1/67

T.C.

SARAYBOSNA BÜYÜKELÇİLİĞİ

TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

BOSNA HERSEK ÜLKE RAPORU

TEMMUZ 2015

2/67

İÇİNDEKİLER KISALTMALAR 4

1. GİRİŞ

1.1 Ülke Kimliği 5

1.2 Temel Ekonomik Göstergeler 6

1.3 Bosna Hersek Tarihine Kısa Bir Bakış 7

1.4 Siyasi ve İdari Yapı 8

1.5 Ekonomik Yapı ve Gelişmeler 11

2. SEKTÖREL BAKIŞ

2.1 Tarım ve Hayvancılık 17

2.2 Ağaç ve Orman Ürünleri 18

2.3 Sanayi Üretimi 19

2.3.1 Metal ve Metal İşleme 20

2.3.2 Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayii 21

2.3.3 Tekstil 22

2.3.4 İçecek 22

2.4 Doğal Kaynaklar ve Madencilik 23

2.5 Enerji 25

2.6 Ulaştırma ve Haberleşme/Telekominikasyon

2.6.1 Ulaştırma 26

2.6.2 Haberleşme/Telekomünikasyon 29

2.7 İnşaat ve Müteahhitlik 30

2.8 Turizm 33

2.9 Hizmetler

2.9.1 Basın-Yayın 34

2.9.2 Bankacılık 34

2.9.3 Perakendecilik 35

2.10 Sağlık Hizmetleri 35

3. YABANCI YATIRIMLAR 37

4. SERBEST BÖLGELER 41

5. VERGİ, TEŞVİK & DIŞ TİCARET MEVZUATI 44

6. BOSNA HERSEK'İN DIŞ TİCARETİ 48

7. BOSNA HERSEK-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ

7.1 İkili Ticaret 55

7.2 Yatırımlar 61

7.3 İkili Anlaşmalar ve Protokoller 62

8. FİRMALAR İÇİN YARARLI BİLGİLER

8.1 Yıl İçinde Düzenlenen Başlıca Fuarlar 63

8.2 Kurum ve Kuruluşların İrtibat Bilgileri 64

8.3 BiH İş Ortamı Hakkında Kısa Bilgiler 65

9. KAYNAKÇA 67

3/67

T.C.

SARAYBOSNA BÜYÜKELÇİLİĞİ

TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

Bu raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmeden kısmi ya da bütün olarak

kopyalanamaz ve kullanılamaz.

4/67

KISALTMALAR

AB (Avrupa Birliği)

BiH (Bosna Hersek)

CEFTA (Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması)

EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası)

EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birliği )

FBiH (Bosna Hersek Federasyonu)

FDI (Doğrudan Yabancı Yatırımlar)

GSYİH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla)

IFC (Uluslararası Finans Kurumu)

RS (Republika Srpska)

STK (Sivil Toplum Kuruluşu)

5/67

1.1 ÜLKE KİMLİĞİ

Resmi Adı Bosna Hersek

Kuruluş 01 Mart 1992

Başkent Saraybosna

Resmi Dili Boşnakça, Hırvatça, Sırpça (Boşnakça ve Hırvatça'da Latin, Sırpça’da Kril alfabesi kullanılmakta olup, hemen

hemen aynı dillerdir)

Nüfus 3.791.622 1-15 Ekim 2013 tarihlerinde yapılmış olan nufus sayımındaki tahmini bilgiler.

Din İslam, Hristiyanlık (Katolik ve Ortodoks), Yahudilik Boşnak (Müslüman) % 50, Sırp (Ortodoks) % 32, Hırvat (Katolik) % 15, Diğerleri % 3

Para Birimi Konvertible Mark (KM) Avro/KM=1.95583 (sabit kur). Diğer para birimlerindeki kurlar değişkendir.

Yüzölçümü

51.209 km2

Bosna Hersek Federasyonu 26.345 km2 (% 51.46)

Republika Srpska 24.840 km2 (% 48.52)

Brcko Bölgesi 12 km2 (% 0.02)

Komşuları Hırvatistan (Kuzey, Güney ve Batıda), Karadağ (Güneyde), Sırbistan (Doğuda)

Başlıca Şehirleri Saraybosna, Banja Luka, Zenica, Tuzla, Mostar, Prijedor

Havalimanları Saraybosna, Banja Luka, Tuzla, Mostar

Nehirler Drina (ülkenin en uzun nehri), Neretva, Sava, Bosna, Vrbas, Una, Sana

Limanlar

Ülkenin güneybatısında 20 km’lik bir sahil şeridi vardır, ancak bu bölgede

ticari limanı yoktur. Denize çıkışı ağırlıklı olarak Hırvatistan’daki Ploče

Limanı üzerinden gerçekleşmektedir.

İklim

Karasal İklim, Akdeniz İklimi (sadece ülkenin güneybatı kesimindeki Neretva

vadisinde Akdeniz iklimi görülür. Bu bölgelerde meyve bahçeleri, bağlar ve sebzecilik

yapılan alanlar bulunmaktadır) En sıcak ay: Temmuz (18-23

oC), en soğuk ay: Aralık: (0-2

oC). En yağışlı ay: Haziran

(ortalama yağış 110-115 mm), en kurak ay Aralık (ortalama yağış 20-70 mm).

Mesai Günleri / Saatleri Pazartesi-Cuma / 08:00-16:00 veya 09:00-17:00 - Haftalık çalışma

süresi: 40 saat

Ortalama Ömür Kadın (74.5 yıl), Erkek (68.9 yıl)

Okuryazarlık Oranı (%) 85

Resmi Tatiller 1-2 Ocak: Yeni yıl, 1 Mart: Bağımsızlık Günü, 1-2 Mayıs: İşçi Bayramı,

25 Kasım: Devlet Günü, Dini Bayramların İlk Günleri, Haftasonları

Saat Dilimi GMT +1 / Türkiye ile Saat Farkı (-1)

Uluslararası Telefon Kodu 387

Yol Ağı Uzunluğu Karayolu (22.630 km), Demiryolu (1031 km)

Ölçüm Sistemi Metrik Sistem

Mali Yılı Takvim Yılı

6/67

TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER

2000 2011 2012 2013 2014

Nominal GSYİH (milyon €) 5500 13177 13157 13445 13771

Reel GSYİH Artış Oranı (%) 5,5 0,1 -1,2 1,6 0,7

Kişi Başına Düşen Gelir (€) 1660 3431 3430 3509 3596

KM/ABD Doları Paritesi 2,12 1,41 1,52 1,47 1,47

Enflasyon Oranı (%) 4,8 3,7 2,1 -0,1 -0,9

İşsizlik Oranı (%) 39,7 27,6 28 27,5 27,5

Ortalama Net Ücretler (€) 190 417 422 423 424

Sanayi Üretimi Büyüme Oranı (%) 8,8 5,6 -5,2 6,7 0,1

Döviz Rezervi (milyon €) 522 3284 3328 3614 4001

Net Doğrudan Yabancı Sermaye (FDI)

Girişi (milyon €) - 357 273 214 284*

FDI/GSYİH Oranı (%) - 2,7 2,1 1,6 2,7*

Cari İşlemler Dengesi (milyon €) -955 -1269 -1168 -772 -1057

Cari Açık/GSYİH (%) 17,4 9,6 8,9 5,7 7,7

Dış Borç (milyon €) 2601 3406 3658 3786 4183

DIŞ

TİC

AR

ET

İhracat (milyon €) 4204 4018 4285 4018 4439**

İthalat (milyon €) 7938 7799 7756 7799 8282**

Hacim (milyon €) 12142 11817 12041 11817 12722**

Denge (milyon €) -3734 -3781 -3471 -3781 -3843**

İhracat/İthalat (%) 52,96 51,52 55,20 51,52 53,60**

(*) I-IX 2014 dönemi arasındaki Bosna Hersek Yatırım ve Teşvik Ajansı ön verileri.

(**) Bosna Hersek İstatistik Ajansı Verileri.

7/67

1.3 BOSNA HERSEK TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ

1463 Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildi ve Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak statüsüyle

Osmanlı İmparatorluğu’na katıldı.

1878 Osmanlı-Rus savaşı sonrası yapılan Berlin Anlaşması ile Avusturya-Macaristan

İmparatorluğu yönetimine bırakıldı.

1908 Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından ilhak edildi.

1914

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht prensi Franz Ferdinand ve eşinin

Saraybosna’da Bosnalı Sırp bir öğrenci olan Gavrilo Princip tarafından öldürülmesi ile I.

Dünya Savaşı başladı.

1918 1. Dünya Savaşı sonrasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılmasını

müteakiben kurulan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın bir parçası oldu

1921 Kral Alexander’in iktidarı ve ülkenin adı Yugoslavya (Güney Slavlar) Krallığı olarak

değişti.

1941 Almanya tarafından ilan edilen Bağımsız Hırvatistan Devleti (NDH)'nin yönetimi altına

girdi.

1945 Josip Broz Tito öncülüğündeki mücadele neticesinde bağımsızlığına kavuştu.

1948 Tito ve Stalin arasındaki anlaşmazlık neticesinde Yugoslavya Kominform’dan ihraç edildi.

1945-1991 Bosna Hersek Sosyalist Cumhuriyeti adıyla Yugoslavya Sosyalist Federal

Cumhuriyeti’nin bir parçası oldu.

1980 Tito hayatını kaybetti.

1991 Slovenya ve Hırvatistan Yugoslavya’dan ayrıldı.

1 Mart 1992 Referandum akabinde bağımsızlığını ilan etti.

1992-1995 Bosna Savaşı

1994 Hırvatlar ve Boşnaklar. aralarındaki çatışmaları sona erdiren anlaşmayı imzaladı. NATO

Bosnalı Sırplara geri çekilmeleri için ültimatom verdi.

1995 NATO'nun askeri müdahalesi gerçekleşti ve Sırp birlikleri teslim oldu.

14 Aralık 1995

Paris'te imzalanan “Dayton Barış Anlaşması” ile Bosna Savaşı sona erdi. Bu anlaşma ile

"Bosna Hersek Federasyonu", "Republika Srpska" ve "Brčko" bölgelerinden oluşan Bosna

Hersek Devleti kuruldu.

1996 Dayton Barış Anlaşması’nın sivil yönlerini uygulamakla yükümlü Yüksek Temsilcilik

Ofisi (OHR) hayata geçti.

2003 Bosna Hersek ile Türkiye arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması yürürlüğe girdi.

2004 NATO, barış koruma görevlerini Avrupa Birliği'ne (EUFOR) devretti.

2008 Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında İstikrar ve Ortaklık Anlaşması imzalandı. Söz

konusu anlaşmanın yürürlüğe girmesine yönelik süreç devam etmektedir.

Günümüz Boşnak (Bakir İZZETBEGOVİÇ), Hırvat (Dragan ÇOVİÇ) ve Sırp (Mladen İVANİÇ)

olmak üzere 3 üyenin bulunduğu Cumhurbaşkanlığı Konseyi tarafından yönetilmektedir.

8/67

1.4 SİYASİ VE İDARİ YAPI (I)

9/67

SİYASİ VE İDARİ YAPI (II)

Bosna Hersek'te 2 bölgeli (entite) bir yapı mevcut olup, ayrıca özel statüye sahip Brčko

bölgesi bulunmaktadır. Ülkedeki mevcut yapı şu şekildedir:

BOSNA

HERSEK

(BiH)

- BOSNA HERSEK FEDERASYONU (FBiH)

- REPUBLIKA SRPSKA (RS)

- BRČKO BÖLGESİ

YASAMA

BiH Parlamentosu, Temsilciler Meclisi ve Halk Meclisi olmak üzere 2

meclisten oluşmaktadır. Temsilciler meclisi üyelerinin 2/3'ü FBiH, 1/3'ü RS'den

seçilmektedir. Halk Meclisi ise FBiH ve RS'den 5'er üyeden oluşur. BiH

Parlamentosu'nun yanı sıra FBiH ve RS'nin kendi parlamentoları bulunmaktadır.

Ayrıca, 10 Kantondan oluşan FBiH'de her kantonun kendi meclisi vardır.

SEÇİM TARİHLERİ Son Genel Seçim: 12 Ekim 2014

YÜRÜTME

Çok katmanlı bir yapıda olan Yürütme, şu organlardan oluşmaktadır:

- BiH (devlet) düzeyinde Boşnak, Hırvat ve Sırp üyesi olan 3'lü

Cumhurbaşkanlığı Konseyi (Konsey üyeleri 8'er ayda Konsey Başkanlığını

sırayla devralmaktadır) ile Başbakan ve 9 Bakandan oluşan hükümet(Bakanlar

Konseyi),

- FBiH (entite) düzeyinde Boşnak, Hırvat ve Sırp üyeden oluşan

Cumhurbaşkanlığı ile Başbakan ve 16 Bakandan oluşan hükümet (Ayrıca,

FBiH'deki 10 kantonun da kendi hükümetleri vardır),

- RS (entite) düzeyinde Cumhurbaşkanı ve 2 Cumhurbaşkanı Yardımcısı,

Başbakan ve 2 Başbakan Yardımcısı ile 16 Bakandan oluşan hükümet,

- Brčko Bölgesi, merkezi hükümetin yetkisi altında özel bir yönetime sahip olan

Brčko Bölgesi de kendi hükümetine sahiptir.

YARGI Bağımsız mahkemeler, Kantonlar, FBiH, RS ve BiH düzeyinde bulunmaktadır.

SİYASAL PARTİLER

Demokratik Eylem Partisi (SDA), Demokratik Cephe Partisi (DF), Daha İyi Bir

Gelecek İçin İttifak (SBB BiH), BiH Sosyal Demokratik Parti (SDP BiH), Bosna

Hersek Vatansaver Partisi (BPS), BiH için Parti (S BiH), BiH Hırvat

Demokratik Birlik Partisi (HDZ BiH), Hırvat Demokratik Birliği 1990 (HDZ

1990), Bağımsız Sosyal Demokratlar Birliği (SNSD), Sırp Demokratik Partisi

(SDS), Çalışarak İlerleme Halk Partisi (NSRzB), BiH Hırvat Haklar Partisi (HSP

BiH), Demokratik Halk İttifakı (DNS), RS Sosyalist Partisi (SPRS)

10/67

SİYASİ VE İDARİ YAPI (III)

DEVLET VE ENTİTE

DÜZEYİNDE YÖNETİM

YETKİLERİNİN

KULLANIMI

Merkezi hükümet (devlet düzeyindeki BiH hükümeti) 1995 Dayton Barış

Anlaşması çerçevesinde sınırlı sorumluluklara sahiptir. Bunlar, Anayasa

Mahkemesi, Yer Değiştirmiş Kişiler Komisyonu, İnsan Hakları Komisyonu,

Merkez Bankası, Ulaştırma ve Haberleşme faaliyetleri ile telekomünikasyon

hizmetlerini yönetmek ve işletmek amacıyla kamu işletmeleri, Milli Anıtları

Koruma Komisyonu ve Tahkim Sistemi kurulmasıdır. Dış ticaret anlaşmaları

da BiH hükümeti tarafından müzakere edilmektedir. Dayton Anlaşması’nı

takip eden yıllarda, devlet düzeyinde adalet, güvenlik ve savunma

bakanlıkları ihdas edilmiş ve BiH Cumhurbaşkanlığı 2003 yılında silahlı

kuvvetlerin komutasını devralmıştır. 2006 yılında katma değer vergisinin

hayata geçirilmesini müteakiben BiH genelini kapsayacak şekilde birleşik

Dolaylı Vergi İdaresi kurulmuştur.

Bosna Hersek’teki çok katmanlı idari yapıda, daha önce entite

hükümetlerinin düzenleme yetkisinde olan bir çok konu, devlet düzeyinde

oluşturulan Bakanlıklara ve/veya devlet düzeyinde düzenleme yapmaya

yetkili kuruluşlara devredilerek kamu yönetiminde etkinlik sağlanmaya

çalışılmaktadır.

Ayrıca, yönetimin sadeleştirilmesi ve etkinleştirilmesine yönelik anayasa

değişikliği çalışmaları ülkenin siyasi gündeminde yer almaktadır.

FBiH'TEKİ 10 KANTON Una Sana, Posavina, Tuzla, Zenica-Doboj, Bosna-Podrinje, Merkez Bosna,

Hersek-Neretva, Batı Hersek, Saraybosna, Livno

UL

US

LA

RA

RA

SI

İLİŞ

KİL

ER

DAYTON

ANLAŞMASI VE

YÜKSEK

TEMSİLCİLİK

OFİSİ (OHR)

Dayton Anlaşması’nın uygulanmasının izlenmesi ve uluslararası kuruluşların

faaliyetlerinin koordinasyonu amacıyla kurulmuş olan Yüksek Temsilcilik

Ofisi (OHR), Aralık 1997’den bu yana anlaşmazlıkların çözümü ve zorluk

çıkaran yetkililerinin bertaraf edilmesi konularında kararlar alabilmiştir.

AVRUPA

BİRLİĞİ

Avrupa Birliği ile 2008 yılında İstikrar ve İşbirliği Anlaşması ile Ticaret ve

Ticaret ile İlgili Konularda Geçici Anlaşma imzalanmıştır. Söz konusu

Geçici Anlaşma kapsamında, AB ile Bosna Hersek arasında tercihli ihracat

rejimi 01/07/2008 itibarıyla yürürlüğe girmiştir. Diğer taraftan, İstikrar ve

İşbirliği Anlaşması ise 01/06/2015 itibariyle yürürlüğe girmiş

bulunmaktadır.

Bosna Hersek'in Avrupa Birliği (AB) tarafından şart koşulan reformların

benimsenmesi konusunda mesafe alamamış olması ülkenin AB'ye tam

üyelik başvurusu yapamamasına neden olmaktadır. Bosna Hersekli

siyasetçiler arasında fikir birliği eksikliğinin, ülkenin AB'ye entegrasyonunu

daha da geciktirmesi yüksek bir olasılık olarak görünmektedir.

NATO

NATO, 2010 yılında Bosna Hersek’e askeri varlıkların tahsisine ilişkin

anlaşmaya bağlı olarak “Üyelik Eylem Planı” sunmuştur. Anılan eylem planı

kapsamındaki koşulların yerine getirilmesi hususunda Mart 2012’de

gerçekleşen NATO zirvesinde anlaşmaya varılmakla birlikte, halen plan

üzerinde BiH'in gerekli adımları atması beklenmektedir.

ÜYE/GÖZLEMCİ

OLUNAN

ULUSLARARASI

KURULUŞLAR

Birleşmiş Milletler (UN)- 1992 yılından beri Üye

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE)-1992 yılından beri Üye

Uluslararası Para Fonu (IMF) - 1995 yılından beri Üye

Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası(EBRD)-1996 yılından beri Üye

Bölgesel İşbirliği Konseyi (RCC)-1999 yılından beri Üye

Avrupa Konseyi (CE) - 2002 yılından beri Üye

İslam Konferansı Örgütü (OIC)-1994 yılından beri Gözlemci statüsü

Dünya Ticaret Örgütü (WTO)-1999 yılından beri Gözlemci

11/67

1.5 EKONOMİK YAPI VE GELİŞMELER

Bosna-Hersek, 1992-1995 yıllarındaki savaştan önce sanayi altyapısı kuvvetli bir

ülkeydi. Ülkede önemli sanayi kolları (demir çelik, savunma sanayii, çimento, soda,

kağıt, alüminyum, uçak yedek parçaları, rafineri, ağaç ve orman ürünleri, kimya ve

metalürji) mevcuttu ve toplam istihdam ve üretimin yaklaşık % 50'si bu sanayilerce

karşılanmaktaydı. Savaştan önceki dönemde Bosna Hersek'teki üretim faaliyetleri

temelde Yugoslavya'nın iç pazarının ihtiyaçlarının karşılanması üzerine kuruluydu.

Savaş, Bosna Hersek'teki sanayi yapılanmasına ağır hasar vermiştir. Pazar kaybının

yanı sıra sanayi tesislerinin zarar görmesi ve bu tesislerdeki makine ve teçhizatların

çalınması vb. nedenlerle ülkenin sanayiye dayalı ekonomik yapısı bozulmuştur.

Savaş sonrası dönemde söz konusu sanayi kapasitesinin bir kısmı devlet tarafından

yeniden işletmeye açılmış, bir kısmı özelleştirilmiş, bir kısmı ise kapatılmıştır.

Savaştan önce ağırlıklı olarak devlet mülkiyetinde olan veya yönlendirilen üretim

altyapısının özelleştirme veya iflaslar yoluyla özel mülkiyete geçmesi süreci

çerçevesinde önemli sayıda işletme satılmıştır. Ancak, hala satışı yürütülen veya

çalışmaları devam eden az sayıda da olsa işletme bulunmaktadır.

Bilhassa savaş sırasında olmak üzere 1990'lı yıllarda ülkenin hiperenflasyon ile karşı

karşı kalması nedeniyle, parasal istikrar ülkenin ekonomi politikasındaki en önemli

hedefler arasında yer almıştır.

2000'li yılların başından beri yüksek düzeylerde seyretmeyen ve 2009 yılında negatife

dönen enflasyon, 2010 yılından itibaren çok yüksek oranlarda olmasa da (bkz.

Enflasyon Oranları Tablosu) yeniden artı değerlere çıkmıştır. Uluslararası gıda

fiyatlarındaki artış enflasyondaki artışın başlıca sebebi olarak gösterilmektedir.

Bununla birlikte 2011 yılından itibaren enflasyonda görülen azalış eğilimi devam

etmiş; 2013 yılında % -0,1 ve 2014 yılında -0,9 ile yeniden negatife dönülmüştür. Bu

düşüşün nedenleri arasında uluslararası piyasada ürün fiyatlarında meydana gelen

düşüş ile iç talepteki azalma gösterilmektedir.

12/67

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım ve Teşvik Ajansı

Ekonomik istikrar politikaları kapsamında, Temmuz 1998'de Konvertible Mark (KM)

yürürlüğe girmiştir. Bu yeni para birimi, Dayton Barış Anlaşması (1995) gereğince

"Para Kurulu/Currency Board" kuralları altında yönetilmeye başlanmıştır. Söz konusu

kurallar ve işleyiş Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından sıkı bir şekilde kontrol

edilmektedir.

Ticaret politikalarında uluslararası sistemle bütünleşme çalışmaları kapsamında, 1999

yılında Dünya Ticaret Örgütü’nde gözlemci statüsü elde edilmiştir. DTÖ ile ilişkiler

kapsamında, ülkenin tarife yapısı DTÖ kuralları ile uyumlu hale getirilmeye

çalışılmakta olup, ülkenin DTÖ’ye üyelik çalışmaları nihai aşamada bulunmaktadır.

Bosna Hersek’in tarife yapısı oldukça libere bir görünüm sergilemekte olup, ortalama

gümrük vergisi oranı % 7,6 civarındadır. Ayrıca, Bosna Hersek’in kısa bir zaman

öncesine kadar 8 ülke ile (Hırvatistan, Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan,

Romanya, Türkiye, Moldova ve Arnavutluk) varolan Serbest Ticaret Anlaşması (STA)

Bosna Hersek'in 2007 yılında CEFTA’ya katılması (BiH-Türkiye STA hariç) ile

yürürlükten kalkmıştır. 01 Temmuz 2013 tarihi itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan

Hırvatistan da bu tarihten itibaren CEFTA kapsamında yer almamaktadır.

2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile

Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri İsviçre, İzlanda, Lihtenştayn, Norveç)

arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. EFTA ile

STA 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Ülkenin önemli gelir kaynakları ve döviz kazandırıcı kalemleri arasında, ihracat ve

yurt dışında çalışan vatandaşlar tarafından gönderilen gelirler sayılabilir. Yurt dışında

çalışan vatandaşların gönderdiği gelirler GSYİH’nın önemli bir kısmını oluşturmakta

olup 2011 yılında 1,78 milyar Avro, 2012 yılında 1,83 milyar Avro 2013 yılında ise

hafif azalma ile 1,81 milyar Avro'ya gerilemiştir. Söz konusu tutarların ülkenin

13/67

GSYİH'sına oranları 2011, 2012 ve 2013 yıllarında sırasıyla % 13,6, % 13,8 ve % 13,7

olarak gerçekleşmiştir. UN Comtrade verilerine göre son dönemde yurt dışında çalışan

vatandaşların gönderdiği gelirlerin GSYİH’a oranı %9,9 olarak tespit edilmiştir.

Kısa ve orta vadede dış yardımların azalması ve Bosna Hersek’te barışın ve düzenin

tesis edilmesi için uluslararası kuruluşlardan ve diğer ülkelerden gelen temsilci

sayısının zamanla azalması nedeniyle gelir kaynaklarının azalmakta olduğu ve bunun

da ülke ekonomisi açısından olumsuzluk oluşturduğu düşünülmektedir.

Yavaş büyüme ve Avrupa piyasalarındaki süregelen dalgalanmaların hakim olduğu

kriz döneminin üstesinden gelebilmek amacıyla ihracat odaklı yeni bir büyüme modeli

planlanmaktadır. Bu stratejinin başarılı olabilmesi için, Bosna Hersek'in fiziksel alt

yapısını, iş ortamını ve insan kaynaklarını daha iyi hale getirerek daha rekabetçi bir

duruma gelmesinin önem taşıdığı düşünülmektedir.

Ülkede yatırımlar genel olarak düşük düzeylerde seyretmiş olup, gerçekleştirilen

yatırımlar ise büyük ölçüde yabancı sermaye tarafından finanse edilmiştir. Ülkeye

yapılan dış yardımlardaki azalma nedeniyle üretimin ve özellikle ihracatın

artırılabilmesi için doğrudan yabancı yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Yakın

zamanlarda yabancı sermayenin Bosna Hersek’e ilgisinde artış olmakla birlikte,

savaşın olumsuz etkilerinin hala devam etmesi ve eski Yugoslavya pazarının önemli

ölçüde kaybedilmiş olması nedeniyle, bu ilginin üretime somut yatırımlara

dönüşmesinde sıkıntılar yaşanmaktadır. Ülkenin yeniden yapılandırılması kapsamında

çeşitli kredi programları uygulamaya konulsa da, söz konusu kredi programları

genelde küçük ve orta ölçekli firmaları hedeflememiştir. Diğer taraftan, özellikle

yabancı bankaların ülkede faaliyet göstermeye başlamasıyla birlikte, sermaye arzında

nispeten bir artış olsa da, bürokrasi, karmaşık hukuki altyapı, yasal yaptırımların zayıf

olması vb. sebeplerle sermaye arzındaki bu artış sınai üretiminde yeterince karşılığını

bulamamıştır. Öte yandan, Bosna Hersek’te bankalar tarafından sağlanan krediler

çoğunlukla tüketime yönelik olup, üretimin fonlanmasında finans kesiminin nispeten

isteksiz davranması üretimin arttırılması önündeki engellerden birisini

oluşturmaktadır.

Ülke ticaret ve kredi açısından Avrupa'ya oldukça bağımlı durumdadır. İhracatın son

yıllarda artış göstermiş olmasına (kimyasallar, ağaç ve ağaç ürünleri, tekstil ürünleri)

rağmen, uluslararası petrol ve gıda fiyatlarındaki artış dolayısıyla ithalatın da

yükselmesi sonucu ülkenin dış ticaret açığı devam etmektedir.

Sektörlerin Bosna-Hersek ekonomisindeki ağırlıkları incelendiğinde, tarım, sanayi ve

hizmetler sektörlerinin ülke ekonomisindeki paylarının 2014 yılı itibariyle sırasıyla

yaklaşık olarak % 8,0, % 26,3 ve % 65,7 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir

(CIA World Factbook).

14/67

İç talebin zayıf olması ekonomik resesyonun en önemli sebeplerinden biri olarak kabul

edilmektedir. Yüksek düzeyde seyreden işsizlik oranı ve bütçe açığının

giderilebilmesine dönük önlemler hem harcamalar üzerinde baskı unsuru hem de

ekonomik durgunluğun sebepleri arasında gösterilebilir. IMF ile imzalanan stand-by

anlaşması kapsamında bütçe açığının daraltılmasına yönelik olarak IMF tarafından şart

koşulan kemer sıkma politikaları da kısa vadede ekonomik büyümenin önündeki

kısıtlar olarak değerlendirilebilir.

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

1990'ların sonları ile 2000'li yılların başlarında ülkede yüksek kamu harcamaları ve

bütçe açıkları yaşanmıştır. 1998-2000 yılları arasında GSYİH’nın % 66’sına varan

yüksek kamu harcamaları ve GSYİH’nın yaklaşık % 9’una ulaşan bütçe açıklarının

azaltılmasına yönelik olarak 2000-2005 yılları arasında IMF ile imzalanan stand-by

düzenlemeleri kapsamında istikrar programları uygulanarak mali yapı konsolide

edilmiş ve bu çerçevede kamu harcamaları GSYİH’nin yaklaşık % 50’sinin altına

gerilemiştir.

Bosna-Hersek’te ekonominin kayıt altına alınması amacıyla 1 Ocak 2006 tarihi

itibariyle tek vergi sistemine geçilmiş, daha önce iki entitede (FBiH ve RS) farklı

oranlarda uygulanan ‘satış’ ve ‘hizmet’ vergileri kaldırılarak bunların yerine Katma

Değer Vergisi (KDV) uygulamasına başlanmış ve ülke genelinde uygulamaları

yürütmek üzere Dolaylı Vergilendirme İdaresi (İTA) kurulmuştur. Bosna Hersek’te

her ürün ve hizmet (sağlık hizmetleri, sosyal sigorta hizmetleri, eğitim vb. sektörlerde

istisnalar bulunmakla birlikte) için halihazırda uygulanmakta olan KDV oranı %

17'dir.

2003-2008 döneminde ekonomik performanstaki iyileşme büyüme ve milli gelir

rakamlarına yansımakla beraber, cari açık, işşizlik ve düşük gelir düzeyi ülkenin

önemli ekonomik sorunları olmaya devam etmiştir. Küresel mali ve ekonomik krizin

etkisiyle ülke ekonomisi 2009 yılında daralmıştır. 2010 ve 2011 yıllarında yaşanan

düşük oranlı büyümeler iç talep ve yatırımlara bağlı olarak gerçekleşmiştir. Ancak,

15/67

Avrupa Birliği'nde (AB) ekonomik krizin derinleşmesi sonucu sanayi imalatının

düşmesi, işsizlikteki artışın devam etmesi ve yurtdışında çalışan vatandaşların

gönderdiği gelirlerin azalması vb. sebeplerle ekonomi 2012 yılında yeniden negatif

büyümeyle karşı karşıya kalmıştır.

2008 yılında yaşanan küresel mali krizin de etkisiyle ekonominin daralması, firmaların

yeniden yapılandırılmalarının beklenen hızda gerçekleşmemesi ve yüksek vergiler

nedeniyle istihdamın kayıt dışı ekonomiye kayması nedeniyle, işsizlik rakamlarında

uzun vadede önemli bir düşme beklenmemektedir. Kayıt dışı istihdamın ise emeklilik

gibi konular nedeniyle orta ve uzun vadede önemli bir sosyal soruna neden olması

beklenmektedir. Bu nedenle, Bosna Hersek ekonomisini değerlendirirken “kayıt dışı”

ekonominin yüzdesinin oldukça yüksek olduğu gerçeğini de göz ardı etmemek

gerekmektedir. Dünya Bankası tahminlerine göre kayıt dışı ekonomi GSYİH'nin

yaklaşık %33'ü oranında bulunmaktadır.

2008 yılından baş gösteren küresel mali ve ekonomik kriz ülke ekonomisini olumsuz

etkilemiştir ve krizin etkileri hala hissedilmektedir. 2010 yılında % 0,8 daralan

GSYİH, 2011 ve 2012 yıllarında sırasıyla % 1 ve % -1,2 oranları ile büyüme ve

daralma yaşadıktan sonra, 2013 yılında % 1,6 ile yeniden önemli büyüme yaşamıştır.

GSYİH 2014 yılında 0,7 oranında büyümüştür.

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu, Bosna Hersek Merkez Bankası

2013 yılındaki yatırımların büyümesinde ana kaynağı kamu sektörü oluşturmuştur. Bir

taraftan FBiH özel sektöründeki yatırımların gerilemesi, diğer taraftan altyapı ve

otoyol inşa çalışmaları için IMF ile imzalanan yeni 'Stand-by' anlaşması ve daha önce

onaylamış kredilerin aktif hale getirilmesiyle yatırımlardaki denge sağlanmaya

çalışılmıştır. Özel sektördeki yatırımlardaki düşüşü ithalattaki düşüş izlemiş ve

16/67

müteahhitlik sektöründe de gerileme görülmüştür. 2013 yılının son döneminde

sağlanan hafif büyüme ile, 2013 yılı % 2,5 ekonomik büyüme ile kapatılmıştır.

BiH Dış Ticaret Odasınca 2014 yılının Haziran ayında yapılan açıklamada ise yaşanan

sel felaketi nedeniyle Bosna Hersek ekonomisinin 1/3 oranında küçüleceğine dair

beklentinin bulunduğu; Gracanica, Tuzla, Maglaj ve Posavina bölgesinde yüzlerce

firmanın faaliyet gösteremediği belirtilmiştir. Posavina bölgesinde kayıtlı 430

işletmeden 200'ünün su altında kaldığı Kanton Ekonomi ve Şehir Planlama

Bakanlığınca ifade edilmiştir.

Bosna Hersek İstatistik Kurumu verilerine göre, 2014 yılı Mayıs ayında sel felaketinin

etkisiyle ihracat 670,6 milyon KM (yaklaşık 335,3 milyon Avro) gerçekleşme ile 2014

yılı Nisan ayına göre % 8 oranında, geçen yılın Mayıs ayına göre ise % 9,6 oranında

düşüş göstermiştir. Geçen yılın ilk beş aylık dönemine kıyasla gıda ve hayvancılık

ihracatında %12,3 oranında, demir ve çelik ihracatında %12,9 oranında düşüş

kaydedildiği ayrıca anılan Kurum tarafından belirtilmiştir.

Bosna Hersek Devleti Hükümetinin AB, BM, IMF ve Dünya Bankasının desteğiyle

yürüttüğü sel felaketinden kaynaklanan zararın tespitine yönelik olarak 18/06/2014

tarihinde yapılan resmi açıklamada selden kaynaklanan zararın giderilmesi için gerekli

olan toplam tutarın 4 milyar KM (yaklaşık 2 milyar Avro) olduğu belirtilmiştir. Anılan

rakamın, Bosna Hersek GSYİH'sının % 16'sına ve kamu kurumlarının dört yıllık

bütçelerinin toplamına eşit olduğu Dışişleri Bakanı Zlatko Lagumdzija tarafından

ifade edilmiştir. Brcko Bölgesinin zararının söz konusu tutarda 60 milyon Avro’luk

bölümü oluşturduğu; kalan zarar tutarının FBIH ve RS arasında eşit oranda görüldüğü

tespitinde bulunulmuştur. GSYİH’da IMF World Economic Outlook Database Ekim

2014 raporuna göre sel öncesinde öngörülen 2014 yılı sonunda beklenen % 2,2’lik

büyümenin % 0,7 sınırlı kalmasının beklendiği; sel altında kalan bölgelerin özellikle

akarsu kontrolüne ilişkin olarak altyapılarının, ulaşım ve iletişim sistemlerinin ve

tarım sektörünün yoğun zarar gördüğü ifade edilmiştir. Bu nedenle, dış ticaret açığının

2014 yılının sonu itibariyle GSYİH’nın yaklaşık %25’i seviyesine ulaştığı

görülmüştür. 16 Temmuz 2014 tarihinde Brüksel'de zarar raporunun nihai halinin

hazırlanmasını müteakiben bağışçılar konferansı toplanarak farklı ülkeler tarafından

ülke ekonomisine katkıda bulunulmuştur. Bağışçılar konferansında 80 ülke ve

uluslararası kuruluştan Bosna Hersek için 809,2 milyon Avro yardım yapılmıştır.

Ülkemiz tarafından toplam 3 milyon ABD Doları tutarında maddi yardımın yanı sıra 2

milyon Avro bedelinde insanı yardım taahhüt edilmiştir.

17/67

2. SEKTÖREL BAKIŞ

Bu bölümde Bosna Hersek ekonomisindeki belli başlı sektörlere ilişkin kısa bilgiler ve

değerlendirmeler yer almaktadır.

2.1 TARIM VE HAYVANCILIK

Ülkede tarımsal arazinin hem nitelik hem de nicelik açısından oldukça sınırlı olmasına

karşın, temiz ve kolayca erişilebilen zengin yeraltı ve yerüstü su kaynakları

bulunmaktadır. Ülke topraklarının % 50,3'ü geniş anlamda tarımsal arazi, % 48,3'ü ise

ormanlarla kaplıdır. RS’de bulunan Posavina bölgesi başta olmak üzere, tarımsal

arazinin % 62'si ekilebilir durumdadır (Ekilebilir arazinin % 48'si FBiH, % 52'si

RS'dedir). Ekilebilir arazinin ırmak yataklarındaki düzlüklerde bulunan kısmı (toplam

ekilebilir arazinin % 20'sinden az) yoğun tarım yapılmaya elverişlidir. FBiH kısmında,

başta Neretva nehri olmak üzere bazı nehirler üzerindeki küçük vadilerde ve Hersek

bölgesinde tarımsal üretim yoğunlaşmıştır.

Tarımsal arazinin yaklaşık % 56'sı çayır ve otlak, % 40'ı işlenebilir arazi ve % 4'ü ise

meyve bahçeleri ve bağlardan oluşmaktadır.

Tarım sektörünün ülke ekonomisindeki payı 2014 yılı verilerine göre yaklaşık %

8,0'dir. RS’deki tarımsal üretimin FBiH'deki tarımsal üretimin iki katı olduğu tahmin

edilmektedir.

Ülkedeki tarımsal potansiyelin kısmen kullanılabildiği düşünülmektedir. Tarımsal

üretimin her kesiminde modernizasyon ihtiyacı (eski teknoloji ve araç gereçlerin

yenilenmesi) ve tarım sektörünün mevcut yapısının iyileştirilmesi konusunda yatırım

yapılabilmesi için en önemli engellerden birisi sektörün finansal kaynak ihtiyacıdır.

Başta tahıl, et ve süt ürünleri, meyve suları olmak üzere neredeyse tüm tarım

ürünlerini ithal eden ülke tarımda net ithalatçı konumundadır.

Tarımsal üretimin gerçekleştiği araziler çoğunlukla özel araziler olup, küçük parçalı

toprak sahipliği yaygındır. Tarımsal üretimin önündeki önemli sorunlardan birisi de

kadastro ve resmi kayıt sisteminin karışıklığı ve yeterli bir şekilde düzenlenmemiş

olmasıdır.

Ülkede üretilen başlıca tarım ürünleri arasında tahıl, mısır, yem, yağlık tohum,

bakliyat, kök ve yumrulu bitkiler ve sebzeler yer almaktadır. Meyve sebze üretimi

mikro klimalar sayesinde çeşitlilik arz etmektedir.

Savaştan önce önemli ölçüde gelişmiş olan hayvancılık sektörü savaş yıllarında

gerilemiş ve dış yardımlarla yeniden toparlanması amaçlanmaktadır.

18/67

Hayvancılığın toplam tarımsal üretimdeki payının % 50 dolaylarında olduğu tahmin

edilmektedir.

Ülke topraklarının büyük bir kısmı (özellikle su kaynakları açısından zengin olan

dağlık orta kesim) yem, otlaklar ve iklimsel koşullar göz önüne alındığında büyükbaş

ve küçükbaş hayvancılık, et-süt ve çiftlik üretimi açısından elverişlidir. Ancak,

hayvancılıkta da varolan potansiyelin yeterince kullanılamadığı düşünülmektedir.

Ülkede savaş öncesi dönemde tamamı devlet kontrolünde yaklaşık 970 bin civarında

olan büyükbaş hayvan sayısı savaş nedeniyle 200 bin civarına düşmüş ve buna paralel

olarak et ve süt üretiminde de çarpıcı düşüşler yaşanmıştır. Havyancılığın yeniden

yapılandırılmasına yönelik olarak savaş sonrası dönemde aktarılan finansman ile

özellikle 2003 yılından sonra keçi haricinde tüm hayvan cinslerinde sayıca artış

kaydedilmiştir.

* Bosna Hersek İstatistik Ajansı

Savaştan önce gelişme gösteren balıkçılık sektörü, savaştan sonra da aynı seyrine

devam etmiştir. Ülkede bulunan nehirler üzerinde balık yetiştiriciliği yaygın olarak

yapılmaktadır.

Kirlenmemiş akarsuların bolluğu hem aile ölçeğinde hem de endüstiyel balık

üreticiliği açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır.

Alabalık ve sazan yetiştiriciliği bir hayli gelişmiş durumdadır.

2.2 AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERİ

Yaklaşık yarısı (% 48,3) ormanlarla kaplı olan ülkede, geçmişteki yasadışı

kullanımdan kaynaklanan tahribat ve savaş döneminden kalma mayınlar yüzünden

ormanlık arazinin bir kısmı kullanılamamaktadır.

Bosna Hersek’teki orman arazilerinin % 80,7’si devlet mülkiyetindedir.

19/67

Sert ve yumuşak odun açısından zengin olan; rekabetçi ve kalifiye iş gücüne sahip

Bosna Hersek'te ağaç ve orman ürünleri sektörü gerek yatırım gerekse ihracat odaklı

üretim açısından önemli bir potansiyel barındırmaktadır.

Ağaç ve orman ürünleri sanayii Bosna Hersek sanayi üretiminde % 15 ile önemli bir

paya sahiptir ve ham keresteden mobilyaya kadar geniş bir ürün gamında üretim

yapılmaktadır.

Ülkedeki ağaçların miktar, tür ve kalite bakımından zenginliği orman ürünleri sanayii

açısından kayda değer bir kaynak sunmaktadır. Kayın, meşe, dişbudak, çam, köknar,

ceviz, elma ve kiraz ağaçlarından ham, yarı ve tam işlenmiş ürün ihracatı

yapılmaktadır.

Ağaç ve orman ürünleri sektörü (mobilya dahil) ihracat odaklı bir sektör olup,

sektörün ülkenin 2014 yılı ihracatındaki payı % 15 olarak gerçekleşmiştir.

Koltuk, ahşap malzeme, ev mobilyaları ve ham kereste en çok ihracatı yapılan ürünler

olup, başlıca ihraç ülkeleri arasında İtalya, Slovenya, Sırbistan, Hırvatistan,

Avusturya, Almanya ve Mısır yer almaktadır.

Savaş öncesi dönemde ülke GSYİH’sinin yaklaşık % 10’una tekabül eden bir üretim

gerçekleştirilen ağaç ve orman ürünleri sektörü günümüzde çoğunluğu özelleştirilmiş

işletmelerden oluşan bir yapı sergilemektedir. Sektöre yönelik finansman eksikliği ile

bu işletmelerdeki ortaklık yapısına ilişkin sağlıklı öngörülerin yapılamayışı gibi

sebepler, bu sektördeki üretim kapasitesindeki düşüşün ve teknolojiye ayak

uydurulamamasının en önemli sebepleri arasında gösterilmektedir. Sektörde faaliyet

gösteren işletmeler çoğunlukla birincil aşama üretim yapmaktadır.

Günümüzde olduğu gibi savaş öncesi dönemde de ihracata yönelik bir sektör olan ağaç

ve orman ürünleri sektörünün gelişmesi açısından atılacak en önemli adımları mevcut

teknolojinin yenilenmesi, makine-teçhizatın modernizasyonu, üretimde katma değerin

arttırılması ve destekleyici sanayilerle daha güçlü bağların kurulması olduğu

düşünülmektedir.

2003 yılında hükümet tarafından düşük katma değerli ürünler yerine yüksek katma

değerli ürünlerin ihracatının teşviki amacıyla ihracatta konulan kısıtlamalar kaldırılmış

olup halihazırda bu ürünlerin ihracatında herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır.

2.3 SANAYİ ÜRETİMİ

Savaş sırasında önemli derecede azalarak düşük seviyelere inen sınai üretim, savaşın

sona ermesi ile birlikte 1996-1999 yılları arasında güçlü bir büyüme performansı

sergilemiştir. Gıda ve içecekler sektörü, ülkede toplam sınai üretiminde önemli bir yer

tutmakta olup, bahse konu sektördeki büyümenin sınırlı kalmasının en önemli

20/67

nedenleri olarak, özellikle Hırvatistan (01 Temmuz 2013 itibariyle CEFTA dışında yer

almaktadır) ve CEFTA ülkelerinden Sırbistan'dan yapılan ithalat ve AB’ye yeni üye

olan ülkelerin AB mevzuatı çerçevesinde ticari engelleri Bosna Hersek gibi üçüncü

ülkeler aleyhine yükseltmeleri olarak gösterilmektedir.

Bosna Hersek’te savaş öncesi sınai üretim yapısı ile savaş sonrası üretim yapısı

farklılık arz etmektedir. Savaştan önceki dönemde metal işleme, makine üretimi,

kimyasallar, ağaç işleme, gıda, tekstil ve deri sektörlerinde yoğunlaşan ve katma

değeri nispeten yüksek bir görünüm arz eden üretim yapısı, yerini gıda işleme, metal

dışı ürünler ve mineraller, ağaç işleme ve temel metaller gibi daha düşük katma

değerli sektörlere bırakmıştır.

Bununla birlikte, metal işleme, demir çelik, otomotiv parçaları vb. sektörlerde

faaliyetler devam etmekte olup, bu sektörler ülkenin üretim ve ihracatında önemli bir

yer tutmaktadır.

Üretim hem FBiH'de hem de RS’de genel olarak büyük şehirlerde yoğunlaşmıştır.

(FBiH'de Saraybosna, Tuzla, Mostar ve Zenica; RS’de Banja Luka, Modrica ve

Bijeljina).

2.3.1 METAL VE METAL İŞLEME

Metal ve metal işleme sektörü, kapasite kullanımı ve istihdam açısından savaş öncesi

dönemdeki seviyesinden uzak olmasına karşın (1992 yılında 200.000, günümüzde

30.000 civarında istihdam) ülke ekonomisi açısından önemini hala muhafaza

etmektedir.

Metal işleme sanayii, özellikle demir ve demir dışı metal işleme, demir-çelik,

alüminyum, kurşun, çinko ve bakır olmak üzere oldukça geniş bir faaliyet alanını

kapsamaktadır.

Ülkedeki maden rezervlerinin (özellikle demir cevheri, boksit, kurşun, çinko, bakır)

katkısı ve eski Yugoslavya döneminde ülkenin savunma sanayii merkezi olmasının da

etkisiyle metal işleme sektörü ülkenin geleneksel olarak en güçlü sektörü olarak kabul

edilmektedir.

Sektörün son 10 yıllık büyüme performansı % 10 civarında gerçekleşmiş olup, Bosna

Hersek sanayii ve ihracatında en önemli kalemi teşkil etmektedir. Özellikle

alüminyum, demir-çelik ve otomotiv parçaları ihracatı olmak üzere metal sektörü ülke

ihracatının önde gelen sektörleri arasında yer almakta olup, Bosna Hersek metal

sektöründe ticaret fazlası vermektedir.

Metal sektöründe üretilen ürünler ağırlıklı olarak Avrupa ve çevre (özellikle CEFTA

ülkeleri) pazarlardaki otomotiv, makine ve metal ürünleri üreticilerine gönderilmesinin

yanı sıra iç piyasada da kullanılmaktadır. 2008 yılındaki küresel mali ve ekonomik

21/67

krizi sektörü derinden etkilemiş olup, sonraki yıllarda toparlanma yaşanmasına karşın

sektör 2008 yılı ihracat rakamlarının hala gerisinde bulunmaktadır.

Metal sanayii konjonktürel olarak uluslararası piyasalardaki metal fiyatlarındaki

değişkenliğe oldukça duyarlı bir seyir izlemekte ve iç piyasa da bu dalgalanmalardan

etkilenmektedir.

Ülkede metal sanayiinde iştigal eden şirketlerin % 80'i küçük ölçekli, % 15'i orta

ölçekli ve % 5'i ise büyük ölçekli işletmelerdir. Dolayısıyla, sektörün mevcut yapısı

küçük işletmelerden oluşmakta olup, söz konusu küçük işletmelerin entegre hale

getirilmesiyle elde edilecek ölçek ekonomisi vasıtasıyla sektörün gelişiminin

hızlanabileceği düşünülmektedir.

Ülkenin metal işleme sektöründeki birikimi de göz önüne alındığında sektöre giriş

yapmak isteyen yatırımcıların bilhassa ortaklık kurma veya özelleştirmeler vasıtasıyla

sektör de yatırım yapabilecekleri düşünülmektedir.

Hemen her sektörde olduğu gibi metal sektöründe de yabancı sermayenin ülkeye

gelmesi ve yatırım yapması için uygun ortam oluşturulmaya çalışılmaktadır. Sektörde

katma değeri yüksek üretimin teşviki amacıyla yerli ve yabancı yatırımcılar gerek yeni

şirket kurulumu gerekse mevcut işletmelerin dönüşümü konusunda desteklenmektedir.

2.3.2 OTOMOTİV ve OTOMOTİV YAN SANAYİİ

Savaş öncesi yıllarda otomotiv sektöründe önemli yabancı şirketlerin yatırımlarının

bulunduğu Bosna Hersek'te otomotiv sektörü savaş nedeniyle önemli hasara uğramış

ve varolan yabancı yatırımlar büyük ölçüde ülkeyi terketmiştir. Ancak, ülkede

otomotiv sektörünün yeniden yapılandırılmasına yönelik olarak metal üretimi, metal

işleme, alet yapımı, plastik işleme, otomotiv parçaları ve otomotive yönelik tekstil

ürünleri üretimi faaliyetleri halihazırda devam etmektedir.

2014 yılı itibariyle ülke ihracatında % 11,1 pay ile üçüncü sırada bulunan makine ve

ulaşım araçları sektörünün temel unsurunu otomotiv sanayii oluşturmaktadır.

Ülkenin otomotiv sektöründeki şirketlerce motor dişli ve parçaları, yüksek kaliteli

metal hassas parçalar, tahrik milleri, fren parçaları ve sistemleri, debriyaj, direksiyon

parça ve sistemleri, pompa, filtre, otomotiv elektrik parçaları (sinyaller, röle,

elektronik anahtarlar), tekstil ve deri ürünleri, plastik enjeksiyon parçaları, alüminyum

jantlar, aküler, yaylar, vidalar, hortumlar, metal, kauçuk ve plastik bileşenler gibi

muhtelif küçük parçalar vb. geniş bir ürün gamında üretim yapılmaktadır.

Otomotiv yedek parçaları sektörü ihracat odaklı bir sektör konumundadır ve üretimin

yaklaşık % 90'ı aralarında Almanya, İspanya, İtalya, Lüksemburg, Slovenya ve

Türkiye'nin de bulunduğu 30'a yakın ülkeye ihraç edilmektedir.

22/67

2.3.3 TEKSTİL

Tekstil sektörünün eski Yugoslavya döneminde Bosna Hersek’te önemli bir yere sahip

olduğu bilinmektedir. Savaş öncesi dönemde Bosna Hersekli tekstil ve ayakkabı

üreticileri ürünlerini (pamuk ipliği, kumaş, dokuma, konfeksiyon, ham ve işlenmiş

deri ürünleri) tüm kıtalara ihraç etmişlerdir. Geçmişte Almanya ve İtalya pazarlarına

tekstil ve ayakkabı tedariği yapmış olan Bosna Hersek, bu anlamda bu sektörde

birikime ve vasıflı bir iş gücüne sahiptir.

Tekstil sektörü bugün ülkede birçok küçük üretici vasıtasıyla sürdürülmekte ve çok

çeşitlenmiş bir yapı arz etmektedir. Özellikle makine ve teçhizata yapılacak

yatırımlarla Bosna Hersek tekstil sektörü dinamik bir gelişim sergileme potansiyeline

sahiptir.

Ülkede tekstil sektöründe yaklaşık 30.000 kişi istihdam edilmektedir.

Tekstil ve tekstil ürünleri sanayinin Bosna Hersek’in toplam ihracatındaki payı 2014

yılında % 14,5 olarak gerçekleşmiştir.

Tekstil sektörü ihracatının artışındaki önemli faktörler arasında birçok kamu

işletmelerinin özelleştirilmesi ve sektör üretiminin yurt dışı piyasaların taleplerine

yönlendirilmesi gösterilmektedir.

Ülkenin tekstil sektöründeki önde gelen ticari partnerleri arasında AB ülkeleri, Doğu

ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri yer almaktadır.

Bosna Hersek tekstil hammaddeleri ticaretinde net ithalatçı konumundadır.

Diğer sektörlerde de vurgulandığı üzere, tekstil sektöründe (konfeksiyon, deri ve

ayakkabı) mevcut altyapı, işletmeler ve üretim süreçlerinin modernize edilerek

sektörün uluslararası ölçekte rekabetçi ürünleri üretebilecek hale getirilmesi için

sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda, yabancı yatırımlar sektörün gelişimi

ve modernizasyonunun gerçekleştirilmesi açısından en etkili ve hızlı çözüm yolu

olarak kabul edilmektedir.

2.3.4 İÇECEK

Bosna Hersek tatlı su kaynakları bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Tatlı su ve

taze meyve-sebze Bosna Hersek'in içecek sektörü açısından önemli bir yer teşkil

etmektedir.

İç piyasada içeceklere yönelik talebin yalnızca % 45'inin yerli üretimle karşılandığı

tahmin edilmektedir. Arz yetersizliği sektördeki yatırım potansiyelinin önemli bir

göstergesi olarak kabul edilmektedir.

Bosna Hersek'te yıllık yaklaşık 400 milyon litre civarında maden suyu tüketilmektedir.

Gelecekte şişelenmiş kaynak suyu tüketiminin maden suyu tüketimden daha fazla

olacağı beklenmektedir. Ülke zengin tatlı su kaynaklarına sahip olmasına karşın,

23/67

kaynak suyu ticaretinde net ithalatçı durumundadır. İthalat yapılan ülkeler arasında

Hırvatistan ve Slovenya başı çekmektedir.

Bosna Hersek'te yılda üretilen 350 milyon litre suyun % 50'si şişelenmiş kaynak

suyudur. Ülkede kaynak suyu satışı gerek hacim gerekse değer açısından gazlı içecek

satışından daha fazladır. Ayrıca, 2013 yılında içme suyu ihracat ve ithalatı sırasıyla

yaklaşık 4,2 milyon Avro ve 9,7 milyon Avro olarak gerçekleşmiştir.

Ülkede yaklaşık 10.000 meyve bahçesi bulunmaktadır. Verimli toprakları ve ılıman

iklimin olduğu bölgelerde çok çeşitli meyve yetiştirme imkanı bulunmaktadır. Bu

nedenle Bosna Hersek yüksek kalite meyve suyu üretimi için iyi bir potansiyel

barındırmaktadır.

Ülke bira ve şarap gibi alkollü içeceklerde de net ithalatçıdır. Biracılıkta yerel üretim

iç talebin % 65'ini karşılamakta olup, talep fazlası Hırvatistan ve Sırbistan'dan ithalat

yoluyla karşılanmaktadır. Ülkede şarap üretiminin tamamı Hersek bölgesinde

yapılmaktadır. Yerli üretim şaraplara göre fiyat avantajına sahip olduklarından dolayı

Karadağ ve Makedonya, şarap ithalatının yapıldığı ülkeler arasında önde gelmektedir.

2.4 DOĞAL KAYNAKLAR VE MADENCİLİK

Bosna Hersek, eski Yugoslavya zamanında ülkedeki zengin maden rezervleri

nedeniyle madencilik ve ağır sanayi alanlarında yoğunlaşmıştı. Dayton Barış

Anlaşması ve AB süreçleri çerçevesinde Batı Balkanlar’da sağlanan istikrar ortamı,

Balkanlar’da oluşması beklenen enerji arz açığı ile temel madenlerde son yıllarda

yaşanan fiyat artışları, ülkedeki madencilik potansiyelinin kullanımının artırılması

hususunu ekonomi gündeminin en önemli maddelerinden birisi haline getirmiştir.

Savaştan önce gelişmiş olan ve büyük ölçüde Yugoslavya ağır sanayisine dönük

üretim yapan Bosna Hersek madencilik sektörü, savaş boyunca ve daha sonra izleyen

ekonomik daralma ile paralel bir şekilde küçülmüş ve birçok ocak kapanmıştır.

Özellikle 1999 yılında en önemli pazar olan Sırbistan ve Karadağ’da, Kosova

Savaşı'ndan dolayı daralma yaşansa da, sektör daha sonra toparlanmıştır. 2003 ve 2004

yıllarında FBiH'de sırasıyla % 4,6 ve % 5,8’lik büyüme gerçekleşmiş olup, RS’de bu

oran 2004 yılında % 3,6 olarak gerçekleşmiştir.

FBiH'deki Vares ve Jablanica ile RS'deki Ljubija'da toplam 750 milyon ton demir

cevheri rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Savaştan önce 1,8 milyon ton demir

üreten ve 20.000 kişi istihdam eden sektörün üretimi savaş sonrası dönemde

kaydadeğer biçimde azalmıştır (2003 yılında 100.000 ton). Ancak, son yıllarda

yeniden toparlanan maden ve cevher ihracatı 2012 yılı itibariyle yaklaşık 3 milyon

tona ulaşmıştır. 2013 yılında metal cevher ihracatı 29 milyon olarak gerçekleşirken

2014 yılında bu rakam 25 milyona düşmüştür.

24/67

1998 yılında Zenica Steelworks ve Kuwait Yatırım Otoritesi (KWA – Kuwaiti

Investment Authority) ortaklığı ile BIH Steel kurulmuş olup, söz konusu ortaklığın

amacı 45 milyon ABD Doları yatırım yaparak yılda 1 milyon ton üretime ulaşmak

olarak belirlenmiştir. Daha sonra söz konusu ortaklıktaki devlet payı dünyanın en

büyük çelik üreticilerinden Mittal Steel'e (LNM Holding) satılmış olup, üretim hedefi

zamanla 1,5 milyon tona ve yatırım hedefi ise bölgeye yapılacak yatırımlar da dahil

olmak üzere 420 milyon ABD Doları'na çıkmıştır.

Ülkedeki çinko ve kurşun rezervlerinin ise 11,7 milyon ton civarında olduğu tahmin

edilmekte olup, bu rezervler FBiH'de Vares ve Olova’da, RS’de ise Srebrenica’da

bulunmaktadır. 2004 yılında RS Hükümeti Srebrenica’daki SASE’nin kurşun ve çinko

madenleri yönetim hakkını beş yıllığına Rus Juruzal Zoloto’ya devretmiştir. Ülkede

ayrıca tuz, barit, kireç ve kalay madenleri ile ülkenin çeşitli yerlerine dağılmış

durumda düşük kaliteli boksit yatakları bulunmaktadır.

Madencilik konusunda FBiH ve RS'de farklı politikalar uygulanmaktadır. RS'de açılan

ve sonuçlandırılan 2 termik santral ihalesinin şeffaflığı konusundaki tereddütler ulusal

ve uluslararası kamuoyunda sık sık gündeme getirilmektedir. FBiH'de termik

santraller konusundaki kararların FBiH yönetimi düzeyinde, diğer madenlerde ise

Kanton düzeyinde alındığı görülmektedir.

Ülkenin termik ve hidroelektrik enerji kapasitesinin yüksek olduğu dikkate

alındığında, ülkemiz firmalarının bu konuda daha aktif olunması yönünde çaba

göstermelerinin önem arz ettiği değerlendirilmektedir.

Aluminij Mostar şirketi, savaştan sonra hızla toparlanarak savaş öncesi dönemde

olduğu gibi savaştan sonra da ülkenin en büyük ihracatçısı (2012 yılı ihracat miktarı

yaklaşık 225 milyon Avro) olmuştur. Şirketin ihracatının büyük bir kısmı Hırvatistan

ve İsviçre’ye gerçekleştirilmektedir. Söz konusu şirketin hisse yapısına ilişkin sorunlar

yakın bir zamanda çözümlenmiş olup, şirket hisselerinin % 44'ü kamuya, % 44'ü

küçük hissedarlara, % 12'si ise yabancı sermayeye aittir. Şirketin özelleştirilmesi

gündemde yer almaktadır. Ancak, söz konusu özelleştirme konusunda nasıl bir

yöntemin uygulanacağı henüz netleştirilmemiştir. Bu konudaki karar mercii FBiH

hükümetidir.

Tuzla’da bulunan ve soda üretiminde bulunan Soda-So Lukavac üretim tesisleri, 2006

yılında Şişecam iştiraki olan Soda Sanayi tarafından alınmıştır. Halihazırda

Türkiye'nin ülkedeki en büyük yatırımları arasında yer alan tesis faaliyetlerini

sürdürmektedir.

25/67

2.5 ENERJİ

Bosna Hersek elektrik hariç enerji ihtiyacının önemli bir kısmını ithalat yoluyla

karşılamaktadır. Savaştan önce 13 hidroelektrik santrali toplam enerji ihtiyacının %

40’ını, 4 termik santral ise kalan ihtiyacı karşılamaktaydı.

2000 yılında ülkenin enerji üretimi savaş öncesi dönemin % 80’ine ulaşmış ve sonraki

dönemlerde daha da toparlanarak artış göstermeye devam etmiştir.

RS Hükümeti tarafından 2006 yılı sonunda Bosanski Brod petrol rafinerisi, Modrica

motor yağı fabrikası ve Petrol (petrol istasyonları) özelleştirme yoluyla Rus

Zarubezhneft’e satılmıştır. AB mevzuatına uyum çalışmaları çerçevesinde satılan

petrol ürünleri içerisinde kükürt değerlerinin düşürülmesi öngörülmesine karşılık,

Bosanski Brod rafinerisinde üretilen petrolün düşük kaliteli olması (kükürt içeriğinin

fazla olması) nedeniyle bu konu uzun süre gündemi meşgul etmiştir.

FBiH’deki enerji şirketi Energopetrol’un % 67’si 2006 yılında Macar (MOL)-Hırvat

(INA) ortaklığına satılmıştır.

Bosna Hersek’in ithalat kompozisyonu incelendiğinde, petrol ve petrol ürünlerinin

önemli bir kalem oluşturduğu görülmektedir. Ülkemiz ile imzalanan Serbest Ticaret

Anlaşması kapsamında petrol ürünleri ihtiyacının bir kısmı 2008 yılına kadar

ülkemizden karşılanmıştır. Söz konusu dönemdeki petrol ihracatımız Bosna Hersek’e

toplam ihracatımızın yaklaşık % 50’sine tekabül etmekteydi. Ancak, 2008 yılının son

aylarından itibaren, Bosna Hersek'in AB ile imzaladığı Ticaret ve Ticaretle İlgili

Konulara İlişkin Geçici Anlaşmanın 01/07/2008 tarihinde yürürlüğe girmesi sonrası

ülkemizden Bosna Hersek’e olan petrol ihracatında ciddi bir düşüş yaşanmıştır.

Enerji sektörü Bosna Hersek’in geleneksel olarak en güçlü sektörleri arasında yer

almakta olup, ülkenin enerjiye bağımlı Avrupa pazarlarına yakınlığı da göz önüne

alındığında gelişim olanakları ve yatırım açısından kayda değer potansiyel ve fırsatlar

barındırmaktadır.

Ülkede henüz yeterince işlenmemiş veya kısmen işlenmekte olan çok çeşitli doğal

kaynaklar arasında tahminen 6 milyar ton rezervi olan kahverengi kömür ve linyit,

tahmini 6000 megavatlık hidroelektrik enerji potansiyeli, tahminen 2000 megavatlık

rüzgar enerjisi potansiyeli, yaklaşık 1,5 milyon metreküp ahşap atıkları, talaş, cips ve

yontma ahşabın da dahil olduğu bio-mass enerji, jeotermal ve güneş enerjisi

sayılabilir. Ayrıca, ülkede petrol arama çalışmaları da yürütülmektedir.

Ülkede enerji sektörünün ana bileşenleri olarak kömür, elektrik, petrol ve doğalgaz

gösterilebilir.

26/67

Kömür ülkenin en önemli enerji kaynakları arasında yer almaktadır. Linyit ve

kahverengi kömür yatakları hem FBiH hem de RS’de bulunmaktadır.

Ülkede üretilen kömürün yaklaşık % 90’ı termik santraller tarafından kullanılmakta

olup, kalan % 10’luk kısmın çoğu sanayide ve genel tüketimde sarfedilmekte, çok az

bir kısmı da ihraç edilmektedir.

Bosna Hersek petrolü ithal etmekte ve ithal edilen petrol de ülkedeki rafinerilerde

işlenmektedir.

Enerji sektöründe en az gelişme göstermiş olan sektör doğalgazdır. Halihazırda

doğalgaz ihtiyacının tamamı Rusya Federasyonu’ndan karşılanmaktadır. Ülkedeki

mevcut doğalgaz boru hattı 191 km uzunluğunda olup yıllık 1 milyar metreküp

kapasiteye sahiptir. Ülkede boru hatlarının yaygınlaştırılması konusunda çalışmalar

devam etmektedir.

Elektrik ağırlıklı olarak hidroelektrik santralleri ve termik santrallerde üretilmektedir.

İç talebin üzerinde gerçekleşen ve toplam 4000 megavat olan elektrik ülke ihracatına

katkıda bulunmaktadır.

Özellikle Balkan ülkeleri ve Avrupa piyasalarındaki elektrik arzındaki açığın

giderilmesi amacıyla ülkede elektrik üretiminin arttırılması için yeni projeler

gündemde bulunmaktadır. Kömür, hidroelektrik enerjisi ve yenilenebilir enerji

kaynaklarına dayalı olarak planlanan söz konusu projeler vasıtasıyla gerek mevcut

tesislerin genişletilmesi gerekse yeni üretim tesislerinin inşası hedeflenmektedir.

Enerji sektöründeki kalkınma programları kapsamında, toplam 2000 megavatlık 15

adet büyük ve küçük hidroelektrik santrali projesi ile 4 rehabilitasyon ve genişletme

projesi (Jablanica, Rama, Jajce and Čapljina hidroelektrik santrallerinde) ile 1000

megavatlık enerji üretimi için mini hidroelektrik santrallerinin inşası öngörülmektedir.

Ülkenin güney kesimlerinin rüzgar enerjisi santrallerinin kurulumu açısından en

elverişli yerler olduğu ileri sürülmektedir.

2.6 ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME

2.6.1 ULAŞTIRMA

Ülkenin ulaştırma alt yapısı geleneksel ulaşım modlarının (karayolu, demiryolu,

denizyolu ve havayolu) tümünden faydalanılması üzerine kuruludur.

Ancak, ülkenin özellikle FBiH’de yüksek dağlarla kaplı olması ve eski Yugoslavya

döneminde yeterli yatırım alamamış olması gibi sebeplerle karayolu ve demiryolu ağı

yeterince gelişmemiştir. Gidiş-geliş tek yönlü karayolu bağlantısı ülkenin lojistik

açısından dezavantajlı yönü olarak düşünülmektedir. Bu olumsuzluklara rağmen,

27/67

ülkenin diğer ülkelerle ve dış pazarlarla bağlantılarında 4 ulaşım modu da halihazırda

kullanılabilmektedir.

2.6.1.1. KARAYOLU

Karayolu taşımacılığı, Bosna Hersek’te ulaşım altyapısının en önemli unsurunu

teşkil etmekte olup, uzunluğu 22.600 km’dir (3.800 km anayol).

Arazisinin büyük bölümünün dağlık olması nedeniyle, karayolu yapımı zor ve

pahalıdır. Hırvatistan’ın Ploće limanı ile Bosna Hersek üzerinden Budapeşte ve

Kiev üzerinden Kalaningrad’a ulaşacak olan Koridor Vc yolunun yapımına

başlanmıştır ve 2014 yılının sonu itibariyle yaklaşık 104 km’lik kısım

tamamlanmıştır.

Bosna Hersek'te kuzeyde Brod'dan başlayarak batıda Bosna Hersek sınırının

hemen yakınındaki Hırvatistan'ın Ploće limanında biten ve Budapeşte'yi Ploće

limanına bağlayan, yaklaşık 75 kilometresi tünel ve 33 kilometresi köprü

olmak üzere 336 km uzunluğunda olması ve 3 milyar Euro'ya malolması

beklenen Koridor Vc Otoyol Projesi, Bosna Hersek'in en büyük kalkınma

projesi olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu Proje'nin 2017 yılında

tamamlanması öngörülmekte olup, kısmi lotlar halinde ihaleye çıkılmaktadır.

İlk defa bir Türk firması (Cengiz İnşaat) 2012 yılında 3 lot ihaleyi kazanmıştır.

İnşaat halinde olan otoyol kısımlar 2014 yılın sonunda tamamlanmış olup, bu

şekilde Koridor Vc’nin % 35’i tamamlanmış bulunmaktadır.

Koridor Vc Projesinin finansmanına yönelik olarak EBRD tarafından kredi

sağlanmaktadır. Ayrıca, söz konusu projeye danışmanlık hizmeti sağlanması

konusunda Dünya Bankası grubu kuruluşu olan IFC ile sözleşme

imzalanmıştır. Projenin finansmanı konusunda uluslararası platformda

arayışlar devam etmektedir. Koridor Vc Projesi’nin hayata geçirilmesi

konusunda Bosna Hersek’te ve uluslararası toplumda önemli ölçüde kararlılık

bulunmaktadır.

EBRD tarafınca, 24 Şubat 2014 tarihinde, Londra’da düzenlenen konferansa

Bosna Hersek ‘JP Autoceste’ otoyol idaresinin Genel Müdürü Ensad Karić de

katılmış olup, önümüzdeki dönem içerisinde 80 km yeni otoyol inşası için yeni

yatırım planı hazırlamakta olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca, ilk defa otoyolun

inşası ve finansmanında özel-kamu ortaklığı modeli hazırlanmakta olduğunu

da açıklamıştır.

2.6.1.2. DEMİRYOLU

28/67

Ülkenin savaştan önce (1992-1995) 1.030 km olan demiryolu ağı, savaşta

önemli ölçüde zarar görmüş olup, bu zararın bir kısmı uluslararası kuruluşların

da yardımıyla onarılmıştır.

Demiryolunun taşımacılıkta daha etkin hale getirilmesi çalışmaları devam

etmekte olup, AB 2006 yılında ülke genelinde tek bir demiryolu yönetimini

desteklediğini açıklamıştır.

2.6.1.3. DENİZYOLU/SU YOLLARI

Bosna Hersek’in 20 km civarında denize çıkışı olmakla beraber (Neum), bu

bölgede liman bulunmamaktadır.

Ülke, Hırvatistan kıyısındaki Ploće limanını fiilen kullanmakta olup,

Hırvatistan ile Bosna Hersek arasında 1998 yılında adıgeçen limanın kullanımı

ile ilgili olarak yapılan Anlaşma henüz onaylanmamıştır.

Sava nehri üzerinde Bosanska Gradiska, Bosanski Brod, Orasje ve Brčko

limanları bulunmakta olup, bu limanlardan en büyüğü Brčko’dur. Brčko

Limanı, Temmuz 2006 tarihinde uluslararası liman statüsü kazanmıştır. Tuna

ve Sava nehirleri vasıtasıyla söz konusu limandan Karadeniz’e çıkış mümkün

bulunmaktadır.

2.6.1.4. HAVAYOLU

Ülkede 20’nin üzerinde havalimanı bulunmakta olup, sadece Saraybosna,

Tuzla, Banja Luka ve Mostar havalimanları ticari trafiğe açıktır.

Ülkenin havayolu şirketi, Air Bosna, 2003 yılında iflas etmiş olup, 2005

yılında devlet desteği ile BH Airlines adı altında yeniden faaliyete başlamıştır.

2009 yılında sonuçlanan BH Airlines ihalesini THY kazanmış ve BH

Airlines’ın % 49 hissesini satın alarak “yönetici ortak” olmuştur. Ancak, bu

ortaklık 2012 yılında sona ermiştir.

Havalimanlarının özelleştirilmesi konusu ülke gündeminde bulunmakla

beraber, siyasi iradenin genel olarak içinde bulunduğu özellikle

özelleştirmelerle ilgili isteksiz ve kararsız tutum nedeniyle, bu konu şimdilik

askıya alınmıştır. Diğer taraftan, Bosna Hersek Kasım 2014 tarihine kadar

kendi hava sahasını kontrol etmemekte olup, bu kontrol Sırbistan ve

Hırvatistan tarafından sağlanmaktaydı. 13 Kasım 2014 tarihinde Bosna Hersek

yaklaşık 10 km yükseklikteki uçuşlarda kendi hava sahasını kontrol etmeye

başlamıştır. Bundan sonra planlanan adım Kasım 2015 tarihinde 10 km

üzerindeki hava sahasının da kontrolünün elde edilmesidir.

29/67

2.6.2 HABERLEŞME/TELEKOMÜNİKASYON

Bosna Hersek’te telekomünikasyon sektörü savaştan sonra en hızlı toparlanan

sektörlerden birisi olmuştur.

2005 rakamlarına göre 969.000 (her 100 kişiye 25,2 hat) sabit hat mevcutken, 2012

yılında 929.453 (her 100 kişiye 24,19 hat) , 2013 yılında ise 891.622 (her 100 kişiye

23,21 hat), 2014 yılında ise 849.216 (her 100 kişiye 22,10 hat)olmuştur.

2005 yılında 1.6 milyon (her 100 kişiye 42 hat) olan cep telefonu hattı sayısı, 2011

yılında yaklaşık 3.2 milyon (her 100 kişiye 83 hat), 2012 yılında ise yaklaşık 3.35

milyona (her 100 kişiye 88 hat) ve 2013 yılında 3.49 milyona (her 100 kişiye 91 hat)

ulaşmıştır. Bu rakam 2014 yılında da değişmemiştir (3.49 milyon kullanıcı ve her 100

kişiye yaklaşık 91 hat)

Ülkede internete erişim konusunda önemli bir mesafe kaydedilmiştir. 2004 yılında

585.000 kişi olan internet kullanıcısı sayısı, 2013 yılı itibariyle söz konusu yıla oranla

% 274 oranında artarak 2.188.429'a ulaşmıştır. 2014 yılında internet kullanıcı sayısı

2.227.970 kişiye ulaşmıştır.

BiH'TE İNTERNET KULLANIMI

Yıl Internet Kullanıcı Sayısı Endeks

2004 585000 -

2005 805185 137,64

2006 950000 117,99

2007 1055000 111,05

2008 1307585 123,94

2009 1421540 108,71

2010 2000000 140,69

2011 2113100 105,66

2012 2174250 102,89

2013 2188429 100,65

2014 2227970 101,81

*Bosna Hersek İletişim Düzenleme Ajansı

Telekomünikasyon sektöründe üç büyük operatör bulunmaktadır. (Eronet, BH

Telekom, Telekom Sırpske). Bunların en büyüğü BH Telekom olup, söz konusu firma

FBiH hükümetine aittir. Eronet’in % 49’u Deutsche Telekom’un sahip olduğu

Hırvatistan sabit hat operatörü Croatia-T-HT firmasına aittir. RS hükümetine ait olan

Telekom Srpske ise özelleştirme kapsamında Sırbistan’da yerleşik Telekom Srbija

firmasına 646 milyon Euro (844 milyon ABD doları) karşılığında satılmıştır. Söz

30/67

konusu operatörün ismi değiştirilmiş olup, şu and M-TEL unvanıyla faaliyet

göstermektedir. FBiH’e ait olan BH Telekom’un ise özelleştirme çalışmaları devam

etmekte olup, yukarıda da belirtildiği üzere, FBiH’de siyasi iradenin özelleştirmelere

karşı tutumu nedeniyle bu konudaki çalışmalar oldukça yavaş ilerlemektedir.

2.7 İNŞAAT VE MÜTEAHHİTLİK

Bosna Hersek’te müteahhitlik sektöründeki faaliyetler arasında mevcut binaların ıslahı

ve yenilenmesi ile yeni binaların yapılması, başta yol (karayolu yapımı ve

demiryollarının rekonstrüksiyonu) yapımı olmak üzere altyapı projeleri ve enerji

santrallerinin inşası yer almakta olup, söz konusu projelerin gerçekleştirilmesine

yönelik olarak teknik bilgi, tecrübe ve finansman açısından yabancı

firmaların/kurumların varlığına ihtiyaç duyulmaktadır.

1992-1995 yıllarındaki savaş sırasında ülkedeki konutların yaklaşık % 42’sinin

yıkıldığı veya hasar gördüğü, günümüzde ülkede doğalgaz kullanımının

yaygınlaşmaya başladığı ve doğalgaz altyapısının geliştirilmesi projelerine hız

verilmeye çalışıldığı hususları göz önüne alındığında, Bosna Hersek’in hem yeni

konut yapımı hem de mevcut binaların yenilenmesi/dönüştürülmesine ilişkin olarak

önemli fırsatları barındırdığı söylenebilir.

EUROSTAT tarafından 37 Avrupa ülkesinde yapılan bir araştırmaya göre, Bosna

Hersek’te ortalama inşaat maliyetinin Avrupa ortalamasının % 62’sine karşılık geldiği

ve ülkenin bu bakımdan Makedonya (% 54) ve Arnavutluk (% 58) ile birlikte

Avrupa’da en uygun koşullara sahip üç ülkeden biri olması Bosna Hersek’in

barındırdığı diğer bir avantaj olarak değerlendirilebilmekle beraber, ülkede makine ve

ekipman fiyatları Avrupa ortalamasının % 4 üzerinde olduğu da söz konusu

araştırmada yer verilen hususlardan biridir.

Bosna Hersek’teki yolların genel durumu, alt yapı yatırımlarına olan ihtiyaç ve ülkenin

hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin olduğu düşünülürse, ülkede

bu alanlara yönelik hatırı sayılır iş fırsatları mevcuttur. Bilhassa, Avrupa İmar ve

Kalkınma Bankası (EBRD) ve Avrupa Kalkınma Bankası (EIB) ülkedeki altyapı

projelerinin finansmanında önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda, Saraybosna

Havalimanı, Sarajevo Bypass, Pan European Corridors gibi projelere adı geçen

kuruluşlar tarafından kredi desteği sağlanmış ve önümüzdeki dönemde de sağlanmaya

devam etmesi planlanmaktadır.

Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı verilerine göre, Bosna Hersek inşaat

sektörünün 2010 yılı itibariyle Bosna Hersek’in GSYİH’si içerisinde payı yaklaşık %

10, ihracatında ise % 6 olarak gerçekleşmiştir. İnşaat sektörünün ekonomideki diğer

sektörlere de doğrudan etki yaptığı düşünüldüğünde bu sektördeki gelişmelerin

ekonominin canlanmasına yönelik olarak doğrudan ve pozitif etkiler yapacağı

düşünülmektedir. Bununla birlikte, Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü

verilerine göre 2012 ve 2013 yıllarında Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da çıkan

31/67

karışıklıklar nedeniyle ülkenin yurt dışındaki sektör yatırımları olumsuz yönde

etkilenmiştir. 2013 yılında kamu yatırımlarının ulaşım alanına yönelik bölümü

sektörün olumlu gelişim göstermesinde en önemli aktör olarak görülmüş; anılan

yatırımlar neticesinde inşaat sektörü genelinde toplamda % 3’lük bir büyüme

kaydedilmiştir. Bu çerçevede, sektörde kamu yatırımlarında sadece otoyol/yol altyapı

çalışmaları % 17,3 artış gösterirken tüm diğer müteahhitlik alanlarında azalma

kaydedilmiştir. Özellikle doğalgaz boru hattı altyapı çalışmaları, iletişim ve elektrik

hatlarındaki altyapı inşaatlarında % 17,4 düşüş kaydedilmiştir.

Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı'ndan alınan bilgiye göre, uluslararası

projelerde çalışmış olan uzman ve işçilerin yurt dışında kazandıkları tecrübeleri Bosna

Hersek’e getirmeleri, Bosna Hersek’teki üniversiteler ve teknik okulların mühendislik

alanındaki eğitime önem vermeleri, yarı-özel ve kamu müteahhitlik firmalarının yurt

içi ve yurt dışı projelere danışmanlık desteği sağlamasının Bosna Hersek’te

halihazırda varolan nitelikli iş gücüne önemli katkılarda bulunduğu ve sektörün

gelişmesinde önemli bir rol oynayabileceği değerlendirilmektedir.

Gerek mevcut yapıların rehabilitasyonu gerekse yeni binaların yapımı ve

havaalanlarından otoyollara kadar altyapı sistemlerinin geliştirilmesinde kullanılacak

inşaat malzemelerinin birçoğunun yerel piyasadan temin edilebilmesi, mevcut

olmayan unsurların ise makul ölçüde yatırımlarla edinilebilmesi olanağı Bosna

Hersek’te inşaat sektörünün gelişimi için diğer elverişli unsurlar olarak ön plana

çıkmaktadır.

Bosna Hersek Yabancı Yatırımlar Hakkında Kanun uyarınca, yabancı yatırımcıların

emlak arazisi satın almaları/sahip olmaları hususunda herhangi bir sınırlama

bulunmamakta olup, yabancı yatırımcılar da yerel kişiler gibi söz konusu mülklere %

100 sahip olabilirler. Ancak, bu sahipliğin Bosna Hersek’te kuracakları şirket adına

olması gerekmektedir.

Bosna Hersek’te inşaat sektörüne ilişkin yasal çerçevenin AB mevzuatı ile

uyumlaştırılma süreci halihazırda devam etmektedir. Ancak, çoğu alanda olduğu gibi

yatırımlar alanında da bazı yasal düzenlemeler FBiH ile RS arasında farklılık

göstermektedir. Örneğin, kamu-özel ortaklıklarına ilişkin Kanun RS’de çıkarılmış

olmasına rağmen, FBiH’de konuya ilişkin süreç henüz tamamlanmamıştır.

Eski Yugoslavya’da müteahhitlik sektöründe uluslararası ihalelerde boy gösteren

güçlü firmalar bulunduğu ve halihazırda bazı Bosna Hersek firmalarının da yurt

dışında iş yaptıklarından hareketle, Bosna Hersek’in bu sektörde iyi bir miras

devraldığı ve önemli büyüklükte müteahhitlik firmalarına sahip olduğu söylenebilir.

Bu bağlamda, son dönemdeki önemli çalışmalar olarak, enerji sektöründe faaliyet

gösteren Bıçakçiç Mühendislik ve Müşavirlik firması HES enerji projelendirme

işlerinde Kosova, Arnavutluk ve Türkiye'de projeler üstlendiği, Energoinvest

şirketinin Arnavutluk'un güneyinde 30,5 milyon Avro değerinde 250 km uzunluğunda

ve 110 KW'lık enerji hattının inşası için anlaşma imzaladığı hususları sayılabilir.

32/67

Türk Müteahhitlik firmaları bugüne kadar Bosna Hersek piyasasında çok fazla

faaliyette bulunmamışlardır. Ancak, son dönemde ülkemiz firmaları ihalelerde boy

göstermeye başlamış olup, Cengiz İnşaat firması 2012 yılında gerçekleştirilen otoyol

projesi ihalelerini tek başına kazanmıştır. Söz konusu firmanın kazanmış olduğu

projelerin bedelleri toplam 370 milyon Avro’ya ulaşmıştır.

Ülkede halihazırda gündemde bulunup müteahhitlik sektöründe faaliyet gösteren

şirketleri ilgilendirebilecek yatırım projelerine dair özet bilgiler şu şekildedir.

Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretim

tesislerindeki ekipmanlara yatırım yaptığı taktirde vergi oranlarında indirimi

mevcuttur.

Bosna Hersek’in ulaşım altyapısının iyileştirilmesi amacıyla hem FBiH hem de

RS’de otoyol projeleri gündemde önemli bir yer tutmakta olup, söz konusu

projelerin tamamlanmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.

Bosna Hersek’in mevcut doğalgaz boru hattının safhalar halinde genişletilmesi

planlanmakta olup, söz konusu genişletme çalışmalarının 450-500 milyon

ABD Doları’na mal olması öngörülmektedir.

Bosna Hersek hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin bir

ülkedir. Sözkonusu enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmak için ülkede

yeni santraller kurmak amacıyla yatırım ve gelişim projeleri gündemde önemli

bir yer tutmaktadır. Bu projeler kapsamında, bölgede ve Avrupa piyasalarında

enerji tedariği açığını karşılamak için yeni tesislerin kurulması ve mevcut olan

tesislerin genişletilmesi amaçlanmaktadır. Enerji sektöründe tüm bu yatırım

programlarının tamamlanabilmesi için Bosna Hersek’in finansman kaynakları

yeterli olmayıp yabancı sermaye yatırımları gereklidir. Bu nedenle, bu

projelerin gerçekleştirilmesine destek verebilecek stratejik partnerler ve finans

kurumlarının ülkeye gelmeleri önem taşımaktadır.

Bosna Hersek’in elektrik üretim-dağıtım şirketi EPBiH, 2015 yılı Şubat ayında

açıklanan 2015-2017 Faaliyet Planı kapsamında şirket iç ve dış kaynaklarından

mevcut tesislerin bakımı, üretim, dağıtım, ticaret, madenler ve ortak projeler

için yaklaşık 1 milyar Avro tutarında önümüzdeki 3 yıl içinde yatırım yapmayı

planlamaktadır. Öncelik Tuzla termik santrali Blok 7, Vranduk ve Janjiçi hidro

santralleri, Podvelezje rüzgar santrali ve Neretvica nehrinde küçük

hidrosantrallerin inşasına verilecektir.

33/67

2.8 TURİZM

Bosna Hersek çok çeşitli turizm faaliyetlerinin yapılabilmesine olanak sağlayan

tarihsel, coğrafi ve kültürel bir miras ve zenginliğe sahiptir.

Ülkede kış sporları, kaplıca turizmi ve avcılıktan doğa sporlarına, milli ve doğal

parklarda eko turizmden kültür ve inanç turizmine kadar birçok değişik turizm

faaliyetinin gerçekleştirilmesi olanağı bulunmaktadır.

Ülkenin Adriyatik Denizi’nde 20 km uzunluğunda bir kıyısı bulunmakta olup, bu

bölgedeki sahilde çeşitli turistik tesisler bulunmaktadır.

Savaştan önce belirli bir seviyeye gelmiş olan turizm sektörü, savaştan sonra ülkenin

güvenli olmayan bir yer olarak algılanması, yol ve turistik tesisler gibi altyapı

yatırımlarının yetersiz kalması nedenleriyle kaydadeğer bir gelişim gösterememiştir.

Turizm, Bosna Hersek tarafından stratejik sektör olarak belirlenmiş olup, ülke

tanıtımının aktif bir şekilde yapılması yönünde çalışmalar devam etmektedir.

Bosna Hersek 1984 yılında Kış Olimpiyatları’na ev sahipliği yapmış olup, Saraybosna

Havalimanı’nın şehirdeki kış sporları merkezlerine (Bjelasnica ve Jahorina) yarım saat

uzaklıkta olması Saraybosna’yı kış sporları açısından cazibe merkezi olarak öne

çıkarmaktadır. Ancak, söz konusu merkezlerde konut amaçlı binaların fazla olmaması,

otel kapasitesinin sınırlı olması ve küresel ısınma nedeniyle sezonun kısalması gibi

nedenlerle bu potansiyelden yeterince yararlanılamamaktadır. Ancak, yapay kar

sistemlerinin kurulmasıyla birlikte bu olumsuzluk önemli ölçüde giderilmeye

başlanmıştır.

Ülkenin ekonomik kalkınma politikasında turizm sektörüne en öncelikli sektörler

arasında yer verilmiş olduğu da hesaba katıldığında, Bosna Hersek’in turizm

sektörünün gelişimi açısından önemli bir altyapı ve potansiyele sahip olduğu rahatlıkla

öne sürülebilir. Bosna Hersek'e 2014 yılında gelen turist sayısının ülkelere göre

dağılımında Türkiye 4. sırada yer almaktadır.

34/67

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

2.9 HİZMETLER

2.9.1. BASIN-YAYIN

Savaş nedeniyle önemli derecede sıkıntı yaşayan ve politize olan medyanın yeniden

yapılanması konusu önem taşımaktadır. Ülkede 2014 yılı itibariyle 7 günlük gazete, 15

tanesi kamu olmak üzere toplam 46 televizyon kanalı, 143 radyo istasyonu

bulunmaktadır. Saraybosna’da iki, Banja Luka ve Mostar’da ise birer haber ajansı

faaliyet göstermektedir.

2.9.2. BANKACILIK

FBiH'te 18 ve RS'de ise 9 adet olmak üzere Bosna Hersek’te bugün itibariyle 27

banka faaliyette bulunmaktadır. Bosna Hersek’te bankacılık sektöründe yabancı

yatırımlar ağırlıklı bir pozisyondadır.

Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Ajansı'nın son açıkladığı 30.09.2014 tarihli

raporunda 17 banka bulunan FBiH’de bankaların sermayesinin % 2,6’sı kamuya, %

11,6’sı yerli özel sermayeye ve % 85,8’i yabancı özel sermayeye aittir.

Republika Sırpska Bankacılık Ajansı'nın son açıkladığı 30.09.2014 tarihli raporunda

RS’de faaliyet gösteren bankaların mülkiyet yapıları incelendiğinde ise, söz konusu

bankaların % 93’ünün özel mülkiyete, % 7’sinin ise kamuya ait olduğu

görülmektedir. Ayrıca, bankaların hisselerinin % 46,38’si yabancı sermayeye, %

53,62’si ise yerli sermayeye aittir.

35/67

2013 yılı sonunda Bosna Hersek’te faaliyet gösteren bankaların aktifleri 11,3 milyar

Avro iken, 2014 yılı sonunda söz konusu rakam 11,6 milyar Avro’ya ulaşmıştır.

Ayrıca, anılan bankalardaki sermaye miktarı da 2013 yılında 1,62 milyar Avro'dan

2014 yılında 1,68 milyar Avro'ya ulaşmıştır.

2013 yılında bankalarda bulunan depozitolar yaklaşık 7 milyar Avro iken, 2014

yılında bu rakam artarak 7,5 milyar Avro’ya ulaşmıştır.

Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet gösteren bankalara ilişkin olarak Bosna Hersek

Merkez Bankası tarafından hazırlanmış olan güncel bilgileri içeren listeye

(http://www.cbbh.ba/index.php?id=7&lang=en) adresinden ulaşılabilmektedir.

2.9.3. PERAKENDECİLİK

Savaş sonrasında önemli bir canlanma içerisine giren perakendecilik sektörünün

GSYİH içindeki payı 2005 yılında % 14’e yükselmiştir. Savaş öncesinde devlet

tarafından kontrol edilen büyük perakende şirketleri, savaş sonrasında sektörden

çekilmek veya faaliyet gösterdikleri yerleri özel sektör kuruluşlarına kiralamak

zorunda kalmışlardır. Böylelikle, devlet teşebbüslerinin aksine, küçük işletmeler

sektöre hakim duruma gelmişlerdir.

Sektöre 2000 yılından bu yana özellikle Hırvat, İtalyan, Sloven ve Fransız sermayesi

girmiş olup, hipermarket düzeyinde perakendecilik büyük ölçüde bu gruplar tarafından

kontrol edilmektedir.

Bosna Hersek’teki perakende sektöründe önde gelen zincir marketler arasında

Konzum, Tropic, Bingo ve Amko yer almaktadır.

Perakende piyasasında büyük marketler özellikle yabancı sermayenin girişiyle birlikte

yaygınlaşmış olmakla birlikte, ülkede üretici-toptancı-perakendeci sistemi yaygın

olarak dağıtım kanallarında ağırlığını korumaktadır.

Büyük marketlerde yabancı sermaye ağırlığı bulunmakta ve firmalar, kendi

ülkelerinden ithalat yapmayı tercih etmektedirler. Halkın büyük kesimi evlerine yakın

bakkallardan ve küçük marketlerden alışveriş yapmak yerine giderek artan oranda

büyük marketlerden alışveriş yapma eğilimi içindedir. Büyük marketlere ürün satan

Türk firmalar ile yapılan görüşmelerde, söz konusu satışlarda kar marjının yüksek

olmadığı; ancak, ürünün daha iyi tanıtılmasına katkı sağladığı görüşleri edinilmiştir.

2.10 SAĞLIK HİZMETLERİ

Bosna Hersek’te sağlık sisteminde gerek kamu gerekse özel sektör düzeyinde

insanların tedavi ihtiyaçlarının karşılanması hususunda yetersizliklerle karşılaşıldığı ve

36/67

bu durumun iyileştirilmesine yönelik olarak reformların yapılması gerektiği hem

ulusal hem de uluslararası çevreler tarafından dile getirilmektedir.

Hastaların devlet hastanelerine başvurmalarını müteakiben tomografi, MR vb.

tetkiklerin yapılabilmesi için kendilerine verilen randevu sürelerinin ortalama 3-4 ay

civarında olması nedeniyle durumu aciliyet arz eden hastaların genellikle özel sağlık

kuruluşlarına başvurdukları bilinmektedir. Ayrıca, kronik rahatsızlıklar, doğum

kontrolü, diş tedavileri vb. sağlık sorunlarına yönelik olarak da zamanında hizmet

almak isteyen ve ekonomik durumları buna elveren kişiler de tedavileri için özel

sağlık kuruluşlarını tercih etmektedirler.

Bosna Hersek’te 21 kamu, 1 özel ve 4 üniversite hastanesi bulunmaktadır. Ülkedeki

toplam doktor sayısı 6.443’tür. Ülkede 1000 kişiye düşen doktor sayısı 1,73, hemşire

sayısı 5,04 ve yatak sayısı ise 3,45’tir. Ülkede sağlık harcamalarının GSYİH’ye oranı

ise yaklaşık % 10 düzeyindedir.

Bosna Hersek’te erkek ve kadın nüfus arasında en sık rastlanan hastalıklar ve

karşılaşılma sıklıkları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

EN SIK GÖRÜLEN HASTALIKLARIN ERKEK VE KADIN NÜFUSA GÖRE DAĞILIMI*

ERKEK BAYAN

No Hastalıklar Görülme

Sıklığı (%) Hastalıklar

Görülme

Sıklığı (%)

1 Kardiyovasküler Hastalıklar 30.1 Kardiyovasküler Hastalıklar 28.5

2 Nöropsikiyatrik Hastalıklar 16.5 Nöropsikiyatrik Hastalıklar 23.6

3 Habis Tümörler 11.5 Habis Tümörler 9.9

4 İstemdışı Yaralanmalar 10.5 Kas-İskelet Hastalıkları 7

5 İstemli Yaralanmalar 4.2 Duyu Organları Hastalıkları 6.6

6 Duyu Organları Hastalıkları 4.1 Solunum Hastalıkları 3.2

7 Sindirim Hastalıkları 4 Sindirim Hastalıkları 3.2

8 Solunum Hastalıkları 3.9 İstemdışı Yaralanmalar 2.6

9 Kas-İskelet Hastalıkları 3.8 Perinatal Durumlar 2.5

10 Perinatal Durumlar 2.7 Bulaşıcı ve Parazitsel Hastalıklar 1.9

* Dünya Sağlık Örgütü

Bosna Hersek’ten yurt dışına tedavi amacıyla hasta gönderilen ülkeler arasında başta

Hırvatistan, Sırbistan ve Karadağ yer almaktadır. Ayrıca, hastaların kendi imkanlarıyla

Avusturya, Slovenya ve Türkiye’ye de gittikleri bilinmektedir. Öte yandan, Bosna

37/67

Hersek’ten diğer ülkelerden tedavi amacıyla çok az sayıda hasta gelmekte olup, bu

hastaların ise tamamına yakını çevre ülkelerden gelmektedir.

Ülkedeki mevcut sağlık hizmetlerinin genel durumu ve sektörün alt yapısı göz önüne

alındığında, yurt dışına tedavi amacıyla hasta transferi açısından ülkenin önemli bir

potansiyel barındırdığı düşünülmektedir.

3. YABANCI YATIRIMLAR

Ülkede özellikle 2000’li yılların başlarından itibaren gelmeye başlayan doğrudan

yabancı yatırımlar rakamsal olarak çok yüksek değerlerde bulunmamaktadır. Ülkeye

Mayıs 1994-2013 yılları arasında gelen doğrudan yabancı yatırımların miktarı 5,6

milyar Avro olarak gerçekleşmiştir.

2011 ve 2012 yıllarında ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırımların değeri sırasıyla

355 milyon Avro ve 285 milyon Avro olarak gerçekleşmiştir. Bu bağlamda, 2011 ve

2012 yıllarında doğrudan yabancı yatırımlarının ülkenin GSYİH’si içindeki payı

sırasıyla % 2,7 ve % 2,2 olmuştur.

2013 yılında doğrudan yabancı yatırımların 214 milyon Avro olduğu göz önüne

alındığında, gerçekleşen doğrudan yabancı yatırımlarının ülkenin yıllık GSYİH’sine

oranının % 1,6 olduğu görülmektedir. 2014 yılında ise doğrudan yabancı yatırım

tutarının 419 milyon Avro olduğu ve bu rakamın ülkenin yıllık GSYİH’sine oranının

% 3,0 olduğu tespit edilmiştir.

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı

38/67

2007 yılında doğrudan yabancı yatırımlarında meydana gelen büyük artışın temel

sebebi bazı kamu iktisadi teşekküllerinin özelleştirilmesi (özellikle anılan yılda

yapılan Republika Sırpska Telekom şirketinin %65 oranındaki hissesinin yaklaşık

650 milyon Avro tutar karşılığında özelleştirmeye tabi tutulması) olarak

gösterilmektedir.

2008 yılındaki doğrudan yabancı yatırımları performansının ana belirleyicileri olarak

ise üretim sektörüne yapılan yatırımlar ile yeni yatırımlar olarak da ifade

edilen“greenfield investments” sayılabilir.

Küresel ekonomik kriz 2009 yılında ülkeye yönelik doğrudan yabancı yatırımların

performansını bir hayli etkilemiş olmasına rağmen, 2010 yılından itibaren doğrudan

yabancı yatırımlarının miktarında iyileşme yaşanmaya başlamıştır.

Bosna Hersek’e yatırım yapan ülkelerin başta Bosna Hersek’in çevresinde ülkeler

olmak üzere oldukça ağırlıklı bir biçimde Avrupa ülkeleri olduğu gözlemlenmektedir.

Ülkemiz tarafından sermaye yatırımları dışında, başta TİKA olmak üzere çeşitli

kuruluşlarımız tarafından sağlanan imkanlar da dahil edildiğinde, savaş sonrası

dönemden günümüze kadar sağlanan maddi katkı 1 milyar Avro dolayında olduğu

tahmin edilmektedir.

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı, Bosna Hersek Merkez Bankası

Bosna Hersek’e en fazla yatırım yapan ülkeler arasında Avusturya, Sırbistan,

Hırvatistan ve Slovenya başı çekmektedir.

39/67

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı

Bosna Hersek’e gelen doğrudan yabancı yatırımların sektörel açıdan çok çeşitli

alanlara yöneldiği görülmektedir. Bu bağlamda, ülkenin geleneksel olarak güçlü

sektörlerinden olan üretim sektörü ile bankacılık sektörü, sırasıyla % 32 ve % 22’lik

payla doğrudan yabancı yatırımlarında en çok rağbet edilen sektörler olarak öne

çıkmaktadır.

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı

40/67

Bosna Hersek’te yatırım faaliyetlerine ilişkin diğer hususlar aşağıda

özetlenmektedir:

Savaştan sonra toparlanma yönünde adımların atıldığı, AB ile bütünleşme

yönündeki çabalar, Avrupa piyasalarına yakınlığı, halihazırda gündemdeki

yerini koruyan yatırım projeleri, doğal kaynakların zenginliği ve stratejik kamu

işletmelerinin özelleştirme kapsamına alınması olasılığı hesaba katıldığında,

Bosna Hersek yabancı yatırım açısından göz önünde bulundurulmasında fayda

görülen bir ülke olarak değerlendirilmektedir.

Yatırım amaçlı gelen yabancı sermayeye ait mal ve ekipmanlar, rehabilitasyon

ve onarım projeleri için getirilecek mal ve ekipmanlar, ihraç kaydıyla yapılan

ithalat, yatırım amaçlı olarak yapılan komple tesis ve makine ithalatı,

promosyon ve tanıtım amaçlı olarak ülkeye getirilen ürünler, numuneler,

mektup ve posta yolu ile gelen parsiyeller gümrük vergisinden muaftır.

Yabancı yatırımcı hüviyetindeki tüzel kişilikler şirket kayıt işlemlerinin

tamamlanmasının akabinde gayrimenkul alımına hak kazanmaktadırlar. Diğer

taraftan mütekabiliyet esası kapsamında Büyükelçiliğimiz tarafından Bosna

Hersek Dışişleri Bakanlığına gönderilen notaya ilişkin olarak alınan cevabi

notada gerçek kişilerin herhangi bir oturum şartı aranmaksızın FBiH'de

gayrimenkul edinmesinin mümkün bulunduğu ifade edilmiştir. Yabancı

sermayeli şirketler kârlarını başka bir ülkeye serbestçe transfer edebilecekleri

gibi yeni yatırımlarda da kullanabilmektedirler.

Silah ve savunma sanayi sektörü ile doğrudan kamu güvenliğini ilgilendiren

sektörlerde faaliyet gösterecek yabancı sermayeli şirketlerde yabancı sermaye

miktarı % 49’u aşamaz. Diğer sektörlerde herhangi bir sermaye sınırlaması

bulunmamaktadır.

Bosna Hersek’te kömür rezervleri stratejik bir öneme sahiptir. Bu konuda FBiH

ve RS farklı politikalar izlemektedir. Republika Sırpska, termik santralleri

kurma ve işletme hakkını yabancılara verilmesi konusunda fazla tereddüt

yaşamazken, FBiH ise bu konuda model oluşturma tartışmaları ve çalışmaları

içindedir. RS tarafından termik santral konularında verilen imtiyazların veriliş

süreci konusundaki kuşkular aralarında Transparency International gibi

kuruluşların yer aldığı uluslararası STK’lar tarafından gündeme getirilmektedir.

2014 yılı Temmuz ayında Çin Kalkınma Bankası tarafından 'Stanari' termik

santralinin inşası projesi için 350 milyon Avro kredi uygun görülmüştür. İnşaat

işlerinin Çinli firma 'Dongfang' ile Republika Sırpska firmalarının işbirliğinde

yapılması kararlaştırılmıştır.

41/67

4. SERBEST BÖLGELER

Bosna Hersek’te serbest bölgeler, Bosna Hersek gümrük bölgesi içinde yer alan, özel

olarak çevrelenmiş ve Bosna Hersek Gümrük Politikaları Kanunu ve Serbest Bölgeler

Kanunu’na istinaden içerisinde özel koşullar altında faaliyette bulunulan bölgeler

olarak tanımlanmaktadır.

Yerli ve/veya yabancı tüzel ve/veya gerçek kişiler serbest bölge kurabilmekte,

işleticisi olabilmekte ve ticaret ve/veya üretim faaliyetlerinde bulunabilmektedirler.

Bosna Hersek’te serbest bölgelerin kanuni esaslar çerçevesinde kurulmasına yönelik

işlemler Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığınca

yürütülmektedir. İlgili Bakanlığın teklifini müteakiben Bakanlar Kurulu karar

vermekte ve olumlu karar çıkması durumunda serbest bölgenin kuruluşuna ilişkin

işlemler Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı tarafından

tamamlanmaktadır.

Serbest bölgenin kurulumunun ekonomik açıdan uygun olması önem taşımakta

olup, bunun göstergesi olarak ise kurulacak olan serbest bölgeden ihraç edilecek

ürünlerin en az % 50 katma değer kazanmış olması kabul edilmektedir.

Serbest bölgelerde her türlü endüstriyel, ticari, finansal, bankacılık, sigorta vs.

hizmet faaliyetleri yapılabilmektedir.

Serbest bölge kullanıcıları KDV ve diğer katkı payları (işçi ücreti ve maaşlar hariç)

ile gümrük vergilerinden muaftır. Serbest bölge içerisinde yapılan yatırımlar ile

serbest bölgeden yapılan kar ve yatırım transferlerinden herhangi bir ücret

alınmamaktadır.

Serbest bölgede üretim yapılmasına yönelik olarak kullanılacak makine ve

teçhizatın serbest bölgeye girişinde de gümrük vergisi vs. ücretler alınmamaktadır.

4.1 BOSNA HERSEK'TEKİ SERBEST BÖLGELER

Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet göstermekte olan 4 adet serbest bölge

(Vogošća, Visoko ve Hercegovina-Mostar, Holc) bulunmakta ve bunların tamamı

FBiH'de yer almaktadır.

4.1.1 VISOKO SERBEST BÖLGESİ

Toplam alanı 200.000 m2, kullanılan alan ise 18.000 m2 dir.

Saraybosna’nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna şehir merkezine yaklaşık 40 km,

Saraybosna havaalanında ise 30 km mesafedeki Visoko kasabası sınırları içerisinde

bulunmaktadır.

42/67

Ana karayolu (Korridor Vc: Orašje-Doboj-Zenica-Saraybosna) ve ana demiryolu

ağlarına (Zagreb-Belgrad-Vinkovci-Saraybosna-Ploče) yakın bir konumda

bulunmaktadır.

İrtibat bilgileri şu şekildedir:

İletişim: Jasna Zubic

Adres : Kakanjska 4, 71 300 Visoko

Tel : +387 32 738 010

Faks : +387 32 738 010

4.1.2 VOGOŠĆA SERBEST BÖLGESİ

Toplam alanı 85.000 m2 dir.

Saraybosna’nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna şehir merkezine 6 km,

Saraybosna havaalanında ise 10 km mesafedeki Vogosca belediyesi sınırları

içerisinde bulunmaktadır.

Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče) çok

yakındır. Ana demiryolu hattına (Ploče-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad)

direk bağlantısı ve Trans-Avrupa gaz ağına bağlantısı vardır.

İrtibat bilgileri şu şekildedir:

İletişim: Zijad Kafedić

Adres: Igmanska 36, 71 320 Vogošća

Tel : +387 33 434 534

Faks : +387 33 433 509

E-posta: skoda-bh@bih.net.ba

Web : http://internet.ba/szona_vogosca/

4.1.3 HERZEGOVINA-MOSTAR SERBEST BÖLGESİ

Toplam alanı 435.633 m2 dir.

Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče), ana

demiryolu hattına (Budapeşte-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad) bağlantısı

vardır. Mostar (Saraybosna’ya 110 km mesafede) şehir merkezine 6 km, Mostar

havaalanına Hırvatistan’daki Ploče Limanı’na (Adriyatik Denizi) 60 km uzaklıkta

bulunmaktadır.

İrtibat bilgileri şu şekildedir:

Müdür : Mr. Ante Vidaček

İletişim: Seka Babić

Adres : Rodoč bb, 88000 Mostar

Tel : +387 36 350 210

43/67

Faks : +387 36 350 221

E-posta: sz.hercegovina@tel.net.ba

4.1.4 HOLC SERBEST BÖLGESİ

Toplam alanı 75.000 m2, kapalı alanı ise 12.000 m2’dir.

Saraybosna’nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna şehir merkezine 135 km, Tuzla

şehrine 15 km mesafede bulunan Puračić’te (Lukavac Belediyesi sınırları içerisinde

bir köy) bulunmaktadır.

Tuzla-Doboj karayoluna çok yakın bir konumda bulunmaktadır.

İrtibat bilgileri şu şekildedir:

İletişim: Advija Murselović

Adres : Bosna 1, 75305 Puračić

Telefon: +387 35 553 096/

Faks : +387 35 553 196

E-posta : doo.holc@bih.net.ba ; fen_bh@bih.net.ba

4.1.5 SERBEST BÖLGELERİN İHRACAT VERİLERİ

Bosna Hersek'te faaliyet gösteren serbest bölgelerin 2012 ve 2013 yılı faaliyetlerine

ilişkin istatistiki veriler aşağıda yer almaktadır. 2014 yılının resmi verileri raporun

hazırlandığı tarih itibarıyla açıklanmamıştır.

BOSNA HERSEK SERBEST BÖLGELERİ'NİN FAALİYET VERİLERİ (milyon €)

SERBEST

BÖLGE

İthalat

BiH

Piyasasından

Alış

İhracat

BİH

Piyasasına

Satış

Toplam

Üretim

2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013

Visoko 199,5 167,4 6,6 7,0 367,2 247,1 3,3 2,5 370,5 249,6

Vogošća 23,1 21,0 5,7 7,3 22,2 29,1 0,0 2,5 22,2 31,6

Herzegovina 11,9 13,0 37,6 43,4 31,2 23,8 11,9 18,4 43,1 42,2

Holc-Puračić 6,1 5,4 3,9 2,7 15,1 13,2 0,1 0,3 15,2 13,4

TOPLAM 240,6 206,8 53,7 60,5 435,8 313,1 15,3 23,7 451,1 336,8

44/67

5. VERGİ,TEŞVİK & DIŞ TİCARET MEVZUATI

5.1 VERGİ DÜZENLEMELERİ

01 Ocak 2006 tarihinden itibaren Bosna Hersek’te tek vergi sistemine geçilmiş olup,

daha önce iki entitede farklı oranlarda uygulanan ‘satış’ ve ‘hizmet’ vergileri

kaldırılmış, bunların yerine Katma Değer Vergisi uygulamasına başlanmıştır. Bazı

sektörlerde istisnalar/indirimler talep edilmiş ancak şimdiye kadar söz konusu

uygulamada herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

Katma Değer Vergisi (KDV) tüm ürünlerde % 17 olarak belirlenmiştir.

Kurumlar Vergisi brüt modele göre hesaplanmakta olup, FBiH, RS ve Brcko

Bölgesi'nde % 10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.

Gelir Vergisi de, kurumlar vergisinde olduğu gibi, FBiH, RS ve Brcko Bölgesi'nde %

10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.

Yurt dışından Bosna Hersek’e aktarılan kar transferleri vergiye tabi tutulmamaktadır.

FBiH ve RS’de ikamet eden (oturum izni olan) yabancı vatandaşlar Bosna Hersek

topraklarında takvim yılı boyunca elde edilen gelirlere yönelik olarak vergi ödemekle

yükümlüdürler.

FBiH ve RS’de sürekli ikamet etmeyen (oturum izni olmayıp geçici olarak çalışan)

yabancı kişiler de elde ettikleri gelirler kapsamında vergi mükellefi olarak kabul

edilmektedir. Brčko Bölgesi’nde ise 183 günden fazla ikamet eden yabancı

vatandaşlar vergi mükellefi olarak değerlendirilmektedir.

5.2 TEŞVİK DÜZENLEMELERİ

Bosna Hersek'te iş yapmak isteyen yatırımcılara yönelik olarak sağlanan teşviklere

ilişkin bilgiler ana hatlarıyla aşağıda yer almakta olup, ülkede yabancı yatırımcılara

sağlanan fırsat ve teşvikler hakkında ayrıntılı ve güncel bilgilere Bosna Hersek

Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA)'nın internet sayfasından (www.fipa.gov.ba)

ulaşılabilmektedir.

Yerel şirketlerle aynı statüde şirket sahibi olan yabancı yatırımcılar hem FBiH hem

RS'de devlet bütçesinden tahsis edilen teşviklere başvurma hakkına sahiptir.

Turizmin geliştirilmesi, tarımsal sübvansiyonlar, küçük ve orta ölçekli işletmelerin

desteklenmesine yönelik projeler vb. faaliyetlere yönelik olarak sağlanan teşvikler,

ilgili kurumlar tarafından kamu duyurusu olarak ilan edilmekte olup, ilgilenen şirketler

45/67

söz konusu duyurularda belirtilen koşulları yerine getirdikten sonra teşvike hak

kazanmak başvurabilmektedirler.

Şirketler aynı zamanda FBiH ve RS'deki yatırım ve kalkınma bankalarının finansman

olanaklarından yararlanabilmek için de başvuru yapabilmektedirler.

5.2.1 FBiH

Bosna Hersek Federasyonu Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca yabancı yatırımcıların

yararlanabilecekleri teşvikler özetle şu şekildedir:

Firmanın yıllık toplam gelirinin % 30’unun ihracattan sağlanması durumunda o

yıl için kurumlar vergisi ödenmemektedir.

Firmanın beş yıl boyunca 20 milyon KM (ilk yıl 4 milyon KM) yatırım

yapması durumunda söz konusu 5 yıl süresince kurumlar vergisi

ödenmemektedir. Ancak, firma beş yıl boyunca söz verdiği yatırımı yapmadığı

taktirde kurumlar vergisi faizi ile birlikte sonradan ödemek zorundadır.

Kanunda belirtilen şartlar dahilinde firmada sakat veya engelli çalıştırması

durumunda, o yıl için kurumlar vergisi ödenmemektedir.

5.2.2 RS

RS’de faaliyet göstermek isteyen yatırımcıların yararlanabilecekleri teşvikler özetle şu

şekildedir:

Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretim

tesislerindeki ekipmanlara yatırım yaptığı takdirde vergi oranlarında indirimi

mevcuttur.

Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretiminde

kullanılmak üzere taşınmayan mülkiyete yatırım yapılır ise vergi oranlarında

indirimi mevcuttur.

Bir takvim yılı boyunca en az 30 yeni (işe alma) eleman süresiz çalıştırdığı

durumlarda gelir vergisinde ve zorunlu primlerde indirim mevcuttur.

5.3 DIŞ TİCARET MEVZUATI

Bosna Hersek tarafından uygulanmakta olan gümrük vergisi oranları % 0-15 bandında

değişmektedir. Ayrıca, ithalatta % 1 gümrük harcı alınmaktadır.

46/67

Bazı gıda ürünlerinin Bosna Hersek’e ithalatında ise gümrük vergilerinin yanı sıra

aşağıdaki tabloda belirtilen ek ve tüketim vergiler uygulanmaktadır.

BAZI ÜRÜNLERİN İTHALATINDA UYGULANAN EK GÜMRÜK VERGİLERİ

ÜRÜN ADI UYGULANAN VERGİ ORANI

Petrol 0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)

Dizel+diğer gaz

yağları 0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)

Benzin 0.40 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)

Kurşunsuz benzin 0.35 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)

Alkolsüz içecekler 0.10 KM/lt

Bira 0.20 KM/lt

Şarap 0.25 KM/lt

Alkol ve Alkollü

İçecekler 15 KM/lt

Etil Alkol 15 KM/lt

Doğal meyveli rakı 8 KM/lt

Kahve 1.5 – 3.5 KM/kg

Sigara Vergi matrahı üzerinden %42 oranda vergiye ilave olarak kutu sayısına

istinaden ilave tüketim vergisi

Bosna Hersek, ticaretin kolaylaştırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elverişli bir

iş ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaşmaları

imzalamıştır. Bu anlaşmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Makedonya,

Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım ayından bu yana

yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması (CEFTA) ile Türkiye ile

imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret anlaşmasıdır. 1

Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan, CEFTA kapsamından

çıkmış bulunmaktadır.

Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmış ve 2008 yılı Temmuz ayından

bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici Anlaşma"

kapsamında, Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında bir serbest ticaret bölgesi tesis

edilmiştir. Bu bağlamda, Bosna Hersek menşeli ürünlerin Avrupa Birliği piyasasına

girişi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında tercihli sistem

uygulanmaktadır. Ayrıca, Bosna Hersek 2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin

otonom ticaret önlemlerinden de faydalanmaktadır.

47/67

Bosna Hersek ile ABD, Belarus, İsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve Yeni

Zelanda arasında Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca Bosna

Hersek ile İran arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.

2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile

Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri İsviçre, İzlanda, Lihtenştayn, Norveç)

arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. EFTA ile

STA 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması uyarınca, Bosna Hersek’ten

ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak

üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek’e ihraç

edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.

Ülkemizden Bosna Hersek'e ihracat açısından sıkıntı oluşturacak tarife dışı engel ve

anti-damping uygulaması bulunmamaktadır.

Bosna Hersek’in Dış Ticaret mevzuatına ilişkin ilave bilgiler şunlardır:

Çevre ve insan sağlığı için tehlikeli olabilecek malların ithalatı için yetkili

Bakanlıklardan izin alınması gerekmektedir.

Bosna Hersek'e ikinci el araçların ithalatına ilişkin olarak ulusal kuruluşlardan

alınan bilgiye göre, Bosna Hersek'te daha önce yürürlükte olan 7 yaşından

büyük kara taşıtlarının ve 10 yıldan eski ağır kamyon ve otobüslerin ithalatına

ilişkin yasak kalkmıştır. 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren ikinci el araçların

homologasyona (yasal mevzuata) uygunluğu durumunda ithalatına izin

verilmiştir. Yukarıda da belirtildiği üzere, Türkiye ile Bosna Hersek arasinda

imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması çerçevesinde Türk menşeli sanayi

ürünleri icin, EUR1 belgesi sunulabilmesi durumunda gümrük vergisi sıfır

olarak uygulanmakta olup, Bosna Hersek'te uygulanan genel KDV oranı ise

%17'dir.

Öte yandan, özellikle tarım ürünlerinde korumacılık talepleri zaman zaman

yüksek sesle dile getirilmesine karşılık, bazı sınırlı etkili önlemler dışında, bu

taleplerin AB süreci nedeniyle genel bir içe kapanma ile sonuçlanması

beklenmemektedir.

48/67

6. BOSNA HERSEK'İN DIŞ TİCARETİ

Pazar yakınlığı, tarihsel ve kültürel bağlar, eski Yugoslavya zamanındaki sıkı ticari ve

ekonomik ilişkilerin yansımaları ve lojistik avantajlardan dolayı Bosna Hersek’in dış

ticaretinin büyük bölümü komşusu olan ülkeler ve AB ülkeleri ile gerçekleşmektedir.

Söz konusu unsurlara ilaveten Avusturya’nın Bosna Hersek pazarına olan ilgisi ile

Almanya ve İtalya’nın Balkanlar’a yönelik stratejileri çerçevesinde Bosna Hersek ile

ticari ve ekonomik ilişkileri geliştirmek için yaptıkları çalışmalar ve kaynak

ayırımlarının da önemli etkisi olduğu söylenebilir.

Ülkenin dış ticaretinde öne çıkan ülkeler arasında Hırvatistan, Almanya, Sırbistan,

İtalya ve Slovenya yer almaktadır. Pazar ve lojistik unsurlarının yanı sıra Bosna

Hersek ile AB arasındaki tercihli ticaret sistemi ve ülkenin CEFTA üyeliği de ülkenin

dış ticaretinde çevre ülkeler ve AB piyasasının ağırlığını pekiştiren unsurlar olarak

dikkate alınabilir.

Bosna Hersek’in 2000 yılından bu yana dış ticaretindeki gelişmeler incelendiğinde,

2000-2008 döneminde ülkenin ihracatının, ithalatının ve dış ticaret hacminin istikrarlı

bir artış gösterdiği, dış ticaret açığının ufak dalgalanmalar dışında yükselmeye devam

ettiği, 2008 yılında küresel mali ve ekonomik krizin etkisiyle ülke ihracatı, ithalatı, dış

ticaret hacmi ve dış ticaret açığında düşüş yaşandığı ve takip eden dönemde ise söz

konusu kalemlerin dalgalı bir seyir izledikleri söylenebilir. Gelişmelere ilişkin sayısal

veriler aşağıdaki grafikte yer almaktadır.

BOSNA HERSEK DIŞ TİCARETİNİN SEYRİ (2000-2014)* (milyon €)

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

49/67

Bosna Hersek’in dış ticaretinin ülkelere ve ülke gruplarına göre dağılımına aşağıdaki

tabloda yer verilmektedir. Tabloda da görülebileceği üzere, 2014 yılı itibariyle Bosna

Hersek’in toplam dış ticaretinde ilk 5 ülke sırasıyla Almanya, İtalya, Hırvatistan,

Sırbistan ve Slovenya; ülkenin ihracatında ilk 5 ülke sırasıyla Almanya, İtalya,

Hırvatistan, Sırbistan ve Avusturya; ülkenin ithalatında ise ilk 5 sırada sırasıyla

Almanya, Hırvatistan, İtalya, Sırbistan ve Çin yer almaktadır.

2014 yılı itibariyle, AB’nin ülkenin ihracat, ithalat ve dış ticaretindeki payı sırasıyla %

72,2, % 58,9 ve % 63,5; CEFTA ülkelerinin ise ülkenin ihracat, ithalat ve dış

ticaretindeki payı sırasıyla % 15,6, % 11,5 ve % 12,9 olarak gerçekleşmiştir.

2014 yılı verilerine göre, Bosna Hersek ile tarihsel, kültürel ve pazar yakınlığı bulunan

5 ülkenin (Hırvatistan, Almanya, İtalya, Sırbistan, Slovenya) Bosna Hersek’in ihracat,

ithalat ve toplam dış ticaretindeki payları sırasıyla % 57,2, % 47,9 ve % 51,2 olmuştur.

Bosna Hersek İstatistik Kurumu verilerine göre 2015 yılının Ocak-Haziran döneminde

ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre % 4,4 artışla 4,38 milyar KM (yaklaşık 2,20

milyar Avro) olarak gerçekleşmiştir. İthalatta ise geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre

7,63 milyar KM (yaklaşık 3,8 milyar Avro) ile % 0,1 oranında artış görülmüştür. Bu

çerçevede, anılan dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı %57,4; dış ticaret açığı

ise 3,25 milyar KM (yaklaşık 1,7 milyar Avro) olarak gerçekleşmiştir.

BH DIŞ TİCARETİNİN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI* (2014-milyon €)

Ülke/Ülke

Grubu İhracat İthalat Hacim Denge

%

İhracat

%

İthalat

%

Hacim

Almanya 674 956 1630 -282 15,2 11,5 12,8

İtalya 612 845 1458 -233 13,8 10,2 11,5

Hırvatistan 488 947 1435 -458 11,0 11,4 11,3

Sırbistan 409 833 1243 -424 9,2 10,1 9,8

Avusturya 386 272 659 114 8,7 3,3 5,2

Slovenya 357 390 747 -33 8,0 4,7 5,9

Karadağ 150 37 187 114 3,4 0,4 1,5

Türkiye 120 298 417 -178 2,7 3,6 3,3

Macaristan 95 222 317 -126 2,1 2,7 2,5

İsviçre 80 43 124 37 1,8 0,5 1,0

Rusya 41 661 702 -620 0,9 8,0 5,5

50/67

ABD 21 243 264 -222 0,5 2,9 2,1

Çin 7 695 702 -688 0,2 8,4 5,5

EU 3205 4880 8085 -1675 72,2 58,9 63,5

CEFTA 694 953 1647 -258 15,6 11,5 12,9

TOPLAM 4440 8283 12723 -3843 77.5 77.8 77.7

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

51/67

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

Bosna Hersek’in en önemli ihraç kalemleri arasında baz metaller ve metal ürünleri,

mineral yakıtlar, makine ve elektrikli aletler, kimyasal ürünler, ağaç ve ağaç ürünleri

mobilya, motorlu araçlar (büyük ölçüde montaj), ayakkabı, tekstil, gıda ve içecek

sayılabilir. Bosna Hersek’in başlıca ithalat kalemleri arasında ise mineral yakıtlar ve

yağlar, makine ve elektrikli aletler, ilaç, gıda ve içecek, baz metaller, motorlu

araçlar, plastik ve kauçuk, tekstil ürünleri, tarım ürünleri, canlı hayvan ve hayvan

ürünleri yer almaktadır.

Bosna Hersek’in ihracat ve ithalattaki ürün kompozisyonuna ilişkin bilgiler

aşağıdaki tablolarda yer almaktadır. (SITC tanımına göre oluşturulan tablolarda,

üretim maddesine göre sınıflandırılmış ürünler grubunda metal ve metal dışı

ürünler, kağıt ve odun, tektil, iplik, kumaş, deri, kauçuk vs.; üretilmiş çeşitli

ürünler grubunda ise mobilya, giyim eşyası, ayakkabı, sıhhi tesisat ve aydınlatma

cihazları, kontrol ekipmanları vs. yer almaktadır.)

52/67

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

53/67

Son olarak, Bosna Hersek’in ana ihracat ve ithalat kalemleri ile Bosna Hersek’in bu

ürünleri ihraç ve ithal ettiği başlıca ülkeleri gösteren tablolar aşağıda yer almaktadır.

BiH İHRACATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2014 - milyon Avro)

ÜRÜN GRUPLARI SITC Almanya Hırvatistan İtalya Sırbistan Avusturya Slovenya Türkiye

Gıda ve Canlı

Hayvan 0 10,4 17,8 33,0 57,6 5,6 7,6 27,1

İçecekler ve Tütün 1 1,0 0,4 12,7 5,0 0,1 0,4 0,0

Hammaddeler (yakıt

hariç) 2 59,0 85,4 47,1 45,8 43,0 77,7 10,3

Mineral yakıtlar ve

yağlar 3 8,1 25,6 102,9 142,3 24,0 5,5 0,3

Hayvansal ve

bitkisel yağlar,

mumlar 4 2,8 - 5,9 0,0 2,5 1,8 30,7

Kimyasallar 5 4,6 34,8 20,9 24,0 4,3 8,2 5,8

Üretim maddesine

göre sınıflandırılmış

ürünler 6 117,0 148,5 177,1 96,1 99,2 49,5 28,5

Makina ve ulaşım

araçları 7 118,7 43,2 19,6 16,7 109,5 152,9 4,1

Üretilmiş çeşitli

maddeler 8 351,6 256,2 69,2 21,9 98,3 53,1 12,4

Diğer 9 0,3 0,5 0,0 0,0 0,0 - 0,6

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

BiH İTHALATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2014 - milyon Avro)

ÜRÜN GRUPLARI SITC Almanya Hırvatistan İtalya Sırbistan Çin Rusya Türkiye

Gıda ve Canlı Hayvan 0 75,8 150,7 62,5 256,6 6,5 0,8 29,9

İçecekler ve Tütün 1 5,2 68,9 0,7 68,1 0,0 0,0 0,573

Hammaddeler (yakıt hariç) 2 10,6 32,5 11,9 33,6 2,5 0,1 2,1

Mineral yakıtlar ve yağlar 3 9,7 349,0 91,0 81,2 1,4 603,3 0,8

Hayvansal ve bitkisel

yağlar, mumlar 4 1,2 6,0 2,12 20,07 0,0 0,0 0,3

Kimyasallar 5 164,2 95,8 98,0 106,4 25,6 3,2 39,4

Üretim maddesine göre

sınıflandırılmış ürünler 6 209,5 149,9 340,1 136,5 161,9 47,5 87,6

Makina ve ulaşım araçları 7 424,8 49,9 129,9 59,1 333,3 5,4 60,0

Üretilmiş çeşitli maddeler 8 54,8 44,1 109,3 71,6 163,7 0,4 76,9

Diğer 9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

54/67

BiH - SEKTÖREL DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ (-000 Avro)

SEKTÖR İHRACAT İTHALAT

2013 2014 %

DEĞİŞİM 2013 2014

%

DEĞİŞİM

TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK 102.217 104.755 2,48 338.068 362.415 7,20

Tarım, Avcılık ve İlgili Hizmetler 52.360 54.811 4,68 332.320 358.092 7,76

Ormancılık ve İlgili Hizmetler 45.039 45.757 1,59 3.442 2.599 -24,48

BALIKÇILIK 4.818 4.187 -13,10 2.306 1.724 -25,25

MADENCİLİK ve TAŞÇILIK 59.867 58.263 -2,68 868.137 782.979 -9,81

Kömür ve Turba Madenciliği 71.419 22.082 -69,08 159.881 164.644 2,98

Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı ile İlgili

Hizmet Faaliyetleri - - - 690.849 2.278.943 229,88

Madeni Cevher Madenciliği 29.059 25.509 -12,22 2.056 17.485 750,27

Diğer Madencilik ve Taşçılık 12.137 10.667 -12,12 15.351 68.871 348,64

İMALAT 3.702.894 3.951.770 6,72 6.435.974 7.048.318 9,51

Gıda ve İçecek 339.685 318.411 -6,26 1.073.605 1.061.436 -1,13

Tütün Ürünleri 8.085 7.162 -11,41 47.893 39.096 -18,37

Tekstil 37.776 43.080 14,04 267.712 322.460 20,45

Giyim Eşyası;Kürk Boyama ve Mamülleri 154.795 177.718 14,81 145.090 168.693 16,27

Deri üretimi ve benzer ürünler 305.124 355.864 16,63 270.156 317.174 17,40

Ağaç ve ağaç ürünleri,mantar - mobilya hariç 221.494 252.727 14,10 81.519 95.613 17,29

Seluloz, kağıt ve kağıt ürünleri 111.224 104.361 -6,17 175.507 195.709 11,51

Basım, Yayın ile Ses,Görüntü ve Bilgisayar

Kayıtlarının Çoğaltımı 85 234 173,65 773 793 2,65

Kok, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nukleer

yakıt 239.113 247.190 3,38 590.778 569.678 -3,57

Kimyasallar ve Kimya Ürünleri 190.901 222.639 16,63 594.107 616.144 3,71

Kauçuk ve plastik ürünleri 117.544 126.938 7,99 344.693 385.726 11,90

Diğer metal dışı mineral ürünler 37.566 46.323 23,31 182.290 200.757 10,13

Temel metaller 579.496 564.790 -2,54 483.664 483.056 -0,13

Metalden ürünler - makina ve ekipman hariç 304.717 336.594 10,46 290.456 365.318 25,77

Makina ve ekipman 261.640 279.479 6,82 466.542 584.624 25,31

Elektrikli makina ve teçhizat (başka yerde

sınıflandırılmamış) 146.895 163.470 11,28 279.271 359.019 28,56

Motorlu kara taşıtı,römörk ve yarı römörk 141.488 167.977 18,72 449.574 497.213 10,60

Diğer ulaşım araçları 7.683 7.727 0,57 16.280 18.172 11,62

Mobilya (Başka yerde sınıflandırılmamış

imalat) 418.309 437.347 4,55 64.926 74.817 15,23

ELEKTRİK, GAZ, SU (2011 verilerine

havalandırma ve buhar dahil edilmiştir) 241.286 157.819 -34,59 61.622 45.585 -26,03

DİĞER 20.193 23.297 15,37 93.518 103.746 10,94

TOPLAM 4.284.767 4.439.946 3,62 7.756.191 8.282.574 6,79

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

55/67

7. BOSNA HERSEK-TÜRKİYE TİCARİ VE

EKONOMİK İLİŞKİLERİ

7.1. İKİLİ TİCARET

Daha önce de belirtildiği üzere, Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticari ilişkilerin

gelişiminde iki ülke arasında 1 Temmuz 2003 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Serbest

Ticaret Anlaşması önemli bir yer tutmaktadır. Söz konusu anlaşma uyarınca, iki ülke

arasındaki ticarette gümrük ve eş etkili vergiler 2007 yılından itibaren sıfırlanmıştır.

Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi günümüzde 1990’ların ortaları ve

2000’lerin başlangıcındaki seviyelere (1996 yılında 24, 2000 yılında 34, 2003 yılında

72 milyon dolar) kıyasla kayda değer bir artış göstermiş olmasına (2005 yılında 144,

2008 yılında 597 ve 2014 yılında 493,8 milyon ABD Doları) rağmen, iki ülke arasında

varolan tarihi ve sosyo-kültürel münasebetlerin ikili ticari ve ekonomik ilişkilerde

yeterince yansımasını bulamadığı değerlendirilmektedir.

Bosna Hersek-Türkiye ticaretinin 2000’li yılların başından bu yana gelişimine

bakılacak olursa, aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere, ikili ticarette sürekli olarak

Bosna Hersek açık, Türkiye ise fazla veren ülke konumundadır. Ayrıca, ikili ticaret

2000’li yılların başlarından bu yana hacim olarak yaklaşık 13 kat artmış

bulunmaktadır (2000 yılında 30 milyon ABD Doları, 2014 yılı itibariyle 493,8 milyon

ABD Doları). Öte yandan, Bosna Hersek’in ihracatının düşük seviyede de olsa

istikrarlı bir artış kaydederken, Türkiye’nin ihracatının oldukça dalgalı bir seyir

izlediği, 2009 yılından itibaren ise istikrarlı arttığı göze çarpmaktadır.

Ülkemiz ile Bosna Hersek İstatistik Kurumu verileri arasında özellikle ülkemizin

Bosna Hersek’e gerçekleştirdiği ihracat rakamlarına ilişkin olarak önemli

sayılabilecek seviyede farklılıklar görülebilmekte olup, Bosna Hersek İstatistik

Kurumu’ndan alınan resmi cevapta mezkur farklılığın temel sebebinin farklı istatistiki

yöntemlerin esas alınması olduğu değerlendirilmiştir.

Bu çerçevede, söz konusu Kurum tarafından, tolere edilebilecek bazı küçük

farklılıkların meydana gelebileceği belirtilerek bu şekilde bir durumun Bosna

Hersek’in Türkiye’ye olan ihracatında görülebildiği vurgulanmaktadır. Fark olarak

görülen 12,4 milyon ABD Doları’nın yaklaşık 10 milyon Avro’ya tekabül ettiği; söz

konusu farkın istatistiki analizler açıdan büyük bir fark niteliği taşımadığı ve tolere

edilebilir mahiyette olduğu ifade edilmektedir.

Bosna Hersek’in Türkiye’den ithalatı kapsamındaki verilere bakıldığında 72,5 milyon

ABD Doları, 55 milyon Avro fark görülmektedir. Söz konusu fark, Bosna Hersek

İstatistik Kurumu tarafından istatistiki verilerin işlenmesinde metodoloji farklılığının

56/67

doğal bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Anılan Kurum tarafından Bosna

Hersek’e yapılan ithalat verilerinin işlenmesinde, Eurostat tarafından önerildiği

belirtilen menşe ülke esasının benimsendiği ifade edilmektedir. Bu doğrultuda ülkemiz

menşeli bir ürünün farklı ülkelerden Bosna Hersek’e ithalatı durumunda da söz konusu

ithalat Türkiye’den yapılan ithalat olarak addedilmektedir. Anılan yöntem farklılığı

nedeniyle Bosna Hersek ve Çin Halk Cumhuriyeti verileri arasında da yüksek düzeyde

farklılıklar görüldüğü belirtilmiştir. Bu doğrultuda, özellikle Bosna Hersek’e yapılan

ithalat verilerinde görülen farklılığın, ilgili ülkenin istatistik kurumu tarafından ihracat

ülkesi kriteri yerine menşe ülke kriterine göre veri analizi yapılması temelli olduğu

değerlendirilmektedir.

BOSNA HERSEK-TÜRKİYE TİCARETİNİN SEYRİ (2000-2014)* (milyon $)

T.C. Ekonomi Bakanlığı

Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ihracat, ithalat ve dış ticaret hacmine ilişkin

istatistiki bilgilerde Bosna Hersek İstatistik Kurumu ile T.C. Ekonomi Bakanlığı

verileri arasında yukarıda belirtilen nedenlerle farklılık bulunmakta olup, yukarıdaki

tabloda yer alan ikili ticarete ilişkin istatistiklerde T.C. Ekonomi Bakanlığınca

hazırlanan veriler baz alınmıştır. Bu bağlamda, Bosna Hersek-Türkiye ikili ticaret

gelişmelerini gösteren grafikte T.C. Ekonomi Bakanlığı verileri kullanılmış; ancak,

Türkiye’nin ihracat rakamları Bosna Hersek’in ithalatı, Türkiye’nin ithalat verileri

Bosna Hersek’in ihracatı ve Türkiye’nin dış ticaret dengesi rakamları da Bosna

Hersek’in dış ticaret dengesi rakamları olarak grafiğe yansıtılmıştır.

Bosna Hersek İstatistik Ajansı verilerine göre, Türkiye’nin 2000 yılında Bosna

Hersek’e gerçekleştirdiği ihracat, Bosna Hersek’in toplam ithalatı içerisinde % 0,06

gibi küçük bir paya sahipken, bu oran 2006 yılında % 1,98, 2007 yılında ise % 4,6’ya

yükselmiştir. Ancak, söz konusu oran özellikle 2008 yılından sonraki dönemde

57/67

Türkiye ihracatının önemli derecede azalması nedeniyle düşüş göstermiş olup 2013

yılında Türkiye’nin Bosna Hersek’in ithalatındaki payı % 3.2 iken bu oran 2014

yılında %3,5 olmuştur.

Benzer durum Türkiye’nin Bosna Hersek’ten ithalatında da söz konusudur. Bosna

Hersek’in ihracatında Türkiye’nin payı 2012 yılı itibariyle % 2,3 ve 2013 yılında ise

% 2,2 olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında bu oran %2,7’ye yükselmiştir. Ancak, bu

oran 2000 yılında Bosna Hersek’in ihracatında Türkiye’nin payının % 0,06, 2010 ve

2011 yıllarında ise % 1,5 civarında olduğu göz önüne alındığında, bugün itibariyle

ufak da olsa bir artışın söz konusu olduğu ifade edilebilir.

* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2014 yılı itibariyle Bosna Hersek’in Türkiye’ye

ihracatındaki ana kalemler arasında tarımsal ürünler, maden cevherleri, metaller, metal

ürünleri ve hurda, kağıt, ağaç, selüloz ve ilgili ürünler ile basılı yayınlar, deri, kürk ve

tekstil ürünleri, makina, kazan, araç, silah, mühimmat ve bunların parçaları, kimyasal

ürünler (organik, inorganik), plastik, kauçuk ve mineral yakıtlar (kömür, kok, gaz,

petrol) önde gelmektedir.

58/67

* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası

Yukarıdaki tabloda yer aldığı üzere, 2014 yılı itibariyle Bosna Hersek’in

Türkiye’den ithalatındaki ana kalemler arasında tekstil lifleri, kumaş, giysi,

ayakkabı, halı, makine, mekanik cihazlar, kazanlar, nükleer reaktörler ve parçaları,

kimyasal ürünler (organik, inorganik), plastik, kauçuk vb. ürünler, metaller, metal

ürünleri ve hurda, tarımsal ürünler, elektrikli makine ve ekipmanlar ile bunların

parçaları, meyve-sebze ve bunlardan elde edilen ürünler, tahıl ve unlu mamüller,

mobilya, ev tekstili ve yatak yer almaktadır.

2014 yılı itibariyle Bosna Hersek-Türkiye ikili ticaretinde 6’lı GTİP olarak ihracat

ve ithalattaki ilk 40 ürüne ilişkin bilgiler ve gerçekleşmeler şu şekildedir.

59/67

TÜRKİYE'NİN BOSNA HERSEK'E İHRACATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER (ABD Doları)

GTIP MADDE TANIMI (GTİP 6'lı Kod) 2012 2013 2014

570242 SENTETİK/SUNİ ELYAFTAN KADİFE ŞEKLİNDE DOKUNMUŞ HAZIR EŞYA 6.945.464 8.196.796 10.934.364

391620 VİNİL KLORÜR POLİMERLERİNDEN MONOFİL, ÇUBUK, PROFİLLER-ENİ KESİTİ

>1MM 8.570.938 7.995.986 8.388.087

852872 TELEVİZYON; DİĞERLERİ, RENKLİ OLANLAR 5.532.895 5.639.985 7.438.631

610910 TİŞÖRT, FANİLA, ATLET VS. GİYİM EŞYASI; PAMUKTAN (ÖRME) 4.194.395 5.378.071 7.412.124

300490 TEDAVİDE/KORUNMADA KULLANILMAK ÜZERE HAZIRLANAN DİĞER İLAÇLAR 5.067.911 6.756.494 7.032.798

590320 MENSUCAT; POLİÜRETAN EMDİRİLMİŞ, SIVANMIŞ, KAPLANMIŞ 162.396 409.998 5.987.136

851660 DİĞER ELEKTRİKLİ FIRINLAR, OCAKLAR, IZGARALAR VB. 4.769.710 4.857.155 5.780.598

391729 TÜPLER, BORULAR, HORTUMLAR (SERT) DİĞER PLASTİKLERDEN 790.814 1.065.286 5.566.187

845011 TAM OTOMATİK ÇAMAŞIR YIKAMA MAKİNELERİ-KAPASİTESİ=<10 KG 3.397.810 3.326.058 4.153.267

392520 PLASTİKTEN KAPILAR, PENCERELER VB. ÇERÇEVELERİ, PERVAZLARI, KAPI

EŞİKLERİ 10.461.448 2.847.753 3.702.697

732219 DEMİR/ÇELİKTEN RADYATÖR, AKSAM VE PARÇALARI 4.597.946 4.393.258 3.699.383

170490 KAKAO İÇERMEYEN DİĞER ŞEKER MAMULLERİ 3.308.676 2.861.022 3.392.730

721070 BOYALI, VERNİKLİ/PLASTİKLE KAPLI DEMİR-ÇELİK (EN=>600MM.) 62.698 1.045.024 3.273.255

610990 TİŞÖRT, FANİLA, ATLET VS. GİYİM EŞYASI; DİĞER MADDELERDEN (ÖRME) 3.067.105 2.487.496 3.249.454

600622 DİĞER ÖRME MENSUCAT (PAMUKTAN, BOYANMIŞ) 1.396.630 2.105.666 3.006.539

991900 EVLİLİK, MİRAS, ÖĞRENCİ, TABUT, İNSANİ YARDIM KURULUŞU, MALÜL,

SAKAT, ENGELLİ, KİŞİSEL, YOLCU BERABE 92.299 2.969.741

070200 DOMATES (TAZE/SOĞUTULMUŞ) 2.034.005 2.230.507 2.881.919

842211 EVLERDE KULLANILAN BULAŞIK YIKAMA MAKİNELERİ 2.620.288 2.879.592 2.776.252

760429 ALUMİNYUM ALAŞIMLARINDAN DİĞER ÇUBUK VE PROFİLLER 1.794.802 1.696.556 2.542.139

611030 SÜVETER/KAZAK/HIRKA/YELEK VS. SENTETİK VE SUNİ LİFDEN (ÖRME) 1.526.932 2.286.107 2.337.382

760511 ALAŞIMSIZ ALUMİNYUMDAN TELLER (ENİNE KESİTİNİN EN GENİŞ YERİ 7MM.+) 1.267.715 1.906.186 2.324.821

180690 DİĞER ÇİKOLATA, KAKAO İÇEREN GIDA MÜSTAHZARLARI 2.290.893 2.241.436 2.284.866

020714 HOROZ VE TAVUKLARIN PARÇALANMIŞ ET VE SAKATATI (DONDURULMUŞ) 2.130.574 2.104.032 2.208.036

190590 DİĞER EKMEKÇİ MAMULLERİ 3.119.535 2.128.299 2.183.062

870331 MOTORLU TAŞIT; DİZEL/YARI DİZEL (SİLİNDİR HACMİ=<1500CM3) 2.824.900 1.275.526 2.139.131

190219 MAKARNA; YUMURTASIZ (PİŞİRİLMEMİŞ) 1.985.632 2.009.632 2.135.225

590310 POLİVİNİL KLORÜR İLE SIVANMIŞ, EMDİRİLMİŞ, KAPLANMIŞ MENSUCAT 1.806.293 2.718.154 2.112.536

080550 LİMON VE TATLI LİMON (TAZE/KURUTULMUŞ) 1.829.162 2.276.857 2.073.266

610821 KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN SİLİP VE KÜLOT; PAMUKTAN (ÖRME) 1.183.633 1.494.830 2.058.376

392410 PLASTİKTEN SOFRA VE MUTFAK EŞYASI 1.559.133 1.522.431 1.958.819

611020 SÜVETER/KAZAK/HIRKA/YELEK VS. PAMUKTAN (ÖRME) 1.166.375 1.679.954 1.846.818

690890 SIRLI SERAMİKTEN DİĞER DÖŞEME, KALDIRIM TAŞI VB 1.376.152 1.379.573 1.816.139

841850 VİTRİN, TEZGAH VB. TİPİ SOĞUTUCU-DONDURUCULAR 1.125.941 1.283.000 1.808.750

210210 CANLI MAYALAR 1.367.850 1.720.989 1.789.209

070960 CAPSİCUM/PİMENTA CİNSİ MEYVELER (TAZE/SOĞUTULMUŞ) 1.156.756 1.473.141 1.650.021

611595 ÇORAP; PAMUKTAN (ÖRME) 1.306.846 1.154.443 1.643.856

620342 ERKEK/ERKEK ÇOCUK İÇİN KISA PANTOLON, ŞORT VS. PAMUKTAN 408.992 847.332 1.628.961

961900 HİJYENİK HAVLULAR VE TAMPONLAR, BEBEK BEZLERİ VE BENZERİ HİJYENİK

EŞYA 1.469.282 1.507.884 1.588.989

870899 KARA TAŞITLARI İÇİN DİĞER AKSAM, PARÇALARI 1.017.705 1.244.037 1.575.562

854449 DİĞER ELEKTRİK İLETKENLERİ (GERİLİMİ=<80 V. İÇİN) 764.753 709.021 1.502.818

T.C. Ekonomi Bakanlığı

60/67

TÜRKİYE'NİN BOSNA HERSEK'TEN İTHALATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER (ABD Doları)

GTIP MADDE TANIMI (GTİP 6'lı Kod) 2012 2013 2014

151211 AYÇİÇEĞİ TOHUMU YAĞLARI; HAM 6.818.595 22.575.262

151219 AYÇİÇEĞİ TOHUMU YAĞLARI (DİĞER) 800.622 9.791.971 20.886.847

720711 DEMİR/ALAŞIMSIZ ÇELİK (CU<%0, 25; GENİŞLİK<2XKALINLIK) 15.688.027

100199 BUĞDAY (MAKARNALIK DURUM BUĞDAYI HARİÇ) VE MAHLUT; TOHUMLUK

OLMAYAN 10.444.813 14.588.685

630493 DİĞER MEFRUŞAT EŞYASI [(ÖRÜLMEMİŞ) SENTETİK LİFDEN] 1.406 124.948 13.399.510

100590 MISIR (DİĞER) 324.644 10.798.243

720449 DİĞER DÖKÜNTÜ VE HURDALAR 43.248.268 18.574.258 10.607.212

020130 SIĞIR ETİ; KEMİKSİZ (TAZE/SOĞUTULMUŞ) 4.671.398

360300 FİTİLLER, İNFİLAK FİTİLLERİ, AĞIZ OTLARI/İNFİLAK KAPSÜLLERİ; ATEŞLEYİCİ

MADDELER 3.440.879 3.837.837 4.543.257

480421 BEYAZLATILMAMIŞ KRAFT TORBA KAĞIDI 7.751.134 8.820.655 4.369.984

841330 İÇTEN YANMALI PİSTONLU MOTORLAR YAKIT, YAĞ/SOĞUTMA POMPALARI 2.632.511 3.001.014 3.309.932

930630 DİĞER FİŞEKLER VB. AKSAM, PARÇALARI 4.611.468 4.013.375 3.157.018

731822 DEMİR/ÇELİKTEN DİĞER RONDELALAR; DİŞ AÇILMAMIŞ 1.208.544 1.904.029 2.814.914

160250 SIĞIR CİNSİ HAYVANLARDAN HAZIRLANMIŞ MADDE VE KONSERVELER 1.007.580 1.569.461 2.771.034

410210 KOYUN VE KUZULARIN YÜNÜ ALINMAMIŞ HAM DERİLERİ 4.259.876 4.860.525 2.558.657

721391 FİLMAŞİN (ÇAP<14MM. ENİNE KESİTİ DAİRE ŞEKLİNDE) 14.739 163.037 2.050.149

283620 SODYUM KARBONAT 484.163 917.222 1.970.500

081120 AHUDUDU, DUT, SİYAH, BEYAZ VE KIRMIZI FRENK VE BEKTAŞİ ÜZÜMÜ

(DONDURULMUŞ) 478.444 56.993 1.602.334

930690 SİLAHLARA AİT MERMİLER VE MÜHİMMAT 207.113 59.386 1.532.879

480431 KRAFT KAĞIT/KARTON (M2 =< 150 GR.) BEYAZLATILMAMIŞ 2.010.149 1.848.555 1.300.557

270400 TAŞKÖMÜRÜ, LİNYİT VE TURBDAN ELDE EDİLEN KOK/SÖMİKOK, KARNİ

KÖMÜRÜ 3.049.604 15.589.903 1.169.388

283630 SODYUM HİDROJEN KARBONAT [SODYUM BİKARBONAT (KARBONAT)] 1.114.272

382490 DİĞER KİMYA VE BAĞLI SANAYİDE KULLANILAN KİMYASAL ÜRÜNLER 1.252.031 1.583.382 1.101.598

120510 REP/KOLZA TOHUMLARI; DÜŞÜK ERUSİK ASİTLİ 1.056.216

710812 ALTIN (DİĞER İŞLENMEMİŞ ŞEKİLLERDE OLANLAR, PARA YERİNE

KULLANILMAYAN) 3.236.148 9.011.522 906.027

160100 ETTEN, SAKATATTAN/KANDAN YAPILMIŞ SOSİSLER VB. ÜRÜNLER 39.589 841.544

851030 ELEKTRİKLİ EPİLASYON CİHAZLARI 1.573.816 1.175.767 806.199

620212 KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN PALTO, KABAN VB. GİYSİ; PAMUKTAN 281.589 222.052 789.329

284210 KOMPLEKS/ÇİFT SİLİKATLAR 479.887 608.068 782.233

640391 AYAKKABI; BİLEĞİ KAPATAN DİĞER YÜZÜ DERİ AYAKKABI 528.394 1.298.812 706.839

842123 İÇTEN YANMALI MOTORLAR İÇİN YAĞ-YAKIT FİLTRELERİ 495.375 668.647 695.828

291714 MALEİK ANHİDRİT 2.630.531 3.340.310 681.023

230630 AYÇİÇEĞİ TOHUMU YAĞI ÜRETİMİNDEN ARTA KALAN KÜSPE VE KATI

ATIKLAR 677.772

842131 İÇTEN YANMALI MOTORLAR İÇİN HAVA FİLTRELERİ 434.625 479.477 652.979

842199 FİLTRE, ARITMA CİHAZLARININ AKSAM, PARÇALARI 11.008 520.918 624.250

720529 TOZLAR; DÖKME, AYNALI, DEMİR/ÇELİK 147.963 660.183 614.278

110100 BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU 576.700

620211 KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN PALTO, KABAN VB. GİYSİ; YÜN/İNCE KILDAN 278.686 323.689 570.344

121190 DİĞER BİTKİ VE BİTKİ KISIMLARI (PARFÜMERİDE, ECZACILIKTA VS.

KULLANILAN) 128.192 114.872 565.920

640219 AYAKKABI; DİĞER SPORLAR İÇİN 273.303 456.746 560.833 T.C. Ekonomi Bakanlığı

61/67

7.2 YATIRIMLAR

Bosna Hersek Merkez Bankası verilerine göre Mayıs 1994-Aralık 2012 döneminde

Türkiye’den Bosna Hersek’e 149 milyon Avro yatırım gerçekleşmiştir. Türkiye’nin

söz konusu dönemde Bosna Hersek’e yapılan doğrudan yabancı yatırımlardaki payı %

2,7 olmuştur. Bununla birlikte, Dayton Anlaşması’ndan günümüze kadar Türkiye’nin

Bosna Hersek’te faaliyet gösteren şirketleri ve diğer kurum ve kuruluşları vasıtasıyla

ülkeye yaptığı katkı 1 milyar Avro’nun üzerinde bulunmaktadır.

Diğer taraftan, Bosna Hersek Yabancı Yatırımı Teşvik Ajansı verilerine göre, son

olarak açıklanan Mayıs 1994 – Aralık 2013 dönemi verileri kapsamında (2014 yılı

verileri halen açıklanmamıştır.) Türkiye toplam 135 milyon Avro yatırım ile Bosna

Hersek’e en çok yatırım yapan ülkeler sıralamasında 12. sırada yer almıştır. Bu

dönemde büyük yatırımlar aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Türk

şirketi

Sektör BiH

Şirketi

Yatırım

Türü

Kastamonu

Entegre

Üretim "Natron-

Hayat"

d.o.o.

Maglaj

Özelleştirme

Soda

Sanayii

A.S.

Üretim „Sisecam

Soda

Lukavac“

d.o.o.

Lukavac

Özelleştirme

T.C. Ziraat

Bankasi

Bankacılık "Turkish

Ziraat

Bank

Bosnia"

d.d.

Sarajevo

Greenfield

Söz konusu dönem içinde 2009 yılında Türkiye’den Bosna Hersek’e ciddi miktarda

yatırım yapılmıştır. 2009 yılında gerçekleştirilen yatırım miktarı toplam 94,90 milyon

Avro’ya ulaşmış olup, bu rakam 1994-2012 dönemindeki toplam yatırımların %

64’üne tekabül etmektedir.

62/67

Türkiye’den Bosna Hersek’e yönelik olarak bugüne kadar yapılan en önemli yatırımlar

olarak bankacılık sektöründe Ziraat Bankası (ilk yabancı sermayeli yabancı banka),

üretim sektöründe ise ''Natron-Hayat'' (Hayat Holding tarafından özelleştirme

kapsamında alınmış olup, kraft kağıdı ve karton ambalaj üretmektedir), Şişecam

(Lukavac’ta soda üretimi yapmaktadır) Liva Enerji (LED aydınlatma ekipmanları ve

bilişim sektörü) yer almaktadır.

Bosna Hersek’te ticari faaliyette bulunan ve Müşavirliğimiz firma veritabanına kayıt

işlemi gerçekleştiren yaklaşık 70 civarında Türk şirketi bulunmaktadır.

7.3 İKİLİ ANLAŞMALAR VE PROTOKOLLER

Bosna Hersek ile Türkiye arasından imzalanan anlaşmalar ve protokoller ile

gerçekleştirilen KEK toplantılarına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Bosna Hersek, ticaretin kolaylaştırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elverişli bir

iş ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaşmaları

imzalamıştır. Bu anlaşmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Makedonya,

Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım ayından bu yana

yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması (CEFTA) ile Türkiye ile

imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret anlaşmasıdır. 1

BOSNA HERSEK İLE TÜRKİYE ARASINDA İMZALANAN ANLAŞMA VE PROTOKOLLER

ANLAŞMA / PROTOKOL İMZA TARİHİ YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ

TARİHİ

Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması 07 Kasım 1995 03 Ocak 1997

Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması

Anlaşması 21 Ocak 1998 29 Ocak 2002

Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 21 Ocak 1998 14 Ocak 2002

Serbest Ticaret Anlaşması 03 Temmuz 2002 01 Temmuz 2003

STA Anlaşmasına ilişkin EUR 1. Dolaşım

Sertifikaları Yönetmeliği 15 Eylül 2003

Türkiye RG:15.Eylül.2003

/25230

Sosyal Güvenlik Sözleşmesi ve Sosyal Güvenlik

Sözleşmesi’nin Uygulanmasına İlişkin İdari Anlaşma 27 Mayıs 2003 01 Eylül 2004

Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşmasına Dair

Anlaşma 03 Temmuz 2002 01 Ağustos 2004

Veterinerlik Alanında İşbirliği Protokolu 13 Aralık 2002 Türkiye RG: 23 Ocak

2003

Bitki Koruma ve Bitki Karantina Alanında İşbirliği

Protokolü 13 Aralık 2002

Türkiye RG: 23 Ocak

2003

Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması 16 Şubat 2005 1 Ocak 2009

Hukuki ve Ticari Konularda Adli İşbirliği Anlaşması - BH RG: 28 Ekim 2005/10

Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) II - Protokolü 22-24 Kasım 2004 24 Kasım 2004

Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) III - Protokolü 14 Mayıs 2009 14 Mayıs 2009

Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV - Protokolü 26-27 Haziran 2012 27 Haziran 2012

63/67

Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan, CEFTA kapsamından

çıkmış bulunmaktadır.

Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmış ve 2008 yılı Temmuz ayından

bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici Anlaşma"

kapsamında, Avrupa Birliği tarafından Bosna Hersek'e belirli ürünlerde imtiyazlı dış

ticaret imkanı tanınmıştır. Bu bağlamda, Bosna Hersek menşeli ürünlerin Avrupa

Birliği piyasasına girişi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında tercihli

sistem uygulanmaktadır. Diğer taraftan, 1 Haziran 2015 itibariyle Avrupa Birliği-

Bosna Hersek arasındaki İstikrar ve İşbirliği Anlaşması yürürlüğe girmiş bulunmakta

olup, Bosna Hersek tarafından yerine getirilmesi öngörülen taahütler dahilinde ülkenin

öncelikle aday ülke statüsüne hazırlanmasını ve bu kapsamda kademeli olarak Avrupa

Birliği ve Bosna Hersek arasında bir serbest ticaret alanının oluşmasını

hedeflemektedir. Ayrıca, Bosna Hersek 2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin

otonom ticaret önlemlerinden de faydalanmaktadır. Bosna Hersek ile ABD, Belarus,

İsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve Yeni Zelanda arasında

Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca Bosna Hersek ile İran

arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.

2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile

Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri İsviçre, İzlanda, Lihtenştayn, Norveç)

arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. EFTA ile

Serbest Ticaret Anlaşması 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması uyarınca, Bosna Hersek’ten

ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak

üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek’e ihraç

edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.

8. FİRMALAR İÇİN YARARLI BİLGİLER

8.1 YIL İÇİNDE DÜZENLENEN BAŞLICA FUARLAR

Bosna Hersek’te her yıl irili ufaklı yaklaşık 30 kadar fuar düzenlenmekte olup, bu

fuarların çoğu yerel/bölgesel nitelikte ve nispeten küçük fuarlardır. Ülkede

ihracatçılarımız açısından önem arz eden ve katılımında fayda görülen fuarlar aşağıda

yer almaktadır.

Mostar Uluslararası Ekonomi Fuarı: Nisan ayında Mostar’da düzenlenen bir

fuar olup, genel nitelikli bir fuardır.

ZEPS: Ekim ayında Zenica’da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli ve

Bosna Hersek’te düzenlenen en büyük fuardır.

64/67

INTERIO: Mayıs ayında Saraybosna’da düzenlenen fuar, mobilya ve

aksesuarları da dahil olmak üzere ev içi ürünler ve ev dekorasyonu sektörlerini

kapsamaktadır.

ENERGA-Uluslararası Enerji Fuarı: Haziran ayında Tuzla şehrinde

düzenlenmekte olan fuar enerji sektörünün bütün segmentlerini

hedeflemektedir.

İnşaat Fuarı: Mart sonu veya Nisan başında Saraybosna’da düzenlenmektedir.

Turizm Fuarı: Mayıs ayında Saraybosna’da düzenlenmektedir.

Kitap Fuarı: Nisan ayı içerisinde Saraybosna’da düzenlenmektedir.

Bosna Hersek’te yıl içerisinde düzenlenen bütün fuarlar ve etkinliklere ilişkin

bilgilere http://komorabih.ba/wp-content/uploads/2015/01/sajmovi_-2015.pdf

adresinden ulaşılabilmektedir.

8.2 KURUM VE KURULUŞLARIN İRTİBAT BİLGİLERİ

Bosna Hersek'te ticari ve ekonomik ilişkilerde faaliyet gösteren önemli kurum ve

kuruluşların isimleri ve irtibat bilgileri şu şekildedir:

Bosna Hersek Hükümeti (www.vijeceministara.gov.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Hükümeti (www.fbihvlada.gov.ba)

Republika Srpska Hükümeti (www.vladars.net)

Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı

(www.mvteo.gov.ba)

Bosna Hersek Dolaylı Vergilendirme İdaresi (www.uino.gov.ba)

Bosna Hersek Merkez Bankası (www.cbbh.ba)

Bosna Hersek İstatistik Kurumu (www.bhas.ba)

Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü (http://www.dep.gov.ba)

Bosna Hersek Dış Ticaret Odası (www.komorabih.ba)

Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA) (www.fipa.gov.ba)

Bosna Hersek Standartlar Enstitüsü (www.bas.gov.ba)

Bosna Hersek Metroloji Enstitüsü (www.met.gov.ba)

Bosna Hersek Entellektüel Mülkiyet Enstitüsü (www.ipr.gov.ba)

Bosna Hersek Federasyonu İstatistik Kurumu (www.fzs.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Ticaret Odası (www.kfbih.com)

Republika Srpska Ticaret Odası (www.komorars.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Kurumu (www.fba.ba)

Republika Srpska Bankacılık Kurumu (www.abrs.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Özelleştirme Kurumu (www.apf.com.ba)

Republika Srpska Özelleştirme Kurumu (www.priv.rs)

Bosna Hersek Federasyonu Haber Ajansı (www.fena.ba)

65/67

8.3 BiH İŞ ORTAMI HAKKINDA KISA BİLGİLER

Bosna Hersek’te faaliyette bulunan/bulunmayı planlayan iş adamları, yatırımcılar ve

müteahhitlik firmalarının göz önünde bulundurmalarında fayda görülen hususlar şu

şekilde sıralanabilir:

Vize Muafiyeti: Türk vatandaşları Bosna Hersek’e girişlerinde vize

uygulamalarından muaftırlar. Bu durum, gerek iki ülke arasındaki

münasebetlerin daha da gelişmesine gerekse iş ve yatırım amaçlı pazar

araştırması ziyaretlerinin daha esnek takvimlerle ve daha sık biçimde

yapılmasına olanak sağlamaktadır.

Ülkenin Birçok Üründe Dışa Bağımlılığı: Ülkenin gıda, içecek ve tekstil

başta olmak üzere birçok üründe dışa bağımlı ve net ithalatçı olması, ülkemiz

firmalarının Bosna Hersek pazarındaki bu açığı ya ticari bağlantılarını

arttırarak ya da arz açığı olan sektörlerde ülkeye yatırım yaparak

değerlendirebilecekleri düşünülmektedir.

Ülkenin Gelişme Potansiyeli: Bosna Hersek, ihtiyaç duyulan alt ve üst yapı

yatırımları ve enerji projeleri ile önemli bir potansiyel barındırmakta olup, bu

gelişim döneminde açılmakta olan ihalelere yakın ilgi gösterilmesinin isabetli

olacağı düşünülmektedir.

Ülkenin Avantajlı Konumu: Ülkenin Avrupa pazarlarına yakınlığı ve geçiş

noktasında olması, burada ticaret ve yatırım yapmak isteyen şirketler için

avantaj teşkil etmektedir. Buna ilaveten, Bosna Hersek ile Türkiye arasında bir

Serbest Ticaret Anlaşması’nın bulunması, Bosna Hersek’in CEFTA üyesi

olması, AB ile tercihli ticaret sisteminin bulunması, EFTA ile yakın bir zaman

öncesinde Serbest Ticaret Anlaşması imzalamış olması ve birçok ülke ile

tercihli ticaret sisteminin bulunması, ticari ve ekonomik açıdan bu ülkede

faaliyette bulunmayı düşünen firmaların diğer pazarlara girişlerinde Bosna

Hersek’i bir üs olarak kullanabilmeleri imkanını sunmaktadır. Diğer bir

deyişle, Bosna Hersek yaklaşık 4 milyon nufüsa sahip küçük bir ülke olmasına

rağmen, buraya yatırım yapmak isteyen firmaların pazarın küçüklüğünden

ziyade, çevre ülkelere ve AB pazarına girişte Bosna Hersek’i bir hareket

noktası olarak değerlendirmelerinde yarar bulunduğu düşünülmektedir.

Ülkenin Doğal Kaynaklar Bakımından Zenginliği: Özellikle orman ürünleri,

kömür, su vs. bakımından zengin olması, bu kaynaklara yönelik sektörlerde

ticaret ve yatırım olanaklarını arttırmaktadır.

Nitelikli İş Gücü ve Maliyet Avantajları: Ülkenin müteahhitlik sektöründe

nitelikli ve teknik açıdan eğitimli iş gücüne sahip olması inşaat faaliyetlerinin

sorunsuz işlemesi açısından önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, inşaat

maliyetlerinin Avrupa standartlarına oranla uygun olması müteahhitlik sektörü

açısında avantaj teşkil etmektedir.

66/67

Projelerin Finansmanı: Bosna Hersek’teki enerji ve otoyol ihalelerinde

finansmanın büyük kısmı yabancı sermaye tarafından karşılanmaktadır.

Ülkemiz firmalarının bu ülkede yapacakları yatırımlarda ihtiyaç duyacakları

uzun vadeli finansman konusunda bu hususu dikkate almalarında yarar

bulunmaktadır.

Uzun Vadeli Strateji Eksikliği: Diğer ülke firmalarının (Hırvatistan ve

Slovenya başta olmak üzere) Bosna Hersek’te açılması muhtemel ihalelere

ilgilerinin çok uzun bir zamana yayıldığı, bu konuda gerek kamu gerekse diğer

kurumlar nezdinde uzun zamandır lobi yapıldığı, hatta bu konuda kamu

kurumları tarafından yapılan teknik çalışmalara dahi katkı sağlandığı

görülmektedir.

Bosna Hersek’teki Yönetişim Sorunları: Bosna Hersek’in idari yapısı üç

etnik gruba dayanması nedeniyle çok katmanlı bir yapı arz etmektedir. Bu idari

yapıdaki karar vericileri ve karar vericileri yönlendirilenleri teşhis etmek ilk

başta her zaman mümkün olamayabilmektedir. Bu nedenle, ülkemizden Bosna

Hersek pazarına girmeyi planlayan firmaların gerek ticari gerekse ihale

süreçleri gibi konularda makul bir süre öncesinden bir öğrenme sürecinden

geçmelerinin yararlı olacağı düşünülmektedir.

Yerli Ortak Şartı: Bosna Hersek’te bilhassa enerji ve inşaat sektörlerinde

açılması planlanan ihalelerin büyük çoğunluğunun yerli ortak şartına

bağlanması beklenmekte olup, yerli ortağın kapasitesi ve etkinliğinin de

ihalenin başarılı sonuçlanmasında etkili olacağı düşünülmektedir. Bunun için

de, firmalarımızın ihale açılmadan makul bir süre öncesinde çalışmalara

başlamaları önem arz etmektedir.

Ticaret ve Yatırım Faaliyetleri Hakkında Değerlendirme: Bosna Hersek

temel ekonomik göstergeler açısından (enflasyon, büyüme oranları, faiz vb.)

riskin yüksek olmadığı bir ülke olarak değerlendirilmekte olup, yatırım ve

ticaret bakımından idari yapının insiyatifine büyük ölçüde ihtiyaç duymayan

firmaların bu konudaki çalışmalarına ara vermemesi tavsiye edilmektedir. Zira,

Bosna Hersek de dahil olmak üzere, Batı Balkanlar’da yer alan ülkelerin,

Avrupa Birliği ile bütünleşme süreci çerçevesinde, ılımlı büyüme oranlarını

büyük ölçüde kesintisiz olarak sürdürecekleri beklenmektedir. Bu kapsamda,

ticaret boşluk sevmez tezinden hareketle, ülkemiz firmaları tarafından özellikle

ticarette doldurulmayan boşluğun başka ülkelerin firmaları tarafından

doldurulacağı ve ilk gelenin her zaman daha avantajlı bir konumda olacağı

dikkate alındığında, firmalarımızın özellikle ticarette sürdürülebilir pazar

paylarını elde etmeleri açısından hızlı hareket etmeleri gerektiği

düşünülmektedir. Buna ilaveten, yatırımlarda etkin bir pozisyon alınarak

bilhassa ülkenin net ithalatçı olduğu sektörler ile enerji ve müteahhitlik

alanlarına yatırım yapılmasında fayda görülmektedir.

67/67

9. KAYNAKÇA

- Bosna Hersek İstatistik Kurumu. “İstatistikler”, (http://www.bhas.ba)

- Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü. “2013 yılı Yıllık Rapolarr”

(http://www.dep.gov.ba)

- Bosna Hersek Dış Ticaret Odası. (February 2014). “Overview and Analysis of Foreign

Trade Exchange of Bosnia and Herzegovina for the Period January-December

2013/2012”.

- Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı. “İstatistikler, Raporlar ve Broşürler”,

(http://www.fipa.gov.ba)

- T.C. Ekonomi Bakanlığı. “Dış Ticaret Verileri”,

(http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=79192159-19DB-2C7D-

3D5AE56731D11E50)

- Bosna Hersek Merkez Bankası. “İstatistikler”, (http://www.cbbh.ba)

- Bosnia Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”

- B&H Business Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”

- Economist Intelligence Unit. “Country Report: Bosnia and Herzegovina”,

(www.eiu.com)

- Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.fba.ba)

- Republika Srpska Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.abrs.ba)

- BBC News. “Bosnia Herzegovina Timeline”,

(http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1066981.stm)

- Bosna Hersek İletişim Düzenleme Ajansı. (http://rak.ba)

- Dünya Sağlık Örgütü (http://www.who.int/en/)

- CIA World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-

factbook/geos/bk.html)