odnos evropske unije i norveske - seminarski rad

UNIVERZITET CRNE GORE

FAKULTET POLITIČKIH NAUKA

ODNOS EVROPSKE UNIJE I NORVEŠKE

- SEMINARSKI RAD -

Predmetni nastavnik: Studenti:

Prof. dr Danijela Jaćimović Iva Malešević 10/53

Asistent: Srdan Škuletić 10/59

Mr Nenad Koprivica Nikola Vučinić 10/95

Slaven Živković 10/69

Podgorica, mart 2013. godine

Odnos Evropske unije i Norveške

Sadržaj

1. Uvod..............................................................................................................................................3

2. Istorijat odnosa između Evropske unije i Norveške.......................................................................4

2.1. Istorijski pregled odnosa EU i Norveške................................................................................4

2.2. Norveško NE – Referendumi o pristupanju Uniji..................................................................5

2.2.1. Društveno-politički rascjepi...........................................................................................6

2.2.2. Između dva referendum.................................................................................................8

2.3. Saradnja na političkom nivou................................................................................................8

3. Ekonomski aspket saradnje Evropske unije i Norveške (EFTA i EEA).......................................11

4. Uloga Norveške u spoljnoj i bezbjednosnoj politici EU..............................................................13

5. Zaključak.....................................................................................................................................16

6. Bibliografija.................................................................................................................................17

Evropske integracije


1. Uvod

Evropska unija je nadnacionalna zajednica 27 država i najmoćnija regionalna organizacija na

planeti. Teži jedinstvu tržišta i zajedničkoj spoljnoj i besbjednosnoj politici Evrope. Njeno

članstvo vremenom se povećava kako sve više zemalja ispunjava uslove i standarde za

pridruženje. Unija stupa u kontakte i održava odnose sa stranim akterima a od posebnog

značaja su oni koji se nalaze na evropskom kontinentu. Jedan od najspecifičnijih odnosa EU

je razvila sa Norveškom.

Norveška je veličanstvena zemlja na Skandinavskom poluostrvu. Njen sluzbeni naziv

shodno ustavu je Kraljevina Norveška. Prostire se na nešto više od 385 000 km² sa

populacijom od blizu 5 miliona. Glavni grad je Oslo.

Nevjorovatno kulturno nasljeđe ostavljeno kao legat drevnih Vikinga, poštovaoca Odina,

Freje i hrabrog Tora koji su u nadi da će se jednog dana gostiti u Valhali i ponosno čekati

posljednju borbu, skoro dva vijeka pljačkali i palili Evropu, sa pravom svjedoči o značaju

nordijske civilizacije. Norveška je ostala upamćena i pod nazivom “zemlja fjordova”, zbog

njihove brojnosti i ljepote. Ipak ono što je izdvaja od ostalih evropskih zemalja i pridaje

njenoj mističnosti je Aurora polaris1, ili „sjeverna zora“ poznatija kao polarna svjetlost.

Sjeverni dio ove zemlje je jedna od rijetkih tačaka koja pruža mogućnost neposrednog

posmatranja ovog nesvakidašnjeg prizora.

U političkom smislu Norveška je po ustavu iz 1814. godine ustavna monarhija sa

parlamentarnim sistemom vlasti. Jedan je od osnivača Ujedinjenih nacija, Savjeta Evrope,

organizacije NATO, EFTA-e (Evropska asocijacija za slobodnu trgovinu), Svjetske

trgovinske organizacije i OEEC-a (Organizacija za ekonomsku sardanju i razvoj). Na drugoj

strani nije slijedila svoje skandinavske susjede i nije zatražila prijem u Evropsku zajednicu,

kasnije Uniju. Zadržala je svoje članstvo u EEA što zemlji i dalje omogućava pristup tržištu

Evropske unije.

1 Aurora borealis kako je sjevernjaci nazivaju



2. Istorijat odnosa između Evropske unije i Norveške

2.1. Istorijski pregled odnosa EU i Norveške

Norveška nacionalna kultura i društvene vrijednosti su ukorijenjene u evropskoj tradiciji, a

istorija političkih odnosa, geografski položaj i obim međunarodne razmjene su

konkretizovale želju za stvaranjem minimuma saglasnosti o dobroj i održivoj vezi sa

Evropskom Unijom. Višedecenijska saradnja se smatra rezultatom veoma povoljnih odnosa

unutar Evropske ekonomske zone (EEA) i sklapanja Šengenskog sporazuma. Ovakvo

pozicioniranje je Norveškoj obezbijedilo prilično komfornu poziciju partnera EU, koji pored

Islanda i Lihtenštajna uživa pogodnosti zajedničkog evropskog tržišta. Nacionalni ponos

prema uspostavljenom političkom statusu zemlje koja nije članica EU, a ujedno predstavlja

u najvećoj mjeri integrisanog EU autsajdera2 – paradoksalno nose u ovom slučaju Britanci.

Upornoj argumentaciji o bezvazdušnom, izolovanom, siromašnom i disfunkcionalnom

“svijetu van Unije”, ostrvljani često suprostavljaju idealizovanu sliku Norveške –

prosperitetne, srećne i slobodne zemlje.3

Na tragu političkih previranja i dobrim dijelom konstitucionalne krize formiranja evropskog

saveza država, 1960. godine je posredstvom Austrije, Danske, Portugala, Švedske,

Švajcarske, Velike Britanije i Norveške stvoreno Evropsko udruženje slobodne trgovine

(EFTA).4 Ovo je bio jedan od načina da se politički nesklad na evropskom tlu zaodjene u

ekonomsku potrebu stabilizacije i otvaranja tržišta koje nužno vodi ekonomskoj integraciji

evropskih zemalja. Sve do povlačenja De Gola sa političke scene 1969. godine, želja

nacionalnih vlada Velike Britanije, Danske, Irske i Norveške za članstvom u Evropskoj

ekonomskoj zajednici (1961-1967), je bivala zasijenjena političko-ideološkom borbom

evropejaca i atlantista. Početak '70-ih je stoga najavio obnavljanje pristupnih pregovora i

manje isključivu politiku Francuske prvenstveno prema Velikoj Britaniji.

2 Unos na: Sovereignty of Norway, url: http://blogs.spectator.co.uk/alex-massie/2012/11/britain-scotland-norway-and-europe-lands-of-magical-sovereignty-unicorns/ uvid ostvaren 11.03.2013.

3 Unos na: Norway and Britain, url: http://www.dailymail.co.uk/debate/columnists/article-185956/So-Norway-rich.html uvid ostvaren 11.03.2013.

4 Norway and the EU, izdanje Norveškog ministarstva vanjskih poslova, str. 6/7


http://www.dailymail.co.uk/debate/columnists/article-185956/So-Norway-rich.html



http://blogs.spectator.co.uk/alex-massie/2012/11/britain-scotland-norway-and-europe-lands-of-magical-sovereignty-unicorns/



Međutim, politička nastojanja vladajućih struktura u Norveškoj nisu odražavala volju većine

građana po pitanju pristupanja te zemlje Evropskoj zajednici (EC) 1972. godine, a zatim i EU

1994. godine. Norvežani su na prvom referendumu sa 53,5% izglasali svoju (djelimičnu)

ekonomsku nezavisnost, a približno isti rezultat se ponovio na drugom, kada je 52,2%

građana sačuvalo svoj politički suverenitet u odnosu na sve više integrisanu EU. Nivo

političkog i socijalnog rascjepa koji je rezultirao oba puta ovakvom građanskom voljom se

donekle može objasniti hronološkim uvidom političko-istorijskih događanja koja su

prethodila prvom, a zatim i analizom dvodecenijske spoljnopolitičke aktivnosti ove zemlje i

EU pred samo raspisivanje drugog referenduma. Prvo proširenje EU je faktički nosilo notu

realpolitičkih ubjeđenja, jednako koliko i nastojanja, te je zvanično zahvatilo 1973. godine

Veliku Britaniju, Dansku i Irsku.

Sporazum koji se danas u Norveškoj smatra najdalekosežnijim oblikom ekonomske saradnje,

a ujedno i najvažnijim dokumentom koji najjasnije reguliše njen odnos sa EU jeste Sporazum

o stvaranju Evropske ekonomske zone (EEA) iz 1992. Sporazum je tom prilikom potpisan

između EFTA zemalja i Evropske zajednice, a njegov cilj je izražen u želji da se EU

unutrašnje tržište proširi i na zemlje članice EFTA EEA (Norvešku, Island i Lihteštajn). Iste

te godine Norveška, Švedska, Finska i Austrija podnose zahtjev za članstvo u EU, Švajcarska

na referendumu odbija Sporazum o EEA, ali ostaje i dalje EFTA članica. Lihtenštajn se

pridružuje EEA 1995. godine.

2.2. Norveško NE – Referendumi o pristupanju Uniji

Norveška je jedinstven slučaj, kada su evropske integracije u pitanju. Osobenost leži u tome

što su norveški gradjani na dva referenduma (1972. i 1994.god) rekli `NE´ Evropskoj uniji.

Na drugom referendumu, koji će biti fokus ovog rada, su se procenti izlaznosti i glasova(iako

neznatno 1,3%) protiv ulaska u EU povećali.

Period izmedju dva referenduma od preko dvije decenije i ponovno odbijanje gradjana

Norveške da pristupe Evropskoj uniji, podiže pitanje na čemu se temelji kontinuirani

euroskepticizam Norvežana? Kako Petrersen, Jenssen i Listhuag (u daljem tekstu grupa



autora/autori) u svojoj studiji „The 1994 EU Referendum in Norway: Continuity and

Change“ navode, razlozi se mogu tražiti (u kombinaciji) tri pravca. Geografski položaj

Norveške kao sjeverne države teritorijalno povezane samo sa Švedskom, u odredjenoj mjeri

izolovanost države u odnosu na „zapadne“ pomorske, trgovinske veze. Takodje u političkoj

kulturi Norveške, uzimajući u obzir relativno kasno osamostaljivanje (1905), pitanje

suvereniteta je itekako značajno. Odredjena pomjeranja Finskle pa i Švedske kaa neutralne

države ka zapadnoj alijansi i modifikacija u svom političkom pozicioniranju, iako suptilne,

jesu značajan faktor norveškog skepticizma. Drugi pravac argumentacije zasniva se na, i bavi

se, društveno-političkim rascjepima norveškog društva. Teza koja se zasniva na modelu

socio-ekonomskih rascjepa Rokkan-Valen. Treći pravac argumentacije, fokus stavlja na

sposobnost učesnika da mobilizuju biračko tijelo, pitanja kampanje, masovnih medija i

uopšte uspješnosti ad-hoc organizacija koje su bile nosioci kamanja kada je referendum u

pitanju. U daljem tekstu bavićemo se društveno političkim rascjepiama (cleavages) kroz

njihovu analizu prići pitanju norveškog euroskepticizma.

2.2.1. Društveno-politički rascjepi

Istorija norveškog državnog i političkog razvoja presudno je determinisana odnosom centar-

periferija. Prvi norveški kraljevi nijesu smatrani legitimnim ukoliko nijesu bili priznati na

čitavoj teritoriji. Tradicija lokalne autonomije takodje je značajna u političkoj kulturi

Norveške. Danska zatim švedska dominacija nad norveškom formulisalo je pitanje

suvereniteta kao suštinsko i ono koje će kasnije biti jedan od značajnih faktora norveškog

euroskepticizma. Ograničavanje vlasti centra i pokušaj ograničavanja moći najprije Danaca

kasnije Švedjana bili su osnovni pokretači stvaranja Ustava, razvoja prvih političkih partija

koje su nastajale kao savezi farmera, radikalnijih gradjana urbanih sredina i predstavnika

ruralnih oblasti, što dobro ilustruje političke prioritete, takodje i djelom objašnjava kasnije

političke rascjepe unutar norveškog političkog društva. Pitanje jezika, kulture, religije,

sekularizovanog društva kontinentalnog dijela Evrope, kroz nametanja koje je danska uprava

sprovodila dovela je do nečeg što Rokkan naziva kontrakulturni rascjep (counter-cultural

cleavge). Rokkan smatra da su teritorijalni i kontrakulturni rascjep blisko povezani. Obzirom

da je ta konforntacija bila dramatičnija u kulturološkom dijelu sa kontinentalnim dražvama



(Danska), a u teritorijalnom sa Švedskom, čini se da argumentacija zasnovana na rascjepima

korespondira sa aktuenom političkom kulturom i donekle uspjeva razjasniti korjene

euroskepticizma. Industrijalizacija Norveške posle Drugog svjetskog rata, razvoj urbanih

sredina stvorio je još jedan značajan rascjep izmedju urbanih industrijalizovanih sredina i

ruralnih sredina i ribarstva kao najznačajnije djelatnosti. Upravo je ova „dihotomija“

ribarstvo-industrija značajna kada je evropska integracija u pitanju, zapravo su norveške

regulative po pitanju ribarstva iznad standarda EU.

Od sedamdesetih godina mnogi autori osporavaju značaj „istorijskih rascjepa“ na norveške

partije. Mnogi autori smatraju da se javljaju novi rascjepi, prvenstveno po pitanju

obrazovanja, rodnosti, generacijskih razlika, pitanja profesije (sector of ocupation).

Obrazovanje je nesumljivo jedno od najznačajnih pitanja u Norveškoj. Razvoj i obrazovanje

nadolazećih generacija, kao pitanja odnosa „starih i novih vrijednosti“ značajni su i sa

aspekta evropskih integracija, mladđe generacije, čija se socijalizacija i obrazovanje odvijalo

u , uslovno rečeno kako izmedju ostalog tvrdi i grupa autora, postmaterijalističkom periodu,

razvijala je jednu širu, kosmopolitsku svijest. Od takve generacije se sve više očekuje da se

okrenu medjunarodnoj saradnji, da uvide značaj nadnacionalne integracije i razvaoja Evrope

kao jedinstvenog politčkog entiteta. Dok Galtung (1964) zastupa drugačije mišljenje,

objašnjavajući da građani između trideset i šezdeset godina su na vrhuncu svoje karijere i da

samim tim imaju tendenciju da razmišljaju kao i aktuelna elita, naglašavajući da je razvoj EU

zapravo dijalog elita on smatra da su mladi i stari ostali na periferiji ovakve društvene

stratifikacije (što je donekle i logično ako zamislimo skalu starosti, jer srednjovječni su u

sredini skale, mladi na dnu, stari na kraju, ali opet je važno istaći suprotstavljeno mišljenje u

korist analitičnosti). Problematika rodnosti je prvi put 1975.god Martinussen opisao kao

latentan rascjep u Norveškoj. Interesantno je da je u tom periodu žensko biračko tijelo bilo u

odredjenoj mjeri konzervativnije, dok se posle osamdesetih to značajno mijenja u korist

muškog biračkog tijela.

Laffertiy (1988) je naglasio značaj sektora zaposlenja kao političkog faktora, obzirom da

postoje značajne razlike izmedju državnog i privatnog sektora kada je radnička klasa u

pitanju. Istakao je značaj države blagostanja i njene budućnosti u EU. Da li je norveška

politika koja je na ideološkom spektru u odnosu na EU lijevo uskladiva sa regulativama EU?



Da li će država blagostanja, onakva kakva jeste Norveška, biti moguća unutar EU? Ovo je bio

najznačajniji, moguće i presudan, argument eurokeptika koji su tvrdili da je EU prijetnja

javnom sektoru i programima socijalne pomoći (welfare program).

2.2.2. Između dva referendum

Strukturne promjene izmedju dva referenduma oslabile su u odredjenoj mjeri uticaj

tradicionalnih rascjepa. Norveška je postala urbanizovana, populacija u regionu Osla, koji je

bio jedini sa snažnom većinom za ulazak u EU, se značajno povećala. Dok je sedamdeset

druge dvanaest posto ljudi bilo zaposleno u primarnim sektorima, dvadeset godina kasnije

samo šest posto je bilo zaposleno u poljoprovredi i ribarstvu. Razvoj sektora uslužnih

djelatnosti, industrijalizacija, naftna industrija koja traži velika tržišta, modernizacija

ekonomije, slabljenje ruralnih sredina i kontrakulturnih rascjepa, sve je to sugerisalo da će na

referendumu 1994. biti donesena odluka za ulazak u EU. Ali ovakva projekcija, očigledno

nije uzela u obzir uticaj novih rascjepa, po pitanju obrazovanja, rodnosti, sektoru poslovanja,

rast javnog sektora, preovladjujuća zaposlenost žena u javnom sektoru, koji su stvorili novu

strukturalnu osnovu za euroskepticizam. Industrijski razvoj, urbanizovanija sredina,

povlastice koje su dobili po pitanju svojih primarnih sektora, Norveška naizgled ima sve

preduslove da uđe u EU. Ali uprkos pritiscima, beneficijama, sniženim „troškovima“

članstva, referendum 1994.nije odobrio ulazak, da li je slabljenje periferije u odnosu na

urbane centre nadoknadjeno snažnom i efikasnom mobilizaciom biračkog tijela ili je politička

kultura ili sistem Norveške kao države blagostanja stajao na putu ulaska, ostaje da se vidi u

narednom periodu, ali ne čini se realnim da će se EU u bliskom vremenu prostirati duž

čitavog skandinavskog poluostrva.

2.3. Saradnja na političkom nivou

Evropska ekonomska zona i Šengenski sporazum omogućavaju

blisku saradnju na političkom nivou između Norveške i EU.

Sporazum o nastanku EEA je predvidio tijelo Savjeta - organa nadležnog



za definisanje političkih proriteta, implementacije i daljeg unaprijeđivanja

Sporazuma. Sastaje se dva puta godišnje na ministarskom nivou i

najčešće raspravlja o pitanjima koja su od zajedničkog interesa za sve

članice: energija, klimatske promjene, “Europe 2020” strategija, politika

mora i Arktika. U saradnji sa EEA Savjetom se održavaju i posebni

sastanaci posvećeni političkim dijalozima iz oblasti spoljne i bezbjednosne

politike.

Bliske veze Norveške i EU od Šengenske konferencije 2001. godine,

dobrim dijelom održavaju pogodnosti usaglašenih politika viza i smanjenih

procedura kontrola isprava. Politička saradnja ni u ovom slučaju ne nosi

jednosmjerne povoljnosti, te se ova država obavezala brojnim političkim

sporazumima, koji nastoje da riješe migraciona, granična, kao i pitanja

azila i nadležnosti povodom borbe proiv terorizma, organizovanog

kriminala i nezakonitog trafikinga. Šenegenska saradnja je u velikoj

mjeri inkorporirala Norvešku u zajednički evropski sistem zaštite granica

država i njhovih stanovnika.

Ovakav politički teret odgovornosti prema bezbijednosti evropskog tla joj

je omogućio da u izvjesnoj mjeri kompenzuje strah od trajne izolacije i

ostalih mogućih poslijedica ne-članstva u EU. Ipak Šengenski sporazum je

veliki zalogaj za jednu tako bogatu zemlju, koja po svojoj prirodi i vrlo

nepovoljnom položaju u pogledu iniciranja ili mijenjanja propisa u toj

oblasti, ima obavezu da materijalno pomaže različite programe koji često

nisu od velike važnosti za nju samu. Dodatnu političku implikaciju nosi i

saradnja u oblasti sudstva, policije i unutrašnjih poslova.

Norveška je posredstvom šengenske saradnje postala potpisnica nekoliko

partikularnih sporazuma o saradnji sa EU:5

5 Norway and the EU, izdanje Norveškog ministarstva vanjskih poslova, str. 13



1. Dablinska saradnja

2. Evropska migraciona mreža

3. Europol (European Law Enforcement Organisation)

4. Eurojust

5. Sporazum o međusobnoj pravnoj pomoći

6. Sporazum Prum - treba da stupi na snagu

7. Učestvuje i u akcijama Frontex-a (European Borders Agency), koji

ima za cilj koordinaciju upravljanja zajedničkim spoljim granicama;

Direktor Norveškog instituta za međunarodne odnose, Ulf Sverdrup

govori o stvarnoj mjeri integrisanosti njihove države u EU sistem, koja

je po brojnim parametrima mnogo veći od nekih njenih članica, u prvom

redu Britanije. On ističe da je odnos Norveške i EU vrlo specifičan:

“Učestvujete u evropskoj integraciji, bez zastupništva”.6 Savjetodavna

uloga u mnogim institucijama i tijelima EU funkcioniše po pricipu “right to

speak, but not to vote” - što je prema procjenama dovelo do sve veće

praktične marginalizacije snage političkog uticaja Norveške na stvaranje

propisa i regulativa, čiji direktan uticaj i sama podnosi.

Tretman države savjetodavca, koji je velikim dijelom ispunjavanje

diplomatskog protokola i izražavanje posebnih simpatija prema

nacionalnom bogatstvu iste – vrlo jasno ističe nedostatke vođenja

samostalne politike “slobodne zemlje” u odnosu na veliku evropsku

političku korporaciju.

Iako ova uloga savjetnika, a ne i zastupnika značajno hendikepira zemlju u

političkom smislu, sa druge strane joj omogućava vođenje politika rezervi,

bolje organizovanosti civilnog sektora i domaćeg ekonomskog doprinosa.

Program Zajedničkih politika zemalja EU, koje obično najviše odgovaraju

6 Unos na: Sovereignty of Norway, url: http://blogs.spectator.co.uk/alex-massie/2012/11/britain-scotland-norway-and-europe-lands-of-magical-sovereignty-unicorns/ uvid ostvaren 11.03.2013.





Francuskoj, Njemačkoj i Španiji nisu ugrozile norveško ribarstvo i

poljoprivredu, njihov Ustavni sud se nalazi u Oslu, ne i u Luksemburgu,

imaju jednu od najstabilnijih valuta zahvaljujući uspješnoj ekonomiji, 95%

električne energije crpe iz obnovljivih izvora. Ovo su samo neki od

argumenata koji Britanci najviše vole da istaknu kada izražavaju svoj

nepovoljan položaj u Uniji, a ujedno i težnju da se to stanje promijeni.

Norveška će se ubrzo suočiti sa novim izazovima izglasavanja

“povjerenja” EU, gdje je već izvjesno da je kampanja u korist pristupanja

uticajnija i to prema istraživanjima fluktuira oko 60% u korist Norway-EU

integracija. 7

3. Ekonomski aspket saradnje Evropske unije i Norveške (EFTA i EEA)

Bez pretjerivanja se može reći da se gotovo cjelokupna trgovina Norveške odvija sa

Evropskom unijom. Kraljevina Norveška dominantno izvozi na tržište Evropske unije, ali taj

odnos svakako nije jednostran. Što se tiče njenog uvoza, Unija tu takođe dominira, Norveška

je zapravo njen peti najvažniji partner kada je riječ o izvozu. Prema podacima Evropske

Komisije ukupan obim trgovine između Norveške i Evropske unije u 2011.godini iznosio je

preko 140 milijardi eura, što Norvešku pozicionira na 5.mjesto kao najvažnijeg trgovinskog

partnera Unije, sa udjelom od 4,3%, ali zato Evropsku uniju čini ubjedljivo najvažnijim

trgovinskim partnerom Norveške sa čak 74,7% učešća u ukupnoj trgovinskoj razmjeni

Kraljevine sa drugim subjektima.8

Ekonomska saradnja Norveške i zemalja objedinjenih oko evropske ideje, datira od perioda

odmah poslije Drugog svjetskog rata, i svih organizacija koje danas smatramo pretečama

Evropske unije. Norveška je zajedno sa Austrijom, Ujedinjenim Kraljevstvom, Danskom, 7 Unos na: Norway and Britain, url: http://www.dailymail.co.uk/debate/columnists/article-185956/So-

Norway-rich.html uvid ostvaren 11.03.2013.8 „Norway trade statistics“ objavljeno od strane Evropske Komisije, dostupno na - http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/norway/ , uvid ostvaren 10.03.2013.


http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/norway/





Portugalom, Švedskom i Švjacarskom osnovala 3.maja 1960.godine trgovinski blok zemalja

poznatih kao „spoljnih sedam“9, EFTA (European Free Trade Association). EFTA se pokazala

kao izuzetno uspješan projekat, i nadasve isplativ, s obzirom na to da je obim trgovine među

EFTA zemljama za samo 7 godina gotovo utrostručen, i dostigao je do te 1967.godine nešto

više od 8 milijardi američkih dolara. Upravo zbog toga, sve zemlje koje su iz EFTA-e aplicirale

da postanu članice Evropske ekonomske zajednice (EEZ) imale su specifičan status, i

nerijetko bi bile nazivane „specijalnim pristupnicama“. To nije bio slučaj sa Norveškom, čiji

su građani do danas ostali u uvjerenju da Kraljevina treba da ostane u „specijalnom odnosu“

ali ipak van Evropske unije.

Već od pristupanja Ujedinjenog kraljevstva i Danske (1973) EFTA se polako počela raspadati.

Danas je čine svega četiri zemlje - Švajcarska, Island, Luksemburg i Norveška. EFTA igra

posebno važnu ulogu za ekonomsku saradnju Švajcarske i Unije, dok je tu ulogu za potonje

tri preuzeo EEA (European Economic Area – Evropski ekonomski prostor).

Ugovor o osnivanju Evropskog ekonomskog prostora (EEA) stupio je na snagu 1.januara

1994.godine i objedinio je sve članice Evropske unije, kao i Luksemburg, Lihtenštajn i

Norvešku u zajedničko tržište, rukovođeno zajedničkim pravilima. EEA garantuje slobodu

kretanja ljudi, roba, usluga i kapitala, i nediskriminatorska i jednaka pravila za današnjih 30

zemalja koji pripadaju ovom ugovoru.

EEA ugovor je najveći i najsveobuhvatniji međunarodni ugovor kojem je Norveška ikada

pristupila, te zbog toga predstavlja srž odnosa između Kraljevine i Unije. Da bi mu pristupila

Norveška je usvojila preko 8000 legislativnih akata Evropske unije, čime je postala, iz

perspektive Brisela, treća najuključenija zemlja kada je riječ o „EU projektu“, što je navelo

mnoge analitičare na zaključak da Norveška, paradoksalno, istovremeno, i jeste i nije član EU

porodice.10 Norveška je ipak, u pregovorima uspjela da pokaže stepen nezavisnosti, uspjevši

9 Nasuprot takozvanih „unutrašnjih šest“ (Belgija, Francuska, Italija, Luksemburg, Švedska, i Zapadna Njemačka) koji su osnovali Evropsku ekonomsku zajednicu

10 „Outside and inside – Norway's agreement with the European Union“, izvještaj vlade Norveške iz decembra 2012.godine, nezvanični prevod na engleski jezik, dostupno na - http://www.regjeringen.no/upload/UD/Vedlegg/eu/nou2012_2_chapter03.pdf, uvid ostvaren 11.03.2013.


http://www.regjeringen.no/upload/UD/Vedlegg/eu/nou2012_2_chapter03.pdf


da izdejstvuje da ovaj ugovor ne obuhvata zajedniču poljoprivrednu i ribarsku politiku, (što

je od velike važnosti za norvešku koja je drugi najveći svjetski izvođač riblje hrane), kao i

nezavisnost u carinskoj i fiskalnoj politici, u odnosu na druge EEA zemlje. Kako bi se očuvalo

jedinstvo EEA ugovor se iz dana u dan unapređuje i obogaćuje novom zajedničkom

legislativom.

U okviru EEA za odnos Norveške i Evropske unije, veliku važnost ima projekat „Norway

Grants“ („Norveški grantovi“) na osnovu kojeg se vlada Norveške obavezala da će u periodu

od 2009. do 2014.godine nepovratno izdvojiti 1,79 milijardi eura, sa ciljem smanjenja

nejednakosti među zemljama Evropske unije. Ova sredstva dostupna su raznim projektima

nevladinih organizacija, istraživačkih i akademskih institucija, privatnom i javnom sektoru,

zemalja članica EU, s posebnim osvrtom na zemlje koje su Uniji pristupile poslije

2004.godine, u takozvanom „velikom“ petom proširenju (Centrlna i Jugoistočna Evropa).

Pored tog projekta, Norveška je izdvojila izdašna sredstva za krizom najpogođenije zemlje

članice EU – Grčku, Španiju i Portugal.

EEA je svakako najpoznatiji ugovor kojim su Evropska unija i Norveška izdigle svoju

saradnju na viši nivo, i iako je u javnom mnjenju Norveške svakako najpoznatiji i

najpominjaniji, nije jedini. Prema podacima norveške vlade, do decembra prošle godine,

Norveška je sa Unijom potpisala 74 ugovora, što manjih – što većih, o saradnji u brojnim

područjima. Najveći broj njih, ali ne i svi, direktno ili posredno tretira i reguliše ekonomske

aspekte saradnje Evropske unije i Norveške.11

4. Uloga Norveške u spoljnoj i bezbjednosnoj politici EU

U maju 2005. godina vlada Norveske potpisala je sa Evropskom unijom sporazum koji

predviđa stavljanje određenog broja norveških vojnika na raspolaganje Uniji pri

rješavanju kriznih situacija. Nema ničeg novog u djelovanju Norveških snaga u okvira

11 Zvanični sajt misije Norveške pri EU - http://www.eu-norway.org/ , uvid ostvaren 11.03.2013.


http://www.eu-norway.org/


NATO ili UN misija sa EU ali ovo je prvi put da su oružane snage Norveške uključene u

samostalne akcije Unije i to u takozvanoj “Nordijskoj borbenoj grupaciji”.

Kako bi garantovao Norvešku nezavisnost i suverenost parlament je memorandumom sa EU

osigurao obavezan pristanak domaćih nadležnih vlasti za bilo koju misiju, što je u praksi

teško primjenljivo.

Pitanje koje predstavlja srž problema je zašto bi zemlja pomagala vojne operacije

organizacije kojoj ne pripada? Moglo bi se pomisliti da je Norveška mala, nezaštićena i

nesigurna zemlja kojoj treba podrška u cilju očuvanja sopstvene bezbjednosti. Ipak, u to je

teško povjerovati.

Odluka je vezana uz činjenicu da se, iako nije članica EU, spoljna politika Norveške, kako i

njeni zvaničnici otvoreno priznaju, zasniva na istim vrijednostima, prioritetima i principima

kao i politika unije. Ovaj čin prati definisanu politiku Norveške, čvrstu povezanost sa EU

naročito u pitanjima spoljne politike i bezbjednosti ili kako je to u uniji definisano CFSP

(Common Foreign and Security Policy – Zajednička spoljan i bezbjednosna politika). Takđe

doprinos ovoj odluci dalo je i mišljenje norveške vlade da je ovakav angažman dužnost

prema društvu u cjelini.

Glavni sporuzam koji povezuje Norvešku i Evropsku uniju, dogovor o Evropskom

ekonomskom prostoru (EEA) ne predviđa zajedničke poslove u spoljnoj i bezbjednosnoj

politici pa je stoga Norveška potpisala niz pojedinačnih ugovora sa EU po pitanju CFSP. Ipak

taj sporazum predstavlja glavni formalni kanal komunikacije Norveške i EU kroz politički

dijalog EEA/EFTA i Unije.

Odnos Norveške i EU u vezi sa CFSP konkretizovan je 1995 i od tada Norveška ima

regularne sastanke sa kreatorima CFSP, čelnicima Evropske unije i radnim grupama, i

pozvana je da pristupi deklaracijama i poveljama EU u vezi sa spoljnom i bezbjedonosnom

politikom i dijeli stavove unije u međunarodnim organizacijama poput UN-a, Savjeta Evrope

ili OEBS-a.

Iako je Norveška pristupila skoro svim zatraženim deklaracijama tokom 90-tih stavovi ova

dva međunarodna subjekta bili su različiti. Noveška nije vidjela prednosti u jačanju



zajedničke Evropske sigurnosti i bezbjednosti a kamoli Evropske unije kao njenog nosioca.

Razlog nepristupanja određenim poveljama zapravo nije bilo suštinsko neslaganje već

bojazan da će takav razvoj situacije poljuljati NATO-vu dominantnu ulogu u Evropskoj

bezbjednosti.

Zbog takvog stava neki lideri Evropske unije vidjeli su Norvešku kao “trn u oku” u procesu

osnaživanja EU, njene spoljnopolitičke i bezbjednosne politike i ambicije da postane globalna

supersila.

Do promjene je došlo 2000. godine kada je na vlast došla socijaldemokratska partija.

Norveška je počela konstruktivno doprinositi Evropskom projektu i tako je sebi obezbijedila

važno mjesto i veći uticaj. Ovaj put od tada prate sve uspješne norveške vlade. Od tada

Norveška je učestvovala u pet vojnih i civilnih operacija EU mahom u Makedoniji i Bosni i

Hercegovini ali i Indoneziji i Bliskom istoku.

Sa druge strane Norveška nije uspjela da ostvari puno članstvu u novoformiranoj Evropskoj

bezbjednosnoj agencija (EDA – European Defense Agency) čime je umanjila šanse da

učestvuje i vrši uticaj na kreiranje CFSP. Norveška je sa ovom agencijom potpisala separatni

ugovor koji definiše uslove djelovanja Norveške u okviru EDA.

Takođe Lisabonski ugovor, koji je osnažio EU kao organizaciju koja sada samostalnije nego

ikad donosi odluke na polju spoljne politike i bezbjednosti, ne ide na ruku ovoj skandinavskoj

zemlji. Sve ovo znači da Norveška aktivno učestvuje, ali nema ista prava kao zemlje članice

u procesu odlučivanja.

Sve partije u Norveškoj, sa izuzetkom Partije centra12 koja ostaje vjerna NATO-u, danas ne

dovode u pitanja blisku saradnju sa Evropskom unijom.

Sa slabljenjem uticaja NATO-a u Evropi i opšteg mišljenja da EU treba da bude odgovorna

za “sopstveno dvorište“ i njenim jačanjem na globalnom planu Norveška će sve više biti

okrenuta Uniji.

12 Slobodan prevod, originalni naziv Senterpartiet ( Centre party eng.)



Dilema oko zadržavanja suvereniteta i nezavisnih borbenih snaga riješena je odlukom da

Norveške borbene trupe učestvuju u EU misijama samo pod okriljem Ujedinjenih nacija, što

je svakako samo privremeno rješenje.

5. Zaključak

Odnos Evropske unije i Norveške vjerovatno je naspecifičniji odnos koji su razvila dva

subjekta međunarodnog javnog prava, a da nije riječ o dvije države. Ni mnoge zemlje članice

nijesu u toj mjeri inkorporirane u aktivnosti i projekte Evropske unije, koliko Norveška, pa

ipak skandinavska Kraljevine, opstaje već više od pet decenija izvan Unije. Sporenja među

brojnim političkim i ekonomskim autorima ne jenjavaju, a nije mali broj onih koji zastupa

stav da je Norveška samo formalno izvan Evropske unije, a suštinski zapravo jedna od njenih

najvažnijih članica.

Debata o formalnom ulasku Norveške u EU, s druge strane danas je u potpunom zapećku, i to

je naravno potpuno prirodno, s obzirom na krizu koja potresa ovu nadnacionalnu strukturu. U

svjetlu mogućih istupanja nekih zemalja iz evropske ideje (Velike Britanije prije svega), u

građanima Norveške je skepticizam prema Uniji narastao do vjerovatno rekordnih granica,

tako da ne treba ni najmanje sumnjati da bi plebiscit o ulasku Norveške u EU, donio mnogo

ubjedljiviju pobjedu “ne opciji” nego u prva dva navrata. Ipak, kada, i ako, Unija prevaziđe

postojeće problem sa uspjehom, nije nerealno očekivati da ta priča ponovo bude pokrenute, I

eventualno stavljena na odluku građanima Norveške i treći put.

Do tada, njihov odnos ostaje jako komplikovan, u tehničkom i birokratskom smislu, ali se

suštinski može svesti na jednu prosto-proširenu rečenicu: bogata Norveška će nastaviti da u



svakom pogledu pomaže zemlje članice Unije, sa svojim maksimalnim kapacitetima, a velika

Evropska unija će i dalje predstavljati najvažnije tržište za norveški izvoz.

6. Bibliografija

1. Norway and the EU, izdanje Norveškog ministarstva vanjskih poslova, 2011

2. Pettersen, Per Ant, i grupa autora, The 1994 EU Referendum in Norway: Continuity

and Change, Scandinavian Political Studies, Vol.19- No.3, Scandinavian University Press,

1996

3. Sjursen, Helen, From Fly in the Ointment to Accomplice; Norway in EU foreign and

security policy, Center for European Studies, University of Oslo, 2012

4. Hitchus, Peter, So why is Norway rich?, Daily Mail, dostupno na -

http://www.dailymail.co.uk/debate/columnists/article-185956/So-Norway-rich.html uvid

ostvaren 11.03.2013.

5. Massie, Alex, Britain, Scotland, Norway and Europe: lands of magical Sovereignty-

Unicorns, The Spectator, dostupno na -

http://blogs.spectator.co.uk/alex-massie/2012/11/britain-scotland-norway-and-europe-lands-

of-magical-sovereignty-unicorns/ uvid ostvaren 11.03.2013.






6. Norway trade statistics, objavljeno od strane Evropske Komisije, dostupno na -

http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/norway/ , uvid


7. Outside and inside – Norway's agreement with the European Union, izvještaj vlade

Norveške iz decembra 2012.godine, nezvanični prevod na engleski jezik, dostupno na -

http://www.regjeringen.no/upload/UD/Vedlegg/eu/nou2012_2_chapter03.pdf, uvid ostvaren

11.03.2013.

8. Zvanični sajt misije Norveške pri EU, dostupno na - http://www.eu-norway.org/ , uvid



http://www.eu-norway.org/

http://www.regjeringen.no/upload/UD/Vedlegg/eu/nou2012_2_chapter03.pdf

http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/norway/

odnos evropske unije i norveske - seminarski rad

Documents