"de *zen, der fo!r ke!zen o( de este!nde (or!!" fo!r h!rren 2 inne der esocht o( h%dd"e de hie"e 'nh3"d skerp 'n in tip. +!r d!t is net it rjocht tip, d'/t se"s noch tsjin in !n!"'ze, s! freget2 en dit is *ier f!n it gr%tste p!rt f!n d!t egjinse". B' neier esjen sho* !""inne it prinsipe f!n *i""e of "ok, s!/t se ne!(d, f%ortend!"iks dúd"ik2 Fo!r *!t *i""e, "ok, *!t (e!r, *!t (inder ege!rte, "ok is, e"kenien fie"t d!"iks2 !""innich it (idde" is ûn*is, *'"st o!n /e útdr%kking f!n/ e o!re ek nei de k*estje o!n de (edi! kin noch !rg%(int. +!r it tige prinsipe f!n *i""e se h!**e set k!nt (ei fer!chting f!n fo!rk!rsti((en2 it *%rd p"e!s%re se"s *ûn in k*e! "ûd 'n /e (or!!". ochs, is der in o!r prinsipe f!n *i""e of "ok, d!t 'n de fo"gjende "eit, in prinsipe d!t is 'n de iene p%nt ferski"t f!n de fo!rige (!r d!t it net die"e s'n ien7sidedness, troch it keppe"jen f!n it dese"de #. e *i""e "iket (' te *zen nei !""e stien d!t is f*iisd troch de o%*ers d'/t er ien dei *%rde de hoekstien. #t ji"dt, "'k*o"s, o( hi( op /e rede k!nt2 en jo !"t'd krekt no((en de r3ne of de s(e""e k!nten f!n it e!ch2 o(d!t se grif (e!r snie 'n it sicht. e (or!!" se"s "iket (' te *zen in hege fro%, (ei in serie%s tsj%stere (!nte", (!r in gesicht d!t g"o*s f!n *i""e, sk'nt oer !""e (insken út 'n in hegere *r3"d %p

Upload: gabriel-brias-buendia

Post on 28-Feb-2018

230 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 1/33

Oer de heechste goed.

Fechner.

Leipzig ,. 1846

Printe en útjûn troch Breitkopf & !rte".

#.

$nder de gr%tste goed #k egr'p it %"ti(e doe", nei !""e ged!chte en !ksje, fer'"dingf!n de (insken (o!tte e"k strije, net !""inne it 'ndi)id%, (!r (ei respekt fo!r *!t isek d!t f!n !""e (insken (o!tte %nite.+ei dese"de ep!"ing, de heechste (or!!"

 prinsipe *%rdt ek ep!!"d. +inske h!t socht o( dit heechste goed !s de !ksje rjochte

dr ûnder o!re %teringen, !s- od si" optrede, *ze !s od, *itten od, "e!f od,ferst!nnige h!nne"ing f!nse"s h!nne"je, te fie"e !s in "id f!n /e 0org!n'ske hie", deiene he!rt2 innen de sin en fo!r it eh3"d f!n /e dese"de die2 fo"dogge o!n de *iere"ot f!n /e (inske, fo"dogge o!n de *iere "ot f!n/ e dingen, !kte!rjen fo!r s'n eigen*i""e, h!nne"je fo!r o!ren *o""e gr%tste (oog"ik sens%e"e *i""e, de gr%tste (oog"ikege!st"ike *i""e, sti" !s, s'kje !s e*eging, en *!t is !s.

n de (e!ste f!n d' for(%"es *%rdt net d!"iks dúd"ik *!t (o!tte *%rde ferte"ds!2 *!nt *!t od die nei *i", od *ze s!/n od "e!f te h!**en2 e!ting f!n itferst3n2 *!t is f!nse"s2 *!t is de etsj%tting f!n d!t !""es, it ien he!rt5 ensfh F!!ks!""ege!rre *o" dit prinsipe 'n feite itse"de, e"k (!r 'n in o!re t!!", s! grif !" *o" h!stitse"de, fo!r !""e (ei este!nde (or!!", *est oer!" en 'n !""e tiden it itse"de *zen,der fo!r ke!zen o( de este!nde (or!!" fo!r h!rren 2 inne der esocht o( h%dd"e dehie"e 'nh3"d skerp 'n in tip. +!r d!t is net it rjocht tip, d'/t se"s noch tsjin in !n!"'ze,s! freget2 en dit is *ier f!n it gr%tste p!rt f!n d!t egjinse".

B' neier esjen sho* !""inne it prinsipe f!n *i""e of "ok, s!/t se ne!(d, f%ortend!"iksdúd"ik2 Fo!r *!t *i""e, "ok, *!t (e!r, *!t (inder ege!rte, "ok is, e"kenien fie"td!"iks2 !""innich it (idde" is ûn*is, *'"st o!n /e útdr%kking f!n/ e o!re ek nei dek*estje o!n de (edi! kin noch !rg%(int. +!r it tige prinsipe f!n *i""e se h!**e setk!nt (ei fer!chting f!n fo!rk!rsti((en2 it *%rd p"e!s%re se"s *ûn in k*e! "ûd 'n /e(or!!".

ochs, is der in o!r prinsipe f!n *i""e of "ok, d!t 'n de fo"gjende "eit, in prinsipe d!tis 'n de iene p%nt ferski"t f!n de fo!rige (!r d!t it net die"e s'n ien7sidedness, troch itkeppe"jen f!n it dese"de #.

e *i""e "iket (' te *zen nei !""e stien d!t is f*iisd troch de o%*ers d'/t er iendei *%rde de hoekstien. #t ji"dt, "'k*o"s, o( hi( op /e rede k!nt2 en jo !"t'd krektno((en de r3ne of de s(e""e k!nten f!n it e!ch2 o(d!t se grif (e!r snie 'n it sicht.

e (or!!" se"s "iket (' te *zen in hege fro%, (ei in serie%s tsj%stere (!nte", (!r ingesicht d!t g"o*s f!n *i""e, sk'nt oer !""e (insken út 'n in hegere *r3"d %p

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 2/33

"!(pen. #t ji"dt !""innich te ferheegjen ek it e!ch op nei it ni)o f!n h!r gesicht, 'nsteehechtsje d!t o!n /e tsj%stere p"ooien f!n h!r j%rk2 (inder te sjen nei h!rren f%otten,d'/t se sûnder genede tr!(p"es !""e "o(, d'/t *!!kst 'n s'n *ei, !s troch h!rrenh!nnen, dr/t, d!n ko(t de seine o!n !""e "'k!s sieden d'/t 9pro%t op ierde, o!nt desieden.

##.

:ink o!n de erkende egjinse"s f!n /e (or!!", !s- is t%skeneiden, keine, krekt, *ier,*o"*o""ende, !chtste f!n o!re "ien en eigendo(, de !%toriteiten en de *etten *%rdeh!rke, "e!%*e, hope en "e!fde dr!gen o!n *!t god"ik, ensfh, si""e *' net fine d!t neth!rke h!**e soe it effekt te h!nth!)enjen de t!st3n f!n *i""e, it "ok f!n it (inskdo(!s gehie", s! djip te fei"ich it 'ndi)id% de", o( te efo!rderjen. #t is krekt de rege"s*%rdt stipe 'n de djipste fûne(inten troch h!rren !"ge(iene nei"ijen f!n de *i""e /e(insk"ike etingst, ek nei de (e!st !"ge(iene re"!!sjes2 der inne *o!rte"s d'/t

f!nse"s "osgeh!%en 'n 9choer s'stee( re)e!" ne!t f!n *i""e2 (!r d'/t sjocht 'n /e túnf!n it "ien f!n h!rren o(heech, dr/t se echt dr!ge de coro""! f!n *i""e, en h' *itf!n d!t se inne (!r dr te dr!gen dit2 en ropt útein"ik !""es "!z', d'/t sti(%"e!rret nets!p en (!cht 'n strijen f!n dizze kro!n. ;""innich se kin ferte""e !s de *o!rte"s

 inne se"s goed.

L'k!s (ei !""e fûne(inten, is it (!k"iker te erkenne it e"!ng f!n (ore"e prinsipes !ss!d!nich, !s 'nstee f!n ete"jen o(tinken o!n *!t is, s! "!ng !s se inne, ete"jeo(tinken o!n *!t sto!rt !s se P"%nge h!rse"s.

;s no it soe *ze o( de ste!t f!n *i""e 'n /e *r3"d, !s d' rege"s oph3"de te *zen ji"dich, inne fei"ich 'n in *r3"d dr/t gjin *et f!n (jitte oerh3n, net ien koefertro%*e de *%rden f!n o!ren, gjinien f!n s'n esit, s'n fro%, s'n "ien *oe (e!rte org!nise!rjen gjin *etten of it foech "ien, c%r te krijen 'n fei"ige p!den)er(<chten, gjin "e!%*e, gjin "e!fde, gjin hoop ûnder ehe!r nei *!t god"ik, !s inne'n in *r3"d 'n dr/t (!r ien f!n d' rege"s soene *%rden "%i, net soe fo"gje op s'n(inst op trochsneed5 =n *! docht ûntkenne d!t !s d' rege"s *%rde fo"ge troch !""esen oer!", it "ok, de *i""e soe *%rde )oredingt s! !"ge(ien en fei"ich 'n /e *r3"d, !s itkin *ze troch (insken fo!r (insken op !""2 o(d!t ierdskoddings en sto!r(f"oeden,f!nse"s kin net *%rde !)erted. >et !)erted, (!r ek h!rren ske! inne drtroch fero!re

fo!r de etter. Op /e grûn, de "ein ff!" troch r3n, sto!r( of f"oed, o%t f"'t,order"iness, h!r(on', *et, fertro%*en 'n hegere he"p, de sterkje troch de r!(p se"st*inge ienris (o!ie stden. e s'kten, d'/t od stjoert (insken (ei op "eichetstenf!n útfieren h!rren ste en geneest (!k"ikste n!t%er d!t >!t%erk%nde 'n de stef(jittings en !"t'd t!foege.

oe, d!n kin (en sizze d!t de rege"s op dr/t !""e dit hinget ge*o!n "os to *i""e inne5 F!nse"s, se net so!rch oer dit of d!t ien *insk, net de ege!rte no o(heechhjir, no se"s no, en s! de (!n d'/t it ege!ren !"t'd dien ko!rt se!n 'n ko( en h!**e(ei "eppe" fo!r hi( of !s de "o( s"út op *o""e oerni((e tin ko(t, se net so!rch oerit f!nc'2 *'"st de *ierheid is- ni( so!rch f!n h!rren, net o!n de 'ndi)id%e"e ege!rte,o(d!t se so!rgje fo!r de *insk f!n /e hie"e !s gehie"2 nei de so!rch dr/t !""e o*"s en

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 3/33

"eppe"s fo" en re7fo" o!n so!rch oer de reden, de rede en fier in *insk ekrjochtfe!rdige troch !" de *insk.

+!r s! is it, it h%rder in hûs rst 'n h!r fûne(inten, de (e!r o!nstriid is deoerf"!kkige e!ch, o( net te erkenne de fo!rdie"en f!n /e fûne(inten se"s, *!nt it hûsd!n de (e!r "iket te ste!n op s'n eigen2 +!r de djipper ;spiring )ie*s, "%ts troch de

gr%ttens en *e!rdichheid f!n de fûne(inten, o!n /e o!re k!nt it hûs (!k"ik !""inne !sgokken en t!!sten 'ngredi?nt drf!n egjint te sjen. 9! despised f!n in gr%tte !sis f!n(insk"ike "'dskip en triennen stiennen út te *i""e h%zen d'/t si" "!ze oer deko((ende *'n, te o%*en op s3n2 de o!re fer!chtet L%st!% se"s en rp (insken

 igr!ef h!rse"s 'n de ke"ders f!n de fûne(inten.

=n net !""inne ge*o!n ng"ing o!n, se"s fij3n f!n /e *insk ferskine te g"i(pse de(ore"e útgongsp%nten. 9c!ring net (e!st, "'k!s siket /e (jitte se op/ e *ei@ =nf!nse"s, se sette de g"eonens oer!" !rrires, (!r *' sjogge tichter, s! fûn !s de ienige

 prinsipe f!n dizze dro(pe"s, (!r !""innich nei 'ndi)id%e"e st%iten te eheinen degroei f!n /e *insk op/ e hie"e *i""e drf!n.

9!, de *et f!n :e(per!nce "ûkt it fo"k de eker he!" dronken op /e (û"e *ei2 (!rkrekt s! er net fer"ieze de (!cht f!n /e *iddo A"krg"ein, (ei de "e)ere hi( de n!t%erfo!r ji((e2 ="tse f"!ter is krekt in !djo%rn de *insk te eh3"den h!rren (!cht en(idde"s en fersterkjen. e *et f!n de eigendo((en stiet fo!r jo *ei !s jo rek 'nd'n neiste s'n hûs of tún, h' 'n s'n ûnth3"d, "!ng s'n do!zen, (!r sûnder dizze *et itsoe e! noch hûs noch tún noch goede fr%cht, noch Petite en $ti"ities 'n kisten j!!n en*!rdroes2 e"kenien soe e"k ni((e, ste%re en ferne!tigje. e ierde se"s dr!!cht"%C%ri!nt ûntúch, *'"de fr%chten en isten2 (!r de hie"e ste!pe" f!n t%nen, greiden enikkers, dr/t ús e!ch "ij d!t )oedt ús "iche(, de "ste ús fer*%"ft, !""es stiet fst enfr!!i tege!rre 'n in efei"ige "ien, toppen en ûnt*%rp net út /e ierde, (!r f!n dizze*et. e *et f!n neiste"e!fde is jo ni((e de j%rk út f!n jo eigen ehindering en

 'dr!ge o!n jo e!r(er %or"j%, (!r *ro( he"p, (!r o(d!t it kostet o( in pe"t hjir,"'k*o"s, jo inne !" ed%tsen oer en oer o(d!t it hong id"e en k3"d dr no sjocht it der "iet, *!t *!!rd *%rke, o( *inskje, en hoe/t it si" *ze *!!r( troch fer*!!r(e,s!d!t jo de *i""e d'/t jo j!!n. e *et f!n /e *ierheid rege!rret jo h!rtehûden !""inne(ei pine, (!r fero!ret h!rren k!r!kterise!rre 'n sterke p%nten. e ern, d'/t sp!rre destf troch "e!gens net *inne, troch ien ke!r *int de knitting is.

;s !""e (ore"e prinsipes troch 'ndi)id%ee", !t gjin is in o!r prinsipe f!n *i""eferko!rting fine, !s dizze 'ntinsje o( de *i""e !s gehie". Drekt nei fie"e gr!!ch *innede kro!nen, se hjit ús te s(iten de penn' *i""e2 te rispinge (!r in %she" f!n *insko( de s(eer f!n it "oed!d f!n *i""e2 (!r de *insk o( te ferne!tigjen de *i""e segiet it krekt h!rse"s (ei de driging f!n ferne!tiging. ;""es dr!!cht te ûntf!nge *i""e !sgehie" en te efo!rderjen te !""e)i!te pine 'n /e hie"e, is hi""ich fo!r h!rren, en d!nh3"d ús hi""ich hjitten fen hj!rren. e s*ierste "sten en h!rshest str!f se op"izze opús, fo!rko((en of c%res (!r !""innich fo""e s*ierdere "st, se"s h!rsher str!f.

e goede s!!k f!n /e *r3"d is !s in ro!s %sh 'n/ e tún. Bern ko((e en sco"d dethorn' strûk troch se!ch !""inne de oerge%nstich ferso!rgers f!n ro!zen, de ro!zen te!r f te f"%ch )er*e"k"ichen kr3ns, en de)!st!te de strûk. 9e h!**e se"s hie ro!zen en

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 4/33

net *er. 9inister (insken ko((e en sco"d de oerge!nde B!%"es f!n ro!zen, se te!roff o( te krijen ûnder de f%otten, p"!t kro!n f!n to!rnen rûn s'n ho""e, en sizze d!t ditis it i)ige kro!n, en it "oed d!t trick"es út de (!ndre"s, de hi(e"ske ro!zen. 9e hie eknet se"s ierdske ro!zen.

O( der *is f!n *ze, ien ûnder "ieding f!n de fo!r'"den f!n de (!ndre" ring2 (!r

h' n!!( de to!rnen út net "oeiende %sh, (!r ske!t de "oedige kro!n f!n /e ho""ef!n/ e (insk"ike r!s oer o!n s'n eigen ho""e. !t fero!re de kr3ns nei i)ige kro!n en it

 "oed 'n hi(e"ske ro!zen. '/t no it "oed en *ûnen (!r t*! koppen o!n de ke!pets'n sing"e kop d'/t ek h!nne"e 'n !""es f!n d!t ien sin en 'n /e sin f!n/ e gr%tste*i""e2 +!r e"kenien d'/t tinkt d!t od Eosen%sch h!t groeie d!t (inske de to!rnenen o!re p!rse se"s 'n /e f"eis d'/t "!sphe(es od en s'n *%rken.

!t (inske he!rt te d*!!n, is, (ei it geed te oprinne nei *%rk e!ch op de tún tegr!)en it s*it f!n s'n te kiezen *iis de strûk nei p"!nt, te finen, te k*eken ged%"dichte egroetsjen (ei hope de knoppen, (ei frij(oedigens te he"jen de ro!zen doe/t se

 ' h!rren ste "oeit, (ei it sjongen f!n de eker en de "e!fste te re!ths s!, d'/t h!r te dûnsjen (ei dese"de kr3nse o( o!ns*ettende pe!ren, en "!ng o( "et te priizgjenod, de tún, de strûk d!t Eose, de *'nstk, it f!(ke en se"s (!kke hi( (ei de krfto( te "!ngst en "%st fo!r de (!cht.

O( L'tsere !s d!t *%rk kin net *%rde (o!st 'n dizze *r3"d, de "%st2 (!r it *%rk o!nde *insk is ' ste!t o( te ringen de (insken se"s *o""e.

e gr%tste *i""e si" !""es h!**e !s !""e *%rk 'n h!r(on' fo!r it gr%tste f!n *i""e,e"kenien. >ei s'n krften en !rk, en dit is gr%tste net groeie !s de so( f!n d'jingen

d'/t ge!r*%rkje dogge s!, (!r hoefo""e ke!ren dizze so( troch hi(se"sn sokke (ienskip"ike kostú(s en *%rk no erikt e"k f!n /e (ore"e egjinse"s f!n ino!re k!nt he"pf%", sti(%"e!rje, efo!rderjen, dr/t nedich drigend en it es"issenin. ="k "iket *!t o!rs te freegjen en te *o""e !s de o!ren2 (!r ien en (!r ien is dr/te"kenien iens d!t nei de gr%tste f!n *i""e. er inne s%sters (ei ferski""ende fo!r(en,sjocht en gefoe" p!den2 (!r ko""ekt'f !""e h!nne"ing 'n de gr%tte t!pestr' f!n "%st, e"k (ei in tried d'/t rint troch it !"ge(ien en hie"e, it t!p't, si" in erop d*!!n op de ods'n f%otten doe/t h' rint 'n /e *r3"d f!n fero!ring.

###.

!t is s! 'n !""e (ore"e egjinse"s, !""e )erknpfend, !""e inende f'nsten, ik noge!rfetsje 'n in !"ge(ien, top, *ero( *er !""e rege"s f!n de !ksje f geGrendes,)erknpfendes, inding, regisse!rje, !gent, (jitten prinsipe, d!t is no net !""innichoerien (ei de skre!%ne rege"s, (!r (o!t 'nge!nd troch fo!r(e 'n de 'n"ikste sin, itidee f!n /e (insk"ike hert nei "'tste det!i"s en "eechste f!n it "ien f!n hi(.

+inske (o!t, s! fier !s 'n hi( de gr%tste *i""e, op s'k nei de gr%tste "ok te ringen'n de *r3"d op !""e2 9e!rch for it, de hie"e tiid en ro(te.

(!r fer(inderjen pine is "'k o!n 'ntsjinnet de +ehren f!n *i""e.e e!rste gr%tte gefo"ch f!n dizze *et is- de (inske (o!t *ze en o!ren op"iede s!,

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 5/33

d!t h' kriget de gr%tste (oog"ik *i""e 'n sokke kostú(s en h!nne"jend, de gr%tstefe!rdigens dr'n, en de gr%tste (oog"ik kennis f!n *!t "ok, de *insk ste!t f!n /e*r3"d efo!rderet, d!t h' is de ste (oog"ik perso!n t!ge"'k.

 >et d!t h' soe h!**e nedich o( s'n tinzen en !ksjes (ei de *%rden !s 'nre"!!sje2 (!r (ei de s!!k. 9e"s sûnder *itten d!t de (ore"e prinsipes ge!n ' de "ste

 es"issende 'ge"'ks op ege!rte is de goede n!((e, d!t se h!t te fo"gjen *insk enfe!rdigens opdien, en te *erkennen *it *!t it dese"de is 'n e"ts gef!" 'n /e sin, o(d!ter hjir' de s!!k te tinken 'n ter(en f!n /e gr%tste *i""e 'n/ e *r3"d en dieden.

=! 'nsette ' e"kenien d'/t h!nne"et 'n de e"!ngen f!n erkende (ore"e egjinse"s,nedich "ikegoed 'n "ine (ei ús principe, !s d'jingen d'/t h!nne"je 'n "ine (ei ús

 principe, t*ongen en is *is te h!nne"jen 'n /e sin f!n/ e (ore"e egjinse"s, *!nt se"sús prinsipe !""innich it !"ge(ien prinsipe f!n dit rege"s se"s. !/t "e!%t d!t eide koee! skieding, ferke!rd egrepen of it prinsipe of de rege"s of eide. #t kin rûkt *%rdereciproc!""', (!r eide te "izzen se"s.

;""innich it prinsipe giet fierder nedich !s !" de 'ndi)id%e"e rege"s, dr/t it *!!rdf"!!t, (!r se"s d!t ûnt*ikke"jen p!s nei 'ndi)id%e"e rjochtings en dr' net co)er der'kdo( f!n it "ien. >ei !""e k!n!"en inne "%tsen út it d%e" f!n it prinsipe f!n /ehie"e s!!k, e"kenien kin noch s'n eker en!((en te ko((en en "ûke út it s!/t itko(t oerien (ei s'n 'sûndere fer"et. #t is net !""innich troch de (ore"e, d!t !nnende hie"e "ien o!n h!rren. e *ierheid is it idee f!n skient(e o!n it gesicht, den%ttich o!n de h3n f!n it goede. #t h3"dt de skoen f!n gerjochtichheid oer it "3n enferdie"t de !pe" noch t%sken t*! ern. #t *e!)es de ierde de (!nte" f!n go%den e!renen "!%*e f"!!ks en e(roiders de (insken noch de "o( 'n s'n k"eed.

#H.

n fer3n dr(ei út se"s ûnt*%rpen de %pper(ost p%nt, troch d!t de re"ig' (ei(or!!" en dro( keppe"e o!n it "ien s!, d!t od !s e!st, itsij oer de hie"e of dehie"e se"s, se"s en "%st h!t 'n it efo!rderjen !s dizze hie"e troch de f!nt!st'skedese"de krften2 d!t !""e ûnnocht f!n /e *r3"d is it (!r in (idde" se"s, ien ke!r o(tsjûge hegere *i""e2 en d!t er ek h!t de (!cht en *'sheid te s*eep !""es 'n dizzesin2 +!n ne!(t it *ero( nei de top.

9!/n od is ek de ste (oog"ik od en (ode" de ste (insken2 is str!ffen rjochtersf!n it k*e!, en noch *o"*o""ende 'n s'n sin en genedich2 útsein !s de str!f e!rder of"etter, hjir of dr, de (insken (o!tte ke!re fo!r de etter.

 >effens dit idee *ei, !""e iedingen, nei it 'n !cht ni((en f!n de hie"e o( it eh3"den it efo!rderjen f!n it "ok f!n /e hie"e "e!fst is ferûn, di si" no *ze de !"ge(iene(ore"e prinsipes "e!fst eskge !s god"ik geo!den.

O!rso(, !s (en sjocht nei o!re redenen 'n it (ore"e útgongsp%nten ! priori god"ikegeo!den, jo si""e *ze kinne o( te finen troch deroer h!rren (ienskip"ike gefoe", d!tods si" echt *est h!t te "itten de !ksjes f!n (insken "'kje (oog"ik se"s fo!r it "ok f!n/e (inske ge!r.

9! it *ird fen ús prinsipe is te *%rde eskge !s de (e!st !"ge(iene útdr%kking f!n

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 6/33

/e %pper(ost god"ike geod se"s.

=n d%s *' h!**e gjin od, de "!ngst h!t ferh%rde (ei de se"s7(!rt"erskip en ittre%rich gesicht f!n s'n ern en tsjinners, "'k!s de h!nnen d'/t fo"d id"e, 'nstee f!no!nf!""en fû" 'n /e gr%tte !te"ier f!n s'n "%st, "!ngst nei se""en dr/t de *insk 'nsteef!n he"(stok en t! grien2 (!r *' h!**e in od o!n *!/t *' (eie sjogge (ei

 "'dskip, o(d!t h' "iid is 'n it efo!rderjen f!n ús "'dskip2 f!n de kostú(s drneinet egr%dge ús, (!r freget !s s'n eigen tsjinst f!n ús2 de "den !""innich de h3nforto!rje d!t h!t net ferh%ze te h!nne"jen 'n dizze sin.

o""e *' *o""e efstiging f!n dizze "e!r, *' sjogge út nei ods *r3"d o!rder. #s net!""e *zens oer!" de striet i(p"!nted fo!r nocht@ oe koe od *ze s! se"s kin net(ei iens, d!t h' (!kke in kostú(, d!t er fero!rdie"e. ="k *o" fie"e "'k!s, en út ittrochj!!n f!n it 'ndi)id% *' sjogge oer!" 'nste""ings groeie nei fersk!te !""e krftenen te efo!rderjen de *i""e f!n !", 'n ste!t, tsjerke, f!('"je, *et, en !s "e)er!ge dizzekrften str!f en "e!n, edriging en e"ofte , *!rskging en 'nstr%ksje !ct ste!df!st"'en st!dicho!n 'n dese"de rjochting. #t is in tire"ess kostú(s, !"t'd f%ort út de doe"en,(!r !"t'd z%streend dit doe". od "it it k*e! ite troch s'n gefo"gen, en de goede(%"tip"' troch s'n sied2 ' h!t de hi(e" (ei s'n stjerren o%d oppe ús, in ûneinige

 perspekt'f fo!r ûneinige hope f!n goed2 (!r h' h!t ek o!nst%tsen in !gonizing fjoer'n /e oeze( fen/ e sûnder, in fonk dereinstiger he" d'/t !" *!rskget ús f!n deechte. ;""e de (!n h!t net dien, (!r (ei !""es d!t er is (!kke troch od.

ro( is der gjin pine, k*e! 'n /e *r3"d5 ' *itte net, en gjinien *it it2 se inneder2 se inne (ei od t!ge"'k dr2 kinne *' net h!**e od sûnder h!r. #en (%oitef!n ferst3n en (edi!ting is hjir fo!r !""e "e!r, fer%rgen 'n e"kenien, net opheft, trocho!re *%rden. ;""e itse"de, "'k*o"s, !s pine, k*e! inne troch od of nettsjinste!ndeod o(/t, !s kin etter !s *!t it k*e! kin ferne!tige troch it k*e! se"s en de goede(%"ip!rt troch !""oc!ting goed ûnder de etingsten f!n it este!n f!n in "e!r2 gjin

 ettere, (!r ek net *ier2 *!nt !" o!n*izings d!t *' kinne "ûke út in hegere *r3"do!rder f!n de hjir en no, inne d!t dit is s'n etsj%tting en krft !s gehie", t!p!st hjirte fo"ringen dr.

rnei, e"kenien "ikes it "e!%*e f!n /e od *!!ns ge!st is kening 'n dizze *r3"d o(,te "izzen út 'n s'n eigen *ize.

=n s! in ik sjoen ('n f!)orite rjocht s!, *ie it net s!*o" de !kt%e"e en hjoeddeiske'ndi)id%e"e *insk f!n s'n skepse"s d'/t od ko((%nise!rret hi(se"s !s dese"de

 ege!rte, h' soe net (e!r *ze !s de so( f!n s'n *zen en soe h!**e h!rrenûnnocht !s h!rren "!ngst(e nei sh!re2 (!r *!t (!kket hi( fie"e !s de f%ortsetting f!n/e hie"e en e"k 'ndi)id% is 'n dit gehie" in p"e!s%r!"e ein doe"en, of, !s der gjin einf!n/ e *r3"d, o( hie"t'd gr%ttere ûnder"inge o!np!ssing nei in s%)ere, f!n s'n dese"de

 e!tit%de en hie"t'd út*reiding f!n it geiet, d'/t hei".

ro( %np"e!s%r!"e st!rt en deto%rs 'n s'n *r3"d kin it *ze !s goed 'nstee p"e!s%r!"e. Io !""inne ferdûe"je s'n de%nske *ei. $t !""e k*e!, !""e pine 'n /e

*r3"d, h' h!t te *zen p"e!s%r!"e p!rt drf!n 'n/ e ferettering, fero!ring,genzing2 !""inne !s ien %ni(pro)ed, %nski"f%", %nhe!"ed koe, h' soe se"s fie"e it (eiûnnocht. 9! !s e"tse n!scent *zens op /e nij it risiko f!n de f'sike en (ore"e k*e!

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 7/33

 inne ûnder*erp2 #en he"te *!t it se"s te "igen hjitte, it is s!2 +!r *!t is se"s (!kke, is*is te *zen f!n in goede doe"en *!nt ods eigen fo"d*!ning d!t hinget te h3"denk*e! op it "st fo!r de goede, de goede fo!r it etter.

oe/t de *r3"d is o!n /e iene k!nt oer(iette sie"en d'/t ko((e nei it i)ige "!ngst(etichter', fo!r it geiet drf!n inne hie"t'd (e!r (ienskip"ike, troch it "e!ren f!n

(e!r en (e!r eng!ge p"e!s%r!"e !kti)iteit ek 'n od, "'k*o"s, !"t'd ferskine *ero(nije sie"en út/ e o!rspronk"ike grûn !s nij egjin fo!r od en s'n hi( getting tichter'nfierd *zens ûnstjer"ike *%rk2 en de ûneinichheid f!n s'n *r3"d en tiid h!t ekro(te fo!r in ûneinige groei 'n it t!" en de gr%tte f!n de sie"en en *i""e. e"" se"sko(t krekt !s it ferne!tigjen f!n in pine o!rne op troch in gr%ttere, res%"te!rret 'n inhegere posit'f prod%kt f!n "!ngst is !se!rre op de !"ge(iene *et f!n inter!ctingneg!tions so(ed!'. Drekt fo!r dizze reden d!t kin net *ze i)ich o(d!t it h!t pinigje

 ûten (!!trege", d!t (o!t "!ng o( "et t*inge de gr%tste k*e! se"s2d!n *%rdt er esocht !scend o!n /e hi(e". 9! *' net (e!r h!**e in od d'/t h!t in i)ige he" fo!r

t'd"ike sûnden, (!r ien od, de gr%tte skrik rûkt te !)ert gr%tter skrik en t*inge t!gr%tte "ok. #n heit estr!ft o!rs, hoe koe od str!ffe o!rs.

n s!/n *ize *iere od, d'/t *' se"s gr!!ch tinke i)ich rde ús, gjin tiid ûnnocht f!ns'n *r3"d, *!nt gjin tiid !s dese"de (oetet hi(2 net de kick, (!r de p!ss!!zje f!n*i""e 'n s'n *r3"d is de hi"!r'ske hi(2en dochs is it, *' *o""e ús *i""e en ús "ijens!fo""e o!n(oedige !""e 'n"ikste c"ose2 fo!r s'n eigen *i""e hinget f f!n it feit o( ús

 pine, en *!t er gr!!ch, en *it er kin ek, en d!t g!r!nde!rret ús dit dereinstige e%rt. Be it d!t se hesit!tes2 od *it en sjocht en fie"t d!t freget, !s de (%zik!nt, dereso"úsje f!n de dish!r(on' d!t is s'n idee, d!t is 'n /e h3n nei fo!ren fie"t2 en dro(

h' fie"t hi( de dish!r(on' !s goed2!s de dichter "iedt s'n he"d (ei nocht troch!""erh!nne tsjins"!ch, f!n goede o%tp%t f!n tefo!ren "iid er se"s si" k"e!r(eitsje fo!rhi(. ="k (inske is s!/n he"d fo!r od2 (!r dit "ien (!r in h!nne"ing f!n itgehie"2 e"kenien ien inke"e sti( f!n (%z'k, (!r e"k die" (o!t *%rde preste!rre goedfo!r h!rse"s, o!rs de h!r(on' f!n de hie"e fie"t de f"!ter. #s it net ek in o(*3"ing f!nods eigen gefoe" d!t o!ren kinne krekt "ikegoed fine *i""e de goede (insken 'n de

 p!rtisip!!sje 'n it "ijen !s o!ren, !s !""inne t!ge"'k *itte de *i""e se"s !s (idde"er, dit"ijen 'n "'dskip te roppen fo!r hi( , +!r od fie"t !s (edi!tors te s*eep !" it "ijen'n /e *r3"d fo!r de segen.

!t no "it !""e ste" 'n oeriensti((ing (ei, !s it s!tisfied hi(. !t (o!t dúd"ik, !s ús prinsipe is te este!n (ei od is, d!t od, it *%rk f!n s'n *zen fo!r h!rren eigen*i""e !s gehie" *o" s'n geo!den h!**e dizze sin d!t it kin h!nne"je 'n dizze sin f!n"e!n en str!f hjir en dr, en dr(ei útein"ik !""e o!nf!""ers te fo"gje dizze geo!den, enhjir' fo!r h!rren eigen goed. n efstiging f!n dizze "e!r, (!r ferienet de e!rste en(e!st oerf"!kkige "ik op de kostú(s f!n !""e *zens (ei it "ste en djipste )ie*s f!n/e rin en p"!nnen de *r3"d o( !s gehie".

H.

+ei de fstige prinsipe ik it net iens (ei de fstige troch o!re prinsipes f!n /e (or!!"net, ik eskgje it (!r !s de "ste, de he"derste 'nterpret!!sje drf!n2 ek !s it is, d!t

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 8/33

h!rren !%te%rs se"s net gr!!ch t!j!!n d!t.

Fo"get n!((ent"ik in (inske, dit prinsipe, d!t is ods *i", od is "'k!s, od erkentrjocht, *int "e!fde f!n od2 it is !" dit s!*o" direkt en 'ndirekt 'n de opjûnekeppe"ing de (ore"e en re"igie%ze prinsipe2' is rid"ik, fo!r *!t kin *ze (e!rreed"ik !s hokker ien !ksje troch in !"ge(iene +!Ci( o( fer*ize nei in gehie"2 *'

h!**e 'n prinsipe de D!nti!!nske prinsipe, (!r fo" (ei echte 'nh3"d2 ' is f!nse"s,*!nt *!t is (e!r op it oerf"!k f!n de n!t%er, !s it strijen f!n !""es fo!r nocht en (e!r'n djipte itse"de !s de re"!!sje f!n *i""e e"k (ei tot!!" "%st2 h' f%nge!rret !s "id, 'n desin en o!n it eh3"d f!n /e hie"e, dr/t er he!rt org!n'sk, *!nt *!t etter o!ntsj%t it!!rd f!n/ e org!n'ske keppe"ing f!n in "ink (ei de hie"e, (!r d!t it ge*o!n ;:

 etingst fo!r it goede f!n /e hie"e2 ' (oete s'n en de ep!"ing f!n de dingen op /ese"de tiid, of *!t koe *%rde tocht f!n fo!r in (o!ier en etter ep!"en *!nne!r/tdingen en hi(se"s te rûken s'n en !""e "ok2 ' ko(ine!rre de "ste o(tinken fo!rs'n en !" de *insk en e"tse so!rte f!n *i""e op !""es.

ndie, dr'n "eit it essinsjee" ferski" f!n ús nocht prinsipe f!n !""e e!rder d!t der gjin ep!!"de t'pe of k!nt f!n *i""e fo!r de o!re ko((!ndo o( rjochtsje út it egjin f,en s! is ' ste!t o( te fo"d*!!n o!n !""e *insken. >et s'n eigen *i""e, net de frje(de"!ngst, net de sens%ee", net de 'nte""ekt%e"e *i""e, net de o!n*zich, net de t!ko(st*i""e, net de *i""e f!n /e goede, net de g"eonens f!n it k*e!, net de sti""e, net de

 e*eging, net de *iid*eidige "i%*end, net 'ntins sterke "!ngst h!t, 'n prinsipe, út it egjin f in fo!rk!r. +!r s'n essinsje is d!t it ep!!"t de (!ksi(%( f!n *i""e ge*o!n!s nei strije nei, itse"de edr!ch f!n e!rste hoe, dr/t, doe/t, troch *!t etsj%t. !t*i""e o( h!**e it fo!rdie" 'n !""e gef!""en, (o!tte fertsjinje it troch h!rren o(f!ng

en h!rren gefo"gen.+!r der inne fo!r e"tse e%rs !s in p"!k en in tiid, d!t koe *%rde no((en troch ino!re gr%ttere fo!rdie", en dr(ei de "'tste sens%ee" *i""e krijt s! goed s'n p"!k !s degr%tste en de (e!st ge!st"ike2 se"s gjin pine oft it *%rdt o!ne!n, *%rdt hjir' hjitten,!s it hi( (eiringt opni((en f!n h!rren gefo"gen in gr%ttere *insk gefo"ch 'n de*r3"d !s !""e *i""e 'n h!r p"!k.

e goede ûnt*ikke"ing f!n de (!ksi(!"e prinsipe (ei respekt fo!r de n!t%er f!n(insken en dingen, en de !"ge(iene en 'sûndere o(st!nnichheden, o( te h!nne"jen

ûnder d'/t, ferspr!!t, rege"s, (!!trege"s d'/t *i""e en pine se"ekte!rre op !" s! d!t !""ee!sken f!n de s%)erste (or!!", de n!t%er"ike j%st'sje, de heechste tûkens, de reedste'nsjoch *%rde sdde dr(ei. etten !s 'ndi)id%e"e gef!""en, ek de (idde"s f!n dekennis f!n goed en se"s rjochten ûnt"iene h!rren fstste""ing en h!rren rjocht f!n it.

#k kin net ûnt*ikke"je dit hjir 'n det!i" en (o!t j!!n ro(te *!t es*ieren. #t !rtike" isgr%t, (!r o( te sjen de rjochting f!n de ûntjo%*ing !". jir is net (e!r !s edoe"d o(út de oersten en de fo!rst "iedende p%nten. e e!rdere is 'n de "ste, de "ste (o!tdien *%rde 'n /e fo"gjende, n!((ent"ik 'n/ e fo!r( f!n it eGnt*%rdzjen f!n in pe!rf!n de es*ieren d'/t soe ferrize e!rsto!n. #epeniere "zings op dit ûnder*erp inne

 edoe"d o( 'n fierder.

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 9/33

H#.

 >i((en si" "ike en ' ste!t inne o( te ûntkenne d!t *ier o!n it neiko((en f!n /e(ore"e útgongsp%nten of god"ik *etten it "ok f!n/ e (inske is 'n *zen o%n, s! d!t,s! fier !s dit "ok is fhink"ik f!n /e frije !ksjes f!n (insken, is it (ei de const!nc' en%ni)ers!"iteit f!n neiko((en d' *etten *%rdt ek groeit st!dicho!n en 'n it

!"ge(ien. +!r die" is, *!t ji((e it !"ge(ien kin net ûntkenne en gr!!ch, (!r o(ûntkenne de spesj!"e, so(s hj! si""e sizze *!t c!s%!" o!n d' *etten *%rdt de ke!rn,(!kke op de stof.

+!r !s it se"s *ze soe in 'nsidinte"e f%nksje f!n de *ichtichste ding, it soe ingoed2 *!nt it is in dúd"ike, *'"st !""es o!rs jûn ep!"ings, *!t !ksje te ni((en, inneûndúd"ik. +!r, ne!t fo!rko(t te sjen de *ichtichste ding se"s is, en d!t net !""innichfo!rko(t ne!t, (!r inne de dri%*ende redenen fo!r d!t o(d!t- e!rst, de for(e"e, d!tit is echt ' ste!t f!n (!r, gjin fierdere ophe"dering is (e!r k*etser !spekt noch,ûnder de "it d' *etten !"ge(ien h3"den, drf!ndinne de ienige d'/t ' ste!t is o(

ferspr!!t in direkte dúd"ikens fo!r konk"úzjes2 t*!dde, de 'nh3"d"ike en pr!kt'ske d!thjir' krekt d!t is 'nste"d !s it doe" f!n (insk"ik h!nne"jen, *rnei/t !n'ho* trochse"s !""e (insk"ike !ksje is, en *!t te (eitsjen f!n de n!toer !""e (oti)en o( !ksje, si"

 p!s opsetten s! d!t it ek fo!r ien en !" is ek t!gonk"ik.

=!rste o!nd*!!n"ik, *' kinne sizze d!t !""es is net 'n fer3n (ei g"eon perspekti)enút dr/t (en h!t o!rs esocht te ferienigjen de (ore"e egjinse"s, h!st noch (e!rkrften en (%oite o( h!rren eigen ophe"dering fers'k, !s s'n die" te ferdúd"ikjeno!ren o!n tsjinje fer(ogen. >et 'ndie d!t ús prinsipe se"s dese"de en !""es *!!rdfer"jochte %p t!ge"'k2 (!r it h!t net needs!!k"ik, (!r fo!r fer"jochtsje it prinsipe se"snoch, d%s it en"ighten in o!r. !t od, *!t reden, *!t n!t%er *!t io"og'ske gehie",d!t is de ep!"ing, oer in ! priori o!r, h!st e"kenien is in hie" dúd"ik, s! he"dercinching ein, (iening, !""es d!t kin s! of s! egripen, en o(d!t it s! of kin egrepen,it is ek !"t'd ien (!nier of egrepen.

O!rs !s (ei de *insk d!t fo!r(et de ke!rn f!n ús prinsipe. jinien kin ferk"e!rjeit2 (!r troch 'n !""e e*%st*zen is oer!" d!"iks e*izen, gjin (isferst3n is 'n /e"ste 'nst3nsje it (oog"ik. 9! *ier i((en fie"t s'n este!n !s *is !s er is ek nocht en

 pine 'n de fie""ingen f!n este!n ferski""e, en s! sci" er *is ûnderskiede h!r goed,*!nt de *ierheid f!n in gefoe" kekene en (jitten krekt ge!r (ei s'n este!n.

F!nse"s, se"s od, n!t%er, reden, fstste""ing inne in i)ich feest2 (!r net !s ús(iening oer it2 en de tûzenen ferski""ende doe"en en 'ngongen, d!t fine de (insk"ikege!st o!n d' gr%tte festings si""e !"t'd *ze hi( s!fo""e egjin f!n f!"skest!rt. ;""innich de net, it itse"de *%rdt o!rre nei it (idden en no sjocht de hie"efersin2 +!r de (inske is net ! priori 'n dit sintr%(, en net ien kin d' k"e!r o( te ge!ntroch de "oft. e *ittenskip is der, it s'kjen op /e nij te o%*en 'n *erk"ikheidOprjochte 'n it idee fo!r ús, se kinne net útge!n !s *!t k"e!r se.

Op de etingsten f!n de *insk, (!r ni(t de ge!st f!n it egjin f ek s'n o!nf!""en

 p%nt en 'nring. ' is net !s in hûs, (!r !s it %nzertr((er!re stien o!n /e hûs, d!t rûkt *%rde kin, dro(, krekt te o%*en it troch d!t !"t'd set op/ e nij 'n nije o!rderen fo!r(je oer de o!re. $s prinsipe is dit "ok tege!rre (ei it p"!n f!n it geo%2 en

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 10/33

hie"e B%i"d it *er en *ze dese"de stien, d'/t *ero( ko(t, (!r in *erhe""ing f!n dee!rste stifting stien2 en od "'k!s de stien d'/t s"út de k"ûs. Io kinne net *o""e

 o%*en h%zen (ei h%zen.

n feite, de ege!rte is it ferst3n *!t oer $n!n!"'sier!res, ûnegr'p"ik, goed g%od,"ste2 (!r krekt o(d!t te ferdie"en troch ne!t f!n hi(, op itse"de st%it de ste

J"e!)!ge en Binders fo!r hi(2 terjochte o(d!t ne!t, de ste reden2 o(d!t teferk"e!rjen ne!t, de ste "jocht.

 >ei de ge!st s%)eren it konsept f!n *i""e f!n !""e ûten"3nske 'ngrediKnt, d!t is fo!rhi( in ienf3"dige, ke!"e, ne!kene ding2 *!nt *!t i((en soe gr!!ch tsjûgen f!n it, it iskrekt *!t fo!r en op /e g"eonens, net !s d' f!n h!rse"s en !""innich 'n d!t *' si""ef%ortend!"iks dúd"ik de gefoe"ens. ! soe ne! fie"de !s, de soe dúd"ik (eitsje gjindefin'sje f!n *!t *i""e is, en d'/t se fie"de, d!t is it ' ste!t o( gjin dúd"ikedefin'sje2 hoe*o"/t *' kinne sizze in so!d oer *!!ns res%"t!!t is en *!t it hi((eiringt. '"st !s it 'nte""ekt (ei s'n chise" o( *%rket fergees op h!rren

 etingsten, (ei s'n "!nte!rne o( "jochten o( /e nocht, o(/t er eseft d!t dit h%rd%nto%ch!"e es%nigings se"s 'n s'n chise" en egjint te skine it "jocht f!n s'n"!nte!rne, en "!ng o( "et re!"ise!rret de se"s7"jochte di!(!nten, d'/t ek e!"ste en$nzerst<r!rste dr'n en s('t f%ort s'n chise" en s'n "!nte!rne o( tenei te rûken dedi!(!nt 'n stee f!n eide. izze di!(!nt is de *insk.

B' s! *insk defies spijs)ertering f!n h!r ter('n, (!r it is 'n in net (inder h!rse"sdúd"ik o!nto!nere, s'n rjocht(jittigens troch tr!ck!"e, "iene, k!%s!"e re"!!sje (ei!" d!t is en dieden 'n /e *r3"d. #n di!(!nt fo!r de ge!st, it is in ner)e sintr%( fo!r !""e"ien 'n /e *r3"d, nei !""e dr!!d con)erge, en !" f!n it "ek *er. ;""es 'n /e hi(e" enierde, 'n "e! en sie" f!n de (inske en o!re skepse"s is te (eitsjen 'n/ e neiste t!ko(stof "ste 'nst3nsje ferh3"ding t! h!rren ste!t f!n *i""e, en de gr%tste *insk of

 etingsten f!n de gr%tste *i""e, dro(, is t!ge"'k, org!nise!rje de *r3"d 'n in ep!!"de (!nier. e "'tse útdr%kking sprekt hjir' de gr%tste opjefte, n!((ent"ik, ep!!"t en fei"ich, *!nt e"tse (!ksi(%( hinget f f!n fste ep!!"de etingsten. o!ie i((en in pe!" f!n rotsen út en ferte" hi( rege"jen se o!n in (%orre,d'/t enc"ose de (!ksi(!"e geiet2 it nedich ne!t (e!r2 h' kin !""innich org!nise!rjede !". F!nse"s, h' (o!t o!rs *itte d!t it de o"fo!r(ige fo!r( krekt fo"d*!ning itojekt f!n h!r2 (!r *ro( soe de (!th hjir59! ek de (idde"s o( te fo"d*!!n de

e!sken f!n ús prinsipe, noch en!((en (isdri%*en f!n *iere kennis f!n de n!t%erf!n (insken en dingen2 en dr', it prinsipe h!t te e)o")e. 9!/n fig%er is oerdre!%n,(!r útfierd goed o!n dizze re!"is!!sje2 ûnt*ikke"jen %rge it prinsipe is ek in dr!ng neiit !!rd f!n de (insken en dingen op 'n h!rren djipten te ferkennen, en s! de djip sti)e

 egr'p f!n *i""e /e hie"e *r3"d f!n kennis kin noch "ien op s'n pos'sje 'n prinsipe'n s'n grûngeiet dr!*. eech oppe is de kennis f!n de (isdie en ge*e"d seine f!n/e god"ike geo!den2 djip de" /e etsj%tting f!n/ e insect en de *jir(2 (!r ek de kennisf!n 'nsekt en *jir(, h!r ûntf!nk"ikheid fo!r nocht en pine, s'n re"!!sje (ei ús nochten pine, s'n pos'sje re"!t'f o!n de hie"e n!toer is net ûnferski""ich fo!r de "oei

ko((en f!n it prinsipe 'n s'n "ste fert!kkingen.+!r noch *ichtiger !s de referinsje, it h!t !" de kennis fo!r *i""e, hjir is it ien d!t h!t

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 11/33

!""es !ksje te d*!!n. #n 'ntegr!!" en ûnskieder re"!!sje t%sken de shoots, dr/t de*i""eke%rige !s it 'nstinkti)e !ksjes f!n n!t%er hinget, en *i""e en pine. er is gjin'(p%"s d'/t net *ie derop rjochte o( de prod%ksje f!n *i""e of te krijen te e"i(ineren

 pine of ko((en. #t (e!st *%rde gench o( eskgje ien f!n dizze f!('"je.

oe*o"/t hj! si""e sizze, is net de *i" of r!sjonee" 'nstinkten o( krekt d*!!n d!t in

so!d, "os f!n it fstste""en troch de fie""ingen f!n nocht en pine2 it 'nstinkt tsjin d!t itkin net. 7 +!r *' sjogge !""inne (!r (e!r n!%, *' fine it ferski" t%sken de eide 'n*!t o!rs "izzen, *%rdt "izzen, d!t de *i" f!n de dri%*ende krft fo!r de *i""e, d'/to!n*zich ' hi( !s 'nstinkt, ' in dúd"ik idee f!n *!t *' gr!!ch nei de o(gong*i""e, !nnen2 it 'nstinkt t! ûndúd"ik ep!"ings f!n coen!esthesis s! fo""e te skiedekinne t%sken de t*!, hoe*o"/t de n!t%er gjin fste grins t%sken h!rren *it, 'n s'nre"!!sje t! *o""e op s'n (inst is der ne!t te ûnderskieden. ;""e s%jekti)e enojekti)e deter(i7 f!n (insken te ni((en !ksje, hokker n!((e se !"t'd "iede t!hokker die" f!n s'n !!rd se kinne krigen *%rde, !" f!n s'n (oti)en en doe"en inne

o)ert"' of fer%rgen, e*%st of ûne*%st, (!r !"t'd *erkener fo!r !n!"'se!rjenge!st, de fer*izing nei in *insk2 j! d!t kin fine ne!t o!rs 'n (ienskip"ike 'n de s!%nspe!k!"' fersk!!t (oti)en en doe"en f!n de (inske !s dizze fer*izing nei de*insk, d!t ji((e (!r net sjen kinne, !s jo net *o""e sjen hi(, of *o""e !""inne de*i""e f!n iten en drinken egrepen.

it kin o!nto!nd, (e!r spesif'k ,.

Lit ús ge!n !" de *ichtichste rjochtings f!n /e (insk"ike :r!chtens troch- *!t is *!t it*est h!t f!n tiid (inskehe%genis, en noch giet op hjoed5 Op de rid"ike tsjinst enBe!%tif%"2 +!r *!t "ike o( ús nof"ik en (o!i, útsein fo!rs!fier/t it jo%t ús direkte*i""e2 7 Op it n%ttich2 (!r dr/t der is in n%ttich, d!t soe net tr!ns"!te 'n n!% of fiere(idde" f!n *i""e of ûnnocht f!n !ntidotes2 7 de *ierheid2 (!r net od in o!nernefo"d*!ning ferûn o!n de *edstriid en !%g(ent!tion f!n ús kennis, en h!t net dekennis te tsjinjen ús, o!n "e!re ús de n!t%er f!n ús o!rnen f!n *i""e en h!rren %s!ge-*! soe s'kje *ierheid sûnder ien of it o!re, en net "e!)er *i""e eide2 7 O( itgoede2 (!r is de 'nder"ike ge*isse fre%gde d'/t direkt fer3n (ei *!t is goed, gjin*insk2 en net !""innich de goede dro(, (e!r *e!rdefo". !s nof"ik, (o!i, n%ttich,*ier d!t it h!t !" ge!r 'n s'n sk%rte of op /e grûn, d!t it is net *is, (!r !""eoer*!gings f!n de gr%tste *insk !s gehie" *o" (ei e!ch

O( ûntkenne d!t, (o!t (en e!rst ' ste!t *ze o( te *jer"izzen *!t sein oer dere"!!sje f!n /e god"ike geo!den fo!r it "ok f!n/ e (inske.

F!nse"s, de (iser st!r)es de o!re k!nt, frij*i""igers*%rk !""e *i""e f!n2 de Hicio%sfoeget in o!r te i)erich sk!nse!rje, s! p'n"ik2 /e oprjochtens ferne!re str!f, net tesizzen in ûn*ierheid2 +!rt"ers kinne fr' op in g"oeiende pe!"tsjes. +!r soe st!r)e !ser h!**e ji"d soe net *ze p"e!s%r!"e !s iten, dogge de Hicio%s ske! !s it net h!egjehi(, o( k*e! o!ren, dr!ge /e oprjochtens *i""e f!n/ e *ierheid str!f !s de 'nternestr!f fo!r ûn*ierheid hi( de (iser net h%rder "ike2 +!rt"ers kin fr' !s h' *ie net

 !ng, de"s!eijen te f!""en f!n p"!nken 'n de he" fjoer en net hoopje d!t de sie" soeo(heech nei it "ok f!n /e hi(e" út/ e f!!rnde "iche(. 9! !""innich *i""e, pine !s doe"of (ot'f nei !ksje, fhink"ik f!n oft (en *o" "e!%*e2 en !""inne hie"t'd tichter'

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 12/33

"'tser f!n /e gr%ttere, of, *!t o!rs sjen o(heech, de (e!r fiere út, oeriede.#t ko(tkrekt hinget f f!n *!t (!kket of e"ooft in "!nger of (e!r *i""e of (is(oedigens.

 >et s! 'n /e ste (insken ferski""e f!n/ e s"i(ste, d!t s' f%nge!rren e!rder *i""e f!n*i""e2 (!r d!t se *o""e *!t o!rs2 n!((ent"ik *inskje fo!r d!t *!t is se"s p"e!s%r!"eo!ntekene of fer"ies !sing op it gehie"2 de godde"e!ze (!r o!n *!t is ûnnof"ike of

 ringen 7grndend fo!r it gehie".9! f!nse"s is der ek in gr%t ferski" t%sken de "egere (ienskip"ike *insk f!n de r!%*e,sens%e"e (inske en de hegere ge!st"ike *i""e f!n de e!"e, krekt (o!t net tocht, itferski" sit hi( 'n it feit d!t (!r *ie it in genot, de o!ren net, (!r it is h' d!t is in*i""e d'/t ûntspringt 'n iten te drinken, gokken, de o!re (!r *insk d'/t ûntspringt 'nit op*ekken en it e*%st*zen, prod%sinten f!n *i""e2 in *r3"d *i""e d'/t de "egerekin net net (ei iens, o(/t it freget s!/n.

+!r ús prinsipe net pr!!t !""inne *!t !" is tsj%ster !"ge(iene doe" f!n (insk"ike

strijen, dúd"ik !s it út, d!t is ek it doe" *ze (o!t itse"de, (!r d!t s%ggere!rrett!ge"'k ek !s it *ze (o!t itse"de doe".

+insken egjinne !" s!, h!rren gr%tste *insk te s'kjen ' fo!rk!r 'n de fo"gjende eneigen "%st2 +!r 'n /e ûnt*ikke"e oser)!!sje f!n (insken en dingen te sjen d!t degr%tste *insk f!n p!rtik%"ieren net streekrjocht fo!rsjen troch *%rkje !""inne op s'neigen neist *i""e, (!r !""innich nei de gr%tste *i""e !s gehie" e! erikt2 d!t eide innenet t!stien o( te skieden. !t res%"t!!t, *'"st de djipste ni((en konsek*int 'n den!t%er f!n (insk"ike en god"ike en "ste dingen si""e no 'n prinsipe )orn*eg jûn o!n(insken o( it d%rchz%i"den hie"e "ien, en s!, d!t *!t er *o" f!n /e egjin f, it

fei"iger te fer"itten, !s er (ei s'n eigen ko!rte "ik, de opfettings f!n /e ern of de*'"de, neistrie it rekke. >o is it f!nse"s ek nedich te d*!!n !s in so!d f!n /e "e!rf!n it (insk"ik, god"ike en "ste dingen d'/t hi( it geskink in k!do en *e!rdefo"fersk'nt.

+!r ek fo!r it prinsipe 'ngongen dizze stipe, it ropt troch s'n (ere *%rd n!!( se"s*o""e fo"gje it, en d!t is gjin "'ts fo!rdie" op in geo!den hinget de hie"e *e!rde f!ns'n neiko((en. !" ' fo!rk!r is de (inske strijen fo!r de ko((ende en eigen "%sto!nerne, dochs is it net !""inne. 9!"!ng/t gjin konf"ikt (!kket se"s fie"de, ehe!rt de!"ge(iene dri%* 'n hi(, *o""e (eitsje net !""inne en, (!r ek o( te sjen, en no is it

net !""inne t!stien, (!r gee!n te ieden de heechste (oog"ik, en se o!re 'n ien2 en(e!r !""innich tsjinnet o( sjen te "itten d!t *!t er gr!!ch net skieden, echt netskieden. 9!/n od "!ket (inske o( s! "iid, d!t er *o" o( g"i(kje ' ge"okkich*er. >o, it ste en heechste od fersk'nt o!n hi( !s de (e!st *o"ko( en(o!iste. ="tse iensidich *i""e prinsipe net "ossen it konf"ikt t%sken de o!nstriid f!n de(inske en ko((e sk!!i(erke f!n it egjin f ek 'n konf"ikt (ei s'n goede sin. #n

 od, tsj%t op it e!rste of "e!fst op h!rren eigen of sens%ee" *i""e, it "iket ego?st'sk,grof2 en ien d'/t !""innich ferp"ichte o( offers fo!r o!ren "'k!s of o!njo%t (ent!"e*insk "iket it hi( ûnn!t%er"ik en "eech. +!r in prinsipe d!t is de *insk f!n ien f!n /e

*insk f!n !""e net 'ndie"e gjin *i""e o!n !" it itse"de rjocht, n!((ent"ik it feit d!t itg!%ging h!rren rjocht o( h!rren 'dr!gen o!n de gr%tste f!n *i""e !s gehie",ko(ine!rjen de tensi"e troepen f!n !""e 'ndi)id%e"e prinsipe 'n hi(se"s sûnder in

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 13/33

*ero(.

9! ús prinsipe *int 'n d!t dr de (insken it hert f!n !" s'n doe"en, útrocht f!n !""etr!'s, s%)ere, he"dere, fo"s"ein en fo"s"ein "izzen, troch de skient(e 'n d!t dit is s!troch se"s de o!nstriid f!n /e (inske, d' ke!rn ek 'n st3n te h3"den en te strijen fo!rde ferfo""ing f!n it doe". :roch de dikke kop f!n /e spiker is fo"s"ein fo"dien, de p%nt

f!n d!t penetr!tes de djipste.=n dit freon"ike !nt"it f!n it prinsipe, d!t (!kket it !""ege!rre incites te fo"gje hi(,(!r krekt !""innich de útnoeging. >o sit fierder f%ort, s!/t *' sein, 'n re"!!sje (ei de

 efinings op it !!rd f!n /e (inske, god"ike en "ste dingen, en it djipper *' ge!ne in'nf!", de sterkere (oti)en ûnt*ikke"jen fo!r s'n nei"ijen.

9!, it prinsipe, (!r krekt in (inske op s'k rûn, *iist nei de (ids(jittigen, thrift',rj%chtfe!rdich, frede (eitsje, goeddiedige, *!rere, *et oer"iene, od in erop, !ss'n k!nt sûnens, *o"fe!rt, frede, "e!fde, respekt, e!re, frijheid, sti" ge*isse en rest f!"t

'n od, en o!n /e o!re k!nt f!"t op/ e inte(per!te, L%der7, ûnrjochtfe!rdich, "%i,godde"e!zen, od fer!chters !s s'n k!nt s'kte, e!r(oed, skee", h!!t, fer!chting,ûne!re, finzenis, str!f, sk%"d. ;""e dit se"s *%rden (e!r *is, it etter it hie"e(insk"ike o!rder 'n /e sin f!n/ e prinsipe2 'n in (inne fo"cho!rder it goede si" nei !""eged!chten ko!rter *!t "e!n, de godde"e!zen *%rdich fo""e k*e!2 (!r oer!" en op !""etiden, (!r de fo"cho!rder f!n /e dingen is goed gench o( te rinne etter en des"i((er 9"i((er trochsneed en op it gehie" it etter2 en oft de gerjochtichheide!rsto!n "i(ping k%iers efter de (!n, h!st !"t'd 'nhe""et hi( fo!r de ein f!n it"ien. !t (oti)e (!r koe d!t de (insken te setten s'n fero!ring "e!)er 'n /e sinf!n/ e útsûnderingen !s de rege"@ #n so!d "ijen ek esnijing de goedens f!nod2 ;""innich de ettere (inske o( s! *!t etter h' dr!!it se"s s'n "ijen en de (e!ro!ren he"pe it ke!re hi(. +!r fierder en heger ûntspringt de )ie*s. oefo""e en itterkin tocht *%rde f!n /e útsûnder"ike gef!""en f!n gerjochtichheid hjir ûnder, *!t h!t o(*er en efstige op trochsneed en f%ortgong f!n it egjin f!n/ e *r3"d, is it k"e!r fo!rit p"!n, it s'stee(, de rjochting f!n /e *r3"d o( !s gehie", de is net op"ost (ei it hjiren no. !/t net "e!%*e d!t de fir(! en fei"ich L!id p"!nt *%rdt ek fine h!rren fei"ichútfiering en dien (eitsjen, !s it s'stee( is net op /e se"de tiid is de ein. jir is deferji"ding f!!k útste"d o(d!t it reder kontekst o!rs t%sken tri%*t, en "i%*t drigenden (e!r edriigjend en se"s str!ffen (ei dizze edriging of re*!rding (ei it útsjoch

!"t'd forthco(ing, s! se (eie *%rde tre!%n út fi! dit "ien, (!r troch de st!p f!n ús,!chter gerjochtichheid !"t'd gr%tter !s is %zes, *' si""e *ze de "ste gr%tte st!pdogge *' 'n it o!re "ien oer, kin net ûntko((en út it, (!r se se"s si" de ern d'/t,ús o)ert!king en ko""ekt'f, *' 'n de o!re *r3"d f!"t de" of o(heech *e!ring. #k *o"sizze, !s de 'ndi)id%e"e perso!n !s de kontekst f!n /e hie"e o!rder f!n dingen hjir s'n"e!n of s'n str!f koe net ûntf!nge de de! se"s sci" (ei dr te setten hi( ûnder nijeo(st!nnichheden d'/t (eitsje it (oog"ik.

9ets i((en in fr%cht hjir 'n /e ierde, en doch h!r s'n eigen, d%s it si" groeie oppe deierde nei de hi(e" en "osso( en e!r. !/t freget *!t "e!n sci" er fo!r *!t er dochtgoed 'n /e ierdske !!n, 'n/ e "oft, *' kinne (o!tte ge!n dr en sizze- *ie it sied ende so!rch f!n it sied 'n /e grûn jo*es, s! si" de e!( (ei !""e "o((en en fr%chten

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 14/33

op /e ierde *ze ienris ji((es. 9! gr%t "e!n kin ien dei e!r, !s de iik f!n de ike"groeit in 'tsje ierdske. =n s! !s n!t%er !s od Pf"!nzg!rten ús d'/t ste!ne op /e f"ierf!n/ e dese"de tún, noch j!!n *!t (o!ie k!r!kter.

9okke inne de g"eonens (oti)en d'/t h!t te rûken ús prinsipe nei s'n fo"dien. !t*%rdt o!njûn hjir ko!rt fierder te fieren /e "e!r.

!t it krekt "ike, *!t it is !""e (insk"ike !ksje is 'n /e "ste 'nst3nsje en kin h!nne"je,is s! *ier, d!t ek de "e!r!ren f!n/ e (or!!", d'/t op s'k inne nei de *insk te h3"den s!fier (oog"ik út h!rren s'ste(en, (!r net (!r te ringen 'n te "izzen h!rren (oti)en,(!r ek 'n *i""e, (!r d!t se *ze f!n !" de *insk f!n !""innich de heechste toppen en

 piken *o" ji"de !s de heechste hichte fer"iest en net e!rder fo!rrieden troch nei de*o!rte"s f!n /e ierde fer"iest !sis. 9ûnder fer*izing nei de *insk f!n it ge*isse, it "ok f!n it *zen, 'n h!r(on' (ei od en i)ige he!r"ikheid !s !""e (or!!" is fer"!((e,he"p"e!s en o( /e nocht2j! d!t se noch "i%*t (ei dizze fer*izing, se ge*o!n e*iistit feit d!t se it (e!st se"s fersk'nt !s %ge!r. =n f!nse"s, (!kket de s*ietste, kindestho""e k!ppe !""innich nei e!ngst. +or!"isten (!r !p!rt 'n re!"iteit de ho""e f!n de*i""e f!n h!r "e!, h3"d hi( *ero( ús en sizze hoe (o!i er is@ I! it is (o!i, (!r groeidtege!rre o!re (ei !""es (o!i.

n ús sin de *insk f!n it ge*isse, it rjocht h3n etsj%t 'n d!t it fersk'nt !s de ste"e!n 'n "!ngst(e d!t od h!t keppe"e hjir ûnder o!n de ste *%rk fo!r *i""e, !s dege!st"ike ref"eksje f!n !" f!n ús útstjoerd of se"s !""innich e(it *oe *i""e 'n s%)errûne spege" f!n ús *zen foc%s gr!!ch fer*%rke !s in p!rt f!n /e god"ike "!ngst(ese"s, !s 'ndie ods *i""e ferûn o!n de dese"de kostú(s !s de *insk f!n in *e!ch,d!t fie"t in p!rt f!n/ e *i""e o!rne. e i)ige fer"ossing, (!r krijt s'n e"!ng 'n d!t it"iket te *zen de *insk pûn, d'/t !%sget!n f!n ús 'n /e *r3"d, ien dei (ei !""e %s%r',d'/t it stipe, *' si""e *%rde rep!id !s eigendo(, en it soe net h!**e pro"ifer!ted hjirnettsjinste!nde ús *%rk, it soe "it od groeie dr nei in heger t!r'f f!n e"!ng.

e ge*o!ne (or!!", (!r ferk"e!rret nei !""e ged!chten goed "e!n 'n "%st fo!r it "steen heechste d!t kin ús, (!r de *insk fo!r ús is dit e"e!nning, fo!r ne!t. !t de *insk dr de heechste *e!rde, *ro( net hjir5

e ge*o!ne (or!!" seit, net ni((e so!rch f!n de st!ppen d'/t o%d nei "ste enheechste, *!nt se inne net de "ste en heechste inne, (!r d!t se"s.

' *o""e de treppen en de top, it to!nie", o(d!t se "iede t! de top, en de top *!nt deefterfo"ging "iedt hi( troch de st!ppen, en h' se"s is de heechste, dr/t *' (oetsje(ei od en s'n inge"s2 op /e o!ie(, (!r (ei s'n "egere *zens, (!r ek od.

H##.

#t *%rdt sein- it geod te s'kjen (!r e! nei de r%tste, "%st, sûnder sjoen te *%rden, itso!rte f!n itse"de, sette in fer"'kere (!!trege" f!n !""e "%st f!n tefo!ren2 s! (!r netfine. 9e"s sens%ee" en ge!st"ike *i""e inne ûnferjit"ike (ei ino!r2 en de sensor' enge!st"ike geieten 'n it 'sûnder is der *er de (e!st fersk!!t *i""e d'/t h!**e gjin(ienskip"ike (!!trege" f!n gr%tte, op s'n (inst gjin rûker.

+!r dochs inne der sokke2 j!, it is de (e!st direkte en (e!st direkt n%ttich, d!t

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 15/33

kinne jo% it2 *!nt e"tse perso!n "iedt streekrjocht nei en egrepen f%ortend!"iks f!nt!p!ssing. I! is der net !""innich ien (!r t*! ko(p"e(intre skoen f!n "!ngst(eis2 in s%jekti)e, dr/t *' eigen "%st, en in doe"ste""ing (ei dr/t *' (jitte de

 ûten"3nske 'nh3"d. !t is 'n /e neiste gefoe"ens f!n (e!r en (inder f!n *i""e ent!he!kke o!n it sterker of s*!kker 'nstinkt2 dit is in p!rt rjochte 'n it fhink"ik f!n d'

gefoe"ens en dri%*fe!rren !ksjes útdr%kt troch e"che L%st die". Beide (e!s%re!""erh!nne s!ken s!(!r nei !""e ege!rte.

n feite kinne *' !""e d!gen e*iis d!t !""e *i""e, !s fersk!!t !s it kin, in(ienskip"ike (!!trege", h!t fûn d!t *' sjogge "e!)er ien f!n /e o!re dei en *it se"s defo!rk!r. #n jonge si" net fine op in fer"ies te kiezen t%sken in !ppe" en in oek, *!nt itis der. O( sens%ee", hjir is ge!st"ik nocht of (is(oedigens, !s er 'n /e dese"defer"iking soe net *itte te finen =n hoe koe it !"ge(iene !rtering f!n (insken (ei !s(idde"s dr/t e"kenien *!t er is (inder do" op o!rder, d!t jo%t *!t is "e!f fo!r hi(gr%tringe, en fine in (ienskip"ike '!rdstick 'n ji"d, !s de ferski""ende k*!"iteit f!n

*i""e ferge"'kjen h!rren k*!ntiteit fo!rko((e.+en kin sizze d!t in prinsipe d!t (o!t *ze fo!r de !ksjes oer*inne, krekt net in(!!trege" "eit kin, !s *!t is streekrjocht 'n it fie""en, dr/t de !ksje en *!t *%rdt k"!(troch de !ksjes se"s ojekt'f f!n ús "e!)er , is kin f"!ters !rre 'n t!p!ssing f!ndizze (!!trege" troch net f%ortp"!ntsje fer"ine of t!ko(stige *insk 'n fr!!ch offo!rfo!r(en 'n h!rren goede ferh3"ding *e!rde, of !ksjes f!n o!ren (isinterpret.+!rde (oog"ikheid f!n f"!ter kin net "iede t! *%rde de (idde"s f!n /e *ierheid se"s, (!rtroch t!ni((end (indf%"ness o( it (e!r fei"ich ús. #n je"ne d'/t (jit goed trochhi(se"s, der is ne!rne2 #t (o!t gench !s it (jit skerp, !s it *%rdt t!p!st skerp.

=n net !""inne de fer"iking, (!r ek de s%((!tion f!n fersk!!t L%st is de (insken(oog"ik !s ekend. #n dei (e!stentiids ringt o!re nocht en pine (ei it !s de o!re,(!r de perso!n si" *itte goed *!t er rocht de ge"okkichste f!n fersk!te d!gen op itgehie". I!, (inske h!t in hie" frje(d fer(ogen, e"kenien, *rûnder sp!ced *i""e of

 pine, hingjen op in ding of optreden fo!r ús of o!ren, of *!!ns etingst d!t e"ooft te*zen, te s%( 'n e(o!sjes, en s! is it so!rget fo!r in gefoe" f!n *e!rde f!n dingen en!ksjes. !t die it ding of it "ike, d!t is eskiedend fo!r *!t e"ooft o()eroor"o)en. =k 'n dit fie""ingen (inske kin doe"e2(!r *!t fo"get is *er net d!t erfers(ite dit gefoe", (!r !"t'd (o!ie en goede :r!ining en ko(ine!rre (ei o!re

!ginten "'k!s eskiker fo!r h!rren.

H###.

#t *%rdt sein- it prinsipe fstige is in oekh3"dk%ndige prinsipe *!!ns !pp"ik!!sje f!"tûn(oog"ik of d!t it (o!t dogge (e!r k*e! !s goed !s es'kje t! te p!ssen. ="tse o!regef!" dr/t is it nedich o( te h!nne"jen, ringt o!re etingsten o!n de etingstenco(p"ic!te 'n /e *r3"d o!nt 'n it ûneinige2 hoe kinne jo fstste""e in prinsipe d!tfreget de ûn(oog"ike, erekkening of deceitf%" erekkening s!nctioned *!t soeûntstien 'n e"ts gef!" f!n dit of d!t die f!n *i""e of pine, o( te es"%ten op oft teh!nne"jen of net.

#k freegje e!rst f!n !""es o!n /e o!re k!nt, !s net *!t is hjir ferk"e!rre te *zen

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 16/33

ûn(oog"ik of *egere !s ferrife"jend, *%rdt dien !""e d!gen en *%rdt goed ferte"d. ;s(insken h!**e ferh!nne"e e"ko!r !s (ei respekt fo!r de fer*!chte j%rid'skegefo"gen f!n h!rren h!nne"jen en de 'nf"oed f!n dizze !ksjes op h!rren "ok enûnge"ok, en !s se inne ferke!rd hjoed de dei, it is !"t'd it !nt*%rd te *erhe"je d!t seh!**e te d*!!n is strijen te doe"e !""e d!gen (inder dr'n o( de fo!rútsjen !"t'd

fei"iger te ni((en hi( !"hie" !!ndon te ge!n (ei "inen of s"etten e!gen f!n h!r p!!d. $s prinsipe freget s!, troch instr%cting de (insken op dizze fo!rútsjen, ne!t nijf!n hi(, d!t !""innich nedich d!t er, (e!r d*!!n *!t er !" docht s! fier d!t er net!""innich o!n de o!re, (!r s! fo""e er krekt !"t'd, se"s o!n /e fierste konsek*insjes en!""es $(sich*irken s'n !ksjes *iis ni((e2 d!t er net !""inne *iis, (!r te *zen*iis. >o kin d!t (inske net !""er*egs fine de ste, is it net (inder o( te stopjen iste sjen !""er*egs.

+!r !s it prinsipe foisted d!t de (insken hjir inke"d op erekkening f!n *!t soeûntstien út e"ts gef!" f!n *i""e en pine, eheinende, d%s d!t is noch (!r in

s%d%ksje. >et e"tse so!rte f!n fo!rútsjen is in erekkening. >och (o!t e"kenien erekkenje dizze, noch (o!t it *%rde erekkene fo!r e"ts gef!", noch (inske is e!fer*iisd troch it prinsipe !""innich op erekkening.

*ent it is *is d!t de (e!ste (insken koene net d*!!n cogent erekkeningen oer degefo"gen f!n h!rren h!nne"jen, d!t gjinien kin d*!!n fo!r !""e re"!!sjes d!t !se"kenien *oe "iede s'n rekken fo!r h!rse"s, e"k ko((e nei ferski""ende res%"t!ten,dro( de 'nter!ksje soe stop it fo"k o!n (ienskip"ike doe"en d'/t "!ng o( "et oer detiid f!n de erekkening soe (e!stentiids trochj!!n o!n !ksje tiid.

+!r krekt o(/t 'n s!/n erekkening f!n e"ts gef!" soe net ko((e troch !""e inke"e(insk"ike *zen de ste, en ús principe, dizze erekkening net nedich, (!r (o!t se!so"%%t feriede of eheine "e!)er o!n de rjochterk!nt (!!t2 en it kin ûnt*ikke"je d'

 eheinings s%)er út hi(se"s !""inne (ei fer*izing nei de n!t%er f!n (insken endingen. >ei dizze st!p is o( te ûnders'kjen, hoe te fieren de dieden, se"s de (e!ste

 efo!rder"ik fo!r it "ok f!n it (inskdo(2 *!t (o!t fûn *%rde2 en d!t h!t te h3"den.

n dit fer3n, is it ûnder de e!rste en *ichtichste konk"úzjes f!n ús prinsipe, d!t de(inske h!t to rjochte *ze op it *ichtichste re"!!sjes f!n it "ien, 'nstee f!n neffensh!rren eigen 'ndi)id%e"e erekkening f!n /e gefo"gen f!n s'n dieden, neffens

!"ge(iene *etten en rege"s d!t de ste ge(idde"de, de hie"e gr!nt res%"t!!t, en *!t it(ore"e prinsipes se"s inne de heechste en *ichtichste. !nt so(s ferienf3"dige fo!r!"ge(iene rege"s, de !spekten (e!r !s fo!r spesifike gef!""en, it kin d%s te finen fo!rde ge(idde"de de ste "ichter !s fo!r de 'ndi)id%e"e2 g%on kinne *o""e efiningsfo!r in ge(idde"de f!n d' f!n ûnderfining *%rde rûkt !s in he"p, en !" este!nderege"s en *etten inne !se!rre (e!r of (inder op sokke2 so(s dizze efinings en(ei fero!ring f!n o(st!nnichheden *%rden needs!!k"ik !(ende(inten 'n /e h!nnenf!n foechh!**ende fo!rk!r kin jûn *%rde, en de n!t%er f!n (insken en dingen tendto ge!n troch se"s te echt set it 'n/ e h!nnen f!n sokke2 die" is "os f!n it (!teri!!"fo!rdie"en f!n /e rege"s en *etten in gr%tte for(e"e, (!r "ike *ichtich fo!r it "ok f!n/ e(inske, d'/t sk!!i(erke in eintrGchtiges !ksje drf!n, in strijen +ienskipdoe"ste""ingen, f!si"ite!rre en fierder cross7erekkene de gefo"gen f!n de !ksje fo!r

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 17/33

e"ke 'ndi)id%e"e is (oog"ik troch e"kenien *it d!t 'nter!ksje of co%nter!cting it kino!nni((e op it p!rt f!n o!ren 'n s'n dieden2 d!t fierder e"k, troch it festste""en f!n /eojekti)e *etten en rege"s te *zen s%jekti)e, kinne krijen ge*o!nten en %p"ifts d!ten dr(ei jo% it krft en fei"igens súkses 'n h!rren eigen h!nne"jen, en "it it op/ ese"de tiid !" de (e!r n%t o( 'n te gripen 'n de !"ge(iene !ksje.

oe/t "!ng o( "et *etten en rege"jo%*ing, *'"st *%rde fer*!chte 'n /e redere sin ekgerûken, p!sse!rre fo!r in tiid ûnder de (insken *inne, dese"de noch in tige*ichtige 'nf"oed op h!rren ste!t f!n *i""e 'n d' sin en 'nste""ings h!**e itse"de !"festige drnei, en ' de )ee"zijdigheid f!n /e (insken kinne krije dese"de de! 'ndûkers sûnder d!t (en koe sizze 'n/ e *ei f!n it ferst3n, ien is etter !s de o!re2 destock se"s kin 'dr!ge o!n *er goed(eitsje este!nde *etten en rege"s.

e *etten en rege"s kinne d!n *%rde skiede 'n d' dr/t so!rch !""e (insken 'n !""etiden, troch in erop te d*!!n op /e ûnfero!r"ike en die"de 'n de !sis (insk"iken!t%er, en d'jingen d'/t (o!tte fero!rje en fero!rje nei p!rtic%"!te ferh3"dingen. ee!rdere, it god"ike, it "ste de (insk"ike *etten. #t 'n !cht ni((en f!n de e!rste is de(e!st fierge!nde h!**e, (ienskip"ike, oer!" erkende fo!rdie"en o!n it (insk"ikr!s2 it nei"ijen f!n de "ste fo!rdie"en fo!r de spesifike o(st!nnichheden f!n dr/t seh!**e ûnt*ikke"e, en d!t h!**e fst, *er, fo!r h!rren.

;s gefo"ch f!n dizze eskging, (inske is no ferp"ichte o( h3"den !"ge(iene s!!kfo!rste p"!k nei de god"ike *etten, g!% en!((en o!n it (insk"ike, 'n krft 'n destrie" f!n s'n "ien en *%rk, dr/t s'n "ok en pine s*o"ch ferûn e!rst. Op e!rdere

 p!r of se fero!rs!!kje troch ûnder"inge konf"ikten útsûnderings !p!rt hi(se"s2 nei de"ste 'n !""e gef!""en s! "!ng !s se inne net o!nto!ner !d. L'k*o"s, it is hie"t'd nei!""e ged!chten út *erjûn redenen d!t it goed fo!r de este!nde o(st!nnichheden,

 inne !s net goed, etter !"te!st, !s in 'ndi)id% )er(<chte se"s o(, se"s !s se *ieneo!nto!ner (inne, *' soe noch it (e!st 'n /e kinne fo"gje gef!""en en (o!t, 'nf*!ging f!n de gr%tte for(e"e fo!rdie"en d'/t "izze 'n de !"ge(iene ûnder*erpingo!n de dese"de per se.

n s!/n *ize s! de 'ndi)id%e"e in gr%t p!rt f!n h!r eigen o!rdie" f!n goed en k*e! is!" fer*!chte no((en, dese"de is net 'n striid (ei de etsj%tting f!n ús prinsipe (!ro!n s%)er en dúd"ike konk"úzjes, d'/t !se!rre op ne!t, (!r *!t *%rde !se!rre !""e

(o!t de n!t%er f!n d!t o!n dr/t it fer*iist. #t docht "iken, *' gr!!ch ps'cho"og',fi"osof' of skiednis rekken de n!t%er f!n (insk"ike o!rdie", !ksje, "ok en ûnge"ok d!t'n de !ksjes f!n e"k 'ndi)id% soe *ze fer*!!r"e!zge !""inne fo!r s'n 'ndi)id%e"eo!rdie", it "ok f!n /e (inske2 d!t !""ege!rre *ze etter f !s !" rege"e troch !"ge(iene*etten d'/t inen !""ege!rre2 d%s ek freget ús prinsipe d!t de 'ndi)id%e"e o!rdie" si"tsjinste""ing echt *ero(.

$nder*i"ens, kin !""inne *%rde eskge in eheining, net in ûntheffing f!n h!rreneigen e)!"%!!sje. etten h!**e fo!r in p!rt jûn en fo!r in p!rt o!np!st, inne fo!r in

 p!rt ed%tsen, d%s it h!**e, dr/t it is fer!nt*%rd"ik, eigen o!rdie" nedich. F!!k

ko((e *etten, god"ik (ei it god"ike, (inske nei (inske, of eide e"ko!r 'n konf"ikt,en sûnt it se"s is god"ik rjocht o( sizzen j!!n /e ste!t *etten, kin ni((e op it k!r!kter f!n in konf"ikt f!n de e!rste t'pe se"s, in konf"ikt f!n de "ste so!rte (!'2 er is it

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 18/33

nedich in eigen o!rdie" fo!r es"útfo!r(ing. ;""e *etten "st, se"s dedochterûnderni((ing it fieren dû!ne, (!r de (insken "itte ro(te gench fo!r!kte!rjen frij2 'n g%on opsichten se"s dizze (!rzje troch de rege" *%rdt ferhegeitse"de2 "'k!s it erik f!n frije *i" fo!rsjennings (ei de *'"de d'/t ûn troch s! pe!r*etten, ûneinige eheind is, "'k!s ' ús, d'/t "'kje ûn o!n !""e k!nten troch

*etten. !t hinget fo!r e!gen d!t %ni(peded ûnt*ikke"ing f!n it fei"ige !sis f!n de*ettichheid f!n e"ko!r en (ei fier poign!nt it erekkenjen f!n s'n eigen h!nne"ingenen kin *%rde ko(ine!rre (ei de o!re. ;ccording"', it fo"k noch fer"itten o(se"sst!nnich út*reidzje s'n !ksjes etsj%t eigen o!rdie" op !sis f!n de*etten. +inske ek is nei heger ûnder*iis f!n *i""e, troch fo"gjen f!n de *et, t!ge"'k(oog"ik te *zen f!n de redenen f!n de *et"ike nei"ijen s!fo""e e*%st, en se"s itgod"ike, f!n (insk"ike *etten net !""innich troch de n!((e, (!r de essinsje f!n /e

 o!rne f!n se stre!(e skiede "e!re.

 >o *!t de (insken inne 'n dizze re"!!sje fo!r (idde"s t! h!r fo"d*!!n5 >et ien f!n

d'jingen d'/t op s'n ko((!ndo kinne úts"etten troch ús prinsipe, e!rder it opdr!chthi( te echt rûke !" kin tsjinje hi( s!, d!t se ge!r*%rkje (ei de ste res%"t!!t. '!ginten, "'k*o"s, is de $ni)erse"e erekkenjen ge!st2 (!r net !""inne2 en (inske is teop"iede s!fo""e d!n, en o( te ûnth3"den d!t er "e!re s'n need en (o!tte !s for(o!njed!t er nedich hi( !""innich.

#k no sjoch *!t is gjin ro(te hjir, ek (o!t gench te hint op hokker grûn ûntjoechhi( 'n /e (inske njonken de o!rdie"jen ferst3n in j%dg(ent!" sin2 !s ge"'k 'n s'n o"t!sti((ing, (!r gjinien gr%tter !s dit2"'k!s !""e, ien h3n, h!t fo!rdie"en en neidie"enfo!r o!re siden troch hi(se"s2 !s eide e! !""inne 'n oeriensti((ing (ei, s' inne

goed fo!r(e troch ûnder*iis en it "ien ' ste!t o( te o!rdie"jen ek goed2 !s eideûnder"ing efo!rderjen h!rren ûnder*iis, te tsjinjen h!rren kontr"e, fo"je ino!r enhe"p út kin en (o!t2 !s gjin ien sûnder eide, (!r de (e!ste rjochter (ei (e!rderheidf!n ien2 en hoe/t de kostú(s (o!tte ge!n 'n !""e gef!""en, d!n, te ringen ferst3n ene(o!sje t! in %n!n'( o!rdie", !s in t*!die"ing itse"de, (!r is ne! in konf"ikt 'n des!!k, (!r !""inne in rek 'n (insken.

de "e!r d!t hof of gefoe" oer goed en k*e! is keppe"e o!n d' oer*egings f!n itge*isse, dr/t in 'nstinkten fo!r ien en tsjin /e o!re en, nei de !"ge(iene re"!!sje f!n'nstinkt en "!ngst(e, de (oderne *i""e en pine gefoe"ens keppe"e o!n *!t ik te

 esprekken de k!%s!"e "ink s'kje.

n ge*isse #k si" ko((e *ero(2 hjir is it gench o( fer*ize nei de feit"ike dese"de!"ge(iene etingsten en *erkenne it.

$s prinsipe dro( net ûntkenne it ge*isse te fersko*en de hie"e eo!rdie"ing f!n ús!ksjes o( de Jo(p%ting sin2 "e!)er, it ne!(t it ge*isse, *!nt it ûnhei" sûnder d!t, s!ge!n krekt "!((e (ei in foet, en soe net dro( *%rde tsjinne *er de ste f!n it

 ste (inske. +!r it kin, op /e o!re net *et, noch ge*isse, noch eide, !""innich eskge !s es"issende2 o(d!t der (inne *etten en k*e! ge*isse2 d'/t te o!rdie"jen

se2 en !s *et en ge*isse fer"itte so!d frije, d'/t giet te o!rdie"jen5e ûnt*ikke"e hjir út it st3np%nt f!n ús prinsipe f*!gings inne se"s 'nte""ekt%ee",s' kin net *ze o!rs !s *ittenskip"ik. +en sjocht, "'k*o"s, !s ús prinsipe f!n it

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 19/33

ferst3n troch h' (o!t itse"de ding, ek se"s de grinzen fo!rskre!%n, dr/t er h!t teni((en d!t fierder, n!((ent"ik net (e!r !s d!t it tsjinnet de ste, d!t is, !s de *eten ge*isse noch h!rren fo" "itte *et. 9! it prinsipe ûnt*ikke"e net !""inne it (!teri!!",(!r ek de fo!r( f!n s'n rûken troch hi(se"s. it is it k!r!kter f!n in se"s7"iene

 prinsipe.

9! (inske (o!t net !""inne s'kje te *%rde fer*!chte neffens ús prinsipe, (!r it (o!tdochs fer*!chtsje fo!r nedich is, s! fier !s er kin rekkenje op2 fo!r dro( h!t er dege!st.

ro( soe ik net ' ste!t *ze o( te erekkenjen en kin erekkene d!t ('n sterkesko%ders in "!ding is (!k"iker !s útfiering op de s*!kkere ('n s*!kkere roer end!n ji"de se 'nstee f!n hi(2 d!t de e!rste penn' s*ierdere 'n *i""e o%t*eighs det*eintich7fiifde, t*eintich7fiifde en d!t is *ro(/t ('n e!rder (eitsje it e!rst op o!re

 p"!kken2 #k de)!st!te troch (inne ge*o!nten (e!r f!n fûnsen en !kti)! f!n *i""e !sik e! te *innen L%st k!r!kterise!rre2 d!t ik nei de tiid f!n de jongerein it *ei"itten,noch d*!!n (' noch in o!r. !t inne !""ege!rre dingen d'/t kin *%rde erekkene 'n"ine (ei ús principe f!n de ge!st, en sei er gjin *et noch ge*isse ko(t 'n tsjinspr!!k,(!r ek (ei op grûn f!n hokker kinne *%rde !se!rre.

et en ge*isse se"s (!r si", *r en troch *!/t se (eie *%rde od, (!r 'n de "ste!n!"'se ke!re !""innich o!n de o(f!ng !s te rjochtfe!rdigjen, s' *%rde jûn 'n "ine(ei ús prinsipe en esk!!fde. 9! it prinsipe is in !so"%te 'n !""e respekt.

e s%)er r!sjone"e h3"den (ei it prinsipe, d!t kin net p"!kfine op de fo!rige 'n it"ien is, o!n /e o!re k!nt *%rde in k*estje f!n *ittenskip. >et d!t se soe te

*erkennen (inder !s it "ien f!n de ferg%nnings f!n *et en ge*isse2 (!r se si""e(o!tte o( itse"de se"s 'nte""ekt%ee".

e *ittenskip"ike kennis f!n it ste 'n /e *r3"d, (!r is esie o!n de ste*ittenskip"ike kennis f!n/ e *r3"d, d!t si" ek de n!t%er f!n (insken en dingeno(heech 'n h!r e!rste en "ste redenen, gefo"gen en fert!kkingen. =n *' h!**efer*%r)en (ei it prinsipe gjin (!gic ring d'/t 'nienen joech ús !""ege!rre dizzekennis sk!tten, (!r !""inne ko(p!s en kontr"e fo!r in sûnder (%oite dri)e troch den!t%er se"s is de ienige (!nier it fer(indert de (%oite d!t it opdr!cht h!r rjocht ens%ksesfo" rjochting. dr se (%"ip!rt (!r it feit d!t it ek dri%*t ús no 'n dizze

rjochting. +!r in prinsipe, d!t koe *%rde rûkt (!k"ik, soe net *ze *!!rd de(%oite.

e tiden inne net (e!r *r/t it "iet f!n /e dichter ferh%ze de stiennen fo!r de o%2 (inske (o!t ferfee"s%( proses 'dr!ge2 de g!tten inne !""innich gr%tter !s de(ûrren2 de gr%tter it geo%, s! "etter s'n ein2en s! ek de kennis f!n de ste f!n !""etiden en *r3"den si""e *ze h%rd en st!dich te groeien troch in protte ferfee"s%(*%rk, en *%rde k"e!r o!nt de ein f!n de d!gen2 (!r *!t it is fstige ien ke!r den!t%er, *%rdt ep!!"d en !"t'd eskiker2 +!r de *%rden d'/t *oe o( de stiennenke!re 'n k!stie"en 'n /e "oft, en in spoek, nei de o!re ko(in!!sjes 'n hichte g!%

 erikte.e *et f!n de s*iertekrft rege"et de hie"e hi(e"2 *' seker *itte is it gef!"2 !""e

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 20/33

*etten f!n hi(e"ske (o!sjes inne ûnderhe!rrich o!n hi(2 !""e rekkens d'/t *o""eEe!", kinne útfierd *%rde !""inne út s'n p%nt f!n )ie*2 ' t!nkjen hi( !""inne de*iere dúd"ikens oer de etingsten f!n /e hi(e". +!r *! h!t net !s dizze *et h!tnet2 s'n rûken fo!r it ûnder*iis útd!ging !""e troepen f!n o!rder en oppe itf!!k2 se"s de o!n"ûkingskrft f!n trije hi(e"ske "iche(s, *' inne net ' ste!t o(

fo"s"ein erekkenje drnei2 en f!!k *' (o!tte *innen !""inne neiino!r, *!t soe erekkenje hi(se"s, fo!r in p!rt ûnderste" !" !s erekkene, de t!ko(st pro!i Ee!"ising ringe de s%)ere en fo"s"eine op"ossings.

9! ús *et rege"et grif !""es +or!!", !""es pr!kt'ske op !""e2 !""e 'ndi)id%e"e *ettenf!n it Pr!kt'ske ûnderhe!rrich h!rse"s t! hi(2 !""e rekkens d'/t *o""e Ee!", kinneútfierd *%rde !""inne út s'n p%nt f!n )ie*2is it ' ste!t o( ferspr!!t (!r dúd"ikensoer de *r3"d f!n !ksje2 (!r d'/t noch ne!t !s dit h!t *et h!t net2 s'n rûken fo!rûnder*izen defies !""e foegen f!n ge!st en gr%tter !s in so!d ke!r2 se"s de (ore"e en

 j%rid'ske re"!!sjes !""innich t%sken trije (insken *' net fo"s"ein ûnt*ikke"je

)er(<chten drnei2 en it "i%*t *ittenskip gjin k!r, (!r in so!d f!n /e *r3"d, d!t *zesoe ' ste!t f!n erekkenjen se 'nfiere o!nt fierder t!foege o!n it *etsfo!rste", (ei dehoop d!t ien dei se se"s si""e noch *ze kinne o( te j!!n. 9'n rjochtfe!rdiging (!rd!t it docht s!, it is te finen 'n it prinsipe se"s, de neffens it is te h3"den *!t jûn s!"!ng fo!r de ste, o!nt in etter kin j!!n se"s.

9! f!nse"s is de *ittenskip d'/t !se!rre is op ús prinsipe f!n in *erhe""e pos'sje f!nûnfo"s"einens, d'/t se die"t (ei !""e (insk"ike kennis, (o!t dúd"ik e*%st ek op e"ts(o(int. e !rrog3nsje f!n s!ne!(de !so"%te pos'sjes si" "i%*e ûten"3nske fo!rh!r. +!r de "!k%nes en s*ierrichheden f!n kennis 'n h!r !"t'd !s dúd"ik "izze, !s de

re"!!sje f!n /e !c%iree en !s it fiere doe" f!n it hie"e rjochting is, ji( !"t'd e*!rje ek de fiere f%ortgong.

#M.

D!nt ne!(t it in f"!ter f!n !""e egjinse"s f!n *i""e d'/t (eitsje (or!!" o!n *!te(pir'ske2 !nt *!t *i""e en pine !d(it, kin ekend !""inne út ûnderfining.

#k f'n ('n h3n in fo!rdie" !" de *insk f!n de útgongsp%nten is d!t se net !""innet!ste!n h!rren !!rd !""e ûnderfinings 'n it "ien fo!r ûnder*iis en súkses op s'k nei

 rûke se fo!r it "ien *ero(, (!r d!t it se"s nedich te re!ge!rjen nei de e(pir'sken!t%er f!n (insken en dingen. oe d!n (o!t de "e!r f!n de !ksje d'/t h!t te e*egen'n de e(pir'ske, *ze hi(se"s ûnfhink"ik f!n de e(pir'ske5 #t "iket (' d!t !s inf'sik! d!t *!!rd !str!cted f!n de e(pir'ske k!r!kter f!n it "iche( en de e*egingof o% dizze 'n /e ho""e, *!t is esocht, f!nse"s, (!r (ei *!t súkses5

=cht h!t ek in es'kjen o( it eh3"d f!n /e (or!!" !s *ittenskip oer de e(pir'ske"ien dri%*ende, s! se f%otten net ûntreinigje it feit !"t'd hie it s%kses d!t dee(pir'ske "ien no h!t net se"s ferso!rge oer de *ittenskip f!n/ e (or!!", eide f!nd'/t grinzet o!n e"ko!r hergeg!ngen, of d!t (en (ei e!r(e "ink!ge nei de Princip!"

h!t drnei it e(pir'sk (o!t !ppend. #n prinsipe, d!t (o!t *ze n%ttich fo!r dee(pir'ske "ien, kin *ze rûzjende en !"i)e (eitsjen ek %nfo"d !""inne ope(pir'ske se"s2 en (e!r nedich itse"de is nedich fo!r de eigen ûnt*ikke"ing, de (e!r

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 21/33

dit si" in e*iis d!t it is s'n sie".

!t net te ko((en, (!r "iedt "e!)er op út /e e(piric!""' ûntd%tsen n!t%er f!n(insken en dingen, 'nk"%s'f de 'n"ikste p!rt f!n *!t *' esitte, út/ e eCperienti!"re"!!sje f!n *i""e en pine o!n !""es d!t 'n en út ús, d%s de *insk en fke!r nei e"ko!rse"s f"iede (ei he"p f!n it ferst3n *!t heger, !s *!t 'ndi)id%e"e (!teri!!" is *!t h!t

tsjinne o( dissip!te, *!t troch Jross en gener!!", d'/t, krekt o(d!t it fettet !""ese(pir'ske ûnder h!rse"s, (ent!!" o!rre en ferûn, heech oppe hi( se"s stiet.

M.

e e!rdere es*ieren *ienen f!n in for(e"e n!t%er2 #t si" ek in o!nt!" (!teri!"en.

#t prinsipe kin it e!rsto!n !""innich op /e gr%tte, net ete"je o(tinken o!n it so!rte f!n*i""e. 9! fo""e *i""e !s (oog"ik *%rde (o!t rocht 'n /e *r3"d, gjin k*estje hokker*ize.

Likegoed, d!n *%rdt frege, is net ge!st"ik *i""e 'n hi(se"s, "os f!n s'n k*!ntiteit,(e!r *%rdich !s sens%e"e *i""e, jo perfo!rst fo!rk!r5 e "e!fde f!n de skient(e,*ierheid, t! in n%ttige !kti)iteit, no se"s de *i""e f!n it ge*isse, net *%rdich (e!r !sd!t, "'k*o"s gr%tte *i""e 'n in goed7st!ffed t!fe", op in *!!r(e d, en it "ike. r/tder sokke intens *i""e !s g%on sens%ee"2 (o!tte se dro( fertsjinje de fo!rk!r o!n /ege!st"ike5

is net, s! "!ng !s jo noch 'n /e fo!r'"den o!nhe""e. +!r jo kinne f!ce se o!ren. #snet de ege!rte nei goed iten en k"e!n, it g"s *'n en it nof"ik rst nei it *%rk,*rtroch ús krft o!n it *%rk se"s *er *er en ferf!rske, (e!r *%rdich !s de "%st fo!r

(inne ro(!ns, !s de *insk f!n de (iser op ji"d , de spi"er op de 9p%""en, degodde"e!zen o!n /e !rge*!!sje f!n o!re ensfh .., (!r de e!rdere is sens%ee", de "stege!st"ike *i""e. 9! kin (ent!"e *insk fo!r o(st!nnichheden (e!r of (inder*e!rdefo" !s sens%ee"2 de k*!"iteit sens%e"e, ge!st"ike, net es"%te d!t !""es hinget foft it is net oft it goed of k*e!, e!"e of (ienskip"ike, n%ttich of ske!"ik, (ent!"e ofsens%e"e *i""e.

+e!st!", "'k*o"s, !s ien ge!st"ik *i""e f!n konfronte!rre sens%ee", h!t t!cit"' krekt!""inne fo!rn!!( of goede ge!st"ike *i""e +e!ner, of s"i((er sintúch"iketsjinoerste"de e!ch2 en d!n giet sûnder sizzen f!nse"s, ek 'n "ine (ei ús prinsipe tesk!tten de e!rdere hegere2 o(d!t e!"e of goede (ent!"e *i""e is krekt !""innich troch!!d"ike of goed, d!t jo fie"e !s *e!rde net !""inne fhink"ik f!n it (o(int, (!r d!t isit ek de o!rne (e!st ege!re of 'n fer3n (ei sokke. !t is *ier f!n !" de

 oppene!(de *insk fo!r echte skient(e en *ierheid, f!n n%ttige !kti)iteiten, en!((en út /e *i""e f!n in goede ge*isse, !s de (e!st effisjinte (ot'f o( fernere(goede !ksje. Fo!r sokke so!rten f!n *i""e of *!t se *%rde ferûn o!n hie"e f"e)eringrige "ike effekten kinne ûnt*ikke"jen fo!r it (inskdo(2 en tsjin dit, in inke"d sens%e"e*i""e, f!nse"s net h3"d *etter !s it s%sides of ne!t !s spoi"ing de f"e)ering. +!r !s itis, (!r de sens%e"e *i""e h!t !s goede *e!rde !s de ge!st"ike, en it soe n%)er *ze !s

se priizge in regint o(d!t h' (!kke it (oog"ik (ei it (!teri!!" it *o"*zen f!n s'nûnderdienen, en noch dit se"s ei"egte gjin *e!rde.

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 22/33

!t is it, !s út /e 9et de (!ksi(!"e edr!ch f!n *i""e !s in gehie" *%rdt ne!(d, netecht in konf"ikt t%sken sens%ee" en 'nte""ekt%e"e *i""e, (!r 'n it !"ge(ien kin (ensizze d!t de gr%tste (oog"ik krijt doe/t noch it iene noch it o!re !""inne siket, e!rder,siket te st'pjen in de o!re en te efo!rderjen, s! d!t de (!ksi(%( o!n it gehie",!"ge(ien spr%tsen, ek it (!ksi(%( f!n e"tse so!rte ringt (ei it 'sûnder. e

sens%e"e *i""e is te j!!n de ge!st"ike it "iche( troch dr/t se "i%*e (ei de ierde enh!r iten o!rnen 'n re"!!sje2 de ge!st"ike *i""e f!n sens%e"e sie", troch d!t it si"kont!kt (ei it hegere "jocht 'n re"!!sje. e heechste st3n'"d ek ropt fo!r de heechsteen de (e!st rede !sis. >o !s de god"ike '"d f!n de ge!st"ike *i""e út*reidzje 'n /ehi(e", s! de ste%n f!n sens%ee" *i""e (o!t co)er/ e hie"e ierde.

M#.

+insken si""e sizze- ús prinsipe is (!tich útsein ge*o!n *%rde rjochte op de gr%tste(oog"ik *i""e 'n it (inskdo(, sûnder o!nge!nde h!rren ferdie"ing. #t koe net *ze

ûnferski""ich o!n oft !""e *o""e inke"d út te "ege in he!ping en de o!re, of oft !""es, !"op it gehie", in 'tsje (inder f!n it. e "ste is fo!rk!r fo!r sûn gefoe"ens, (!r

 perseg%ir >eder"3nsk n!j!gen troch ús prinsipe. $s prinsipe ek net ûnderskied t%skende "!ngst(e f!n goed en k*e!. +e!r !s it k*e! ji"dt fo!r hi( etter !s (inder *inskf!n goed2 sûn sin fere!sket it tsjinoerste"de. e str!f f!n k*e! soe ferd*ine !"hie",*!nt !s it koe *ze 'n "ine (ei ús prinsipe d!t pine d!t rocht it k*e! 'n /e *r3"d,

 e*%st te fergr%tsjen noch (e!r it feit d!t jo inf"ict op hi(se"s nije ûnnocht trochstr!f. 9! !""e sin f!n gerjochtichheid is se!r en (eitsje it (e!r ûn(oog"ik.

+!r it is *er !""inne ús prinsipe te j!!n de f*!ging f!n de n!t%er f!n (insken en

dingen o!n /e grûn, s! f!n s'n ienf3"dich ke!rnen f!n se"s ûnt*ikke"t !""es (inske h!te!ske !"t'd j%rid'ske, net !""inne de ferdie"ing f!n *i""e ûnder de (insken 'n it!"ge(ien, (!r ek de (o!iste distriúsje f!n itse"de.

#en (idde" f!n *i""e, he!ped oer in ep!!"de hichte op in perso!n, ne! o!n(!kkes!fo""e *i""e !s ferspr!!t ûnder fersk!te2 s! it (o!t, !"ge(ien spr%tsen, 'n "ine (ei ús

 prinsipe, *%rde die"d o!nt it oer(jittich fersnipe"ing en fersprieding drf!n soe ringeoer in!ppropri!te p"!kken (e!r detri(ent !s fo!rdie". n it *%rk fo!r de *i""e f!no!ren, it erjocht f!n ús g%od o!n o!ren en sti""ing h!rren "ijen, de sosj!"e *i""e f!n*i""e, inne de r'kste o!rnen f!n 'nte""ekt%e"e genot. ;""e krftige o!rnen f!n *i""e

'n /e *r3"d kinne e! !""innich ûntste!n en o!nh3"de d!t in so!d op/ e se"de tiid *%rkeo!n it en d!n "ûke en ko""ekt'f is.

B' it s'kjen f!n ús (!ksi(!"e prinsipe de gr%tste *insk ûnder de (insken, s! is it ekfreget se"s h!rren distriúsje ûnder it fo"k. +en kin sizze, d!t de *insk in so!dferheging, de pine di(inishes troch hi(se"s o!nt ep!!"de grinzen (ei h!rrendistriúsje. e dichter h!t ko!rte en fr!!i útdr%kt 'n /e *%rden- die"d *i""e is dûe"e

 "'dskip, die"d "eed is he!" fertriet.

 >et !""e (od%s f!n ferdie"ing, (!r is ûnferski""ich, en no ús prinsipe ek ep!!"t de

rjochter t'pe f!n ferdie"ing. ;"ge(ien spr%tsen, (en kin 'n /e rjochter so!rte f!nferdie"ing se"s in *i""e o!rne, to!nd 'n de ferke!rde in pine o!rne. 9! fier !s ús prinsipe e!sket it (!ksi(%( f!n *i""e, d!t ep!!"t hjir' dese"de tiid !s de (e!st

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 23/33

krekte ferdie"ing krekt d!t *!t is de etingst f!n dit (!ksi(!!".

#k ferk"e!rje d!t troch in *isk%ndige !n!"og'- it prod%kt f!n /e die"en 'n d!t kinfr%tsen in t!", fhink"ik f!n/ e !!rd f!n h!rren di)'zje, in f%nksje f!n hoe/t jo %terjese"s. e (!ksi(%( prod%kt !"t'd he!rt t! ien ep!!"de di)'zje *ize. ie" # !s 1N 'nFig%res 1 en 11, d!n it prod%kt f!n /e eide die"en 112 doe ferdie"d 'n N en 1 is

gr%tter, n!((ent"ik N2 doe ferdie"d 'n en Q *er gr%tter, n!((ent"ik NR2 en s! op.e (e!st fo!rdie"ige ferdie"ing is 'n ge"ikense p!rten, n!((ent"ik 6 en 6, dit jo%t de(!ksi(!"e prod%kt 6 soe ji"de it, in di)'zje docht net 'n t*!, (!r 'n trije die"en, !ssoe ek *ze dese"de trije die"en 4, 4, 4, de (!ksi(!"e prod%kt j!!n f!n 64. en s! !t !"op !""e gr%tte it o!nt!" en t!" ûnderdie"en d!t jo kieze itse"de fji"d is de goedke!pste tekrijen de heechste prod%kt, de %ne)en (!r de ge%nstiger, de (e!r it ko(t itse"de.

n in ferge"'kere *ize no ek de gr%tte f!n de *i""e 'n it (inskdo( !s gehie" is inf%nksje f!n de *ize dr/t se ferdie"d ûnder h!rren 'ndi)id%e"e "eden, 'n s!/n *ize d!t!""e "'kste"d o!n d' "eden, it (!ksi(%( f!n *i""e op /e se"de ferdie"ing soe *%rdefer*!chte f!n h!rren. +!r net !""es is itse"de hj!r for(idden, en dr de!ppropri!teness en e!r"ikheid f!n ferdie"ing 'n 'sûndere o%t. P"!nten, n!t%er, itûnder*iis, fertsjinste, erfde $pper krige st!t%s f!n (insken (eitsje d!t it is etter o(te !cc%(%"eren in *%rch of !s (idde" !s o!n /e o!re of te h!**e oeking.

e !!rd f!n dizze o(st!nnichheden is d!n te ni((en *ero( nei h!rren !"ge(iene en 'sûndere re"!!sjes 'n o!n(erking, en drnei ep!"e !"ge(iene en 'sûndererege"s. 9! kin *%rde to!nd !s eigendo((en en erfenis inne net 'n striid (ei de

 etsj%tting, (!r 'n /e sin f!n/ e prinsipe2 en hj! *iene der net, d%s se fertsjinne net te este!n. +!r ik ge!n nei de (e!r drf!n no net ien.

n de útfiering f!n dit !rtike" *%rdt no dien, it es*ier d!t "'kste"d de *insk f!n itgoede f!n /e godde"e!zen troch ús prinsipe en here*ith de str!f f!n/ e "ste soe *%rdeopheft. O!rso(, de pine of estr!ffing f!n /e godde"e!ze *i""e, it "e!n f!n it goede is!ssi(i"e!rre e!rder troch dit prinsipe. #t k*e! h!t, útsein !s er is krekt k*e!, "!ngstnei *!t (is(oedigens, de oede, !s goed, "'k!s nei *!t "%st ringt 'n /e hie"e, endr(ei ek f!n eide (oto!ren is fst f!n doe" o( te h!nne"jen. 9! is de *insk f!n de=!rste se"s !s pine o!rne te sjen op de nijste !s *i""e o!rne fo!r it gehie". !t is nette *zen "'k*e!rdich 'n oeriensti((ing (ei ús egjinse". ;s (en *oe *%rde de

e!rste f!n ûngerjochtichheid noch oer *i""e, "e!n :!he!kje se"s, (en soe s'n k*e!o!nstriid, (!r fersterkje dizze pine o!rne, 'n tsjinste""ing, *%rdt fersterke troch it"e!n f!n in goed ding !s in o!rne. +!r kin d' ûnnocht o!rne *%rde t*ongen enútein"ik se"s t*ongen o( stre!(e !s *i""e o!rne troch oppos'sje gr%tterûngenede. 9! de str!f ko(t 'n /e *r3"d. ;s it k*e! net str!ft, h' giet te *re!k h!)oc'n /e *r3"d, o!ren dogge d!t fo!r hi(2 #t is 'ndie it (o(int sp!rre troch s'n eh3"d(is(oedigens, (!r de o!rne f!n /e pine h3"dt groeit en *%rdt hie"t'd (e!r *reidetút. 9tr!f, god"ike en (insk"ike, is de (idde"s, fhink"ik f!n oft se si""e t!p!st *%rdeo( fo!r te ko((en d!t de (inske die" f!n fernere( ûnhei" te (end *!t, fo!r in p!rtte "it o!ren ni((e in fo!r'"d2 ste str!f te %nite (!ksi(!!" d'/t *it !" d'fo!rdie"en. !t ringt se fo!r it (o(int f!n de 'ndi)id%e"e pine 'n /e *r3"d, it (o!ts! oeriede d!t se fo!rko((en noch (e!r need"ot fo!r de episo!de !s

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 24/33

gehie". Le!)ing of grins dit p%nt is it h%rd, *reed, ûnrjochtfe!rdich, ske!"ik. 9! ús prinsipe freget net !""innich de str!f f!n k*e!, (!r ek ûntjo%t út it !!rd f!n /e (inske*er de !spekten o!n h!rren, 'n !""es h*et jo h!**e "ijen !"t'd pr!kt'sk gef!", sûnder *zen kinne e! %nite pr!kt'ske en cogent"' ûnder in prinsipe. okker *%rden en!str%se konk"úzjes te (en h!t hjir no((en t!f"echt2 jir de str!f f!"t streekrjocht en

ge*o!n út f!n de !"ge(iene prinsipe en de (e!st !n!"e feiten f!n (insk"ike n!t%er.;s ús principe *insk ferdie"t ûnder it fo"k, die"d *%rdt d!n ek it se"de ' detiid. *o""e genietsje !""e nocht 'n ien ke!r ferne!tiget de 'nterne en eksterne !kti)!f!n *i""e2 !"t'd e*egen de *insk en e*!rje fo!r t!ko(stige *i""e kin s!*o" net

 rûkte út en ff!" f%ort. #n fero!ring t%sken it genot f!n de *i""e en *%rk fo!r*i""e2 in fo!rdie" f!n it 'nterie%r en eksterie%r "'k!s !gent (ei s!/n esker(ing d'/t in(e!r fo!r(jen fûns is !"t'd krige fo!r de t!ko(st2 rint de *insk 'n /e ste st%iten2 inoern!(e se"s f!n pine te krijen de t!ko(st f!n *i""e, inne dúd"ik e!sken f!n it

 prinsipe. ;""e (jitting, !""e fo!rsichtigens, !""e f"'t is ek k!r!kterise!rre hjitten, !s !""e

*i""e f!n it (o(int (!kket it (oog"ik d!t de kosten net (e!r !s de t!ko(st it ringtde o!n*zigens.

M##.

#t si" sein, ús prinsipe konk"%de!rje in de pernicio%s en fer*erp"ik útspr!!k d!t ingoed ein (inne (idde"s. ;""innich Bring it s%kses f!n in h!nne"ing oer*e"digjendnocht of fo!rdie" d!t j! "ost 'n ús etinken, 'n /e "ste 'nst3nsje !"t'd 'n g"eonensgefo"gen, s! (en koe co((it de s"i(ste dieden, "'k!s in rike ste!" re! te feed inhonger ne!t *%rdich s!. de rike net fie"e it, 'n /e e!r(s in so!d "ijen si" dr(ei

 re!stfed of "okke!rre. +!r der h!**e rocht dit prinsipe 'n /e h!nnen f!n de jez%?ten en o!re p"!kken oer(oed gench 'n/ e *r3"d2 in prinsipe kin netrj%chtfe!rdige *irde, *rtroch hi( s!nksjone!rret.

 >o, "'k*o"s, !s it is *ier, d!t ko((e troch it t!p!ssen f!n dit prinsipe ûnhei" gench'n /e *r3"d, d%s it kin fo!r dizze tige reden *ze gjin o!nefe"ingen f!n ús prinsipe,(!r !""inne it tsjinoerste"de, en kinne jo it prinsipe net f!nse"s *jer"izze itse"de trochferke!rde inferences. $s prinsipe kin o((ers *ze troch s'n tige !!rd net *!t itge"ok 'n /e *r3"d (e!r efterst3n !s gehie", "'k!s efo!rderet. (!r ring d!t prinsipe isnet echt (e!r k*e! !s goed 'n /e *r3"d, en !""e k*e! si" op it "st op"osse 'n pine,

d%s it ni((en soe e! sk%"d.

#t fo"gjende (o!t eskge *%rde- de !pp"ik!!sje (inder (idde"s fo!r goede doe"en*%rdt eskge 'n (e!r det!i", !"ge(ien is it *ero(, d!t *' drtroch *!t ient!", en itsoe ek *ze se"s7rede krús, s'kje te erikken it ste, (!r troch striid inne (eigod"ik opdr!chten inne de (e!st fo!rko((ende en fei"ichste !sis f!n it goede ophi(se"s en s! skodzje de fir(est dekorstikken !s ste!t f!n it (inskdo(, ringgefo"gen op it gehie", it (e!r k*e! !s 'n det!i" s!d!t kin *%rde *ero(fûn. F!nse"s, isnet te *%rde erekkene 'n det!i" goed *!t groeit fo!r fo!rdie" efter de god"ike *etten'n e"ts 'sûnder gef!", krekt dro( (o!tte *' erekkene d!t 'n hie" of *%rde!rje, end!n de 'ndi)id%e"e ûndergeskikte dizze hie"e útstek2 #t is s!*o" "og'ske en pr!kt'sk.

#t re!ge!rret goed- 'n ep!!"de gef!""en kick (!r it fo!rdie" f!n (ei in k*e! !gent

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 25/33

dúd"ik en grif út, p!k se"s (ei fo!rdie"en 'n it gehie", *'"st it neidie" f!n de 'nre%kf!n in !"ge(iene rege" of goede ge*o!nte rocht hj!r 'n /e hie"e, f!!k !s decided"'ferd*ine tsjinste""ing , ús prinsipe soe goedk!rre de k*e!de prinsipe sokke gef!""en!s noch.

oe, it !nt*%rd d!t *' inne (!r te ge)oe"ig o!n *!t *' ne!(e it hie"e H!nishing en

hie"t'd "%rred, te "'ts o( te s"!!n tsjin *!t dúd"ik "'kt 'n g%on t!!stere súksessenf!n de oerf"!kkige *!!rni((er, doe/t noch !" de stipe en fo!rdie" de *et7 enrege"jo%*ing op d!t "%rred hinget. =n d%s *' (isse !s f!!k de (e!r !"ge(iene*insk o( de "'tsere 'ndi)id%e"e *i""e, de o!rnen edjerre se. e etsj%tting f!n ús

 prinsipe feriedt o%tright (!r te egripe de 'ndi)id%e"e "os f!n /e hie"e e!ch.

=cht !", kin s! djip en in so!d fo!r(e 'n it hie"e krús7tsjin, d!t de !"ge(iene fo!rdie"f!n s'n nei"ijen jo%t h!r tsjinste""ing (eie út nei"ijen !""e god"ike en (insk"ike*et. +!r krekt dro( is der gjin god"ike noch (insk"ike *et, (!r de %pper(ost

 prinsipe se"s of sokke sentences, d!t kin !""innich *%rde eskge !s o!re *ize f!nsizzen it fo"gjende f!n net soe "ije s'n útsûnder"ike o(st!nnichheden, of !s der inf!!k dreech (ei !""e (!chten f!n de ge!st koe ûntste!n en ge*isse nei es"issendekonf"ikt.

#t si" te finen op !""es, d!t !""e of de (e!ste 'nh3"d"ik es*ieren nei ús prinsipe te eheinen ' neier 'nsjen, d!t !""e k*e!de gefo"gen gefo"ch f!n it (inskdo(. +!r (ei!""e s!/n es*ier si" e*ize 'n prinsipe ne!t (e!r !s z*eies- e!rst, d!t it h!t "%tsen inf!"ske konk"úzje f!n ús prinsipe, t*!d, d!t 'ndirekt (!r se"s erkent de correctness f!nit prinsipe, troch de goedens f!n it prinsipe is o!n eo!rdie"e it "ok of e""inde d'/t gietút fo!r it (inskdo( drút. Of it (o!st *ze d!t ien of o!re *ize k!(en nei diregefo"gen d!t koe net *%rde *ero(rocht t! s"oop f!n (insk"ik "ok se"s.

M###.

#k no ko((e *ero( nei it ge*isse. e*isse *%rdt sk!!i(erke troch in presenti(ents!*o" nei gefoe" f!n *i""e, d!t is *ero( te finen 'n goede dieden, f!n pine, d!t isferûn (ei it k*e!2 in de (oderne dri%*fe!r, d'/t, !s net !"t'd (e!st, (!r !"t'd

 eskiker2 in k"ok útein"ik 'n it eo!rdie"jen f!n *!t is goed en k*e!, d!t esie is(ei d' gefoe"ens. B' it ûnderskiedende k!r!kter f!n itse"de 'n feite ferûn it

ûnderskied f!n goed en k*e! se"s.+e!stentiids o!ntsj%tten (ei it ge*isse fo!r !" s'n (o(inten !s *!t perfo!rsto!nerne. >o t!j!!n d!t de (insken f!n "!ngst(e nei in protte ienf3"dige goede, dr/tin protte o!re stre!(t, en in de(ge(GSer 'nstinkt is echt o!nerne. e +it"%st o!n de*i""e f!n o!ren2 *inskje it, doch goed d'jingen d'/t dien h! ús goed2 de *insk fo!roeriensti((ing f!n ideeKn, "'k!s de e!rste !sis f!n /e "e!fde fo!r de *ierheid2de*insk f!n /e (e( nei de so!rch f!n h!r ern2 en de ûnnocht f!n it tsjinoerste"de ofnei"ittichheid f!n !" d' inne grif net !""inne oern!!( en p"!nte troch ûnderfining enit ûnder*iis. ;s is !" dit ko(pense!rre troch in "ike o!nerne fers"!)ing, (!r de

fo!rk!r ús goed f!n o!ren2 de *insk o( inf"ict k*e!, it k*e! dien o!n ús2 de *insko( te "it ús fer'"ding rinne *'"de en esker(je ús troch "je!gen f!n str!f2 de *inskf!n de (e( te ferj!!n h!r ern en h!r stepchi"d reset s'n *i""e. 9! is der 'n s!fo""e

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 26/33

o!nerne k*e! !s goed. =k, de o!nerne hoe/t !""es 'nstinkt7"'k!s 'n (insken,fo"d*!!n (e!r !s dese"de te fieren innen de (!k"ikste o(st!nnichheden. Fo!r dizze#nn!te jo s! ge*isse net út"izze *!t it (e!st op"ieding (insken 'n de ko(p"eksere"!!sjes f!n it "ien is !"t'd fei"ich en !"t'd "iede !""innich nei goed en echt, dit(!kket !" de (e!r, de (e!r h!t er op*ekke 'n de rjochter rjochting oer de inke"d

o!nerne.ndie, *' ek sjogge de tige eigensinnige ern se"s sûnder *!t (en (ocht ne!(e in*!rskging, scr%p"es of sp't f!n it ge*isse, hit in o!re ern, sci""e hj! ni((e *ei s'n

 o!rtersg%od, oertrdzje, se"s "izze.9i" jo sizze d!t ge*isse is der, it noch (!r s"iepe,of *ie noch %nrecepti)e2 s! de ter( is frij, en kin ek, rjocht egrepen, ni( itding2 !""innich d!t it is (e!r geeigenet 'ndie te ko((en d!t egr'p !s tefero!rs!!kje. !t (o!tte ege"iede ús en kin "iede, krekt, (!r de "iif*!chten eniepen7(inded ge*isse2 d!t it kinne *ekker 'n e"kenien en kin iepen op, is net*egere2 (!r "e!)er d!t it !"t'd +istrzo*ie en frijj!!n se"s. r/t no d!t is net it gef!",

it fo"k rek d!t *!t is te ege"ieden hi( en kin g%ide2 en it is n%tte"oos te *izen hi(út !s h' hie it noch. ' d!n h!**e it gef!" f!n in ûneo%de s'stee(2 (ei de p"!nt!""innich (!r +oz!rt net co(pose noch E!ph!e" ski"dere. !t soe "'n erikke 'n dek!!ien, dit iens%( de" (ei de o!rste" op /e doek, !s hj! hie tege!rre (ei h!rren p"!ntse"s2 en s! de (inske (ei !" de fo!rsjenning si" h!nne"je de ste ge*isse "ine en*'"d, !s der dit s'stee( is ûnt*%rpen o( *!t de (insken *ze (o!t it ge*isse.

ndie, gjin ge*isse, (!r de '"!ge fo!r it ge*isse is dien it fo"k jûn "ikegoed en net(e!r !s s'n ferst3n en gefoe" fo!r skjint(e *%rde dien jûn2 is nedich fo!r !""e reiesse"s de (e!st fo!rsichtich ûnder*iis en ege"ieding ' 3"den, "e!rkrften en "ien

fo!rd!t se kinne "iede de (insken *ero(2 en in ferke!rde ûnder*iis kin (en "ikenis*%rkje !s etsj%tting d!t ferke!rd hi( se "iede 'nstee f!n rjocht. e i"de h!t o!n itûnh%erige gesichten f!n s'n fgo!den genede, h' "e!%t it (e!st !s%rde f!n (insk"ikeen god"ike dingen, en s! er docht (insk"ike offers en fort!rt (insken en fo"teret s'nfij!nnen op /e *rede sûnder ge*isse ierich 'n de (inste 'n sp!s(en s'n(ederoeders.

%s d!t is net oer te !ksepte!rje it ge*isse id"e, en fer*!chtsje d!t it *ekker *!!rdtroch ('se"s en !%fsch"ieSe, noch it is in fr!!ch, (eitsje in ienf3"dige fh!nne"jen opge*isse, d!t koe *%rde fer"ike (ei de eke!ring en $ntsko!tte"jen2 (!r echt en f'n

en fei"ich det!i""e!rre ge*isse se"s de (insken (o!tte ' ste!t *ze o( te fieren, s!rjocht en f'n en so!rchf3"dich it (o!t *ze det!i"ed op"!!t !""inne se"s. =n no defr!!ch ûntstiet, op hokker grûn is !se!rre dizze op"ieding.

!t is in ps'ch'ske fo!r*erp is it etter o( !"ge(iene ûnderfining, !s teûnt*ikke"jen nei !"ge(iene esk%"digings.

9tjoert in jonge fo!r de e!rste ke!r nei in p"!k dr/t er *it ne!t2 it is (eiûnferski""igens, en, "iket hi( de *ei dreech, ge!n (ei ûnnocht d!n. +!r no h!t erdocht goed 'n dit p"!k, h' fûn freon"ike gesichten, o!rtersk!((er!!dsjes, *rtroch

hi( *%rch en (!kket se "okkich, nei !""e ged!chten noch (o!ier !s er h!t e"iefo!r en tocht dr2 d!n in nei fie"e de *i""e er hie dr, o%*e op /e o!ntinkens f!n dit p"!k, en in pre(onition f!n it itse"de, !s it giet o( ge!n *ero(2 ' is "!ngst nei dit

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 27/33

 p"!k2 de oergong se"s dr si" (eitsje hi( fie"e "ike2 it is se"s net (e!r !ng in "!ng endreech *ei o( te ge!n2 h' si" offerje !""e "'tsere en tichter *i""e is. ese"de jonkje*!!rd s"ein 'n in o!r p"!k, sco"ded, eh!nne"e (ei fer!chting, ji( h! "it st!r)ehi(2 d%s in gefoe" f!n onge(!k is !" o%*en op it idee f!n dit p"!k fo!r hi(2 ' si""e!)er te d*!!n !""es en "ije d!n ge!ne der *er. e (e!r eksk"%si)e en o( in

ferge"'ker ûnderfining nei dese"de p"!kken, de (e!r dizze gefoe"ens en de 'he!rrende dri%*fe!rren inne fei"ich. !t p"!k si" s'n "ste s'n ierdske hi(e", s'nhe" dizze os2 j! d!t si" d%orje "ook !t !""es oft it s! hi( tichter of krije "e!ds. Of is it

 ef!"" hi( 'n o!re p"!kken, goed en k*e!, (!r !"t'd 'n oeriensti((ing (ei, s' innete fer"'kjen (ei d' "ok!!sjes, s! de fei"ichste k"ok si" st!dicho!n ûnt*ikke"je 'n hi(dr te sjen !""e p"!k, oft it *ze goed fo!r hi( soe *ze o!nni("ik of k*e!

 p"!kken2 en !s e! stiet in fir op goede p"!kken !"t'd in k!"k, en it (inne, s! ko!rt"'nin f"e%rige fie""en op it (ere e!gen f!n Linde, en in fgriis d!t soe ' de t!ke f!n /e

 e!(, ek sûnder d!t er *ze soe e*%st f!n *ro( , #s net !" dit ps'cho"og'sk

korrekt5!t o!rs!!k direkte ûnderfiningen, "e!r, ferh!"en, t!sizzings en edrigingen dr/t

 jonges inne ek (e!r of (inder !" o(f!ng *ze kinne, !s se ni((e op ûnderfiningsf!n hi( respekte!rje, en "e!%*e kinne j!!n hi(. ' si" *ze !ng f!n /e (iet f o!n,o( te ge!n nei it p"!k dr/t (en driget hi( k*e!, k*e!, it e"!ng f!n d!t h!t o!re

 o!rne h!t 'n/ e (iette2 j! it is hi( *er ko!rt"'n !s he" sh' !s it oer en *er !s pict%ring in he" itse"de2 it is o(ke!rd "!ng fo!r in p"!k !s fo!r in sk' (en f'"dingf!n hi( oer en *er !s in hi(e", de (e!r s! !s it itse"de oer!" eskri%*ings, ferh!"en(oetsje hi(. !t !""e oprop (ei horror, si" egjinne 'n /e (iette (ei in oer(!chtige

horror2 dr/t !""e fer'"dzje he!r"ik !s *!t it "'kje noch (e!r he!r"ik !s ne!t. !nt !sis oer it !"ge(ien de (insk"ike sie" n!t%er d!t de nocht of pine d'/t fo!rko(t trochûnderfining of "e!%de "e!r (ei in fo!r*erp of !ksje fo!r hi( 'n *ero(ko((endeter(en, fst ferûn !s nei gefoe" of fo!rútrinnend op de presint!!sje f!n dit fo!r*erpof !ksje, en neffens, de (otor d!n ep!!"t of tsjin it. =n "'k !s er "e!rt o( te *itten ditof d!t (e!r !s p"e!s%r!"e of %np"e!s%r!"e o!ntekene, h' kriget t!ge"'k in hie"t'dfei"ich en goede ti(ing te o!rdie"jen oft *!t is 'n de sin f!n *i""e of ûnnocht Bringeinen.

jir h! *' de ps'cho"og'ske stifting, it ge*isse fo!r !" s'n (o(inten 'n (insk"ike

ûntjo%*ing f!n it f.#t is 'n de !!rd f!n od en !""e goede seit, d!t d'/t f%ortko((e út it nei"ijen f!n dedese"de oer*e"digjende *i""e o!n !"ge(iene re"!!sjes fo!r de (inskheid. eûnderfining e*iisd d!t súkses 'n fo""e2 s! kinne jo it !"ge(ien de ho""e sjoen, "'k!s'n it (inskdo( in sin f!n /e *e!rde f!n it nei"ijen en de ske! d'/t hinget f f!nh!rren net7neiko((en, (o!tte ûnt*ikke"je (ei de(ge(GSe( "e!ten, *'"st in k"ok'n *%rde!rring f!n *!t is it doe" f!n dizze e!(e". it is de st!dige hinnegiest, (!r 'nit !"ge(ien *zen f!n /e (insk"ike sie" en goedens nedich en dro( so!rgje reed"ikûnder*iis f!n ge*isse 'n de r%tte troch od. +!r it *ichtichste krite!ri%( *insk

gefo"gen f!n goed en ûnnocht gefo"gen f!n k*e! inne net !s d!"iks de h3n "izzende!""er*egs, koe it ern en de r%dest 9!)!ges se h3"den itse"de en ni( kont!kt op (eih!rren o!rs!ken 'n re"!!sje2 +!r *!t de *r3"d o!rder of ie"ding 'n h!r ge!st f!n

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 28/33

goede (inske h!t st!dicho!n "e!rd de no i(p"!nted it ûnder*iis f!n de (inske trochde (inske fierder f"%gger. 9! de tiidopn!(e f!n e"k 'ndi)id% ûnt*ikke"et 'nûnderskied f!n goed en k*e! fo""e (inder troch s'n eigen direkte ûnderfining, !s itfeit d!t er !""er*eges sjocht !""es, sjoch ' de (insken út it p%nt f!n e!ch, oft it *zegoed of k*e!, en f!n !""e k!nten noch op dit konte(p"!!sje *%rdt ege"!!t. n ;tene

ien ke!r die de (inste te o!rdie"jen oft in st3n'"d, in fers 'n /e tr!geedzje (o!i en(o!i is o(d!t !""es !""er*eges esjoen út it e!chp%nt f!n skient(e en f"ink, e"kenien*!!rd p!s ete""e neffens, !s dizze tsjinprest!!sje *ie se"s fertro%d. !t no 'n ;tene'n in ep!!"de tiid !s o!n it F!ir n!!( p"!k, d!t h!t !"t'd !" oer!" op !""e tiden !s o!nit goede en k*e!, op s'n (inst s'n *ichtichste rjochtings, !rde. F!n it egjin, odh!t rocht it (inskdo( 'n dizze rjochting, en *%rdt noch !"t'd it ferp"e!tsen fierderf%ort (ei it2 >o (insken p"!ntsje d' it op"ieden se"s fierder (ei ino!r2 en ditf%ortp"!nting he!rt 'n in redere sin o!n od (ei it ûnder*iis se"s.

e ûnt*ikke"ing f!n it fie""en f!n *i""e en pine is hjir' p!r!""e". :roch ûnder*iis

(insken ûnderskiede goed en k*e!, s' ek fstste""e !""er*eges nei e!rdere e"ofte,"of, "e!n, e!re, freon"ik en ehe"ps%( !cco((od!ting2 o!n /e "ste edriging, sk%"d,str!f, ûne!re, str!ng tsjinste""ing f%ortskoppen2 net !""innich e"ofte en edriging fo!rt'd"ike, (!r ek i)ich. er en *er, dizze feriening f!n (e!st f!n definit'f tri%*e trochde%nske *ero( (ei it goede, de ûnnocht Ho""en (ei k*e! *er2 se setten ús!""er*eges, gjin ien kin ûntko((en út h!r. e roede en de *o!rte" 'n /e h!nnen f!n/ e3"den, de freon"ikens en de gri(e 'n h!r gesicht !kte!rjen f!n iere "eeft'd o!n de ern'n dizze sin, en dochs it h!t net ko((e t! *zen (ei ien foet, is it te h!**e dese"de

 etsj%tting hi(e" en he" !s de "ste doe" f!n goed en k*e!, !s *!t tige he!r"ike en

frees"ike oer dit "ien este"de út. e "e!r!ren, de prekers, it "ien d*!!nde h3"de(ei nije, fersk!!t en noch !kte!rjen !"t'd 'n dese"de rjochting etsj%t 'n dese"derjochting. ' s"!ggen, út /e e!rste je%gd, !"t'd *erhe""e, dien f!n !""e k!nten, opitse"de p"!k f!n/ e ge!st, st!" "!ng o( "et de dese"de (o(int, jo%*e se ûnder*erp, f!nin krft en PrGzision !s gjin o!r2 en no *%rdt útspr%tsen, kinst der *is f!n *ze de'ndi)id%e"e P%nches d'/t fo"tge dit, net (e!r ûnderskiede de k"e!r *%rken, nochsizze *!t 'droegen o!n e"k 'ndi)id%. ;""e p!rtik%"ieren "e!)er *!t s! *%rke op ingr%t fersk!!t o!n (!nieren te ge!n o( in !s (e!rderheid f!n /e goede, in pine(e!rderheid f!n k*e!, he!kket op 'n ús sin in res%"t!nte *!!ns Do(pos!nten net(e!r ûnderskiede 'ndi)id%ee" dr'n, en dro( "iket it ús de o!rsprong f!n it ge*isse(!k"ik !s *!t ûnegr'p"ik, en *' net h3"den in !risings (!r k"e!r +itgegeenes.

$nder*i"ens, troch fer"'kjende !n!"'se, !s ge*isse is o!rs, !"t'd de 3"der 'nf"oedenen in (iteko((enen !sis s'stee( neffens ûnt*ikke"e ûnder o!reo(st!nnichheden, *%rde erkend dúd"ik gench hoe/t !" d' (ienskip"ike echt h!t in'nf"oed op dizze ûnt*ikke"ing, en !s ûnder ûnge%nstige o(st!nnichheden dit r%n73"der e'nf"oedet it ge*isse ferke!rde rjochtings *int. +!r op trochsneed, it ge*isse(o!t *%rde ûnt*ikke"e 'n de rjochter sin2 fo!r in p!rt en fo!ro!n, *!nt it is de !!rdf!n it goede op hi(se"s, te !ssosje!rren (ei predo(in!nt "%st gefo"gen, s! giet de

!"ge(iene ûnderfining 'n dizze sin2 fo!r in p!rt o(d!t trochsneed !ccording"'útdr%kke de "e!r 'n dizze sin en *!t docht net dúd"ik o!n*zich 'n de súksessenfer"jochtsjen en te fo"jen inne2 fo!r in p!rt o(d!t it 'n it e"!ng f!n /e (inske te "it

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 29/33

de goede "'kje goed, en se se"s (ei opsetsin *o""e fo!r goede en fke!r nei k*e!soci!"ize !ccording"'.

Op de hie"e effekt fo!r s'n ûnt*ikke"ing (ei needs!!k ge!r- it !!rd f!n /e (insk"ikege!st, d'/t nei neffens, !s it konsept f!n/ e goede fits nei ienheid, !""e nocht en pine,d!t hinget f f!n /e goede, op de e(o!sjes en de dr!ng fo!r ienheid kinne2 de !!rd f!n

goed en k*e! !s o!rnen f!n nocht en pine en de !!rd f!n /e *r3"d o!rder, d!t dit !!rdf!n goed en k*e! 'n feit útdr%kking se"s.

#t is tocht te finen n%)er!!rdige 'nsjoch 'n /e fûne(inte"e k!r!kter f!n it ge*isse, d!tit dese"de s'n o!nspr!ken ûnder de fo!r(- do (o!tst@ contends d*!!n. #t "iket ('ne!t te finen is, !s it spo!r f!n s'n opfieding troch de (insk. O(d!t (insken !"t'dh!rren e!sken 'n s!/n fo!r( o!n it fo"k, f!nse"s, ek *erhe""e d!t esk!!fde (insken,ge*isse s'n o!nspr!ken ûnder dese"de fo!r(.

+ei !" dizze ge*isse is p"e!tst net djipper !s jo tocht d!t !"t'd. #n s%)er en dúd"ike en

goede ge*isse si" noch *%rde eskge !s in die" fen god"ik "jocht en *i""e2 (!r(inske h!t o( oprinne nei dizze ko(pet'sje f!n /e eechste !""inne, en (eie "iid d!tde *r3"d o( en s'n ge!st, de (idde"s 'n hi(se"s te "iede hi( d!hin!%f2 (!r h' (o!tnet "e!%*e d!t de jefte f!n de ;""erheechste hie jûn hi( út it egjin2o!rs si" er ne!krije fo!r h!r.

e *i""e f!n in goede ge*isse en de str!f f!n in k*e! ge*isse e!t d!t ûnderskiedt h!rf!n e"ko!r en "'k!s e"tse o!re pine, *!t tsjin dr/t !""e o!re recedes 'n feit. !t is nettroch it feit d!t se inne d'/t f%ortko((e gefoe"ens f%ortko((en út ûnte"ere *!t *'net (e!r ' ste!t o( te skieden2 *!nt *!t !s dit si" p"!kfine (ei o!re (ent!"e *i""e

en pine gefoe"ens2 (!r it feit d!t de fer*izing nei *!t perfo!rst o)erriding se"s oppeit t'd"ike en %(!n Bopped!t erikken, is o!n*zich ' h!rren. Op goed de(e!rderheid f!n !""e *i""e, de *i""e hinget f f!n !""e re"!!sjes2 de *i""e, skient(e,

 pr!kt'k!n!"'ses !""inne *inskje fo!r dit of d!t, ek !" (e!r of (inder !"ge(ienere"!!sjes. !t e!rst is soci!"ize fo!r "ijen o!n it goede, fo!r *i""e in k*e!2 ge*isse,

 rocht o!n it fie""en d!t it is it *zen f!n goed, (!r útein"ik fero)erje (ei "%st, k*e!,s"ein (ei ûnnocht te *zen, oppe !""e !kt%e"e nocht en ûnnocht (ei s'n e"ofte en

 edriging2 hjir ko(t it ne!t. #n gefoe" f!n 9ch"echthinigkeit, gehie", !so"%teness,infinit' o!n tiid o( te "ienen in pe!r *%rden f!n /e fi"osof', *ennet 'n hi( !s !""e

o!re *i""e en pine sens!!sje. =n *!t *ekker troch god"ik e)ene(int 'n (insken, d!t e*iist krekt troch dizze k!r!kter, de re"!!sje (ei in god"ike gefoe"ens. +!r it si" nets"i(, d!t is, troch d!t n!t%er"ike (edi!tions en *' erikke o!n od. (!r goed oer d'n!t%er"ike út*ikse"ings se"s in hegere n!t%er 'n d!t se res%"te!rje 'n de heechste d!t(inske kin krijen.

 >o kin (en freegje hoe/t (!r it 'nstinkt, de ge*isse i(p"!nting ús, nettsjinste!nde defo!rútrinnend trio(f!nt"ike *i""e o!n dr/t it is keppe"e o!n, kinne *%rde !s f!!kfers"ein troch o!re dri%*fe!rren. e reden is d!t de krft f!n ús shoots is ep!!"d net!""inne troch it gefoe" f!n gr%tte, (!r ek ticht ' de *i""e. 9i" net jo sjogge de

inte(per!te sto%te sk%on o!n !""e d!gen 'n *i""e, dr/t er *it fo!r *is, d!t degefo"gen si""e ringe hi( (e!r se!r !s de *i""e f!n *i""e2 (!r de *i""e is tichter. ;sde "'tse finger kin co)er ús in toer2 *' *itte d!t it is "'tser, (!r d!t h!t ús de toer. 9!

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 30/33

*' fie"e troch *!!rni((end tsjin ge*isse, goed, d!t *' inne (ei de (inne !ksjeútein"ik dri)e *is !d2 in e!ngst f!n h!r o!rsprong jo%t ús it ge*isse se"s s'n rekken,it ferte"t ús2 (!r de sj!r(e f!n it st%it !""%ring *insk kin ride d' op o!nod. e*isse(o!t e!rst *ze sterk en krftich, en de hi(e" en he" innen kont!kt (ei ús

 presenti(ent hie" ticht !s de (otor f!n it ge*isse *ze (o!t de es"%ten f!ktor !"t'd

o!n s'n k!nt. jir, te, inne inke"d ps'cho"og'ske feiten ûnder"izzende d!t kin *%rde espr%tsen fierder2 hjir is it gench o( te h!**e (!kke ko!rt drnei.

ere rocht hjir, o!np!k f!n it ge*isse ko(t oerien (ei de ûnderfining(ids(jittich2 it ek to!nt de ûnt*ikke"ing f!n it ge*isse f!n /e !!rd f!n it goed en f!n/e (insk"ike sie"2 it is s%)er tred, troch te *izen ús o!n /e f!kto!ren d'/t (oog"ik rûkt*%rde fo!r in goede op"ieding f!n it ge*isse.

M#H.

e ferh3"ding f!n ús prinsipe nei it heechste krist"ike (ore"e "iensrege"so!nd*!!n"ik, *' kinne en 'n ús (iening (en (o!t tsj%tte h!rren s!, d!t se 'nkont!kt itse"de. #t !""inne eskri%*en de krist"ike (ore"e *%rden *iene e!rder de(ent!"iteit f!n /e ús !ksjes is te ûntstien, ús prinsipe it doe", (!r it (o!t *%rderjochte, d'/t f!nse"s net tsjinsprekke hi(se"s en s"út, (!r ferûn en esie. !nt o(te ko((en t! it doe", de gener!!sje f!n h3"ding is nedich, d'/t he!rt ' it erikken f!ndizze ein2 en de h3"ding dr, se si""e ek ge!n nei it doe" o( d!t it oerienko(t. ;s kinin !ksje f!n ep!!"de k!r!kteriseren troch it doe" o( d!t it is, !s de (ent!"iteit, opdr/t it hinget2 en kin dro( *ze *is, de krist"ike (or!!" *%rden *iene (e!st út"ein.

;s no fo!r de *ittenskip de he"derste fo!r( de ste, s! o!n /e o!re k!nt kin rûkt*%rde fo!r de pr!kt'ske in fo!r( f!n it prinsipe te *zen etter, d!t is rjochte op/ ege!st, !s !""innich d'jingen d'/t fer*%rkje it prinsipe 'n it ûnder*iis f!n /e (inske,

 egripe itse"de 'n goede sin , 9! Drist%s, 'n *!/t ik o!nidde in god"ike ge!st (ei inoprjochte sin ke!zen de (e!r pr!kt'ske fo!r( f!n it prinsipe f!n it ferst3n2 *!nt s'n"e!r is edoe"d o( te h!nne"jen troch it fo"k, troch it fo"k2 (!r dit net ferheegje in

 esk!te 'nterpret!!sje f!n de *ize dr/t de ge!st, d'/t er geiedt, nei (%nt 'n!ksje. Le!fde kin "iede se o!n !ksjes d'/t de iene jo "e!f, (e!r k*e! !s goed, inne(e!r hinder"ik !s nof"ike2 +e((en f!!k e*ize 'n "e!fde nei h!rren ern.

e 'nterpret!!sje f!n de krist"ike (ore"e *%rden *iene 'n ús sin en fer*izing settingitse"de o!n ús prinsipe is de fo"gjende- it od o!nd*!!n"ik- "o)e od (ei d'n hie"ehert, d'n hie"e sie" en (ei d'n hie"e ge!st, s! ús prinsipe kin *ze s!fo""e eskgeitse"de !s in útko(st, !s o!rso(. #t hinget f f!n oft jo *o" f!n od, o!n /e *r3"d eno!rso(, ni((e de rjochting2 is *!t eide (oog"ik is en t!stiene. 9!dree/t ien h!t fo!rs!fier in idee f!n de ste en (e!st krekt od en "e!fde fo!r hi( !s s!d!nich, d!tres%"ts ek f!n se"s7"!!t o!nstriid te h!nne"jen nei hi( si" 'n s'n etsj%tting, s'ngoedens en rjocht giet nei it gehie".+!r ús prinsipe is it !"ge(iene prinsipe ek f!ngoedens en rjochtfe!rdigens. +!r o!rso(, ús prinsipe needs!!k"iker*ize "iedt t! it"e!%*en 'n od, j! o!n de ste en (e!st krekt od, dr/t de "e!fde fo"get hi( úthi(se"s. #t kin te sjen f!n de skiednis, !s ûnderdie" f!n /e (insk"ike hert, d!t it "e!%*e'n in perso!n"ike ferh3"ding f!n de (inske nei od is nedich fo!r it "ok f!n/ e (inske

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 31/33

'n det!i" of gr%tte sk!!", s! itse"de o!n /e fûne(inten2 en d!t der gjin "e!%*e 'n in!str!kt *r3"d o!rder kinne iede in ferf!nger fo!r it. +!r d!n is it krekt "e!%*en 'n/e ste en (e!st krekt od d'/t ste tsjinnet it "ok f!n/ e (inske.9! prod%se!rre 'nús troch od, de prinsipe prod%se!rre *er od 'n ús. +inske kin net d*!!n sûnderod2 (insk"ike (!!tskippij soe f!""e hope"ess"' sûnder hi( en ferne!tige !p!rt2 j! de

'ndi)id%e"e (inske (ist sûnder hi( s'n ste tre!st en s'n heechste str!ightedge.n *ierheid, net ien f!n /e s!ne!(de e*izen f!n it este!n f!n od krigen h!t ofgener!ted it "e!%*e f!ct%!""'2 ;""innich de e*%ste en ûne*%ste *!!rno((enûn(oog"ikheid sûnder hi( frede, frede, fre%gde en hope te krijen troch !""e ene!ringen str!'ing, ûnderh3"d, o!rder, *et !s gehie", is de i)ige rst en *ererte f!n d!t"e!%*e. #t feit d!t it (inskdo( kin net este!n sûnder od, is in sterker e*iis !si((en o!rs, fo!r d!t de (inske net sûnder od.

ochs, de (inske h!t net *est ste!t, e*%st f!n h!r od s%)er, dúd"ik ringe út !""e efredigjend off2 #t he!rt t! de ;""erheechste, d'/t se net st!rte, (!r nei d!t it h!t te*%rkjen. Io t! "iede se, od *ze (eie h!rren eigen *i""e. +!r kinne jo eskiedehokker doe"ste""ing f!n dit *%rk f!n tefo!ren. +inskdo( si" stopje ' !""e o!re"e!%*e, út od !s is h!r "ok (e!st efo!rder"ik. 9! ús prinsipe is 'n feite ithe%rist'ske prinsipe fo!r od.

=k, d' *ize, te finen od, net *%rde ferrife"je. ="tse f"!ter 'n de kennis f!n se"s de"'tste ding *r!!k e!rder of "etter. O( ús troch pine f"e)erings troch ús e"%tsen in

 p!rt 'n tsjinste""ings f!n tinken, in p!rt f!n de !ksje, d!t *o" sizze nei ferke!rdegedr!ch (ei respekt fo!r it ding o!rs!ken ' se"s (!r de genzing f!n f"!ter *%rdt

 rocht oer. e tr%est kennis "i%*t s! fo!r !""e esikingen op it "st !s de (e!st efredigend fo!r it fo"k "iet2 !""inne !s jo kinne c!"( do*n "ste. no oes dit !" út /e"'tste 'n/ e *r3"d, !s it (o!t net eskge *%rde f!n de gr%tste 'n de *r3"d, dr/t ekh!t de gr%tste 'nf"oed op s'n nocht en ûnnocht. ;""innich groeit (ei de e!rnst f!n de(%oite f!n kennis2 de st!ppen op /e hie"e te *zen gr%t, (!r st!dich. !t e*iist deopfettings f!n /e re"ig'.

'/t e! sjocht *is 'n od en s'n ferh3"ding t! de *r3"d en de *zens !""innich degr%tste ferh!"en f!n de *r3"d te "ike 'n de gr%tste fo"d*!ning fst d!t *' ' ste!t

 inne o( te "ûken op "e!%*e 'n hi(, se"s it e*iis f!n de gr%tste skient(e, net de

gr%tste fine *ierheid f!n dit ferh!!". 9!/n tinken, !s e! in ferh!!" prod%se!rre sokkekrftige effekten 'n /e *r3"d, (!r it "e!%*e 'n od.

e t*!dde krist"ike (ore"e geod- Lo)e d'n neiste !s d'se"s, o!nd*!!n"ik, d%s itfert!!"t (ei respekt fo!r ús !ksjes d!n- '! nedich te *zen itse"de, oft de *insk hits joof jo neiste, d'/t d!n prod%se!rret f!n hi(se"s (ei hi(se"s, d!t it si" s!kje nei *r/t itgr%tste, of s! ferdie"en t%sken hi(se"s en de o!re, d!t it is op it gehie" de gr%tste2 (en*inst troch !s fer*!chtet de o!re k!nt, 'n e"ts gef!" it (e!st.

 >o !", (en soe (isegripe de krist"ike !s ús prinsipe, doe/t it *!!rd tocht d!t it soege!n út it feit d!t !""e keninkr'k no hie h!st te die"en s'n r'kdo( ûnder de e!r(en,

e"k krekt s!fo""e !s de o!re soe (o!tte te h3"den. #t hinget f f!n *!t net !""innich joen (', (!r ek de hie"e (e!st ko(t 'n it "jocht f!n !" de gefo"gen en de kontekst f!n!" de o(st!nnichheden f!n "!ngst(e. #t *ichtichste ding 'n dit fer3n is !" sorte!rre

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 32/33

troch de este!nde *etten, rege"s, ge*o!nten en pr!ktiken. #t docht "iken, d!t (enh!t te !ide ' it, op etingst d!t *!t is ferke!rd is net itse"de h!st %ndetect!"e2 jokinne der *is f!n *ze d!t it noch op ge(idde"d 'n /e sin f!n goed. +!r o!nt no t!!""es d!t noch fer"it ke!(er of se"s te o!rdie"e *irde, "'k*o"s, kinne jo f!!k

 erekkenje of sk!tten oft (en ringt (e!r *i""e o!n /e *r3"d 'n d!t it docht *!t o!n

in o!r of se"s nei s'n eigen ged!chten en e(o!sjes. no :roch it ûnt*ikke"jen f!n it prinsipe (ei respekt fo!r de n!t%er f!n (insken en dingen d'/t (eitsje en *!ge det!ken út tsjin ús en so!rgje fo!r hi(se"s !s d' h3"den it !"t'd fo!r de ste. F!n it

 egjin f, sk'ner e*%st*zen is >oting is it ' neier ûnders'k ep!!"d !""es. ="kh!t te ete"jen de hie"e f!n de o!re *!t it etter !s se kinne *ier(eitsje h!rse"s en d!tde "ste h!t te ete"jen hi( fo!r it doe" dese"de *ize 'n *ero(. ="k h!t it o!re k!ntse"s o( te d*!!n *!t er docht etter !s in o!r kin net !rre (ei hi(. #t is net redeno( te sp"it krften en so!rgen tefo""e en !""erh!nne s!ken s!(!r. !t ropt ien h3n itfo!rdie" út, ' fo!rk!r te ieden in (inske, (!r ek ' fo!rk!r te krijen in edri%*2 e

e!rdere doe"en te ge!n, ússe"s, !s it fo!r*erp f!n ús !kti)iteit (e!st h!ndige "ok!!sjete eskgje e!rst, de "ste *reidet ús effekti)iteit troch se"s (ei (e!r !s o!ren.

#n (e!r 'n7djipte f*!ging o( *ero( nei it p%nt d!t 'n in goede fo"cho!rder f!ndingen, it o(tinken fo!r de *insk f!n it 'ndi)id% net "os f!n it o(tinken fo!r de *i""ef!n /e hie"e, e"k ste so!rget t!ge"'k, troch it gr%tste p!rt f!n de hie"e so!rget derfo!ren o!rso(2 (!r dit Jo""ecti)e Best f!n 'ndi)id%en en hie"e ne!(t krekt d!t e"k nei in

 protte re"!!sjes e!rsto!n se"s tenei fer!chtsje !s o!ren2 e!rsto!n k"!eid, iten enr!nken2 o!rs is er ' ste!t o( !fford net nei o!re2 !% it gr%tste p!rt f!n /e !r, ittichtst ' hi(, o(d!t se neist 'nge!n hi(se"s !s de ge"egensten fo!r*erpen 'n it r!(t

f!n s'n !kti)iteiten. izze op(erkings si""e fo"ste!n hjir.#t is f!!k no gerûk"ik, it prinsipe f!n k*e! 'n ego?s(e, o( it prinsipe f!n goed 'n de"e!fde fo!r *!t ús o!nge!nde sti"ste!nde. e rjochten "iket te *zen de site*!!sje, teerkennen hoe/t ús en !""es en od "'k!s s! esie d!t de groei f!n in t!ge"'k de o!reis ferûn, en d!t, dr/t it "iket o!rs, dit is krekt !""inne 'nsidinte"e optredens.

oe in ik ('n sûnens, ('n sterkte, ('n prest!!sjes, respekt, "e!fde, ik *ûn fo!r('se"s, j! f!n sin setten en pretten, o!n *!/t de e!r de drúf h!t o( te groeien fo!r(', stjoert de ijen fo!r (' fo!r de "o(, net fo!rút , "iid !s ('n !s ik hjir in

 e*%st d!t dit sûnens, d' krften, d' fo!rdie"en, d!t respekt, dizze "e!fde, dit

9inneser%ick%ngen troch (' !s fro((e, t!ge"'k te tsjinjen f!n !""e fro((e, enhjir' od se"s. Din de e!r(e, de s*!kke, de siken, Pressed de *r3"d s! fo""e tsjinje!s de 'n s'n od, en s'n ge*isse en s'n "iche( t!ge"'k i"!rio%s2 en h' soe !"t'drekken dizze *i""e !""innich !s in (idde" o( de *i""e f!n de o!ren5 #t is ûnn!t%er"ik,it is ûn(oog"ik, en s! fier is it (oog"ik ske!"ik o(d!t it (!kket de (oti)en fo!r ste!ksje se"s (!chte"e!s.

MH.

;s ik de krist"ike (ore"e *%rden *iene 'n it f%ortskoppen sjen 'n ús prinsipe nei de oppe s!fo""e, ik si" net ûntrekke o( te erkennen d!t h!rren 'nterpret!!sje 'n /eûnt*ikke"ing f!n it kristendo( no((en eins in fo"s"ein o!re rjochting, en d!t de

7/25/2019 Oer de Heechste Goed.-frysk-Gustav Theodor Fechner

http://slidepdf.com/reader/full/oer-de-heechste-goed-frysk-gustav-theodor-fechner 33/33

reden drf!n kin *%rde socht 'n/ e 9kriften se"s , ;"t'd hjir nei de gr%ttef%nd!(ent!"s f!n "!ngst(e, de god"ike geo!den *iisde2 it 'ndi)id% *o" gr!!ch d!tf!n f"eis, o!n /e o!re k!nt, nei !""e ged!chten ferk"e!rre !s net *ichtige fer*erp"ik. =nit is ek 'n "ine (ei ús principe, !s in konf"ikt ûntstiet t%sken de t*!2 (!r (en h!tút"ein d!t, !s de *i""e soe *ze ne!t fo""e, fer!chting, en út dit de (%ontsen d'/t

(ortific!tions d'/t preken h!**e nei fo!ren ko((en tsjin de g"eonens f!n dizze*r3"d2 *'"st (!r inke"d de "'tse sterke ephe(er!" "!ngst(e tsjin *!t s' dr!!cht, endr!gen i)ich, is setten op ho"d. oed soe *ze in tiid doe/t f!""e fo"s"ein 'n itheidendo( d' i)ige fûne(inten f!n (insk"ike "!ngst(e ste!t, rotted, *!!rdenferne!tige, en!((en fhink"ik krekt gjin sek%ere redenen *er, en se"s ride den!((e f!n *i""e te "itten !s (en in de s!!k (o!tte "it tiid ni((e "!ng2 *!nt jo kinnenet *er opo%*e de fûne(inten f!n "!ngst, sûnder de "!ngst(e se"s 9kier(%ontse!che!rder2(!r *' hoopje t! od, d!t in pe!r (i"enni! h!**e tiid gench o( fiC dizze

 !sis s! fier d!t op de festi)!"s *er de skient(e koe opste!n. e needs!!k fo!r dit is

nei !""e ged!chten o(d!t2 *!nt !" (en egjint hjir en dr op /e *e!rde f!n/ e !ses ent*ife"je se"s, útsein !s se (o!tte dro( h!**e *ze 'nh3"d.

#n (or!!" en re"ig' (o!tte ko((e ienris, net !s in ferste%rder f!n este!nde (!r !s "osso( oer it fer"ine, d'/t it *%rd L%st ringt *ero( nei rjochts e!re. 9okke si" s"%tede k"e!sters en iepen "ien en hi""ich ke%nst, en dochs !""es (o!i ho"d (e!r hi""ich!s it goede d!t is net !""innich t*ingende *i""e 'n it ne!r o!n*zich, (!r fo!r !""etiden, en rûn 'n fer(iddens2 en h3"d !s de (e!st hi""ich f!n !" it goede od, d'/t 'ns'n h3n en !""e goede *e!ring "okkich ûnder s'n hoed en esp!rret !""e k*e! "stûnder dizze hoed.

e tsjerke is o((ers !" o%d, de ge(eente no is, !s de "e!r is preke f!n it strijen f!n/e gr%tste *i""e2 !s od se"s h!t oprjochte de e!rste dei f!n de skepping, en de sti( f!ns'n forkindiging is !"t'd sterker !s !""e (inske k"onk preek2 !""e (insk"ike kostú(sn!!( !"t'd de rjochting f!n de gr%tste *insk. +!r in so!d (ist is o( de gr%ttetsjerke2 de (ienskip is net fûn tege!rre2 de *%rden f!de he!"e egrepen en ferke!rd

 egrepen *%rden. >o ûntspringt op it heechste :h%r(esh<he de "'tse rûne et f!n degr%tste *i""e !s in "jochtsjende knop, en nei "!ng sk'nde sti" troch de (ists, ien ke!rko(t in sinne d'/t se ferstr%id, en g"!ns en g"!ns, h' st!dicho!n egjint te"jochtsje. =n doe/t de k"ok, d!t h!t de e!( d'/t it erfde f!n ien f!n n!cht, t!nker

o!nk%ndige si" *ze "!ng sûnt sto!r *ei, is ek goed ris dro*n in krftich k"ok d!t is(ei (!chtiger tonge !""e oprop fo!r h!r(onie%ze 'ntocht 'n /e tsjerke, troch h!rrentop *er útstrie"et it "jocht f!n /e ;"derheechste.