ทจะกแผนดนไทย

สมเดจพระพทธโฆษาจารย

(ป. อ. ปยตโต)

บญ–บารม

บญ-บารมทจะกแผนดนไทย © สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) ISBN 974-7891-88-3 พมพครงแรก สงหาคม ๒๕๔๒ - มลนธพทธธรรม คณหมอจนทรทพย มศล ทนนธประชาธ ารง ครอบครวอญชลธรรม คณวบลย องคากล คณเอออารย คณชาตชาย คมทรพย และผมจตศรทธา พมพเปนธรรมทาน พมพครงท ๘ พฤศจกายน ๒๕๖๑ ๓,๐๐๐ เลม - แพทยหญงนภา สวรรณเวลา และคณะ พมพเปนธรรมทาน ในโอกาสวนขนปใหม พทธศกราช ๒๕๖๒ (ขอมลสถตการพมพอยระหวางการรวบรวมขอมลเกา ครงทพมพทระบนเปนการประมาณขนต า เทาทมขอมลปรากฏในปจจบน) พมพเผยแพรเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ หากทานใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ http://www.watnyanaves.net พมพท

อนโมทนา

แพทยหญงนภา สวรรณเวลา ปรารภโอกาสมงคลขนปใหม

พทธศกราช ๒๕๖๒ ทจะมาถงในเวลาอนใกลน ไดแจงบญเจตนาขออนญาตพมพหนงสอ เรอง บญ-บารมทจะกแผนดนไทย ของ สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) เพอแจกมอบเปนธรรมทาน และเปนของขวญวนปใหมแกญาตมตร

การบ าเพญธรรมทานน เปนการแสดงออกซงความปรารถนาดหวงใหเกดประโยชนสขแกเพอนรวมชาต และสงคม ในระยะยาว พรอมทงเปนการมอบธรรมอนประเสรฐใหเปนพรแกญาตมตร และประชาชน ในมงคลสมยแหงวาระขนปใหม

ในศภมงคลวารขนป ๒๕๖๒ น ขออาราธนาคณพระศรรตนตรย และกศลจรยาทไดบ าเพญ จงอภบาลรกษาผศรทธาในธรรมทไดบ าเพญธรรมทานในวโรกาสวนขนปใหม ตลอดจนประชาชนชาวไทยทกคน กระทงถงมวลมนษยทวโลก ขอจงเจรญดวยจตรพธพรชย ประสบสรสวสดพพฒนมงคล งอกงามในธรรม และบนเทงในสนตสข ตลอดกาลทกเมอ

วดญาณเวศกวน ๒๕ พฤศจกายน ๒๕๖๑

.......................................

....................................................

.........................................................................

...............................................“ ” “ ”

.....................................

............................................................

...................................................................... –

...............................................

...........................................

..........................

........................................................................

“ ” ...............................................................

...........................

......................................................................... ....................................................

..................................................................... ...................................................

........................................................................

............................................................. “ ”

.............................................................

...................................................

........................................................

.........................................................

..................................................

....................................................................

๑

๑

๔

๖

๑๐

๑๔

๑๖

๒๐

๒๕

๒๙

๓๒

๓๖

๔๒

.......................................

....................................................

.........................................................................

...............................................“ ” “ ”

.....................................

............................................................

...................................................................... –

...............................................

...........................................

..........................

........................................................................

“ ” ...............................................................

๔๖

๔๘

๕๒

๕๔

๕๙

๖๓

๖๖

๖๙

๖๙

๗๔

๗๖

๘๑

...........................

......................................................................... ....................................................

..................................................................... ...................................................

........................................................................

............................................................. “ ”

.............................................................

...................................................

........................................................

.........................................................

..................................................

....................................................................

.........................................

- - ................................................

......................................................................: ......................................

. .................................................................... / ..........................................

.......................................

....................................................

.........................................................................

...............................................“ ” “ ”

.....................................

............................................................

...................................................................... –

...............................................

...........................................

..........................

........................................................................

“ ” ...............................................................

.........................................

- - ................................................

......................................................................: ......................................

. .................................................................... / ..........................................

๘๕

๘๙

๙๔

๑๐๐๑๐๐

๑๐๔

บญ–บารม ทจะกแผนดนไทย

บญกรยาบญ เพอสรางสรรคชวตและชมชน

หลกการใหญทตองรไวเพอทาบญใหถกตอง

“บญ” เปนคาสอธรรมทสาคญคาหนงในพระพทธศาสนา ยงเมอพระพทธศาสนาเขามารงเรองในสงคมไทย คาวา “บญ” กยงมความสาคญโดดเดนเปนพเศษ แมเมอสงคมเหนหางออกไปจากเนอหาสาระของพระพทธศาสนา คนทวไปไมมโอกาสศกษา ขาดความรความเขาใจเกยวกบหลกธรรมในพระพทธศาสนา แตคาวา “บญ” กยงเปนคาสามญในสงคมไทย ทคนปากชนใจและถกนามาใชนามาอางกนอยเสมอ แมวาความหมายทเขาใจนนอาจจะลางเลอน หรอคลาดเคลอนออกไปจากหลกการทแทจรง

เมอมโอกาสจงควรทบทวนหรอชาระสะสางความรความเขาใจใหถกตองตรงตามหลกซงเปนแหลงทมาตวจรง เพอวาเรา

กรณธรรมกาย๒๘๖

จะไดปฏบตใหถกตองและไดรบประโยชนจาก “บญ” อยางเตมเปยมสมบรณยงขน ซงกหมายความวาจะเขาถงคณคาทแทของพระพทธศาสนา อยางนอยกไมปฏบตผดพลาดจนกลายเปนวาจะทาบญแตกลบสรางบาป

คนไทยทใกลวดสกหนอยจะจาไดแมนวา การทาบญ ม ๓ ทาง คอ ทาน ศล ภาวนา แตความเขาใจเกยวกบคาทง ๓ นน อาจจะไมชดเจน และไมกวางขวางเพยงพอ

พทธพจนสาคญแหงหนง ซงเปนทมาของหลกการทาบญ ๓ อยางน มวา

“ภกษทงหลาย บญกรยาวตถ๑ (หลกแหงบญกรยา คอการทาบญ) ม ๓ อยางดงน กลาวคอ๑. ทานมย บญกรยาวตถ (หลกการทาบญ คอ ทาน)๒. ศลมย บญกรยาวตถ (หลกการทาบญ คอ ศล)๓. ภาวนามย บญกรยาวตถ (หลกการทาบญ คอ ภาวนา)”

(ข.อต. ๒๕/๒๓๘/๒๗๐)๑. ทาน ไดแก การให การเผอแผแบงปน๒. ศล ไดแก ความประพฤตสจรต มกาย วาจา ทเกอกล ไม

เบยดเบยนกน๓. ภาวนา ไดแก การฝกอบรมพฒนาจตใจ เจรญปญญาหลกการทาบญ ๓ อยางน มความหมายและขอบเขตท

กวางขวางมาก เกนความหมายของคาวา “จรยธรรม” อยางทเขาใจกนในปจจบน พดสนๆ วาครอบคลมกระบวนการพฒนามนษยทงหมด แตในขนตน จะเหนความหมายพนฐานไดจากพทธพจน ๑ แปลตามศพทวา การทาบญ ซงเปนทตงแหงผลดนนๆ

2 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๘๗

ทตรสเปนคาถาสรปหลกการทาบญ ๓ อยางขางตนนนวาป เมว โส สกเขยย อายตคค สขทรยทาน จ สมจรย จ เมตตจตต จ ภาวเยเอเต ธมเม ภาวยตวา ตโย สขสมททเยอพยาปชฌ สข โลก ปณฑโต อปปชชต

(ข.อต. ๒๕/๒๓๘/๒๗๐)

แปลวา: “คนผใฝประโยชน ควรศกษาบญนแหละ ซงมผลกวางขวางยงใหญ อานวยสขให คอ ควรเจรญทาน ควรพฒนาความประพฤตทชอบธรรม และควรเจรญเมตตาจตครนเจรญธรรม ๓ ประการน อนเปนแหลงทกอเกดความสขแลว บณฑตยอมเขาถงโลกทเปนสข ไรการเบยดเบยน”

มขอควรสงเกตในคาถาพทธพจนน อยางนอย ๓ ประการ๑) ตรสวา “ควรศกษาบญ” คอควรฝก ควรหด ควรหมนทา

แสดงวาบญเปนคณสมบตทควรศกษา คอ ควรพฒนากาวหนาสงขนไป ไมใชหยดอยแคเดมและขนเดม (ใน ๓ ขนนน)

๒) การทาบญทง ๓ ขนนน วาโดยภาพรวม จะเหนวาทรงเนนการอยรวมกนดวยด ดวยการเกอกลกนในสงคม เปนพนฐานกอน โดยเผอแผแบงปนกน (ทาน) ไมเบยดเบยนกน (ศล) และในขนภาวนา ทรงเนนใหเจรญเมตตา คอความรกความหวงด อยากใหคนอนเปนสข ใฝทาประโยชนแกกน (เมตตา)

๓) ผลจากการศกษา คอพฒนาบญทง ๓ น กจะเขาถงโลกทเปนสข ไรการเบยดเบยน

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 3สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๒๘๘

ทาไมบญจงเนนทาน และเรมดวยทานวาทจรง การทพระพทธเจาตรสยก “ทาน” ขนเปนหลกการ

ทาบญขอแรก กแสดงอยในตวแลววาทรงเนนการเกอกลกนในสงคม แตกตองถามตอไปอกวา เหตใดการเกอกลกนในสงคม จงตองเรมตนดวยทาน

ดวยการยกทานขนตงเปนขอแรก พระพทธศาสนาเนนความสาคญของวตถ

แตพรอมกนนน การทพระพทธเจาตรสทานนนไวในหลกบญกรยา ๓ ทรวมกนเปนชด โดยมศล และภาวนามาตอ กเปนการบอกถงขอบเขตความสาคญของวตถ พรอมทงสอนใหรจกใชประโยชนจากวตถใหถกตองดวย

วตถหลากหลาย โดยเฉพาะปจจย ๔ เปนสงจาเปนสาหรบการดารงชวตของมนษย และเปนพนฐานทมนษยตองอาศยเพอกาวตอไปในการสรางสรรคสงดงามทสงขนไป สงคมทดจงตองวางระบบจดสรรเพอเปนหลกประกนใหมนษยทกคนทเปนสมาชกของสงคมนนมวตถโดยเฉพาะปจจย ๔ นน เพยงพอแกความเปนอย และเปนพนฐานทจะพฒนาชวตใหกาวสงขนไป

ในหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวา “ธรรมวนย” นน สวนทเรยกวา วนย ของพระภกษ ไดใหความสาคญอยางมากแกการจดสรรและปฏบตตอวตถ โดยเฉพาะปจจย ๔ น

สวนในสงคมใหญของชาวบาน “ทาน” กเขามา ณ จดน ดวยเหตผล ๒ ประการ

๑) ดานบคคล: เนองจากความจาเปนในการทจะอยรอด

4 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๘๙

และหาความสข มนษยทงหลายตางกดนรนแสวงหาวตถเสพบรโภคใหแกตน เมอทาเชนนนอยเสมอกจะเกดความเคยชนของจตใจ ทมงจะหา และคดจองแตจะไดจะเอา ตอกยาความเหนแกตว และถาทกคนเปนอยางนน กจะมแตความขดแยงแยงชงเบยดเบยนกน

เพอสรางดลยภาพขนในจตใจของคน ใหมความคดทจะใหขนมาคกบความคดทจะไดจะเอา จงใหมหลก “ทาน” ขนมา เปนการฝกฝนขดเกลาพฤตกรรมและจตใจของมนษย พรอมกนนนกเปนการสรางดลยภาพขนในสงคมไปพรอมกนดวย

๒) ดานสงคม: ในการแสวงหาวตถ เชนปจจย ๔ นน มนษยมโอกาส มกาลง มสตปญญาความสามารถไมเทากน เมอตางคนตางมงแตจะหาจะไดจะเอา คนทมโอกาส-กาลง-ความสามารถมากกวา กจะไดเปรยบ กอบโกยเอามาใหแกตน ตลอดจนขมเหงรงแกครอบงาผอน สวนคนทดอยโอกาส-กาลง-ความสามารถ กจะขาดแคลนอดอยากแรนแคน มความทกขมาก และกตองคอยหาทางแอบแฝงแยงชงเอาจากคนทมมากกวา และคนทมงมนน กหาเปนสขไดจรงไม เมอมองโดยรวม กคอ เปนสงคมแหงการเบยดเบยน

ดวยเหตน นอกจากจะตองมการจดตงวางระบบระเบยบในการอยรวมและสมพนธกน ไมใหคนละเมดตอกน ดวยกฎหมาย ขอบงคบ หรอกตกาตางๆ คอวนย ในขนของศลแลว สงทเปนพนฐานยงกวานน กคอ การปฏบตตอวตถ เชนปจจย ๔ นนเอง ใหเปนเครองเกอหนนความอยดรวมกน แทนทจะใหวตถกลายเปนเหตแหงการเบยดเบยนกน ดงนน “ทาน” จงเขามาทาหนาทน

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 5สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๒๙๐

เพอใหมการแบงปนวตถแกกน ชวยใหผดอยโอกาส-กาลง-ความสามารถ กเปนอยได และผมงมกอยเปนสข ไมตองหวาดระแวง ทาใหสงคมรมเยน มสนตสข

ทานในระบบของการทาบญอยางไรกด ความจาเปนและความสาคญของวตถ กม

ขอบเขตทตองสานกตระหนกไว การมวตถเพยงพอ หรอพรงพรอมเทานน ยงไมพอทจะใหชวตและสงคมดงาม ถาไมมระบบการพฒนามนษยทถกตอง วตถแมแตทพรงพรอมกจะเปนโทษแกมนษยเอง อยางนอยกทาใหจมอยกบความฟงเฟอลมหลงมวเมาประมาท และใชวตถในทางทกอผลราย

การปฏบตทถกตองตอวตถ คอ ใหมนเปนพนฐานทเราจะไดอาศยในการทจะนาชวตและสงคมกาวขนสความดงามและการสรางสรรคทสงขนไป ดงททางพระเรยกวตถทงหลายวา “ปจจย” บาง “นสสย” บาง คอมใชใหความพรงพรอมทางเศรษฐกจเปนจดหมาย แตใหเปนเครองอาศยเกอหนน หรอเปนตวเออตอการพฒนาชวตทประเสรฐ และการสรางสรรคสงคมทเปนสข

ทพดตรงนสาคญมาก จะตองยากนใหมากวา เราจะตองมองวตถหรอความเจรญพรงพรอมทางเศรษฐกจเปนปจจย คอเปนเครองเกอหนนใหเรากาวขนสประโยชนสขความดงามทสงขนไป ไมใชเปนจดหมาย

ถงตอนน ทาน จงเขามาอยในระบบการพฒนามนษยทมองครวม ๓ ซงเรยกวา บญกรยาวตถ โดยมบญกรยาขอท ๒ และ ๓

6 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙๑

มาประสานและรบชวงตอทาน เปนบญกรยา คอการทาบญ ซงแปลงายๆ กคอการ

ทาความด เพราะบญ แปลวา ความด แตโดยตวศพทเอง “บญ”แปลวา

๑) เครองชาระ สงททาใหสะอาด หรอคณสมบตททาใหบรสทธ

๒) คณสมบตททาใหเกดภาวะทนาบชา คอ ควรยกยอง นบถอ

ทาน คอการให หรอแบงปน เปนเครองชาระจตใจใหบรสทธ ในระดบหนง คอชาระลาง หรอกาจดกเลส โดยเฉพาะความโลภ ความเหนแกตว ความมใจคบแคบ ตระหน และความเปนทาสของวตถ พรอมทงทอนกาลงของความยดตดถอมนในตวตนใหเบาบางลดนอยลง ทาใหใจเปดกวางและเปนอสระมากขน จงเปนการเตรยมจตใจใหพรอมทจะบมเพาะเพมพนคณความดและการทาบญอนๆ ทสงขนไป

ดงนน ทาน นอกจากเปนเครองเกอหนนสงคมในทางวตถ ดวยการกระจายสงบรโภคใหทวถงกน ลดความกดดนในสงคม และยดเหนยวสงคมใหมเอกภาพ ใหคนเปนอยโดยไมตองเบยดเบยนแยงชงกน เปนเครองสนบสนน “ศล” แลว กชวยใหกาวตอไปใน “ภาวนา” ดวย เรมดวยเปนปจจยตอกนกบเมตตา พรอมกบพฒนาความสข

เมอคดจะไดจะเอา เราจะมองหรอจองไปทวตถ แลวพรอมกนนนกจะเกดความรสกหวาดระแวงตอคนอน ทาใหเกดทศนคตตอเพอนมนษยแบบเปนคแขงหรอเปนปฏปกษ การคดจะไดจะเอา

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 7สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๒๙๒

จงเปนปจจยแกโทสะ ซงนาไปสความขดแยง แลวทกขและปญหากตามมา

แตเมอคดจะให เราจะมองไปทคน จะเหนหนาตา เหนสขทกข และความตองการของเขา ความเขาใจเหนใจจะเกดขน แลวกจะเกดเมตตา (ความตองการใหเขาเปนสข) และกรณา (ความตองการใหเขาพนจากทกข)

เมอเกดความตองการใหมนน คอ ความตองการใหคนอนพนจากทกข (กรณา) และความตองการใหเขาเปนสข (เมตตา) เรากหาทางสนองความตองการนนของเรา ดวยการพยายามชวยใหเขาพนจากทกข และมความสข และเมอนน การใหแกเขากกลายเปนการสนองความตองการของเรา แตเปนความตองการทเปนบญเปนกศล ทเรยกวา เมตตากรณา และเมอไดสนองความตองการนนแลว เรากมความสข ถงตอนน การใหกกลายเปนความสข

โดยนยน ทานบญกรยา คอการทาบญดวยการให จงเปนปจจยแกภาวนา ในดานการพฒนาจตใจ ซงทาใหเกดทงเมตตากรณา และความสข และความสขนนกเปนความสขแบบประสานทงสองฝาย คอ ทงผรบกเปนสข และผใหกมความสข เสรมสรางไมตรระหวางกน ตางจากความสขจากการได ซงเปนความสขแบบแบงแยกและแกงแยง ทฝายหนงได อกฝายหนงกเสยหรออด ฝายหนงสข อกฝายหนงทกข

เมอทงสองฝายเปนสขดวยกน กคอโลกนเปนสข บญจงเปนคณสมบตทนามาซงความสข ดงพทธพจนวา

สขสเสต ภกขเว อธวจน อฏสส กนตสส ปยสส มนาปสสยทท ป าน (ข.อต.๒๕/๒๐๐/๒๔๐)

8 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙๓

แปลวา: “ภกษทงหลาย คาวาบญน เปนชอของความสข ทนาปรารถนา นาใคร นารก นาพอใจ”พรอมกนนน บญขนภาวนา ซงในกรณน คอ เมตตากรณา

และความสข กยอนกลบมาเปนปจจยแกทาน ทาใหเตมใจและมความพรอมทจะใหยงขน

จะเหนวา การทาบญทเรยกวาทานน กคอการชวยเหลอเกอกลกนดานปจจยยงชพและวตถเครองใชสอยตางๆ แกเพอนมนษย ตลอดจนสตวรวมโลกทงหลาย ซงเปนการยดเหนยวสงคม (=สงคหะ/ทาใหสงคมมนคงและมเอกภาพ) พรอมกนไปกบการฝกฝนพฒนาตนเอง (=สกขา/ศกษา)

บญในขอทานน โดยทวไป จะทาใน ๒ กรณ คอ๑. เพออนเคราะห คอ ชวยเกอหนนคนตกทกขไดยาก อดอยาก

ยากไร ขาดแคลน หรอประสบภยพบต ใหเขามโอกาสเปนอยและตงตวขนมา

๒. เพอบชาคณ คอ ใหเพอยกยองเชดชผมพระคณ เรมแตพอแม หรอผมคณธรรมความด ทจะนาคนกาวไปในการทาความดและเปนแบบอยางแกสงคม และสนบสนนผททาคณประโยชนใหมกาลงทจะทาความดไดยงขนไป

นอกเหนอจากนไปกเปนการใหเพอแสดงนาใจสงเคราะหกนตามปกต ดวยเมตตาไมตร เชน ชาวบานแตกอน วนไหนทากบแกงแปลกๆ กแบงเอาไปใหเพอนบานใกลเคยง

ในสมยโบราณ บางทานถงกบถอเปนวตร (ขอปฏบตทตองทาเพอฝกตนเปนประจา) วา ทกวน ตนนอนขนมาแลว ถายงไมได

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 9สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๒๙๔

ใหอะไรแกใคร จะยงไมรบประทานอาหาร (ถาถออยางจรงจง จะเปนสวนหนงของการบาเพญบารม)

เหตใดทาบญ จงนยมถวายแกพระสงฆมขอควรทราบทสาคญอยางหนงวา ตามปกต คนทวไปทก

คนยอมมหนาทรบผดชอบในการทามาหาเลยงชพ เพอเลยงตวและครอบครวของตนเอง ทาน คอการใหแกกน เราจงปฏบตตอเมอเกดเหตรายภยพบตขาดแคลน เฉพาะครงเฉพาะคราว แตมบคคลประเภทหนงทถอเปนประเพณของสงคม ททกคนควรจะชวยกนอดหนนดวยปจจย ๔ เปนประจา ไดแก พระสงฆ หรอสมณพราหมณ

มเหตผลสาหรบการปฏบตเชนนน คอ๑. พระสงฆมวถชวตทมงสละ เวนการหาความสขทางวตถ

อาศยวตถแตนอยเพยงเทาทจาเปนแกการดารงชวตโดยไมสะสม และมงทจะฝกฝนพฒนาตนใหกาวสงขนไปในไตรสกขาสจดหมายสงสดทางนามธรรม หรอถาเปนผทบรรลจดหมายทางนามธรรมนนแลว กจะทาหนาทดารงธรรมไวใหแกสงคม และเผยแพรสงสอนธรรมนนเพอประโยชนสขแกประชาชน

ดงนน ประชาชนหรอสงคมจงเขามาอปถมภสนบสนนโดยรบภาระดานวตถปจจย ๔ สนองความตองการเพยงเลกนอยนน เพอใหพระสงฆอทศตวอทศเวลาใหแกการทาหนาททางนามธรรมไดเตมท โดยไมตองหวงกงวลดานวตถ

๒. จากความสมพนธในขอ ๑ นนเอง ในพระพทธศาสนา

10 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙๕

กไดจดวางเปนระบบความสมพนธทชดเจน ใหเปนวถชวตของชมชนชาวพทธทเรยกวาพทธบรษทเลยทเดยว กลาวคอ พทธบรษท ๔ (ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา) ทจดเปน ๒ ฝาย คอ บรรพชต/พระสงฆ กบคฤหสถ/ชาวบาน นน พงพงพาอาศยซงกนและกนดวยการใหแกกน กลาวคอ พระสงฆใหธรรมทาน (สงสอนแนะนาใหธรรม) แกชาวบาน และชาวบานกถวายอามสทาน (ถวายอาหารบณฑบาตและสงจาเปนอนๆ ทางวตถ) แกพระสงฆ ตามหลกแหงพระพทธพจนทตรสไววา

พหการา ภกขเว พราหมณคหปตกา ฯเปฯ สมมาทกขสสอนตกรยายาต (ข.อต.๒๕/๒๘๗/๓๑๔)

แปลวา: “ภกษทงหลาย พราหมณและเหลาชาวบาน เปนผมอปการะมากแกพวกเธอ โดยเปนผบารงเลยงดวยจวรบณฑบาต เสนาสนะ และเภสชบรขาร; แมเธอทงหลาย กจงเปนผมอปการะมากแกพราหมณและเหลาชาวบาน โดยแสดงธรรม . . . ประกาศการครองชวตทประเสรฐ . . . แกเขา

ทงคฤหสถ และบรรพชต อยครองชวตอนประเสรฐโดยอาศยซงกนและกน (ดวยอามสทาน และธรรมทาน)เพอผานลวงหวงกเลส และกาจดทกขใหหมดสนไปโดยชอบอยางน”

ตามหลกการใหญน พระพทธเจาไดทรงจาแนกเปนขอปฏบต ดงทปรากฏในหลกทศ ๖ ขอสดทาย คอความสมพนธระหวางกลบตรกบสมณพราหมณ คอระหวางชาวบานกบพระสงฆ ซงเปนคหวนย (วนยของคฤหสถ) สวนหนง ดงน

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 11สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๒๙๖

“ชาวบาน ปฏบตตอพระสงฆ เสมอนเปนทศเบองบน โดยสถาน ๕

๑. จะทาสงใด กทาดวยเมตตา๒. จะพดสงใด กพดดวยเมตตา๓. จะคดสงใด กคดดวยเมตตา๔. ตอนรบดวยความเตมใจ๕. จดถวายของใชของฉนพระสงฆอนเคราะหชาวบาน ดวยขอปฏบต ๖ ประการ๑. หามปรามสอนใหเวนจากความชว๒. สงสอนชกนาใหตงอยในความด๓. อนเคราะหดวยนาใจงาม (เชนบอกแหลงหาความรธรรม)๔. ใหไดฟงไดรสงทยงไมเคยรไมเคยฟง๕. สงทเคยฟงแลวกชแจงขยายใหเขาใจแจมแจง๖. บอกทางสวรรคใหรจกดาเนนชวตในวถทดงามมความสข”

(ท.ปา.๑๑/๒๐๔/๒๐๖)

เพอใหระบบความสมพนธนดาเนนไปดวยด พระพทธเจายงไดทรงบญญตขอปฏบตในวนย มใหพระภกษประกอบอาชพ แตใหเปนอยดวยปจจย ๔ ทชาวบานถวาย โดยมความสนโดษ และทาตวใหเขาเลยงงาย อกทงโดยทวไปไมมสทธทจะขอ

พระสงฆตองประพฤตตวและทาหนาทของตนใหควรแกของทเขาถวาย โดยเปนทานทเกดจากศรทธาของเขาเอง พรอมดวยปญญาทเหนคณคา ดวยเหตน ทานทถวายแกพระสงฆจงอยในประเภทใหเพอบชาคณ คอเพอยกยองเชดชสนบสนน ทงแกบคคล

12 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙๗

และกจการผนาชาวพทธฝายคฤหสถครงพทธกาลไดปฏบตในเรองทาน

ทงดานเกอหนน(อนเคราะห) และดานสนบสนน(บชา) เชนอนาถ-ปณฑกเศรษฐ ซงจดถวายอาหารบณฑบาตแกพระภกษสงฆทกวน และพรอมกนนนกจดอาหารไวเลยงดคนทกขยากอนาถาเปนประจาดวย

นอกจากเหตผลในแงของบทบาททเปนไปตามวถชวตและระบบความสมพนธระหวางพระสงฆกบคฤหสถแลว ยงมเหตผลอนอก ททาใหประชาชนนยมถวายทานแกพระสงฆ เชนในแงของผลแหงทาน คอ

๓. พระสงฆเปนผมศล ทรงคณธรรม อยางนอยกมพระวนยรกษา จงเปนเหตใหทานนนมผลมอานสงสไดมาก เรยกวาเปน นาบญอนประเสรฐ สามารถขยายบญและผลบญใหแผกวางขวางออกไป ตรงขามกบการใหแกคนทจรต ไรศล ซงอาจจะกลายเปนเครองสงเสรมหรอใหกาลงแกเขาทจะทาการรายกอโทษภยไดมากยงขน

๔. มหลกอยวา ทานอยางสง คอการใหแกสวนรวมหรอเพอประโยชนแกสวนรวม ทเรยกวา “สงฆ” ดงทพระพทธเจาตรสวา ทานอทศสงฆ หรอสงฆทาน มผลมากทสด เมอพจารณาตามหลกนจะเหนวา พระภกษผปฏบตตามพระธรรมวนย จะมชวตทมความเปนสวนตวนอยอยางยง และทานเปนสวนรวมอยในชมชนใหญ ทมบทบาทหนาทเปนอนหนงอนเดยวกน คออยในระบบการพฒนาตนตามไตรสกขา และสบทอดดารงธรรมไวใหแกสงคม

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 13สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๒๙๘

พระภกษแตละรป เปนตวแทนของชมชนใหญน ทงชมชนรปธรรม คอภกษสงฆทเปนสมมตสงฆ และชมชนนามธรรมในอดมคต คอสาวกสงฆทเปนอรยสงฆ การถวายทานแกพระภกษจงสอความรสกใหโยงไปถงสงฆอนเปนชมชนใหญสวนรวมนน และเกดเจตนาทเปนการตงใจถวายทานอทศสงฆ อนใหเกดผลทางจตใจอยางกวางขวางยงใหญ มความเบกบานผองใสสะอาดบรสทธไดเตมท เปนบญเปนกศลมาก

เกณฑวดและตดสนบญในฐานะททานเปนบญ ซงกลาวแลววาเปนสงทพงศกษา

คอเปนกจกรรมทเปนสวนของการพฒนาชวต ผปฏบตจงควรทาดวยปญญา ใหเกดผลดทงแกชวต แกบคคล และแกสงคม ดงทพระพทธเจาตรสวา

วเจยย ทาน สคตปปสฏ (ข.ว.๒๖/๑๐๖/๑๙๖)

แปลวา: “การพจารณาเลอกเฟนแลวจงให (วไจยทาน)เปนกรรมทพระสคตเจาทรงสรรเสรญ”

มเกณฑวนจฉยวาทานจะมผลมากนอยเพยงใด โดยพจารณาองคประกอบ ๓ อยาง คอ

๑. ทายก คอ ผให เปนผมศล มคณธรรม โดยเฉพาะดทเจตนาวาเปนอยางไร เชน เจตนาประกอบดวยเมตตากรณา ตงใจจะใหเปนประโยชนแกผรบอยางแทจรง ใหเขาพนทกขมสข มงเพอใหสงคมรมเยนมนคง ใหดวยความคดเสยสละ โดยบรสทธใจไมหวงผลตอบแทน ใหดวยศรทธา ใหดวยใจผองใสเบกบาน ไมขนมวเศราหมอง หรอเสยดาย ตงใจใหเพอฝกฝนพฒนาจตใจของ

14 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๙๙

ตน และมเจตนาทประกอบดวยปญญา๑ กจะทาใหทานมผลมาก๒. ปฏคาหก คอ ผรบ ถาผรบไมมศล เชนมงหาลาภหรอ

แสวงหาผลประโยชนดวยเจตนาหลอกลวง หรอประพฤตไมด เปนโจรผราย หรอมความไมสจรต เมอไดรบทานแลวกจะยงมกาลงทาการรายไดมากและรนแรงยงขน ทานกมผลนอย ในทางตรงขาม ถาปฏคาหกเปนผมศล มคณธรรม เปนผทาความดงาม บาเพญคณประโยชน ทานกจะมผลมาก

๓. ไทยธรรม คอ วตถหรอสงของทมอบให เปนของบรสทธ เชน ไดมาโดยสจรต เปนของประณต หรอจดหาจดทามาดวยความตงใจตามกาลง ไมใชเปนของทงขวาง เปนของเหมาะสมหรอสมควรแกผรบจะใชได เชนจะถวายเครองนงหมแกพระภกษ กถวายจวร ไมใชถวายเสอ และของนนเปนประโยชน

โดยเฉพาะสาหรบทายก เนองจากเจตนาเปนองคประกอบสาคญ เพราะเปนตวกรรม ทานจงแยกแยะละเอยดลงไปอกวาทานนนจะมผลมาก เมอประกอบดวยเจตนาทดตลอดทง ๓ กาล คอ

๑. บพเจตนา เจตนากอนให คอ มความตงใจใหดวยความเลอมใสศรทธา หรอเมตตากรณา หรอดวยความปรารถนาจะฝกตนในการเสยสละ ทาจตใหเปนอสระ เปนตน จตใจผองใส ตงใจจรงจงมาแตตน

๒. มญจนเจตนา เจตนาขณะให คอ ในเวลาทใหกทาดวยความตงใจจรง ยงมกาลงศรทธา กาลงเมตตากรณา กาลงฉนทะทจะฝกตน เปนตน พรงพรอมด และจตใจผองใสเบกบาน ม ๑ ปญญาททานเนนมาก ไดแก ความคดเหนความเขาใจถกตอง ทเรยกวา ทฏ ชกรรม หรอ สมมาทศนะ ทจะกลาวขางหนา

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 15สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๐๐

ปญญารเขาใจคณคา ความมงหมาย และประโยชนของการทจะใหนน

๓. อปราปรเจตนา เจตนาสบเนองตอๆ ไป คอ หลงจากใหแลว กมความเอบอม ชนใจ ปตทไดทาการให ระลกหรอนกขนมาเมอใดกมความดใจสขใจ ไมเสยดาย แต“อนสรณดวยโสมนส” เหนคณคาและปรารถนาทจะทาตอๆ ไปหรอยงขนไป

แมของจะนอย ไมมราคาคางวด เพราะผใหมกาลงหรอทนทรพยนอย แตถามเจตนาดงามแรงกลา กมผลมาก หรอแมแตมหาศาล

แมจะใหทานแกโจรราย ซงเปนปฏคาหกทไมด แตผใหรกษาจตใจใหบรสทธ ใหดว ยความตง ใจปรารถนาดแทจ รง และรจกใหดวยปญญา ทาใหโจรรายเกดความซาบซง อาจละพยศหมดความหยาบกระดาง กลบตวกลบใจได กเปนบญกศลยงใหญ

บญขนพนฐานเพอสรางสรรคชวตและชมชน

ไดกลาวแลวขางตนวา ทานนเปนเพยงการทาบญอยางหนง ในระบบการทาบญซงจะตองทาใหครบ และทานเปนบญขนตน ซงเปนการเตรยมชวตและสงคมใหมฐานทางวตถ อนจะชวยใหพรอมทจะกาวสความดงามและการสรางสรรคทสงขนไป ยงมบญดานอนหรอขนสงขนไปทจะตองทาตอไปอก

ทานเปนการทาบญทคอนขางเดน โดยเฉพาะในสงคมไทย แตทจรงในบางสงคม โดยเฉพาะในชมชนพนฐาน ทชาวบานอย

16 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๐๑

ใกลชดกบธรรมชาต และระบบครอบครวยงเขมแขง ทานจะกลมกลนอยในชวตประจาวน ไมเดนออกมา คอมกเปนการชวยเหลอกนของคนทอยใกลชด เฉพาะกรณ หรอเปนรายยอย และเปนการใหเพยงสงจาเปนพนฐานในการดารงชวต เชนอาหารและเครองใชในชวตประจาวน

ในชมชนเชนนน การทาบญทสาคญอาจจะเปนกจกรรมดานอน ทชวยใหชมชนอยรวมกนดวยด เออตอความสขความเจรญแหงชวตของทกคนทอยรวมกนในชมชนนน

มตานานเรองหนงในคมภรพทธศาสนา ทชาวบานสมยกอนคงจะคนกนด เพราะเปนเรองประวตของพระอนทร ทเปนเทวดาสาคญซงชาวพทธรจกมากทสด และมาในคมภรหลายแหง๑พระสงฆยอมจะนามาเทศนหรอเลาใหชาวบานฟงบอยๆ

ตานานพระอนทรน เปนเรองของการทาบญ ซงเปนตวอยางทจะชวยใหเขาใจความหมายของ “บญ” และ“การทาบญ” ถกตองชดเจนมากขน พรอมกนนนกทาใหมองเหนวาชาวบานสมยกอนคงจะเขาใจความหมายของ “บญ” กนกวางขวางพอสมควร

ตานานทางพระพทธศาสนาเลาวา กอนมาเกดเปนทาวสกกะ ทเรยกกนวาพระอนทร หรอทาวมฆวานนน พระองคไดทาบญไวครงเมอเกดเปนมาณพชอมฆะ เรยกงายๆ วา “มฆมาณพ” อยในหมบานเลกๆ แหงหนง

๑ ตานานพระอนทร คอ เรองมฆมาณพ มาในคมภรสมงคลวลาสน อรรถกถาทฆนกาย

(ท.อ.๒/๓๒๖) กม ในอรรถกถาธรรมบท (ธ.อ.๒/๙๙) กม ในอรรถกถาชาดก (ชา.อ.๑/ ๒๙๘) กม เนอเรองเหมอนกน แตรายละเอยดปลกยอยตางกนบาง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 17สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๐๒

วนหนง ขณะทชาวหมบานกาลงทางานกนอยทบรเวณกลางหมบาน มฆมาณพ ซงคงจะเปนคนทรกความสะอาดเรยบรอย ไดชาระขยะมลฝอย ทาบรเวณสวนทตนพกใหหมดจดสะอาดตา นาสบายใจ แตแลวมใครอนบางคนชอบใจทนนกเขามาใช มฆมาณพตองออกไป แตกไมโกรธ กไปชาระทาความสะอาดทจดอนแลวยายไปอยตรงนน แลวกถกคนอนแยงเอาทนนไปอก เขากไมโกรธ คงยายไปทาทอนตอๆ ไป พรอมกบคดวา คนเหลานไดรบความสขกดแลว เขามความสขดวยการกระทาของเรา การกระทาของเรานนกตองเปนกรรมทเปนบญ ซงจะใหความสขแกเราดวย

เมอเรองมาถงขนนแลว ความคดกเดนหนา วนตอมาเขาจงเอาจอบมาขดแตงจดทาเปนบรเวณลานทเรยบรอยนารนรมย กลางหมบาน ใหทกคนททางานไดอาศยใชพกผอนทวกน จดทผงไฟในยามหนาว จดหานาไวใหในคราวรอน จากนนกไปพฒนาทางเขาหมบาน ปรบใหสมาเสมอเรยบรอยสะดวกแกยานพาหนะ แลวสรางศาลาขนทสแยก ขดสระนา สรางสะพาน

เมองานทตองทามากขน กเปนเหตใหกลบบานคามด เจอเพอนบานถามวาไปทาอะไรมา กตอบเขาวา ไปทาบญ ชาระทางสวรรค ตอมากมผสนใจเหนคลอยตามไปรวมทาบญอยางนเพมขนทละคนสองคน จนพวกคนหนมในหมบานเขารวมกบเขาเปนกลมใหญถง ๓๓ คน คอยเทยวดแลรวมกนทางานบญ (บญกรรม) แบบนเปนประจา

ตวนายมฆะเอง ซงเปนหวหนากลมทาบญ (คอบาเพญประโยชน)อยางน เมอไดรบความนบถอเชอฟงมากขน กไดแนะนา

18 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๐๓

ชกชวนชาวบานทงหลายใหเออเฟอเผอแผแบงปนกน และละเวนสงชวรายทงหลาย เชนสรายาเสพตด และการพนน จนชาวบานอวยทานรกษาศลกนทงหมบาน

ฝายนายบานไดเหนความเปลยนแปลงน กเกดความไมพอใจ เพราะมองเหนวา กอนนน เมอพวกชาวบานเหลานยงดมสรา ยงนกตกปลาลาสตว เปนตน ตนกมรายไดจากคาตมสรา และเกบสวยเปนตน แตพอชาวบานหนมาทาบญตามนายมฆะกน รายไดนนกหมดไป จงหาทางขดขวาง ในทสดขดใจมาก กเลยไปฟองทางการจนถงพระราชาวา มฆมาณพคดการใหญ สองสมผคนจะกอการกาเรบเสบสาน

พระราชาทรงสงไพรพลตามนายบานไป เหนกลมนกทาบญกาลงนงประชมปรกษากนอยเกยวกบงานทจะทาในวนตอไป กเหนสมคาฟอง และไดลอมจบตวทงหมดทกคนมาสงพระราชา มฆมาณพกบพวกจะถกลงโทษ แตดวยสจกรยากพนภย

พระราชาทรงสอบสวนทราบวา คนเหลานรวมกลมกนทาบญ เชนเทยวดแลปรบถนนหนทางใหเรยบรอย สรางศาลาพกตามทางแยก ขดสระนา สรางสะพานใหแกประชาชน กทรงสนบสนน รวมทงพระราชทานพระราชทรพยมาเปนกาลงดวย

นกทาบญกลมน เมอไดกาลงหนนกยงคดทาบญมากขนไปอก โครงการตอไปคอสรางศาลาพกแบบถาวรทสแยก งานบญใหญคราวนพวกผหญงแมบานกขอมสวนรวมทาบญ(ปตต)ดวย เชน จางคนทาอปกรณบางสวนของศาลา ใหคนขดสระนา ปลกไมพมไมกอ ไมดอกไมประดบตางๆ จนศาลาถาวรหลงนนสาเรจเรยบรอย

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 19สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๐๔

มฆมาณพและเพอนๆ ผเปนนกทาบญทงหลาย ไดทากรรมอนเปนบญ(บญกรรม/งานบญ)อยางน เมอสนชวตแลวไดไปเกดในสวรรค โดยมฆมาณพผเปนหวหนา ไดเปนทาวสกกะ คอพระอนทร๑

จะเหนคณคาของ “บญ” กวางขวางเมอรภมหลงหรอทมาของบญ

จากเรองการทาบญในตานานพระอนทรของพระพทธ-ศาสนาน มขอควรทราบและควรสงเกตหลายอยาง เชน

ประการแรก การกระทาทเปนบญ หรองานบญ (บญกรรม) ในเรองของมฆมาณพน เนนการกระทาความดดวยการรวมกนสรางสรรคชมชนใหรมเยนสงบสข ซงจะชวยใหทกคนอยรวมกนดวยดมความสข พรอมกบทแตละคนกทาชวตของตนใหดงาม พดสนๆ วา เนนการกระทาเพอประโยชนสขของชมชน พรอมกบการทาชวตของแตละคนใหดงาม สอดคลองกบพทธพจนวา

อารามโรปา วนโรปา เย ชนา เสตการกาปป จ อทปาน จ เย ททนต อปสสยเตส ทวา จ รตโต จ สทา ป ปวฑฒตธมมฏา สลสมปนนา เต ชนา สคคคามโนต

(ส.ส.๑๕/๑๔๖/๔๖)

แปลวา: “ชนเหลาใด ปลกสวน ปลกปา สรางสะพาน(รวมทงจดเรอขามฟาก) จดทบรการนาดม และบงบอสระนาใหทพกอาศย บญของชนเหลานน ยอมเจรญงอกงาม ทง

๑ นกทาบญกลมนมจานวน ๓๓ ซงตรงกบคาบาลวา “เตตตส” อนเปนทมาของชอสวรรคชนนวา “ตาวตสา” (ดาวดงส = สวรรคท ๓๓ คนมาเกด)

20 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๐๕

คนทงวน ตลอดทกเวลา, ชนเหลานน ผตงอยในธรรม ถงพรอมดวยศล เปนผเดนทางสวรรค”ตามคตแหงพทธพจนน พรอมทงเรองทานทกลาวขางตน จง

มเรองราวปรากฏในคมภรวา คนทคดจะทาความด หรอคดกลบตวจากความชว จะตงใจทาบญทานองนวา

“ขาพเจาจกใหขาว ใหนา ใหเสอผา ใหทนงทนอน จะจดศาลาบรการนาดม สระนาบอนา ทใด(มหลมเลนสงกดขวางขรขระ)เดนทางยาก กจะสรางเครองขามไป (เชนสะพาน) ฯลฯ ใครหว เชญมากน ใครกระหาย เชญมาดมใครขาดเสอผา เชญมานงหม ผใดสตวทเทยมยานมาลาสนแรง กเชญมาเลอกหาสตวเทยมยานตามตองการ๑ ใครตองการรม ของหอม ดอกไม หรอ(แมกระทง)รองเทา กเชญมารบได . . .” (ข.เปต.๒๖/๑๐๖/๑๙๒)๒

ประการท ๒ การทาบญ(บญกรยา)ดวยบญกรรมตางๆ น เปนคาสอนภาคปฏบต ทสบเนองจากหลกกรรม หมายความวา กรรมเปนหลกความจรงตามกฎธรรมชาต คอ ผลยอมเกดขนตามเหตปจจยททา เมอทาเหตปจจยชวรายไมด กเกดผลราย เมอทาเหตปจจยด กเกดผลด การกระทาเหตปจจยทไมด เรยกวาบาปกรรม หรอเรยกสนๆ วา “บาป” การกระทาเหตปจจยทด เรยกวา บญกรรม หรอเรยกสนๆ วา “บญ”

คนเราตองการผลด เชน ชวตทมความสขความเจรญ และ ๑ ถาเทยบสมยน กเชน มรถเสยในถนของตน กชวยเขน ชวยใหนามนรถ ฯลฯ๒ เรองทานองน พงด ๒๖/๕๒/๙๓; ๑๐๔/๑๘๑

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 21สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๐๖

สงคมทรมเยนมสนตสข เพราะฉะนน ในภาคปฏบต เมอรความจรงตามหลกกรรมนนแลว จงควรทากรรมทเปนบญ คอบญกรรมทเรยกสนๆ วา “บญ”

ประการท ๓ เรองบญกรรม หรอลกลงไปคอเรองกรรมทงหมดน มขอควรทราบเกยวกบภมหลงของสงคมชมพทวปทพระพทธ-ศาสนาเกดขน และเมอทราบแลวกจะเขาใจ พรอมทงเหนคณคาของพระพทธศาสนามากขน

ในชมพทวปคออนเดยนน กอนพระพทธศาสนาเกดขน สงคมทงหมดอยใตอทธพลของศาสนาพราหมณ ซงถอวามเทพเจายงใหญ เปนผสรางโลกสรางจกรวาล และดลบนดาลทกสงทกอยาง รวมทงจดสรรสงคมมนษยใหแบงเปนวรรณะ ๔ ใครจะดชวตาทรามหรอประเสรฐ กอยทชาตกาเนดวาเกดมาในวรรณะไหน ใครจะประสบผลดหรอรายกแลวแตเทพเจาจะลงโทษหรอโปรดปรานบนดาลให

เมอเชอวา ผลดหรอรายจะเกดขนเพราะเทพเจาบนดาล คนกตองเอาอกเอาใจเทพเจา วธเอาอกเอาใจเทพเจา กคอเซนสรวงออนวอน เรยกสนๆ วา “บชายญ”

เมอเทพเจาพอใจ กจะยกโทษให หรอประทานสงทตองการ มนษยกวนวายกบการทาพธบชายญ โดยมพราหมณเปนผจดเตรยมพธให เมอไดบชายญแลว กรอดวยความหวงวาเทพเจาจะบนดาลผลใหตามทปรารถนา

เมอพระพทธศาสนาเกดขน พระพทธเจาทรงปฏเสธลทธรอผลดลบนดาลนน พระองคไมยอมรบวามเทพเจายง ใหญทดลบนดาลทกสงทกอยาง แตตรสสอนวาทกสงทกอยางเปนไป

22 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๐๗

ตามเหตปจจยในกฎธรรมชาต ทเรยกวาธรรม พระองคตรสวา ธรรม นแหละสงสด ไมใชเทพเจาสงสด

เมอสงทงหลายเปนไปตามกฎธรรมชาต คอ ธรรม กหมายความวา ผลดหรอผลราย จะเกดขนตามเหตปจจยของมน ไมใชเกดขนเพราะการบนดาลของเทพเจา เมอเราไมตองการผลราย เรากตองไมทาเหตปจจยทจะทาใหเกดผลอยางนน และถาเราตองการผลด เรากตองทาเหตปจจยทจะทาใหเกดผลด

เพราะฉะนน ในแงทเกยวกบมนษย ผลดหรอผลรายกเกดขนจากการทาเหตปจจยของเราเอง และผลนนจะสาเรจแคไหนกอยทวาเราทาถกตองตรงเหตปจจย และทาเหตปจจยครบถวนสมบรณหรอไม การกระทาเหตปจจยนเรยกวากรรม

ดงนน เมอมนษยไมตองการผลราย กตองหลกเวนการกระทาเหตปจจยไมด เรยกวา ละเวนบาปกรรม หรอเรยกสนๆ วา บาป และเมอตองการผลด กตองประกอบการกระทาเหตปจจยทด เรยกวา ประกอบบญกรรม หรอเรยกสนๆ วา บญ

ถาถอวาเทพเจาสงสด เปนผบนดาลผล เรากตองสมพนธกบเทพดวยการเซนไหวบชายญ สงทเรารบผดชอบกคอพยายามจดสรรพธและเครองบชาใหถกใจเทพเจา เมอบชาแลวกรอคอยดวยความหวงสดแตทานจะโปรดบนดาล

แตถาถอวาธรรมสงสด ทกอยางเปนไปตามเหตปจจย เรากตองสมพนธกบธรรมดวยการทากรรมด ทจะใหผลตรงตามทตองการ สงทเราตองรบผดชอบ คอ

๑. ตองเพยรพยายาม เพราะตองทาเหตปจจยเอง (ตรงขามกบการหวงใหเทพบนดาลให) = หลกวรยะ/ความเพยร

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 23สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๐๘

๒. ตองศกษาเหตปจจย เพราะยงรเหตปจจยครบถวน กยงทากรรมไดผลสมบรณ จงตองฝกฝนพฒนาตนเอง โดยเฉพาะพฒนาปญญา (ตรงขามกบการพยายามหาทางเอาใจใหถกใจเทพเจา) = หลกสกขา/ฝกฝนพฒนาตน

๓ ตองไมประมาท คอมจตสานกตระหนกในความสาคญของกาลเวลา ซงผานไปพรอมกบความเปลยนแปลงของเหตปจจยทงหลาย ทเราจะตองเรงรรบทาใหทนใหตรงใหถก (ตรงขามกบการรอคอยเทวดา ปลอยเวลาผานไปกบความหวง) = หลกอปปมาทะ/ไมประมาท

๔. ตองพงตนใหไดและหลดพนเปนอสระ โดยทาตนใหเปนทพงได ดวยการเรงขวนขวายฝกฝนพฒนาตนใหมปญญารเหตปจจย และเพยรพยายามทาใหตรงและใหครบสมบรณตามเหตปจจย [คอปฏบตตามขอ ๑-๒-๓] (ตรงขามกบการพงพาขนตอเทพเจา สดแตพระองคจะพอใจ และบนดาลให) = หลกพงตนไดเปนอสระ

รวมความวา แทนหลกการของพราหมณทถอเทพสงสดพระพทธเจาไดทรงตงหลกการใหมใหถอธรรมสงสด และดงนนจงแทนหลกการของพราหมณทใหบชายญ๑ ดวยการใหทาบญ หรอแทนยญกรรม ดวยบญกรรม

นเปนการเปลยนแปลงครงใหญในสงคมชมพทวป พดใหเหนความหมายเพมเตมวา ๑ บชายญ รวมเขาประเภทเดยวกนกบการเซนสรวงออนวอน การหวงพงสงศกดสทธอทธฤทธปาฏหารย ลทธผสางเทวดา และไสยศาสตร ซงมสาระสาคญอยทการหวงพงอานาจลกลบภายนอกมาบนดาลผลทตองการให

24 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๐๙

ในขณะทพราหมณสอนวา ความปรารถนาทรพยและอานาจ หรอเงนทองและความยงใหญ จะสาเรจไดดวยการดลบนดาลของเทพเจา และสงทจะชวยใหมนษยไดผลสาเรจสมปรารถนา กคอมนษยจะตองบชายญ (หรอบวงสรวงออนวอนขอพงอานาจสงศกดสทธ)

พระพทธศาสนาสอนวา มนษยไมควรลมหลงกบความใฝปรารถนาทรพยและอานาจอยางเหนแกตว แตควรชวยกนสรางสรรคชมชน และทาชวตของตนใหดงาม ซงจะสาเรจไดดวยความเพยรพยายามและสตปญญาของมนษย ผพฒนาตนเองดวยการทาบญ

ถาใครยงเคยชนยดตดอยกบการบชายญ พระพทธเจากตรสสอนใหเปลยนวธบชายญ จากการฆาสตวสงเวยเทพเจา มาเปนการแจกจายใหเครองสงเคราะหแกประชาชน

พทธศาสนามาคนเลกบชายญ หนมารวมกนทาบญ

เมอพระพทธศาสนาเจรญรงเรองมากขน การทาบญกแผขยายออกไป ทาใหการบชายญลดนอยเสอมถอยลง บญกรรมเขาแทนทยญกรรม จนถงขนทศาสนาฮนดเขยนบนทกไวในคมภรของตน ดงตวอยางขอความวา

“เทพยดาทงหลายไดมารองทกขตอองคศวะเปนเจา วา

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 25สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๑๐

พระวษณไดเขาสงสรางของพระพทธเจาในโลกมนษย๑ เพอผลประโยชนของตน

บดน เหลาชนผเกลยดชงพระศาสนา (ของพระศวะ) ผดหมนพราหมณ ดหมนธรรมแหงวรรณะ และดหมนอาศรมธรรม ไดมจานวนมากมายเตมแผนดน ไมมบคคลใดประกอบยญพธ เพราะคนทงหลายไดกลายไปเปนคนนอกศาสนา (=นอกศาสนาฮนด) คอเปนชาวพทธ เปนพวกกาปาลกเปนตน ทาใหเทพยดาทงหลายไมไดเสวยเครองเซนสงเวย

“องคพระศวะเปนเจา (ไดทรงสดบแลว) กไดโปรดเหนชอบกบเหลาเทพยดาทงนน และไดเสดจอวตารลงมา เปนศงกราจารย เพอกอบกคาสอนแหงพระเวทใหฟนคนมาเพอใหสากลโลกมความสขและกาจดความประพฤตชวรายใหหมดสนไป”๒

ทวาเทพยดาไมไดเสวยเครองเซนสงเวยนน ทจรงกคอพราหมณสญเสยผลประโยชน ไมไดคาประกอบพธบชายญ เพราะเมอพระพทธศาสนาเจรญรงเรอง การถอวรรณะกลดลง คนทาพธบชายญนอยลง เปนตน พราหมณกเสอมอานาจและสญเสยผลประโยชน จงไดเพยรพยายามทจะกาจดกวาดลางพระพทธ-ศาสนาเรอยมาเปนระลอกๆ และดวยวธตางๆ ๑ ชาวฮนดนกายไศวะ ทนบถอพระศวะ (อศวร) เปนปฏปกษกบชาวฮนดนกายไวษณวะทนบถอพระวษณ (นารายณ) เมอจะกาจดพระพทธศาสนา กถอโอกาสปายสพระวษณดวย

๒Wendy Doniger O'Flaherty, The Origins of Evil in Hindu Mythology (Delhi: Motilal Banarsidass, 1988), p.209

ขอความน เขาแปลจากคมภร “ศงกรทควชยะ”; บนทกเรองราวน นกบวชฮนดทาขนในชวงประมาณ พ.ศ. ๑๓๐๐

26 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑๑

ในสมยพระเจาอโศกมหาราช (ประมาณ พ.ศ. ๒๑๘-๒๕๘) พระพทธศาสนาเจรญรงเรองไปทวมหาอาณาจกรอนกวางใหญไพศาล การบชายญเลอนลางหายไป มแตการทาบญกรรมหรองานบญอยางทกลาวขางตน เชน ปลกสวน ปลกปา ขดแหลงนา ทาถนนหนทาง สรางศาลาพกคนเดนทาง และโรงพยาบาล เปนตน ดงหลกฐานในศลาจารกของพระเจาอโศกมหาราช เชนวา

“ . . . ขาฯ ไดใหประดษฐานหลกศลาจารกธรรมขนไว ไดแตงตงธรรมมหาอามาตย และจดใหมการประกาศธรรม . . .

“ตามถนนหนทาง ขาฯไดใหปลกตนไทรขนไว เพอเปนรมเงาแกสตวและมนษยทงหลาย ใหปลกสวนมะมวง ใหขดบอนาไวทกระยะครงโกรศะ (ประมาณ ๒ ก.ม.) ใหสรางทพกคนเดนทาง และใหสรางอางเกบนาจานวนมากไวในทตางๆ. . . แตการใชประโยชนเชนนยงจดวาเปนสงเลกนอย . . .ทขาฯไดทาการเชนน กดวยความมงหมายขอน คอ เพอใหประชาชนทงหลายประพฤตปฏบตตามธรรม”๑

“ณ ถนน บคคลไมพงฆาสตวใดๆ เพอการบชายญ . . .”๒“ณ ททกสถาน ในแวนแควนของพระเจาอยหวปรยทรรศ

ผเปนทรกแหงทวยเทพ และในดนแดนขางเคยงทงหลาย. . . ไดโปรดใหจดบรการดานเวชกรรมไว ๒ ประการ คอการบาบดโรคของมนษยอยางหนง การบาบดโรคของสตวอยางหนง เครองสมนไพรทเปนยาสาหรบมนษย และทเปนยาสาหรบสตวไมม ณ ทใด กโปรดใหนาเขามา และใหปลก

๑ จารกหลกศลา ฉบบท ๗๒ จารกแผนศลา ฉบบท ๑

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 27สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๑๒

ขนไว ณ ทนน ในทานองเดยวกน ไมรากและไมผลไมมณ ทใด กโปรดใหนาเขามา และใหปลกไว ณ ทนนๆ ตามถนนหนทางทงหลาย กโปรดใหปลกตนไมและขดบอนาไวเพอใหสตวและมนษยทงหลายไดอาศยใชบรโภค”๑

“ไมมทานใดเสมอดวยการใหธรรม (ธรรมทาน) การแจกจายธรรม (ธรรมสงวภาค) และความสมพนธกนโดยธรรม(ธรรมสมพนธ) อาศย(ธรรมทานเปนตน)น ยอมบงเกดมคณความด ดงน• การปฏบตชอบตอคนรบใชและคนงาน• การเชอฟงมารดาบดา• การเผอแผแบงปนแกมตรสหาย คนคนเคย ญาต และแกสมณพราหมณ

• การไมฆาสตวเพอบชายญ” ๒

“. . . บดน เพราะการประพฤตธรรมของพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เสยงกลองศก (เภรโฆษ)ไดเปลยนเปนเสยงประกาศธรรม (ธรรมโฆษ) แลว . . .”๓

๑ จารกแผนศลา ฉบบท ๒๒ จารกแผนศลา ฉบบท ๑๑๓ จารกแผนศลา ฉบบท ๔

(คาแปลศลาจารกทยกมาทง ๕ แหงนไดคดมาและปรบปรงเลกนอย จากทแปลไวเดมใน“จารกอโศก” ซงสานกพมพมลนธโกมลคมทอง ไดนามารวมพมพในหนงสอ ลกษณะสงคมพทธ ใน พ.ศ. ๒๕๒๗ หนา ๑๘๕-๒๕๒)

28 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑๓

พทธศาสนาลางเลอนคตการทาบญกเขว แคบ เคลอน

หลงจากพระเจาอโศกมหาราชสวรรคตแลวประมาณ ๔๗ ป พราหมณชอปษยมตร กไดปลงพระชนมกษตรยราชวงศโมรยะ ทเปนเชอสายของพระเจาอโศกมหาราช และไดขนครองแผนดน ตงราชวงศใหม ชอศงคะ แลวดาเนนการกวาดลางพระพทธศาสนา

แมจะกาจดไมสาเรจ เพราะพระพทธศาสนาไดรงเรองแพรหลายทวไปหมดแลว กาจดไมไหว อกทงมหาอาณาจกรของพระเจาอโศกทกวางใหญไพศาล กไดแตกออกไปอยใตการปกครองของกษตรยอนๆ ดวย แตปษยมตรกไดเชดชศาสนาพราหมณ และรอพนพธบชายญขนมาใหม โดยตวกษตรยปษยมตรเองไดประกอบพธบชายญอนยงใหญ ทเรยกวา “อศวเมธ”๑

ในยคตอๆ มา แมวาศาสนาฮนดทพฒนาจากศาสนา ๑ อศวเมธ เปนพธบชายญทถอวายงใหญทสด สาหรบพระราชาทจะครองอานาจสงสด และประกาศความยงใหญ มวธปฏบต คอเลอกมาขนมาตวหนงทดทสด แลวปลอยมานนใหไปตามใจมนเปนเวลา ๑ ปเตม โดยมเจาชายและนายทหารตดตามมาไปดวยเมอมาเขาแดนของประเทศใด ถาประเทศนนยอมใหมาผานกแสดงวายอมอยใตอานาจ ถาไมยอมใหผานกตองทาสงครามกน ราชาทยอมหรอรบแพตองตามมามา เมอครบ ๑ ป กกลบถงประเทศของตน แลวกฆามานนบชายญสงเวยแดเทพเจา พรอมทงมงานฉลองทยงใหญ แลวราชานนกสามารถใชพระนามเฉลมพระเกยรตยศวาเปนจกรพรรด

เมอพระพทธเจาอบตขน ไดทรงสงสอนใหเลกบชายญ และใหผปกครองประเทศ เปลยนจากอศวเมธ (อศว=มา + เมธ=ฆา) มาเปน สสสเมธ (สสส=ขาวกลา + เมธ=ปรชาสามารถ) คอเปลยนจากการประกาศพระราชอานาจดวยการฆามาบชายญ มาเปนการใชพระปรชาสามารถในการบารงพชพนธธญญาหาร (สสสเมธ เปนราชสงคหวตถ อยางหนงใน ๔ ประการ เชน ส.อ.๑/๑๖๙) และใหราชาเปนจกรพรรดดวยการบาเพญจกรวรรดวตร คอ ทาหนาทผปกครอง ทคมครองประชาราษฎร สรางความเปนธรรมและบาเพญประโยชนสขแกประชาชน (ท.ปา.๑๑/๓๕/๖๕)

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 29สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๑๔

พราหมณจะมกาลงมากขน แตพระพทธศาสนากเจรญมาคกน ไดมความพยายามกาจดพระพทธศาสนาอกหลายคร ง และพราหมณกกาจดพทธศาสนาไดคอนขางงาย เพราะในยคทกษตรยเปนพทธ กจะยกยองอปถมภทกลทธศาสนา โดยเฉพาะจะใหเกยรตพราหมณ เชนตงเปนปโรหต

นอกจากปษยมตรผเปนพราหมณทปลงพระชนมกษตรยวงศโมรยะ ทตนเองรบราชการอยดวยอยางทเลาขางตนแลว ตอมาในรชสมยของพระเจาหรรษวรรธนะ กษตรยพทธทยงใหญพระองคหนง (ประมาณ พ.ศ. ๑๑๐๐) พวกพราหมณทรบราชการในราชสานก ไดวางแผนปลงพระชนมพระองค ครงแรกถกจบได ทงทไดรบพระราชทานอภยโทษ แตพราหมณกไมเลกความพยายาม และในทสดกปลงพระชนมสาเรจ

นอกจากวธรนแรงแลว ศาสนาฮนดยงใชวธอนอกทจะกาจดพระพทธศาสนา โดยเฉพาะวธกลมกลน คอ

ศาสนาฮนดนกายไวษณวะ ใชวธสรางทฤษฎขนมาโดยจดใหพระพทธเจาเปนนารายณอวตารปางท ๙

สวนนกายไศวะ โดยเฉพาะศงกราจารย ซงไดเรยนคาสอนฮนดจากอาจารยทเอาหลกพทธศาสนาไปใช กไดนาคาสอนของพทธศาสนาไปใชดวย จนถกพวกฮนดดวยกนทตางนกายเรยกวาเปน “พทธแอบแฝง” (ปรจฉนนเพาทธะ) ศงกราจารยนาเอาธรรมในพระพทธศาสนาไปดดแปลงเขาในแนวคดของตน อกทงไดตงคณะสงฆและวดขนเลยนแบบพทธศาสนา แตเปนสงฆมวรรณะ คอรบเฉพาะคนวรรณะพราหมณ

30 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑๕

อยางไรกตาม จะตองไมมองขามความเสอมโทรมทเกดขนในวงการพระพทธศาสนาเองดวย โดยเฉพาะการแขงกบฮนดดวยวธทเขวออกไปจากแนวทางของพระพทธศาสนา เชน การตงคตพระโพธสตวอยางใหมขนมา ใหมอทธฤทธปาฏหารยทจะชวยบนดาลผลใหแกมนษย คลายอยางเทพเจาของฮนด แทนทจะเปนพระโพธสตวอยางเดมทเปนสามญมนษย หรอแมแตเปนสตวเลกนอย อยางนก กระตาย ชาง กวาง เนอทราย ทเสยสละบาเพญความดเปนแบบอยาง

คตแหงการออนวอนนอนกระหยมรออานาจลกลบยงใหญบนดาลให เขามาแทนทคตแหงความสามคคทคนพรอมเพรยงรวมกนทาดวยเรยวแรงของมนษยผมนาใจเมตตาไมตร เหนอกเหนใจกน

ความนยมใหญโตโออานาระทกใจ เขามาแทนทความสงบเรยบงายทมความงดงามอยางเปนธรรมชาต

งานพธทกระหมมโหฬารใชเงนทองมหาศาล ดงความสนใจของชาวบานออกจากกจกรรมของชมชนในชวตทเปนจรง

ความตองการทนทรพยมหาศาล และภาระในการรบผดชอบดแลสงกอสรางใหญโต พรอมทงการพงพาแหลงทรพยและอานาจอยางยดเยอทตกทอดไปถงพระสงฆรนหลง เขามาบดบงชวตแหงความมกนอยสนโดษพงพาวตถนอย ทคอยดแลเอาใจใสอวยธรรมทานแกญาตโยมชาวบานพรอมทงอทศตนตอการบาเพญไตรสกขา

ความวนวายกบวตถและเหนแกสะดวกสบายพรงพรอมแลวตดท เขามาแทนความเปนอสระเสรทจะจารกไปอยางคลองตว

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 31สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๑๖

คลองใจในหมประชาชน เขาถงชาวบานในถนตางๆและในทสด แมแตไสยศาสตรเวทมนตคาถากเขามา

เกลอนกลน ระบบการควบคมทางสงคมดวยศรทธาและความเปนอาจารยสอนธรรมระหวางชาวบานกบพระสงฆ กเลอนลางลง ความประพฤตยอหยอนผดเพยนกแพรระบาดกวางขวาง

เมอพระสงฆนาพระพทธศาสนาเขาไปแขงขนในแดนของฮนด เหนหางออกไปจากหลกการทแทของพระพทธศาสนา ในขณะททางฝายฮนดกมแผนทจะกลนพระพทธศาสนาอยดวย พระพทธ-ศาสนากออนแอลง และสญเสยเอกลกษณของตน เมอกองทพเตอรกมสลมยกเขามาฆาเผาในชวง พ.ศ. ๑๗๐๐ แลว พทธบรษททเหลอรอดจากภยรกราน กถกกลนเขาในสงคมฮนดโดยงาย พระพทธศาสนาในดนแดนพทธภมแหงชมพทวป ทเจรญรงเรองมายาวนานถง ๑๗๐๐ ป กถงจดอวสาน

เมอวดเปนนาบญกจะมชมชนดทสรางขนดวยบญ

เมอหลกการทถอธรรมสงสดเลอนลางไป หรอคนเขาใจความหมายของหลกการนผดเพยน กเปนชองใหเกดความสบสนกบลทธถอเทพสงสด หรออยางนอยกจะมลทธหวงพงอานาจดลบนดาลเกดขน และเมอนนแมแต “บญ” กมความหมายผดเพยนคลาดเคลอนไป กลายเปนอานาจวเศษอยางหนงทจะ-บนดาลผลวเศษทปรารถนา

ผจะทาบญ แทนทจะมองถงกจกรรมตางๆ ทจะทาชวตใหด

32 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑๗

งามและชวยกนทาใหชมชนรมเยนเปนสข กมองขามไปเสย มงแสวงหาอานาจวเศษทจะบนดาลโชคลาภแกตน เปนดจของแลกเปลยน คลาดออกจากวถแหงปญญา เขาสวถแหงความลมหลง และเปดโอกาสแกการทจะหลอกลวง ความหมายทแทแตเดมของบญหายไปแทบไมมเหลอ

ตองยอมรบวา เวลาน ความรความเขาใจเกยวกบ “บญ” ของคนไทย ไดคลาดเคลอนคบแคบและคลมเครออยางมาก ถงเวลาแลว ทจะตองหนมา “ศกษาบญ” ตามทพระพทธเจาทรงสอนไว เรมตงแตชาระสะสางความรความเขาใจนนใหถกตอง และตงตนเอาจรงเอาจงกบการทาบญขนพนฐานชนดท “ทาชมชนใหอยด –ทาชวตใหงอกงาม”

ยอนหลงไปดสงคมไทยเมอคอนศตวรรษทผานมา ยงพอทวนความจากนไดบาง ถงชวตชมชนทปฏบตตามคตการทาบญอยางมฆมาณพ หรออยางพระเจาอโศกมหาราช เรมแตเรองเลกๆ นอยๆ อยางการจดบรการนาดมแกผเดนทาง การใหทพกอาศย การสรางศาลาทพกแรม การชวยกนสรางหรอบรณะถนนหนทาง การสรางศาลาทานา ตลอดจนประเพณลงแขกชวยงานเกยวขาว ถางปา ปลกเรอน เปนตน

แมวาการชวยเหลอเกอกลรวมแรงกนเหลาน จะเกดจากสภาพความเปนอยและสงแวดลอมในยคสมยนนเปนปจจยชกนาดวย เนองจากสงคมยคกอนโนนคนมจานวนนอย มผลประโยชนรวมกน และตองพงพาอาศยกนมากกจรง แตคตการทาบญตามคาสอนของพระพทธเจานยอมเปนกาลงหนนนาสาคญ ททาให

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 33สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๑๘

การปฏบตเชนนนซมแทรกเขาไปในวถชวตของประชาชน อยางหนกแนน ลกซงและกลมกลน

แนนอนวากจกรรมทาบญจานวนมากไปรวมอยทวด แตกเหนไดชดถงเหตผลททาใหเปนเชนนน นอกจากการถวายทานบารงพระสงฆ เนองจากเหตผลดานวถชวต บทบาทและความสมพนธของทานกบคฤหสถ พรอมทงความเปนนาบญอยางทกลาวขางตนแลว เหตผลสาคญทสดอยทวา วดไดเปนศนยกลางของชมชน จนกระทงวา สงททาใหแกวดและพระสงฆกคอการบาเพญประโยชนแกชมชนนนเอง ดงคาสรปตอนหนงทเสฐยรโกเศศ กลาวไวในหนงสอ ชวตชาวไทยสมยกอน วา

“. . . จะเหนไดวา วดและพระมคณแกชาวบานสกเพยงไรถาชาวบานไมรเรองอยางน ธระอะไรจะกระตอรอรนเรองสรางวด . . . ”๑

สงคมมความเจรญและเสอมเรอยมาตามธรรมดาอยแลว โดยเฉพาะสงทสบตอกนมาทางรปแบบ เมอเวลาผานไปนาน สาระทางปญญากมกเลอนลางไป ยง เมอสงคมไทยมการเปลยนแปลงครงใหญ ในคราวทเขาสยคสมยปจจบน วถชวตของผคนพลกผนเปลยนโฉมหนาใหมอยางรวดเรว คนรนใหมไมรจกกจกรรมบญกศลทเนองอยในวถชวต และภาวะทวดเปนศนยกลางของชมชนกเหลออยเพยงพราๆ ลางๆ คตการทาบญกเหนหางหรอขาดลอยจากชวตทเปนอยจรงของประชาชน ความหมายของ ๑ เสฐยรโกเศศ, ชวตชาวไทยสมยกอน (กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน, พ.ศ. ๒๕๑๐), หนา ๑๔๒ (ดคาบรรยาย หนา ๑๓๐-๑๕๓)

34 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๑๙

“บญ” กคลาดเคลอน คบแคบและพรามวลงอยางทกลาวขางตน จนกระทงกลายหรอเขวออกไป

ถาจะพนฟพระพทธศาสนาในสงคมไทย จะตองรอฟนคตและความหมายทแทของ “บญ” กลบขนมาใหได ซงกจะเปนการกอบกประโยชนสขใหแกสงคมไทยไปพรอมกนดวย เรองนจะตองถอเปนบททดสอบสาคญอยางหนงสาหรบพทธบรษท และการฟนฟกเรมทการทาบญนแหละ

คนไทยสวนมากยงอยในชนบท และคนทกทองถนมชมชนของตนๆ ทกคนควรถอเปนสาคญวา ไมวาจะทาบญอะไรกตามทคดวาสาคญ และกอนจะไปทาบญใหญโตทไหน ขอใหถามกนวา พวกเราสามารถทาบญขนพนฐานไดสาเรจหรอไม บญพนฐานทวาน คอ กจกรรมทจะทาชมชนใหอยด และทาชวตใหงอกงามเครองพสจนความสามารถในการรอฟนระบบการทาบญของพทธบรษทคอ

๑. หนมาทาบญทเกอกลตอชวตชมชนขนเปนพนฐาน๒. ทาบญเหลานนใหสาเรจดวยความรวมแรงรวมใจสามคค๓. ทาวดทมอยของชมชนใหเปนนาบญทแผขยายคณภาพชวตไปทวถงทกคน

ถาทา ๓ ขอนได บญทแทอนถกตองตามความหมายจะกลบคนมาอยางมชวตชวา พระพทธศาสนาจะกลบเฟองฟในสงคมไทย และสงคมไทยเองกจะเขมแขงมนคงบรรลประโยชนสขแทจรง

แตถาไมใสใจหนมาทาบญขนพนฐานขนแกชมชนของตนอยางน ถงจะมอะไรยงใหญโอฬารขนมา กจะเปนเพยงเครอง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 35สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๒๐

หลอกตาหลอกใจใหตกอยในความประมาท วงการพระพทธศาสนากจะสบสนระสาระสายมากขนๆ พทธบรษทกจะออนแอลงไปๆชมชนจะเสอมสลาย และหายนภยกจะคบคลานใกลเขามาทกท

ทาบญอยางเปนระบบใหบญพฒนาครบ อยางเตมกระบวน

ยอนกลบไปดหลกการทาบญของกลมมฆมาณพอกครงหนง งานบญหรอบญกรรมสวนใหญของกลมนกทาบญน เปนเรองของการบรการ ชวยเหลอรบใชผอน และบาเพญประโยชนแกชมชน ซงเรยกดวยศพทสนๆ คาเดยววา ไวยาวจจะ หรอไวยาวจจ

นอกจากไวยาวจจนแลว คนกลมนกไดทาบญอนอกหลายอยาง เชน ทสามญทสดคอ การใหหรอแบงปน (ทาน) การรกษาความสจรตและไมเบยดเบยน (ศล) ความสภาพ รจกตดตอสมพนธ ไมแขงกระดางกาวราว รจกผใหญผนอย (อปจายนะ) การแนะนาชกจงผอนในทางทดงาม (ธรรมเทศนา) เปนตน

ควรจะสงเกตเปนพเศษดวยวา นอกจากกลมเองจะรวมกนทางานบญตางๆ โดยสามคคภายในพวกของตนแลว ยงมการเปดโอกาสใหคนอนเขามามสวนรวมในโอกาสตางๆ ดวย การใหมสวนรวม และการเขารวมนกเปนบญกรรมเชนกน (เรยกวา ปตต)

บคคลทมสวนรวมในการทาบญ หรอทากจกรรมงานบญนน แตละคนเรยกวาเปน “บญภาค” เชนสตรทเขามารวมโครงการสรางศาลาถาวรของมฆมาณพ โดยจดสวนดอกไมให เปนตน

คนนอกกลมนน แมทไมไดเขารวม ถาเพยงแตพลอยชนชม

36 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๒๑

ยนดสนบสนน ทานกเรยกวาไดทาบญอยางหนงดวย คออนโมทนา (เรยกวา ปตตานโมทนา) นอกจากนนคนอนๆ ในชมชนนน ทหางเรองออกไป กอาจจะเพยงรบฟงคาแนะนาชแจงชกชวนในทางความดงาม และละเวนความชว การสดบรบฟงของคนเหลานกเปนบญกรรมอยางหนงเชนกน (เรยกวา ธรรมสวนะ)

นอกจากน ลกลงไปภายในตวของทกคนทงกลมนน สงทเปนตวเรมและนาใหกจกรรมทงกระบวนเดนหนาไปในทศทางทถกตอง เปนบญกรรมหรองานบญอยได กคอ แนวคดความเหนความเขาใจและความเชอทเปนสมมาทศนะ เชน เชอวาการกระทาอยางนด เปนประโยชน ควรทา ชวตและชมชนทดควรเปนอยางน เฉพาะอยางยงความเชอตามหลกกรรมวา กรรมดมผลด ผลดทเราตองการจะเกดจากการเพยรพยายามทาเหตปจจยใหถกตองโดยรวมมอกน ไมใชรอใหใครมาชวยหรอบนดาลให

สมมาทศนะหรอสมมาทฏฐ ในทนทานเรยกวา ทฏ ชกรรมแปลวา การทาความเหนใหตรง การทเรยกชออยางน เพอใหมความหมายเชงพฒนา เพราะหมายถงการทคอยแกไขดดปรบความเชอและความคดเหนความเขาใจใหถกตอง ตรงตามหลกและความเปนจรงอยเสมอ

ไดกลาวแลวขางตนวา พระพทธเจาทรงแสดงหลกการทาบญไว ๓ อยาง คอ ทาน ศล ภาวนา แตนนเปนการจดประเภทใหญทครอบคลม จากหลกใหญๆ ๓ ประเภทน สามารถแยกออกเปนกจกรรมยอยไดอกมาก ดงทไดแจกแจงงานบญของกลมเพอนมฆมาณพใหดแลวขางตน ซงเปนไปตามวธจดประเภทบญทพระอรรถกถาจารยไดแสดงไว

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 37สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๒๒

พระอรรถกถาจารยไดกลาวถงบญกรยาวตถ คอหลกหรอเรองการทาบญ เพมขนมาอก ๗ ขอ คอ อปจายนมย ไวยาวจมย ปตตทานมย ปตตานโมทนามย ธมมสสวนมย ธมมเทสนามย และทฏ ชกรรม เมอรวมกบ ๓ ขอใหญเดม กเปนบญกรยาวตถ ๑๐

อยางไรกด บญกรยาวตถ ๗ ขอทพระอรรถกถาจารยระบเพมขนมานน เปนเหมอนตวอยางสาหรบการทจะจาแนกแยกยอยหลกใหญ ๓ ขอนนเองออกไป ดงนนพระอรรถกถาจารยเองจงไดจด ๗ ขอทระบเพมนนเขาไวใน ๓ ขอใหญเดมดวย ดงน

๔. อปจายนะ/อปจายน (อปจต กได) คอความสภาพ ออนโยน นบไหว รจกตดตอสมพนธดวยด ไมกาวราว เปนเรองของการอยรวมในสงคมอยางเกอกล ไมเบยดเบยน จงจดเขาใน ศล

๕. ไวยาวจจะ/ไวยาวจจ คอการขวนขวายชวยเหลอ รบใช บรการ เปนการกาวหนายงขนไปอกในการเกอกล และสรางเสรมความสมพนธทดในสงคม กจดอยใน ศล

๖. ปตตทาน คอการใหสวนบญ หรอใหความมสวนรวมในการทากจกรรมหรองานบญนน กเปนการใหอยางหนง โดยเฉพาะคอการใหโอกาส จงจดเขาใน ทาน

๗. ปตตานโมทนา คอการพลอยยนด เหนชอบ ชนชม สนบสนน ซาบซงใจดวยกบบญสวนทเขาแจงใหทราบ กเปนการใหอยางหนง คอใหความรวมใจ จงจดเขาใน ทาน เชนกน

๘. ธมมสสวนะ เรยกสนๆวา สวนะ คอการสดบรบฟงคาแนะนาสงสอนอธบายใหความร ในเรองทเปนความจรง ความ

38 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๒๓

ถกตอง ความด ความงาม รวมทงวชาความรทเปนประโยชน๑เปนการพฒนาดานปญญา จงจดเขาใน ภาวนา (ดานปญญา)

๙. ธรรมเทศนา เรยกสนๆวา เทศนา คอการแสดงธรรม การชแจงแนะนา อธบาย ใหความร เกยวกบความจรง ความถกตอง ความด ความงาม รวมทงวชาความรทเปนประโยชน๒ แกผอนตวผเทศนาเองกไดฝกฝนพฒนาตนดวย เปนเรองของการพฒนาปญญา จงจดเขาในภาวนา (ดานปญญา) เชนกน

ธรรมเทศนา และธมมสสวนะ หรอเทศนาและสวนะน อาจจะจดในรปของธรรมสากจฉา คอการสนทนาถกถอยอภปราย ซงเปนการรวมทงสองฝาย และทงสองอยางในคราวเดยวกน

๑๐. ทฏ ชกรรม คอการทาความเหนใหตรง คอยสารวจตรวจสอบ ปรบทฏฐ แกไขปรบปรงพฒนาความคดเหนความเขาใจใหถกตองตามธรรม ใหเปนสมมาทศนะอยเสมอ เปนการพฒนาปญญาอยางสาคญ กอยในภาวนา (ดานปญญา) ดวย

ทานกาชบไววา ทฏ ชกรรม หรอสมมาทศนะน จะตองประกบและประกอบเขากบบญกรยาอนทกขอ เพอใหงานบญขอนนๆ เปนไปอยางถกตองตามความหมายและความมงหมาย พรอมทงไดผลถกทาง

ยกตวอยาง เชน ทาน ถาไมมทฏ ชกรรม หรอสมมาทศนะ ๑ ทานวา นรวชชวชชาทสวนเจตนาป เอตเถว สงคยหต แปลวา: แมความตงใจสดบ/เลาเรยนวชาทไรโทษเปนตน กรวมในขอน (สงคห.ฏกา ๑๗๓)

๒ ทานวา นรวชชวชชาทอปทสนเจตนาป เอตเถว สงคยหต แปลวา: แมความตงใจแนะนาสงสอนวชาทไรโทษเปนตน กรวมในขอน (สงคห.ฏกา ๑๗๓)

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 39สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๒๔

กจะเขวไปตางๆ เชน ใหเพอลอหลอกเอาคนอนเปนเหยอ หรอทาเพอผลตอบแทนอยางใดอยางหนง แตถามสมมาทศนะ กจะใหเพอชวยเหลอเกอกลกนดวยเมตตา ปลดเปลองทกขของเขาดวยกรณา ฝกตนในความเสยสละลดละกเลส ทาจตใจใหกวางขวาง มองเหนเหตผลในการทควรตองใหวา ดวยการทาเหตปจจยอยางน ชวตและสงคมจงจะดารงอยดงามมนคงได ฯลฯ

บญกรยาขออนทกขอ กตองมทฏ ชกรรมประกอบดวยทงนน จงจะถกตองและเดนหนาสคณความดทสงขนไป สมกบทตรสวา “ศกษาบญ” และจงจะเปนมหาผล คอมผลมาก ดงททานกลาววา

ทฏ ชคต สพเพส นยมลกขณ, ย ห ก จ ป กโรนตสส ทฏ ยาอชภาเวเนว ต มหปผล โหต.

(ท.อ.๓/๑๙๕; อต.อ.๒๓๔; สงคณ อ.๒๐๙)

แปลวา: “ความเหนทตรงถกตอง เปนลกษณะทกาหนด (ตดสน) บญกรยาวตถทกอยาง เมอจะทาบญอยางหนงอยางใดกตาม บญนนจะมผลมาก กเพราะความเหนความเขาใจถกตรง”

เมอทาความเขาใจอยางนแลว กเขยน บญกรยาวตถ ๑๐รวมอยในบญกรยาวตถทเปนหลกใหญ ๓ ดงน

๑. ทาน การให เผอแผ แบงปน เกอหนนคนทกขยาก สนบสนนคนทาด บารงพระสงฆผดารงธรรม

๖) ปตตทาน การใหสวนรวมในบญ เปดโอกาสใหเขารวมบญ

๗) ปตตานโมทนา การพลอยยนดในสวนบญทผอนแจงให

40 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๒๕

๒. ศล การรกษาความประพฤตทางกายวาจาและการงานอาชพใหสจรต ไมเบยดเบยน ไมกอเวรภย

๔) อปจายน ความประพฤตสภาพ ออนโยน นบไหว ไมแขงกระดาง หรอกาวราวรกราน

๕) ไวยาวจจ การขวนขวาย ชวยเหลอ รบใช บรการ บาเพญประโยชน

๓. ภาวนา การฝกอบรมพฒนาจตใจ (จตตภาวนา) และพฒนาปญญา (ปญญาภาวนา)

๘) ธมมสสวนะ การเลาเรยนสดบฟงคาแนะนาสงสอนชแจงอธบายเกยวกบหลกความจรง ความถกตองดงาม และวชาการทเปนประโยชน เพอนาไปใชหรอปฏบตเองกด เพอเสรมความรความสามารถทจะไปแนะนาสงสอนผอนกด

๙) ธรรมเทศนา การแสดงชแจงอธบายแนะนาสงสอนใหความรเกยวกบหลกความจรง ความถกตอง ดงาม และวชาการทเปนประโยชน (จดเขาในทานกได ในฐานะธรรมทาน)

๑๐) ทฏ ชกรรม การทาความเหนใหตรง หมนสารวจตรวจสอบ แกไข จดปรบ พฒนาความคดเหนความเขาใจในทกสงททา ใหถกตอง ตรงตามความหมายและความมงหมายเปนตน ใหเปนสมมาทศนะอยเสมอ

(ท.อ.๓/๒๔๖; สงคห.๒๙,๑๗๑)

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 41สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๒๖

ทาบญใหครบ ๑๐แลวตรวจสอบใหครบ ๓

การแยกยอยวธทาบญจาก ๓ เปน ๑๐ อยาง ทเรยกวา บญกรยาวตถ ๑๐ น ชวยใหเหนขอบเขตความหมายของบญกรยาทง ๓ นน กวางขวางบรบรณมากขน พรอมกนนนกชวยใหเหนชองทาง และทางเลอกทจะทาบญในสถานการณและโอกาสทตางๆ กนแตถงอยางไรกตาม ในทสดกตองพยายามทาใหครบทกอยาง ดวยเหตน การแยกประเภทใหญเปน ๓ อยาง จงจาเปนสาหรบการตรวจสอบความครบถวนสมบรณของการทาบญ

การทาบญ ๓ อยาง คอ ทาน ศล ภาวนานน เปนระบบทมความสมบรณในตว ทง ๓ ขอสมพนธเปนปจจยสงเสรมกนและกน และจะตองปฏบตใหครบทง ๓ อยาง เมอปฏบตถกตองครบถวน กจะเปนการพฒนาชวตใหดงามมความสข พรอมไปดวยกนกบชมชนและสงคมทรนรมยรมเยนมสนตสข

เมอมองอยางหยาบ บญกรยา ๓ อยาง เปนการพฒนาชวตและชมชน ทกาวตอกนไปตามลาดบเปน ๓ ขน แตเมอมองเปน กระบวนการพฒนาชวตทดาเนนอยตลอดเวลา บญกรยาทงสามนน เปนกจกรรมทเราปฏบตไปพรอมทงหมดในเวลาเดยวกน

เพอใหเหนแนวปฏบตชดเจนขน ควรจะแสดงความหมายของบญกรยา ๓ อยางนน อกครงหนง ใหละเอยดขน ดงน

บญกรยา คอการทาบญ ๓ ประเภทใหญ ไดแก๑. ทาน การให การแบงปน การสละเพอประโยชนแกผอน

42 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๒๗

๑) ใหเพออนเคราะห เกอหนนคนทยงชวยตวเองไมได คนตกทกข ยากไร อนาถา หรอผประสบภยพบต

๒) ใหเพอบชาคณ• บารงเลยงทานผมพระคณ โดยเฉพาะมารดาบดา• ยกยองสนบสนนผทาความด บาเพญประโยชน เปนการสงเสรม หรอเชดชเปนแบบอยาง

• อปถมภพระสงฆ ใหมกาลงปฏบตศาสนกจ ดารงธรรม เปนหลกทางจตใจและปญญาใหแกสงคม

๒. ศล ความประพฤตสจรต การมกายวาจาทไมเบยดเบยน ทเกอกล ไมกอเวรภย

๑) ตงอยในวนย รกษาศล ๕-๘-๑๐-๒๒๗ เปนตน ตามสถานะของตน

๒) มความเพยรประกอบการงานอาชพของตนโดยสจรต๓) รจกใชอนทรย มตา ห เปนตน ใหด ฟง อยางมสต ให

ไดแตคณประโยชนและปญญา๔) บรโภคปจจย ๔ และสงของเครองใช ใหไดคณคา

ทแทจรง๑

๓. ภาวนา การพฒนาดานใน๑) พฒนาจตใจ (จตตภาวนา) ใหเจรญงอกงามดวย

คณสมบตทดงามทงหลาย เปนสข สดใส เบกบาน และสงบ ตงมนเปนสมาธ จนถงฌานขนตางๆ

๑ ศล ๔ ประเภทน ทานเนนมากสาหรบพระภกษ มชอ เรยกวา ปาฏโมกขสงวรศล อาชวปารสทธศล อนทรยสงวรศล และปจจยสนนสตศล (หรอปจจยปฏเสวนศล)

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 43สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๒๘

๒) พฒนาปญญา (ปญญาภาวนา)• เหนแจงความจรง รเทาทนโลกและชวต มองเหนความเปลยนแปลงของสงทงหลายทเปนไปตามเหตปจจย หยงถงไตรลกษณ จนมจตใจเปนอสระ ไมหวนไหวหรอถกครอบงาดวยโลกธรรม

• การเรยนรใหชาชอง และรจกมนสการ เปนตน ในการงาน และศลปวทยาตางๆ อนไมมโทษ

การทาบญ ๓ อยางน เราสามารถปฏบตหรอฝกศกษาพฒนาไปพรอมดวยกนทง ๓ อยาง และทาไดทกแหง ไมจากดสถานท

ยกตวอยาง ผทประกอบอาชพอยางใดอยางหนง ขณะทางานอย ตงใจวาจะจดสรรหรอปนเงนทจะไดสวนหนงไปชวยเหลอคนเจบไข หรอมอบใหองคกรการกศล กเปนทาน (ขนบพเจตนา) ตงใจทางานของตนดวยความซอสตยสจรต และพฒนาความสมพนธอนดกบผรวมงาน เปนตน กเปนศล พยายามฝกใจของตนใหสงบ มอะไรๆ หรอใครๆ กระทบกระทง กไมหวนไหวววามสะเทอนอารมณ ทาใจใหราเรงแจมใส ทางานดวยความหมนเพยร ดวยสต มสมาธในงาน กเปนภาวนา (ดานจต) ทางานนนดวยความรคด มมนสการ หาทางแกไขปรบปรงใหไดผลดยงขน เปนตน กเปนภาวนา (ดานปญญา)

ยงกวานน เมอไดเหนประสบการณ เหตการณ และผคนทงหลายทเปนไปตางๆ หลากหลายอยรอบตวแลว มองดดวยปญญาทรเทาทนถงความจรงของโลกและชวต ถอนจตใจใหพนขนมาไดจากความรสกทชอบใจและไมชอบใจ มนสการถงความเปนไปนนๆ ตามเหตปจจย แลววางใจวางทาทตอเหตการณและ

44 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๒๙

บคคลทงหลายไดถกตอง มจตใจปลอดโปรงโลงเบา เบกบานเปนอสระ ทาชวตใหมดลยภาพทจะเดนหนาไปในการพฒนาอยางสมบรณ กเปนภาวนา (ดานปญญา) อกเชนกน

ภาวนาดานปญญานน มขอบเขตกวางขวาง และเปนแกนของการทาบญทงหมด เพราะเปนตวแทของสกขาหรอการศกษา ทตรสไววา “ศกษาบญ”

เมอรจกคด รจกพจารณา กทาใหจดปรบและพฒนาบญทเปนคณภาพชวต ทงระดบทาน ระดบศล และระดบจตใหด และใหไดดล พรอมทงกาวหนาขนไปเรอยๆ ชวตจตใจจะดงามและเปนอสระ พรอมไปดวยกนกบการแผขยายประโยชนสขของชมชน ทยอนกลบมาเปนสปปายะ คอเออตอการพฒนาชวตของบคคล

อาชพการงานบางอยาง เออตอภาวนามากเปนพเศษ เชน อาชพแพทย พยาบาล และผสอขาว เปนตน นอกจากทางานดวยความคดทจะใหประโยชนสขแกเพอนมนษย (ทาน) และดวยความซอตรงตอหลกการและวตถประสงคของวชาชพ (ศล) พรอมทงฝกฝนพฒนาความรความสามารถ ความชานชานาญ และคณสมบตตางๆ (ภาวนาดานจตและปญญา) อยางปกตแลว กมโอกาสไดพบเหนผคน และเหตการณตางๆ หลากหลาย ทงรายและด เหนความทกข ความสข และความผนผวนปรวนแปรตางๆ ในชวตของคน และในสงคม ถาไมปลอยใหความชอบชง และความรสกกระทบกระทงตวตน เขามาครอบงาใจ แตมองดวยทาทแหงการเรยนรและมโยนโสมนสการแลว จตใจและปญญาจะพฒนามากมาย ทงดานความเขมแขงมนคง ความมดลยภาพ และความโปรงโลงเบกบานเปนอสระ ซงเปนภาวนาทมคณคาสงยง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 45สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๓๐

ทาน ศล ภาวนาคอระบบการพฒนาชวต ทตองครบองครวม

พดอยางสมยใหมวา ทาน ศล ภาวนา เปนกระบวนการพฒนาคณภาพชวต ทตองประสานกนทงระบบ คนจะเดนหนาและตงหนาเดนไปไดดวยดในการพฒนาดานใน คอภาวนา ทงระดบจตและปญญา กตอเมอ ทาน และศล มาจดเตรยมสภาพแวดลอมรอบตวใหปลอดโปรงโลงสบาย ไมมภยอนตรายหรออปสรรคทจะบบคนกดกนขดขวาง หรอแมแตหวาดระแวง

ทาน และศลนน มาชวยจดเตรยมสงแวดลอม ทงดานวตถ และดานสงคม ใหเออหรอเกอหนน เหมอนกวาดชาระทางทจะเดนไป และเตรยมเสบยงไวใหพรอม

แมแตระหวาง ทาน กบศล ทเปนดานภายนอกดวยกน กตองประสานและเออตอกน เชน ทาน ชวยใหคนจานวนไมนอย ไมตองละเมดศล เพราะถกความอดอยากขาดแคลนบบคน หรอเพราะหมดหนทางอยางใดอยางหนง พรอมทงสรางบรรยากาศแหงไมตรทเออตอการมศล

สวนศล เชนการตงใจประกอบอาชพโดยสจรต และไมตกหลมอบายมข กชวยใหคนมอยมกน ไมตองแยงชงเบยดเบยนกน กบทงชวตทไมมวเมากบการเสพสขสวนตว กชวยใหมเวลาทจะเอาใจใสทกขสขของเพอนมนษย และพรอมทจะนาเอาสวนเกนออกมาแบงปนจนเจอชวยเหลอกน

ภาวนาดานจต กจาเปนหรอชวยหนนทานและศล เชนอยางงายๆ ถาไมมเมตตากรณาอยในใจ การให คอ ทาน กตาม

46 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓๑

การไมเบยดเบยนผอน คอ ศล กตาม กจะเปนการฝนใจ ทาไดยาก เปนทกข และไมเตมท อกทงไมจรงจง ไมมนคงยงยน แตเมอมเมตตากรณา กใหและไมเบยดเบยนเขาดวยความเตมใจของตนเอง พรอมทงทาดวยความสข เสรมสรางบรรยากาศแหงไมตร และเปนการชวยเหลอสงเคราะหดวยความจรงใจทไดผลจรง เพราะทาดวยใจทอยากใหเขาเปนสข

เมตตาการณยทาใหทานเปนการชวยเหลอเกอกลกนระหวางมนษยในชวตทเปนจรง ทาใหเกดภาวะทแตละคนเตมใจสละทรพยมารวมกนสรางสรรคโลกใหเปนแดนแหงความสข ไรการเบยดเบยน เปนบญทมชวตชวา ตรงตามหลกการแหงการสรางสรรคชวตและชมชน

แตถาขาดภาวนาดานจตใจ คนอาจใหทาน บรจาคทรพยดวยความโลภ โดยหวงจากบญทเปนดจอานาจวเศษอยางหนง ใหมาบนดาลโชคลาภความยงใหญ สนองความปรารถนาทมากยงขนๆ เหนหางหรอขาดลอยออกไปจากชวตทเปนจรง

ภาวนาดานจต จาเปนตอภาวนาดานปญญา โดยเฉพาะในการเสรมสรางคณสมบตทจะทาใหจตนน “นมนวล ควรแกงาน” พรอมทจะเปนสนามปฏบตการของปญญาอยางไดผล เรมแตใหมความแกลวกลา เขมแขง สปญหา หมนใชความไตรตรองพจารณา ไมยอมตอความยาก มใจสงบแนวแนดวยสมาธ ไมฟงซานวาวน ซงทาใหคดพจารณาไดชดเจนเปนลาดบ มความเดดเดยวจรงจงมงหนาทะลตลอด ททาใหการคดพจารณาและความรไมจบจด หรอเผนๆ ผานๆ พรอมทงมความออนนอมถอมตน ททาใหไมเกด

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 47สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๓๒

ความกระดางลาพอง ถอตน และดอรนในความรทายสด และสาคญทสด กคอ ภาวนาดานปญญา ทเปนตวชนา

บอกทาง แกไข จดปรบ ทาใหลงตวพอด ขยายขอบเขต และใหอสรภาพแก ทาน ศล และภาวนาดานจต พรอมทงพาทาน ศล และภาวนานนเดนหนาสความสมบรณ

ถาขาดภาวนาดานปญญา ทาน แทนทจะใหเกดผลด บางทกลบกอผลราย การใหอาจเขวออกไปจากวตถประสงคทถกตอง อยางนอยกไมพอด ศล กเชนกน จะพลาดจากวตถประสงคทแทของมน หรอปฏบตดว ยความถอมน หลงงมงาย กลายเปนสลพพตปรามาส

พฒนาจตใจ มคณใหญอนนตแตถาขาดปญญา อาจมโทษมหนต

โดยเฉพาะภาวนาดานจต ซงมคณอนนต แตถาผดพลาดเพราะขาดปญญากกลายเปนมโทษมหนต

ภาวนาทางจตนน ดานหนงเปนการพฒนาคณสมบตตางๆ ทเรยกวาคณธรรม เชน เมตตา กรณา คารวะ กตญกตเวทตา อกดานหนงเปนการสรางเสรมสมรรถภาพ คอ ความเขมแขงมนคงของจตใจ เชน วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน สต และอกดานหนง เปนการชาระจตใจใหผองใส เบกบาน ราเรง สดชน ผองใส มสขภาพจตทด

การพฒนาคณสมบตทงหมดน ตองมคณสมบตอยางหนงเปนศนยประสาน และเปนฐานรองรบ เหมอนจะจดตง วาง ทางาน

48 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓๓

ประสาน ประกอบ ตอเตม สงตางๆ มากมาย ชนสวนหรอองคประกอบทงหลาย และการทางานนน จะตองอาศยแทนหรอโตะเปนตน ทจะรองรบรวมชนสวนหรอองคประกอบเหลานนไว และตองเปนทมนคง เรยบ สงบ นง ไมแกวงไกวโยกโคลงโอนเอนเอยงไปเอยงมา องคประกอบเหลานนจงจะตงอยได และจงจะทางานไดผล คณสมบตของจตทวาน คอ สมาธ๑ จงมกเรยกสมาธ เปนตวแทนของการพฒนาดานจตนทงหมด (คอเรยกสมาธ แทน จตต-ภาวนา)

อยางไรกตาม ในทสด เรองของจตใจทงหมดน จะตองไดรบการนาทางและปลดปลอยใหเปนอสระดวยปญญา มฉะนน ภาวนาดานจต กอาจไถลเขวออกไปนอกทาง หรอไมกตดหลงหรองมงาย หรออยางนอยทสดกตน

ตวสมาธเอง ซงมคณคามาก ทาใหจตสงบมนคง แตคนยงมกเลสททาใหตดเพลน กมความโนมเอยงทจะเฉอยชาเกยจคราน๒

ทานจงเตอนวาตองมสตทจะปลกเรายกจตขนดวยวรยะบางคนไมมพนฐานความรความเขาใจในหลกพระพทธศาสนา

เจรญสมาธไปไมถงไหน ไดเหนนมตเปนภาพตางๆ นาอศจรรย หลงเอาเปนจรงเปนจง สาคญตนผดวาไดบรรลธรรมขนนนขนน แมกระทงเขาใจเอาวาเปนนพพาน ๑ ศล กทาหนาทเปนฐานรองรบ แตเปนทรองรบตวผทางาน เหมอนแผนดน หรอพนทเหยยบยนของบคคลผทางาน สวนสมาธ เปนทรองรบและรวมไวซงสงทถกใชในการทางาน

๒ พลวสมาธ ปน มนทวรย สมาธสส โกสชชปกขตตา โกสชช อภภวต. แปลวา: คนทสมาธแรง แตความเพยรออน ความเกยจครานยอมครอบงา เพราะสมาธเขาพวกกนไดกบโกสชชะ. (เชน ท.อ. ๒/๔๐๓)

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 49สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๓๔

ไมตองพดถงคนทวไป แมแตผชานาญชนครอาจารย บางทานเกงในฌานสมาบต ชาชองมานาน จนจตใจสงบอย เสมอ เหมอนดบกเลสหมดแลว กสาคญผดวาตนเปนพระอรหนต แตแทจรงนน ลกลงไปกเลสยงคงอย แตเพยงสงบไปดวยกาลงสมาธทแกกลา เหมอนหญาทถกศลาทบไว (เชน วภงค อ.๕๒๙; วสทธ.๓/๒๖๙) ทานทเปนอยางน บางทยงแกไขยาก เพราะมนใจในสงทหลงผดโดยไมรตว

นบประสาอะไรกบคนทวไป ผไมไดเรยนรเกยวกบประสบ-การณทางจต พอมาประสบกบภาวะดดดมดมดา ซาบซานซซาอยางไมเคยนกฝน กทงสาคญผด และตดเพลน ทงทแทจรงภาวะทแสนดอยางนน กเปนเครองบอกอยในตววา นนคอ ไมใชมรรค ผล นพพาน แตเปนเพยงอาการของจตในบางขนตอนของการทาจตตภาวนา

ภาวนาดานจต แมไดสมาธประณตเทาไรๆ ไปไดไกลทสดกคอฌานสมาบต และโลกยอภญญา ซงเกงกลามาก อยางโยคฤาษทมตงแตกอนพทธกาล พอไดบรรลแลว กดมดาสขสนตอยกบการเลนฌานกฬา หรอไมกวนวายอยกบเรองฤทธเดชปาฏหารย กลายเปนการปดกนโอกาสของตนเอง ทจะบรรลอสรภาพแหงปญญา

พดโดยยอ ภาวนาดานจต ตองระวง เพราะมทางเขว จะกลายเปนภาวนาเทยมไดงาย เนองจากมประสบการณทางจตทดมาลอหรอหลอกใหตดหรอเตลด โดยเฉพาะ

๑. ความรสกวเศษ อศจรรย เหมอนจะมพลงอานาจยงใหญ๒. ความรสกวาไดสมผสภาวะ หรอแดนเรนลบ ทคนสามญ

ไมมทางไดรจก

50 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓๕

๓. ไดพบเหนสงแปลกใหมอยางไมเคยประสบจาพวกนมต ททาใหหลงวาเปนจรง และหลงวาบรรลนนน

๔. ความสขทดมดาเอบอาบซาบซาน หรอสงบลกซง อยางไมเคยม

ดวยเหตน โยคฤาษดาบสในชมพทวปทเกงกลามากจงมาตดเพลนและหยดตนกนอยแถวน

จงตองระวงไมใหใครพาเอาพระพทธศาสนากลบไปตดอยแคฤาษชไพรเหลานน

เปนอนวา ถาปฏบตไป ไดเจออะไรดทางจต ตองรบคดวา เราอยาตดอยแคฤาษ

เรามสทธเสพสมผส แตอยาตดอยาหลง ตองรทน และผานมนไป

จาไววา ภาวนาดานจตมคณยงทเกอหนนปญญา แตถาปฏบตผด กลบยงปดกนปญญา และพาหลงผด กลายเปนมจฉา-สมาธ

สาหรบชาวบาน หลายคนมทกข ประสบปญหาชวตหรอกจการ พอมาบาเพญสมาธแลว ใจสงบสบายกเลยตดใจ พอเจอปญหาอะไรหนกๆ หรอทกขมากๆ กไปเขาสมาธ ไมขวนขวายทจะเรงแกปญหาใหหมดสนไป ตลอดจนไมใสใจภารกจทรบผดชอบ กลายเปนการหลบทกขหนปญหา ทงปญหาและทกขใหคางคาหมกหมม เปนปมทจะกอความยงยากตอไปภายหนา หรอแกคนอน อยางนเรยกวาเปนการปฏบตผด ถอวาตกอยในความประมาท ตองเอาสมาธมาเปนฐานใหแกการเพยรพยายามใชปญญา จงจะแกปญหาดบทกขไดจรง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 51สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๓๖

ปญญาเปนยอดรวมใหทกอยางลงตวไดท

ทวาปญญาปลดปลอยจตใหเปนอสระนน ใหดจากความจรงทงายๆ ตามธรรมดาวา คนเราเมอพบอะไรทไมร หรอตกอยในสถานการณทไมเขาใจ เมอไมรวา สงนนคออะไร เปนอยางไร ตนควรจะทาอะไรอยางไร กจะเกดความรสกอดอด ตดขด บบคนทนท เรยกวาเกดทกข หรอเปนปญหา แตพอรขนมาวา คออะไร เปนอยางไร จะตองทาอยางไร กโปรงโลง แกปญหา ดบทกขได หลดพนไปทนท

ปญญาเทานนทจะดบทกขแกปญหาไดจรง สมาธดบทกขจรงไมได สมาธชวยไดเพยงเหมอนพกรบไวกอน พอใหผอนคลาย แตถาพกรบแลวมวนอนเพลนปลอยเวลาผานไป ไมเอาเวลาพกรบและเรยวแรงกาลงทไดจากการพกนนมาใชเตรยมการตอไป ไมไดใชปญญาแกปญหา กอาจยงซารายใหปญหารนแรงยงขน ทางทถกจะตองเอาสมาธมาชวยทาจตใจใหสงบมนคง ทจะใหปญญาทางานอยางไดผล ดงทเรยกวา เอาสมาธเปนบาทแกปญญา ตองระลกไววา ปญญาเปนตวดบทกขแกปญหาทแทจรง

แมแตในเหตการณเลกๆ นอยๆ ในชวตประจาวน ถาเราอยกบจตใจทพบเหนสงตางๆ แลว ชอบใจบาง ไมชอบใจบาง กตองเจอปญหาเกดทกขอยเรอยๆ วธการทางจต ดวยการสงบใจ สะกดระงบไว ไมทาใหพนปญหาไดจรง ไดแคผอนหรอพกไว ตองเอาปญญามาเปนตวถอนรากตดขาด

ปญญาสามารถเปลยนสภาพจตใหม หรอปลดปลอยจตให

52 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓๗

หลดพนไป เชน เจอหนาคนอน เขาบง เราไมชอบใจ กโกรธหรอเครยด เกดทกข เปนปญหา แตพอมโยนโสมนสการ ใชปญญา มองไปทางเหตปจจย โดยตงขอพจารณาวา เขามปญหาอะไร ไมมเงนใช หรอถกใครดมา หรอทะเลาะกบแฟน มอารมณคางจากบาน ฯลฯ ใจกโลง หายโกรธ หายเครยด อาจจะเปลยนเปนสงสารเขา มกรณา และชวยหาทางแกปญหาใหเขาดวย

คนมกประทบใจกบภาวนาดานจต ตดอยทอทธฤทธปาฏหารย หรอไมกทความสขอนลกซง อยางแรกกเปนจดลอใหเขว อยางหลงกชวนใหตดจม ดงไดกลาวแลววา สขจากภาวนาดานจตจะเปนไปในทางดดดมดมดา ซซาซาบซาน หรอสงบซง ซงมคณคาตอชวตอยางสง แตชวตกตองการเพยงชวครงชวคราว ถาไมรจกปฏบตใหถกตอง กจะเปนภย ทาใหตดเพลนจมอย ไมกาวหนาตอไป และตกอยในความประมาท

ขนสดทาย ชวตตองการความสขแหงอสรภาพของปญญา ทโปรงโลงสวาง ดวยความรเทาทนถงความเปนจรง และวางใจถกตองตอสงทงหลาย อนเปนสขแททยงยน

ในทสด วาโดยพนฐาน ปญญาสาคญทสด เพราะการทาบญ เปนกระบวนการฝกศกษาพฒนาคณภาพชวต คอการทาความดทมการฝกตนไปดวย กระบวนการพฒนานจะดาเนนไปได กเพราะมปญญามาชนา บอกทาง แกไข จดปรบหรอปรบปรง และทาใหเปนอสระ ดงกลาวแลว

พดใหเขาใจอยางงายๆ วาทาน และ ศล เปนบญระดบพฤตกรรม มาฝกใหเราเคลอน

ไหวทาในทางทด แตยงอาจจะฝนจตจาใจหรอหวงผลบางอยาง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 53สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๓๘

ภาวนาดานจต โดยเฉพาะเมตตา มาชวยใหทาทานและศลอยางเตมใจบรสทธใจและไดความสข แตภาวนาดานจตนนกาวไปกบสมาธ ททาใหสงบ นง ซงอาจทาใหเฉอย ตด และเพลนหลงได

พอปญญามาบอกและนาทางให กแกไขจดปรบใหทกอยางลงตวพอด ทจะเดนหนาไปถงจดหมาย

ขอใหดพทธพจน ทตรสในเรองอนทรย ๕ วา“ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนเรอนชนมยอด . . . เมอใด

เขายกยอดขนแลว เมอนน กลอนเรอนกจะตงไดท มนลงได . . .เมออรยสาวกมปญญาแลว ศรทธา . . . วรยะ . . . สต . . . สมาธอนเปนธรรมทคลอยตามปญญานน กจะทรงตวไดท”

(ส.ม.๑๙/๑๐๒๘-๙/๓๐๒)

ตองไมขาดกจกรรมเสรมปญญาพทธศาสนาจงจะมชวตชวา ไมแหงเฉา

เนองจากพระพทธศาสนาถอวาปญญาภาวนา คอการพฒนาปญญา เปนขอปฏบตสาคญ เปนยอดรวมของภาวนา ทเปนการพฒนาคนทงระบบ ดงนนทานจงใหความสาคญเแก สวนะ(การฟง หรอสดบเลาเรยน = บญกรยาขอท ๘) และเทศนา (การแสดง หรอชแจงอธบาย = บญกรยาขอท ๙) อยางมาก เพอใหเราไดประโยชนจากกลยาณมตร ในการกนพลาด แกไข และกาวตอไปในการปฏบตทกอยาง จนถงความรแจงสจธรรม

ในวดสมยพทธกาล และตามพระวนย มอาคารหลงหนงทเปน

54 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓๙

สวนประกอบสาคญ เรยกวา “อปฏฐานศาลา”๑ เปนศาลากลางวด ทภกษทงหลายจะไดเฝาพระพทธเจาเมอเสดจมาแสดงธรรม แตใชสาหรบกจกรรมหลายอยาง เรมแตเปนหอฉน (โภชนศาลา) ทใชประโยชนชวเวลาสน และใชเปนทประชมทวไป (สนนบาตศาลา)ทงเปนทพจารณาวนจฉยเรองวนย เปนทพดธรรม แสดงธรรม สนทนาธรรม คอทงธรรมกถา และธรรมสากจฉา อนเปนการปฏบตตามหลกอปรหานยธรรม (ธรรมทจะทาใหเจรญอยางเดยว ไมมเสอม เชน หมนประชมกนเนองนตย)

กจกรรมหลกหรอการใชประโยชนสวนใหญทอปฏฐานศาลาน กคอการพบปะสนทนาและแสดงธรรมกน บางครงทานจงใหความหมายของอปฏฐานศาลานวาเปน “ธรรมสภา”๒ ดงมเรองทกลาวถงบอยๆ ในพระสตรและอรรถกถาวา พระสงฆกลบจากบณฑบาตแลว หลงภตตาหาร นงประชม แสดงธรรมหรอสนทนาธรรมกน พระพทธเจาเสดจไปทศาลานน ตอนเยนๆ คาๆ ภกษทงหลายสนทนากนคางอย ตรสถาม ถาพดใหกนฟงหรอสนทนากนเปนประโยชนด กประทานสาธการ ถาพดจาในเรองทไมเปนประโยชน กตรสสอนแนะนา

บางครงเสดจไปถง ภกษบางรปกาลงอธบายธรรมแกทประชม กจะทรงหยดประทบยนฟงรออยขางนอก จนจบเรองจงทรงใหสญญาณ แลวเสดจเขาไป เคยมบางทภกษบางทานแสดงธรรมยาว พระองคประทบยนฟงอยขางนอกรอจนอรณขน การททรงปฏบต

๑ มาจาก อปฏฐาน (การยนหรอคอยอยใกลๆ, การปรากฏตว, การเฝา, การบารงดแล) + สาลา (ศาลา, หอ, โรง)

๒ ด ความหมาย เชนท วนย.อ.๒/๓๓๙; นท.อ.๑/๑๙๔; อ.อ.๑๐๖; วนย.ฏกา ๒/๒๗๗

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 55สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๔๐

เชนน เพราะทรงเคารพธรรม๑ เชนเดยวกบทเมอทรงแสดงธรรม ไมวาแกใคร แมแตแกคนขอทานหรอพรานนก กทรงแสดงโดยเคารพ คอทรงตงพระทยพยายามใหเกดประโยชนแกเขาจรงๆ๒

บางครง พระพทธเจาทรงมเรองราวสาคญทจะทรงบอกแจงแกพระสงฆใหทวถง กทรงมพทธบญชาใหมาประชมทอปฏฐาน-ศาลา ดงเชนทเคยประชมภกษหมดทกรปในเมองราชคฤหบาง ภกษทงหมดในเมองเวสาลบาง

นอกจากประชมพจารณาปรกษางานการ และมกจกรรมเสรมปญญาภายในวดแลว อปฏฐานศาลายงเปนชองทางสอสารกบชมชนอน หรอกบสงคมใหญภายนอกอกดวย ดงเชนเปนทพระอาคนตกะมาพบพระในวดเปนตน

ถาเทยบดกบสภาพปจจบนจะเหนวา กจกรรมหรอบญกรรมหลกสวนนไดเลอนลาง หรอแมกระทงจางหายไปจากวถชวตและบรรยากาศในวดวาอารามทวไปจานวนมากหรอสวนใหญ ถาจะใหพระพทธศาสนาฟนชพขนมาอยางเปนแกนสาร กจะตองพยายามจดใหมบญกรรมแหงสวนะและเทศนาในอปฏฐานศาลาน กลบขนมาอกในรปใดรปหนง

สาหรบคฤหสถ นอกจากฟงธรรมจากพระสงฆแลว นอกวดกจะตองมบญกรรมทางปญญา คอกจกรรมชแจงอธบายสนทนาปรกษาตางๆ ทเสรมปญญาดวย

ในชมพทวปสมยโบราณ เมอมการปกครองระบบคณราชย

๑ เชนอยางเรองใน อง.นวก.๒๓/๒๐๘/๓๗๑๒ ด อง.ป จก.๒๒/๙๙/๑๓๗

56 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๔๑

(ทบางทานเรยกวาแบบสามคคธรรม) ซงชนชนปกครองจานวนมากบรหารงานรวมกน เชน แควนวชช และแควนมลละ เปนตนในแควนเหลาน มศาลาวาการแผนดนอยกลางเมอง เรยกวาสนถาคาร (หรอสณฐาคาร) หรอสนถาคารศาลา

เมอมกจการงานเมองเกดขน ราชาทงหมดจะตองมาประชมปรกษาพจารณาและวนจฉยรวมกน ขาดคนเดยวกไมได ถาไมอาจมารวมประชมตองมอบฉนทะ

ไมวาจะเปนการสงคราม เชน จะจดเตรยมกาลงชาง มา รถ เทาไร เตรยมเสบยงอยางไร หรอการบารงบานเมอง เชน จะเรมการไถ หวาน ไดหรอยง หรอจะตอนรบแขกเมองอยางไร ตลอดจนเรองราวทดงามเปนประโยชนแกประชาชนหรอแกสงคมโดยทวไป เชนเรองพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ ดงทมลลกษตรยใชสนถาคารเปนทจดพธบชาพระธาตของพระพทธเจาหลงพธถวายพระเพลงพระพทธสรระ พดสนๆ วา ไมวาจะมราชกลกจ หรอโลกตถจรยา กมารวมกนประชมพจารณา มมตรวมกน

นอกจากใชเปนทปรกษาการแผนดนแลว กเปนศาลาประชาคมของราษฎรทงหลายดวย แมในแควนทเปลยนการปกครองเปนแบบเอกราชยหรอราชาธปไตย ไมใชสนถาคาร หรอสณฐาคาร ในการบรหารงานแผนดนแลว เชนทเมองราชคฤห และสาวตถ กยงมสนถาคารเปนทมาพบปะชมนมกนของประชาชน เพอพกผอนหยอนใจ และจดหรอมกจกรรม โดยเฉพาะการสนทนาถกเถยงปญหาตางๆ๑ เชน เรองทศกรรฐลกพานางสดา ๑ ผสนใจอาจด ม.อ.๓/๑๓; ส.อ.๓/๑๐๒; อง.อ.๓/๒๒๙ ฯลฯ

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 57สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๔๒

(รามายณะ) เรองอะไรแนเปนมงคล (ทมาสวนหนงของมงคลสตร)เรองพทธลกษณะ ฯลฯ

แมแตนกทาบญ หรอนกกจกรรมบญกลมเพอนมฆมาณพ ซงอยในหมบานเลก ๆ กยงใชทกลางบาน หรอสถานทตามธรรมชาต ประชมปรกษาหารอการงานทรวมกนทา พรอมทงหาและใหความรแกกน

เมอชมชนใหญขนอยางในปจจบน ถามศาลาหมบาน หรอสนถาคาร/สณฐาคาร ทานองน เปนทประกอบบญกรรม ในการประชมปรกษาหารอกจการ และจดกจกรรมเสรมปญญา รวมทงเปนทสอสารสมพนธแลกเปลยนความรและประสานความรวมมอกบคนตางชมชน ตลอดจนสงคมใหญภายนอก กจะเปนทางแหงความเจรญงอกงามของชมชนไดเปนอยางด๒

ทยกเรองเกามาพดน กเพอทบทวนใหเหนและไดคตทวา พระพทธศาสนาใหความสาคญแกการพฒนาปญญา และการเรยนรเพอใหเกดปญญาภาวนานน ดวยระบบชมชนกลยาณมตร ทรวมกนและเออตอกน ในการพาใหทงตนเองและชมชนกาวไป ๒ คนไทยเวลาน ไมวาชาวบานหรอชาวเมอง ถกมองวาเปนคนทเหนแกสนกสนานบนเทง ถามศาลาหรออาคารสาหรบกจกรรมสวนรวม กจะคดถงการสงสรรคบนเทงกอนอน คดแตจะชมนมกนเลนสนก เสพสรา ตลอดจนการพนน ถาเปนกนอยอยางน ชวตและสงคมจะเอาดไมได

ถาจะเปนชาวพทธกนใหสมชอ ชมชนจะตองพสจนความเขมแขง และเดนหนาในบญใหได เชน ถาสรางสนถาคารหรออปฏฐานศาลาขนมา กชวนกนตงกตกาวา สรายาเสพตด การพนน จะขนศาลาหรออาคารนไมได และจะตองเนนกจกรรมสงสรรคทสงเสรมคณภาพชวตจตใจและปญญา

ถายงออนแอ เรรวน หรอไมมนใจ กอาจจะใชศาลาวดเปนทเรมตนกจกรรมของชมชนไปกอน และตองรกษากตกาขางตนนนใหได

58 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๔๓

ดวยกนในความเจรญงอกงาม บรรลประโยชนสขชมชนชาวพทธยคปจจบน ไมควรจะปลอยตวเสอมถอยซบเซา

เมอรตวมองเหนความหางเหนและความคบแคบคลาดเคลอนในเรองการทาบญ โดยเฉพาะระดบปญญาภาวนานแลว กควรจะรอฟนกจกรรมเสรมปญญาตามคตเดมนขนมาจดทา ใหไดสาระสาคญ คอการประชมปรกษาทากจกรรมรวมกน และการเสรมเพมพนปญญา ใหความเจรญหรอพฒนาในบญ ปรากฏผลชดเจนออกมาในชวตทเปนจรง

“บญ” กบ “ยญ” หมนเทยบกนไว ความเขาใจจะไดไมถอยหลงลงหลมพราหมณ

เนองจากพระพทธศาสนาเปนคาสอนใหม ท เกดขนทามกลางสภาพเดม หรอภมหลงแหงลทธศาสนาทพระพทธเจาทรงตเตยนหรอคดคาน เพราะฉะนนจงควรทบทวนเทยบความแตกตางไวเสมอๆ ทงเพอความเขาใจในหลกพระพทธศาสนาใหชดเจน และเพอไมใหถอยกลบไปตกหลมของลทธศาสนาเกา จงขอยอนกลบไปทบทวนความแตกตางนนอกครงหนง

เมอพระพทธเจาเขาประดษฐานพระพทธศาสนาในเมองราชคฤห นครหลวงของแควนมคธ กทรงเรมลมเลกการบชายญทนท ชฎล ๑๐๐๐ มอรเวลกสสปเปนตน ผเปนหลกใจของชาวเมองราชคฤห ไดละเลกทงความนยมอทธฤทธปาฏหารย และการบชาไฟ มาขอบรรพชาอปสมบทตามเสดจพระพทธเจา

ณ มหาสมาคม มพระเจาพมพสารมคธราชเปนประธาน ท

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 59สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๔๔

รอสดบธรรมกถาของพระพทธเจา ในเมองราชคฤห เมอพระพทธเจาตรสถามวา

“ดกรทานผเปนชาวถนอรเวลา เปนอาจารยสอนเหลาชฎลทงหลาย ผผายผอมเพราะการบาเพญพรต ทานมองเหนเหตผลอะไร จงไดละทงไฟ (บชายญ) เสย?”พระอรเวลกสสปะ อดตหวหนานกบวชชฎลผบชาไฟ ได

ประกาศสารภาพตอพระพกตรของพระพทธเจาวา“การบชายญทงหลาย ยอมหมายใจใฝปรารถนาซง

ประดากาม ทงรป เสยง รส และอสตร ขาพระองคทราบแลววา สงทปรารถนาอยางนเปนมลทนในชวต จงมไดตดใจในการเซนสรวงบชา” (วนย.๔/๕๗/๖๖)

คาสอนคดคานและแนะนาใหเลกบชายญ มในพระไตรปฎกอกมากมาย ขอยกมาอกแหงหนง เปนคาตรสของพระเจาเนมราชโพธสตววา

“ราชา กษตรย และพราหมณทงหลายจานวนมากมาย บชายญกนแลวตางๆ หลากหลาย กไมลวงพนภาวะทตองจากโลกนไป๑...ขาพเจาจะนอมไหวอยางไมจากดเวลา ตอบคคลผประพฤตตรงตามธรรม ไมวาจะมชาตตระกลหรอไม เพราะวามวลมนษยมกรรมเปนเผาพนธ คนทกวรรณะเมอไมตงอยในธรรม ยอมควาลงสนรก คนทกวรรณะประพฤตธรรมอนอดมแลว กยอมบรสทธ (เหมอนกน)”

(ข.ชา. ๒๘/๕๒๗/๑๙๙; ๕๓๐/๒๐๐)

๑ “เปตตต” อรรถกถาวา หมายถง การวายวนอยในกามภพ

60 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๔๕

คนทงหลายทวไป ปรารถนากามสข ทรพย อานาจ ความยงใหญ และการเกดในสวรรค พราหมณสนองความปรารถนาของคนเหลานน โดยใหบชายญ คนทมหรอไดกามสมบต มทรพย อานาจ และความยงใหญอยแลว กยงปรารถนาสงเหลานนยงๆ ขนไปอก พราหมณกสนองดวยการใหประกอบพธบชายญทใหญโตโอฬารยงขนๆ ดงเชน อศวเมธ อยางทเคยกลาวถงแลว ตลอดจน สรรพเมธ (ฆาครบทกอยางบชายญ รวมทงมนษย)

กลาวโดยยอ เมอพระพทธศาสนาแผขยายออกไป คาสอนใหมของพระพทธเจา ไดทาใหเกดการเปลยนแปลงในระบบความคดและวถชวตของประชาชน ตางออกไปจากความเชอเกาในศาสนาพราหมณ โดยแยกเปน ๒ สวน

๑. ในแงจดหมาย ยอมรบความตองการของมนษย แตใหขดเกลาประณตขนไปจนเปลยนใหมได โดยอาจแยกเปน ๒ ระดบ

๑) ยงปรารถนากามสข ทรพย ยศ สวรรค เปนผลตอบแทน แตใหใสใจประโยชนสขของชวตและชมชนในปจจบนไปพรอมกนดวย (=กรณทวไป)

๒) ละผลตอบแทนทสนองความเหนแกตนโดยสนเชง มงนพพาน เพอวมตต วสทธ สนต และอสรภาพทแทจรง๑

๑ ตอมายคหลงพทธกาล พราหมณปรบปรงหลกการของตนอยางทกลายเปนฮนด และหนไปเนนทคาสอนพรอมทงขอปฏบตแบบสละโลกดวย กลายเปนแนวโนมใหม ดงทไดเพม “สนยาส” (นกบวชเรรอน ทสละทกอยางเพอมงตอโมกษะ) เขาเปนอาศรมสดทายในหลก อาศรม ๔ [แตกอนโนน เขาใจกนวา พราหมณมหลกอาศรม ๔ มากอนพทธกาล แตปจจบนน เปนทรและยอมรบกนแลววา พราหมณยคฮนดไดเพม “สนยาส” ขนมาภายหลง ดวยอทธพลของพระพทธศาสนา ดงทแมแตสวามวเวกานนทะ นกบวชฮนดคนสาคญแหงยคปจจบน กไดยอมรบ ด Lalmani Joshi, Studies in the Buddhistic Culture of India (Delhi: Motilal Banarsidass, 1987), pp.340, 348, 367]

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 61สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๔๖

ซงทาใหพรอมทจะบาเพญกจ เพอประโยชนสขของพหชน และคนทงโลก (เชนเรองชฎลทกลาวแลว)

๒. ในแงวธการ เนนการไมเบยดเบยนผอน และพฒนาชวตของตนเอง เรมแตใหเลกการบชายญโดยสนเชง (ถาใครยงเคยชนตดในการบชายญ กใหเปลยนวธบชายญ จากการทาลายชวตสงเวยเทพเจา มาเปนการบาเพญทานบารงเลยงชวตของคนและสตวทวไป)๑ โดยใหเปลยนจาก ยญกรรม มาเปนบญกรรมและกอาจจะแยกได ๒ ระดบ เชนกน

๑) การทาบญ/บญกรยา/บญกรรมทวๆ ไป คอ ทาน ศล ภาวนา ซง เปนการพฒนาคณภาพชวตของผทยงปรารถนากามและภพ (เรยกรวมๆ วา โอปธกบญ)

๒) การฝกศกษาพฒนาตน ดวยศล สมาธ ปญญา ในระบบไตรสกขาทสมบรณ เพอดาเนนอรยมรรคอยางบรสทธ สละกามและภพสนเชง (ยอมใหเรยกเปนบญวา นรปธบญหรออนปธกบญ หรอโลกตตรบญ)

บางทพราหมณกใชคาวา บญ แตความหมายตางกน อาจพดงายๆ วา พราหมณวา บชายญแลวจะไดบญ แตพทธวา ตองทาบญ จงจะไดบญ (ถาบชายญ กกลายเปนบาป) บญของพราหมณเปนอานาจวเศษทเกดจากการทาใหเทพเจาโปรดปราน แตบญของพทธเปนคณสมบตพเศษของชวตทเกดจากการทาเหตปจจยซงเปนอานาจในตวของธรรมชาต

๑ ตวอยางเชน กฏทนตสตร, ท.ส.๙/๑๙๙-๒๓๘/๑๖๒-๑๙๑; มาฆสตร, ข.ส.๒๕/๓๖๑/๔๒๐

62 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๔๗

ถาพระไมสอนหลกการทาบญใหตรงไวไมชาคนไทยคงหนไปบชายญ

อาจสรปขอแตกตางระหวาง ยญกรรมของพราหมณ กบบญกรรมของพระพทธศาสนาอกแบบหนง ดงตอไปน (การทเขยนไวน มใชเพยงเพอใหเหนความแตกตางระหวางการทาบญ กบการบชายญทมการฆาสตว หรอฆาคนบชาเทพเจาเทานน แตพงมองยญกรรมในความหมายทกวาง คอการกระทาทมลกษณะเปนการออนวอนขอผลจากอานาจดลบนดาลโดยทวไป)

๑. ในแงจดหมาย• พราหมณสนบสนนใหปรารถนากาม ทรพย อานาจ ความยงใหญ ทเปนผลตอบแทนสวนตวอยางเตมท แมตองเบยดเบยนชวตของผอน๑

• พทธศาสนายอมใหปรารถนากามเปนตนนน แตไมใหเบยดเบยนผอน โดยเฉพาะใหคานงถงประโยชนสขแหงชวตของตนและของชมชนไปดวยพรอมกน (หลกไมเบยดเบยนตน – ไมเบยดเบยนผอน, หลกอตตตถะ/ประโยชนตน – ปรตถะ/ประโยชนผอน คกนไป)

๒. ในแงหลกการ• พราหมณถอวา ทกสงอยภายใตอานาจของเทพเจาทจะจดสรรบนดาล ไมวาชวตหรอสงคมกตองขนตอ

๑ ทวาน มใชหมายความวา พราหมณจะมแตความชวราย ไมมคาสอนใหทาความด ศาสนาพราหมณกมคาสอนใหทาความด แตจากดอยในหมชนรวมวรรณะ หรอมงความดงามสาหรบสงคมของพวกตน โดยเฉพาะมการปฏบตทโหดรายทารณตอคนวรรณะตาเปนอยางมาก

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 63สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๔๘

เทวประสงค ความโปรดปรานของเทพเจาเปนตวกาหนด มนษยจงตองเซนสรวงบชายญ เพอเอาอกเอาใจเทพเจาใหบนดาลผลทปรารถนา

• พทธศาสนาสอนวา สงทงหลายเปนไปตามธรรมดาคอกฎธรรมชาตแหงเหตปจจย ชวตของบคคลจะทรามหรอประเสรฐ (ม.อ.๑๔/๕๘๑/๓๗๖) โลกคอสงคมมนษยจะเปนไปอยางไร (ม.ม.๑๓/๗๐๗/๖๔๘) กอยทมนษยสรางสรรคปรงแตง ดวยกรรม คอเจตจานงทแสดงออกเปนการกระทาตางๆ เจตจานงของมนษยพรอมดวยกฎธรรมชาตเปนตวกาหนด มนษยจงตองทาความดเพอสรางสรรคชวตและสงคมทด

๓. ในแงวธการ• พราหมณสอนวา ผลทปรารถนาจะสาเรจดวยการบชายญ หรอยญกรรม คอ เซนสรวงออนวอนตอเทพเจา ซงแยกประเภทเปนยญพธตางๆ มากมาย

• พทธศาสนาสอนวา ผลทปรารถนาจะสาเรจดวยการทาบญ หรอบญกรรม คอ การกระทาความด ทแยกประเภทเปน ทาน ศล ภาวนา

๔. ในแงลกษณะทปรากฏ• ยญกรรมของพราหมณนน เปนพธกรรม เพอตดตอสอสารกบเทพเจา โดยตองอาศยพราหมณ เปนผประกอบพธ มงทความพอใจโปรดปรานของเทพเจา ฉะนน โดยทวไป จงตองพยายามทาใหใหญโตโออา

64 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๔๙

มการตระเตรยมมาก ใชเงนทองมหาศาล (มหารมภะ)๑• การทาบญตามหลกพระพทธศาสนา เปนการกระทาตามหลกเหตปจจยในกฎธรรมชาต คอหลกกรรม มงทาชวตใหมคณสมบตตางๆ เพมขน เชน เรองของการฝกศกษาพฒนาตน ดวยการทาความดให เกดประโยชนสขแกชวตและชมชน เปนเรองของกจกรรมในชวตจรง ความสาคญอยทเจตนาและคณสมบตของการกระทานนเอง เชนความยงใหญของจตใจทเสยสละ จงไมตองเตรยมการมากมายใหใหญโตโอฬาร (นรารมภะ)๒

๑ คาประกอบพธทมอบใหแกพราหมณ เรยกวา “ทกษณา” (บาล = ทกขณา) พระพทธเจาทรงสอนใหเปลยนมาเปนคาเรยกทานทถวายแกพระภกษสงฆ ดวยศรทธา เชอกรรม “ภกษสงฆเปนทกขไณย (ผควรแกทกขณา) เพราะชกนาชาวบานในกลยาณธรรมทงหลาย”(ท.อ. ๓/๒๙๑) ไมใชเพราะมาประกอบพธให

๒ ในพระพทธศาสนา พธกรรมมบางเพยงเปนสวนประกอบเพอเปนเครองนดหมาย สรางความพรกพรอม ชวยสอสาระ และใหมแบบแผนทางวฒนธรรมเปนเครองฝกวนย แตตอมามแนวโนมทจะเนนหรอนยมพธกรรมมากขน จนพธกรรมตามแบบพราหมณกเฟองขนมา ฉะนน จะตองไมประมาท ตองระวงไมใหกลายเปนวา มแตเครองปรงแตงรส หาเนอหรอสาระไมได

ยกตวอยางเชน ในเรองทาน พระพทธเจาทรงเนนสปปรสทาน (การใหอยางสตบรษ) ใหใหของสะอาด ประณต สมควร ดวยศรทธา โดยเคารพ ถกเวลา ดวยพจารณา โดยมจตผองใส เปนตน ไมกลาวถงพธกรรม (ด ม.อ.๑๔/๑๕๑/๑๑๔; อง.ป จก.๒๒/๑๔๗-๘/๑๙๒; อง.อฏก.๒๓/๑๒๗/๒๔๘; อง.นวก.๒๓/๒๔๘๘/๔๐๕)

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 65สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๕๐

กวดใหกลบเปนนาบญ กจะมทนสรางชมชนทด

ขอทตองยาไวเปนพเศษ กคอ หลกความสมพนธอยางเกอกลกน และความเจรญงอกงามไปดวยกน ระหวางบคคลกบชมชน หรอระหวางชวตกบสงคม

ดวยทาน และศล ซงรวมทงสมมาอาชวะและไวยาวจจ หรอพยาวจจ บคคลกจะชวยกนสรางสรรคชมชนใหอยด มความเจรญงอกงามมนคง และเปนสภาพแวดลอมทเออตอความเจรญงอกงามและประโยชนสขของทกคน

ดวยภาวนาทงดานจตและดานปญญา แตละคนกจะทาชวตของตนใหดงาม มความสขความเจรญ เปนชวตทประณตประเสรฐ เขาถงประโยชนสขทสงยงขนไป๑ พรอมทงเปนผพรอมทจะทาประโยชนใหแกเพอนรวมชมชน และเปนผนาชมชนไดอยางด

ทกคนรบผดชอบตอชวตของตน และทกคนอยในชมชน ทกคนเมอเปนพทธศาสนกชน กควรปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจา อยางนอยกใหชวตและชมชนของตนเปนเครองพสจนความเปนชาวพทธ ดวยการทาบญตามหลกบญกรยาวตถ ๓ ประการน

ถาชาวพทธทาชวตและชมชนของตนใหเปนผลพสจนของการทาบญไมได จะเรยกสงคมไทยวาเปนสงคมพทธไดอยางไร

โดยเฉพาะองคประกอบอยางหนงทสาคญของชมชน ทรกน ๑ หมายถง อตถะ ๓ คอ ประโยชนทตาเหน (ทฏฐธมมกตถะ) ประโยชนเลยตาเหน

(สมปรายกตถะ) และประโยชนสงสด (ปรมตถะ) พรอมทงอตถะอก ๓ คอ ประโยชนตน(อตตตถะ) ประโยชนผอน (ปรตถะ) และประโยชนรวมกนทงสองฝาย (อภยตถะ)

66 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕๑

สบมาวา เปนศนยกลางของชมชนไทย กคอ วด จะตองหนมา ทบทวนและเสรมยาจตสานกกนใหจรงจงหนกแนนวา วดเปนศนยกลางของชมชนไทยขนมา และจะคงเปนศนยกลางของชมชนไทยอยตอไป กเพราะเปนนาบญของชมชน

พระสงฆกบชาวบาน หรอวดกบชมชน จะตองหมนทบทวนตรวจสอบความสมพนธตอกนใหถกตองตามพทธโอวาท ทงหลกอามสทาน-ธรรมทาน และขอปฏบตในทศ ๖

ขณะทชาวบานอปถมภบารงพระสงฆดวยปจจย ๔ โดยตงจตกศล มงหมายใจจะทาวดใหดใหเปนแหลงแหงบญ และเปดประต ทงประตบานและประตใจ ทจะรบพระธรรมคาสอน พระสงฆกตงจต“อนเคราะหดวยนาใจอนงาม” คดหวงใหชมชนหรอหมบานอยกนดมความสข ปราศจากการเบยดเบยน และใสใจใหความรแนะนาสงสอนพอบานแมเรอนและลกหลานของเขา ใหเจรญงอกงามในบญทจะทาชวตใหด มความสมพนธอนเกอกล แตไมเลยเถดไปจนกลายเปนคลกคล

พระภกษสามเณรในวดของชมชน จะตองอทศตนใหแกการฝกศกษาพฒนาตนในไตรสกขา พรอมกบมความสามารถและเอาใจใสทจะชกจงแนะนาชาวบานใหเจรญพฒนาในบญกรยาทง ๓ อยางสมบรณตามความหมาย ใหชาวบานมศล ๕ เวนอบายมข ขยนหมนเพยรประกอบการงานอาชพ ชวยเหลอเกอกลกน รวมกนทาทองถนใหนาอยเปนรมณย สรางสรรคชวตและชมชนของตนดวยความรวมแรงรวมใจ ใหชมชนรนรมยสามคค และใหชวตดงามมความสข

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 67สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๕๒

ถาพระสงฆปฏบตไดอยางน กจะทาใหวดเปนศนยกลางของชมชน โดยเปนนาบญอยางด ซงเปนแหลงทบญจะเจรญงอกงาม แผขยายประโยชนสขแกชมชนและประชาชนไดสมจรง

ถาเราชวยกนทาใหพระสงฆและวดเปนศนยนาบญของชมชนอยางนได สงคมไทยกจะชอวารจกใชทรพยากรทมอยใหเปนประโยชน พระพทธศาสนากจะชอวาอานวยประโยชนสขแกพหชนสมความมงหมาย วดกจะยงคงเปนศนยกลางของชมชนอยตอไป และอยางนจงจะเปนความเจรญมนคงทแทของพระพทธศาสนา

พระพทธศาสนาจะเปนศาสนาประจาชาต เมอวดเปนนาบญทแทของชมชน ความยงใหญของพระพทธศาสนาอยทบญซงเกดมคณคาสงผลเปนความสขความเจรญงอกงามแกชวตและชมชนหนวยเลกๆ นอยๆ ทแผกระจายทวแผนดนไทย หาใชอยทความใหญโตโออาของวตถหรอรปแบบใดๆ ไม

ถาคนไทยไมสามารถฟนฟชวตและชมชนขนในบญอยางทกลาวขางตน ถงจะจดตงวตถและรปแบบอะไรทยงใหญตระการตาขนมาเทาใด กจะไมอาจรกษาพระพทธศาสนาและดารงสงคมไทยใหยนยงอยได

68 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

เมตตาภาวนา – อหงสาบญ เพอสรางสรรคโลก

มนษยกเปนพรหมสรางสรรคโลกไดไมตองรอใหพระพรหมมาเสกสรรบนดาล

ในบรรดาบญทงหลายทงปวง มบญอยอยางหนงทพระพทธศาสนาถอเปนบญทสงมาก และเนนเปนพเศษ คอ เมตตา

วงการศาสนาและการเมองระหวางประเทศ ถอกนและยกยองวา หลกอหงสา ทฝรงแปลกนวา nonviolence มาจากคาสอนในพระพทธศาสนาและศาสนาเชน

หลกอหงสานปรากฏเดนขนมา เมอมหาตมคานธนามาใชในการดาเนนงานเพอกอสรภาพของอนเดย และเปนหลกการทวงการเมองและขบวนการเคลอนไหวทางสงคมยงนามาใชเปนอดมการณกนอยเรอยมา เชน ขบวนการเรยกรองสทธพลเมอง ของมารตน ลเธอร คง ในสหรฐฯ และการเรยกรองสนตภาพของทะไล ลามะ ประมขแหงชนชาวทเบต ทจารกไปทวโลก โดยเฉพาะในประเทศตะวนตก

คาฝรงอกคาหนงทอยในประเภทเดยวกน คอ pacifism ซงแปลไดวา “สนตนยม” ตาราใหญของฝรงชดหนงถงกบเขยนวา

กรณธรรมกาย๓๕๔

“ขบวนการสนตนยมทแทแรกสดมาจากพทธศาสนา”๑อยางไรกตาม ในพระพทธศาสนาเอง แมวาอหงสาจะเปน

คณธรรมอยางหนง แตยงไมใชตวหลกแทๆ อหงสายงเปนคาเชงปฏเสธ แปลวาไมเบยดเบยน ทานใชเปนคาบรรยายอาการแสดงออกดานหนงของ “เมตตา” (ตามหลกถอวา อหงสาตรงกบกรณา)

เมตตาจงจะมความหมายเชงบวกเตมท คอความรก ความปรารถนาด อยากใหผอนประสบประโยชนสข หรออยากทาประโยชนสขแกเขา

อหงสา มกมาในคาถา ดงเชนในคาถาธรรมบททวาอหสา สพพปาณน๒ อรโยต ปวจจต (ข.ธ.๒๕/๒๙/๕๐)

แปลวา: “คนจะเรยกวาเปนอรยะ (อารยชน) กเพราะไมเบยดเบยนปวงสตว”

สวน เมตตา จะกาวตอไปอก เชนในคาบรรยายวาสพพสตตหเต รโต (ข.อป.๓๒/๓๒๖/๓๙๙)

แปลวา: เปนผยนดใน(การบาเพญ)ประโยชนแกสรรพสตว”พระพทธเจาทรงแสดงความสาคญของการเจรญเมตตาจต

ถงกบตรสวา การเจรญเมตตาจต แมเพยงชวเวลาสดกลนของหอม ครงหนง มผลมากกวามหาทานทกอยาง มากกวาการถงไตรสรณะ มากกวาการสมาทานรกษาศล (เวลามสตร, อง.นวก.๒๓/๒๒๔/๔๐๕)๓

๑ Encyclopaedia Britannica (1988), IX, 49.๒ บาทคาถาทอนนมาบอยในพระไตรปฎก (บางทกเปน อหสา สพพปาณาน) เชน ข.ว.๒๖/๖๓/๑๐๖; ข.ชา.๒๘/๗๘๘/๒๗๕; ข.อป.๓๒/๓๒๖/๓๙๙.

๓ ด อง.เอก.๒๐/๕๔-๕๖/๑๒ ดวย

70 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕๕

อกแหงหนงตรสวา“บญกรยาวตถ อยางหนงอยางใดกตาม ทเปนโอปธก

(ทยงกอชาตภพ/ทยงมงผลเพอชวต/ทยงเจอกเลส) ทงหมดทงปวงนน มคาไมถงเสยวท ๑๖ (= ๑/๑๖) ของเมตตาทเปนเจโตวมตต . . . เมตตาเจโตวมตตนนแล สวางไสวไพโรจนขมบญกรยาวตถเหลานน เหมอนในสรทสมยเดอนสดทายแหงฤดฝน ทองฟาแจมใส ไรเมฆหมอก ดวงอาทตยลอยขนสนภา ทอแสงเจดจา กาจดความมดในอากาศ สวางไสวไพโรจน ฉะนน” (ข.อต.๒๕/๒๐๕/๒๔๖)

ทาไมพระพทธเจาจงทรงถอวาการเจรญเมตตาจตมความสาคญถงอยางนน เหตผลมหลายอยาง แตขอสาคญกคอ เมตตาเปนคณธรรมทเปดจตใหกวางขวาง พนความเหนแกตว และขยายความรสกทดงามออกไปทวทงโลก แผออกไปถงสรรพสตว เมอจตพนจากความยดตดในตวตนและสงทจะเอาเปนของตน กพรอมทจะรองรบและเปดโอกาสใหคณธรรมอนๆ เจรญงอกงามขนได คอพรอมทจะปฏบตคณธรรมขออนๆ ไดอยางจรงใจและเตมท

เมตตาเปนองคธรรมในภาวนาดานจต และเปนคณธรรมสงสดดานจต ถาใชคาฝรงใหคนปจจบนบางกลมเขาใจงาย กเรยกวา เปน emotion ฝายดทสงสด

บญขนทาน ศล และภาวนาดานจต ทงหมดยงเปนบญระดบโอปธก เมตตาภาวนาเปนบญสงสดในบรรดาโอปธกบญเหลานน ถาเลยจากนไปกเปนภาวนาดานปญญา

คณสมบตสาคญทสดของปญญา กคอ เปนตวปลดปลอย

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 71สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๕๖

จตใหเปนอสระ เมตตาทเปนคณสมบตสงสดดานจตน แมจะไมถงกบปลดปลอยจตใหเปนอสระไดแทจรง แตกมคณคาใกลเคยงเขาไป คอเปดขยายจตใหกวางขวาง พนความยดตดในตวตนอยางทไดกลาวแลว

ในทน จะไมพดเรองเมตตาภาวนานใหยดยาว ขอสรปคาอธบายเหตผลของอรรถกถา๑ มาใหด พอเปนแนวความเขาใจ

เมตตาทวาน ตองถงขนเปนเจโตวมตต คอปลดปลอยจตใหเปนอสระ บรสทธปลอดพนจากสงรบกวน เชน ราคะ ความโลภ ความเหนแกตว เปนตน ทเปนนวรณ โดยมสมาธ ททาใหจตใสสงบมกาลงอยตวสนท ปรารถนาด มใจใฝปรารถนาประโยชนสขแกมวลมนษย ตลอดจนสตวทงปวง ไมมประมาณ ไมจาเพาะ ไมจากดแบงแยก ไมมกลมพวก กวางขวาง ไรพรมแดน

เมตตาทแทถงขนน ทาจตใจใหบรสทธและกวางขวาง ไมตดอยกบตวตนแลว กแผความรกความปรารถนาดไปทว

๑. เปนฐานใหแกพรหมวหารขออนทงหมด เปดทางใหบาเพญกรณา มทตา อเบกขา ไดงาย กลาวคอ

เพราะเมตตาอยากใหคนทงหลายเปนสข เมอเหนใครทกข กจงทนนงเฉยอยไมได ตองขวนขวายชวยเหลอ เรยกวากรณา

เพราะเมตตาอยากใหเขาเปนสข เมอเหนเขาสขหรอดงาม กจงอยากใหเขาอยดมสขยงยนนานและเจรญงอกงามในความดและประโยชนสขนนยงขนไป เรยกวา มทตา

และเพราะเมตตานนเปนเจโตวมตต พนความยดตดในตน ๑ ผตองการคาอธบายละเอยด พงด อต.อ.๑๐๒

72 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕๗

หรอสงทเนองดวยตน และกวางขวางไรพรมแดน จงเปนความปรารถนาประโยชนสขทเปนไปแกทกคนอยางเสมอหนา ไมตกเปนฝกฝายหรอเอนเอยง เรยกวา อเบกขา

๒. ทาใหบาเพญกลยาณธรรม คอคณงามความดทกอยางไดเตมทสมบรณ อยางจรงใจ และจรงจง โดยไมหวงผลตอบแทน แมกระทงการบาเพญบารมของพระโพธสตว กอาศยเมตตานเอง เปนแรงขบ เชน เพราะใจมงทจะจดสรรประโยชนสขแกมวลมนษยสตวทวทงโลก กจงบาเพญทานบารมเสยสละใหเขาไดทกอยาง และใหแกทกคนโดยไมแบงแยก จงบาเพญวรยบารม โดยเพยรพยายามทาใหมวลมนษยเจรญงอกงามในประโยชนสขยงขนไป จงบาเพญขนตบารม สามารถอดทนแมตอการกระทาผดคดรายของคนทเขาไมเขาใจเจตนา ยงคงปรารถนาดตอเขาตอไป และจงบาเพญปญญาบารม เพอไมใหเกดความหลงผดเขาใจพลาด จะไดตระหนกชดวา อะไรเปนประโยชน อะไรไมเปนประโยชน สงททานนจะเปนไปเพอประโยขนสขแกเขาแทจรงหรอไม ดงนเปนตน

ขอจบเรองเมตตา บญเพอสรางสรรคโลก ไวเพยงเทานกอน พรอมดวยสาระของเรอ งนสน ๆ วา หลกเมตตาภาวนานพระพทธเจาทรงสอนไวเพอใหมนษยทกคนเปนพรหม คอเปนผสรางสรรคอภบาลโลก ชวยกนบารงรกษาโลกนใหมสนตสข ดวยเรยวแรงความเพยรพยายามของมนษยเอง โดยไมตองรอเทพเจาหรออานาจวเศษใดๆ มาบนดาลให

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 73สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

บารมบญ เพอสรางสรรคโลกแหงอสรภาพ

เอกสารของวดพระธรรมกาย ฉบบหนง๑ มขอความตอนหนงในหนา ๙ วา

“. . . จงเปนวาระโอกาสทสาคญยงอกวาระหนงทเราจะไดบชาธรรมทาน นอกจากการปฏบตบชา คอการปฏบตธรรมแลว กดวยการสรางองคพระธรรมกายประจาตวภายนอกมหาธรรมกายเจดย ใหครบภายในวนท ๑๐ ตลาคมน เพอบชาธรรมทาน ซงอนทจรงกเปนบญของเราอกนนแหละ และกเพอประโยชนแกมวลมนษยชาต เราชวยกนสรางและเชญชวน ผมบญอนๆ มาสรางกนคนละไมกองค องคพระธรรมกายภายนอกมหาธรรมกายเจดยกเตมแลว เพราะมจานวนจากด

ถงแมวาเราจะอยในภาวะเศรษฐกจเชนนกตาม แตลกๆ ทกคนกอยาไดหวนไหว อยาไดวตกกงวล ใหทมเทชวตจตใจ เอาบญเปนทตง เพราะเรารวาเราเกดมาสรางบารม สงใดทเปนบญเปนบารม ททาดวยความยากลาบาก สงนนจะนามาซงความปลมปตและภมใจทกๆ ครงทนกถง”

และอกตอนหนง ในหนา ๓๓ วา ๑ หนงสอ รวมเรองเลอกสรร สดยอดปาฏหารย ของหลวงพอวดปากนา ภาษเจรญ และอานภาพพระมหาสรราชธาต อานภาพพระธรรมกายประจาตว, พ.ศ. ๒๕๔๑ (ตวอกษรเอน ผยกมาอางกาหนดไวเพอเปนจดสงเกต)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๕๙

“. . . มาปฏบตธรรม ทาบญมาตลอด ไดมหาสรราชธาต คอทราบจากหลวงพอวา ขอบารมมหาสรราชธาตรกษาโรคภยใหหายได โดยวธการนาพระไปจมในนาทานามนต สวดสรรเสรญพระมหาสรราชธาต ฟงเขาวาเอาพระมหาสรราชธาตแกวงนา ของเราเลยทามากกวานน . . .”คาวา “บารม” (รวมทงคาวา “บญ”) ทใชในความหมาย

ทานองน ปรากฏบอยครงในเอกสารของวดพระธรรมกาย ผอานจะมองเหนวาคาน แหงแรก ถกใชในความหมายทเกยวกบการบรจาคทรพยสรางพระ สวนแหงทสอง ใชในความหมายทานองเปนอานาจวเศษทจะบนดาลผลทปรารถนาใหแกผขอ

ความหมายทเขาใจกนอยางน มปมปญหาทควรพจารณาใหชดเจน อยางนอยผทเรยกตนวาเปนชาวพทธ เมอจะทาหรอปฏบตอะไร กควรศกษา ใหรเขาใจสงนนเรองนนใหเพยงพอ โดยเฉพาะดงทกลาวแลวขางตนวา การทาบญอนใดกตาม ควรตองมทฏ ชกรรม หรอ สมมาทศนะ คอความเหนความเขาใจทตรงถกตอง ประกอบทกครง ไมทาดวยความหลง ไมร สบสน คลมเครอ หรอเขาใจผด จงจะมผลมาก

การทยกขอความในเอกสารของวดพระธรรมกาย มาแสดงเปนตวอยางน มใชหมายความวา ทางวดพระธรรมกายไดเรมนาเอาคานมาใชในความหมายทจะทาใหคนเขาใจผด แตคาวา บารม กตาม บญ กตาม ทใชกนอยในสงคมไทยปจจบนไดมความหมายผดพลาดคลาดเคลอนไขวเขว อยางนอยกคลมเครออยแลว เมอเขาใจผดพลาดหรอคลมเครอ การปฏบตกยอมผดพลาดไป

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 75สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๖๐

ตาม แตความเขาใจและการใชทผดพลาดเหลานน โดยทวไปสวนใหญอยในสานวนพด หรอใชกนอยางผานๆ ผวเผน

วดพระธรรมกายเปนสานกใหญโต มงานการกวางขวางเกยวของกบประชาชนจานวนมากมาย เมอความหมายทใชกนนนไมถกตอง ถาทางสานกยกเอามาใชเปนคาชทสาคญอยางจรงๆ จงๆ กจะกลายเปนความเขาใจผด และใชผด ทฝงแนนและแพรไปไกล จนยากจะแกไข จงสมควรทจะตองสรางเสรมความรความเขาใจกนไว ถามองในแงด กจะเปนการชวยกนทาใหปญหาวดพระธรรมกายทเกดขนน กลายเปนโอกาสเสรมสรางปญญา พฒนาความเปนชาวพทธ และสรางสรรคประโยชนสขแกประชาชน

ความเขาใจพนฐาน ในการจะบาเพญบารม

“บญ” นนไดบรรยายแลว สวน “บารม” ทใชกนอยเวลาน คนเขาใจความหมายผดพลาดมาก ทงในแงหลกการ ความมงหมาย วธการหรอการปฏบต ตลอดจนแรงจงใจ ยกตวอยาง ทาน กไมรวา ใหอะไร แกใคร เพออะไร ดวยแรงจงใจอยางใด จงจะเปนทานบารม

ถอยคา ความหมาย และหลกการในเรองน มาจากไหน เรากกลบไปดแหลงเดมนนวา ของจรง กอนทจะเพยนไป เปนอยางไร

คาวา “บารม” นน โดยตวศพทเองแปลวา ความจบถวน ภาวะทยอดยง สดยอด เตมเปยม หมายถง คณความดทบาเพญอยางยอดยงของพระโพธสตว ไมวาจะเปนมหาโพธสตว (ทานผมง

76 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๖๑

ตอการตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา) ปจเจกโพธสตว (ทานผมงตอการตรสรเปนพระปจเจกพทธเจา) หรอสาวกโพธสตว (ทานผมงตอการตรสรเปนพระอรหนตสาวก) กตาม แตโดยทวไปจะหมายถงมหาโพธสตว คอทานผมงตอการตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา

คณความดทบาเพญตามความหมายนม ๑๐ อยาง เรยกวา ทศบารม คอ ทาน ศล เนกขมมะ (การออกบวช, ปลกตวปลกใจจากกาม) ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน (ความตงใจมงมน ความเดดเดยวแนวแนตอจดหมาย) เมตตา และอเบกขา (ความวางตววางใจสมาเสมอ เทยงตรง ไมหวนไหวหรอเอนเอยง)

การบาเพญบารม เปนการปฏบตทจะตองกาวหนาสงขนไปๆ ในการทาความดเหลานน ไมเฉพาะใหครบทง ๑๐ ขอเทานน แตแมในแตละขอกจะตองปฏบตอยางยวดยงจนถงจดทสมบรณ

การบาเพญบารมทง ๑๐ ขอนน มลกษณะรวมกนทเปนแกนกลาง คอ

๑. การเสยสละ หรอสละตนเองไดทกอยาง เพอทาความดนนใหสาเรจ พรอมกบททาความดนนๆ เพอประโยชนสขของผอน อยางชนดมจตใจกวางขวาง มงเพอความสขของทงโลกหรอสรรพสตว โดยไมหวงผลตอบแทน

๒. การเสยสละทาความดเพอความสขของผอนทกาวหนายงๆ ขนไปนน เปนการฝกหรอสรางความชาชองจดเจน ใหตนเองมคณความด คอบารมเหลานนแกกลา จนกวาจะเกดปญญาสงสด ทเรยกวาโพธญาณ ตรสรเปนพระพทธเจา ซงจะสามารถชวยใหสรรพสตวบรรลโลกตตรสมบต หลดพนจากกเลสและทกขทงปวง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 77สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๖๒

เขาถงวสทธ สนต และอสรภาพทแทจรง สงกวาเมอยงเปนพระโพธสตวทชวยใหผอนบรรลถงเพยงแคโลกยสขหรอโลกยสมบต

จดบรรจบทจะใหทกอยางสมบรณ กคอปญญาตรสรทเรยกวา โพธญาณ (หรอพทธญาณ) อยางททานกลาววา

มหาโพธสตตาน ทานาทปารมห ปรพรหตา ป าปารม อนกกเมนคพภ คณหนต ปรปาก คจฉนต พทธาณ ปรปเรต. (เถร.อ.๑/๑๕)

แปลวา: “ปญญาบารมของมหาโพธสตว อนบารมทงหลายมทานบารมเปนตน บารงเลยงแลว กจะกอตวเจรญแกกลาสกงอม ยงพทธญาณใหบรบรณโดยลาดบ”มองในแงการปฏบต กพดสรปไดวาการบาเพญบารม เปนกระบวนการฝกศกษาพฒนาตน

อยางยงยวด ใหเจรญกาวหนาขนไปในการทาความดทงหลาย• โดยสละตน มใชเพยงไมเหนแกตน แตสละทกอยางทเนองดวยตน ทงทรพยสนเงนทอง แมถงชวตของตนได

• มงทาประโยชนแกทกชวตเสมอหนา เพอใหทงโลกหรอสรรพสตวดงามเปนสข

• ทาความดทงหลายอยางไมมความเหนแกตน ดงวานน จนจดเจนชาชองบรบรณ ใหปญญาเจรญเตมเปยมเปนโพธ ซง- รแจงหยงเหนความจรงของสงทงหลาย อนเปนสภาวะของธรรมชาต ทเปนไปหรอดารงอยตามธรรมดาของมนเชนนนๆ อนมใชเปนตวตนทจะไปหมายมนยดถอใหเปนไปตามปรารถนา แตพงปฏบตดวยปญญา

78 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๖๓

- ดวยความรนน กทาใหความยดตดถอมนในตวตน และกเลสทเปนความเหนแกตนทงปวงมลายหมดไป บรรลความบรสทธหลดพนสวางไสวเบกบานเปนอสระมสนตสขแทจรง

- และดวยปญญาทสมบรณนน ก รชดวาอะไรเปนประโยชนแทจรงแกสรรพสตว สามารถปฏบตเพอประโยชนสขแกสรรพสตวไดอยางสมบรณไมผดพลาด นาสตวทงหลายใหหลดพนจากกเลสและปวงทกข บรรลสนตสขและอสรภาพทแทจรงดวย

ถาพดใหสนเขาอก การบาเพญบารม กคอ กระบวนการพฒนาตน ดวยการสละตนเอง เพอประโยชนสขแกโลก จนกวา ปญญาจะเจรญสมบรณรแจงธรรม เหนความจรงของสงทงหลาย ทเปนแตสภาวธรรมของมนอยางนน ซงจะยดเอาเปนตวตนไมได และหมดความถอมนในตวตนหรอความเหนแกตว เปนอสระอยางแทจรง

บารมทมมากถง ๑๐ อยางนน เมอจดรวมเขาดวยกน กมขอทเปนหลกคลมขออนทงหมด ๒ อยาง คอ

๑. กรณา เหนแกผอน มงจะบาบดทกข นาสขมาใหแกสรรพสตว

๒. ปญญา ฝกตนยงขนไป ดวยใฝรตลอดเวลา ใหมปญญารแจงธรรม มองเหนถกตองวา อะไรเปนประโยชน อะไรไม เปนประโยชนแทจ รง แกสรรพสตวทตนจะทาประโยชนให

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 79สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๖๔

ดวยกรณา กจงปฏบตตอคนสตวหรอสรรพชพอยางไดผลดทสด และดวยปญญา กจงปฏบตตอธรรมชาตทงปวงอยางถกตองสมบรณ

ดวยกรณาทมงจะชวยปวงสตว จงทาใหขวนขวายบาเพญความดทเปนบารมขออนๆ และดวยปญญาจงทาใหทงกรณาและบารมอนๆ ทบาเพญนนดาเนนไปถกทางและสาเรจผล

เมอมองในแงของบญ จะเหนวาปญญาเปนบญพเศษทตองบาเพญไปพรอมกบบญอน และเปนจดหมายทจะบมใหแกกลาจนเปนโพธญาณ

ดงนน เมอรวมบญอนไวดวยกน และแยกปญญาออกมาใหเดน การบาเพญบารมกเปนการบมพฒนาปญญ (บญ) กบ ปญญาคกนไป ดงททานใชคาแสดงการบาเพญบารมอยางหนงวาเปน

บญสมภาร (การสงสมบญ) + ญาณสมภาร (การสงสมปญญา) หรอ

ปญญญาณสมภาร (การสะสมบญ และสะสมญาณคอปญญา เชน จรยา.อ.๓๖๗; อ.อ.๑๓๘; อต.อ.๑๓๙; วสทธ.ฏกา ๑/๓๗๖)

ทานผจะบาเพญบารม รเขาใจจดหมาย และสงทตนจะตองทาชดเจนแลว จงเรมตงปณธานมงมนเดดเดยวทจะบาเพญความดตางๆ อยางยงยวด มงไปในการกาจดความเหนแกตว สละตนเอง เพอประโยชนสขของผอน โดยไมหวงผลตอบแทนใดๆ นอกจากจะกาจดกเลสใหหมดไป และใหเกดมปญญาทจะรความจรง ซงจะทาใหหลดพนเปนอสระ และชวยหมมนษยใหขามพนกระแสแหงวฏฏทกข

80 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๖๕

เมอตงใจเรมตนแลว การทาความดทเรยกวาบารมนนๆ กเปนเรองของชวตหรอการดาเนนชวตทงหมด ทจะตองบาเพญดวยแรงความมงมนกาวไปของตนเอง ไมใชเรองทจะทาตามคาชกชวนหรอทาในโอกาสพเศษเปนครงคราว

บารมทกอยางมการบาเพญอยางยวดยงสงขนไปๆ รวม ๓ ขน ซงจะตองทาใหครบ คอ

๑. บารม (บารมระดบสามญ เชน ทานบารม ไดแก ใหทรพยสนเงนทอง สละของนอกกาย)

๒. อปบารม (บารมระดบรองหรอจวนจะสงสด เชน ทาน-อปบารม ไดแกสละอวยวะเพอประโยชนของผอน)

๓. ปรมตถบารม (บารมระดบสงสด เชน ทานปรมตถบารม ไดแกสละชวตของตน เพอประโยชนของผอน)

ใหอยางไรแคไหน จงจะเรยกไดวา “ทานบารม”

การบาเพญบารมทงหลายจะตองทาดวยความเสยสละโดยบรสทธจรงจงเพยงไร จะขอยกขอกาหนดทวๆ ไปในการบาเพญทานบารม มาแสดงเปนตวอยาง

คณสมบตพนฐานอยางแรกทจะตองมในใจ คอ ความใฝใจอยากใหปวงสตวมความสข โดยคดจะบาบดทกขและทาประโยชนแกคนทงโลก อยางเสมอหนากน ไมมความรสกจากดแบงแยก ทาใจใหกวางขวางไรพรมแดน (วมรยาทกตจต)

พรอมทจะใหและสละไดทกเวลา แกทกคนทมความตองการ

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 81สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๖๖

แมเขาจะไมไดขอ แตเมอรกให และใหโดยเตมใจเมอมผสมควรไดรบ แมการใหจะทาใหตนลาบาก กสละได

อกทงเมอใหแลวกมใจยนด แมจะลาบากกาย แตใจเอบอม ดงเชน เรองอกตตบณฑต อยในปามอาหารนอย อตสาหเกบใบไมมาจดแจงเตรยมจะรบประทาน แตเมอเหนยาจกมา กสละใหไป โดยตนเองยอมอด และกอมใจดใจทไดใหอาหารชวยเขา (ข.อป.๓๓/๒๐๙/๕๕๑;

ชา.อ.๖/๑๙๘)

ใหโดยไมหวงการตอบแทนจากเขา (น ปจจปการสนนสสโต)ใหโดยไมมงหวงลาภสกการะ ชอเสยง ชาตภพ เชนการไป

เกดในสวรรค หรอผลใดๆ (น ผลปาฏกงข)ใหโดยมใจผองใสยนด ใจมงชวยเหลอ ตงใจใหโดยเคารพ

ไมแสดงอาการอยางทงขวาง หรอหนาตาบดบงหนานวควขมวด (ปสนนจตโต เปนตน)

ใหดวยความรเขาใจ ไมใชใหดวยตนตามกน หรอตามเสยงโฆษณาหามงคลผลดลบนดาล (น โกตหลมงคลโก)

ทานทใหม ๓ อยาง คอ๑. อามสทาน ใหปจจย ๔ วตถเครองเลยงชพ อปกรณอานวยสข ตลอดจนบรจาคอวยวะเลอดเนอ และสละชวต

๒. อภยทาน ใหความไมมภย โดยชวยขจดภยอนตราย ชวยคมครองปองกนเปนทพงในคราวมภยอนตราย

๓. ธรรมทาน ใหธรรม ใหคาชแจงแนะนาสงสอน ใหวชาความร ทจะเกดปญญา เพอใหเขาไดประโยชนปจจบน (ทฏฐธมมกตถะ) กตาม ประโยชนเบองหนา (สมปรา-

82 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๖๗

ยกตถะ) กตาม ประโยชนสงสด (ปรมตถะ) กตามไมใหสงทจะทารายหรอกอความเดอดรอนแกผอน เชน ศสตรา

ยาพษ ของเมา สงเสพตดไมใหสงทไรประโยชน สงทจะกอความเสอมความพนาศ

หรอสงทจะทาใหคนมวเพลนประมาทไมใหสงทจะเปนโทษไมเปนสปปายะแกเขา เชน เครองดม

และอาหารทแสลงแกคนเจบไข เปนตน แมจะใหของทเปนสปปายะ กใหอยางไดประมาณ คอจานวนหรอขนาดทเหมาะสม และใหของทเหมาะแกเขา เชนของสาหรบคฤหสถ ของสาหรบพระสงฆ ฯลฯ

หากมใครมาขอบตรภรรยาคนงานคนรบใช จะใหตอเมอเจาตวเขายนยอมพรอมใจ ยนดมโสมนสดวย จะไมใหโดยทเขาไมยนยอมหรอมจตโทมนส

ไมใหกาลงอานาจอปกรณทาการตางๆ แกคนชวรายใจหยาบ เชน ไมใหราชสมบต ไมใหอานาจการปกครองแกคนทจะดาเนนการทกอโทษ ทาลายประโยชนสข นาความทกขและความพนาศมาใหแกชาวโลก

ใหสงทจะเปนไปเพอประโยชนทแทจรงแกผขอ ถาเขามความประสงครายกตาม เขาหลงผด เหนผดเปนชอบ เหนโทษเปนประโยชนกตาม ถงเขาจะขอกไมให เพราะหวงแตประโยชนสขแกเขา จงไมให ดวยหวงดตอเขานนเองวา อยาใหเขาตองประสบความพนาศเสยเลย

นเปนตวอยางขอปฏบตในการบาเพญทานบารม ขอปฏบตประกอบอยางนยงมอกมาก รวมทงการมโสมนสประกอบเจตนาทง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 83สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๖๘

๓ กาล เหมอนทานทดโดยทวไป คอ กอนใหใจยนด ขณะใหจตผองใส ใหแลวดใจ๑

เทาทแสดงตวอยางมา คงพอจะชวยใหเหนวาการบาเพญบารมมลกษณะอยางไร ไมใชเพยงวาใหเงนทอง บรจาคทรพย หรอแมแตใหมากๆ จะเปนบารม แตตองมองคประกอบทางวตถ บคคล สงแวดลอม จตใจ และปญญาประกอบอยางถงขน เพราะเปนเรองของการพฒนาชวตสโพธญาณทเปนปญญาอนสงสด

พอจะสรปลกษณะทสาคญของการบาเพญบารมในดานทาน ดงน

๑. ใหแกคนหรอสตว เพอประโยชนแกเขาในชวตทเปนจรง๒. ใหดวยจตใจเสยสละแทจรง โดยไมหวงอะไรตอบแทน๓. การใหนนเปนสวนหนงของการกาวไปในกระบวนการฝกฝนพฒนาตนใหปญญาเจรญสมบรณ เพอจะไดบาเพญประโยชนสขแกสรรพสตวไดบรบรณ

๔. ผใหจะเปนใครกได ไมวาจนม ใหญโตหรอตาตอย ขอสาคญอยทความเขมแขงเดดเดยวมงแนวไปในกระบวนการศกษาพฒนาตนทกลาวแลวนน

๑ ผสนใจทราบเพมเตม พงดแหลงสาคญ เชน จรยา.อ.๓๒๓-๓๘๗; เถร.อ.๑/๑๐-๑๕

84 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๖๙

ทาบญดวยบชากด แตไมใชบารม อยาสบสน บชาทด ตองใหผลเกดม แกชวตและชมชน

จากความหมายและวธปฏบตเปนตนททานแสดงไวแตเดมนน จะเหนวาคนไทยปจจบนใชคาวาบารมเพยนความหมายไปหางไกลยงกวาคาวาบญเสยอก เราจงควรจะชวนกนมาชาระสะสางความรความเขาใจทผดพลาดคลาดเคลอน และรอฟนความหมายพรอมทงการปฏบตทถกตองขนมา เพอใหประชาชนไดรบประโยชนทควรจะไดจากพระพทธศาสนา ซงจะเปนการสรางสรรคสงคมไทย และรกษาพระพทธศาสนาไปดวยพรอมกน

การขอบารมของทานผนนผนมาชวยนน ไดยนกนมากและอาจจะบอยขนในสงคมไทย ทามกลางสภาพชวตททกขยากลาเคญนน เมอชาวบานจะขอบาง กตองเหนใจ แตจะมวตามใจกนอยไมได เพราะจะเปนแนวโนมใหชวตและสงคมออนแอลงไปทกทๆ

บารมไมใชอานาจดลบนดาลทจะไปรองขอจากใคร แตเปนคณความดทเราเองจะตองทา เปนเรองของความเขมแขงและเสยสละ ไมใชความออนแอและการทจะรอรบเอา ถาจะหวงอานาจบนดาลผล กมใชคอยหวงจากฤทธปาฏหารยภายนอก แตพงใหผลเกดขนจากบารมทตนทาโดยไมตองหวง ถาคนไทยเปนนกขอบารมกนทวไป จะไมมใครทา หรอบาเพญบารม และเมอนนกจะมแตความออนแอและหายนะรออยขางหนา

อยางไรกด จะตองระลกไวใหชดวา การบาเพญหรอสราง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 85สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๗๐

บารมนน เปนการทาความดอยางยวดยง ดวยความเขมแขงและเสยสละ ชนดลงสนามในชวตและสงคมทเปนจรง ทามกลางสภาพแวดลอมทอาจจะเตมไปดวยภยอนตราย อปสรรคขวากหนาม และความเหนดเหนอยยากลาบาก โดยมงจะบาบดทกขและทาประโยชนแกผอน เพอใหโลกมสนตสข อยางยอมสละตวและเขาถงตวกน ซงถาไมเขมแขงและไมเสยสละอยางยวดยง กไมอาจจะทาได จงเปนการกระทาของพระโพธสตว ผมงจะฝกตนจนกวาปญญาจะแกกลา ใหมหากรณามาบรรจบกบโพธญาณ แลวชวยสรรพสตวไดสงสดถงโลกตตรสข การสรางบารมจงไมใชการมารอทาอะไรๆ อยางใหญโตโออา ทมใครจดแตงตระเตรยมให

การบรจาคทรพยสรางพระนน จะตองยอมรบความจรงวา ไมใชเปนการสรางบารม แตเปนการทาบญประเภท “บชา” ซงกเปนการทาความดอยางหนง แตกควรทาดวยความเขาใจทถกตอง ใหตรงกบสภาวะของบญนน จะไดเปนศรทธาทประกอบดวย ปญญา ซงจะพาเดนหนาในบญทสงขนไป

เรองนพระสงฆเอง ควรจะใหประชาชนไดรเขาใจตามตรงวา การทาบญดวยศรทธานนด แตกตองระวง เพราะดวยแรงแหงศรทธา ทมาหนนสมาธ กจะทาใหไดความสขอยางลกซง ทมากบความดดดมซาบซาน และความรสกยงใหญอศจรรย แตถาไมรจกปฏบตใหถกตอง ความรสกทดๆ นน กจะกลายเปนเครองหลอเลยงโมหะ และลอเราใหวนเวยนตดจมอยในความประมาท

การบรจาคทรพยสรางพระ ทวาเปนบญประเภทบชานน จะมความถกตองพอด เมอมความรเขาใจธรรมมาชวยนาการปฏบต

86 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗๑

อยางนอยควรรตอไปวา ในการบชาทพระพทธเจาตรสไววาม ๒ อยาง คอ อามสบชา และปฏบตบชานน การบรจาคทรพยสรางพระเปนอามสบชา

ในบชา ๒ อยางนน ยอมเปนททราบกนดวา พระพทธเจาทรงสรรเสรญปฏบตบชา โดยเฉพาะพระสงฆ ไมทรงประสงคใหยงกบอามสบชาเลย แตทรงสอนใหใสใจในปฏบตบชา

แมในฝายคฤหสถชาวบานทยงเกยวของกบอามสบชามากหนอย กตองทราบวา คณคาทแทของอามสบชา กอยทมาเปนตวหนนใหแกปฏบตบชาเพอใหเกดผลแกชวตทเปนจรง

ปฏบตบชา กคอ ธรรมบชานนเอง เมอเราบชาดวยการปฏบต กคอเราเอาธรรมมาปฏบต เมอเราเอาธรรมมาปฏบต กเทากบวาเราบชาธรรม คอเชดชธรรม ใหความสาคญแกธรรม

การบชาธรรม หรอเชดชธรรมน มใชมผลตอชวตของบคคลเทานน แตมความหมายอยางยงตอสงคมทงหมดดวย เพราะธรรมเปนหลกทจะดารงรกษาชวตและสงคมไว ใหมนคงอยในความดงามมความสขความเจรญ

ธรรมนน ปรากฏขนในตวของคนทปฏบต หรอนาเอาธรรมมาใช เมอพระพทธเจาทรงยกยองปฏบตบชา คอธรรมบชา จงตรสสอนใหหมมนษยหนมายกยองเชดชคนทประพฤตธรรม หรอคนทมความด พดงายๆ วา ใหยกยองคนด

เมอสงคมมนษยยกยองเชดชคนด กคอยกยองเชดชธรรม ถาหมมนษยยงเชดชธรรมดวยการยกยองคนด ธรรมกจะคงอยเปนหลกทจะรกษาสงคมนนใหรมเยนเปนสขตอไป

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 87สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๗๒

เพราะฉะนน การทพระพทธเจาทรงสงเสรมใหบชาสถปเจดย กเพอเปนเครองเตอนใจใหระลกถงคนดมคณทเคยทาประโยชนไว จะไดโยงจตใจของผบชาใหระลกถงธรรม ใหใจคนหนมาสความดงาม และจะไดไมประมาททจะนาเอาธรรมมาปฏบตดวยตนเอง หรอทาตามแบบอยางความดของผทเราระลกนน

การสรางพระสรางเจดย จะตองใหมคณคาตามวตถประสงคอยางน จงจะเปนอามสบชาทโยงไปสธรรมบชา และการสรางนนจงจะเปนไปอยางถกตองพอด

อยางไรกตาม การทพระพทธเจาทรงสอนใหยกยองเชดชคนดมธรรมนน กทรงเนนทตวคน คอบชาคน ไมใชบชาวตถ เพราะคนดเปนสอกลางระหวางธรรมกบสงคม สถปเจดยทเปนวตถมความหมาย กเพราะเปนตวแทนแกคน จดททรงเนน กคอการยกยองเชดชคนดมธรรม ทมชวตอย หรอเคยเปนอยในสงคม ดงนน จงมพทธพจนไวสาหรบเตอนกนวา

มาเส มาเส สหสเสน โย ยเชถ สต สมเอก จ ภาวตตตาน มหตตมป ปชเยสา เยว ปชนา เสยโย ย เจ วสสสต หต

(ข.ธ. ๒๕/๑๕/๒๙)

แปลวา: “ถงแมผใดจะประกอบพธบชา โดยใชทรพยจานวนพนเปนประจาอยางสมาเสมอทกเดอน ตลอดเวลารอยป กมคาไมเทากบทจะบชา (ยกยองเชดช) บคคลผฝกอบรมพฒนาตนแลว คนหนง แมเพยงครเดยว การบชา(ยกยองเชดช) คนทพฒนาตนแลวนนแหละประเสรฐกวาการเซนสรวงบชารอยป จะมคณคาอะไร”

88 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗๓

อกตวอยางหนง ใกลกนนน (ไมยกบาลมา เพราะจะยดยาว) วา

“ผหวงบญ จะพงประกอบพธเซนสรวงบชาอยางหนงอยางใดกตามในโลก ตลอดเวลาทงป พธเซนสรวงบชานนแมทงหมดทงสน กมคาไมถง ๑ ใน ๔ สวน ของการนบไหวในทานผดาเนนชวตตรง การนบไหวในทานผดาเนนชวตตรงประเสรฐกวา”

(ข.ธ.๒๕/๑๘/๒๙)สงคมไทยจะเจรญงอกงามมนคง ไมเสอมโทรมลมสลาย

ถาคนไทยหนมายกยองเชดชคนด มใชเชดชยกยองคนเพยงทความมงมยงใหญ ชะตากรรมของสงคมไทยจะเปนอยางไร กอยทคนไทย จะบชาทรพยและกาม หรอบชาธรรมและกรรมทสรางสรรคนตางหากคอเรองทคนไทยควรใสใจคดและทากนใหจรงจง

บญกรยา - อหงสา - บารม ระดบการสรางสรรคความดทเลอกได

เรองบญ จนถงบารม ทกลาวมาน คงจะชวยใหเหนความหมายและวธปฏบตเดมตามคาสอนของพระพทธเจาวาเปนอยางไร กอนจะคลาดเคลอนผดเพยน หรอคบแคบไป กอนจบ ขอสรปรวมอกครงหนง

บญจนถงบารมทพดมาน พดรวมกนกไดวา เปนการบาเพญบญ และไดแยกออกเปน ๓ ระดบ คอ

๑. การทาบญทวๆ ไป หรอบญกรยา คอทาน ศล ภาวนาสามญ อยางรวมๆ ไปดวยกน

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 89สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๗๔

๒. การเจรญเมตตา หรอเมตตาภาวนา๓. การบาเพญบารมบญ ๓ ระดบน เปนการทาความดทจรงจง เขมขน ยวดยง

กวากนขนไปตามลาดบ ถามองเปนการกาวสงขนไป หรอเดนหนาในกระบวนการพฒนาตน กจะเหนความแตกตางทสงกวากน ดงน

เรมแรกมนษยผยงไมพฒนา มลกษณะการดาเนนชวตทสาคญคอ

ก) มความเหนแกตวมาก ใฝปรารถนาแตทรพย อานาจ หรอลาภ ยศ หรอผลประโยชน และความยงใหญ กามสข และการไปเกดในสวรรคเพอตนเอง

ข) แสวงหาสงทปรารถนานน ดวยการแยงชงเบยดเบยนขมเหงเอารดเอาเปรยบกน และเซนสรวงออนวอนขอผลดลบนดาลจากอานาจยงใหญภายนอกแมทมองไมเหน

วถชวตแบบน แสดงออกเดนในรปของการบชายญ หรอ ยญกรรม

เมอพระพทธศาสนาเกดขน พระพทธเจาไดทรงสอนใหมนษยพฒนาดวยการทาบญ หรอบญกรรม ในระดบตางๆ คอ

ระดบท ๑ บญกรยาทวไป คอ ทาน ศล ภาวนาสามญ ยอมใหปรารถนาลาภ ยศ กามสข และสวรรค เพอตน แตใหแสวงหาสงเหลานนดวยวธการทไมเบยดเบยน และโดยเฉพาะใหบรรลผลทปรารถนานน ดวยการทาบญ หรอบญกรรม คอพฒนาชวตและสรางสรรคชมชนของตนใหดงามมความสข ดวยการเผอแผแบงปน (ทาน) การมกายวาจาทสจรตไมเบยดเบยนและมงเกอกล (ศล)

90 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗๕

ฝกอบรมจตใจใหดงามและปญญาใหงอกงาม (ภาวนา)ระดบท ๒ เมตตาภาวนา เจรญเมตตา เปดขยายจตใจให

กวางขวาง พนความเหนแกตน ไมคดหากามสขและสนองความปรารถนาสวนตว แตมงทาประโยชนแกผอน และบาเพญประโยชน เพอสนตสขของโลก

ระดบท ๓ บาเพญบารม บาเพญคณความดทงหลายมากมาย แบบเปนชดใหครบองครวม ซงมปญญาเปนตวนาและปลดปลอยจตใจใหเปนอสระ มงพฒนาชวตใหสมบรณ ดวยความมงมนเขมแขงอยางยวดยง โดยเสยสละตนเอง มงแตจะทาประโยชนแกผอน เพอความดงามและความสขของสรรพสตว จนกวาปญญาจะเจรญบรบรณเปนโพธญาณ ทจะทาใหชวตหลดพน เปนอสระสนเชง สามารถนาสรรพสตวไปสอสรภาพทแท

การพฒนาในบญ ๓ ระดบน อาจพดในเชงอดมคต ดงนระดบท ๑ บญกรยาสามญ อดมคต คอ สวรรค มงหมาย

ลาภ ยศ สข สวรรค ชนดทไมเบยดเบยนกอความเดอดรอนแกผอน เรมแตการแสวงหาความพรงพรอมทางวตถหรอเศรษฐกจเพอตน ทดาเนนควบคพรอมไปดวยกนกบการพฒนาชวตของตน และทาประโยชนแกผอน หรอสรางสรรคชมชน

พดอกอยางหนงวา เปนการกาวจากขนหาความสขเพอตน ดวยการเบยดเบยนหรอไมคานงถงผอน มาสขนสรางสรรคประโยชนสขใหแกตน ดวยวธทเออตอผอน หรอรวมมอกนในชมชน ใหประโยชนสขของทงสองฝายกาวไปดวยกน

ระดบท ๒ เมตตาภาวนา อดมคต คอ ความเปนพรหมมงหมายประโยชนสขของมวลมนษยหรอสรรพสตว คดและ

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 91สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๗๖

พยายามทาการตางๆ เพอใหโลกมสนตสข เปนผคมครองปกปองรกษาประโยชนสขของโลก เปนทพงอาศยของหมชน

ระดบนเปนการกาวพนจากความยดตดในตวตนอยางหยาบคบแคบหรอตวตนเพอตน มาสขนของภาวะจตทกวางขวางพนความจากด มแตตนทอยเพอผอนหรอเพอโลก

ระดบท ๓ การบาเพญบารม อดมคต คอ นพพาน มงหมายประโยชนสขของสรรพสตว โดยหยงรถงความจรงของธรรมชาต ทจะนาไปสความสงบสวางไสวโปรงโลงเบกบานแหงสนตและอสรภาพทแทจรง

ระดบนเปนขนสงสดทกาวพนแมแตความมตนเพอโลก หมดความยดตดในตวตน หลดพนเปนอสระโดยสนเชง เพราะรแจงความจรงของโลกและชวต เหนสภาวธรรมทงหลายทมอยหรอเปนไปตามธรรมดาของธรรมชาต และรประโยชนสขทแท

โดยนยน เมอมองการทาบญ ในแงทเปนกระบวนการแหงการเดนหนาจากความจากดคบแคบยดตดอยในความถอมนตวตน สความหลดพนเปนอสระโปรงโลงไรพรมแดน จะเหนวา

จากจดเรมของคนดบทเรยกวาอนธพาลปถชน ผมความยดมนในตวตนอยางสดเตมท และปฏบตในทางแสวงหาเพอตนอยางเดยว โดยเบยดเบยนหรอไมคานงถงผอน ชาวพทธกกาวไปในการพฒนา

ระดบท ๑ ยดมนในตวตนเพลาลง โดยเกอกลหรอคานงถงผอนดวย

ระดบท ๒ ขมความยดมนในตวตน อยเพอโลกหรอสรรพสตวดวยจตเมตตาเอบอมดมดา

92 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗๗

ระดบท ๓ หมดความยดมนในตวตน อยเพอโลกหรอสรรพสตว ดวยปญญาททาจตใหเปนอสระผองใสโปรงโลงเบกบาน

ถาจดเทยบในระบบไตรสกขา คอ การฝกศกษาพฒนาคน ๓ องครวม

ระดบท ๑ อยขนศล (ศลเปนสมมาปฏบต คอการปฏบตถกตองดานนอก ตอสงแวดลอม ซงคลมถงทานดวย)

ระดบท ๒ ถงขนอธจต หรอสมาธ (ดงไดกลาวแลววา เมตตาเปนคณสมบตดงามสงสดดานจต เปดขยายจตใหกวางขวาง พนความจากด เปนความรสกฝายด หรอ emotion ทประเสรฐ)

ระดบท ๓ จบทปญญา (ไดกลาวแลวเชนกนวา ปญญาเปนตวปลดปลอยจต ดวยการรความจรงของธรรมชาต นาองครวมแหงการปฏบตของไตรสกขามาสความสมบรณ ทาใหเกดอสรภาพ บรรลวมตตหรอนพพาน)

เมอพดโดยรวม เรองบญ-บารมน กเปนกระบวนการบาเพญความด และสรางสรรคชวต ชมชน สงคม และทงโลก ดวยเรยวแรงความเพยรพยายามของมนษยเอง ในระบบแหงการฝกศกษาพฒนาชวตระยะยาว ทยดขยายออกไปจากไตรสกขา บนฐานแหงการปฏบตทถกตองตามความเปนจรงของธรรมชาตคอ ธรรม ทรดวยปญญา โดยมความใฝปรารถนาทดเปนแรงผลกดน

หลกการทาบญ รวมทงเมตตาภาวนา และการบาเพญบารม ทมอยในคาสอนเดมของพระพทธศาสนาน จะเหนวาเพยงพอ และเปนของแททจะทาใหชวต ชมชน และสงคมไทย ตลอดจนทงโลก เจรญงอกงามอยางดและมสนตสข เพยงแตจะตองยกกลบขนมาศกษาปฏบตกนใหเปนจรง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 93สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๗๘

ถาสรางชวตและชมชนแหงบญได กกชพสงคมไทยสาเรจ

สงคมไทยบอบชามามากแลว อยรวมกบเขาในโลก กถกจดเปนสงคมทยงไมไดพฒนา เพยงแตเรยกใหไพเราะหนอยวากาลงพฒนา และการพฒนานนกถกอทธพลภายนอกมากาหนดครอบงาหรอชนาจากดทางเดน พงตวเองไมได ไมมความเปนตวของตวเองไดจรง ยงกวานน ภายในสงคมของตน นอกจากความเสอมโทรมทางกายภาพแลว กมความเสอมโทรมทงดานศล ดานจตใจ และดานปญญา

เพยงการทารายกนอยางหยาบระดบศล ทเปนเรองเฉพาะหนา เชน ความไมปลอดภยตอชวตรางกายและทรพยสน อาชญากรรมหลากหลาย โดยเฉพาะขบวนการชวรายทางเพศและสงเสพตด สงคมไทยกเปลยอยแลว สภาพชวตและวถของสงคมทบบรด และเปนอยอยางผดๆ กทาใหคนมจตใจคบเครยด เหงา วาเหว มทกข ทางจตมาก

ในสภาพเชนน แทนทจะแกไขปญหาดวยวธทแสดงถงความสามารถทางจตใจและทางปญญา กมวแตทารายกนเอง และทารายตวเอง กอความกะปลกกะเปลยทางนามธรรมทละเอยดลกซง ทางจตใจและทางปญญา ทจะมผลกวางไกลไวทาลายสงคมในระยะยาว

สภาพซบเซาขลาดเขลาออนแอฟองตวเองอยทวทกหนแหง ทงคานยมเสพบรโภค ความมวเมาอยกบอบายมข การพงยากลอมสงเสพตดแมแตในทางจตใจ ความลมหลงหมกมนกบสงวเศษ

94 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๗๙

อศจรรย การหวงพงพาอทธฤทธปาฏหารย รออานาจดลบนดาล การตดจมอยในประสบการณทางจตททาใหเพลนประมาท และการใชขาวสารขอมลลอหลอกประชาชนเปนเหยอ เพอผลประโยชน

ถาสงคมจมอยในความประมาท และขาดความเขมแขงทางปญญา จะฟนตวไดยาก ไมตองพดถงวาจะออกไปชวยแกปญหาของโลกทกาลงรมรอนดวยปญหานานา มแตจะจมลกลงไปในหลมทพาตวตกลงไปเอง

ถาจะฟนฟกสงคมไทย จะมวแกปญหาแคภายนอก ทางกาย และทางสงคม รวมทงเศรษฐกจและการเมองเทานนไมพอ และจะแกไมสาเรจดวย เพราะสาเหตแทอยลกลงไป ทในจตใจและปญญา แตจะตองยาถงการแกปญหาทจตใจ อยางประสานไปดวยกนกบปญญา มฉะนน กจะไปตดกบของการกลอมใจทสยบปญญา

จะตองกาหนดใหชดวา สมฏฐานของปญหาอยทความออนแอทงทางจตใจและทางปญญา จงจะตองสรางจตใจและปญญาทมคณภาพขนมาเปนฐานของชวตและสงคม และสรางสงคมขนมาจากพนฐานคอชวตและชมชน

ทกคนและทกฝายในชมชน ทงฝายบาน และฝายวด จะตองพสจนความเขมแขงและความเกงกลาสามารถ ดวยความเจรญในบญ คอจะตองใหชวตและชมชนเจรญงอกงามขนในทาน ศล ภาวนา และใหความเจรญในทาน ศล ภาวนานนเปนเครองพสจนความเขมแขงของชวตและชมชน

ขอใหดคตจากเรองการทาบญของกลมเพอนมฆมาณพ เรม

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 95สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๘๐

ตนกมารวมแรงรวมใจและรวมมอกนสรางเสรมสงจาเปนพนฐานสาหรบความเปนอยรวมกน และจดสรรสภาพแวดลอมของกลาง ใหเปนสปปายะ ททกคนและทกบานจะมชวตทด

พรอมกนนนชมชนจะตองพสจนความเขมแขงขนสาคญ คอความสามารถทจะตงอยในศล ๕ และภาวะปลอดจากอบายมข โดยเฉพาะสรายาเมาสงเสพตด ควบคไปดวยกนกบความขยนหมนเพยรในการประกอบสมมาชพ เมออยกนเรยบรอยอยางน หากใครมปญหา เพอนรวมชมชนกมาเจอจานอดหนน

สภาพทงหมดนจะมนคงกดวยภาวนา ทงดานการพฒนาจตใจ และพฒนาปญญา ซงฝายวดจะตองไมประมาทในหนาทอยเสมอ โดยหมนบารงจตใจและใหปญญาแกประชาชนดวยธรรมทาน อยางทเรยกปจจบนวาการศกษานอกโรงเรยน แนนอนวา การทพระสงฆจะทาหนาทนได ทางฝายวดกจะตองใสใจและขวนขวายในการศกษาปฏบตพระธรรมวนย รวมทงรจกหาความรทเกยวของ

ถาทาไดในทาน ศล ภาวนา เพยงทวามาน กพดไดวาชวตและชมชนนนเจรญในบญ แตถาสภาพอยางนไมเกดขนในชมชน แมวาทวดจะมผมาถวายทาน บรจาคเงนทาบญสรางโนนนมากมาย กมความหมายนอยเหลอเกน กลบจะเปนภาพลอใจใหตกอยในความประมาท เพราะเปนเพยงสภาพเสวยวบากแหงผลบญเกา หรอพดสนๆ วา “กนบญเกา” ทจะไมยงยน

ถงเวลาทจะตองตนตวขนมา ฟนจากสภาพเสวยบญเกา กลบขนมาเรมตนเขาสยคสรางบญกนใหม

ผจะเรมตนยคใหมนนเหมอนคนวายนาทวนกระแส จะตอง

96 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๘๑

มความเขมแขงเปนพเศษ และสาหรบสงคมไทยเวลาน ความเขมแขงนนตองยงทวคณ เพราะคนของเราโดยทวไปไดปลอยตวไหลไปตามกระแสคานยม ทงทางเศรษฐกจและทางสงคมทหลอหลอม จนกลายเปนผมสภาพจตทออนแอไปโดยไมรตว

แมแตในทางวตถ ทางเทคโนโลย และทางวชาการ กแสดงสภาพจตและปญญาทออนแอออกมา ดงปรากฏชดวาเปนนกบรโภค ไมเปนนกผลต เปนนกเสพ ไมเปนนกสรางสรรค เปนผคอยรบคอยตาม ไมเปนผนาและไมเปนผให เปนนกขอ นกรอรบ ชอบหวงพง รอผลดลบนดาล คอยอานาจวเศษอทธฤทธปาฏหารยบนดาลให ตลอดจนหวงลาภลอย อยากรวยทางลด ไมหวงผลจากการกระทา ไมขวนขวายทจะฝกศกษาพฒนาตนขนไปใหรและทาใหได เพอทาการใหสาเรจดวยความเพยรพยายามและสตปญญาของตน

ความเปนนกขอ นกรอรบ นกตาม และหวงพงรออานาจภายนอกมาทาใหน กาลงฝงลกลงไปในสภาพจตของคนไทย จนจะกลายเปนวาสนา ทขบเคลอนพฤตกรรมของตนอยางไมรตว จงเปนภยภายในรายแรงทจะตองรบแกไข

การแกไขยอมทาได คอตองตนตวและสรางความเขมแขงขนมา และความเขมแขงนนสรางไดดวยการ “ศกษาบญ” หรอเจรญขนในบญ อยางทพระพทธเจาตรสสอนไว ชาวบานจะตองลกขนมารวมกนสรางชวตและชมชนของตนใหเขมแขงดวยบญกรยา แบบกลมเพอนมฆมาณพทกลาวแลว

ในการน ขอทตองยาพเศษเพอตงหลกขนมา ทามกลาง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 97สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๘๒

กระแสทพาใหออนแอ คอยจะขอ จะรอรบ จะตาม จะหวงพง จะคอยอานาจดลบนดาลใหน กคอ ในการฝกดานภาวนาทสาคญ จะตองตงจตมงมนทจะผนตวขนเปนผใหใหจงได

แมวาเวลานเราจะยงไมแขงพอ ยงตองพงตองรบ แตเราจะไมยอมเพลดเพลนอยในสภาพอยางน เมอใดชมชนไทยพงตวได และกลายเปนผให กสามารถเปนทพงแกผอน แลวสงคมไทยกจะมศกยภาพทจะกาวออกไปรวมกาหนดชะตากรรมของโลก ดวยการแกปญหาและสรางเสรมสนตสข

การทจะทาใหสาเรจอยางนได นอกจากตองมจตใจเขมแขง ตงใจพงตวเองใหได และเปนผใหแลว กตองมความเขมแขงทางปญญา ทจะรสถานะของตน ทามกลางสถานการณของโลก รทนเหตปจจยทงหลายทสมพนธสงผลกระทบกบตน พรอมทงรจกคนหาและสรางขนมาในตว ใหมอะไรดในภมปญญาของตนทจะใหแกโลก

ในสภาพและสถานการณปจจบนอยางทกลาวมา บญกรยาและการศกษาบญ จะตองเนนทจดตอไปน

๑. ชาวบานรวมแรงรวมใจกนสรางสรรคชวตและชมชนของตนใหเขมแขง พงตวได

๒. ตงจตสานกในความเปนผให มงมนทจะผนตวขนเปนผให (แกเพอนมนษย) ใหจงได เรมแตพระสงฆทวดขวนขวายพฒนาตนใหเปนผสามารถใหธรรมแกประชาชน

๓. รตระหนกถงสถานะของชวตและชมชนทามกลางกระแสและสถานการณทดาเนนไปรอบตว คดคนและทาตนใหเปนผมดทจะใหแกโลก

98 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๘๓

ชวตและชมชนเปนจดเรมตนทจะกสงคมไทย และบญกรยา คอการเดนหนาจากจดเรมนน ดวยการดงเอาศกยภาพของทกคน ออกมารวมกนสรางสรรคพฒนาชวตและชมชนของตน

อยาลมเปนอนขาดวา บานหรอครอบครว เปนขมกาลงและเปนทแสดงตวของชวตและชมชน ถาทกบานอยกนด ทกครอบครวอบอนมความสข ทกชวตกสดชนงอกงาม และชมชนกมพลงสรางสรรคตวเอง

พรอมกนนน วดกเปนขมอรยทรพย ทชวตและชมชนจะไปขดหาและรบแจกจายความรและความด ใหมทนธรรมทนปญญา ทจะมาเพมกาลงในการพฒนาตวเอง

ฉะนน เมออยบานตองไมมองขามครอบครว เมออยในชมชนตองไมลมวดของตว ทกคนจะตองเอาใจใสดแลครอบครวใหอบอนผาสก และฟนฟวดในชมชนของตวใหเปนแหลงธรรมแหลงปญญาใหได

ถายอมรบวา ชมชนทองถนของเรารวงโรยและออนลามานาน อาจตองการแรงหนนและเสยงปลก กอยามวกลอมกนอย ใครใหแรงหนนและสงเสยงปลกใหเขาลกขนมาสรางตวได กไปชวย จะเปนบญกศลอนยงใหญ

“บญ” อยางแท ทเคยหลอเลยงชวตและชมชนไทยในอดตสบมาแสนนาน ยงรอเวลาทสงคมไทยจะรอฟนขนมาชาระขดเกลาจดปรบรปแบบใหเหมาะ และนากลบมาใชชบชชวตและชมชนขนใหม เพอใหสงคมไทยมกาลงทจะลกขนเดนหนาตอไป

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 99สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๘๔

หมายเหต: ขอสงเกตแถมทาย๑. รนถอย หรอรอยตอ

ในบทสวดมนตทใชกนอยบางเวลาน บทหนงชอวา มงคลจกรวาฬใหญมขอความชวงตนๆ ตอนหนงวา “ทสปารมตานภาเวน ทสอปปารมตานภาเวน ทสปรมตถปารมตานภาเวน” (ดวยอานภาพแหงบารมทง ๑๐ ดวยอานภาพแหงอปบารมทง ๑๐ ดวยอานภาพแหงปรมตถบารมทง ๑๐) ตอดวยอานภาพของธรรมอนๆ อกมากมาย แลวลงทายดวยการตงความปรารถนาดวา “สพพอนตรายาป วนสสนต” (ขออนตรายทงปวงจงพนาศไป) “สพพ-สงกปปา ตยห สมชฌนต ทฆายตา ตยห โหต” (ขอความดารทงปวงของทานจงสาเรจ ขอความมอายยนยาว จงมแกทาน) ดงนเปนตน

บทสวดมนตบทน มขนหลงพทธกาลนานนกหนา แตกไมมใครรวาเกดขนเมอไร เปนของนาสบๆ กนมา ไมมในคมภรพทธศาสนา เปนตวอยางของการทแนวคดแบบออนวอนปรารถนาเขามามบทบาทในพระพทธศาสนา โดยมการนาคาวา “บารม” มาอางในลกษณะนดวย ดจะเขาแนวทางเดยวกบการอางบารมหรอขอบารมของคนไทยปจจบน

อยางไรกตาม สงทอางในบทสวดมนตน ยงมอยางอนอกมากมาย แมแตอานภาพของมหาปรสลกษณะ ๓๒ พระฉพพรรณรงษ โลกตตรธรรม ๙ คลายกบวามอะไรๆ ดๆ ทนกขนได กยกมาอาง จงไมชดวาเปนการมองบารมในความหมายทคนไทยปจจบนเขาใจ

นอกจากนน เนอความกเปนการตงความปรารถนาดตอผอน แบบอวยชยใหพร ไมใชขอรองหรอออนวอนใหบารมของทานผอนมาบนดาลผลทตองการใหแกตน ความหมายจงยงไมเพยนไกลมากอยางในปจจบน

ยอนหลงไปดในคมภรรนอรรถกถาและฎกา กมการใชคาวาอานภาพ

100 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๘๕

ของบารมบางบางแหง เชน ขนตปารมตานภาเวน (ดวยอานภาพขนตบารมของพระโพธสตว ทาใหพระอนทรอาสนรอน, จรยา.อ.๒๘) ปรตปารมตานภาเวน(ดวยอานภาพบารมทบาเพญเตมทแลวของพระโพธสตว เนอหนงเสนเอนทบาดเจบขาดลยกเชอมตดกน, ชา.อ.๔/๔๖๐)

วาโดยสรป การกลาวถงอานภาพของบารมในคมภร แตกตางอยางชดเจนจากความหมายและการใชในปจจบน ดงน

๑. ทานกลาวถงบารมโดยหมายถงการบาเพญความดอยางยวดยงตรงตามความหมายเดม (ปจจบนอางบารมโดยเขาใจวาเปนอานาจหรอพลงความยงใหญทจะบนดาลผลทตองการ)

๒. อานภาพของบารมนน หมายถงอานาจหรอพลงความดของตนทไดบาเพญมาเอง (ปจจบนอางบารมของผอนหรอสงอนภายนอกใหมาชวยตน)

๓. มงแสดงผลดทเกดขนวาสบเนองมาจากการบาเพญความดทไดทามากอน (ปจจบนมงจะเอาอานาจดลบนดาลภายนอกทเรยกวาบารมนนมาอาง เพอเปนเหตบนดาลผลทตองการขางหนา)

๔. ทานเลาไวโดยมงพรรณนาคณของพระโพธสตว เพอเปนตวอยางกระตนเราปลกใจผฟงผอานใหมกาลงใจทจะทาความดตามอยาง (ปจจบนกลบตรงขาม ถงกบมคานยมขอบารมทเขาใจวาเปนอานาจภายนอกนน ใหมาชวยบนดาลผลทตองการใหโดยตนไมตองทาเอง)

ขอยกอกตวอยางหนงใหเหนลกษณะการกลาวถงอานภาพของบารม ทานกลาวในทหนงวา

“ดวยอานภาพพระบารมของพระผมพระภาค คาตรสท

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 101สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๘๖

ไมมประโยชนแมแตอกษรเดยว กไมขนมาสพระโอษฐ ... ” (ท.อภนวฏกา.๑/๒๘๐)

ความหมายงายๆ ของขอความน กคอ พระพทธเจาไดฝกฝนพระองคมาในคณสมบตตางๆ ทางดานการพดเปนตน จนกระทงพระองคตรสคาทกคาดวยพระปญญาอยางมสตบรบรณ เปนเหตใหทกคาทตรสลวนมประโยชน นคอตวอยางอานภาพของบารม ชาวพทธทกคนควรฝกตนใหมอานภาพแหงบารมอยางน

เปนอนตองยอมรบความจรงวา เวลานความเขาใจในความหมายของบารมไดคลาดเคลอนผดเพยนไปไกล อาจถอไดวาเปนการถอยรนกลบไปใกลศาสนาแหงการเซนสรวงออนวอนคลายศาสนาพราหมณ แตไหนๆ กเปนไปแลว และจะเลกทเดยวกคงเปนไปไมได ทางทดควรจะวางวธปฏบตตอมนใหไดผลด

วธปฏบตทจะใหผลด คอ ทาใหเปนประโยชน และใชภาวะรนถอยออกไปนนเปนรอยตอทจะเชอมโยงใหกาวกลบขนมาในพระพทธศาสนา

ในทางธรรม จะตองเขาใจและเหนใจมนษยปถชน ซงสวนมากยงออนแอ จงหวงพงพาความชวยเหลอ อยางนอยใหไดความอบอนใจจากพลงภายนอก ซงในพระพทธศาสนากยอมใหบางตามหลกการระลกทเรยกวาอนสต แตทงนกตองไมใชการตามใจจนกลายเปนนกขอนกพงพา เพยงแตใหหลกใจเพอใหเขาตงตวไดแลวเดนหนาไปไดเอง

มนษยปถชนทวาออนแอนน เชน เมอพบเหตการณฉกเฉน หรอเรองเลวรายทไมคาดคด มกตงสตไมทน อาจตนเตนระสาระสาย หรอใจเตลดเปดเปงไป ทาใหเสยการ ดงนน ถาจะนาพระพทธคณเปนตนมาชวยในขนน คอ ใหเกดความรสกวาไดรบการคมครอง เกดความอนใจ มนใจ ขนนใน

102 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๘๗

ทางพระพทธศาสนาทานยอมให เพราะเปนประโยชน และไมเสยหลกกรรม แตกลบทาใหยงมกาลงใจ ทจะทาการตอไปอยางเขมแขงมนคง

ขอสาคญ ตองใหมาหนนการกระทา ใหมความเพยรพยายามกาวตอไป ถาอยางนกคอกาวขนสพระพทธศาสนา

ถาจะพลาด กตรงนแหละ คอ ไมเอาแคใหทานคมครอง แลวเราจะไดทาเองอยางมนใจเตมท แตกลบจะขอใหทานทาหรอบนดาลใหดวย ถาอยางน กเลยเถด ออกนอกพทธศาสนาไปแลว เพราะพลาดจากหลกกรรม

สรปอกครงหนงวา การอางอานภาพพระรตนตรย ตลอดจนอานาจภายนอกตางๆ นน แยกได ๒ ขน

ขนท ๑ ใหเกดความรสกไดรบการคมครองมความปลอดภยแลวจะไดมกาลงใจทาการตางๆ ดวยความเพยรพยายาม อยางเขมแขงมนใจยงขน — ขนนจดเปนรอยตอทเชอมเขาสพทธศาสนาได (=กศลกรรม คออนสต)

ขนท ๒ ออนวอนขอรองใหอานาจศกดสทธนนดลบนดาลผลทตนปรารถนาให โดยตวเองจะไดไมตองทา — ขนนจดเปนการถอยรนออกนอกพระพทธศาสนา (=อกศลกรรม คอความประมาท)

เมอเขาใจอยางนแลว กควรพยายามหนกลบมากาวขนสพระพทธศาสนาใหได

อกเรองหนงทควรพดไวดวย คอ พระพทธศาสนาไดประสบความสาเรจอยางมาก ในการใหคนเลกบชายญ และหนมาทาบญ (แตในอนเดยสาเรจอยนานไมกรอยป) ซงพรอมกนนนกเทากบทาใหประชาชนเลกใหคาประกอบพธบชายญทเรยกวา “ทกษณา” แกพวกพราหมณ

เมอเลกใหทกษณาแกพราหมณ คนหนมาทาบญ กถวายทกษณา (บาลเรยกทกขณา) นนแกพระภกษสงฆ เพอสนบสนนใหพระภกษทงหลาย

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 103สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๘๘

ซงอาศยวตถนอยอยแลว จะไดมปจจย ๔ และบรขารตางๆ ทจะเปนอยไดโดยไมตองกงวล แลวตงใจอทศตนแกการศกษาทงเลาเรยนปรยตและปฏบต ตลอดจนเผยแผธรรมแกประชาชนไดเตมท

ไปๆ มาๆ โดยเฉพาะในประเทศไทย การทาบญกชกจะถกมองและเขาใจกนในความหมายทแคบลงมามาก โดยเนนแคทานหรอทกษณาทถวายแกพระสงฆ

ถาเขาใจกนแคบๆ อยางนนานไป กมทางทจะเกดปญหาเปนโทษได เชนเดยวกบเรองการอางบารมขางตน

เพราะฉะนน ปจจบนน ถาพระสงฆทาเพยง ๒ อยางตอไปนได กจะชวยทงพระพทธศาสนาและสงคมไทยอยางมาก คอ

๑. ใหประชาชนอางอานภาพพระรตนตรย (และแมสงศกดสทธทงหลาย) ในแงทจะคมครองปกปกรกษาใหอบอนมนใจ แลวมความเพยรเขมแขงทจะทาการตางๆ ตอไป อยาใหเลยเถดจนกลายเปนการขอผลดลบนดาล

๒. หมนทบทวนเสรมยาความเขาใจเกยวกบความหมายของการทาบญ ใหขยายออกไปจนครบหลกทง ๑๐ อยาง โดยเนนทการ - ทาชมชนใหด ทาชวตใหงอกงาม เปนพนฐาน

๒. จากยญ สบญ/จากอาตมน สอนตตาเรองบญจนถงบารมน ควรทราบความหมายเชงเปรยบเทยบกบภม

หลงของสงคมอนเดย เพมจากทไดกลาวแลววา พระพทธเจาทรงสอนใหเลกหรอเปลยนบชายญหรอยญกรรม มาเปนการทาบญหรอบญกรรม ขออธบายตอไปวา

๑. พราหมณสอนใหชาวบาน พอคา คฤหบด เศรษฐ ราชา มหากษตรย

104 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๘๙

ตลอดจนพราหมณทวๆ ไป บชายญ (ยญกรรม) เพอไดลาภ ยศ กามสข เปนตนพระพทธเจาสอนใหคนทวไปนนทาบญ (บญกรรม) แทน (ไมยอมตาม

ความเหนแกตว/พฒนาตน—ไมเบยดเบยน/ชวยเหลอรวมกนทาความด—ไมรอผลดลบนดาล/เพยรทาการดวยเรยวแรงของมนษย)

๒. พราหมณชนนา มงหมายทจะเขาถงภาวะรวมเปนอนเดยวกบพรหม (พรหมสหพยตา) ดวยหลกวชาทเรยกวา ไตรเพท

พระพทธเจาตรสวา พราหมณทงหลายนน ถงจะเจนจบไตรเพท แตชวตความเปนอยจตใจไมเหมอนพรหมเลยตงแตบดน ตายแลวจะไปเขารวมกบพรหมไดอยางไร การทจะเขารวมกบพรหมใหไดแน กคอมชวตจตใจความเปนอยอยางพรหมเสยเลยแตบดน ดวยการบาเพญพรหมวหาร (ธรรมประจาใจของพรหม คอผมจตใจกวางขวางยงใหญทสรางสรรคอภบาลโลก) มเมตตาเจโตวมตต เปนตน (ด เตวชชสตร, ท.ส.๙/๓๖๕-๓๘๕/๒๙๔-๓๑๒)

๓. พระพทธเจาทรงสอนตอไปอกวา การแผขยายจตใจใหกวางขวางยงใหญ ไมมขดจากด แตปรารถนาจะไปรวมกบพรหมนน ยงไมใชความหลดพนเปนอสระทแทจรง แตการพฒนาทางจตกไปไดสงสดเพยงเทานน ตอเมอพฒนาปญญาใหรความจรงทเปนสภาวะธรรมดาของธรรมชาตแลว ความยดตดถอมนทเปนเครองผกรดจากดกจะหมดไปเอง เปนการปลดปลอยจตใหเปนอสระไรพรมแดน (วมรยาทกตจต) ไดแทจรง คอภาวะแหงนพพาน ปญญาน เรยกวา ไตรวชชา (เทยบแบบเลนคากบไตรเพทของพราหมณ)

หลงจากพระพทธศาสนาเกดขนแลว ศาสนาพราหมณกซบเซาลงๆ หลายรอยป จนหลงพทธกาลอกนาน พราหมณไดพยายามปรบปรงตว กลายเปนศาสนาพราหมณยคใหม เรยกวาศาสนาฮนด

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 105สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

กรณธรรมกาย๓๙๐

ศาสนาฮนดไดดดธรรมจากพระพทธศาสนาไปมาก และพฒนาแนวคดเกยวกบจดหมายสงสดของตน คอการเขารวมกบพรหมนนตอมาอก และนาคาวา นรวาณ (รปสนสกฤตของนพพาน) ไปใชเรยกภาวะท อาตมน/อตตา เขารวมกบพรหมน หรอชวาตมนเขารวมกบปรมาตมน

พงสงเกตวา ความคดของพราหมณนนเรมจากสภาพจตใจของมนษยปถชนทวไป คอมความยดตดถอมนในอตตาหรอตวตน ตอนแรกกยดเอาชวตรางกายนเองเปนตวตน

แตตอมาไดมองเหนวา ชวตรางกายนไมเทยงแทแนนอน มความแปรปรวนแตกสลาย จะเปนอตตา/ตวตนจรงไมได จงคดคนหาวาอะไรเปนอตตา/ตวตนทแทจรง

จากความตงใจใฝปรารถนาอนเปนจดเรมทตงไวผด (ยดถอวามอตตาและมงคนหาอตตาตงแตยงไมรวามหรอไมม) น กระบวนการแสวงหาอตตา/อาตมน/ตวตน กเรมตน และขยายกวางไกลวจตรพสดาร

จนกระทงบอกวามอตตา/อาตมน/ตวตนแท แตมาถกหอหมปกคลมบดบงเสย จะตองทาตามขอปฏบตตางๆ เปนตบะบาง โยคะบาง เปนตน เพอสลายสงปกคลมหอหมนนออกไป อตตา/อาตมน/ตวตน แททบรสทธจะไดเปนอสระ (และเขารวมเปนหนงเดยวกบอตตา/อาตมน/ตวตนใหญ ทเรยกวาปรมาตมน หรอพรหมนนน)

พระพทธศาสนาสอนวา สงทงหลาย จะเปนรปธรรม หรอนามธรรม สงขตธรรม หรออสงขตธรรม กตาม กมอยและหรอเปนไปตามธรรมดาของมน เชน สงขารเปลยนแปลงเปนไปตามเหตปจจย วสงขารกพนจากความ

106 บญ-บารม ทจะกแผนดนไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙๑

เปลยนแปลงนน เปนสภาวะของมนอยางนน เพยงแตรเขาใจมนตามเปนจรง คอตามทมนเปน

ไมตองไปยดมนอตตา/อาตมน/ตวตน ซอนขนมาบนสภาวธรรมนนอก ใหยงยากซบซอน

ไมตองไปวนวายกบการทจะปลดเปลองทาลายสงหอหมปกคลมปดบงหรอเปอนเปรอะอตตา/อาตมน/ตวตนนนหรอก

เพราะเมอไปสรางภาพและยดตดถอมนในอตตา/อาตมน/ตวตนทสรางขนมานนแลว ความยดตดถอมนเองนนแหละทเปนตวจากดหอหมบดบงอสรภาพ เพราะฉะนนกขจดหรอทาลายหรอละเลกความใฝอยากและยดตดถอมน คอตณหาอปาทานเสยเทานน โดยรสงทงหลายตามทมนเปน อสรภาพกมอยแลวทนนบดนนเอง

สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต) 107สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)