Ünİte 5 duyu organlarimiz ve...

ÜNİTE 5 DUYU ORGANLARIMIZ VE DUYULARIMIZ

Hipermetrop Miyop

Mercek

Retina Sklera Damar Tabaka

İris

Gözbebeği

Ortasındakiboşluk

BulunurIşınlarOdaklanmazsa

IşınlarıÜzerineOdaklar

Tabakaları

Parçasıdır

GÖZ Konjanktiva

DUYU ORGANLARI

DERİ

KULAK BURUN

DİL

Görme

Basınç, dokunma, sıcak,soğuk, ağrı Tat Alma

Tat AlmaTomurcukları

Duyu Alıcılar

Dış Kulak

Bulundurur

İşitme Koku Alma

Tat AlıcılarBulundurur

Orta Kulak İç Kulak

Sarı Bölge

Kulak Kepçesi

Dış Kulak Yolu

Kulak Zarı

Titrer

Ses DalgalarıGeçer

Ses DalgalarınıToplar

ÖstakiBorusu

İşitmeKemikçikleri

Basıncı Dengeler

TitreşimleriYükseltir

Yarım DaireKanalları

Kohlea

Vücudun DengesiniSağlar

Duyu AlıcıTüycüklerİçerir

Koku AlıcılarBulundurur.

Korur

Bölümleri

Bukalemunların gözlerinibazen öne bazen de yanlaraçevirdiği bilinmektedir. Sizcebukalemunlar gözlerini hangidurumlarda yanlara, hangidurumlarda öne çevirir?Arkadaşlarınızla tartışınız vedüşüncelerinizi not alınız.Ünite sonunda notlarınızıgözden geçiriniz.

Yandaki resimde gördüğünüz bardaktaki meyve suyunun tadını rahatlıklaalabiliriz fakat cam bardağın tadını alamayız.Neden? Arkadaşlarınızla tartışınız ve düşüncelerinizi not alınız.Ünite sonunda notlarınızı gözden geçiriniz.

Resimdeki avcılardan hangisinin kıyafeti hem kendi güvenliği hem de av açısından dahauygundur?

Bir gözünüzü kapatınız. İki tükenmez kalemi göz hizasına getirin ve uçlarını birbirine temasettirin.Yukarıdaki işlemi rahatlıkla yapabiliyor musunuz? Arkadaşlarınızla tartışınız vedüşüncelerinizi not alınız. Ünite sonunda notlarınızı gözden geçiriniz.

70

Giriş Etkinlikleri5

Tüm canlılar iç ve dış çevrelerinde gerçekleşen değişimlerle karşı karşıya kalırlar. Geneldehayatta kalmaları, bu değişimlere verdikleri doğru tepkilere bağlıdır. Canlılar çevrelerindekideğişimleri algılayabilmek için birtakım yollar geliştirmişlerdir. Canlıların çevredeki değişimlertarafından uyarılabilen duyu alıcıları vardır. Duyu alıcılar duyu organlarında gruplar halindebulunurlar.

Hayvanların besin bulabilmeleri için duyu organlarına ihtiyaçları vardır. Duyu organlarınınyardımı ile düşmanlarından korunabilirler, yollarını bulabilirler.

Hayvanlar dünyayı duyu organları sayesinde algılar. Farklı türler dünyaya farklı duyupencerelerinden bakarlar ve algıladıkları da farklı olur. Örneğin, köpekler renkleri göremezlerfakat işitme ve koku alma duyuları insanlarınkinden çok daha gelişmiştir. Güneş doğarkenköpeğinizle gezintiye çıkarsanız; siz güneşin muhteşem manzarasının keyfini alırken, köpeğinizbelki de çalılıkları koklamaktan ve orada yaşayan küçük hayvanların seslerini işitmekten keyif alıyorolacaktır.

71

'Duyu Organlarımız ve Duyularımız' bölümünde duyu organlarımızın çevremizdeki değişikliklerinasıl alabildiğini ve görme, işitme, dokunma gibi duyuların nasıl algılandığını öğreneceğiz. İnsandabeş duyu organı vardır. Bunlar yukarıdaki resimde gösterilmiştir.

kulak

göz

burun

dil deri

DUYU ORGANLARIMIZ VE DUYULARIMIZ

Duyu Organlarımız ve Duyularımız

72

5 5.1 A - Gözler

Bu konuyu sınıfta işlemeye başladığınız zaman kulaklarınız öğretmeninizin sesini işitiyor,gözleriniz ise bu kitaptaki cümleleri ve resimleri görüyor. Gözlerinizin nasıl çalıştığını ve nasılgörebildiğini hiç düşündünüz mü?

Göz içi sıvı dolu bir top gibidir. Işığa duyarlı olan ve ışığı alan hücreler gözün iç kısmında bulunur.Gözün ön kısmında gözü koruyan çok ince bir hücre tabakası vardır. Bu tabakaya adı

verilir.

Araba ile seyahat ederken arabanın ön camını temiz tutmak ve çevremizdeki cisimleri rahatgörebilmek için ne yaparız?

Arabanın ön camına su püskürtüp sileceklerle temizlediğimiz gibi gözün ön kısmı da sık sıkgözyaşları ile yıkanır ve gözümüzü her kırptığımızda temizlenir. Göz kırpma göze ulaşan tozzerreciklerini uzaklaştırır.

konjanktiva

Böceklerde ve örümceklerdeçok sayıda göz birimininbirleşmesiyle oluşan petek gözbulunur. Petek gözlerde herbir gözcük kendi optiksistemine sahiptir.Böceklerin gözleri hareketlicisimlerin algılanmasındainsana göre 12 kat daha hızlıhareket etme özel iğ inesahiptir. İnsan gözü saniyede40 - 55 titreşimi izleyebilirkensinekler 260 - 265 titreşimiizleyebilirler.

Bi i ydunuz?l yor mu

1) Konjanktiva'nın gözdeki önemi nedir?2) Gözümüze toz kaçtığında neden gözümüzyaşarır ve gözümüzü sık sık kırparız?

Göz sağlığımız için yüzümüzü ve gözlerimizi hersabah ve yatmadan önce mutlaka yıkayalım.

iris

gözbebeği

sklera

gözler insan gözünün boyuna kesiti

gözyaşı kanalı

gözyaşı bezi

göz yaşı bezi ve gözyaşı kanalı

73

5.1 B - Enerji Dönüşümü Yapan Göz ve Yapısı

Gözler ışığı alarak enerji dönüşümü yapan ve beyne elektrik sinyalleri gönderen özel sinirhücrelerine sahiptir.

Dış ortamda meydana gelen değişiklikler (sıcaklık, dokunma, ışık vb.) tarafından uyarılabilenözel hücrelere denir. Gözde ışık tarafından uyarılabilen duyu reseptörleri vardır.duyu reseptörleri

İki Gözle Görme

Canlılar iki gözle derinlik ve mesafeleri dahakolay kestirebilir fakat tek gözle yanılabilir. Görüşalanımız iki gözle genişler. Doğadaki canlılarabaktığımızda av olan canlıların gözleri, geniş görüş alanıiçin yanlardadır. Bu canlılar, düşmanlarını erken görürseyaşama şansları daha yüksektir. Avcı konumundakicanlıların ise gözleri avlarının mesafesini daha iyikestirebilmeleri için öndedir. Örneğin, şahinlerde veyakaplanlarda gözler öndedir.

Mavi balinanın gözlerininbüyük l ü ğü f u tbo l t opukadardır.


irisGözün renkli kısmıdır.Göz yuvarlağının içineulaşabilecek ışık miktarını ayarlar.Damar tabakanın bölümüdür.

göz merceğiIşığın kırılmasınıve görüntünün retinadaodaklanmasını sağlar.

retina (ağ tabaka)Işığa duyarlı hücreleri içerir.Gözün en iç tabakasıdır.

damar tabaka

(pigment tabakası)Retinanın beslenmesinisağlayan kan damarları içerir.

optik sinirMesajları gözdenbeyine taşır.

sklera

(sert tabaka)Gözün şeklini vegözü korur.

sarı lekeRetinanın ışığa enduyarlı bölgesidir.

kör noktaOptik sinirin bulunduğu yerde ışığaduyarlı hücreler bulunmaz. Bu noktadagörüntü oluşamaz.

kirpiksi kaslarKasılıp gevşeyerek merceğinşeklini değiştirirler.

korneaSert tabakaya aitsaydamlaşmış yapıdır.Işığın göze ulaşmasını sağlar.

göz bebeğiIşığı göz yuvarlağına ulaştıranboşluktur. Gözbebeği gözünsiyah görünen kısmıdır.

Her iki bölüm de sıvı ile doludur.Bu sıvılar gözün şeklinin ve canlılığınınkorunmasını sağlar.

1) Gözde bulunan yapıları ve görevlerini yazınız.2) Tavşanların gözlerinin yanda olması onlaradoğada nasıl avantaj sağlar?

avcı hayvandagözler öndedir

av olan hayvandagözler yandadır


74

5Bir cisme bakarken cisimden gelen ışık ışınları sırası ile kornea, gözbebeği ve mercekten

geçerek retina üzerine düşerler ve retinada görüntü oluşur.

5.1 C - Görüntü Oluşumu ve Görme Olayı

�

�

�

�

Cisimlerden gelen ışık ışınları önce , daha sonra da tarafından kırılıpodaklanırlar.

Görüntü oluşur. Retinada oluşan görüntü ve

Retinadaki (duyu reseptörleri), görüntüyü elektriksel sinyallere (mesajlara)dönüştürürler,

mesajları gözden beynin görme olayından sorumlu merkezine taşır,

kornea mercek retina

tabakasında

retina tabakasında baş aşağı iki boyutludur.

ışık alıcıları

Optik sinir,

Beyin mesajları yorumlar ve düz, üçboyutlu görüntüler haline getirir. Görme olayı

beyinde gerçekleşir

Retina'da görüntü 0.1 saniyekalır.Göz hastalıklarının tedavisi veg ö z s a ğ l ı ğ ı a l a n ı n d auzmanlaşmış Göz HastalıklarıUzmanı doktorlar vardır.


Sizce aşağıdaki şekillerin hangisinde görme daha nettir?

Retinada oluşangörüntü baş aşağıve iki boyutludur.

Retina Tabakasında Görüntü Oluşumu:

1)Retinadaki görüntü oluşum aşamasını anlatınız.2)Yandaki harfin retinadaki görüntüsü nasıldır?

Göz sağlığımız için yeterli ve dengeli beslenelim,özellikle A vitamini içeren besinleri tüketelim.

75

5.1 D - Farklı Uzaklıklardaki Cisimlerin Retinada Odaklanması

•Kirpiksi kaslar kasılır.Göz merceği kalınlaşır.Yakındaki cisim odaklanır

••

•••

Kirpiksi kaslar rahatlar.Göz merceği incelir.Uzaktaki cisim odaklanır.

İnsanlar yaşlandıkça gözm e r c e ğ i e s n e k l i ğ i n ikaybetmeye başlar ve gözuyumu eski gücünü kaybeder.Göz merceğinin bulutlanmasıo lan katarakt , çok s ıkrastlanan bir hastalıktır. Basitb ir operasyon la tedav iedilebilir.


Gözlerimizi sık sık uzağa bakarak dinlendirelim.

1) Göz merceğinin şekil değiştirebilmesineden önemlidir?2) Uzaktaki bir cisme baktıktan sonra yakındaki bircisme bakarken gözde ne gibi değişiklikler olur?

Yakındaki Bir Cismin Retinada Odaklanması

Uzaktaki Bir Cismin Retinada Odaklanması


Yakındaki cisimlerden gelen ışık ışınlarının retinada odaklanabilmesi için uzaktaki cisimlerdengelen ışık ışınlarına göre daha çok kırılması gerekir. Bu olay da göz merceğinin şekil değiştirmesiylesağlanır. Göz merceği ne kadar kalın olursa ışık ışınları o oranda çok kırılır.

Kirpiksi kasların kasılıp gevşemesi göz merceğinin incelip kalınlaşmasını sağlar.Yakındaki bir cismin net görülebilmesi için mercek kalınlaşır. Uzaktaki bir cismin net

görülebilmesi için göz merceği incelir.Gözün farklı mesafelerdeki cisimleri odaklayabilmesine 'göz uyumu' denir.

Yakındaki bir cismin net görülebilmesi için mercek ince mi yoksa kalın mı olmalı?

76

5Karanlık bir yerden dışarıya gün ışığına çıktığımızda gözlerimizin net görmesi zorlaşır ve ışığa

alışıp tekrar net görebilmemiz biraz zaman alır. Bu gibi olaylar bize retinaya gelen ışık miktarınınayarlanması gerektiğini hatırlatır.

Işık ışınları göze gözbebeği adı verilen küçük bir delikten geçerek girer. İris kendi boyutunudeğiştirerek gözbebeğinin büyüyüp küçülmesini sağlar. Ortamda az ışık varsa gözbebeği göze daha çokışık ulaşabilmesi için büyür, ortamda çok ışık varsa göz bebeği küçülür.

5.2 A - Göze Gelen Işık Miktarının Ayarlanması

Etkinlik:

Renkli Görme

İki gözünüzü aynada iyice inceleyin. İris ve gözbebeğininbüyüklüklerine dikkat edin. Daha sonra bir gözünüzü bir süreelinizle kapatın ve diğer gözünüzle aynaya bakın. Şimdi eliniziçekin ve daha önce kapalı olan gözünüze aynada bakın.

Daha önce kapalı olan gözünüzde ne gibi değişikliklergözlemliyorsunuz?

Retinada bulunan ışık alıcılarının bazıları renkli ışığaduyarlıdır.

En yaygın renk körlüğü kırmızı, kahverengi ve yeşiliayıramama durumudur.

Tam renk körlüğünde ise renk körü kişi tüm renkleri, gri vegrinin tonları olarak görür.

�

Renkli ışığa duyarlı alıcıların herhangi bir çeşidinin

eksikliği durumunda renkleri ayıramama yani 'renk körlüğü'

ortaya çıkar.

Erkeklerin %8, kadınların ise%0.4 renk körüdür.Hayvan l a r ı n çoğu renkkörüdür.

Bi i ydunuz?l yor mu1) Göz bebeğimizin büyüyüp küçülmesihangi şartlarda ve nasıl gerçekleşir?2)Renk körlüğünün nedeni nedir?

Göz sağlığımızı koruyabilmek için çokparlak ışığa çıplak gözle bakmayalım.

Ortamda az ışık varsa gözbebeği büyür. Ortamda çok ışık varsa gözbebeği küçülür.

Normal gören biri kişi şekildeki16 rakamını görebilir, renk körü

bir kişi ise göremez.

77

Gözde bulunan kirpiksi kasların göz merceğinin şeklini değiştirerek farklı mesafelerdekicisimleri odaklayabildiğini daha önce öğrenmiştik. Cisimlerden gelen ışınlar yeterince odaklanamayıpnet görüntü oluşturulamazsa görme bozuklukları ortaya çıkar:

Göz merceği yeterince incelemezse uzaktaki cisimlerden gelenışık ışınları gereğinden fazla kırılır ve retinanın üzerine değil önüne düşerler. Net görüntü eldeedilemez ve adı verilen görme bozukluğu ortaya çıkar.

Göz yuvarlağı gereğinden fazla uzun ise yine aynı durum ortaya çıkar ve net görüntü eldeedilemez.

Bu göz bozukluğu kullanılarak düzeltilebilir.

Uzağı görememe (miyop göz):

uzağı görememe (miyop göz)

kalın kenarlı (dışbükey) mercek içeren gözlük

Yakını görememe (hipermetrop göz):

yakını görememe (hipermetrop göz)

ince kenarlı (içbükey) mercek içeren gözlük

Göz merceği yeterince kalınlaşamazsa yakındakicisimlerden gelen ışınlar gereğinden az kırılır ve retinanın arkasına düşerler. Net görüntüoluşturulamaz ve adı verilen görme bozukluğu ortaya çıkar.

Göz yuvarlağı gereğinden fazla kısaysa yine aynı durum ortaya çıkar ve net görüntüoluşturulamaz.Bu göz bozukluğu kullanılarak düzeltilebilir.

5.2 B - Retinada Tam Odaklanmış Görüntüler Elde Edilemezse!

1) a) Uzağı görememenin nedenleri neler olabilir?b) Bu göz kusuru nasıl düzeltilebilir?

2) a ) Yakını görememenin nedenleri neler olabilir?b) Bu göz kusuru nasıl düzeltilebilir?

3) Yakını görememe ve uzağı görememe dışındabaşka hangi nedenlerden insanların gözlükkullandığını araştırınız.

Göz uyumu, memeliler bazıkuşlar ve sürüngenlerde gözm e r c e ğ i n i n ş e k i ldeğiştirmesiyle, balık vek u r b a ğ a l a r d a i s e g ö zmerceğinin ileri geri hareketettirilmesiyle sağlanır.Kontakt lensler de görmebozuk luk lar ın ı düze ltenmerceklerdir.

hipermetrop gözdegörüntü oluşumu


hipermetropgözde düzeltilmişgörüntü oluşumu


incekenarlımercek

Gözlük, Göz Hastalıkları Uzmanı doktoruntavsiyesi ile önerilen şekilde kullanılmalıdır.

miyop gözdegörüntü oluşumu

miyop gözde düzeltilmişgörüntü oluşumu

kalınkenarlımercek

78

5Su birikintisine atılan taş nasıl suda dalgalar oluşturuyorsa sesler de havada aynı dalgalar

halinde yayılır. Ses dalgaları titreşimler halinde kulaktaki duyu alıcılarına ulaştıkları zaman duyualıcıları beyine mesaj gönderir ve işitme gerçekleşir.

Yukarıdaki şekilde gördüğünüz gibi kulak üç bölümdenoluşur; .

kulak kepçesi, dış kulak yolu ve kulakzarı bulunur.

işitme kemikçikleri (çekiç, örs, üzengi)ve östaki borusu bulunur. orta kulak ile dışortam arasındaki basıncı dengeleyip kulak zarının zarargörmesini engeller.

kohlea (salyangoz), yarım dairekanalları bulunur.

dış kulak, orta kulak ve iç kulak

Dış kulakta;

Orta kulakta;

Östaki borusu

İç kulakta;

1) Kulağın bölümlerini ve bu bölümlerdebulunan yapıları yazınız.2) Östaki borusunun görevi nedir?3) İşitme aygıtının hangi durumlarda kullanıldığını venasıl çalıştığını araştırınız.

5.3 A - İşitme ve Denge Organı; Kulak

Çok yüksek ses ve gürültü bulunan eğlence ortamlarındafazla vakit geçirmek işitme kaybına yol açabilir.

kulak

zarı

Dış Kulak Orta Kulak İç Kulak

dış

kulak

yolu

kulak

kepçesi

çekiç

örs

üzengi östaki

borusu

kohlea

(salyangoz)

işitme siniri

yarım daire

kanalları

Kulakta bulunan yapılar


İnsan, frekansı 20- 20.000 Hzarasındaki sesleri duyar.Köpekler 100.000 Hz sesleri,yarasalar 98.000 Hz, balıklar3.000-4.000 Hz, kurbağalar50.000 Hz frekanslı sesleriduyabilirler.K u l a k , b u r u n , b o ğ a zhastalıklarının tedavisi ve buyapı ların sağl ığ ı a lanındauzmanlaşmış Kulak-Burun-BoğazUzmanı doktorlar vardır.

Kulak koruyucularıkulağın zarar

görmesini önleyebilir

79

1) Ses titreşimleri kulak boyunca nasıl ilerler veduyu alıcı tüycükler nasıl ulaşır açıklayınız.2) Sağırlığa yol açabilecek nedenleri araştırınız.3) Kulakta hangi yapılar denge duyusunu algılamamızı sağlar.4) Belirli bir süre kendi etrafımızda döndükten sonradengemizi sağlamakta zorlanırız. Neden?

5.3 B - İşitme

Dengeİç kulakta denge duyusunu algılamamızı sağlayan yarım daire kanalları vardır. Bu kanalların içi

özel bir sıvıyla doludur. Her kanalın sonunda duyu alıcı tüylerle kaplı küçük bir bölüm vardır. Hareketettiğimiz zaman kanallardaki sıvı akar ve tüylerin bükülmesini sağlar. Tüylerin bükülmesi duyu alıcılarınbeyine elektriksel mesajlar göndermesini sağlar. Beyin bu mesajları yorumlar ve hareket ederkendengede olmamızı sağlar.

Sesdalgaları

7. İşitme siniri

Elektriksel mesajlarıbeyine taşır. Beyin bu

mesajları yorumlar

ve işitme olayı

beyinde gerçekleşir.

1. Kulak kepçesi sesdalgalarını toplar vekulağın içine yönlendirir.

2. dış kulak

yolu

kulak zarı

Ses dalgalarından geçerek

na ulaşırlarve kulak zarınıntitremesini sağlarlar.

3. Kulak zarı

kulak

kemikçikleri

tireşimleriyükselterek

ne iletir.

4. Kulak kemikçikleri detitreşimleri bir çok katyükselterek oval pencereye iletirler.

5. Oval pencere

kohlea

nin titremesiile da bulunan sıvıhareket etmeye başlar.

6.

duyu alıcı tüycükler

Sıvının hareketi kohleadabulunan inhareket etmesini sağlar.Duyu alıcı tüycükler beyininişitme merkezine elektrikselmesajlar gönderir.



Çevre kirliliklerinden bir taneside ses kirliliğidir.Bir arabada giderken gözlerinizbeyninize hareket halindeolduğumuzu bildirirken, yarımdaire kanalları sabit olduğumuzubildirir. Bu da araba tutmasınaneden olur.

İşitme

80

5Deri, vücudu saran bir örtüdür, sadece vücudu örtmekle kalmaz, vücudun çevreyle ilişkisini

sağlayan bir duyu organı olarak da görev yapar. Derinin en üst kısmı ölüdür. Ölü bölümün altındaki canlıtabakada; dokunmaya, sıcağa, soğuğa, basınca ve ağrıya duyarlı olan milyonlarca duyu alıcı vardır.Uyarılan duyu alıcılar, beyine elektriksel mesajlar gönderirler.

Vücudumuzun farklı bölgelerinde bulunan duyualıcıların çeşidi ve sayısı çok değişkendir. En çok sayıdave en çeşitli duyu alıcı parmak uçlarımızda bulunur. Buyüzden parmak uçları dokunmaya ve diğer duyulara karşıçok duyarlıdır. En az duyu alıcı ise sırtımızın ortakısmında bulunur.


D e r i n i n h e r h a n g i b i rbölümünde ağrıya duyarlı duyualıcıları (almaçları) soğuğaduyarlı duyu alıcılarındanyaklaşık 30 kat daha fazladır.Soğuğa duyarlı duyu alıcılarısayısı da sıcağa duyarlıolanlardan yaklaşık 10 katfazladır.

1) Derinin vücudumuzu sarması dışında başka negörevi vardır?2) Deride bulunan duyu alıcılarını ve görevleriniyazınız.3) Kıyafetler sürekli derimize değdiği haldeçoğunlukla onların üzerimizde olduğunu farketmeyiz. Neden? Araştırınız.

5.4 A - Deri

Serbest sinir uçları

Ağrıya duyarlıdır.Deri yüzeyine yakınbulunurlar.

KılKıl köklerinde dokunmaya

duyarlı alıcılar bulunur,kılların hareketi dokunmayıbeyinde algılamamızı sağlar.

Dokunmaya ve hafif basınca

duyarlı duyu alıcılar yüzeyeyakın bulunur ve cisimlerindokusunu algılamamızı sağlarlar.Örneğin pürüzlü veya pürüzsüz.

Deri yüzeyi

soğuğa duyarlı

duyu alıcılar

sıcağa duyarlı

duyu alıcılar

Pacini cisimciği basıncaduyarlı duyu alıcıdır. Bizezarar verebilecek, yaralayabilecekbasınçları algılamamızı sağlar. Diğerbasınca duyarlı duyu alıcılardandaha derinde bulunur.

İnsan derisinin kesiti ve derideki duyu alıcılar

81

İnsanda tat alan duyu organı dildir.Dilin alabildiği tatlar dört çeşittir: tatlı, ekşi, acı ve tuzlu.Dilde tatları alan özel yapılar tat alma tomurcuklarıdır. Tat

alma tomurcukları dilin yüzeyindeki küçük kanallar içinde bulunur.Tat alma tomurcukları, dilin üzerindeki sıvıda çözünmüş

maddeler tarafından uyarılır. Uyarılan tat alma tomurcuğu, beynemesajlar gönderir.

Birçok tat alma tomurcuğu farklı oranlarda dörtçeşit tat tarafından uyarılabilir. Örneğin, bir tat almatomurcuğu en yüksek oranda tatlıya cevap verirken,tuzluya daha düşük oranda acı ve ekşiye de çok azcevap verebilir.

Farklı çeşitteki tat alma tomurcukları dilüzerinde öyle bir şekilde yayılmıştır ki, tatlı tattarafından en fazla uyarılanlar dilin uç kısmında ,tuzlu tat tarafından en fazla uyarılanlar dilinyanlarında, ekşi tat tarafından en fazla uyarılanlardilin yine yanlarında ve acı tat tarafından en fazlauyarılanlar dilin arka kısmında yoğun olarak bulunur.

Etkinlik: Dilinizin üzerine kesme şeker koyun ve kesme şekerin tadını nasıl aldığınıza dikkat edin.Temiz bir kağıt mendil ile dilinizin üzerini kurutun ve diliniz kuruduktan sonra üzerine kesme şekerkoyun. Kesme şekerin tadını alabiliyor musunuz?

1) a) Dilde hangi tatlar alınabilir?b) Dilin şeklini çizerek üzerinde bu tatların yoğunolarak alındığı bölgeleri gösteriniz.2) Dilde tatları alan özel yapılar nelerdir?


Dilin üzerinde yaklaşık 9000tat alma tomurcuğu bulunur.S i n e k l e r i n t a t a l ı c ı l a r ıayaklarında ve ağız bölgelerindebulunur.

5.5 A - Dil ve Tat Alma

Sigara içenlerin tat alma duyularında zayıflama olur.

dilin tat alma bölgeleri

tatlı

tuzlutuzlu

ekşi

ekşi

acı

dilin yüzeyi

dilin yüzeyi

(büyültülmüş)

tat almatomurcuğu

dil yüzeyindekikanal


82

5Burunda koku alan duyu alıcılar bulunur.Dildeki tat alıcılar gibi koku alıcılar da kimyasallar

tarafından uyarılır.

Nefes alırken havayı ve havadaki kimyasalları burunboşluğuna yönlendiririz. Burun boşluğunun üst tarafında koku almaalanı olan bulunur.

Koku alıcıları sarı bölgededir. Burnun içerisindeki sıvıdaçözünmüş kimyasal maddeler koku alıcılarını uyarır. Uyarılan kokualıcı, beynin koku alma merkezine mesaj gönderir ve bu mesajlarbeyinde yorumlanır.

sarı bölge

Besinlerin tadını aldığımızda beğendiğimiz bir besinse lezzetli olduğunu veya beğenmediğimizbir besinse lezzetsiz olduğunu düşünürüz. Burnumuz tıkalı olduğunda veya grip olduğumuzda besinlerintadını alabilmemize rağmen bize pek lezzetli gelmezler.

Besinlerin lezzetini algılamanın tıkalı burunla bir ilgisi olabilir mi?

Besinlerin lezzeti hem tatlarına hem de kokularına yani aromalarına bağlıdır. Besinlerin kokusutam olarak algılanamazsa lezzetlerini de algılayamayız.

1) Kokuların burun tarafından nasılalındığını açıklayınız.2) Burunda koku alma bölgesine ne isim verilir?3) İnsanların tat ve koku almaya dayalıyaptıkları meslekleri araştırırak örneklerveriniz.4) Hayvanların koku duyularını ne amaçlar içinkullandıklarını araştırarak örnekler veriniz.

5.6 A - Burun ve Koku Alma


Bazı böceklerin koku alıcılarıantenlerinde bulunur.Kokular üzerine eğitilmiş birinsan 10.000 farklı kokuyualgılayabilir. Köpekler için ise burakam neredeyse sonsuzdur.Kokarcalar düşmanlarındankorunmak için koku salgılarlar.Kokarcalar bu nedenle en kötükoku lu hayvan lar o l arakbilinirler.Tilkilerin ayaklarında özel kokusalgılayan bezler vardır. Böylecetilkiler kolayca gittikleri yerdengeri dönebilirler.Köpekbalıkları okyanusta birdamla kanın bile kokusunualabilirler.

Burun boşluğu ve koku alma alanı

Burunboşluğu

Kokualıcılar

�

�

�

�

�

Gözün içine gelen ışık miktarını denetler. ___________________Işık ışınlarının retinada odaklanmasını sağlar. _________________Göz merceğinin şekil değiştirmesini sağlar. _______________Işığa duyarlı hücreler içerir. _________________Gözden beyine elektriksel mesajları taşır. ______________

2) Aşağıdaki iki şekil aynı gözün farklı zamanlardaki görüntüleridir.zaman 1 zaman 2

Sizce zaman 1 ve zaman 2 arasında aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmiştir?a) Göz kapanıp açılmıştır.b) Kişi karanlık bir odaya geçmiştir.c) Göze parlak ışık gelmiştir.d) Göz uzaktaki bir cisme odaklanmıştır.

3) Aşağıdaki soruları yanıtlayınız.a) Dış kulak, orta kulak ve iç kulağın resmini çizip içerdikleri yapıları gösteriniz.b) Kulaktaki hangi yapı ses dalgalarının toplanmasını sağlar?c) Kulaktaki hangi yapılar ses dalgalarının oluşturduğu titreşimleri yükseltir?d) Kulaktaki hangi yapı ses dalgalarının oluşturduğu titreşimler tarafından uyarılabilen duyu

alıcılar içerir?4) Yandaki soruları grafiği inceleyerek cevaplayınız.

83

TEST 5

1) a) Aşağıdaki göz kesiti şeklinde gösterilen yapıları isimlendiriniz.

b) Yandaki şeklin yapılarını kullanarak, kitapta birresim incelerken beyinde bu resmin algılanabilmesiiçin, gözde neler gerçekleştiğini sıra ile yazınız.

c) Aşağıdaki cümlelerin yanına cümlenin belirttiği görevi yapan yapının ismini yazınız.

a) Vücudun hangi bölümü dokunmayaen az duyarlıdır? Sizce bunun nedeninedir?b) Parmak uçlarında 1 cm² içerisindekaç tane dokunmaya duyarlı duyu alıcıvardır?c) Alında 1 cm² içerisinde 50 tanedokunmaya duyarlı duyu alıcı vardır.Bu bilgiyi de grafiğe ekleyin.

160

140

120

100

80

60

40

20

0

160

140

120

100

80

60

40

20

0

elinarkası

parmakucu

kol dudaklar burununucu


84

5 Çoklu Zeka Etkinlikleri

Kıbrıs'ta yaşayan iki hayvanın tat alma ve koku almaduyusunu araştırın. Elde ettiğiniz bilgilerikullanarak bu iki hayvanın tat alma ve koku almaduyularındaki benzerlik ve farklılıkları yazın.

Tat Alma DuyusuBenzerlikler1) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

2) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _3) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Farklılıklar1) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

2) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _3) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Not: koku alma duyusu için de benzerlik vefarklılıkları yazın.

Aşağıdaki sorulara siz de soru ekleyin ve kulaksağlığımız üzerine Kulak, Burun, Boğaz Uzmanı birdoktorla röportaj yapın. Aldığınız cevaplarısınıfta arkadaşlarınızla paylaşın ve sınıf panonuziçin bir yazı hazırlayın.

Soru 1: Kulağımızı hangi sıklıkta ve nasıltemizlememiz gerekir?Cevap 1: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Soru 2: İşitme duyumuzun zarar görmemesi içinnelere dikkat etmeliyiz?Cevap 2: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Aşağıdaki kavramlara siz de eklemeler yapın vegöz konusu ile ilgili bir kavram haritası hazırlayın.

Göz Konjanktiva Kornea Sklera

İris ............

Derinin hangi duyuları algıladığını dramatizeederek arkadaşlarınıza anlatınız.

göz

85

Çoklu Zeka Etkinlikleri

Kendinizi gözleri görmeyen bir kişi gibi hayal edin vebir gün boyunca yaşayabilecekleriniz hakkında biryazı hazırlayın.

Dinlediğiniz şarkılarda geçen duyu organlarımızlailgili cümleleri bir araya getirerek bir müzik kolajıoluşturunuz.

“Gözler kalbin aynasıdır”“Dil yarası........................”

Duyu organlarınız ve algıladıkları duyularısembolleştirerek kartondan küçük kartlar hazırlayın.

Göz, kulak, dil, burun ve deri hakkında neleröğrendiğinizi ve neler hissettiğinizi yazınız.

Göz HakkındaÖğrendiklerim .....................................................

Göz HakkındaHissettiklerim .....................................................

Kulak HakkındaÖğrendiklerim.......................................................

Kulak HakkındaHissettiklerim.........................................................

Bu kartları kullanarak arkadaşlarınızla oyunlaroynayabilirsiniz.


NOTLAR

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Ünİte 5 duyu organlarimiz ve...

Documents