ÜÇ boyutlu yazicilar ve gelecekte yaratacaĞi olasi … · modeller, sanatsal ürünler, ürün...

* Patent Uzmanı, Türk Patent Enstitüsü, Patent Dairesi Başkanlığı.

ÜÇ BOYUTLU YAZICILAR VE GELECEKTE YARATACAĞI

OLASI FİKRİ HAKLAR ÇATIŞMALARI

Mustafa Güney ÇALIŞKAN*

61

Mustafa Güney ÇALIŞKAN

2015/ 1 FMR

GİRİŞ

Bu çalışmada, son birkaç yılda gündemde önemli bir yer tutmaya başlayan üç boyutlu (3D) baskı teknolojisinin gelecekte fikri mülkiyet hakları üzerinde ortaya çıkarabileceği etkiler incelenmeye çalışılmıştır.

Geçmişi aslında 1980’lere dayanıyor olmasına rağmen, son birkaç yılda gündemde çok yoğun bir şekilde işlenmiş olması nedeniyle çok yeni bir tek-nolojiymiş izlenimi veren üç boyutlu baskı teknolojisinin önümüzdeki yıllarda çok daha fazla konuşulacağı tahmin edilmektedir. Son birkaç yılda üç boyutlu baskı tekniklerinin temelini oluşturan bazı önemli patentlerin koruma süresinin dolmasının ardından söz konusu alanda çalışan firma sayısı hızla artmış ve bu teknoloji ticari şirketlerden bireysel kullanıcılara pek çoklarının ilgisini çekmeye başlamıştır. Öyle ki hızla yeni yöntemlerin geliştirildiği ve yeni nesil cihazla-rın üretildiği son derece aktif bu alanda yapılabilecekler hayal gücünün bile sınırlarını zorlamaya başlamıştır. Protezden uçak yedek parçasına, astronotların uzayda yiyebileceği yemeği üretmelerinden, kendi silahını evde yapabilmeye kadar akla gelebilecek pek çok şey üç boyutlu yazıcılarla üretilebilir vaziyettedir. Daha da dikkat çekici olanı ise, söz konusu yazıcıların fiyatlarının günümüzde artık sıradan kullanıcıların alabileceği makul düzeylere kadar inmiş olmasıdır.[1] Gelecekte her eve girmesi kuvvetle muhtemel olan bu yazıcıların özellikle patent ve telif hakları alanında ciddi sorunlar yaratabileceği düşünülmektedir.

Çalışmanın birinci bölümünde üç boyutlu baskı tekniği ve çeşitleri ile gele-cekteki olası olumlu ve olumsuz etkileri üzerinde durulacaktır. Ardından ikinci bölümde üç boyutlu yazıcıların patent ve telif hakları üzerindeki olası etkileri tartışılacaktır. Bu bağlamda üçüncü bölümde üç boyutlu baskı teknolojisinin gelecekte sebep olabileceği olası ihlaller ya da hak kayıplarına karşı ne gibi önlemler alınabileceği tartışılacaktır.

ÜÇ BOYUTLU BASKI TEKNİĞİ

Üç boyutlu baskı sanal ortamda tasarlanmış bir üç boyutlu nesnenin katı formda basılması işlemidir. Bu işlemi gerçekleştiren cihazlara da üç boyutlu yazıcı adı verilmektedir. Baskılarda plastikten metale, seramikten balmumuna[2] hatta çikolataya kadar birçok türde hammaddenin kullanılması mümkündür. Sıradan kullanıcılar için en yaygın hammadde PLA ve ABS türü sert plastiklerdir.

[1] 10 facts on 3D printing: Understanding tech’s next big game-changer, Lyndsey Gilpin February 11, 2014, http://www.techrepublic.com/article/10-facts-on-3d-printing-understanding-techs-next-big-game-changer/

[2] 3D Printing Materials, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://www.shapeways.com/materials,

62

Üç Boyutlu Yazıcılar ve Gelecekte Yaratacağı Olası Fikri Haklar Çatışmaları

FMR 2015/ 1

Günümüzde farklı teknolojilerin kullanıldığı değişik türlerde baskı yapabilen üç boyutlu yazıcılar mevcuttur. Temel çalışma prensibi bilgisayar ortamında hazırlanmış üç boyutlu bir nesnenin sanal olarak katmanlara bölünmesine ve her bir katmanının eritilen hammadde dökülerek üst üste gelecek şekilde basılmasına dayanır.[3]

Eklemeli üretim (additive manufacturing) olarak adlandırılan bu baskı yön-temi geleneksel üretim yönteminin tam tersi şeklinde işlemekte, ürün tabaka tabaka üretilip birbiri üzerine eklenerek ortaya çıkmaktadır. Oysa geleneksel üretim yöntemleri eksiltmeli üretim tekniğiyle, yani kesme, oyma ve çıkarmaya dayalı bir yönteme göre yapılmaktadır.[4] Üç boyutlu baskı tekniği savunucuları eklemeli üretim tekniği sayesinde üretim artığı malzeme kalmayacağını, böylece geleneksel üretim yöntemlerinin neden olduğu çevre kirliliğinin önüne geçilebi-leceğini ileri sürmektedir.[5] Yedek parçaların üç boyutlu yazıcılarla üretilmesiyle cihazların ortalama ömrünün de uzaması sağlanacaktır. Ayrıca firmaların elinde satamadıkları ürün kalma sorunu olmayacak, zira her firma talep üzerine ve düşük sayılarda üretim yapabilecektir. Ürünlerin kıtalar arası taşınmasının önüne geçilebilecek, yalnızca (daha az yer kaplayacak olan) hammaddelerin taşınması yeterli olacak, bu sayede ulaşım ve taşıma maliyetleri düşecektir.[6]

1.1. Tarihi Gelişimi ve Önemi

Her ne kadar son birkaç yılda gündemde çok yer alması nedeniyle yeni bir teknolojiymiş izlenimi uyandırsa da aslında üç boyutlu baskı teknolojisinin geçmişi 1980’lere dayanmaktadır. İlk uç boyutlu yazıcı Charles (Chuck) Hull[7] tarafından 3D Systems firması adına 1984 yılında geliştirilmiştir. Günümüzde bu konuyla ilgili pek çok temel patentin koruma süresinin dolmasının ardından birçok firma üç boyutlu yazıcı üretmeye ve satmaya başlamıştır. 2012 yılında üç boyutlu yazıcıların market hacmi 2.2 milyar dolara erişmiş ve bu sayı bir

[3] 3D Baskı, Vikipedi, Erişim tarihi: 15.12.2014, http://tr.wikipedia.org/wiki/3D_bask%C4%B1

[4] Michelangelo’nun söylediği gibi “Mermere sıkışmış bir melek gördüm ve onu özgürlüğüne kavuşturuncaya dek mermeri oydum.” Bkz: https://tr.wikiquote.org/wiki/Michelangelo_Buonarroti

[5] 3D Printing For Dummies, K.K. Hausman, R. HorneJohn, Wiley & Sons, Inc., 2014, s.117-118, 335-336.

[6] 10 industries 3D printing will disrupt or decimate, Lyndsey Gilpin February 12, 2014, Erişim tarihi: 07.01.2015, http://www.techrepublic.com/article/10-industries-3d-printing-will-disrupt-or-decimate/

[7] Charles Hull 2014 Yılı EPO yılın buluşçusu ödülünün de sahibidir (Winner of the European Inventor Award 2014 in the category Non-European countries), http://www.epo.org/learning-events/european-inventor/finalists/2014/hull.html

63


2015/ 1 FMR

önceki yıla göre %29’lük bir artış göstermiştir.[8] Bu artışın önümüzdeki yıllarda daha da yükseleceği kuvvetle muhtemeldir. Zira günümüzdeki geleneksel 3D yazıcıların büyük kısmının ilk düşük maliyetli yazıcılardan olan ve açık kaynaklı geliştirilen ve kendi kendini üretebilen RepRap yazıcı projesini[9] baz aldığı ve bunun günümüzde 3D yazıcıların yaygınlaşmasında büyük bir rol oynadığı[10] düşünülürse, koruma süresi son birkaç yıl içinde dolan temel üç boyutlu baskı patentlerinin de özgür kullanıma açılmasıyla söz konusu teknolojinin gelişiminin daha da hızlanacağına inanılmaktadır.

ABD Başkanı Barack Obama’nın, Şubat 2013’te yaptığı ikinci döneminin ilk ‘Ulusa sesleniş’ konuşmasında, ‘geleceğin sanayi devrimini yaratacak’ dediği üç boyutlu yazıcı teknolojisine yatırım yapacakları sözünü vermesi, NASA’nın Mars robotu “Curiosity”nin pek çok parçasını önce üç boyutlu yazıcıda üretip test etmesi, Demir Adam’ın (Iron Man, 2010) çelik görünümlü zırhının ve James Bond’un 50 yıl sonra ‘Skyfall’da yeniden bindiği Aston Martin araba-nın 3 boyutlu yazıcıda üretilmesi[11] bu teknolojinin geleceğine dair ipuçları vermektedir. Hatta 2013’te ABD’li bilim adamlarının 3 boyutlu yazıcıda canlı hücrelerden işlevleri yerinde olan insan karaciğeri üretmesi ve laboratuar orta-mında bu organın 40 gün canlı kalması[12], Cornell Üniversitesi’ndeki bilim adamlarının üç boyutlu yazıcıyla insan kulağı üretmesi[13], İngiltere’de bir tasarımcının 3 boyutlu yazıcıyla iki katlı sağlam ve eksiksiz bir ev inşa etmesi, yine bu yazıcılarda yapay çene kemiği üretilmesi[14] bu teknolojinin hayatımızın her alanına çok kısa sürede nüfuz edeceğine işaret etmektedir.

Avrupa’da 18. ve 19. yüzyıllarda yeni buluşların üretime olan etkisi ve buhar gücüyle çalışan makinelerin makineleşmiş endüstriyi doğurması ve bu sayede Avrupa’daki sermaye birikimini arttırmasıyla Sanayi Devrimi gerçekleşmişti.[15] Teknoloji devrimi olarak da adlandırılan ikinci sanayi devrimi ise 1850’ler-


[9] RepRap yazıcı, kendi kendini üretebilen (self-replicating) ilk makinadır. Detaylı bilgi için bkz: http://reprap.org/


[11] Sanayide ‘3 boyut’ devrimi yaşanacak, Mustafa ALKAN, Hürriyet, 14 Şubat 2013, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/22592939.asp

[12] 3D Printing, How It Works, Issue 57, s.15, 2014.[13] Human ears printed 3D could lead the way to transplants, CONNER FORREST,

MARCH 05, 2013, Erişim tarihi: 06.01.2015, http://news.medill.northwestern.edu/chicago/news.aspx?id=217613

[14] Sanayide ‘3 boyut’ devrimi yaşanacak, Mustafa ALKAN, Hürriyet, 14 Şubat 2013, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/22592939.asp

[15] Sanayi Devrimi, Vikipedi, Erişim tarihi: 06.01.2015, http://tr.wikipedia.org/wiki/Sanayi_Devrimi

64


FMR 2015/ 1

den I. Dünya savaşına kadar geçen süreyi ve çeliğin toplu üretimi, elektri-ğin fabrikalarda kullanılmaya başlamasını ve üretim hattının geliştirilmesini kapsamaktaydı.[16] Üçüncü sanayi devrimi olarak kabul edilen dijital devrim ise mekanik ve elektrik sistemlerin 1980’den beri yerlerini dijital sistemlere bıraktığı ve dijital mantık devrelerinin ucuza ve çok üretilmesi ile bilgisayar gibi makinelerin ortaya çıktığı dönemi kapsamaktadır.[17]

Üç boyutlu yazıcılar ise sanayi devrimini tersine çevirecek kadar güçlü yeni bir devrimin başlangıcını işaret etmektedir. Sanayi devriminin getirdiği, toplu üretim, fabrikalaşma ve üretim hattı gibi kavramları ortadan kaldıracak olan üç boyutlu yazıcı devrimi tıpkı sanayi devriminden önce olduğu gibi ev üretimine dönüşe neden olacaktır.

Üç boyutlu yazıcıların yaygınlaşmasının pek çok sektörü olumlu ya da olumsuz anlamda etkileyeceği beklenmektedir. Örneğin, üç boyutlu yazıcıların kişiye özel giysi üretilmesine olanak sağlayacak olması moda sektörünü derinden etkileyecektir. Eğitimde de çok geniş kullanım alanı bulacağı ve öğrenmeye yardımcı pek çok modellemenin üç boyutlu yazıcılar sayesinde kolayca üre-tilebileceği tahmin edilmektedir. Ayrıca NASA astronotların kullanımı için araç gereç üretmenin yanında hamburger, pizza gibi yiyecekleri de üretebilen üç boyutlu yazıcılar üzerinde çalışmaktadır. Pek çok ülkede, çok pahalı olması nedeniyle engelliler tarafından kullanılamayan protez uzuvların üretiminin çok daha ucuza yapılarak bu önemli sorunun gelecekte büyük oranda ortadan kalkacağı tahmin edilmektedir. Askeri mühimmat, elektronik devreler, oyun-caklar, otomotiv, mücevherat, gıda, sağlık sektörü ve akla gelebilecek her türlü araç gereci barındıran sektörleri etkileyecek bu teknoloji hiç şüphesiz gelecekte tüm hayatımızı derinden etkileyecektir.[18]

Üç boyutlu yazıcılar sayesinde bir pazara yeni girme niyetinde olan bir firmanın büyük bir sermaye yatırımı yapmasına gerek kalmayacak, spesifik ve küçük bir hedef kitleye sahip pazarlarda bile pek çok şirket yer edinebilecektir.[19]

[16] The Second Industrial Revolution, Wikipedia, Erişim tarihi: 06.01.2015, http://en.wikipedia.org/wiki/Second_Industrial_Revolution

[17] Sayısal Devrim, Vikipedi, Erişim tarihi: 06.01.2015, http://tr.wikipedia.org/wiki/Say%C4%B1sal_devrim



65


2015/ 1 FMR

Günümüzde mürekkep püskürtmeli yazıcıların fiyatları çok düşük olmasına rağmen kullandıkları kartuş çok pahalıya satılmaktadır.[20] Kartuş dolum mer-kezlerinin bu derece yaygınlaşmasının bir nedeni de bu pahalılıktır. Benzer bir durumun üç boyutlu yazıcılarda da gerçekleşmesi olasıdır. Yazıcıyı üreten ve satan şirketler yazıcının kullandığı hammaddeyi de tekellerine almak isteyebilirler. Ancak burada da tıpkı kartuş dolum merkezlerinin kendiliğinden ortaya çıktığı gibi yeni iş kolları ve alternatif hammadde sağlayıcıları olacağı düşünülmektedir.

Üç boyutlu baskı teknolojisi hızlı prototip oluşturma ve hızlı üretim sağla-yacağı, sonuç olarak bu teknolojiden en çok etkilenecek alanların ise sırasıyla motorlu taşıtlar, tüketici ürünleri, iş makineleri ve medikal ürünler piyasası olacağı tahmin edilmektedir. Kişisel kullanıcıların ise daha çok sırasıyla işlevsel modeller, sanatsal ürünler, ürün yedek parçaları, mobilya ve dekorasyon ürünleri gibi alanlarda üretim yapacağı tahmin edilmektedir.[21]

Üç boyutlu yazıcıların toptan üretime oranla önemli bir üstünlüğü talebe uygun, kişiye özel, sınırsız çeşitlilikte ürün imal etme imkânı sağlamasıdır. Bu teyp ile kasetten müzik dinlemenin yaygın olduğu dönemde karışık kaset doldurmaya benzetilebilir. Plak firmaları normalde kârlarını arttırmak amacıyla dinleyicilerin çok beğeneceği şarkıları daha az beğeneceği şarkılarla harman-layarak bir albüm oluşturarak satarlar. Bunun sonucunda tüketiciler en çok beğendikleri şarkılardan oluşan karışık kasetler yaptırmaya başlamış, böylece istemedikleri şarkılara para vermekten kurtulmuşlardır. Benzer şekilde üç boyutlu yazıcılar sayesinde tüketiciler, toplu üretim yapan firmaların kendi-lerine sağlayamayacağı çeşitlilikte bir ürün yelpazesi oluşturabileceklerdir.[22] Özellikle gelişmekte olan ülkelerde telif hakları ihlallerinin temel nedeni olarak gösterilen “medya ürünlerinin yüksek fiyata sahip olması, düşük gelir düzeyi ve dijital teknolojilerin ucuzluğu” gibi faktörler[23] de dikkate alındığında üç boyutlu yazıcılar sayesinde pek ürünün çok daha ucuz şekilde üretilebilir hale gelmesinin geleneksel toptan üretim sistemine ciddi etkilerinin olacağı aşikârdır.

[20] How HP could reshape itself and the 3D printing market, Signe Brewster, Jan. 6, 2014, Erişim tarihi: 06.01.2015, https://gigaom.com/2014/01/06/how-hp-could-reshape-itself-and-the-3d-printing-market/

[21] Is 3D Printing Disruptive Technology?, JEFF DESJARDINS, September 3, 2014, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://www.visualcapitalist.com/3d-printing-disruptive-technology/

[22] Patents, copyright, opportunities and 3D Printing, APR 25 2013, DAN, Erişim tarihi: 30.12.2014, http://openlydisruptive.org/2013/04/25/patents-copyright-opportunities-and-3d-printing/

[23] “Media Piracy in Emerging Economies”. Social Science Research Council. 2011. pp. İ, http://piracy.americanassembly.org/wp-content/uploads/2011/06/MPEE-PDF-1.0.4.pdf, Erişim tarihi: 05.01.2015.

66


FMR 2015/ 1

Üç boyutlu yazıcıların mucitlerin prototip yapmasını kolaylaştıracağı ve buluş yapma sürecini hızlandıracağı tahmin edilmektedir.[24] Zira üç boyutlu yazıcı maliyetlerinin tüketicilerin alabileceği fiyatlara düşmesiyle hızla yaygınlaşmaya başlaması, girişimci toplulukların deneme yanılma yöntemiyle birbirleriyle bilgi paylaşımı yaparak ortaya koydukları geliştirmelerin prototip çıkarma maliyeti engeline takılmadan hemen denenebilmesi, alınan geribildirimlerle eksikliklerin giderilerek yeniden prototipe dökülmesi çok hızlanmakta ve kolaylaşmaktadır. Bu açıdan bakıldığında üç boyutlu yazıcıların icat yapma potansiyelini de çok arttıracağına inanılmaktadır. Özellikle fikri olup, onu nasıl hayata geçireceği konusunda zorluklar yaşayanlar için kurtarıcı nitelikte olacağı tahmin edilmek-tedir. Zira Spark, RepRap, Lulzbot, Thingiverse gibi platformlarda kullanıcılar ürünlere ait üç boyutlu çizim bilgilerini paylaşabilmektedir. UPS, Staples gibi firmalar istediğiniz üç boyutlu ürünü bastırmanızı sağlayan hizmetler de sun-maya başlamıştır. [25]

1.2. Üç Boyutlu Yazıcı Teknolojisinin Neden Olabileceği Olası Sorunlar

Her ne kadar üç boyutlu yazıcı teknolojisinin gelişmesinin pek çok sektöre olumlu yansımaları olacağı tahmin edilse de, her yeni teknolojide olduğu gibi üç boyutlu baskı teknolojisinin de olumsuz etkileyebileceği, hatta zarar vere-bileceği alanların olacağı tahmin edilmektedir.

2012 yılında bir kullanıcı 3 boyutlu yazıcıda bastırdığı silaha ait tasarım dosyasını internete koymuş, dosya iki gün içinde 100.000’den fazla kullanıcı tarafından indirilmiş, ardından A.B.D. Dışişleri Bakanlığı siteyi kapattırmış-tır.[26] Daha sonra U.K.’s Daily Mail Gazetesi üç boyutlu yazıcıların oluştura-bileceği tehlikelere dikkat çekmek adına, yaklaşık 2600 $ değerinde bir yazıcı kullanarak 38 kalibrelik bir silahın tüm parçalarını 36 saat gibi bir sürede üretmiş, havalimanlarında ve tren garlarında bulunan güvenlik noktalarından fark edilmeden geçmeyi başarmıştır.[27] Bu durum gelecekte çok ciddi güvenlik açıklarına neden olabilecektir.

[24] What 3-D Printing Means for the Independent Inventor, Louis Foreman, DECEMBER 18, 2014, Erişim tarihi: 31.12.2014, http://www.entrepreneur.com/article/240551

[25] What 3-D Printing Means for the Independent Inventor, Louis Foreman, DECEMBER 18, 2014, Erişim tarihi: 31.12.2014, http://www.entrepreneur.com/article/240551; UPS Store, 3D Printing Services Expanded Across Nation, http://www.theupsstore.com/small-business-solutions/Pages/3D-printing.aspx

[26] The World’s First 3D-Printed Gun, Forbes, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://www.forbes.com/pictures/mhl45ediih/the-liberator/ ; 10 facts on 3D printing: Understanding tech’s next big game-changer, Lyndsey Gilpin February 11, 2014, http://www.techrepublic.com/article/10-facts-on-3d-printing-understanding-techs-next-big-game-changer/

[27] 3D-Printed Gun Makes It Through Transportation Security Undetected, Liz Klimas, The Blaze, May. 13, 2013, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://www.theblaze.com/

67


2015/ 1 FMR

Üç boyutlu yazıcılarla ilgili bir diğer kaygı da bu yazıcılarda üretilen ürün-lerin kalite, sağlamlık ve güvenilirlik açısından ne düzeyde olacağıdır. Söz konusu yazıcılarda üretilen ürünlerin kullanımından doğan kaza, yaralanma ya da sakatlıklarda mesuliyetin kime ait olacağı şu an için bir muammadır[28], zira hammaddeyi kendisi sağlayan kişisel kullanıcı, ürünü evinde üretmekte, herhangi bir aracı kuruluş olmadığı için de kullanıcı garanti ya da benzeri bir sözleşmeyle korunmamaktadır. Üretilen ürünler bir güvenlik standardı testinden de geçmemiş olacak, özellikle oyuncak gibi çocuk sağlığını doğrudan etkileyen ürünlerin sağlığa zararlı olup olmadığının tespiti yapılamayacaktır.[29] Dahası, toz bazlı hammadde kullanan yazıcılar çok yüksek sıcaklıklarda çalışmakta ve patlama riski barındırmakta, kapalı alandaki hava kalitesini de düşürmektedir.[30] Bütün bunlar müzik ve film kopyalamada karşılaşılmayan, ilk defa tecrübe edilen sorunlar olduğu için öngörülemeyen sonuçlar ortaya çıkarabileceği düşünülmektedir.

Güvenlik güçlerinin kullandığı kelepçelere ait yüksek güvenlikli anahtarların kopyalanması da bu yazıcılarla çok kolaylaşmıştır. Hatta şahıslara ait anahtar-ların 60 metre uzaklıktan çekilmiş birkaç fotoğrafı kullanılarak anahtarların kopyalanması bile mümkün olmuştur. Üç boyutlu yazıcıda üretilen ilaçların yanı sıra dokular ve organlar da gelecekte bu yöntemle yaygın olarak üretileceği öngörülmektedir. Bunlarla ilgili oluşabilecek etik problemlerin nasıl çözüleceği tartışma konusudur. Günümüzde sporcuların testlerle doping kullanıp kullan-madığı tespit edilmeye çalışılırken, gelecekte kullandıkları yapay organların tespitini yapmak üzere geliştirilen testleri konuşuyor olmamız muhtemeldir. Ancak bu alandaki tek endişenin de bu olmayacağı aşikârdır. Dijital olarak üre-tilmiş virüslerin, insan sağlığını ciddi şekilde tehdit edeceği öngörülmektedir. [31]

Petrokimyasal bazlı malzeme yerine PLA gibi sürdürülebilir alternatif mal-zemeler kullanılması üretim yerini toplu üretim yapılan fabrikalardan küçük esnafa ve hatta ev kullanıcısına doğru kaydırmaktadır. Bu da gelecekte ulaşım

stories/2013/05/13/3d-printed-gun-makes-it-through-transportation-security-undetected/ [28] 3D Printing Is The Future, But Safety Comes First, Thomas Burke, Principal Engineer, ICT

Equipment, UL, 1/16/2014, Erişim tarihi: 06.01.2015, http://www.networkcomputing.com/applications/3d-printing-is-the-future-but-safety-comes-first/a/d-id/1113457

[29] 3D printing and IP rights: some issues, any solutions?, Fatima Ghilassene, Intellectual Property Observatory, INPI (National Institute for Industrial Property, France), December 16th, 2014, Erişim tarihi: 07.01.2015, http://www.paristechreview.com/2014/12/16/3d-printing-ip-rights/

[30] 3D printing: 10 factors still holding it back, Lyndsey Gilpin, February 19, 2014, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://www.techrepublic.com/article/3d-printing-10-factors-still-holding-it-back/

[31] 3D Printing For Dummies, K.K. Hausman, R. HorneJohn, Wiley & Sons, Inc., 2014, s.129-130.

68


FMR 2015/ 1

ve taşımacılık sektörü üzerinde ciddi olumsuz etkilere neden olacağı tahmin edilmektedir.

1.3. Bazı Yaygın Üç Boyutlu Baskı Teknikleri

Günümüz üç boyutlu yazıcıları farklı teknolojiler kullanarak ekleme yoluyla üretim yapmakta, katmanların oluşturulma şeklinde ve yapıştırılan ve kullanılan malzemenin yapısında da farklılıklar bulunmaktadır. Bazı metotlar katman-ları üretmek için eritici ya da yumuşatıcı malzeme kullanmaktadır. “Seçici Lazer Sinterleme” (SLS) ve “Dök-Birleştir” bir diğer adıyla “Eriyik-Yığma Modeli” (FDM) en sık kullanılan teknolojiler arasında sayılabilir. Diğer bir yöntem ise farklı teknolojilerle sertleştirilmiş sıvı malzemeleri yaymaya dayalı Stereolitografi’dir (SLA).[32] Diğer bazı yaygın yöntemler arasında Dijital Işık İşlem Yöntemi (Digital Light Processing, DLP) , Elektron Hüzmesi ile Eritme Yöntemi (Electron Beam Melting, EBM) ve Multi Jet Modelleme (Multi Jet Modeling, MJM) sayılabilir. Aşağıda en yaygın kullanılan bazı yöntemlerin özelliklerinden bahsedilmektedir.

Stereolitografi (Stereolithography, SLA)

1986 yılında Charles W. Hull ilk üç boyutlu objenin elde edildiği yöntemi “Stereolitografi” adıyla patentleştirdi. Bu metodun keşfi ile imalat prosesleri yeni bir çağa adım atmış oldu. Bu zamana kadar imalatın çoğu eksiltme bazlı yöntemler olan yontma, delme, oyma, dilimleme v.s. yollarla yapılıyordu. Üç boyutlu yazıcılar ile ise ilk defa tamamen malzeme ilavesi yöntemiyle ürün ima-latı mümkün oldu. Stereolitografi’nin daha pahalı olması nedeniyle diğer 3D yazdırma metodları ön plana çıktı. Bu yeni tekniklerin kendilerine has avantaj ve dezavantajları vardır. Fakat birçoğu oldukça ucuzdur ve herkes tarafından erişilebilir metodlardır. Stereolitografi tekniğinde nesneler çok ince katmanlar halinde fotopolimer denilen bir malzeme üst tarafa toplanarak elde edilir. Fotopolimer (reçine de denir) malzeme ilk başta sıvı haldedir. Yoğunlaştırılmış ultraviyole ışını yardımı ile bu reçine katı hale getirilir. [33]

Seçici Lazer Sinterleme Metodu (Selective laser sintering, SLS)

Yüksek güçlü bir lazer toz halindeki malzemeyi birbirine kaynaştırmada kullanılır. (Plastik, cam, seramik ve metal).

[32] What is 3D printing?, Erişim tarihi: 15.12.2014, http://3dprinting.com/what-is-3d-printing/ [33] What Is 3D Printing And How Exactly Does It Work?, Makeuseof, 31.08.2012, http://

www.makeuseof.com/tag/what-is-3d-printing-and-how-exactly-does-it-work/

69


2015/ 1 FMR

Dök-Birleştir Modeli (Fused deposition modeling, FDM)

Bu yöntemde ısıtılmış bir nozıl içerisinden plastik flaman malzeme (ya da metal tel) erimiş halde çıkarak modeli oluşturur. Nozıl hem yatay hem de dikey olarak bilgisayar yardımıyla hareket ettirilir. Malzeme nozıldan çıkar çıkmaz katılaşır.[34]

Çoğu üç boyutlu yazdırma işlemleri için bir .STL dosyası gerekir. STL dosya formatı üç boyutlu yazıcılar için geliştirilmiş özel bir 3D modelleme formatıdır. Bu format sayesinde 3D model üç boyutlu yazıcının yazılımı tarafından katman-katman kesilerek gereken yazdırma hazırlığı yapılır. STL dosyalarının çoğu bir CAD (Computer-aided Design: Bilgisayar Destekli Tasarım) programında oluş-turulduktan sonra üç boyutlu yazıcılarının kullanabileceği dile dönüştürülür. [35]

Günümüzde kendine ait üç boyutlu yazıcısı olmayan kullanıcılar çoğunlukla üç boyutlu ürün imalatı yapan servis sağlayıcılarına başvurmakta (örn. Shape-ways, Sculpteo, Thingiverse, Cubify, iMaterialise, 3DLT, threeding), üç boyutlu yazıcıya sahip kullanıcılar ise bu tür sitelerden ya da ücretsiz paylaşım sitelerinden üç boyutlu CAD çizimlerini ya da STL dosyalarını elde edebilmektedirler.[36] Bir diğer alternatif ise üç boyutlu tarayıcılar (3D scanners) kullanarak herhangi bir ürünü tarayarak çizimi çok kolay bir şekilde üretip yazıcıdan çıkarmaya dayalıdır.[37] Bu yöntemin, üç boyutlu tarayıcıların gelecekte ucuzlamasının ardından çok yaygınlaşacağına inanılmaktadır. Bu sayede tersine mühendislik son derece kolaylaşacak, üç boyuta sahip her ürün kopyalanabilecektir.

2. ÜÇ BOYUTLU YAZICILARIN FİKRİ MÜLKİYET HAKLARINA OLASI ETKİLERİ

Üç boyutlu yazıcıların neden olacağı fikri mülkiyet hakları ile ilgili sorunlar ise kaygı uyandıran ve söz konusu teknolojinin “yıkıcı” (disruptive) olarak addedilmesine gerekçe olan bir başka temel bir sorundur.[38] Zira kazançlarının büyük bir bölümünü fikri haklar yoluyla elde edebilen çoğu eser sahibinin/

[34] What Is 3D Printing And How Exactly Does It Work?, Makeuseof, 31.08.2012, http://www.makeuseof.com/tag/what-is-3d-printing-and-how-exactly-does-it-work/

[35] What Is 3D Printing And How Exactly Does It Work?, Makeuseof, 31.08.2012, http://www.makeuseof.com/tag/what-is-3d-printing-and-how-exactly-does-it-work/

[36] 3D printing marketplace, Wikipedia, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://en.wikipedia.org/wiki/3D_printing_marketplace

[37] 3D scanner, Wikipedia, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://en.wikipedia.org/wiki/3D_scanner [38] 3D Printing and the Age of Disruption, Tony Cartalucci, Global Research,

November 02, 2014, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://www.globalresearch.ca/3d-printing-and-the-age-of-disruption/5411396

70


FMR 2015/ 1

çalışanın/firmanın bu teknolojinin yıkıcı etkisinden kurtulması zor gözükmek-tedir. Çalışmanın bu bölümünde söz konusu olası sorunlara yer verilmiştir.

Fiziksel objeler, özellikle de işlevi ile ön planda olan aparatlar çoğunlukla patent koruması kapsamına girer. Patent korumasının telif hakkı korumasına göre daha gevşek, daha serbest bir koruma olduğu kabul edilir. Zira koruma süresi 20 yılla sınırlıdır ve genellikle oluşturulmuş ürünün tamamıyla ilgilidir. Bu nedenle yedek parçaların üretilmesi genellikle yasal sınırlar içinde kalır. Telif hakkı ise bu konuda çok daha katıdır, eserin bir kısmı da kullanılmış olsa, çoğu durumda yapılan fiil ihlal kapsamına girebilir ve koruma eser sahibinin ölümünden sonra 70 yıl boyunca geçerlidir. Ayrıca telif hakkı kendiliğinden ortaya çıkar. Aksine patent hakkını elde etmek hem yıllar süren hem de ciddi maliyet gerektiren bir süreçtir ve sürecin sonunda patent belgesi alınabileceğinin garantisi de yoktur. Bütün bunlara rağmen, iyi elde edilmiş bir patent koruması, telif hakkının koruyamayacağı pek çok özelliği kapsayacaktır.

2.1. Patent

“Patentten Doğan Hakka Tecavüz Sayılan Fiiller” 551 sayılı Patent Hakları-nın Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin (KHK) 136’ncı maddesinde sıralanmıştır. Buna göre “patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ürünü kısmen veya tamamen üretme sonucu taklit etmek”[39] ve “kısmen veya tamamen taklit suretiyle meydana getirildiğini bildiği veya bilmesi gerektiği halde, tecavüz yoluyla üretilen ürünleri satmak, dağıtmak veya bir başka şekilde ticaret alanına çıkarmak veya bu amaçlar için ithal etmek veya ticari amaçla elde bulundurmak veya uygulamaya koymak suretiyle kullanmak”[40] fiilleri patentten doğan hakka tecavüz sayılır. Ayrıca bu “fiillere iştirak veya yardım veya bunları teşvik etmek veya hangi şekil ve şartlarda olursa olsun bu fiillerin yapılmasını kolaylaştırmak”[41] da patentten doğan hakka tecavüz sayılmaktadır.

KHK m.137(a)-(c)’ye göre “Patentten doğan hakkı tecavüze uğrayan patent sahibi, mahkemeden, özellikle aşağıdaki taleplerde bulunabilir:

a. Patentten doğan haklara tecavüz fiillerinin durdurulması talebi;

b. Tecavüzün giderilmesi ve maddi ve manevi zararın tazmini talebi;

[39] 551 Sayılı KHK, m.136(1)(a).[40] 551 Sayılı KHK, m.136(1)(b).[41] 551 Sayılı KHK, m.136(1)(e).

71


2015/ 1 FMR

c. Patentten doğan haklara tecavüz suretiyle üretilen veya ithal edilen ürün-lere, bunların üretiminde doğrudan doğruya kullanılan araçlara ve patente bağlı bir usulün kullanımını sağlayan araçlara el konulması talebi”

Buna göre bir ev kullanıcısının patentli bir ürünü kendi üç boyutlu yazıcı-sında ürettiğini düşünelim. KHK m.136(1)(a)’ya göre kullanıcı patent sahibinin izni olmaksızın buluş konusu ürünü üretme sonucu taklit etmiş olmakta ve (ürünü satmasa bile) patentten doğan hakka tecavüz etmektedir. Buna göre patent sahibi KHK m.137(1)’e göre bu fiilin durdurulmasını, üretilen ürüne ve bunun üretiminde doğrudan doğruya kullanılan üç boyutlu yazıcıya ve hatta bilgisayara el konulmasını talep edebilecektir. Ancak bunun pratikte bu şekilde olmasının mümkün olmayacağı düşünülmektedir. Zira KHK m.138’e göre sebep olunan zararın tazmin edilmesiyle yükümlü olan ev kullanıcısının evde ürettiği bu ürünle patent sahibine verdiği zararın, patent sahibinin dava açarak harcadığı zaman ve para göz önüne alındığında çok önemsiz bir miktar teşkil etmesi kuvvetle muhtemeldir. Bir kişinin ticari olmayan bir kullanım yüzünden davalık olması çok nadir bir durumdur; zira örneğin patent davaları özellikle A.B.D.’de çok maliyetlidir ve sıradan bir kişinin bedelini ödeyebileceğinin çok üzerindedir. Bir başka deyişle patent sahibi, şahıslara bu anlamda dava açsa bile masraflarını tazmin etme ihtimali çok düşüktür. [42]

2011’de imzalanan ve 2013’te yürürlüğe giren “America Invents Act”ın (AIA)[43] ortaya koyduğu yeni değişikliklerle (özellikle belge öncesi üçüncü kişilerin itiraz etmesine olanak sağlayan sistem) A.B.D.’de patent koruması sağlamanın hem daha zor hem de daha pahalı olacağı öngörülmektedir.[44] Üç boyutlu yazıcılar tarafından üretilebilecek bir buluşa ait patente sahip bir firma için bu hakkını ihlal edenlere karşı kullanması da ileride çok zorlaşacaktır. Bu nedenle gelecekte, patent koruması alanına girmesine rağmen başvuru sahipleri tarafından telif hakları kapsamında değerlendirilmeye ve koruma altına alınmaya çalışılan pek çok ürüne yönelik davayla karşılaşmak olasıdır. Zira bir sonraki alt bölümde tartışılacağı üzere telif hakları bu konuda hak sahiplerine patente oranla daha kuvvetli bir koruma vaat ediyor gözükmektedir.

Üç boyutlu yazıcıların yaygınlaşması belki de Faydalı modelleri patentten bile daha çok etkileyecektir. Zira 551 sayılı KHK madde 155’e göre faydalı

[42] Frequently Asked Questions: Patent infringement, 12 March 2002, IUS Mentis, http://www.iusmentis.com/patents/faq/infringement/

[43] Leahy-Smith America Invents Act, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Leahy-Smith_America_Invents_Act


72


FMR 2015/ 1

modele konu buluş yöntem ya da kimyasal olamayacağından faydalı modeller çoğunlukla mekanik yönü ağır basan aparatlardan oluşmaktadır. Bu da üç boyutlu yazıcılarda üretilmeye çok müsait ürünleri kapsamaktadır.

Benzer şekilde, tasarım koruması altında bulunan ürünlerden üç boyutlu sabit bir şekle sahip olanlar da tıpkı faydalı modeller gibi üç boyutlu yazıcılarda kolayca kopyalanabilecek niteliğe sahip olacaktır. Patent ve tasarım mevzuatı açısından bakıldığında söz konusu korumaların gelecekte üç boyutlu yazıcı tek-nolojisinin yaratacağı olası ihlallere karşı savunmasız olduğu düşünülmektedir.

2.2. Telif Hakları

Bu altbölümde ilk olarak sırasıyla Türkiye, Kıta Avrupası ve A.B.D - İngiltere’de eser sahibinin telif haklarının kısıtlandığı durumlar ele alınacak, ardından üç boyutlu yazıcı teknolojisinin ortaya çıkarabileceği olası telif ihlallerinin bu kapsamda değerlendirmesi yapılacaktır.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) madde 4(1)(2)’de “Hey-keller, kabartmalar ve oymalar” güzel sanat eserleri arasında sayılmaktadır. Ayrıca aynı madde “Krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve resim olarak kullanılması, düşünce ve sanat eserleri olmak sıfatlarını etkilemez.” hükmünü amirdir.[45] Buna göre üç boyutlu yazıcılarda oluşturulan objeler (işlevsel özellikleri hariç tutulmak şartıyla) telif hakları kapsamına girebilmektedir.

FSEK Madde 2(1)(3)’te “Bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafya’ya ait maket ve benzerleri, her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri” ilim ve edebiyat eserleri arasında sayılmaktadır. Buna göre orijinal üç boyutlu ürün modellerine ait dosyalar (.STL dosyaları) telif hakkı kapsamında koru-nabileceği söylenebilir.[46] Buna bağlı olarak hak sahipleri söz konusu dosyanın dağıtımına ve çoğaltılmasına telif hakkı kapsamında engel olabileceklerdir.

Ülkemizde 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun (FSEK) 38. maddesinin birinci fıkrası:

[45] FSEK Madde 4(2).[46] Bununla birlikte bu tür dosyaların telif hakkı kapsamında korunamayacağı, yalnızca

orijinal eserden/objeden birebir dönüştürülen bir çizim olduğu da ileri sürülmektedir. Bkz: Kyle Dolinsky, CAD’s Cradle: Untangling Copyrightability, Derivative Works, and Fair Use in 3D Printing, Washington and Lee Law Review, Volume 71 | Issue 1, Winter 1-1-2014, s.627-661.

73


2015/ 1 FMR

“Bütün fikir ve sanat eserlerinin, kâr amacı güdülmeksizin şahsen kullanmaya mahsus çoğaltılması mümkündür. Ancak, bu çoğaltma hak sahibinin meşru menfa-atlerine haklı bir sebep olmadan zarar veremez ya da eserden normal yararlanmaya aykırı olamaz.”

hükmünü amirdir. Buna göre eser sahibinin iznini almaya gerek olmaksızın, her bireyin bir eserden kendisi yani kişisel kullanımı için bir kopya çıkarmasına izin verilmiş, bu amaçla üretilecek kopyanın hak sahibini –kural olarak- zarara uğratmayacağı varsayılmıştır.[47] Ancak bu yararlanma serbestisinin sınırı, önce-likle “kâr amacı güdülmemesi” ve “hak sahibinin meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar vermeme” ile “eserden normal yararlanmaya aykırı olmama” şeklinde çizilmiştir. Yine aynı fıkrada geçen “şahsen kullanma” kav-ramı genel olarak bir şeyden kişisel ihtiyaçların karşılanması için yararlanmayı ifade etmekte, kişiye tanınmış olan ve onun kişisel kullanımına yönelik özel bir çoğaltma hakkını ortaya koymaktadır. Örneğin, bir yüksek lisans tezi hazırlanırken yararlanılan kaynakların hepsinin satın alınması mümkün olama-yacağından- birçok eserin belli bölümlerinin fotokopilerinin alınması, şahsen kullanma olarak kabul edilebilmektedir.[48]

“Şahsen kullanmaya mahsus çoğaltma”da kişinin şahsi çevresi içinde yer alabilecek kişiler (yakın aile bireyleri, meslektaşlar, arkadaşlar) de dahil edil-mektedir. Buna göre örneğin bir öğrencinin hocasının derste anlattığı konuları kendisi için ve yakın arkadaşları için çoğaltabileceği kabul görmektedir.[49] Ancak burada kâr amacı güdülmesinin eser sahibinin haklarını zedeleyeceği aşikârdır. “Örneğin bir öğretim görevlisinin sınıfta anlattığı dersin notlarını şahsi ihtiyacı için çoğaltan ya da bunları birkaç yakın arkadaşıyla paylaşan öğrencinin aynı notları para karşılığı satması, şahsi ihtiyaç için çoğaltılmış eserin kâr amacı güdülerek kullanılması anlamına gelecektir.”[50] Bu da m.38’e göre “hak sahi-binin meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar vermek” kapsamında değerlendirilecektir.

Bir işlemin şahsen kullanım sayılması için özel kullanım içinde kalması, örneğin yapılmakta olan bir araştırma kapsamında inceleme yapmak üzere ihtiyaç duyulması gerekir. Bu durumda örneğin piyasada bulunmayan bir eserin tamamının fotokopisi alınabilir, ya da 20 makalenin yer aldığı bir yayından

[47] TEKİNALP, Ünal; Fikrî Mülkiyet Hukuku, 2.Baskı, Beta, Haziran 2002, s.177-178.[48] ESER SAHİBİNE TANINAN HAKLARA GETİRİLEN KISITLAMALAR, Atiye B.

UYGUR, Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. SBE ÖZEL HUKUK ABD, Ankara, 2004, s.115.[49] ARSLANLI, Halil; Fikrî Hukuk Dersleri, II. Fikir ve Sanat Eserleri, Sulhi Garan Matbaası,

1954, s.146.[50] ESER SAHİBİNE TANINAN HAKLARA GETİRİLEN KISITLAMALAR, Atiye B.

UYGUR, Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. SBE ÖZEL HUKUK ABD, Ankara, 2004, s.117.

74


FMR 2015/ 1

8 makalenin tamamı kopyalanabilir. Ancak, yalnızca biraz daha yüksek ücret ödememek adına kitabı satın almak yerine fotokopisini çektirmek eser sahibinin mali hakları için tehlike oluşturan bir giderden tasarruf durumu yaratmaktadır.[51]

FSEK m.38’de bahsedilen “eserden normal yararlanma”dan kastedilen, eserden yararlanma tarzı ve yapılan çoğaltmanın şahsi kullanıma yönelik olduğunun açıkça belli olmasıdır. Örneğin bir ressamın bir dergide yayımlanan resmi çok beğenerek kendisi için birkaç renkli fotokopi yaparak çoğaltması normal yararlanma kapsamındayken, aynı resmin 30 adet çoğaltılarak dostlara bayram tebrik kartı olarak yollanması normali aşan bir yararlanma olacaktır.[52]

Kıta Avrupası ülkelerinde bir faaliyetin şahsi kullanım kapsamında değer-lendirilebilmesinin üç ana kuralı bulunmaktadır:

• Kullanım kişi ile sınırlı veya özel amaçlı olmalıdır;

• Kâr sağlamak amacı güdülmemelidir;

• Çoğaltılması ücret alan bir üçüncü kişiye yaptırılmamış olmalıdır.

Ancak teknolojik gelişmelerin de etkisiyle, şahsen kullanımın her zaman adil kullanım olarak kabul edilemeyeceği ve mahkemelerin “kullanıcıların menfaatleri ile eser sahiplerinin menfaatleri arasında bir tercih yapılması gere-ken durumlarda, eser sahiplerinin menfaatleri önde tutulmalıdır.” görüşünü benimsediği anlaşılmaktadır.[53]

İngiliz ve A.B.D. hukuk sistemlerinde ise Kıta Avrupası’nın aksine “şahsen kullanma” istisnası belirtilmemiş, her özel durum karşısında kullanmanın “adil kullanma” (fair use) olup olmadığının tespiti yoluna gidilmiş, bu yapılırken de eser sahibinin menfaatlerinin durumdan ne kadar etkilendiği en önemli ölçüt olarak alınmıştır.[54]

“Şahsi kopya” çıkarabilme istisnası A.B.D.’de, tüketicinin dijital ve analog müzik kayıtlarının ticari olmayan kopyalanmasına izin vermektedir. Ancak, ticari olmayandan kastedilen iş faaliyeti olmamak şartıyla yeniden satış vb.

[51] Torremans, Intellectual Property Law, 3rd Edition, Butterworths, United Kingdoms 2001, s.258; TEKİNALP, Ünal; Fikrî Mülkiyet Hukuku, 2.Baskı, Beta, Haziran 2002, s.180.

[52] TEKİNALP, Ünal; Fikrî Mülkiyet Hukuku, 2.Baskı, Beta, Haziran 2002, s.179.[53] GUIBAULT, M.C.R Lucie; Copyright Limitations and Contracts, An Analysis of The

Contractual Overridability of Limitations on Copyright Information Law Series-9, Kluwer Law International 2002, s.50.

[54] GUIBAULT, M.C.R Lucie; Copyright Limitations and Contracts, An Analysis of The Contractual Overridability of Limitations on Copyright Information Law Series-9, Kluwer Law International 2002, s.52.

75


2015/ 1 FMR

yollardır. Örneğin Napster davasında[55], Napster bu ilkeyi savunma olarak sunmuş, ancak yaptığının bir iş faaliyeti olduğu kabul edildiğinden bu savunma reddedilmiştir.[56]

Avrupa Birliğinde ise 91/250/EEC sayılı Bilgisayar Programlarının Hukuken Korunmasına İlişkin Konsey Direktifi’nde şahsi kopya istisnasının yerine daha kısıtlayıcı olan kopya yedekleme hakkı getirilmiştir.[57] FSEK m.38(3)’de benzer bir hüküm bulunmaktadır:

“Bilgisayar programını yasal yollardan edinen kişinin programı yüklemesi, çalıştırması ve hataları düzeltmesi sözleşme ile önlenemez. Bilgisayar programının kullanımı için gerekli olduğu sürece, bilgisayar programını kullanma hakkına sahip kişinin bir adet yedekleme kopyası yapması sözleşme ile önlenemez.”

“Şahsi kopya” çıkarabilme istisnasının fiziksel objeleri kopyalamada da geçerli kabul edilip edilemeyeceği, “eser” olarak kabul edilen kavramlara objelerin de dahil edilip edilemeyeceği henüz cevabı beklenen sorular arasındadır.[58]

Bununla birlikte mevcut kanun maddeleri incelendiğinde aslında telif hakları mevzuatının (her ne kadar özellikle müzik ve film eserlerinin kopyalanmasını henüz etkili bir şekilde engelleyemese de) kopyalama kavramını oldukça geniş ele aldığı görülmektedir. Örneğin FSEK madde 22:

“Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

Eserlerin aslından ikinci bir kopyasının çıkarılması ya da eserin işaret, ses ve görüntü nakil ve tekrarına yarayan, bilinen ya da ileride geliştirilecek olan her türlü araca kayıt edilmesi, her türlü ses ve müzik kayıtları ile mimarlık eserlerine ait plan, proje krokilerin uygulanması da çoğaltma sayılır. Aynı kural, kabartma ve delikli kalıplar hakkında da geçerlidir.

[55] A&M Records, Inc. v. Napster, Inc., 239 F.3d 1004 (2001).[56] 17 U.S.C. § 1008, Audio Home Recording Act of 1992, http://en.wikipedia.org/wiki/

Private_copying_levy#United_States [57] 91/250/EEC sayılı 14 Mayıs 1991 tarihli Avrupa Topluluğu Bilgisayar Programlarının

Hukuken Korunmasına İlişkin Konsey Direktifi, madde 5.2.[58] 3D printing and IP rights: some issues, any solutions?, Fatima Ghilassene, Intellectual

Property Observatory, INPI (National Institute for Industrial Property, France), December 16th, 2014, Erişim tarihi: 07.01.2015, http://www.paristechreview.com/2014/12/16/3d-printing-ip-rights/

76


FMR 2015/ 1

Çoğaltma hakkı, bilgisayar programının geçici çoğaltılmasını gerektirdiği ölçüde, programın yüklenmesi, görüntülenmesi, çalıştırılması, iletilmesi ve depolanması fiillerini de kapsar.”

hükmünü amirdir.

Literatürde ve basında üç boyutlu yazıcı teknolojisinin müzik paylaşım tek-nolojisinin müzik endüstrisine yaptığı etkiye benzer bir etkiyi imalat sanayiye yapacağına dair karşılaştırmalara sıkça rastlanmaktadır. Napster ile başlayan internet korsanlığı, Napster’ın 2001’de kapatılmasından sonra sona ermemiş, aksine korsanlık, müzik sektöründen sinema ve kitap korsanlığına genişlemişti. Ancak internet korsanlığı şimdiye kadar hep internet üzerinden veri alışverişine dayalıydı ve sanal bir korsanlıktı, oysa üç boyutlu yazıcı teknolojisi korsanlığın boyutunu fiziksel nesnelere taşımaya başlamıştır.[59]

Üç boyutlu yazıcılarda üretilen ürünlerle ilgili telif hakkı ihlaline konu olay-lar da son yıllarda artmıştır. Birkaç örnek vermek gerekirse, 2013’te Joaquin Baldwin adlı bir sanatçı Final Fantasy VII karakterlerine ait figürleri üç boyutlu olarak bastırmış ve Shapeways internet sitesi üzerinden satmaya başlamış, ancak Final Fantasy’nin telif haklarını elinde bulunduran Square Enix adlı Japon oyun geliştirici firma Shapeways’i uyararak ürünleri satıştan kaldırtmıştır.[60]

Yine 2013 yılı başında Game of Thrones adlı dizinin fikri haklarına sahip olan HBO firması, dizinin bir fanı tarafından üretilip satılan ve dizide görülen taht şeklindeki cep telefonu şarj standını (dock) telif haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle ihtarname çekerek durdurtmuştur. Ancak şirketlerin şahıslara yönelik bu tür yaklaşımları, müzik sektöründe daha önce yaşanan ve hukuki yollardan telif ihlallerini önlemeye yönelik beyhude çabalara benzetilmektedir.[61] Şu ana kadar ihtarname yoluyla satış durdurma yapılmasına rağmen, davalık olan bir üç boyutlu yazıcı imalatı ürüne rastlanmamıştır. Zira mahkemenin ortaya çıkarabileceği riskler şu an için hiçbir firmanın girmek isteyeceği türden değil-dir.[62] HBO kendileri için, telif ihlaline sebep olan teknolojinin ne olduğunun

[59] The new age of piracy, Ryan Mallough, January 28, 2013, Erişim tarihi: 30.12.2014, http://www.macleans.ca/economy/business/the-new-age-of-piracy/

[60] Square Enix stops fan from selling 3D-printed ‘Final Fantasy VII’ figures, The Verge, Bryan Bishop, August 17, 2013, http://www.theverge.com/2013/8/17/4629764/square-enix-stops-fan-from-selling-3d-printed-final-fantasy-vii-figures

[61] Will the Explosion of 3D Printing Mark the Implosion of Copyright Law?, Misa Bretschneider, Posted in Intellectual Property, Technology, University of Washington School of Law by LTA-Editor on August 26, 2013, http://wjlta.wordpress.com/2013/08/26/will-the-explosion-of-3d-printing-mark-the-implosion-of-copyright-law/

[62] 3-D printing pitting fans vs. copyright, Olga Kharif, Susan Decker, August 13, 2013, Erişim tarihi: 30.12.2014, http://m.sfgate.com/technology/article/3-D-printing-pitting-fans-vs-copyright-4729876.php

77


2015/ 1 FMR

(hangi ürünün nasıl veya ne şekilde üretildiğinin) bir önemi bulunmadığını, eğer bir ihlale maruz kalırlarsa bunu engellemek için her türlü adımı atacaklarını duyurmuştur.[63] Ancak nasıl ki müzik endüstrisi izinsiz kopyalamanın önüne geçemediyse, pek çok açıdan müzik endüstrisine göre daha dezavantajlı olan imalat endüstrisinin bunun önüne geçeceğini düşünmek yanıltıcı olacaktır.

Zira fikri mülkiyet hakları, sahibine sınırsız sayıda dava açmayı kaldırabilecek yeterlilikte bir güce sahip değildir. Yeniden üretimin maliyeti ve fikri mülkiyet hakkı ihlali yapma korkusu genelde ürünlerin kopyalanmasına engel teşkil eden iki önemli faktördür. Her ne kadar büyük ölçekli ihlalleri durdurmada son derece etkili olsa da, küçük ölçekli ihlaller dava masrafları ve maruz kalınan hak kaybı ile karşılaştırıldığında son derece yetersiz ve verimsiz olmaktadır.[64] Hele ki son kullanıcıları dava ederek bunu uygulamaya çalışmak, şirketin prestijini zedelediği gibi müşterileriyle ilişkisini de olumsuz yönde etkilemektedir.[65] Napster’ın ardından müzik sektörünün yaşadığı şey de budur.[66]

Film ve müzik sektörü, tek tek kullanıcıların peşine düşmektense eserlerin üzerinde bulunduğu fiziksel medyayı (CD/DVD) kopyalanmaya karşı koruma önlemleri alarak engel olmaya da çalışmışlarsa da bu yolla kayda değer bir başarı elde edebildikleri söylenemez. Zira hologram, şifreleme, DRM[67] gibi yöntemler hâlihazırda kullanılmakla birlikte etkinliği tartışılırdır.[68] Zaten çoğu büyük plak şirketi de DRM korumalı formattan vazgeçmiştir. Müzik sektörünün korsanla

[63] 3-D printing pitting fans vs. copyright, Olga Kharif, Susan Decker, August 13, 2013, Erişim tarihi: 30.12.2014, http://m.sfgate.com/technology/article/3-D-printing-pitting-fans-vs-copyright-4729876.php


[65] Amerika Kayıt Endüstrisi Birliği (RIAA) şahıslara yönelik olarak dosya paylaşımı iddiasıyla pek çok dava açmış, ancak bu hem yanlış kişilerin peşine düşme gibi zaman ve para kaybına hem de prestij kaybına neden olacak sonuçlar doğurmuştur. Böyle bir davaya örnek şu haberde görülebilir: RIAA Drops Piracy Suit Against 66-Year-Old Grandmother, Joe d’Angelo, 9/25/2003, http://www.mtv.com/news/1479303/riaa-drops-piracy-suit-against-66-year-old-grandmother/, Erişim tarihi: 05.01.2015.

[66] Copyright is no protection for 3D-printed goods, Joren De Wachter, 22 April 2014, Erişim tarihi: 31.12.2014, http://horizon-magazine.eu/article/copyright-no-protection-3d-printed-goods-joren-de-wachter_en.html

[67] Dijital haklar yönetimi (İngilizce: Digital rights management, kısaca DRM), dijital medyaların (film, müzik, oyun gibi) günümüzde çok kolay bir şekilde kopyalanabilir olması sebebiyle lisans haklarını kontrol etmek amacıyla geliştirilmiş erişim kontrol sistemi. Bilgi için bkz: Dijital haklar yönetimi, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Dijital_haklar_y%C3%B6netimi


78


FMR 2015/ 1

yaşadığı tecrübenin ardından ne yasaların ne de içerik koruma önlemlerinin tam anlamıyla yeterli olmadığı ortaya çıkmıştır. Her ne kadar iTunes’un başını çektiği dijital müzik satışları A.B.D. müzik piyasasının %30’unu oluşturacak kadar büyümüşse de, paylaşım ağlarında dolaşan şarkıların takas sayısıyla kar-şılaştırıldığında yasal olarak indirilen şarkıların toplam indirilen şarkı sayısına oranı yalnızca %5’te kalmaktadır.[69]

Sadece yaratıcı fikirle tanımlanan bir ürün üzerindeki telif hakkı iddiası daha rahat savunulurken, işlevsel niteliği ile bir arada bulunan ürünler için telif hakkının sınırlarını tespit etmenin, üç boyutlu yazıcıların yaygınlaşması-nın ardından zor olacağı tahmin edilmektedir. Zira işlevsel korumayı sağlayan patentle sanatsal/estetik korumayı sağlayan telif haklarının kesiştiği bir yerde duran üç boyutlu yazıcı teknolojisi, bu sınırı daha da belirsiz hale getirmektedir. Bunun temel nedeni, üç boyutlu yazıcılarda üretilebilen ürünlerinin çoğunun hem patente hem de telife konu niteliklere sahip olmasıdır.[70]

Bilindiği üzere ürünlerin fiziksel özellikleri telif hakkıyla korunmamaktadır. Örneğin müzik veya sinema eserlerine ait telif hakları, üzerinde bulundukları fiziksel medya (CD/DVD) ile ilgili değil, içerikleri ile ilgilidir. Oysa bir çekiç ya da İngiliz anahtarı imal eden bir firmanın, bu ürünleri üç boyutlu yazıcısında üreten bir kullanıcıya karşı herhangi bir ihlal davası açması pek olası gözük-memektedir. Ayrıca telif haklarının patent koruması üzerine bazı üstünlükleri vardır. Örneğin görece patentten daha kolay elde edilir, daha uzun süre koruma sağlar ve kolayca kaybedilmez, tazminat hakkı nedeniyle karşı tarafı anlaşmaya ikna etme gücü daha yüksektir. Zira patentin aksine, telif hakkında tazminat hesabı çok daha kolay ve otomatik olarak (davalının ürettiği/sattığı kopya sayısına göre) hesaplanabilmektedir. Bununla birlikte bazı durumlarda ihlal davası açan taraf, yapılan eylemin “adil kullanım” kapsamına girdiği sonucuyla ya da “adil kullanım” yaptığını düşünen bir taraf yüklü miktarda bir tazminatla karışlaşabilmektedir. Bu açıdan bakıldığında telif hakları da sürpriz sonuçlar doğurabilen bir korumadır. Hak sahipleri, bu nedenle genelde pahalıya mal olabilecek dava açma yolu yerine ihtar çekme, dava açmakla tehdit ederek karşıdakini durdurma yoluna gitmektedir.[71]

[69] RIAA v. The People: Five Years Later, Electronic Frontier Foundation, September 2008, Erişim tarihi: 09.01.2015, https://www.eff.org/wp/riaa-v-people-five-years-later



79


2015/ 1 FMR

Bir diğer hukuki muamma ise bir nesneye ait üç boyutlu CAD çizim dos-yalarının o nesnenin bir kopyası olarak kabul edilip edilemeyeceğidir. Bu konuda henüz herhangi bir mahkemede karar verilmemiş olup, her iki görüşün de savunucuları bulunmaktadır. Yukarıda bahsedildiği üzere fiziksel ürünler telif hakkıyla korunmamakla birlikte nesnenin işlevsel özelliğinden bağımsız, tasarımına ait bazı özellikler (desen vb.) telife konu olabilmektedir. Örneğin Salvador Dali’nin meşhur eriyen saat figüründen[72] esinlenerek üretilen bir saat, işlevsel olan ve saati gösterme özelliği ile değil, özgün görüntüsü ile telif hakkı kapsamına girebilir.[73]

A.B.D. telif yasasında “adil kullanım” (fair use) kavramının sınırları yeni tek-nolojilerin ortaya çıkmasıyla iyice bulanıklaşmıştır. Örneğin Betamax davasında A.B.D. Yüksek Mahkemesi (U.S. Supreme Court) o dönem için şaşırtıcı bir şekilde, kullanıcının TV’de yayınlanan bir programı kaydedip sonra izlemesini “adil kullanım” olarak kabul etmiştir. Bu kararın ardından video kayıt cihazları hızla yaygınlaşmıştır. Söz konusu davada Universal Studios, programlarının kopyasının yapılarak zarara uğrayacağını gerekçe göstererek teknolojiyi gelişti-ren Sony’e dava açmış olmasına rağmen, ironik bir şekilde, takip eden yıllarda, geliştirilen bu teknolojiden (VHS kaset satışları üzerinden) en çok faydalanan şirketlerden biri olmuştur.[74] Mahkemenin kararına göre bir teknoloji kendi başına bir ihlal sebebi olarak kabul edilemez. Üç boyutlu yazıcıların benzer şekilde adil kullanım kavramının sınırlarını daha da genişleten yeni bir teknoloji daha olup olmayacağını önümüzdeki yıllarda göreceğiz.

3. KURMACA BİR ÖRNEK ÜZERİNDEN PATENT VE TELİF HAKLARI İHLALİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Salvador Dali’nin meşhur eriyen saat figüründen yola çıkarak kurmaca bir fikri mülkiyet hak ihlali senaryosu ortaya koyalım. Salvador Dali’nin ölümünün üzerinden (1989) henüz 70 yıl geçmediği için eserleri üzerinde telif hakkı koru-ması devam etmektedir. Dali’nin lisans haklarını satın alan bir firmanın onun bir tablosundaki eriyen saat figürlerini gerçek saat olarak tasarladığını ve bunları üretmeye başladığını düşünelim. Söz konusu saatin çalışabilmesi ve yerleştirildiği

[72] Dali’nin “Belleğin Azmi” olarak adlandırılan tablosu için bkz: http://en.wikipedia.org/wiki/The_Persistence_of_Memory , söz konusu tablodaki saatin şekline sahip ve çalışır durumda olarak satışa sunulmuş bir saat için bkz: http://www.amazon.co.uk/The-Discovery-Store-Salvador-Melting/dp/B006TX76IQ


[74] Sony Corp. of America v. Universal City Studios, Inc., 464 U.S. 417 (1984), http://en.wikipedia.org/wiki/Sony_Corp._of_America_v._Universal_City_Studios,_Inc.

80


FMR 2015/ 1

kenar platformda düşmeden durabilmesi için bazı teknik zorlukların üstesinden gelindiği ve buna dair de bir patent alındığını varsayalım. Aynı zamanda oluşan ürünün dış görünüşü tasarım kapsamında da değerlendirilebileceğinden tasarım koruması da elde edilmiş olsun. Bu durumda firmanın elinde patent, tasarım ve (dolaylı olarak) telif hakkı olmak üzere üç farklı fikri hak bulunmaktadır.

Orijinal Tablo1 Tasarım2 Patent3 .STL dosyası4 Ürün5

Şimdi senaryonun diğer aktörleri devreye girecektir. Bu ürünü internetten satın alan bir kişi, evine gelen ürünü üç boyutlu tarayıcısı ile tarayarak bir üç boyutlu teknik çizim dosyası (.STL dosyası) üretmiş olsun. Bu dosya, FSEK madde 1/B(c) kapsamında bir işlenme eser olarak kabul edilemeyecektir.[75] Zira söz konusu dosya eserden bağımsız olmayan ve işleyenin herhangi bir hususiye-tini taşımayan bir çizimdir, çünkü her ne kadar eser bir neviden bir başkasına dönüştürülüyor olsa da, oluşturulan model, eserin birebir aynısı olup herhangi bir orijinallik içermeyecektir.[76] Bu durumda söz konusu dosyayı oluştururken eser sahibinden izin alınması gerekecektir. Dosyanın izinsiz kullanımı telif hakkı ihlaline yol açacaktır. Ancak, buraya kadar kullanıcının sebep olduğu herhangi bir patent hakkı ihlali söz konusu olmayacaktır.

Kullanıcının dosyayı üç boyutlu yazıcısına göndererek saatin birebir kopyasını ürettiğini düşünelim. Dosya zaten hak sahibinden izinsiz oluşturulduğu için, dosyanın kullanılarak üretimin yapılıp yapılmadığının telif hakkı kapsamında bir önemi olmayacaktır. Burada saatin üretilmesiyle patent hakkı ihlal edilmiş olacaktır.[77]

Kullanıcının bir arkadaşı saati görüp beğenmiş ve dosyanın bir kopyasını da kendisine istemiş olsun. Bu durumda eğer kullanıcının elinde lisanslı bir çizim dosyası olsaydı, telif hakkı kapsamında “şahsen kullanmaya mahsus çoğaltma”

[75] FSEK madde 1/B(c): İşlenme eser: Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsullerini ifade eder. (İngilizce: derivative Works)

[76] FSEK m.6. Ayrıca aynı maddede “İstifade edilen eserin sahibinin haklarına zarar getirmemek şartıyla oluşturulan” ifadesi de geçmektedir.

[77] 551 Sayılı KHK, m.136(1)(a).

81


2015/ 1 FMR

yaptığı kabul edilebilir, bunun da bir telif ihlali oluşturmayacağı ileri sürülebil-irdi.[78] Patent kapsamında ise yukarıda belirtildiği gibi zaten ürünü ürettikleri anda ihlal söz konusu olacaktır. Ancak bu noktada iki arkadaşın ne patent ne de telif anlamında davalık olma ihtimali çok düşüktür, zira üretimini yaptıkları birkaç ürün göz önüne alındığında, hak sahibi bu kadar düşük seviyede bir tazminat almak için mahkeme masraflarını göze almayacaktır.

Kullanıcının daha sonra .STL dosyasını bir üç boyutlu çizim paylaşım sitesine yüklediğini varsayalım. Dosyayı herhangi bir ücret talep etmeden[79] koymuş olsa bile bu eylem, paylaşım sitesinden binlerce kişinin söz konusu dosyayı indirip saati evlerinde üretmelerini sağlayacağından burada hak sahibinin ciddi zarara uğrayacağı ortaya çıkacaktır. Bu durumda hak sahibi üç boyutlu çizim paylaşım sitesine ihtarda bulunarak haklarını ihlal eden söz konusu dosyanın kaldırılmasını talep edebilecektir. Zira sitenin dosyayı kaldırmaması durumunda hak sahibinin dolaylı ihlal[80] gerekçesiyle siteye dava açması muhtemeldir. Ancak bunu ispat etmesi hak sahibi için çok zor olabilecektir.[81] Zira ihlalin söz konusu olma ihtimali, bir ihlalin olacağı anlamına gelmeyecektir.

Bu durum Napster’a karşı müzik sektörünün karşılaştığı duruma benzeme-ktedir. Burada hak sahibi firma müzik sektörünün düştüğü hataya düşmeyerek son kullanıcıları dava etmek yerine doğrudan siteleri uyarma yoluna gideceği tahmin edilmektedir. Ancak burada gözden kaçırılmaması gereken bir fark vardır: Napster davasındaki müzik dosyaları yerine bizim durumumuzda üç boyutlu çizim dosyalarının paylaşımı söz konusudur. Müzik dosyalarının müzik eserini temsil ettiği kabul görmüşken, üç boyutlu çizim dosyalarının ürünün kendisini (fiziksel objeyi) temsil edemeyeceği dikkatten kaçmamalıdır.

Burada dikkat edilmesi gereken nokta davanın telif haklarıyla ilişkili ola-cağıdır. Zira internet sitesinde buluşun üç boyutlu çizim dosyasının bulunması patent hakkını ihlal etmeyecektir. Çünkü bir patentin ihlal edilebilmesi için buluşun üretimi[82], satışı, dağıtımı, kullanımı[83] söz konusu olmalıdır. Oysa üç boyutlu .STL çizim dosyası buluşun kendisi olarak kabul edilmeyeceği gibi

[78] ARSLANLI, Halil; Fikrî Hukuk Dersleri, II. Fikir ve Sanat Eserleri, Sulhi Garan Matbaası, 1954, s.146.

[79] Burada ticari bir amaç olmasa bile, Napster davasında olduğu gibi, hak sahibinin menfaatlerine devamlı bir zarar verme söz konusu olacağından, herhangi bir satış işlemi olmasa bile bu eylem, ticari fiiller kapsamında değerlendirilebilecektir. Bkz. A&M Records, Inc. v. Napster, Inc., 239 F.3d 1004, 1015 (2001).

[80] 551 Sayılı KHK, m.136(1)(e).[81] Syzdek, N.A.; Five Stages of Patent Grief to Achieve 3D Printing Acceptance, 49 University

of San Francisco Law Review, April 10, 2014, s.15-16.[82] 551 Sayılı KHK, m.136(1)(a).[83] 551 Sayılı KHK, m.136(1)(b).

82


FMR 2015/ 1

bir unsuru da değildir. Patente konu buluşun burada olduğu gibi bir aparat/cihaz olduğu durumlarda, o buluş önce fiziksel olarak var olmalıdır ki üretildiği ve patenti ihlal ettiği iddia edilebilsin.[84] Bu durumda söz konusu dosyanın paylaşımı doğrudan bir patent ihlaline neden olmayacaktır. Patent ihlali, ancak kullanıcı dosyayı bilgisayarına indirip, yazıcısında ürünü ürettikten sonra söz konusu olacaktır. Ama bu durumda patent sahibinin tek tek kullanıcıların peşine düşmesi, onlara dava açması hem firmanın prestiji açısından hem de ekonomik anlamda mantıklı olmayacaktır.

Bu durumda elinde yalnızca patent koruması bulunan (telif hakkı koruması olmayan) bir firma, üç boyutlu çizim dosyasını patentle koruması da mümkün olamayacağından,[85] ürününün üç boyutlu yazıcılarda üretilmesine karşı çaresiz kalacaktır. Tamir ve yeniden inşa doktrini[86] kapsamında yapılacak bir savunma da üç boyutlu çizim dosyasının patent korunmasından faydalanmasında etkili olmayacaktır.[87]

Ancak telif hakkıyla olacak korumanın da ürünün yalnızca estetik ve gör-sel özelliklerine yönelik olabileceği, ürünün kendisinin ve patent kapsamına giren işlevsel özelliklerin korunamayacağı göz önüne alındığında hak sahibi firmanın etkili bir koruma sağlayacağından söz edilemeyecektir.[88] Bunun yanı sıra patentten farklı olarak telif hakkı ihlalinde hak sahibinden kopyalanma fiilini ispatlaması beklendiğinden ve buna cevaben karşı tarafın çeşitli savunma mekanizmaları geliştirmesi muhtemel olduğundan davanın aleyhte sonuçlanması riski de bulunmaktadır.[89]

Görüldüğü üzere patent ve telif hakları, gelecekte üç boyutlu yazıcıların sebep olacağı ihlallere karşı pek çok soruna gebe gözükmektedir. Hem mevzuatın yetersizliği hem de hakkın uygulanmasında yaşanacak zorlukların gelecekte özellikle imalat sektörünü derinden etkileyeceği tahmin edilmektedir.

[84] Ecodyne Corp. v. Croll-Reynolds Eng’g Co., 491 F. Supp. 194, 197 (D. Conn. 1979)[85] Yazılı materyaller, teknik çizimler bilginin derlenmesi kapsamında KHK m. 6(d)’ye göre

patentle korunabilir değildir. Ayrıca bkz: Syzdek, N.A.; Five Stages of Patent Grief to Achieve 3D Printing Acceptance, 49 University of San Francisco Law Review, April 10, 2014, s.19-20.

[86] Tamir ve yeniden inşa doktrini ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz: ÇALIŞKAN, M.G.; “Patent Hukukunda Tamir ve Yeniden İnşa Ayrımı”, Legal Fikri ve Sınai Haklar Dergisi, Cilt:8, Sayı:32, 2012, s.37-55.

[87] Syzdek, N.A.; Five Stages of Patent Grief to Achieve 3D Printing Acceptance, 49 University of San Francisco Law Review, April 10, 2014, s.20-22.

[88] Brean, D.H.; Asserting Patents to Combat Infringement via 3D Printing: It’s No “Use”, Fordham Intell. Prop. Media & Ent. LJ. Vol. 23:771, 4/17/2013, s.809.

[89] MELVILLE B. NIMMER & DAVID NIMMER, NIMMER ON COPYRIGHT § 13.03[D] (2011)

83


2015/ 1 FMR

4. ÜÇ BOYUTLU YAZICILARIN GELECEĞİ VE FİKRİ MÜLKİYET KORUMASI AÇISINDAN OLASI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Üç boyutlu yazıcı sektörünün en büyük korkusu, devletlerin bu teknolojiyi sınır-landırmak amacıyla kanunlar çıkarmasıdır. Örneğin A.B.D.’de “Dijital Milenyum Telif Hakkı Yasası” olarak adlandırılan (Digital Millennium Copyright Act, “DMCA”)[90] benzeri bir yasanın söz konusu teknolojiye yönelik de çıkartıl-ması durumunda telif hakkı sahiplerinin talebiyle ihlal gerekçe gösterilerek kullanıcılara ait dosyaları kaldırılabilecektir.[91] Bir başka görüş, patent için de DMCA benzeri bir mevzuat (örneğin Digital Millennium Patent Act, DMPA) oluşturulmasıdır.[92] Ancak milyonlarca dolar harcayarak bu teknolojiyle savaş-mak yerine, yeni teknolojiye adapte olmaya çalışılması daha mantıklı gözük-mektedir.[93] Örneğin müzik piyasası bu hataya düşmüş, teknolojiye adapte olmak yerine hukuki süreçlerle sorunu halletmeye çalışmıştır. Sonuçta, yeni teknolojiye iyi adapte olan firmalardan Apple, iTunes’u geliştirerek müzik piya-sasının büyük bölümünü ele geçirmiştir.[94] Burada düşman, müzik endüstrisi için Napster olmadığı gibi, üreticiler için Thingiverse gibi üç boyutlu çizimlerin paylaşıldığı siteler de değildir. Düşman aslında teknolojinin gelişimine ayak uyduramamaktır.[95] Thingiverse benzeri siteler, geleneksel üretim yöntemleriyle doldurulamayan bir pazarın var olduğunun birer göstergesidir.

Plak şirketleri uzun yıllar müzik sattıklarını düşünmüşlerdi, oysaki vinil plak, manyetik teyp, CD ve bunların kutularını satmaktaydılar. Bunun farkına varmaları müzik piyasasının dışındaki bir şirket olan Apple’ın iTunes üzerinden herhangi bir fiziksel ortam sağlamadan paralı müzik satışı yapmaya başlamasına kadar sürdü.[96]

[90] The Digital Millennium Copyright Act, 17 U.S.C. §§ 512, 1201–1205, 1301–1332; 28 U.S.C. § 4001.

[91] Aslında ikinci bölümde anlatılan örnekler dikkate alındığında hak sahiplerinin çoktan DMCA’yı öne sürerek bu tür ihtarlar çekmeye başladıkları bilinmektedir.

[92] Desai, D.R., Magliocca, G.N.; Patents, meet Napster: 3D Printing and the Digitization of Things, 102 Geo. L.J. 1691 (2014), s.1713-1720.





84


FMR 2015/ 1

Görüldüğü üzere yeni teknolojiler yeni oyuncular ortaya çıkarıp, mevcut oyuncuları da oyundan düşürebilmektedir ve bu, tahminlerin çok üstünde bir hızla gerçekleşebilmektedir. Yine de ev kullanıcıları için geliştirilen günümüz üç boyutlu yazıcılarının henüz emekleme aşamasında olduğu düşünülürse, teknolojinin ilk etapta üç boyutlu baskı yapan merdiven altı şirketler tarafından kullanılacağı, ardından yaygınlaşacağı tahmin edilmektedir.[97]

Bazı firmaların şimdiden gelecekteki zorluklara alternatif çözümler üretmeye başladığı da görülmektedir. Örneğin Lego firması pek çok patent, tasarım ve telif haklarına sahiptir ancak Lego tuğlasının kendisinin bir koruması bulunmamak-tadır. Son Lego tuğlası patentinin koruma süresi 1989’da dolmuştur. Tahmin edileceği üzere Lego tuğlalarının üç boyutlu yazıcılarla kolaylıkla üretilebileceği aşikârdır. Buna göre Lego firması ya kullanıcıları birer korsan olarak görüp onların peşine düşecek, ya da onları birer fanatik müşteri olarak kucaklaya-caktır. Geçmişe bakıldığında Lego’nun şahıslara yönelik hukuki mücadelesi olmamakla birlikte, rakip firmalara yönelik davalar açtığı bilinmektedir.[98] Ancak şu ana kadar üç boyutlu yazıcı teknolojisine olan yaklaşımı umut verici gözükmektedir. Kişilerin kendi özgün Lego tuğlalarını üretmesini teşvik eden Lego, fikri mülkiyetin gitgide üründen hizmete kaydığını, bu teknolojide patent ve teliften çok markanın ön plana çıktığının farkına varmıştır.[99] Lego’nun yanı sıra Coca Cola ve Nokia gibi şirketler de üç boyutlu yazıcı teknolojisiyle ilgili kendi stratejilerini geliştirmeye başlamışlardır.[100]

SONUÇ

Günümüzde nasıl akıllı telefonlar kısa süre içinde çok yaygınlaştıysa, üç boyutlu yazıcıların da 10-15 yıl içinde bu yaygınlığa ulaşacağı ve hayatımızı derinden etkileyeceği tahmin edilmektedir. O zamana kadar firmalar, şahıslar,




[100] Will the Explosion of 3D Printing Mark the Implosion of Copyright Law?, Misa Bretschneider, Posted in Intellectual Property, Technology, University of Washington School of Law by LTA-Editor on August 26, 2013, http://wjlta.wordpress.com/2013/08/26/will-the-explosion-of-3d-printing-mark-the-implosion-of-copyright-law/; Lego Awarded 3D Printing Patent, May Allow Users to Print Own Bricks, ALAN GARDNER · MARCH 2, 2014, http://3dprint.com/1383/lego-awarded-3d-printing-patents-may-allow-users-to-print-own-bricks/

85


2015/ 1 FMR

hukuki sistem, fikri mülkiyet haklarının bu değişime hazır olup olamayacağını zaman gösterecektir.

Şu anda fiyatları birkaç yüz ile birkaç bin dolar arasında değişen üç boyutlu yazıcıların ucuzlaması ve daha verimli hale gelmesiyle üretim maliyetleri düşecek ve yaygınlığı artacaktır. Üç boyutlu çizim paylaşım sitelerinin de yaygınlaşmasıyla büyük bir üç boyutlu ürün piyasası olacağı öngörülmektedir. Birkaç yıl içinde üç boyutlu yazıcıların üç boyutlu tarayıcı özelliği de eklenerek satışa sunulacağı tahmin edilmektedir. Bir başka deyişle elimizdeki herhangi bir ürünü, bir objeyi bir tuşa basarak evde kopyalayabileceğiz.[101] Bütün bunlar fikri mülkiyetin geleceğini önemli ölçüde etkileyecektir.

Sonuçta Napster’ın müzik dünyasına yaptığı etki, zamanla farklı teknolo-jilerin geliştirilmesiyle pek çok başka sektörü de etkileyecektir. Ancak imalat sektörü, müzik sektörü kadar hazırlıklı olup olmadığı, bir B planlarının bulunup bulunmadığını zaman gösterecektir. Zira imalat sektörü müzik sektörüne göre daha az organize ve daha zayıf argümanlara sahip görünmekte, bu nedenle Napster’ın müzik sektörüne yaptığı etkiden çok daha fazlasını, üç boyutlu yazıcıların imalat sektörüne yapacağı düşünülmektedir.

Üreticiler yeni teknolojiye adapte olarak üç boyutlu CAD çizim dosyalarının resmi kanallardan satışı yoluyla iTunes benzeri bir başarı yakalamaya çalışabilirl-er.[102] Ancak üç boyutlu tarayıcıların yaygınlaşması ve ucuzlamasının ardından bu yöntemin de ne kadar etkili bir şekilde kullanılacağı belirsizdir. Zira bu tarayıcılar sayesinde, 3D dosyaya sahip olmasanız bile doğrudan ürünü taramak suretiyle birebir kopyasını çıkarmak mümkün olmaktadır.[103] Böylece elinizdeki bir objeyi tarayarak bilgisayara göndermek, oradan da üç boyutlu yazıcıyla birebir aynısını üretmek çok kolay olacaktır. Burada müzik endüstrisinin Napster’la karşılaştığı sorundan çok daha büyük bir sorunu imalat sanayinin yaşayacağı aşikârdır. Zira Napster gibi program geliştiricilerine ya da bu programları kul-lanarak paylaşımda bulunanlara dava açarak yetersiz de olsa ihlalleri bir miktar engelleyen müzik endüstrisine karşılık, imalat sanayinin elinde buna benzer bir güç de olmayacaktır. Çünkü orijinal ürüne sahip kişi, kimsenin haberi olmadan evinde objeyi tarayarak bilgisayarına aktaracak, oradan da üç boyutlu yazıcısıyla birebir aynısını üretebilecektir.

[101] Clive Thompson on 3-D Printing’s Legal Morass, AUTHOR: CLIVE THOMPSON. CLIVE THOMPSON, 05.30.12, http://www.wired.com/2012/05/3-d-printing-patent-law/


[103] 3D scanner, Wikipedia, Erişim tarihi: 29.12.2014, http://en.wikipedia.org/wiki/3D_scanner

86


FMR 2015/ 1

Bir diğer yöntem ise Spotify ya da Deezer gibi şirketlerin müzik endüstrisinde uyguladıkları stratejiye benzer bir adaptasyon stratejisi uygulamak olabilir. Bu platformlarda kullanıcıya önce belli bir süreliğine ücretsiz abonelik hakkı tanın-makta, kullanıcının sisteme aşina olması ve alışması sağlanmakta, bu sürecin finansmanı reklam gelirleriyle karşılanmakta, bu deneme sürecinin bitmesinin ardından düşük fiyatlı bir abonelik teklif edilmektedir. Üyelik aynı zamanda kullanıcıya çok daha geniş bir veritabanı ile kişisel zevklere ve eğilimlere uygun müzik tavsiyesi gibi ek özelliklerle cazip hale getirilmektedir.[104]

Bir başka çözüm, hak sahipleri tarafından lisanslı üç boyutlu çizim dosyalarının internet üzerinden satışı ve firmaların bu dosyaları satın alıp objeleri üreten kullanıcılara ürüne dair garanti vermesi yoluyla bu tür yasal satışların teşvik edilmesi söz konusu olabilir. Zira tahmin edileceği üzere, kişinin kendi başına ürettiği ürünlerde herhangi bir garanti söz konusu olmayacaktır.

Ülkemizde henüz müzik piyasasında korsanla mücadele üretici bazında yapılmakla birlikte, kişi bazında açılan herhangi bir dava bilinmemektedir. Buna göre üç boyutlu yazıcılarda kişisel kullanıma yönelik üretimlerin de kolay kolay dava konusu olmayacağı tahmin edilebilir. Zira kişiler paylaşım sitelerinde buldukları CAD çizimlerini evde yazıcılarında üretebileceklerdir, ancak bu durum şu anda kullanıcıların yaptığı internetten müzik ve film indirmek kadar sıkıntısız olmayabilir. Zira üç boyutlu yazıcılarda kullanıcıların üreteceği ürünler herhangi bir garanti kapsamında olmayacağı gibi, oluşabilecek hatalı üretimden doğacak zararları karşılayacak herhangi bir merci olmayacaktır.

Patent ve telif hakları mevzuatının, gelecekte karşılaşılabilecek üç boyutlu yazıcıların ortaya çıkaracağı hak ihlallerine karşı şu haliyle yetersiz olduğu düşünülmektedir. Burada ilk etapta en çok etkilenen salt işlevselliğe dayalı, estetik yönü bulunmayan (telif hakkıyla korunamayacak) aparatlar olacaktır. Telif ile korunabilir nitelikte olan eserler ise her ne kadar kopyalamanın önüne geçmede müzik sektörünün yaşadığı deneyimden çok daha çetin bir mücadele içine girecek olmalarına rağmen, en azından üç boyutlu çizim dosyasının yayıl-masını engellemede bir dereceye kadar etkili olabileceklerdir.[105]

Bir teknolojinin tümüyle yasaklanmasının Sony v. Universal Studios davasında ortaya konduğu gibi mümkün olmadığı anlaşılmıştır. Nasıl CD kopyalanamasın


[105] Brean, D.H.; Asserting Patents to Combat Infringement via 3D Printing: It’s No “Use”, Fordham Intell. Prop. Media & Ent. LJ. Vol. 23:771, 4/17/2013, s.813-814.

87


2015/ 1 FMR

diye CD-yazıcılar yasaklanamıyorsa, üç boyutlu yazıcıların da yasaklanması söz konusu olamaz. Kaldı ki yasakların teknolojinin önüne geçmesi de mümkün değildir.

Teknoloji hukukla oynadığı oyunu müzik endüstrisinde kazanmıştı, ve sektörün kendisini değiştirmeye zorlamıştı. Ancak bu seferki oyunda imalat sektörünü çok daha büyük bir hezimet bekliyor olabilir, gelecekte bizi ne gibi değişiklikler beklediğini tahmin etmek çok zor olacağa benziyor. Burada yasa koyuculara düşen görev, hak ihlallerini engellemek adına ne üç boyutlu yazıcı teknolojisinin önünü kesmeye çalışmak, ne de hak sahiplerini tamamen kade-rine terk etmek olmalıdır. Üç boyutlu yazıcı teknolojisi sanatçılar, tasarımcılar, mucitler için müthiş fırsatlar, hayal gücünün sınırlarını zorlayan yaratıcı fikirler ve pek çok kolaylıklar vaat etmektedir. Geçmiş tecrübelerden de ders alarak teknolojiye karşı değil, teknolojiyle beraber hareket ederek geleceği şekillen-dirmek, herkesin kazanacağı bir geleceği bize sunacaktır.

KAYNAKLAR

10 facts on 3D printing: Understanding tech’s next big game-chan-ger, Lyndsey Gilpin February 11, 2014, http://www.techrepublic.com/article/10-facts-on-3d-printing-understanding-techs-next-big-game-changer/

10 industries 3D printing will disrupt or decimate, Lyndsey Gilpin February 12, 2014, http://www.techrepublic.com/article/10-industries-3d-printing-will-disrupt-or-decimate/

17 U.S.C. § 1008, Audio Home Recording Act of 1992,

3D Baskı, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/3D_bask%C4%B1

3D printing and IP rights: some issues, any solutions?, Fatima Ghilassene, Intellectual Property Observatory, INPI (National Institute for Industrial Property, France), December 16th, 2014, http://www.paristechreview.com/2014/12/16/3d-printing-ip-rights/

3D Printing and the Age of Disruption, Tony Cartalucci, Global Research, November 02, 2014, http://www.globalresearch.ca/3d-printing-and-the-age-of-disruption/5411396

3D Printing For Dummies, K.K. Hausman, R. HorneJohn, Wiley & Sons, Inc., 2014

3D Printing Is The Future, But Safety Comes First, Thomas Burke, Principal Engi-neer, ICT Equipment, UL, 1/16/2014, http://www.networkcomputing.com/applications/3d-printing-is-the-future-but-safety-comes-first/a/d-id/1113457

3D printing marketplace, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/3D_printing_marketplace

3D Printing Materials, http://www.shapeways.com/materials

3-D printing pitting fans vs. copyright, Olga Kharif, Susan Decker, August 13, 2013, http://m.sfgate.com/technology/article/3-D-printing-pitting-fans-vs-copyright-4729876.php

3D Printing, How It Works, Issue 57, 2014.

88


FMR 2015/ 1

3D printing: 10 factors still holding it back, Lyndsey Gilpin, February 19, 2014, http://www.techrepublic.com/article/3d-printing-10-factors-still-holding-it-back/

3D scanner, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/3D_scanner

3D-Printed Gun Makes It Through Transportation Security Undetec-ted, Liz Klimas, The Blaze, May. 13, 2013, http://www.theblaze.com/stories/2013/05/13/3d-printed-gun-makes-it-through-transportation-security-undetected/

551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname

554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)

91/250/EEC sayılı 14 Mayıs 1991 tarihli Avrupa Topluluğu Bilgisayar Programlarının Hukuken Korunmasına İlişkin Konsey Direktifi

A&M Records, Inc. v. Napster, Inc., 239 F.3d 1004 (2001)

A.B.D. Tasarım Patent No: USD621725

ARSLANLI, Halil; Fikrî Hukuk Dersleri, II. Fikir ve Sanat Eserleri, Sulhi Garan Matbaası, 1954.

Brean, D.H.; Asserting Patents to Combat Infringement via 3D Printing: It’s No Use”, Fordham Intell. Prop. Media & Ent. LJ. Vol. 23:771, 4/17/2013.

Clive Thompson on 3-D Printing’s Legal Morass, AUTHOR: CLIVE THOMPSON. CLIVE THOMPSON, 05.30.12, http://www.wired.com/2012/05/3-d-printing-patent-law/

Copyright is no protection for 3D-printed goods, Joren De Wachter, 22 April 2014, http://hori-zon-magazine.eu/article/copyright-no-protection-3d-printed-goods-joren-de-wachter_en.html

ÇALIŞKAN, M.G.; “Patent Hukukunda Tamir ve Yeniden İnşa Ayrımı”, Legal Fikri ve Sınai Haklar Dergisi, Cilt:8, Sayı:32, 2012.

Desai, D.R., Magliocca, G.N.; Patents, meet Napster: 3D Printing and the Digitization of Things, 102 Geo. L.J. 1691 (2014).

Dijital haklar yönetimi, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Dijital_haklar_y%C3%B6netimi

Ecodyne Corp. v. Croll-Reynolds Eng’g Co., 491 F. Supp. 194, 197 (D. Conn. 1979)

ESER SAHİBİNE TANINAN HAKLARA GETİRİLEN KISITLAMALAR, Atiye B. UYGUR, Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. SBE ÖZEL HUKUK ABD, Ankara, 2004.

Frequently Asked Questions: Patent infringement, 12 March 2002, IUS Mentis, http://www.iusmentis.com/patents/faq/infringement/

GUIBAULT, M.C.R Lucie; Copyright Limitations and Contracts, An Analysis of The Cont-ractual Overridability of Limitations on Copyright Information Law Series-9, Kluwer Law International 2002.

How HP could reshape itself and the 3D printing market, Signe Brewster, Jan. 6, 2014, https://gigaom.com/2014/01/06/how-hp-could-reshape-itself-and-the-3d-printing-market/

http://en.wikipedia.org/wiki/Private_copying_levy#United_States

http://en.wikipedia.org/wiki/The_Persistence_of_Memory , http://www.amazon.co.uk/The-Discovery-Store-Salvador-Melting/dp/B006TX76IQ

89


2015/ 1 FMR

Human ears printed 3D could lead the way to transplants, CONNER FORREST, MARCH 05, 2013, http://news.medill.northwestern.edu/chicago/news.aspx?id=217613

Is 3D Printing Disruptive Technology?, JEFF DESJARDINS, September 3, 2014, http://www.visualcapitalist.com/3d-printing-disruptive-technology/

Kyle Dolinsky, CAD’s Cradle: Untangling Copyrightability, Derivative Works, and Fair Use in 3D Printing, Washington and Lee Law Review, Volume 71 | Issue 1, Winter 1-1-2014.

Leahy-Smith America Invents Act, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Leahy-Smith_America_Invents_Act

Lego Awarded 3D Printing Patent, May Allow Users to Print Own Bricks, ALAN GARDNER · MARCH 2, 2014, http://3dprint.com/1383/lego-awarded-3d-printing-patents-may-allow-users-to-print-own-bricks/

Media Piracy in Emerging Economies, Social Science Research Council. 2011, http://piracy.americanassembly.org/wp-content/uploads/2011/06/MPEE-PDF-1.0.4.pdf

Melting Clock By Tommy Mueller on November 04, 2012, https://grabcad.com/library/melting-clock

MELVILLE B. NIMMER & DAVID NIMMER, NIMMER ON COPYRIGHT § 13.03[D] (2011)

Michelangelo_Buonarroti, https://tr.wikiquote.org/wiki/Michelangelo_Buonarroti

Patents, copyright, opportunities and 3D Printing, APR 25 2013, DAN, http://openlydisruptive.org/2013/04/25/patents-copyright-opportunities-and-3d-printing/

PCT Patent Başvuru No: WO2011050592 (A1)

RepRap yazıcı, http://reprap.org/

RIAA Drops Piracy Suit Against 66-Year-Old Grandmother, Joe d’Angelo, 9/25/2003, http://www.mtv.com/news/1479303/riaa-drops-piracy-suit-against-66-year-old-grandmother/

RIAA v. The People: Five Years Later, Electronic Frontier Foundation, September 2008, https://www.eff.org/wp/riaa-v-people-five-years-later

Salvador Dalí. (Spanish, 1904-1989). The Persistence of Memory. 1931. Oil on canvas, 9 1/2 x 13” (24.1 x 33 cm). © Salvador Dalí, Gala-Salvador Dalí Foundation/Artists Rights Society (ARS), New York. Photograph taken in 2004, Image taken from About.com

Salvador Dali Melting Clock by The Discovery Store, Amazon, http://www.amazon.co.uk/The-Discovery-Store-Salvador-Melting/dp/B006TX76IQ

Sanayi Devrimi, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Sanayi_Devrimi

Sanayide ‘3 boyut’ devrimi yaşanacak, Mustafa ALKAN, Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/22592939.asp

Sayısal Devrim, Vikipedi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Say%C4%B1sal_devrim

Sony Corp. of America v. Universal City Studios, Inc., 464 U.S. 417 (1984), http://en.wikipedia.org/wiki/Sony_Corp._of_America_v._Universal_City_Studios,_Inc.

90


FMR 2015/ 1

Square Enix stops fan from selling 3D-printed ‘Final Fantasy VII’ figures, The Verge, Bryan Bishop, August 17, 2013, http://www.theverge.com/2013/8/17/4629764/square-enix-stops-fan-from-selling-3d-printed-final-fantasy-vii-figures

Syzdek, N.A.; Five Stages of Patent Grief to Achieve 3D Printing Acceptance, 49 University of San Francisco Law Review, April 10, 2014.

TEKİNALP, Ünal; Fikrî Mülkiyet Hukuku, 2.Baskı, Beta, Haziran 2002.

The Digital Millennium Copyright Act, 17 U.S.C. §§ 512, 1201–1205, 1301–1332; 28 U.S.C. § 4001.

The new age of piracy, Ryan Mallough, January 28, 2013, http://www.macleans.ca/economy/business/the-new-age-of-piracy/

The Second Industrial Revolution, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Second_Industrial_Revolution

The World’s First 3D-Printed Gun, Forbes, http://www.forbes.com/pictures/mhl45ediih/the-liberator/

Torremans, Intellectual Property Law, 3rd Edition, Butterworths, United Kingdoms 2001.

UPS Store, 3D Printing Services Expanded Across Nation, http://www.theupsstore.com/small-business-solutions/Pages/3D-printing.aspx

What 3-D Printing Means for the Independent Inventor, Louis Foreman, DECEMBER 18, 2014, http://www.entrepreneur.com/article/240551

What Is 3D Printing And How Exactly Does It Work?, Makeuseof, 31.08.2012, http://www.makeuseof.com/tag/what-is-3d-printing-and-how-exactly-does-it-work/

What is 3D printing?, http://3dprinting.com/what-is-3d-printing/

Will the Explosion of 3D Printing Mark the Implosion of Copyright Law?, Misa Bret-schneider, Posted in Intellectual Property, Technology, University of Washington School of Law by LTA-Editor on August 26, 2013, http://wjlta.wordpress.com/2013/08/26/will-the-explosion-of-3d-printing-mark-the-implosion-of-copyright-law/

Winner of the European Inventor Award 2014 in the category Non-European countries, http://www.epo.org/learning-events/european-inventor/finalists/2014/hull.html

Sf. 80 Tablo İçindeki Dipnotlar

1 Salvador Dalí. (Spanish, 1904-1989). The Persistence of Memory. 1931. Oil on canvas, 9 1/2 x 13” (24.1 x 33 cm). © Salvador Dalí, Gala-Salvador Dalí Foundation/Artists Rights Society (ARS), New York. Photograph taken in 2004, Image taken from About.com

2 A.B.D. Tasarım Patent No: USD621725

3 PCT Patent Başvuru No: WO2011050592 (A1)

4 .STL üç boyutlu çizim dosyası görüntüsü, Melting Clock By Tommy Mueller on November 04, 2012, https://grabcad.com/library/melting-clock

5 Salvador Dali Melting Clock by The Discovery Store, Amazon, http://www.amazon.co.uk/The-Discovery-Store-Salvador-Melting/dp/B006TX76IQ

ÜÇ boyutlu yazicilar ve gelecekte yaratacaĞi olasi … · modeller, sanatsal ürünler, ürün...

Documents