Odkrywam siebie.Ja i moja szkoła

Program edukacji wczesnoszkolnejw klasach I–III

szkoły podstawowej

Jolanta Faliszewska

AutorJolanta Faliszewska

Projekt okładkiMagdalena Pilch

Oprawa grafi cznaArtur Gulewicz, Tomasz Kozłowski

ZdjęciaCorbis, Jay Gardner, shutterstock, Grzegorz Wrzecionowski

RedakcjaGrażyna Lech

KorektaKrystyna Bajor

Skład i łamanieMarek Zapała

ISBN 978-83-7491-329-4

Grupa Edukacyjna S.A.25-655 Kielce, ul. Łódzka 308tel. 41 366 53 66, faks 41 366 55 55e-mail:mac@mac.pl, http://www.mac.pl

3

Spis treści

Wstęp1. ...........................................................................................................................................................................5

Charakterystyka programu2. ....................................................................................................................................6

Obudowa dydaktyczna programu 3. ......................................................................................................................6

Założenia teoretyczne programu4. ..........................................................................................................................8

Style uczenia się a inteligencje wielorakie5. .......................................................................................................16

Metody nauczania a inteligencje wielorakie6. ...................................................................................................16

Organizacja środowiska uczenia się7. ..................................................................................................................16

Rola nauczyciela w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci8. ...................................................................17

Rola rodziców w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci9. ........................................................................18

Rola współpracy szkoły i rodziców w edukacji dzieci10. ...................................................................................18

Cele ogólne kształcenia i wychowania na pierwszym etapie edukacji11. .....................................................19

Cele szczegółowe kształcenia i wychowania na pierwszym etapie edukacji12. ...............................................19

Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania13. ......................................................................................21

Treści kształcenia w klasach I–III14. ......................................................................................................................22

Edukacja polonistyczna ........................................................................................................................................22

Język obcy nowożytny ...........................................................................................................................................28

Edukacja matematyczna .......................................................................................................................................30

Zajęcia komputerowe.............................................................................................................................................34

Edukacja społeczna i etyka ..................................................................................................................................37

Edukacja przyrodnicza .........................................................................................................................................38

Edukacja plastyczna i zajęcia techniczne .........................................................................................................39

Edukacja muzyczna ...............................................................................................................................................41

Wychowanie fi zyczne .............................................................................................................................................43

4

Oczekiwane efekty aktywności ucznia, oddziaływań nauczyciela i rodziców15. ........................................46

Sprawdzanie osiągnięć uczniów16. .........................................................................................................................58

Indywidualizacja procesu nauczania17. .................................................................................................................60

Warto przeczytać18. ....................................................................................................................................................63

Załączniki 1–7

5

Mądrość to: zamiłowanie do patrzenia z wielu perspektyw, wprawa w patrzeniu z wielu perspektyw, i owoc patrzenia z wielu perspektyw. Zbigniew Pietrasiński

1. Wstęp

Współczesna szkoła jako źródło informacji przegrywa z mediami. Prasa, radio, telewizja czy Internet dostarczają wiedzę szybko i w atrakcyjnej formie.

Szkoła może jednak przyciągać uczniów, oferując im zdobywanie umiejętności: skutecznego uczenia się, selekcji informacji, wykorzystywania wiedzy i scalania obrazu świata, co można ogólnie nazwać kulturą poznawczą (Z. Pietrasiński, 1996).

Szkoła również powinna wprowadzać uczniów w system wartości społecznych i duchowych w obrębie kultury, w której żyją.

Z obserwacji wynika, że każde dziecko uczy się inaczej. Zadaniem nauczyciela jest uczyć w sposób uwzględniający ich predyspozycje i preferencje.

Teoria inteligencji wielorakich Howarda Gardnera neguje jednolite widzenie inteligencji, a tym samym kon-cepcję szkoły, w której istnieje tylko jeden sposób nauczania, uczenia się i oceniania. W zamian proponuje tworze-nie środowiska edukacyjnego, które będzie optymalne dla ucznia. Aby je stworzyć, nie potrzeba wielu nakładów fi nansowych, ale wiedzy nauczycieli, rodziców i nadzoru pedagogicznego o profi lach inteligencji dzieci zgodnych z teorią inteligencji wielorakich, a także dobra wola wprowadzania tej wiedzy w życie w trakcie codziennej praktyki pedagogicznej.

W programie Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła starano się przybliżyć nauczycielom koncepcję inteligencji wielorakich H. Gardnera. Z powodów oczywistych przedstawiono tylko zarys tej teorii, dołączono więc wy-kaz książek, które pozwolą zainteresowanym poznać ją dokładniej.

Natomiast podręczniki Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła wraz z zeszytami zadań domowych przeznaczone do edukacji wczesnoszkolnej w klasach I–III to narzędzia, które pomogą nauczycielom i rodzicom rozwijać inteligencje wielorakie dzieci.

6

2. Charakterystyka programu

Program Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła przeznaczony jest dla pierwszego etapu kształcenia ogólnego w szkole podstawowej. Przedstawiono w nim cele ogólne i szczegółowe kształcenia na tym etapie edukacji, materiał nauczania, oczekiwane efekty edukacyjne, a także opis optymalnych warunków realizacji wymie-nionych celów i wskazania dotyczące oceniania.

Program ma układ spiralny. Umożliwia to powracanie do treści poruszanych w poprzednich klasach i pre-zentowanie ich w rozszerzonych kontekstach oraz zmienianie ich struktury w miarę poszerzania wiadomości i umiejętności dzieci. Układ taki sprzyja również zapamiętywaniu omawianych zagadnień przez dzieci.

Program można dostosować do wymagań konkretnej szkoły, ze względu na jej warunki środowiskowe i potrzeby społeczne.

3. Obudowa dydaktyczna programu

Skuteczna realizacja programu Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła możliwa jest dzięki materiałom edukacyj-nym przeznaczonym dla dzieci, nauczycieli i rodziców, w których zamieszczono treści zgodne z wymogami Podstawy programowej MEN z 23.12.2008 roku.

Do klasy pierwszej przygotowano: dla dzieci –• podręcznik z ćwiczeniami (10 części), zeszyty zadań domowych (5 części), wycinanki (2 części), ćwiczenia grafomotoryczne,zeszyty z powiększoną liniaturą i kratką,dla nauczycieli –• program nauczania,tablice demonstracyjne (2 części),poradnik metodyczny (10 części), 2 płyty CD, książkę do czytania Z pamiętnika Myszki,sprawdzian końcoworoczny.

Do klasy drugiej i trzeciej przewidziano: dla dzieci –• podręcznik z ćwiczeniami (10 części), suplement Wielkanoc,zeszyty zadań domowych (10 części), wycinanki (2 części), lekturnik,dla nauczycieli –• tablice demonstracyjne (2 części),poradnik metodyczny (10 części), 2 płyty CD, sprawdziany.

Podręcznik podzielono na 10 części, po jednej na każdy miesiąc nauki. W każdej części wydzielono blo-ki tematyczne podzielone na dni, które mają tematy przewodnie. Osobną część podręcznika w klasie drugiej i trzeciej stanowi Wielkanoc, w klasie pierwszej ta część zamieszczona jest w Wycinance, cz. 2.

7

W klasie drugiej i trzeciej podręcznik zaplanowany jest na 75% godzin dydaktycznych w każdym miesiącu. Pozostałe 25% godzin w miesiącu nauczyciel może przeznaczyć na realizowanie własnych pomysłów edukacyj-nych, opracowanie lektury, zajęcia rozwijające twórczą aktywność dzieci, sprawdzenie i utrwalenie wiadomo-ści, wycieczki, wyjścia do kina, teatru itp. Jeśli zespół uczniowski ma trudności dydaktyczne, materiał zawarty w podręczniku może być realizowany w wolniejszym tempie, przez cały miesiąc.

Podręcznik zawiera tematykę związaną z kształtowaniem osobowości dziecka, świata wartości, tożsamo-ści osobistej i społecznej, zasad współżycia, poszanowania godności swojej i innych ludzi. Wskazuje dzie-ciom źródła i sposoby rozwoju osobistego, a zawarte w nim treści ułatwiają modelowanie postaw pożąda-nych społecznie oraz dostrzeganie własnych zainteresowań i predyspozycji.

Książka z tekstami do czytania Z pamiętnika Myszki zawiera krótkie teksty przeznaczone do czyta-nia dzieciom przez nauczyciela. Teksty dotyczą tematyki poruszanej w podręczniku. Odnoszą się również do sytuacji przeżywanych w grupie szkolnej.

Zeszyt zadań domowych – Domowniczek to zeszyt z zadaniami, które trzeba wykonać w domu. Zapla-nowany jest na cztery dni w tygodniu. Ułatwia dziecku zapamiętywanie, co jest zadane i co trzeba przynieść na zajęcia do szkoły. Zawiera ćwiczenia dobrane w taki sposób, aby dziecko mogło je wykonać samodzielnie lub przy niewielkiej pomocy rodziców czy opiekunów. Służy do utrwalenia wiadomości i umiejętności szkol-nych dziecka, rozwijania zaciekawienia światem oraz pobudzania do aktywności słownej, matematycznej, ruchowej, plastycznej, muzycznej, przyrodniczej. Pozwala rodzicom kontrolować przebieg edukacji dziecka i dostrzegać napotykane przez nie trudności oraz szczególne uzdolnienia. W Domowniczku zawarte są intere-sujące propozycje spędzania wolnego czasu w gronie rodzinnym, tytuły ciekawych książek, gry i zabawy.

W każdym Domowniczku znajduje się artykuł Co powinni wiedzieć rodzice i opiekunowie. W artykułach przed-stawione są najważniejsze informacje o istocie kształcenia zintegrowanego, rozwoju psychofi zycznym dziec-ka oraz przyczynach trudności w nauce i zachowaniu. Mają one pomóc rodzicom w przezwyciężaniu trud-ności edukacyjnych i wychowawczych ich dzieci oraz wskazują źródła informacji i pomocy.

Zaproponowana w Domowniczku forma współpracy między rodzicami i nauczycielami sprzyja świadome-mu włączaniu się rodziny w proces edukacji dziecka. Kontrolowanie Domowniczka przez nauczyciela daje możliwość diagnozowania postępów edukacyjnych dziecka, a także wgląd w jego sytuację rodzinną.

Wycinanki stanowią integralną część podręcznika. Zawierają ciekawe materiały do zajęć. Są tak zapro-jektowane, aby dziecko mogło nadać każdej pracy swój indywidualny rys. Wycinanki dają dzieciom możliwość wyboru pracy. Opis sposobu jej wykonania ma na celu rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem i planowania pracy.

Lekturnik (w klasie drugiej i trzeciej) można wykorzystać podczas tygodni przeznaczonych na zajęcia bez podręcznika. Zawiera on spis lektur dla danej klasy, metryczki lektur, informacje o autorach, objaśnienia wpro-wadzanych terminów literackich i pojęć związanych z edukacją czytelniczą, różnorodne ćwiczenia, propozycje prac plastycznych i technicznych, dodatkowe informacje i ciekawostki oraz wycinanki.

Poradniki metodyczne zawierają: rozkład materiału nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów, scenariusze zajęć dziennych, scenariusze zajęć motoryczno-zdrowotnych, scenariusze opracowań lektur, sce-nariusze zajęć rozwijających różnorodne rodzaje aktywności dziecka (klasa druga i trzecia), scenariusze spotkań z rodzicami, wkładki z dodatkowymi materiałami do zajęć, karty osiągnięć edukacyjnych ucznia za każdy miesiąc.

Sprawdziany zawierają: zadania z różnych obszarów aktywności edukacyjnych, szczegółowy opis ce-lów zadań, punktację do każdego zadania i sugestię, w jaki sposób przeliczyć zdobyte punkty na oceny.

8

4. Założenia teoretyczne programu Najważniejszym wkładem, jaki może wnieść oświata do rozwoju dziecka, jest dopomożenie mu w znalezieniu dziedziny, która najbardziej odpowiada jego talentom, w której będzie kompetentnym fachowcem, w której praca będzie mu dawała zadowolenie. Howard Gardner amerykański psycholog, profesor neurologii

Howard Gardner (ur. w 1943 r.)

Co to są inteligencje wielorakie?

W edukacji zawsze kładziono szczególny nacisk na rozwój inteligencji.Rozumiano przez nią pewną zdolność ogólną, którą posiada każdy człowiek w mniejszym lub większym

stopniu i która determinuje jego wyniki w nauce. Howard Gardner poszedł dalej, dowodząc, że istnieją inteligencje wielorakie, które można kształtować i

rozwijać, co zwiększa możliwości uczenia się dzieci. Defi niuje on każdą z inteligencji jako zdolność rozwiązy-wania problemów albo kształtowania wytworów ludzkiej pracy, która ceniona jest w jednym lub wielu kręgach kulturowych lub społecznościach (H. Gardner, 2002).

Inteligencje wielorakie to potencjały biologiczne każdego człowieka, które współdziałają ze sobą w celu roz-wiązywania problemów i wytwarzania produktów. Połączenia różnych inteligencji oraz ich nasilenie decydują o zróżnicowaniu ludzi. Co ciekawe, połączenie różnych inteligencji w przypadku jednostki ma charakter synergii, a nie zwykłego połączenia, to znaczy, że całość nie jest tylko sumą części, ale czymś więcej.

Inteligencje te zdeterminowane są przez czynniki środowiskowe, które sprzyjają ich rozwojowi lub nie, w zależności od kontekstu kulturowego, w którym żyje dana jednostka.

9

H. Gardner wyróżnił osiem rodzajów inteligencji:

Inteligencja językowaPrzejawia się między innymi w sprawnym posługiwaniu się symbolami, płynną mową i dobrym rozumie-

niem tekstu. Ludzie obdarzeni taką inteligencją mają bogaty zasób słów i za ich pomocą komunikują się z innymi niezwykle sprawnie.

Przedstawiciel: Wisława Szymborska.

Inteligencja matematyczno-logicznaJej przejawem jest między innymi sprawne wykonywanie operacji na symbolach abstrakcyjnych, spraw-

ne rozumowanie oraz wykonywanie wszelkiego rodzaju obliczeń.Przedstawiciel: Albert Einstein.

Inteligencja wizualna i przestrzennaWyróżnia się preferencją do posługiwania się operacjami wyobrażeniowo-przestrzennymi, myśleniem

obrazami, a także wierną pamięcią wzrokową.Przedstawiciel: Pablo Piccasso.

10

Inteligencja muzycznaPrzejawia się szczególnym rozumieniem treści, których nośnikiem jest dźwięk. Ludzie obdarzeni taką inte-

ligencją swój stosunek do świata wyrażają poprzez dźwięki.Przedstawiciel: Wolfgang Amadeusz Mozart.

Inteligencja przyrodniczaPrzejawia się szczególnym zainteresowaniem naturalnym otoczeniem człowieka, rozumieniem świata

roślin i zwierząt oraz zjawisk przyrody.Przedstawiciel: Karol Darwin.

Inteligencja kinestetycznaPrzejawia się w preferowaniu ruchu twórczego i sportowego. Własne ciało wykorzystywane jest do wyra-

żania emocji, udziału w grze lub do wytwarzania produktu.Przedstawiciel: Isadora Duncan.

Inteligencja interpersonalnaPrzejawia się w zdolności rozumienia relacji międzyludzkich, a także cudzych uczuć, intencji i stanów

psychicznych.Przedstawiciel: Mahatma Gandhi.

Inteligencja intrapersonalnaJej przejawem jest szczególne rozumieniu samego siebie, swoich zalet, słabości, uczuć, pragnień.Przedstawiciel: Antoni Kępiński.

Nazwa inteligencje wielorakie miała wskazać, że może ich być jeszcze więcej. H. Gardner pozostawia usta-lenie ich liczby dalszemu rozwojowi nauki, zwłaszcza neurobiologii.

11

Inteligencje wielorakie a praca mózgu

H. Gardner skojarzył również inteligencje wielorakie z wyspecjalizowaniem się półkul mózgowych.

Lewa półkula: logiczne myślenie, język (mowa, czytanie, pisanie), zbiory, liczenie, technika, kolejność działania, liniowość, szczegóły, analiza, myślenie przyczynowe, ukierunkowanie na struk-turę (reguły), pamięć operacyjna, przyszłość.

Prawa półkula: rytm, obraz, wyobraźnia, porównania, sen na jawie, barwa, wymiary, relacje przestrzen-ne, synteza, intuicja, muzyka, sztuka, spontaniczne działanie, ukierunkowanie na ludzi, teraźniejszość.

Co to jest profil inteligencji?

Teoria H. Gardnera ma różnorodne implikacje dla edukacji w wielu krajach świata, w których realizuje się programy oświatowe oparte na tej teorii. Najważniejsze dla praktyki szkolnej i przyjęte w programie Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła wydają się założenia:

Każda jednostka posiada wszystkie rodzaje inteligencji, rozwinięte w różnym stopniu. –Inteligencje wielorakie tworzą profi l inteligencji niepowtarzalny dla innych jednostek. –Profi l ten jest dynamiczny i zmienia się w trakcie rozwoju jednostki. –Wszystkie inteligencje współpracują ze sobą w różnych konfi guracjach. –Inteligencje wielorakie można rozwijać poprzez różnorodne ćwiczenia. –Właściwa organizacja środowiska szkolnego i domowego sprzyja rozwojowi inteligencji wielorakich. –

12

Jak rozwijać inteligencje wielorakie w szkole?

Według H. Gardnera celem szkoły powinno być pomaganie dzieciom w rozwoju inteligencji wielorakich. Nauczyciel powinien pomóc dziecku w rozpoznaniu jego własnych możliwości poznawczych poprzez orga-nizowanie aktywności umożliwiających przeżycia krystalizujące1 i dobrać właściwe metody dydaktyczne.

Poznanie profi lu inteligencji dziecka przez nauczyciela i rodziców powinna się przełożyć na sposób jego edukowania i oceniania.

Wymienione wyżej rodzaje inteligencji wskazują, że sama szkoła nie jest w stanie sprostać zaspokajaniu potrzeb edukacyjnych dzieci. Konieczne jest włączanie innych placówek i instytucji edukacyjnych (kino, mu-zeum, fi lharmonia, teatr itp.) zapewniających bodźce stymulujące różne rodzaje inteligencji.

Określenie profi lu inteligencji wielorakich dziecka powinno podpowiadać nauczycielom, rodzicom i opiekunom, jakie rodzaje zajęć należy zapewnić dziecku w domu, w szkole i podczas zajęć dodatkowych. I nie chodzi tu tylko o mocne strony dziecka, ale także stymulowanie tych stron, które są słabsze na tym etapie rozwoju.

Charakterystyka inteligencji wielorakich na podstawie funkcjonowania dzieci w edukacji wczesnoszkolnej

Przewaga inteligencji językowej

Agatka uważnie czyta wszystko, co wpadnie jej w ręce. Uwielbia słuchać bajek, opo-wiadań i wierszy czytanych przez nauczyciela. Na zajęciach chętnie przyłącza się do rozmowy. Umie objaśniać, argumentować i bronić swojego zdania. Często tłumaczy innym dzieciom, jak rozwiązać jakiś problem. Nie nużą ją ćwiczenia gramatyczne i ortografi czne, a jej opowiadania wyróżniają się bogactwem słownictwa.

Przewaga inteligencji matematyczno-logicznej

Jola jest nad wiek poważna. Zawsze jest dobrze zorganizowana. Stara się prze-widywać skutki swojego zachowania. Lubi liczyć, rozwiązywać zadania, zagadki i wyciągać wnioski. Jest dociekliwa, systematyczna i dokładna. W czasie zajęć szkolnych zadaje dużo pytań i sprawdza, czy wszystko zostało poprawnie obliczone i napisane.

Przewaga inteligencji wizualno-przestrzennej

Kuba często się zamyśla w czasie zajęć. Słuchając innych, rysuje na marginesach esy-fl oresy. Wyraźnie ożywia się, gdy w książkach obok tekstów pojawiają się ob-razki, diagramy, mapki, labirynty. Lubi, kiedy na zajęciach prezentowane są fi lmy lub pokazy multimedialne. Dostrzega w nich szczegóły, które umykają innym. Wy-konane przez niego prace plastyczne wyróżniają się ciekawą tematyką, dobrym wyczuciem koloru, proporcji i dużą liczbą szczegółów. Lubi fotografować, lepić z plasteliny, projektować i wykonywać prace z różnych materiałów. Zawsze pierwszy zauważa zmianę w wystroju sali szkolnej. W jego zeszytach jest pełno kolorowych pod-kreśleń.

1 przeżycia krystalizujące to przeżycia, które pozwalają dziecku odkryć swoje uzdolnienia i zainteresowania

13

Przewaga inteligencji muzycznej

Łukasz ożywia się, kiedy na zajęciach słyszy dźwięki muzyki, uczy się piosenki lub tańców. Ładnie śpiewa. Jest szczególnie wrażliwy na wysokość dźwięków i emocje zawarte w utworach muzycznych. Z łatwością rozpoznaje brzmienie instrumentów. Szybko nauczył się grać na dzwonkach. W czasie zajęć i przerw często nuci pod no-sem, pogwizduje lub bębni w co się da. Lubi się uczyć, kiedy w tle słyszy muzykę.

Przewaga inteligencji kinestetycznej

Grażynka nie lubi siedzieć bezczynnie. Już po chwili zaczyna się wiercić i kręcić lub manipulować przedmiotami. Najlepiej uczy się wtedy, kiedy może coś wziąć do ręki, wykonać jakąś czynność, klaskać, chodzić itp. Uwielbia sport, taniec, ro-boty ręczne. Szczególną przyjemność sprawia jej zabawa w teatr. Ma wyrazistą mimikę i gestykulację.

Przewaga inteligencji przyrodniczej

Filip żyje w świecie przyrody. Potrafi godzinami oglądać albumy ze zwierzęta-mi. Mówi, że w przyszłości będzie weterynarzem. Szybko nauczył się rozpoznawać i nazywać wiele roślin i zwierząt. Na wycieczkach przyrodniczych zawsze ma coś ciekawego do powiedzenia o napotykanych okazach. W szkole opiekuje się kwia-tami. Marzy o egzotycznych podróżach.

Przewaga inteligencji interpersonalnej

Pola uwielbia chodzić do szkoły. Łatwo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. Ma talent organizatorski. Lubi uczyć się w grupie z innymi dziećmi i często im przewodzi. Wymienia się z nimi swoimi pomysłami, pyta o zdanie. Jest czuła na nastroje, potrzeby oraz krzywdę innych. Jest lubiana. Często dzieci proszą ją o rozstrzyganie sporów. Ma bliskich przyjaciół, z którymi lubi spędzać wolny czas.

Przewaga inteligencji intrapersonalnej

Andrzej jest wyciszony i spokojny, skoncentrowany na swoich wewnętrznych przeżyciach i emocjach. Na zajęciach woli siedzieć z boku, obserwując koleżanki i kolegów, niż uczestniczyć w ich zabawach czy pracy grupowej. Jest bardzo zdy-scyplinowany. Na ogół jest mało aktywny na zajęciach. Kiedy udziela odpowiedzi, długo się zastanawia. Jest świadomy swoich mocnych i słabych stron. Stara się stale doskonalić. Lubi się wyróżniać.

14

W podręcznikach Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła i w przewodnikach metodycznych dla nauczycieli za-proponowano ćwiczenia stymulujące rozwój inteligencji wielorakich (załącznik 3.). W tabeli przedstawiono przykłady takich ćwiczeń.

Rodzaj inteligencji

Preferowaneaktywności

Przykładowe rodzaje ćwiczeńw podręcznikach Odkrywam siebie. Ja i moja

szkoła

Inteligencjajęzykowa

czytanie, słuchanie, mówienie, pisanie, opowiadanie, dysku-sja, zabawy ze słowami, języki obce

słuchanie i czytanie różnych rodzajów tekstów literac-kich, różne formy wypowiedzi ustnych i pisemnych, korzystanie ze słowników, żarty słowne, zagadki, rymo-wanki, krzyżówki, gry słowne, deklamowanie i układa-nie wierszy, wywiady z ludźmi, argumentowanie

Inteligencjamatematycz-no--logiczna

eksperymentowanie, wylicza-nie, planowanie, projektowa-nie, wymyślanie prawidłowości i związków, rozwiązywanie za-gadek logicznych, gry logiczne, klasyfi kowanie, kategoryzowa-nie, dyskusje, wykorzystywanie analogii, abstrahowanie, wnio-skowanie, wykorzystywanie schematów

ćwiczenia w liczeniu i wykonywaniu działań, rozwią-zywanie zadań tekstowych, dokonywanie pomiarów, algorytmy działań pisemnych, dostrzeganie przyczyn i skutków, tworzenie hipotez, wyciąganie wniosków, dyskutowanie, zagadki matematyczne, szacowanie, odkrywanie prawidłowości, gry planszowe, zabawy: za i przeciw, co dalej…

Inteligencjawizualno-przestrzenna

rysowanie, malowanie, budo-wanie, projektowanie, oglą-danie dzieł sztuki, urządzeń mechanicznych, gry planszo-we, wizualizacja, działalność plastyczna i techniczna, wy-obrażanie sobie, szkicowanie, projektowanie

ćwiczenia związane ze stosunkami przestrzennymi, opisywanie ilustracji, układanie historyjek obrazko-wych, omawianie reprodukcji dzieł sztuki, wycieczki do muzeów, organizowanie wystaw prac plastycznych, wykonywanie prac plastycznych i technicznych z róż-norodnych materiałów, czytanie map i schematów, grafi czne prezentowanie informacji, wykonywanie plakatów, rysowanie map mentalnych, badanie własności fi gur geometrycznych, planowanie pracy, wyobrażanie sobie sytuacji, miejsc, wyglądu ludzi, zwierząt i roślin, przedmiotów, rysowanie ilustracji do słuchanej muzyki

Inteligencja muzyczna

poszukiwanie wzorów, rozpo-znawanie rytmów, rytmizowa-nie tekstów, śpiewanie piose-nek, nucenie melodii, słucha-nie muzyki podczas uczenia się, granie na instrumentach, wyrażanie siebie poprzez mu-zykę, wyróżnianie elementów muzyki

rozpoznawanie dźwięków, wystukiwanie rytmów, ryt-miczne recytowanie tekstów, nauka piosenek, słucha-nie muzyki, gra na instrumentach perkusyjnych i dzwonkach, tworzenie ilustracji muzycznych do czy-tanych tekstów, tworzenie muzyki, poznanie znaków muzycznych, poznanie elementów muzyki

15

Inteligencja kinestetyczna

uczenie się w ruchu, powtarza-nie na głos, ruchowa symulacja treści zadania, prezentowanie rzeczy za pomocą gestu, taniec, gry, drama, pantomima, zajęcia w terenie, działanie w przestrze-ni, zadania aktorskie

ilustrowanie ruchem poznanych wiadomości i umie-jętności, dotykowe poznawanie własności fi zycznych różnych materiałów, zajęcia sportowe, gry, nauka tańców, zajęcia ruchowe, pantomima, drama, odtwa-rzanie ról, wykonywanie modeli

Inteligencjainterperso-nalna

bycie wśród ludzi, dołączanie do grupy, zabieranie głosu, uczenie się w parach lub gru-pach, dzielenie się z innymi, dyskusja

zabawy na współpracę, gry z regułami, utworzenie samorządu uczniowskiego, ćwiczenia w skutecznym komunikowaniu się, badanie i rozumienie związków z innymi ludźmi, praca w grupach, kształtowanie tożsamości społecznej, projekty edukacyjne, przepro-wadzanie wywiadów

Inteligencja intraperso-nalna

własne zdanie i punkt widze-nia, refl eksyjność, samodzielna praca we własnym tempie,w wydzielonej przez siebie przestrzeni

objaśnianie celu i sensu zadań, wskazywanie warto-ści, odkrywanie celów działania, ćwiczenia mające na celu uświadamianie sobie przez dziecko jego uczuć i możliwości, kształtowanie tożsamości osobistej, rozwijanie samodzielności, krytycyzmu, branie od-powiedzialności za własne postępowanie, wyrażanie własnych opinii, tworzenie opisu swoich mocnych i słabych stron

Inteligencjaprzyrodnicza

przebywanie na świeżym po-wietrzu, uprawianie roślin, opieka nad zwierzętami, eko-logia, prace w ogrodzie, gro-madzenie okazów, obserwacja, doświadczenia, eksperymen-towanie, hodowle, wycieczki, troska o własne zdrowie

wycieczki przyrodnicze, wykonywanie doświadczeń i eksperymentów, hodowanie roślin, obserwowanie fau-ny i fl ory, pogody, poznawanie właściwości roślin i zwierząt, kształtowanie postaw proekologicznych, zapoznawanie z zawodami związanymi z ochroną ro-ślin i zwierząt

Przykładowy przebieg zajęć aktywizujących różnorodne inteligencje

1. Słuchanie tekstu czytanego przez nauczyciela lub czytanie przez dzieci tekstu po cichu.2. Komentowanie przeczytanego tekstu.3. Omawianie ilustracji towarzyszących tekstowi.4. Zanotowanie najważniejszych informacji w postaci wykresu, mapy mentalnej.5. Przewidywanie skutków zachowania postaci z opowiadania.6. Układanie innego zakończenia tekstu.7. Ilustrowanie tego zakończenia.8. Śpiewanie ułożonego zakończenia z wystukiwaniem rytmu.9. Przedstawienie ułożonego zakończenia opowiadania w formie scenki teatralnej, indywidualnie lub

grupowo.

16

5. Style uczenia się a inteligencje wielorakie

Każdą z inteligencji wielorakich można stymulować poprzez wykorzystywanie w nauczaniu różnych stylów uczenia się. H. Gardner wyróżnia siedem stylów uczenia się: językowy, matematyczno-logiczny, wzro-kowy, kinestetyczny, muzyczny, interpersonalny, intrapersonalny.

Ludzie wykorzystują różne style uczenia się, dostosowując je do dziedzin, w których są aktywni. Często wykorzystują kombinacje kilku stylów uczenia się. Obserwacja dziecka pozwoli nauczycielowi dostrzec pre-ferencje w posługiwaniu się stylami uczenia się.

Ruchowiec Wzrokowiec Słuchowiec

6. Metody nauczania a inteligencje wielorakie

Do rozwijania poszczególnych rodzajów inteligencji szczególnie przydatne są następujące metody, rozu-miane jako strategie przekazywania wiedzy:

wykład, praca z tekstem, rozmowa, dyskusja, pytania i odpowiedzi – inteligencja językowa –ćwiczenia, dyskusja, pytania i odpowiedzi – inteligencja matematyczno-logiczna –pokaz, demonstracje, gry dydaktyczne – inteligencja wizualno-przestrzenna –pokaz, słuchanie, zajęcia rytmizujące – inteligencja muzyczna –drama, gry i zabawy – inteligencja kinestetyczna –praca grupowa, gry dramowe i teatralne – inteligencja interpersonalna –praca indywidualna, słuchanie, obserwowanie – inteligencja intrapersonalna –wykład, pokaz, obserwacja, doświadczenia – inteligencja przyrodnicza. –Stosowanie wielu metod w edukacji pozwala uczniom nie tylko rozwijać swoje mocne strony, ale również

eliminować słabsze, czyli uczyć się wielointeligentnie.

7. Organizacja środowiska uczenia się

Rozpoznaniu profi li inteligencji dzieci sprzyja właściwie zorganizowane środowisko edukacyjne. W kla-sach, w specjalnie tworzonych kącikach zainteresowań, powinny zostać zgromadzone materiały, stale do-stępne dzieciom podczas pobytu w szkole, pobudzające ich rozwój, umożliwiające wykorzystywanie różnych inteligencji, np.: materiały plastyczne, instrumenty muzyczne, książki, gry planszowe, liczmany, piłki, mate-riały przyrodnicze. Klasa szkolna powinna mieć wydzieloną część do zabaw ruchowych i pracy w kręgu na dywanie oraz część do pracy przy stolikach.

H. Gardner nazywa takie otoczenie klasą – spectrum. W jego koncepcji materiały takie powinny być dostępne dzieciom permanentnie, aby stymulować ich inteligencje wielorakie. Obserwacja uczniów w ta-kim otoczeniu pozwoli nauczycielowi uzyskać obraz ich intelektualnych profi li na danym etapie rozwoju. Nauczyciel musi pamiętać, że profi l inteligencji małego dziecka jest dynamiczny, to znaczy, że zmienia się wraz z wiekiem, doświadczeniem i właściwościami środowiska.

17

Każdy znajdzie tu coś dla siebie.

8. Rola nauczyciela w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci

Zadaniem nauczyciela jest rozpoznanie profi lu inteligencji każdego ucznia. W poradniku metodycznym zamieszczono arkusz obserwacyjny, który pozwoli określić profi l każdego dziecka (załącznik 1.). Rozpoznaniu tego profi lu sprzyja również dobrze zorganizowana sala zajęć, w której udostępnione są dzieciom różnorodne materiały. Obserwowanie uczniów w trakcie ich aktywności pozwoli nauczycielowi dostrzec preferowane przez nich style uczenia się. Dopasowanie sposobu nauczania do potrzeb każdego dziecka owocuje zwiększeniem sku-teczności nauczania. Zwiększa to satysfakcję zawodową nauczyciela.

Sojusznikami nauczyciela w diagnozowaniu profi lu ucznia powinni być pedagog lub psycholog szkolny. Istotne jest również rozpoznanie przez nauczyciela własnego profi lu inteligencji (np. na stronie www. trans-ferlearning.pl) i stylu uczenia się. Pozwoli to wyczulić jego uwagę, czy nie preferuje w nauczaniu dzieci o podobnym do siebie profi lu poznawczym i stylu uczenia się.

Takie zajęcia będziemy długo pamiętać!

18

9. Rola rodziców w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci

Dzięki informacjom przekazywanym przez nauczyciela rodzice mogą poznać profi l inteligencji swojego dziecka w danym okresie rozwoju.

Każdy rodzaj inteligencji można rozwijać poprzez wspólną zabawę i organizowanie dziecku takich sy-tuacji, w których może je wykorzystywać. Rodzice, znając profi l dziecka, mogą pobudzać zainteresowania dzieci, zachęcać je do wypróbowywania swoich możliwości, poszukiwania różnych rozwiązań, pokonywania trudności.

Również podczas spotkań klasowych rodzice mają okazję wymienić z nauczycielem spostrzeżenia doty-czące profi lu inteligencji dzieci i sposobów organizowania środowiska domowego sprzyjającego wielointeli-gentnemu rozwojowi dzieci.

Zabawa z rodzicami to jest to!

10. Rola współpracy szkoły i rodziców w edukacji dzieci

W koncepcji edukacji wczesnoszkolnej Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła prezentowanej w programie i podręcznikach kładzie się szczególny nacisk na współpracę szkoły i rodziców. Celem tej współpracy jest stworzenie dzieciom możliwie zbliżonych środowisk wychowawczych, kierujących się wspólnie ustalonymi zasadami.

Rodzina ma bardzo duży wpływ na rozwój dziecka i jego osiągnięcia edukacyjne. Zaspokajanie przez rodzinę potrzeb emocjonalnych dziecka jest niezbędne do rozwijania procesów poznawczych w szkole. Wa-runkiem skutecznego nauczania jest rozpoznanie przez nauczyciela sytuacji rodzinnej dziecka i gotowości rodziny do wspomagania rozwoju dziecka.

W sytuacji braku wsparcia ze strony rodziny nauczyciel powinien rozważyć sposoby uzyskania pomocy dla dziecka (świetlica szkolna, świetlica środowiskowa, wolontariusze, opieka społeczna itp.). Dziecko nie może być pozbawione opieki osób dorosłych, które dbałyby o jego rozwój fi zyczny, emocjonalny, poznawczy i społeczny.

19

Ważnym zadaniem nauczyciela jest przekazywanie rodzicom – podczas spotkań klasowych – elemen-tarnej wiedzy z zakresu rozwoju psychofi zycznego dzieci. Nawiązywaniu dobrych kontaktów sprzyjają szczególnie spotkania prowadzone metodami warsztatowymi. Scenariusze takich spotkań prezentowane są w poradnikach metodycznych dla nauczycieli.

Źródłem wiedzy o procesach rozwojowych i poznawczych dzieci są dla rodziców artykuły zamieszczone na końcu każdego Domowniczka. Tematyka tych artykułów powiązana jest z tematyką klasowych spotkań z rodzicami (załączniki 4., 5.).

11. Cele ogólne kształcenia i wychowania na pierwszym etapie edukacji

Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycz-nym, fi zycznym i estetycznym. Ważne jest również takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygo-towane do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko odróżniało dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę. Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do po-znawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IV–VI szkoły podstawowej.Zadaniem szkoły jest: 1) realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywidualnym tempie rozwoju i możliwo-

ściach uczenia się; 2) respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń – szkoła – dom rodzinny; 3) rozwijanie predyspozycji i zdolności poznawczych dziecka; 4) kształtowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijanie ciekawości w poznawaniu otaczającego świa-

ta i w dążeniu do prawdy; 5) poszanowanie godności dziecka; zapewnienie dziecku przyjaznych, bezpiecznych i zdrowych warunków do nauki i zaba-

wy, działania indywidualnego i zespołowego, rozwijania samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie, ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej, aktywności badawczej, a także działalności twórczej;

6) wyposażenie dziecka w umiejętność czytania i pisania, w wiadomości i sprawności matematyczne potrzebne w sytu-acjach życiowych i szkolnych oraz przy rozwiązywaniu problemów;

7) dbałość o to, aby dziecko mogło nabywać wiedzę i umiejętności potrzebne do rozumienia świata, w tym zagwarantowa-nie mu dostępu do różnych źródeł informacji i możliwości korzystania z nich;

8) sprzyjanie rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego uczestnictwa w życiu społecznym.Podstawa programowa MEN z 23.12.2008 r.

Program i podręcznik Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła ukazują sposoby realizacji tych celów poprzez angażo-wanie inteligencji wielorakich uczniów.

12. Cele szczegółowe kształcenia i wychowa- nia na pierwszym etapie edukacji

Analiza celów ogólnych zawartych w Podstawie programowej pozwoliła na ich uszczegółowienie umożliwia-jące sformułowanie celów operacyjnych. Zostały one zapisane w poradnikach metodycznych, towarzyszą-cych podręcznikowi Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła.

Punktem wyjścia do sformułowania celów operacyjnych były następujące cele szczegółowe:

Inteligencja językowaRozwijanie wrażliwości na cechy fonologiczne języka.•

20

Dostarczanie doświadczeń, że język umożliwia wyrażanie stanów psychicznych człowieka i jest narzę-• dziem komunikowania się z innymi ludźmi.Wyrażanie myśli w formie zrozumiałej dla odbiorcy.• Stwarzanie okazji do doświadczania przez dziecko możliwości i ograniczeń języka.• Wskazywanie formalnej struktury wypowiedzi ustnych i pisemnych.• Przekazywanie wiedzy dotyczącej struktur gramatycznych wypowiedzi ustnych i pisemnych.• Kształcenie umiejętności ortografi cznych.• Wzbogacanie słownictwa dzieci.•

Inteligencja matematyczno-logicznaStymulowanie procesów poznawczych: spostrzegania, uwagi, pamięci, myślenia, wyobrażeń.• Rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego (liniowego) i heurystycznego (rozgałęzionego).• Rozważanie alternatyw.• Rozwijanie myślenia przez analogie, porównania, skojarzenia, metafory.• Rozwijanie myślenia dywergencyjnego (wielość rozwiązań) i konwergencyjnego (jedno rozwiązanie). • Rozwijanie krytycyzmu, dociekliwości, wytrwałości, dokładności.• Kształtowanie pojęcia liczby naturalnej i działań na liczbach oraz ich własności.• Opanowanie techniki rachunkowej.• Kształtowanie elementarnych pojęć geometrycznych.• Kształcenie umiejętności matematyzowania sytuacji życiowych.•

Inteligencja wizualno-przestrzennaRozwijanie umiejętności dostrzegania szczegółów.• Rozwijanie wyobraźni przestrzennej.• Wizualne przedstawianie treści (diagramy, wykresy, schematy, mapy, obrazy, fi lmy).• Stymulacja analizy i syntezy wzrokowej, systematycznego oraz planowego • spostrzegania.Rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej i sprawności manualnej.• Rozwijanie koncentracji uwagi.• Rozwijanie wrażliwości estetycznej.• Rozwijanie indywidualnego podejścia do działań twórczych.• Rozwijanie kultury technicznej.•

Inteligencja muzycznaRozwijanie wrażliwości na związki między tonami.• Kojarzenie wiadomości i umiejętności z dźwiękami, rytmami, piosenkami.• Nauka gry na instrumentach muzycznych.• Stwarzanie okazji do ekspresji muzycznej, emocjonalnej i ruchowej.• Obcowanie z twórczością muzyczną polską i światową.•

Inteligencja kinestetycznaWykorzystywanie ciała do wyrażania emocji, udziału w grze sportowej, wytwarzaniu produktów, rozwią-• zywania problemów związanych z przewidywaniem skutków własnych ruchów.Rozwijanie sprawności fi zycznej i świadomości potrzeb własnego ciała.• Tworzenie warunków do rozwijania aktywności ruchowej dziecka.• Rozwój fi zyczny ucznia (prawidłowa sylwetka, siła, zręczność, wytrzymałość, indywidualne predyspozy-• cje ruchowe).Rozwój psychiczny. Kształtowanie takich cech, jak: wytrwałość, pokonywanie trudności, koncentracja • uwagi, dążenie do mistrzostwa, umiejętność wygrywania i przegrywania, podporządkowywania się regu-łom, panowanie nad emocjami.Rozwijanie samoświadomości, samooceny sprawności psychomotorycznej i samokontroli.• Przekazanie wiadomości i kształtowanie umiejętności wspomagających rozwój psychofi zyczny.•

21

Inteligencja interpersonalnaRozwijanie empatii.• Stwarzanie okazji umożliwiających dostrzeganie różnic i podobieństw między ludźmi.• Kształtowanie szacunku dla siebie i innych ludzi.• Poznanie zasad organizacji życia społecznego i rozwijanie umiejętności funkcjonowania w życiu społecz-• nym.Nawiązywanie bliskich, pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi.• Kształtowanie tożsamości narodowej i patriotyzmu poprzez poznawanie historii Polski i wytworów jej • kultury materialnej i niematerialnej.

Inteligencja intrapersonalnaRozwijanie dbałości o swoje bezpieczeństwo i zdrowie.• Tworzenie sytuacji umożliwiających dziecku zrozumienie swoich procesów poznawczych i sposobów • uczenia się.Stawianie dziecka w sytuacjach, które umożliwiają mu rozróżnianie, nazywanie i rozumienie swoich • emocji oraz kierowanie nimi.Kształtowanie tożsamości osobistej i społecznej dziecka poprzez udział w różnych sytuacjach edukacyj-• nych.Umożliwienie dziecku odczucia własnej wartości w toku działalności szkolnej.• Rozwijanie potrzeby uczenia się i osiągnięć.•

Inteligencja przyrodniczaUświadomienie dzieciom wzajemnej zależności człowieka i świata przyrody.• Budzenie zaciekawienia otaczającym środowiskiem i postawy badawczej.• Ukazywanie cykli rozwojowych roślin i zwierząt.• Uświadamianie cykliczności zjawisk przyrodniczych.• Poznawanie elementarnych faktów przyrodniczych dotyczących własności materii i zjawisk.•

13. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania

Sposobem osiągania tych celów powinna być:Diagnoza edukacyjna każdego ucznia w momencie rozpoczynania nauki szkolnej. –Diagnoza środowiska rodzinnego i ekonomicznego dziecka. –Rozpoznanie profi lu inteligencji każdego ucznia i preferowanych stylów uczenia się. –Dostosowanie wymagań i zabiegów dydaktycznych do możliwości poznawczych ucznia. –Współpraca z rodzicami, dziadkami, opiekunami. –Uwzględnianie warunków środowiskowych i społeczno-ekonomicznych dziecka w organizacji zajęć edu- –kacyjnych i ocenianiu.Współpraca ze specjalistami: psychologiem, pedagogiem, logopedą, internistą, okulistą, laryngologiem, –specjalistami różnych dziedzin nauki i kultury.Korzystanie ze środków masowego przekazu, instytucji kulturalnych i Internetu. –Aby zrealizować zakładane cele ogólne i szczegółowe, konieczne są:Dobrze przygotowany pod względem psychologicznym i dydaktycznym nauczyciel. –Organizacja środowiska szkolnego sprzyjającego rozwijaniu inteligencji wielorakich. –Psychoedukacja rodziców. –Podręcznik – Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła wraz z Domowniczkiem.Instytucje wspomagające szkołę (muzea, kina, teatry itp.). –

22

W wyniku realizacji celów ogólnych i szczegółowych można oczekiwać, że absolwent pierwszego etapu edukacji będzie dzieckiem:

stale rozwijającym własną osobowość,• umiejącym rozpoznawać, nazywać i kontrolować swoje reakcje emocjonalne,• rozbudzonym intelektualnie,• znającym swój profi l inteligencji,• świadomym swoich stylów uczenia się,• uwzględniającym wiele perspektyw myślenia,• szanującym siebie i innych ludzi,• dbającym o swoje zdrowie i bezpieczeństwo,• podporządkowującym się normom, niezbędnym dla funkcjonowania społeczeństwa,• wyposażonym w wiedzę i umiejętności umożliwiające kontynuację nauki na kolejnym szczeblu edukacji i • pozwalające korzystać z dziedzictwa kulturowego narodu,umiejącym wykorzystać zdobytą wiedzę i umiejętności do rozumienia i rozstrzygania ważnych dla siebie • spraw.

14. Treści kształcenia w klasach I–III

Zaprezentowanie treści kształcenia w tym układzie umożliwi nauczycielowi porównanie ich z wymaga-niami Podstawy programowej MEN z 23.12.2008 r. Autorska propozycja integracji treści kształcenia znajduje się w podręcznikach Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła.

Treści stymulujące inteligencję językową

SłuchanieSłuchanie• (czego?) poleceń, bajek, baśni, opowiadań, opisów, tekstów popularnonaukowych, wierszy, audycji radiowych, muzyki, wypowiedzi innych osób.Słuchanie (kogo?) nauczycieli, innych osób, koleżanek i kolegów.• Słuchanie (jak?) z uwagą, z zainteresowaniem, w skupieniu, ze zrozumieniem,• bez przerywania innym, krytycznie.•

Komunikacja słownaWspieranie wypowiedzi odpowiednią intonacją, modulacją głosu, akcentem.• Wspieranie wypowiedzi odpowiednią mimiką i gestykulacją.• Skupianie uwagi i zainteresowania słuchaczy.• Dostosowanie tonu głosu do wypowiedzi.• Nacechowanie wypowiedzi indywidualnym stylem.• Nawiązywanie kontaktu wzrokowego ze słuchaczami.•

Rodzaje komunikatów słownychRozmowa.• Pytania.• Odpowiedzi na pytania.• Opis.• Opowiadanie.• Dialog.• Dyskusja.• Argumentowanie i kontrargumentowanie.• Recytacja.• Swobodne, barwne wypowiadanie się na rozmaite tematy.•

23

Dobór wlaściwych form komunikowania się w różnych sytuacjach.• Negocjowanie.• Wyrażanie emocji i uczuć.• Rozbawianie innych.• Pocieszanie innych.• Nawiązywanie do wypowiedzi innych osób.•

Sytuacje sprzyjające komunikowaniu sięSytuacje problemowe.• Recepcja utworów literackich.• Współpraca w zespołach.• Kontakty z osobami zajmującymi różne pozycje społeczne.• Przeżycia i doświadczenia dzieci.•

Czytanie ze zrozumieniem

Aspekt techniczny czytania

Higiena czytaniaPrawidłowa postawa podczas czytania.• Prawidłowe oświetlenie podczas czytania.• Prawidłowa odległość czytanego tekstu od oczu.•

Przygotowanie do czytaniaRozwijanie spostrzegania wzrokowego.• Rozwijanie słuchu fonematycznego.• Odczytywanie znaczeń rysunków, piktogramów, znaków informacyjnych.• Wprowadzenie w sens i sposoby kodowania i dekodowania informacji.•

Nauka czytaniaNauka czytania metodami dobranymi do możliwości i umiejętności dziecka.• Zapewnienie dzieciom umiejącym czytać korzystanie z bardziej zaawansowanej literatury niż elemen-• tarz.

Technika czytaniaGłoskami.• Sylabami.• Wyrazami.• W sposób mieszany.•

Rodzaje czytaniaNa głos.• Po cichu.• Z podziałem na role.•

Cechy poprawnego czytania na głos Poprawność.• Płynność.• Wyrazistość.• Biegłość.•

Rodzaje tekstów do nauki czytania ze zrozumieniemTeksty drukowane.• Teksty pisane.• Polecenia do ćwiczeń. •

24

Opowiadania, bajki, baśnie.• Opisy.• Teksty popularnonaukowe.• Wiersze.• Instrukcje do prac.• Informacje prasowe.• Książki z biblioteki klasowej i szkolnej.•

Aspekt semantyczny czytania

Opracowywanie tekstów, wymagające czytania ze zrozumieniemZadawanie pytań do tekstu.• Udzielanie odpowiedzi na pytania.• Wyszukiwanie w tekście potrzebnych informacji.• Odszukiwanie w tekście odpowiednich fragmentów na poparcie swoich wypowiedzi.• Wyodrębnianie w utworze bohaterów, miejsca i czasu akcji.• Charakteryzowanie bohaterów utworów.• Wyodrębnianie zdarzeń w utworze.• Ustalanie kolejności zdarzeń w utworze.• Określanie nastroju w utworze.• Wskazywanie określonych fragmentów utworu (najpiękniejszych, najśmieszniejszych, najsmutniejszych, • najważniejszych itp.).Wskazywanie w tekście dialogów, monologów, opisów.•

Aspekt krytyczno-twórczy czytania

Opracowywanie tekstów, wymagające czytania ze zrozumieniemWskazywanie związków przyczynowo-skutkowych w zmianie zachowania bohatera.• Ocena postępowania bohatera.• Układanie własnego zakończenia utworu.• Wypowiadanie własnego zdania na temat przeczytanego utworu.• Wyrażanie swojego stosunku do utworu poprzez ekspresję muzyczną, plastyczną, ruchową i insceniza-• cje. Wskazywanie – zdaniem dzieci – najważniejszych wydarzeń w utworze.• Wykonywanie pracy zgdnie z przeczytaną instrukcją.• Układanie planu emocji w tekście literackim.• Konfrontacja treści utworu z wiedzą osobistą dziecka.•

Samokształcenie i docieranie do informacjiZbieranie informacji ustnych od innych ludzi.• Korzystanie ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym.• Poszerzanie własnego słownictwa.•

Kształcenie literackieMetryczka książki: • autor, tytuł, ilustrator, wydawca.Proces powstawania utworu literackiego.• Pojęcia: • wiersz – rymowy, bezrymowy, poezja, zwrotka (strofa), wers, rym.Pojęcia: • proza, opowiadanie, powieść, baśń, bajka, legenda, klechda, komiks, klasyka literatury, beletrystyka, literatura naukowa, literatura popularnonaukowa, recenzja.Pojęcia: • bohater główny drugoplanowy, pozytywny negatywny, akcja, miejsce akcji, czas akcji, świat rzeczywisty, świat wyobrażony, narrator, ilustracja.Pojęcia: • język literacki, język potoczny, gwara, slang, językoznawca.Objaśnianie znaczeń przysłów i związków frazeologicznych.•

25

Małe formy teatralneIlustrowanie głosem, gestem, mimiką, ruchem zachowań bohaterów inscenizacji.• Ćwiczenia dykcyjne.• Oglądanie przedstawień teatralnych.• Wyrażanie opinii o obejrzanych spektaklach.•

Pisanie

Aspekt techniczny pisma

Higiena pisaniaPrawidłowe trzymanie narzędzia pisarskiego i ułożenie zeszytu.• Prawidowa postawa podczas pisania.• Prawidłowe oświetlenie podczas pisania.•

Przygotowanie do pisania Kreślenie w liniaturze linii prostych w różnym położeniu, łuków, kół i spirali.• Kreślenie znaków literopodobnych.•

Nauka pisania Poprawne odtwarzanie kształtów liter i połączeń międzyliterowych (z uwzględnieniem dzieci praworęcz-• nych i leworęcznych).Ćwiczenia doskonalące pismo w zakresie kształtu, proporcji, odstępów między literami, rozmieszczenia • w liniaturze liter małych i wielkich, estetyki i czytelności.Przyspieszanie tempa pisania.• Pisanie w jednej linii (klasa III).•

Rodzaje ćwiczeń w pisaniuPrzepisywanie.• Pisanie z pamięci.• Pisanie ze słuchu.•

OrtografiaRozpoczynanie zdań wielką literą i kończenie kropką, pytajnikiem lub wykrzyknikiem.• Pisownia wyrazów wielką literą.• Znaki interpunkcyjne: • kropka, przecinek, dwukropek, cudzysłów, nawias, pytajnik, wykrzyknik.Dzielenie wyrazów przy przenoszeniu.• Pisownia wyrazów ze spółgłoskami miękkimi w różnych pozycjach.• Pisownia wyrazów z • ó wymiennym i niewymiennym.Pisownia wyrazów z • u.Pisownia wyrazów z • rz wymiennym i niewymiennym.Pisownia wyrazów z • ż.Pisownia wyrazów z • i. Pisownia wyrazów z • j. Pisownia wyrazów z • ch. Pisownia wyrazów z • h.Pisownia wyrazów z • ą i ę w różnych pozycjach.Pisownia wyrazów z • em, en, om, on.Pisownia wyrazów z • rz po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, j, w.Pisownia wyrazów z zakończeniami: • -ów, -ówka, -ówna, -uję, -ujesz, -uje, -unek, -unka, -un, -uszka, -uch.Pisownia skrótów wyrazów: • ul., s., nr, dn., m., godz., pt., np., dr, itd., cdn., itp.Pisanie partykuły • nie z: rzeczownikami, czasownikami, przymiotnikami i przysłówkami.Pisownia przymiotników i przysłówków w stopniu wyższym i najwyższym.•

26

Sposoby sprawdzania umiejętności ortograficznychPrzepisywanie tekstów.• Pisanie z pamięci.• Pisanie ze słuchu.• Pisanie tekstów na podany temat.•

Aspekt formalny pisania

Rodzaje wypowiedzi pisemnychPisanie:zdań (do ilustracji, na podany temat), zapisywanie zakończeń rozpoczętych zdań, odpowiedzi na pyta-• nia, porządkowanie rozsypanek zdaniowych w spójne wypowiedzi,planów opisów,• opisów przedmiotów i osób (klasy II i III),• planów opowiadań,• opowiadań (klasa III),• adresów, • listów,• życzeń,• zaproszeń, zawiadomień (klasa II),• ogłoszeń (klasa II),• sprawozdań z wycieczek (klasy II i III),• dialogów,• monologów wewnętrznych (klasa III),• notatek.•

Aspekt pragmatyczno-twórczy pisania

Rodzaje wypowiedzi pisemnychPisanie swobodnych tekstów wyrażajacych myśli, emocje, wyobraźnię dziecka.• Pisemna twórczość dziecięca.•

Fleksja

FonetykaGłoski: samogłoski i spółgłoski. Spółgłoski twarde i miękkie.• Sylaba otwarta i zamknięta. Rola samogłosek w tworzeniu sylab.• Litery. • Dwuznaki.• Litery ze znakami diakrytycznymi.• Alfabet.•

SłowotwórstwoWyrazy: równoznawcze, bliskoznaczne, wieloznaczne, przeciwstawne, zdrobniałe, zgrubiałe, nadrzędne, • podrzędne, podstawowe, pokrewne, gwarowe.Związki frazeologiczne.• Rodziny wyrazów.•

Gramatyka

RzeczownikiLiczba pojedyncza i mnoga oraz rodzaje rzeczowników.•

27

CzasownikiLiczba pojedyncza i mnoga, rodzaje, osoby i czasy czasowników.•

PrzymiotnikiLiczba pojedyncza i mnoga, rodzaje, stopniowanie przymiotników.•

PrzysłówkiStopniowanie przysłówków.•

LiczebnikiLiczebniki główne i porządkowe.•

PrzyimkiPoprawne stosowanie przyimków bez wprowadzania terminu.•

SkładniaZdania pojedyncze.• Rozwijanie zdań.• Zdania złożone.• Rodzaje zdań ze względu na cel wypowiedzi: • oznajmujące, pytające, rozkazujące, wykrzyknikowe.Równoważnik zdania (bez wprowadzania terminu).•

Proponowana lektura

Klasa I (do czytania przez nauczyciela, rodziców i dzieci, w podanej kolejności) 1. Małgorzata Strękowska-Zaremba Leniwe literki 2. Wojciech Widłak Pan Kuleczka 3. Małgorzata Strzałkowska Miłość, radość, smutek, lęk 4. Grzegorz Kasdepke Detektyw Pozytywka 5. Anna Onichimowska Zasypianki na każdy dzień miesiąca 6. Roksana Jędrzejewska-Wróbel Królewna 7. Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz O wawelskim smoku 8. Elżbieta Zubrzycka Powiedz komuś! 9. Jan Brzechwa Brzechwa dzieciom 10. Dorota Gellner Zwariowane podwórko 11. Encyklopedie dla dzieci

Klasa II 1. Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz 120 przygód Koziołka Matołka 2. Wanda Chotomska Pięciopsiaczki 3. Wanda Chotomska Legendy polskie 4. Julian Tuwim Wiersze dla dzieci 5. Grzegorz Kasdepke Ostrożnie! Wszsytko, co powinno wiedzieć dziecko żeby mogło bezpiecznie bawić się w domu 6. Małgorzata Strzałkowska Rady nie od parady 7. Charles Perrault Bajki 8. Anna Mikita Bajki w zielonych sukienkach 9. Grzegorz Kasdepke Z piaskownicy w świat 10. Encyklopedie dla dzieci

Klasa III 1. Krystyna Drzewiecka Piątka z Zakątka 2. Elżbieta Zubrzycka Słup soli 3. Leo Buscaglia Jesień liścia Jasia 4. Monika Krajewska Mój młodszy brat

28

5. Alan Aleksadner Milne Kubuś Puchatek 6. Hans Christian Andersen Baśnie 7. Grzegorz Kasdepke Co to znaczy... 8. Małgorzata Strzałkowska Raj na ziemi 9. Marek Kamiński Marek – chłopiec, który miał marzenia 10. Astrid Lindgren Dzieci z Bullerbyn 11. Encyklopedie dla dzieci

Program języka obcego nowożytnego autor Ida Godziszewska-Pac

Cele realizowane w nauczaniu języka obcego:Zdobywanie i rozwijanie umiejętności komunikowania się poprzez praktyczne –opanowanie podstawowych pojęć i struktur stanowiących treści nauczania oraz stworzenie podstaw do dalszej nauki języka.Kształtowanie umiejętności twórczego stosowania języka. –Rozbudzenie zainteresowania językiem obcym i chęci poznawania innych kultur oraz kształtowanie –postawy otwarcia na świat poprzez rozwijanie ciekawości poznawczej.Treści programoweKlasa I

Umiejętności zdobywane w procesie nauczania w klasie I zgodnie z nową podstawą programową:rozumienie i wykonywanie prostych poleceń,• nazywanie obiektów w najbliższym otoczeniu,• recytowanie wierszy i rymowanek,• śpiewanie piosenek z repertuaru dziecięcego,• rozumienie sensu opowiadanych historyjek wspieranych obrazkami, gestami i rekwizytami.• Komentarz dotyczący realizacji programu nauczania języka obcegow klasie I

Zadaniem tego etapu nauczania jest stworzenie podstaw do dalszej nauki języka i rozwijanie umiejęt-ności służących dalszemu zdobywaniu wiedzy, również z innych dziedzin.

Istotnym elementem nauczania jest wykorzystanie zdolności dźwiękonaśladowczych naturalnych w tym okresie rozwoju dziecka.

Podstawą osiągnięcia dobrych rezultatów jest dostarczenie dziecku doskonałych dźwiękowych wzor-ców językowych. Powtarzanie i imitowanie dźwięków odgrywa bardzo ważną rolę w nauce języka obce-go, zwłaszcza w zakresie kształtowania prawidłowej wymowy i intonacji.

Rozumienie mowy to pierwsza umiejętność, którą dziecko zdobywa w trakcie uczenia się języka. Stanowi ona podstawę rozwijania sprawności w zakresie mówienia. Pierwsze wzorce znaczeniowe języka są dostarczane dziecku przez nauczyciela. Uczniowie słuchają nauczyciela, który wspomaga swoją wypo-wiedź ges-tem, stosując odpowiednią mimikę oraz prezentując rekwizyty lub obrazki. Jednym z pierw-szych sposobów skłaniania dziecka do wykonania próby zrozumienia zdania ze słuchu jest wydawanie mu prostych poleceń po angielsku. Uczeń przez naśladowanie gestów nauczyciela próbuje odgadnąć sens usłyszanej wypowiedzi. Dzięki połączeniu przekazu słownego z wykonywaną czynnością zaczyna rozumieć usłyszaną wypowiedź i na dalszym etapie nauki będzie ją stosował już samodzielnie. Jest to me-toda TPR – Total Physical Response, którą należy stosować szczególnie w początkowym okresie nauki, wprowadzając na lekcji różnego rodzaju action songs i action rhymes.Klasa II

Umiejętności zdobywane w procesie nauczania w klasie II zgodnie z nową podstawą programową:kształtowanie postawy przychylnej współdziałaniu i kreowanie poczucia przynależności do grupy,•

29

umacnianie motywacji do nauki języka obcego poprzez uświadamianie uczniom potrzeby porozumiewa-• nia się w języku obcym,rozwijanie podstawowych sprawności językowych.• Rozumienie ze słuchu:rozumienie poleceń i reagowanie na nie,• rozumienie języka używanego w klasie przez nauczyciela,• rozumienie wypowiedzi w prostych sytuacjach komunikacyjnych,• uchwycenie sensu historyjki/bajki wspieranej ilustracjami.• Mówienie:nazywanie obiektów w najbliższym otoczeniu,• recytowanie wierszyków i rymowanek,• śpiewanie piosenek z repertuaru dziecięcego,• używanie stałych zwrotów typowych dla sytuacji w klasie,• powtarzanie słów i zwrotów mówionych przez nauczyciela lub usłyszanych z nagrania.• Czytanie:odczytywanie prostych podpisów pod obrazkami.• czytanie modelowych minidialogów.• Pisanie:podpisywanie obrazków według wzoru,• przepisywanie wyrazów i zdań,• rozumienie różnic między fonetyczną formą wyrazu a zapisem grafi cznym,• porządkowanie słownictwa, podział wyrazów na kategorie.• Komentarz dotyczący realizacji programu nauczania języka obcego w klasie II

Zdobywanie sprawności w zakresie mówienia to proces długofalowy, który w początkowym okresie nauki sprowadza się przede wszystkim do odtwarzania. Powtarzanie za nauczycielem, w grupie i indy-widualnie zaczynamy od pojedynczych wyrazów, następnie rozbudowujemy wypowiedź, powtarzając grupy wyrazów, zwroty, aż wreszcie pełne zdania. Ulubioną przez dzieci formą powtarzania są wierszyki, rymowanki i piosenki. Muszą być one odpowiednio dobrane pod względem stopnia trudności i materia-łu leksykalnego.

Jedną z ważniejszych technik przygotowujących uczniów do samodzielnego posługiwania się języ-kiem mówionym jest ćwiczenie minidialogów w formie podanych zdań modelowych z elementami wy-miennymi. Gdy jest to możliwe, ćwiczenia tego typu można połączyć z odgrywaniem scenek dialogo-wych w parach.

W klasie II większego znaczenia nabiera słowo pisane. Naukę kojarzenia dźwięku a z formą grafi czną wyrazu rozpoczynamy stosując typowe ćwiczenia, takie jak: głośne odczytywanie podpisów pod obrazka-mi, dobieranie podpisów do obrazków, zaznaczanie wybranych elementów w podanym tekście, słuchanie z równoczesnym śledzeniem tekstu oraz odczytywanie poszczególnych wyrazów.

Na tym etapie nauki dzieci zajmują się zdobywaniem sprawności w zakresie pisania odtwórczego. Naukę pisania rozpoczynamy od takich ćwiczeń, jak pisanie po śladzie, uzupełnianie brakujących liter i przepisywanie podpisów pod obrazkami. Następnym elementem jest budowanie zdań z rozsypanych wyrazów.Klasa III

Umiejętności zdobywane w procesie nauczania w klasie III zgodnie z nową podstawą programową:reagowanie werbalne i niewerbalne na polecenia wydawane w języku angielskim,• rozróżnianie wyrazów o podobnym brzmieniu,• rozumienie i posługiwanie się zwrotami stosowanymi w codziennej komunikacji,• rozumienie ogólnego sensu krótkich opowiadań i baśni przedstawianych za pomocą ilustracji i gestów,• rozumienie dialogów w historyjkach obrazkowych, dialogów prowadzonych w klasie, rozmówek z na-• grań audio i wideo,

30

recytowanie rymowanek i wierszyków,• śpiewanie piosenek,• odgrywanie scenek dialogowych i udział w przedstawieniach,• czytanie ze zrozumieniem wyrazów, krótkich wypowiedzi, dialogów i historyjek komiksowych,• przepisywanie wyrazów i zdań,• korzystanie ze słowniczków obrazkowych, książeczek oraz środków multimedialnych,• budowanie motywacji do nauki języka obcego poprzez uświadomienie potrzeby porozumiewania się • ludzi pochodzących z różnych krajów.Komentarz dotyczący realizacji programu nauczania języka obcego w klasie III

W klasie III pojawia się coraz bardziej urozmaicone słownictwo oparte na znacznie dłuższych tek-stach oraz stopniowo rozwijane są umiejętności komunikacyjne. Istnieje wiele ćwiczeń mnemotechnicz-nych ułatwiających zapamiętywanie nowych słów i zwrotów. Wiele z nich możemy wykorzystać w formie gier, zabaw i konkursów. Zapamiętywaniu nowego słownictwa sprzyja również grupowanie wyrazów z określonego obszaru tematycznego, sporządzanie słowniczków i opracowywanie projektów słowno-ilu-stracyjnych. Zarówno podczas przeprowadzania gier, jak i realizacji niektórych projektów dziecko uczy się pracy w grupie, co zwiększa jego motywację do komunikowania się.

Treści stymulujące inteligencję matematyczno-logiczną

Rozwijanie cech ważnych dla uczenia się matematykiKształtowanie wytrwałości, cierpliwości, dokładności, krytycyzmu, odporności na trudności typu po-• znawczego.Rozwijanie spostrzegania, uwag i pamięci.• Rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego.• Rozwijanie myślenia dywergencyjnego i konwergencyjnego.• Rozwijanie myślenia przez analogię, porównywanie, skojarzenia.• Kształtowanie nawyku sprawdzania wyniku swojej pracy.• Nastawienie na poszukiwanie własnych sposobów rozwiązania zadania.• Stosowanie umiejętności matematycznych w codziennym życiu.•

Orientacja w przestrzeni i na płaszczyźnieOkreślanie kierunków względem siebie i innych osób.•

Porównywanie i porządkowanie przedmiotów i osób według danej cechyCechy wspólne i cechy różniące osoby i przedmioty.• Porównywanie osób i przedmiotów pod względem: wielkości, wysokości, tęgości, szerokości, głębokości • itp. (większy od, mniejszy od, takiej samej wielkości) z użyciem odpowiednich nazw.Porządkowanie osób i przedmiotów według wskazanych cech.• Klasyfi kacja obiektów.• Dostrzeganie symetrii i regularności.•

Liczby i ich własnościKlasa ILiczenie w zakresie • 20 według podanego warunku. Uświadamianie dzieciom, że: kolejność przeliczania elementów zbioru nie ma znaczenia dla wyniku liczenia –liczymy tylko raz każdy element zbioru –wielkość elementów zbioru nie ma wpływu na wynik liczenia –rozmieszczenie elementów zbioru nie ma wpływu na wynik liczenia. –Liczby w aspektach kardynalnym, porządkowym i miarowym.• Liczba a cyfra.• Zapis cyfrowy liczby (w zakresie do 10).•

31

Liczebniki główne i porządkowe.• Porządkowanie i porównywanie liczb w zakresie • 20 według podanych warunków.System dziesiątkowy i system pozycyjny.• Liczby jednocyfrowe, liczby dwucyfrowe• .Klasa IILiczenie w zakresie • 60 według podanego warunku.Porównywanie i porządkowanie liczb w zakresie • 60.Znaki nierówności.• System dziesiątkowy i system pozycyjny.• Liczby jednocyfrowe, liczby dwucyfrowe• .Liczba • 0 w dodawaniu i odejmowaniu.Liczby • 0 i 1 jako czynniki mnożenia.Liczby • 0 i 1 w dzieleniu.Liczby parzyste i nieparzyste.• Liczby w systemie rzymskim (od I do XII).• Klasa IIILiczenie w zakresie • 100 według podanego warunku.Porównywanie i porządkowanie liczb w zakresie • 100.System dziesiątkowy i system pozycyjny.• Liczby jednocyfrowe, liczby dwucyfrowe• .Nazwy liczb w dodawaniu (składniki, suma).• Nazwy liczb w odejmowaniu (odjemna, odjemnik, różnica).• Nazwy liczb w mnożeniu (czynniki, iloczyn).• Nazwy liczb w dzieleniu (dzielna, dzielnik, iloraz).• Liczby • 0 i 1 w mnożeniu i dzieleniu.Liczenie w zakresie • 1000 według podanego warunku.Porównywanie i porządkowanie liczb w zakresie • 1000.

Działania na liczbachKlasa IDodawanie w zakresie • 10 z wykorzystaniem konkretów, bez przekraczania progu dziesiątkowego. Zapi-sywanie formuł matematycznych.Odejmowanie w zakresie • 10 z wykorzystaniem konkretów, bez przekraczania progu dziesiątkowego. Zapisywanie formuł matematycznych.Sprawdzanie wyników odejmowania za pomocą dodawania.• Dodawanie w drugiej dziesiątce z wykorzystaniem konkretów bez zapisywania wyników obliczeń.• Odejmowanie w drugiej dziesiątce z wykorzystaniem konkretów bez zapisywania wyników obliczeń.• Klasa IIDodawanie w zakresie • 60 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dziesiątko-wego.Przemienność dodawania.• Odejmowanie w zakresie • 60 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dziesiąt-kowego.Porównywanie różnicowe typu: • o tyle więcej, o tyle mniej itp.Porównywanie różnicowe typu: • o ile więcej?, o ile mniej? itp.Mnożenie w zakresie • 25.Przemienność mnożenia.• Dzielenie w zakresie • 25 (dzielenie jako mieszczenie, dzielenie jako podział, dzielenie liczby przez liczbę).Sprawdzanie wyników dzielenia za pomocą mnożenia.•

32

Kolejność wykonywania działań w wyrażeniach bez nawiasów.• Dodawanie (odejmowanie) liczb jednocyfrowych do (od) dwucyfrowych w zakresie • 60 (bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, różnymi sposobami).Dodawanie i odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie • 60 bez przekraczania progu dziesiątkowego.Klasa IIIDodawanie w zakresie • 100 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dziesiąt-kowego.Odejmowanie w zakresie • 100 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dzie-siątkowego.Mnożenie w zakresie • 100.Dzielenie w zakresie • 100. Nawiasy• Łączność dodawania.• Łączność mnożenia.• Rozdzielność mnożenia względem dodawania.• Kolejność wykonywania działań w wyrażeniach z nawiasami.• Dodawanie (odejmowanie) liczb jednocyfrowych do (od) dwucyfrowych w zakresie • 100 (bez przekracza-nia progu dziesiątkowego, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, różnymi sposobami.Dodawanie i odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie • 100 (bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, różnymi sposobami).Pamięciowe mnożenie i dzielenie liczb w zakresie • 100.

RównaniaKlasa IRównania typu: a + • = b, + a = b, a – = b, – a = b.Klasa IIRównania typu: a + • = b, + a = b, a – = b, – a = b; a · = b, · a = b, a : = b, : a = b.Klasa IIIRozwiązywanie poznanych typów równań.• Werbalizowanie przebiegu rozwiązywania równań z użyciem nazw liczb w działaniach.•

ZadaniaKlasa I

Rozwiązywanie i układanie jednodziałaniowych zadań tekstowych na dodawanie i odejmowanie.• Wyróżnianie w zadaniu danych, szukanej i związku między nimi.• Sprawdzanie poprawności rozwiązania zadania.• Udzielanie odpowiedzi na pytanie zadania.•

Klasa IIRozwiązywanie i układanie jednodziałaniowych zadań tekstowych na dodawanie, odejmowanie, mnoże-• nie i dzielenie.Rozwiązywanie i układanie zadań prostych na porównywanie różnicowe.• Przekształcanie zadań prostych w złożone przez dołączenie danych lub połączenie dwóch zadań pro-• stych.Rozkładanie zadań złożonych na dwa zadania proste.• Rozwiązywanie i układanie prostych zadań algebraicznych.• Klasa IIIRozwiązywanie i układanie zadań prostych i złożonych (z dwoma działaniami).• Zapisywanie danych zadania o treści geometrycznej na rysunku poglądowym.•

33

Metody rozwiązywania zadańSymulacyjna.• Syntetyczna.• Analityczno-syntetyczna.• Algebraiczna.• Heurystyczna.•

GeometriaKlasa IPołożenie przedmiotu, innej osoby względem obserwatora.• Wzajemne położenie przedmiotów, osób względem siebie.• Użycie pojęć: • nad, pod, obok, przed, za, wewnątrz, na zewnątrz, między itp.Kierunki: • pion, poziom, skos, w prawo, w lewo, w tył, w przód, w górę, w dół.Klasa IIFigury geometryczne: • koło, prostokąt, kwadrat, trójkąt i ich własności.Mierzenie długości boków fi gur geometrycznych.• Obliczanie sumy długości boków fi gur geometrycznych.• Odcinek.• Mierzenie i porównywanie długości odcinków.• Klasa IIIObliczanie obwodów trójkątów i prostokątów.• Rysowanie fi gur w pomniejszeniu, w powiększeniu, dostrzeganie symetrii fi gur.•

Jednostki miary i ich skróty. KalendarzKlasy I–IIILiczba jako miara długości.• Zasady prawidłowego pomiaru.• Pojęcia: • moneta, banknot, ilość, wartość, cena, dług.Jednostki pieniędzy: • złoty, grosz i związki między nimi. Proste obliczenia pieniężne.Jednostki masy: • gram, dekagram, kilogram i związki między nimi. Proste obliczenia dotyczące masy.Jednostki pojemności: • litr, pół litra, ćwierć litra i związki między nimi. Proste obliczenia dotyczące pojem-ności.Jednostki długości: • milimetr, centymetr, metr, kilometr i związki między nimi. Proste obliczenia dotyczące długości.Jednostki czasu kalendarzowego: • pora roku, wiek, rok, półrocze, kwartał, miesiąc, tydzień, dzień i związki mię-dzy nimi. Proste obliczenia kalendarzowe.Jednostki czasu zegarowego: • godzina, kwadrans, minuta, sekunda i związki między nimi. Proste obliczenia zegarowe.

InneOdczytywanie wskazań termometru.•

34

Program zajęć komputerowych autor Ewelina Sęk

Założenia programuWspółczesny świat zdominowany jest przez komputery. Towarzyszą nam one wszędzie – w domu,

w miejscu pracy, w urzędzie i w szkole. Dlatego tak ważne jest, aby już najmłodsze dzieci w podstawowym stopniu opanowały umiejętność posługiwania się komputerem. Uczeń powinien wiedzieć, że komputer jest ważnym narzędziem pracy, źródłem rozrywki, jednak korzystanie z jego zasobów niesie również zagro-żenia. Zajęcia z komputerem powinny być zindywidualizowane – dzieci przychodzą do szkoły z różnym zasobem wiedzy komputerowej. Jedne potrafi ą tylko włączyć i wyłączyć komputer, inne – biegle posługują się różnymi programami (edytor grafi czny, gra, przeglądarka internetowa), jeszcze inne nigdy nie miały do czynienia z tym urządzeniem. Dlatego należy dostosować program zajęć komputerowych do umiejętności każdego dziecka, a tym samym zindywidualizować proces nauczania.

Program nie wskazuje konkretnych podręczników dla klas I–III. Wybór ten lub decyzję o rezygnacji z podręcznika pozostawia się nauczycielowi, gdyż to on dostosowuje proces nauczania do możliwości uczniów. Proponowany program należy zrealizować w czasie przewidzianym w ramowym planie edukacji wczesnoszkolnej, tj. 95 godzin w klasach I–III, co w przybliżeniu daje 32 godziny rocznie1.

Minimalne wymagania sprzętowe:komputer PCprocesor 600 MHzpamięć operacyjna RAM, 512 MBnapęd CD-ROMkarta grafi ki zgodna z Windowskarta muzyczna zgodna z Windowssystem operacyjny Microsoft Windows (9x, ME, 2000, XP, Vista, 7)pakiet biurowy Microsoft Offi ce: edytor tekstu Word, prezentacje multimedialne PowerPoint (9x, 2000, 2003, XP, 2007).Program ten został opracowany zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego z 23.12.2008 r.Cele edukacyjneGłównym celem tego programu jest opanowanie umiejętności posługiwania się – w podstawowym zakre-

sie – komputerem i oprogramowaniem komputerowym. Ogólny cel kształcenia wyznacza cele operacyjne, takie jak:

poznanie podstawowych zasad bezpiecznej pracy z komputerem, –kształcenie umiejętności posługiwania się komputerem oraz oprogramowaniem – opracowywanie za –pomocą komputera prostych tekstów i rysunków,wykorzystanie komputera do nauki, zabawy i rozwijania zainteresowań. –Zagadnienia programowe oraz treści do realizacji w klasach I –IIIZagadnienia programowe oraz treści do realizacji uwzględniają podstawę programową. Komputer

w nauczaniu zintegrowanym powinien pojawiać się w sposób naturalny, jako bardzo wygodne i nowoczesne narzędzie pracy. Treści należy dostosować do wiedzy i umiejętności dzieci. Edukacja powinna odbywać się przez wykorzystanie elementów zabawy, gdyż stanowi to jeden z najważniejszych argumentów dla zastoso-wania komputera w pracy z małym dzieckiem.

Klasa I

Bezpieczeństwo i higiena pracy z komputeremRegulamin pracowni komputerowej.• Zasady bezpieczeństwa podczas pracy z komputerem.• Prawidłowa postawa ciała podczas pracy z komputerem.•

1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 marca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych

35

Obsługa komputera i oprogramowania komputerowegoElementy zestawu komputerowego.• Obsługa myszy komputerowej.• Uruchamianie i wyłączanie komputera.• Otwieranie i zamykanie programów.• Praca w oknach systemu • Windows.Zapisywanie i odtwarzanie wyników pracy.•

Obsługa gier edukacyjnychUruchamianie gry komputerowej.• Instrukcja gry.• Klawisze funkcyjne i mysz.•

Edytor graficzny PaintPodstawowe narzędzia Przybornika: • Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Aerograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardowe, pole tekstowe, polece-nie: Przerzuć/Obróć.Kopiowanie i wklejanie elementów rysunku.• Rysowanie z zastosowaniem wybranych narzędzi edytora grafi cznego.• Opcja programu: • Edycja – Cofnij.

Edytor tekstu WordKlawiatura: • litery, litery ze znakami diakrytycznymi (np. ą, ż, ź), Spacja, Enter, Caps Lock, Shift.Znaki interpunkcyjne na klawiaturze.• Przepisywanie prostych tekstów.• Kolory, kroje i rozmiary czcionek.• Klasa II

Bezpieczeństwo i higiena pracy z komputeremPrawidłowa postawa ciała podczas pracy z komputerem.• Organizacja stanowiska komputerowego.• Zagrożenia wynikające z korzystania z komputera, multimediów i • Internetu.

Obsługa komputera i oprogramowania komputerowegoTworzenie folderów.• Urządzenia pamięci zewnętrznej.• Pojęcia: • Pulpit, ikona, skrót.Przechowywanie prac.•

Komputerowe gry edukacyjneInstrukcja gry.• Korzystanie z myszy i strzałek na klawiaturze.•

Edytor graficzny PaintNarzędzia Przybornika: • Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Areograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst, Zaokrąglony prostokąt; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardowe.Kopiowanie, wklejanie, wycinanie, pomniejszanie i powiększanie elementów rysunku.• Rysowanie za pomocą poznanych narzędzi.•

Edytor tekstu WordKlawiatura i jej klawisze: • litery i inne znaki, klawiatura numeryczna.Sprawdzanie pisowni i gramatyki.• Kopiowanie i wklejanie tekstu za pomocą poleceń i skrótów klawiaturowych.• Pisanie prostych tekstów.• Zapisywanie utworzonych dokumentów i dopisywanie do nich zmian.•

36

Program KalkulatorZapoznanie z kalkulatorem.• Podstawowe funkcje programu • Kalkulator: +, -, *, /.

InternetPojęcia: • Internet, strona www, przeglądarka.Netykieta • Internetu.Internet jako źródło informacji i sposób komunikacji międzyludzkiej.Przeglądarka internetowa.• Wpisywanie adresów stron • www w przeglądarce internetowej.Klasa III

Bezpieczeństwo i higiena pracy z komputeremZagrożenia zdrowotne i społeczne związane z pracą przy komputerze.• Zasady obowiązujące w pracowni komputerowej i podczas pracy na komputerze.• Zasady obowiązujące w • Internecie. Zagrożenia wynikające z korzystania z • Internetu.

Obsługa komputera i oprogramowania komputerowego Elementy okien poznanych programów, np. • obszar roboczy, paski narzędzi, suwaki.

Edytor graficzny PaintKopiowanie, wklejanie, wycinanie, pomniejszanie i powiększanie elementów rysunku.• Rysowanie za pomocą poznanych narzędzi.• Drukowanie prac.•

Edytor tekstu WordSprawdzanie pisowni i gramatyki.• Wstawianie obrazków • ClipArt do teksu.Redagowanie prostych tekstów.• Stosowanie numeracji i punktorów.• Zapisywanie i odtwarzanie efektów pracy.•

InternetNetykieta w Interncie.• Otwieranie stron internetowych.• Wyszukiwanie informacji na wskazanej stronie internetowej.• Podstawowe wiadomości o prawie autorskim.• Zapisywanie źródła informacji.• Założenie darmowego konta pocztowego.•

Program PowerPointPoznanie pojęć:• program multimedialny, slajd, animacja.Przeglądanie prezentacji multimedialnych: • uruchomienie prezentacji, pokaz slajdów, animacja.Przygotowanie prezentacji multimedialnej (podstawowe opcje programu).•

Program LogomocjaInstalowanie programu.• Odtwarzanie pokazów dostępnych w programie.• Poznanie pojęć: programowanie, grafi ka żółwia.• Poznanie elementów budowy okna programu: • , ekran grafi czny.Wydawanie podstawowych poleceń żółwiowi (np, lw, pw, pż, pod, ws, cs)•

37

Treści stymulujące inteligencję interpersonalną i inteligencję intrapersonalną

Człowiek – jego rozwój, zdrowie i funkcjonowanie społeczneRozpoznawanie i nazywanie emocji.• Zasady savoir-vivre’u.• Planowanie rozkładu dnia.• Poznawanie siebie (mocne i słabe strony, zainteresowania, uzdolnienia itp.).• Ciało człowieka i jego funkcje.• Różnice i podobieństwa między ludźmi.• Higiena człowieka (w tym: prawidłowe siedzenie w ławce, przy stole itp.).• Korzystanie z urządzeń sanitarnych.• Wartości odżywcze produktów.• Racjonalne odżywianie się.• Aktywność fi zyczna.• Oddychanie.• Choroby i zapobieganie im (w tym: szczepienia ochronne, ostrożność w zażywaniu lekarstw i stosowaniu • środków chemicznych).Rozmnażanie.• Bezpieczeństwo własne i innych.• Bezpieczeństwo na drogach.• Kształtowanie negatywnego stosunku do alkoholu, tytoniu, narkotyków.• Praca zawodowa człowieka.• Bezrobocie.• Zagrożenia ze strony ludzi.• Źródła pomocy w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia.•

Etyka Kształtowanie tolerancji dla różnic między ludźmi.• Kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji.• Kształtowanie postaw altruistycznych.• Kształtowanie odwagi cywilnej i poczucia odpowiedzialności za własne postępowanie.• Kształtowanie umiejętności oceny postępowania innych ludzi i swojego.• Kształtowanie umiejętności nawiązywania relacji koleżeńskich i przyjacielskich.• Kształtowanie szacunku dla ludzi.• Kształtowanie szacunku do przyrody.• Kształtowanie szacunku dla cudzej własności i prywatności.•

SzkołaŚrodowisko szkolne (rozkład i przeznaczenie pomieszczeń szkolnych, osoby pracujące w szkole i ich role, • wyposażenie szkoły).Prawa i obowiązki ucznia.• Regulamin klasowy oraz zasady zachowania się w szkole wobec pracowników szkoły i kolegów.• Zadania dyżurnego klasowego.• Zasady koleżeństwa.• Poznawanie świata za pomocą zmysłów.• Źródła informacji o świecie.• Zasady bezpieczeństwa w szkole.• Zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym.•

38

DomStruktura rodziny i role jej członków (rodziny pełne, niepełne, wielopokoleniowe).• Domowe urządzenia elektryczne i nauka bezpiecznego posługiwania się nimi.• Praca zawodowa rodziców.• Zasady współżycia dobrosąsiedzkiego.• Życie ludzi w różnych porach roku.• Korzystanie z radia i telewizji.• Tradycje i zwyczaje ludowe związane ze świętami Bożego Narodzenia, Wielkanocy, Wszystkich Świętych.• Uroczystości i święta rodzinne: Dzień Babci, Dzień Dziadka, Dzień Matki, Dzień Ojca, Dzień Dziecka.•

Polska i Unia EuropejskaMapa Polski – kierunki podstawowe.• Znaczenie stolicy Polski – Warszawy.• Dawne stolice Polski.• Podział terytorialny Polski – województwa.• Symbole narodowe: godło, fl aga, hymn.• Ważne wydarzenia z historii Polski.• Sławni Polacy.• Pojęcia: • miasto, miasteczko, wieś.Historia miejscowości, w której mieszkamy. • Polska w Unii Europejskiej.• Członkowie Unii Europejskiej.• Flaga i hymn Unii Europejskiej.• Maskotka dzieci w Unii Europejskiej.• Poznanie wybranych krajów Unii Europejskiej.•

Treści stymulujące inteligencję przyrodniczą

Metody poznawania przyrodyObserwacja.• Doświadczenia.• Korzystanie z różnych źródeł informacji.• Wiązanie przyczyny ze skutkiem. Wnioskowanie.•

RoślinyPojęcia: • drzewo, krzew, roślina zielna.Rodzaje drzew: • liściaste, iglaste. Wybrane gatunki rosnące w Polsce.Warunki potrzebne roślinom do życia: gleba, światło słoneczne, wilgoć, powietrze, temperatura.• Budowa rośliny.• Budowa kwiatu.• Rozmnażanie roślin.• Cykl rozwojowy rośliny.• Rośliny ozdobne.• Rośliny okopowe, oleiste i zbożowe.• Rośliny wodne.• Rodzaje lasów i ich warstwy.• Ekosystemy: las, łąka, pole, ogród. • Znaczenie roślin w przyrodzie.• Zawody ludzi związane z pielęgnacją i uprawą roślin.• Ochrona roślin.• Zagrożenia dla ludzi ze strony roślin i sposoby radzenia sobie z nimi.•

39

ZwierzętaZwierzęta: ssaki, ptaki, owady, płazy, ryby, gady.• Omawianie wyglądu, sposobu poruszania się, odżywiania, rozmnażania, warunków życia wybranych • zwierząt.Łańcuchy pokarmowe.• Zwierzęta hodowane w domu. • Zwierzęta hodowlane.• Opieka nad zwierzętami.• Ochrona zwierząt.• Znaczenie zwierząt w przyrodzie.• Zawody ludzi związane z opieką i ochroną zwierząt.• Zwierzęta egzotyczne.• Zagrożenia dla ludzi ze strony zwierząt i sposoby radzenia sobie z nimi.•

Przyroda nieożywiona, geografia i historiaCzynniki pogody: wiatr, opady, temperatura, zachmurzenie i ich wpływ na życie ludzi, zwierząt i roślin.• Pogoda w różnych porach roku.• Słońce: źródło światła i ciepła, pozorna wędrówka Słońca po niebie, pory dnia i roku, strefy klimatyczne, • odkrycie Kopernika.Księżyc: obrót wokół Ziemi, fazy Księżyca.• Gwiazdy, planety, loty kosmiczne, astronomia.• Powietrze: właściwości powietrza, tlen, dwutlenek węgla, zanieczyszczenia powietrza, znaczenie powie-• trza dla ludzi, zwierząt i roślin.Wiatr: kierunki, siła wiatru, rodzaje wiatru, przyrządy do pomiaru kierunku i siły wiatru, znaczenie • wiatru dla ludzi, przyrody i klimatu.Woda: krążenie wody w przyrodzie, stany skupienia wody, temperatury zamarzania wody i jej wrzenia, • zmiana objętości zamarzniętej wody, rodzaje zbiorników wodnych, rodzaje opadów, zanieczyszczenia, znaczenie wody dla ludzi, przyrody i klimatu.Zagrożenia dla ludzi ze strony czynników atomsferycznych i sposoby radzenia sobie z nimi.• Bogactwa naturalne Polski (węgiel, sól, rudy metali).• Ochrona środowiska.• Pojęcia: • rok, miesiąc, tydzień, doba, dzień.Nazwy miesięcy i dni tygodnia.• Ukształtowanie terenu: góry, wyżyny, niziny.• Rodzaje i charakterystyka krajobrazów: nadmorski, pojezierza, nizinny, wyżynny, • górski.• Parki narodowe.• Transport: lądowy, wodny i powietrzny.•

Treści stymulujące inteligencję wizualno-przestrzenną

PlastykaWiadomości z zakresu sztuk plastycznychPojęcia: • malarstwo, malarz, obraz, oryginał, reprodukcja, kopia, portret, martwa natura, krajobraz; rzeźba, rzeźbiarz, płaskorzeźba, medal, pomnik, popiersie; grafi ka, grafi k; odbitka; architektura, architektura zieleni, architekt; budynki użyteczności publicznej, przemysłowe, mieszkaniowe; scenografi a, scenograf, kostiumy, rekwizyty; sztuka użytkowa: tkac-two, meblarstwo, ceramika; rytm, kontrast, rzemiosło artystyczne i sztuka ludowa.

40

Percepcja wzrokowa i nazywanieObserwowanie i nazywanie kształtów: • prostokątny, okrągły, owalny, trójkątny, kulisty, nieregularny.Obserwowanie i nazywanie wielkości: • mały, duży, średni, mniejszy niż, większy od, gruby, cienki, wysoki, niski, szeroki, wąski.Obserwowanie i nazywanie stosunków• przestrzennych na obrazie: dalej, bliżej, na prawo, na lewo, w środku, nad, pod, między.Obserwowanie i nazywanie barw: • odcienie barw, nasycenie barw, barwy podstawowe, barwy ciepłe, barwy zimne.Obserwowanie i nazywanie linii: • gruba, cienka, długa, krótka, ciągła, przerywana, jasna, ciemna.Obserwowanie i nazywanie• faktury: gładka, szorstka, lśniąca, matowa.Obserwowanie i nazywanie brył: • duża, mała, wydłużona, walcowata, obła, ścięta, rozczłonkowana, zwarta.Symetria jedno- i wieloosiowa.• Analizowanie reprodukcji dzieł malarskich i rzeźbiarskich pod względem treści, linii, barw, kształtów, • wielkości, faktury, stosunków przestrzennych, nastroju, proporcji, wrażenia.

Percepcja i recepcjaOglądanie dzieł z różnych dziedzin sztuki, twórców polskich, światowych i regionalnych.• Opisywanie poznanych dzieł sztuki z uwzględnieniem poznanych pojęć plastycznych.• Rozpoznawanie i nazywanie dziedzin działalności twórczej człowieka: malarstwa, rzeźby, fotografi i, fi l-• mu, sztuki ludowej itp.Uczestniczenie w życiu kulturalnym szkoły i najbliższego środowiska (muzeum, teatr, kino, wystawy).•

Ekspresja przez sztukęRysowanie: kredkami, ołówkiem, fl amastrami, patykiem i tuszem.• Malowanie farbami akwarelowymi i plakatowymi, plasteliną, świecą.• Kolaże.• Wydzieranie.• Wycinanie.• Wydrapywanie.• Lepienie z plasteliny, modeliny, masy solnej.• Projektowanie odzieży, mebli, budynków, form użytkowych, terenów zielonych.• Wykonywanie prostych rekwizytów do małych form teatralnych.•

Materiały i narzędziaKredki, kredki świecowe, ołówki, fl amastry, farby akwarelowe i plakatowe, świeca, tusz, papier koloro-• wy, bibuła, szary papier, kartki rysunkowe, karton, nici, klej, plastelina, modelina, masa solna, tkanina, włóczka, materiały zdobnicze, wata, materiały przyrodnicze, makulatura, kreda kolorowa, widokówki, pasta do zębów, pędzle, patyki, zszywacz, dziurkacz, nożyczki, taśma klejąca, igła, nóż.

TechnikaMateriałyPoznanie właściwości:materiałów papierniczych (papieru, kartonu, tektury, papieru kolorowego, bibuły);• materiałów tekstylnych (tkanina, włóczka, nici, wełna, bawełna),• drewna,• metali (miedź, stal, aluminium),• tworzyw sztucznych,• szkła,• materiałów przyrodniczych.• NarzędziaPosługiwanie się: nożyczkami, linijką, kolcem, igłą i naparstkiem, szczypcami, nożem, dziurkaczem, zszy-• waczem, prostymi urządzeniami gospodarstwa domowego.Kultura posługiwania się narzędziami.•

41

Informacja technicznaCzytanie rysunków poglądowych.• Poznanie wybranych symboli i znaków powszechnej informacji.• Czynności technologiczneObrysowywanie i wycinanie wzorów.• Odmierzanie długości linijką.• Składanie.• Zaginanie.• Przerywanie.• Przecinanie.• Nakłuwanie.• Zwijanie.• Oklejanie.• Przeplatanie.• Nawlekanie igły.• Przyszywanie guzików.• Szycie ściegiem okrętkowym.• Krojenie.• Cięcie materiałów papierniczych i tkanin po liniach prostych i krzywych.• Poznawanie różnych sposobów łączenia materiałów (rozłączne, nierozłączne, ruchome).• Organizacja i kultura pracyPrzygotowanie stanowiska pracy.• Zasady bezpiecznej pracy.• Higiena pracy.• Planowanie etapów pracy (pomysł, kolejne czynności, dobór materiałów i narzędzi).• Porównanie wykonanego zadania z planem.• Podział pracy (indywidualna i zbiorowa).• Dobieranie materiałów i narzędzi do pracy.• Samokontrola wykonanej pracy.• Technika dawniej i dziśHistoria wybranych narzędzi i materiałów.• Historia wybranych wynalazków.• Zawody techniczne.• Sposoby wytwarzania przedmiotów codziennego użytku.• Historia i współczesność środków transportu.• Rodzaje budowli mieszkalnych i przemysłowych.• Rodzaje urządzeń informatycznych (komputer stacjonarny, notebook, telefon komórkowych).• Ocena wartości urządzeń technicznych z punktu widzenia ich cech użytkowych.•

Treści stymulujące inteligencję muzyczną

Odbiór muzykiSłuchanie piosenek i utworów muzycznych.• Wyróżnianie zwrotek i refrenu piosenki.• Rozwijanie percepcji słuchowej.• Rozwijanie koncentracji uwagi.• Rozpoznawanie brzmienia instrumentów muzycznych.• Rozpoznawanie barwy głosów ludzkich.• Określanie elementów muzyki.•

42

Werbalne i niewerbalne wyrażanie wrażeń związanych ze słuchaną muzyką.• Wyróżnianie form muzycznych AB, ABA.•

Ćwiczenia mowy i śpiewĆwiczenie prawidłowej artykulacji głosek, dykcji i oddechu.• Rytmiczne recytowanie tekstów ze zróżnicowaniem tempa, dynamiki i barwy głosu.• Zbiorowe i indywidualne śpiewanie piosenek.• Śpiewanie z pamięci hymnu narodowego.•

Ruch przy muzyceSpontaniczne zaspokajanie potrzeby ruchu.• Reagowanie na sygnały muzyczne i ich zmiany.• Realizowanie ruchem wartości poznawanych nut. • Ilustrowanie ruchem treści piosenek.• Swobodny taniec przy muzyce.• Wykonywanie układów tanecznych do muzyki.• Nauka tańców polskich (w tym polki, krakowiaka i walca), regionalnych, współczesnych.•

Gra na instrumentachWykorzystanie naturalnych efektów akustycznych: stukania, klaskania, tupania itp.• Granie na instrumentach perkusyjnych niemelodycznych.• Granie na dzwonkach kolejno poznawanych dźwięków gamy.• Granie na dzwonkach prostych melodii.• Tworzenie na instrumentach perkusyjnych melodycznych i niemelodycznych akompaniamentów do pio-• senek, tekstów literackich, obrazów, scenek dramowych, inscenizacji itp.

Wiadomości z teorii muzykiWprowadzenie pojęć: • nuta, pięciolinia, klucz wiolinowy, ćwierćnuta, ósemka, półnuta, cała nuta, pauza ćwierćnuto-wa, pauza półnutowa, pauza ósemkowa, gama, metrum, taktyElementy muzyki: • rytm, melodia, tempo, dynamika i barwa.Barwy głosów ludzkich: • sopran, alt, tenor, baryton, bas.Sposób wykonania utworu: • solo, zespołowo, chórem.Nazwy solmizacyjne i literowe nut.• Takt na dwa, trzy, cztery. Taktowanie.• Nauka pisania poznanych znaków muzycznych.•

Wiadomości o instrumentachPodział instrumentów (strunowe, smyczkowe, perkusyjne).• Budowa i brzmienie instrumentów perkusyjnych.• Budowa i brzmienie dzwonków.• Budowa i brzmienie skrzypiec, altówki, wiolonczeli i kontrabasu.• Budowa i brzmienie gitary.• Budowa i brzmienie pianina i fortepianu.• Budowa i brzmienie instrumentów dętych.•

Tworzenie muzykiMuzyczne ilustrowanie odgłosów przyrody.• Rytmizowanie tekstów.• Układanie przez dzieci piosenek.• Improwizowanie melodii do podanych tekstów i obrazów.•

Instytucje związane z muzykąFilharmonia, opera, operetka, sala koncertowa, festiwale muzyczne.•

43

Zawody ludzi związanych z muzykąŚpiewak, kompozytor, muzyk, dyrygent, piosenkarz, gitarzysta, skrzypek, pianista, stroiciel, inżynier • dźwięku, instrumentalista, wokalista, disc-jokey itp.

Treści stymulujące inteligencję kinestetyczną

PsychomotorykaBiegi (dystans około 40 m):Marsz, marszobieg (conajmniej 15 minut), trucht, bieg w różnych warunkach terenowych.• Bieg po prostej, slalomem, po okręgu.• Bieg do wyznaczonego miejsca (5–10 m).• Bieg po wyznaczonej trasie.• Bieg indywidualny i grupowy.• Bieg sztafetowy.• Start do biegu z różnych pozycji (wysoka, niska).• Zabawy bieżne z wysokim unoszeniem kolan, bokiem, tyłem, przyspieszanie, • zwalnianie.• Zabawy bieżne z użyciem różnych przyborów.• Skoki:Skoki w górę (obunóż, jednonóż).• Skoki z pokonywaniem przeszkód (obunóż, jednonóż).• Skoki z wysokości (do 1m) na miękkie podłoże.• Wieloskoki.• Skok w dal z miejsca.• Zabawy skoczne z użyciem różnych przyborów.• Rzuty:Rzuty oburącz: zza głowy, znad głowy, sprzed głowy, dołem, w przód, w tył, z miejsca, w ruchu.• Rzuty jedną ręką.• Rzuty na odległość: małymi przedmiotami.• Rzuty do nieruchomego celu.• Rzuty do ruchomego celu.• Zabawy rzutne z użyciem różnych przyborów.• Dźwiganie i wspinanie:Przenoszenie przyborów oburącz, pojedynczo i parami (do 3 kg).• Toczenie przyborów ręką lub nogą.• Przeciąganie przyborów po podłożu.• Wspinanie się na niskie przyrządy.• Schodzenie z niskich przyrządów.• Pokonywanie przeszkód dołem i górą.• Zwisy na drabinkach przodem i tyłem.• Wspinanie się po skośnie ustawionej ławeczce.• Próby wspinania się po linie.• Mocowanie w pozycjach wysokich i niskich.• Pełzanie, czołganie się i czworakowanie:Pełzanie z przyborem.• Czołganie się pod niskimi przeszkodami.• Zabawy na czworakach z użyciem różnych przyborów.• Tory przeszkód z elementami pełzania, czołgania się i czworakowania.•

44

Ruchowa ekspresja i poczucie rytmu:Wykonywanie ruchów w rytmie muzyki.• Rytmiczny marsz z akcentowaniem ruchów rąk i nóg.• Rytmiczne podskoki, bieg, marsz, cwał.• Odtwarzanie obrazów za pomocą ciała.• Ilustrowanie ruchem rytmu piosenek i melodii.• Wystukiwanie rytmu w różnych pozycjach wyjściowych.• Zabawy rytmiczno-taneczne.• Tańce nowoczesne, narodowe i regionalne.• Spostrzegawczość, orientacja i szybka reakcja:Zabawy i gry orientacyjno-porządkowe.• Szybkie ustawianie się w szeregu, dwuszeregu, kole, rozsypce.• Szybka reakcja na sygnał wzrokowy lub słuchowy.• Zmiany kierunku ruchu i zatrzymywanie się na sygnał.• Naśladowanie ruchów współćwiczącego.• Wykonywanie ruchów przeciwstawnych do ruchów współćwiczącego.• Podania piłki z wykonywaniem dodatkowych czynności, np. klaśnięcia.• Doganianie współćwiczącego i wyprzedzanie go z lewej strony zgodnie z zasadami • ruchu drogowego.• Wymijanie się osób i zespołów zgodnie z zasadami ruchu drogowego.• Omijanie przeszkód zgodnie z zasadami ruchu drogowego.•

Zwinność i zręczność: Biegi między przeszkodami.• Pokonywanie przeszkód.• Przejście z zamkniętymi oczami po linie rozłożonej na podłodze.• Przekazywanie współćwiczącemu przyborów w różnym tempie i pozycjach.• Przejście równoważne po różnych przyrządach.• Wspinanie, podciąganie, wbieganie na różne przyrządy.•

UmiejętnościGimnastyka:Przyjmowanie pozycji niskich: przysiad podparty; siad: prosty, skrzyżny, skulny, klęczny, równoważny; • klęk: jednonóż, obunóż; leżenie: przodem, tyłem; stanie rozkroczne.Ćwiczenia szyi (skłony głowy w przód, w tył, na boki, krążenia głowy).• Ćwiczenia ramion i pasa barkowego (wznoszenie i opuszczanie ramion w różnych kierunkach, krążenia • ramion, wymachy ramion: jednoczesne, naprzemianstronne, w przód, w tył).Ćwiczenia tułowia we wszystkich płaszczyznach z różnym ułożeniem ramion.• Ćwiczenia nóg (wspięcia, przysiady, podskoki, w różnych kierunkach, ćwiczenia przeciw płaskostopiu).• Przejścia po ławeczce różnymi sposobami, z przyborami i bez.• Leżenie przewrotne.• Przewrót w przód.• Podpór tyłem.• Lekkoatletyka:Bieg wolny i szybki na sygnał ze startu wysokiego i niskiego (40–60 m).• Bieg na czas.• Rzuty piłeczką palantową na odległość z miejsca w pozycji wykrocznej, pomiar• odległości. • Skok w dal z miejsca i z rozbiegu, mierzenie długości skoku.•

45

Gry zespołoweZabawy i gry ruchowe przygotowujące do gier zespołowych.• Dwa ognie• (podawanie i chwytanie piłki w miejscu i w ruchu, rzucanie do celu, gra według ustalonych zasad). Ringo• (rzucanie kółka oburącz i jednorącz, chwytanie kółka oburącz w miejscu, w wyskoku i w przysia-dzie, rzucanie kółkiem do celu, gra w ringo według ustalonych zasad).Minipiłka nożna • (podania piłki zewnętrznym i wewnętrznym podbiciem stopy do współpartnera, prowa-dzenie piłki nogą, strzały na bramkę, gra według ustalonych zasad).Minikoszykówka• (rzuty do kosza, kozłowanie piłki prawą i lewą ręką, podania piłki oburącz sprzed klatki piersiowej w miejscu, w marszu i w biegu, rzuty do kosza w biegu po uprzednim kozłowaniu, podawanie piłki w ruchu w przód, w tył, w prawo i w lewo, gra w koszykówkę według ustalonych zasad).Minisiatkówka• (odbicia piłki w parach oburącz sposobem górnym i dolnym, kierowanie piłki sposobem górnym i dolnym w określone miejsce boiska, gra w siatkówkę według ustalonych zasad).Minipiłka ręczna• (podania piłki w parach w miejscu i w ruchu, rzucanie do celu stałego i ruchomego, rzucanie do bramki z miejsca i z biegu, gra według ustalonych zasad).

Saneczkarstwo:Jazda na sankach pojedynczo i parami.• Jazda po linii prostej do wyznaczonego miejsca, hamowanie.• Zmiana kierunku jazdy: skręty w prawo i w lewo.• Jazda slalomem.• Zjazd w różnych pozycjach.• Wykonywanie różnych czynności podczas zjazdu, np. podnoszenie z ziemi przyborów.• Pokonywanie torów przeszkód.• Inne sporty – np.: jazda na rolkach, na łyżwach, na rowerze, pływanie – mogą być uprawiane zależnie od bazy szkoły.

Edukacja zdrowotna i bezpieczeństwoŚwiadomość własnego ciała: mierzenie wysokości i masy ciała, samoocena własnej sprawności fi zycznej, ob-• serwacja własnego organizmu po wysiłku fi zycznym (tętno, rytm serca, oddychanie), świadomość wpływu ćwiczeń na sprawność fi zyczną.Próba siły mięśni brzucha oraz próby gibkości dolnego odcinka kręgosłupa.• Higiena osobista.• Hartowanie organizmu.• Wpływ żywienia na sprawność fi zyczną.• Zasada stopniowania wysiłku.• Zasady współdziałania w grupie.• Zasady rywalizacji. • Bezpieczeństwo podczas uprawiania sportu.• Zasady udzielania pierwszej pomocy.• Historia sportu.•

46

15. Oczekiwane efekty aktywności ucznia, oddziaływań nauczyciela i rodziców

Kształcenie na pierwszym etapie edukacji z wykorzystaniem założeń programu i podręczników Od-krywam siebie. Ja i moja szkoła, właściwie dobranych oddziaływań nauczyciela, aktywności własnej dziecka, wsparcia domu rodzinnego oraz stymulacji ze strony środowiska szkolnego i pozaszkolnego powinno przy-nieść efekty w postaci kształtowania systemu wartości dziecka, rozwoju jego osobowości, umiejętności oraz wiadomości prezentujących scalony obraz świata. Poziom opanowania wiadomości i umiejętności zależy od profi lu inteligencji dziecka.

Proponowany poniżej podział efektów kształcenia jest podziałem sztucznym, gdyż w praktyce szkolnej oddziaływania na inteligencje wielorakie są nierozłączne. Trudno również wskazać w tak wygenerowanym podziale treści odnoszące się do inteligencji interpersonalnej i intrapersonalnej. Wszystkie oddziaływania dydaktyczne i wychowawcze nauczyciela skierowane są na stymulowanie tych sfer personalnych dziecka.

Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję językową

Klasy I–IIIUczeń:rozwinął wrażliwość na cechy fonologiczne języka,• zebrał doświadczenia, że język umożliwia wyrażanie stanów psychicznych człowieka i jest narzędziem • komunikowania się z innymi ludźmi,umie wyrażać myśli w formie zrozumiałej dla odbiorcy,• ma świadomość możliwości i ograniczeń języka jako narzędzia komunikacji.•

SłuchanieUczeń:umie dokonać analizy i syntezy słuchowej wyrazów,• z uwagą słucha poleceń i wypowiedzi innych osób,• skupia uwagę na słuchanym tekście, audycjach radiowych i telewizyjnych, muzyce i wypowiedziach in-• nych osób,stara się zrozumieć otrzymany komunikat,• prosi o wyjaśnienie komunikatu, którego nie zrozumiał,• wie, że nie można przerywać wypowiedzi innym osobom, ani przeszkadzać innym w czasie, kiedy się • wypowiadają.

Komunikacja słownaUczeń:wie, jak poprosić o możliwość zabrania głosu,• szanuje wypowiedzi innych i oczekuje szacunku dla własnych wypowiedzi,• umie sformułować kilkuzdaniową, wypowiedź, wspierając ją odpowiednią modulacją głosu, mimiką, • gestykulacją, nawiązując kontakt wzrokowy ze słuchaczami.umie zadać pytanie,• umie recytować wiersze,• umie opisać wskazany przedmiot, osobę, roślinę, zwierzę (klasa II), • umie barwnie opowiadać (klasa III).•

CzytanieUczeń:umie przeczytać wskazany tekst głośno i po cichu,• rozumie treść czytanego tekstu,•

47

czyta tekst, uwzględniając cechy poprawnego czytania,• umie przeczytać tekst z podziałem na role,• umie przeczytać tekst drukowany i pisany,• rozumie, że umiejętność czytania jest niezbędna dla uczenia się i rozwoju osobistego, przestrzega zasad • higieny czytania.

Opracowywanie tekstówUczeń:umie określić temat i główną myśl tekstu,• umie zadać pytanie dotyczące przeczytanego tekstu,• umie odpowiedzieć na pytania odnoszące się do przeczytanego tekstu,• umie wskazać bohaterów utworu, określić miejsce i czas akcji oraz nastrój,• umie wskazać w opowiadaniu przyczynę i skutek danego zachowania,• umie wskazać w tekście odpowiednie fragmenty na poparcie swoich wypowiedzi,• wypowiada własne zdanie na temat przeczytanych tekstów.•

Samokształcenie i docieranie do informacjiUczeń:korzysta z encyklopedii dla dzieci, słowników i innych źródeł,• umie rozmawiać z rówieśnikami i osobami doroslymi zajmującymi różne pozycje społeczne.•

Kształcenie literackieKlasy I–IIIUczeń:w czytanej książce umie wskazać tytuł, nazwisko autora i ilustratora, nazwę wydawnictwa, spis treści,• odróżnia wiersz od prozy,• potrafi odszukać w wierszu rymujące się wyrazy, wskazać wersy i strofy,• potrafi wskazać w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych, określić miejsce i czas akcji,• potrafi wyjaśnić morał zawarty w utworze,• odróżnia w utworze zdarzenia fantastyczne od prawdopodobnych,• wypowiada własne zdanie na temat przeczytanego utworu,• umie korzystać z biblioteki szkolnej,• ma swoje ulubione książki, utwory prozatorskie i poetyckie,• potrafi wymienić nazwiska pisarzy książek dla dzieci i tytuły ich utworów,• zna cechy baśni,• umie wskazać wartości estetyczne czytanego tekstu.•

Małe formy teatralneUczeń:umie przygotować rolę do teatrzyku, ilustrując ją głosem, mimiką i gestykulacją,• brał udział i uczestniczył w kilku przedstawieniach teatralnych,• potrafi wyrazić swoją opinię o objerzanym.•

PisanieKlasa IUczeń:poprawnie odwzorowuje kształty poznanych liter,• poprawnie łączy litery w wyrazach,• poprawnie i estetycznie przepisuje wyrazy i zdania,• poprawnie pisze z pamięci wyrazy i zdania,• umie zaadresować list i kartę pocztową,• umie napisać życzenia z pomocą nauczyciela,• umie napisać kilka zdań na podany temat.•

48

Klasa IIUczeń:zwiększył tempo pisania,• potrafi wskazać opis w utworze literackim,• umie zgromadzić potrzebne do opisu wyrazy dotyczące wielkości, kształtu, koloru itd.,• potrafi opisać przedmiot, zwierzę, roślinę i wygląd osoby według podanego planu,• potrafi samodzielnie napisać list i życzenia,• potrafi napisać swobodny tekst wyrażający jego myśli i uczucia.• Klasa IIIUczeń:potrafi nadać tytuły zdarzeniom wyodrębnionym w utworze i zapisać je,• potrafi napisać plan opowiadania,• potrafi napisać opowiadanie, uwzględniając trójczłonową budowę (wstęp, rozwinięcie i zakończenie), • akapity,umie napisać ogłoszenie,• umie napisać sprawozdanie z wycieczki z pomocą nauczyciela,• podejmuje próby pisania swobodnych tekstów prozatorskich i wierszy.•

OrtografiaKlasa IUczeń:przepisuje poprawnie wyrazy i zdania,• pisze poprawnie z pamięci wyrazy i zdania,• wie, które wyrazy należy pisać wielką literą.• Klasa IIUczeń:wie, że należy pisać • ó, kiedy wymienia się na o, a lub e w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych,wie, jak pisać wyrazy z zakończeniami: • -ów, -ówka, -ówna,wie, jak pisać wyrazy z zakończeniami: • -uję, -ujesz, -uje,wie, że należy pisać • rz, kiedy wymienia się na r w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrew-nych,wie, że należy pisać • rz w zakończeniach: -arz, -erz,wie, że należy pisać • rz po spółgłoskach: b, p, d, t, g, k, ch, j, w,zna wyrazy, które są wyjątkami od poznanych zasad ortografi cznych,• pamięta pisownię poznanych wyrazów z • ó niewymiennym, rz niewymiennym, ż niewymiennym,umie korzystać ze słownika ortografi cznego,• umie pisać wyrazy z literami • ą i ę na końcu wyrazów,wie, kiedy w wyrazach napisać • ą, a kiedy om,wie, kiedy w wyrazach napisać • ę, a kiedy em.Klasa IIIUczeń:zna i stosuje poznane zasady ortografi czne,• umie pisać przymiotniki w stopniu wyższym i najwyższym,• umie pisać liczebniki główne i porządkowe słownie i cyfrowo,• wie, jak pisać rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki z przeczeniem • nie.

49

GramatykaKlasa IUczeń:rozróżnia litery i głoski,• potrafi wymienić samogłoski i spółgłoski,• potrafi wymienić spółgłoski miękkie,• zna dwuznaki i litery ze znakami diakrytycznymi,• potrafi podzielić wyrazy na sylaby i utworzyć wyrazy z sylab,• umie wskazać w zdaniu wyrazy,• umie rozpoznać w tekście zdania: • oznajmujące, pytające i rozkazujące,umie poprawnie ułożyć i zapisać poznane rodzaje zdań.• Klasa IIUczeń:zna alfabet,• umie uporządkować wyrazy alfabetycznie, biorąc pod uwagę pierwszą literę,• wie, co to są rzeczowniki,• umie poprawnie stosować rzeczowniki w wypowiedziach ustnych i pisemnych,• umie określić liczbę rzeczownika,• wie, co to są czasowniki,• umie poprawnie stosować czasowniki w wypowiedziach ustnych i pisemnych,• umie określić liczbę czasownika,• Klasa IIIUczeń:umie określić liczbę i rodzaj rzeczownika,• umie określić liczbę, czas, osobę i rodzaj czasownika,• umie określić liczbę i rodzaj przymiotnika,• umie poprawnie stosować przymiotniki w wypowiedziach ustnych i pisemnych.• wie, co to są przysłówki,• umie poprawnie stosować przysłówki w wypowiedziach ustnych i pisemnych,• wie, co to są liczebniki,• umie poprawnie stosować liczebniki główne i porządkowe w wypowiedziach ustnych i pisemnych,• umie poprawnie stosować stopniowanie przymiotników w wypowiedziach ustnych i pisemnych,• umie utworzyć rodzinę wyrazów,• stosuje zdobytą wiedzę gramatyczną do konstruowania poprawnych zdań w wypowiedziach pisemnych.•

Oczekiwane efekty nauczania języka obcego nowożytnego

Uczeń kończący klasę III:wie, że ludzie posługują się różnymi językami i że chcąc się z kimś porozumieć trzeba nauczyć się jego • języka (motywacja do nauki języka obcego);reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela;• rozumie wypowiedzi ze słuchu:• rozróżnia wyrazy o podobnym brzmieniu, –rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się nimi posługiwać, –rozumie ogólny sens krótkich opowiadań i baśni przedstawianych także za pomocą obrazów, gestów –rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach audio i wideo); –czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania;•

50

zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach poznanych zwrotów, recytuje wiersze, rymowanki i śpiewa • piosenki, nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je, bierze udział w miniprzedstawieniach teatralnych;przepisuje wyrazy i zdania;• w nauce języka nowożytnego potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, środków multi-• medialnych;współpracuje z rówieśnikami w trakcie nauki.•

Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję matematyczno-logiczną

Klasy I-IIIUczeń:rozwinął: spostrzeganie, uwagę, pamięć,• rozwinął umiejętność myślenia przyczynowo-skutkowego (liniowego) i heurystycznego (rozgałęzionego),• rozwinął umiejętność myślenia przez analogie, porównania, skojarzenia, metafory,• rozwinął myślenie dywergencyjne i konwergencyjne,• rozwinął krytycyzm, dociekliwość, wytrwałość, dokładność,• wykorzystuje umiejętności matematyzowania w sytuacjach życiowych.• Klasa IUczeń:rozumie pojęcia związane ze stosunkami przestrzennymi i potrafi się nimi posługiwać do określania • swojego położenia i położenia przedmiotów,umie wskazać cechy wspólne i cechy różniące przedmioty,• umie porównać i szeregować przedmioty pod względem wskazanej cechy,• umie dostrzec cechę, według której uporządkowane są przedmioty, osoby,• umie dostrzec regularność wzoru i kontynuować go,• zna liczby do • 20,umie porównywać i porządkować liczby w zakresie • 20, sprawnie dodaje i odejmuje w zakresie • 10 z wykorzystaniem konkretów lub bez,umie dodawać i odejmować liczby w zakresie • 20 z wykorzystaniem konkretów, bez przekraczania progu dziesiątkowego,umie rozwiązać proste zadania na dodawanie i na odejmowanie,• umie obliczyć niewiadomą wielkość,• zna wprowadzone jednostki miary,• umie zmierzyć długość wskazanego obiektu w centymetrach, • umie odczytywać wskazania zegara (pełne godziny),• zna pojęcia: • banknot, moneta,zna monety: 1 zł, 2 zł, 5 zł i banknot 10 zł,• zna monety: 1 gr, 2 gr, 5 gr i 10 gr,• zna pojęcia: • liczba, cyfra, liczba jednocyfrowa, liczba dwucyfrowa,zna kolejność dni tygodnia i miesięcy w roku,• umie narysować brakującą połowę fi gury symetrycznej,• umie narysować daną fi gur w powiększeniu i pomniejszeniu.• Klasa IIUczeń:umie liczyć w zakresie • 60,umie porządkować i porównywać liczby w zakresie • 60, wykorzystując znaki nierówności,zna znaczenie liczby • 0 w dodawaniu i odejmowaniu,sprawnie dodaje i odejmuje liczby w zakresie • 60 z przekroczeniem progu dziesiątkowego,umie dokonać analizy treści zadania i wskazać dane i szukane,•

51

umie rozwiązywać i układać zadania proste na dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie,• rozumie pojęcia związane z porównywaniem różnicowym,• umie rozwiązać i ułożyć zadanie proste na porównywanie różnicowe,• rozwiązuje łatwe zadania złożone (dwudziałaniowe), • sprawnie mnoży i dzieli liczby w zakresie • 25,zna znaczenie liczb • 0 i 1 w mnożeniu i dzieleniu,umie obliczyć niewiadomą wielkość.• umie rozwiązywać i układać proste zadania algebraiczne na dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzie-• lenie,zna kolejność wykonywania działań, • stosuje poznane własności działań do ułatwiania sobie obliczeń,• umie odczytać wskazania zegara (godziny i minuty),• umie wykonać proste obliczenia zegarowe,• umie odczytać i zapisać liczby zapisane cyframi rzymskimi (od I do XII),• umie odczytać wskazania termometru,• umie posługiwać się poznanymi jednostkami miary,• rozpoznaje w otoczeniu i na rysunkach oraz nazywa: trójkąty, koła, prostokąty i kwadraty,• umie wskazać wierzchołki i boki poznanych fi gur oraz zmierzyć ich boki (w centymetrach i milime-• trach),wykonuje proste obliczenia dotyczące jednostek: pieniędzy, długości, czasu, pojemności; kalendarzowe, • termometru, ceny, ilości i wartości.Klasa IIIUczeń:umie liczyć w zakresie • 100,umie porządkować i porównywać liczby w zakresie • 100, wykorzystując znaki nierówności,biegle dodaje i odejmuje liczby w pamięci w zakresie • 100,biegle mnoży i dzieli liczby w pamięci w zakresie • 100,czyta ze zrozumieniem tekst zadania,• umie zapisać dane i szukane zadania w wygodny dla siebie sposób,• umie rozwiązywać zadania proste i złożone (dwudziałaniowe), w tym na porównywanie różnicowe, stosu-• jąc własne strategie rozwiązania,umie układać i rozwiązywać proste zadania algebraiczne,• sprawdza otrzymane rozwiązanie zadania,• zna kolejność wykonywania działań i stosuje je w obliczeniach,• korzysta z rozdzielności mnożenia względem dodawania, do obliczania trudniejszych iloczynów,• zna nazwy liczb w dodawaniu, odejmowaniu, mnożeniu i dzieleniu,• korzysta w obliczeniach z własności przemienności dodawania, przemienności mnożenia, łączności do-• dawania i łączności mnożenia, zna własności trójkątów i prostokątów,• umie obliczyć obwód trójkąta i prostokąta, gdy dane są długości boków,• umie narysować daną fi gur w powiększeniu i pomniejszeniu,• umie liczyć do • 1000,umie porównywać i porządkować liczby czterocyfrowe według podanych warunków,• wie, że nasz system liczenia jest dziesiątkowy i pozycyjny i rozumie, co to znaczy,• zna jednostki miary poznane w klasach I–III i ich skróty,• wykonuje proste obliczenia zegarowe na godzinach i minutach,• wykonuje prose obliczenia kalendarzowe na dniach tygodnia, miesiącach i latach,• wykonuje proste obliczenia dotyczące masy (pół kilograma, kliogram, dekagram, gram) i pojemności • (litr, pół litra, ćwierć litra).

52

Oczekiwane efekty zajęć komputerowych

Klasa IUczeń:siedzi w prawidłowy sposób przy komputerze,• wie, jak trzeba korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia,• stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera, • zna nazwy i potrafi wskazać elementy zestawu komputerowego,• posługuje się komputerem w podstawowym zakresie: uruchamia i wyłącza komputer, zamyka i otwiera • programy, korzysta z myszy i klawiatury,zna podstawowe narzędzia Przybornika:• Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Aerograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardowe,umie kopiować i wklejać elementy rysunku,• rysuje z zastosowaniem wybranych narzędzi edytora grafi cznego,• umie wybrać kolor, krój i rozmiar czcionki,• przepisuje proste teksty,• umie zapisać i odtworzyć wyniki swojej pracy,• umie uruchomić gry komputerowe.• Klasa IIUczeń:przyjmuje prawidłową postawę ciała podczas pracy z komputerem,• zna zagrożenia wynikające z korzystania z komputera, multimediów i • Internetu,umie utworzyć folder,• umie zapisać i odtworzyć wyniki swojej pracy,• wykorzystuje gry edukacyjne do poszerzania swoich zainteresowań,• posługuje się narzędziami Przybornika: • Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Areograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst, Zaokrąglony prostokąt; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardo-we, polecenie Przerzuć/Obróć,umie kopiować, wklejać, wycinać, pomniejszać i powiększać elementy rysunku,• rysuje za pomocą poznanych narzędzi,• zna znaki interpunkcyjne na klawiaturze,• umie skorzystać z opcji sprawdzania pisowni i gramatyki,• umie napisać prosty tekst,• umie zapisać utworzony dokument i dopisać do niego zmiany,• umie posługiwać się programem • Kalkulator, zna netykietę • Internetu,wie, że • Internet jest źródłem informacji,umie posłużyć się przeglądarka internetową,• umie wpisywać adresy stron • www w przeglądarce internetowej.Klasa IIIzna zagrożenia zdrowotne i społeczne związane z pracą przy komputerze,• zna i przestrzega zasad obowiązujących w pracowni komputerowej i podczas pracy przy komputerze,• zna zasady obowiązujące w • Internecie i zagrożenia wynikające z korzystania z Internetu,umie skorzystać z edytora grafi cznego • Paint (rysować, kopiować, wklejać, wycinać, pomniejszać i powięk-szać elementy rysunku),umie wydrukować swoją pracę i artykuł z • Internetu,umie korzystać z edytora tekstu • Word (zredagować prosty tekst, sprawdzić pisownię i gramatykę, wstawić obrazki ClipArt do tekstu, zastosować numerację i punktory, zapisać i odtworzyć efekty pracy),stosuje się do netykiety w • Interncie,

53

umie otworzyć strony internetowe i wyszukać informacje,• wie, że artykuły ściągane z• Internetu są chronione prawem autorskim,zapisuje pod artykułem ściągniętym z Internetu źródło informacji,• umie skorzystać z programu • PowerPoint do przygotowania prostej prezentacji (wstawia slajdy, animacje).umie zainstalować i uruchomić program • Logomocja,zna pojęcia programowanie, grafi ka żółwia,• wydaje polecenia żółwiowi(np, lw, pw, pż, pod, ws, cs).•

Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencje: interpersonalną i intrapersonalną

Klasy I-IIIUczeń:obserwował różnice i podobieństwa między ludźmi,• kształtował szacunek dla siebie i innych ludzi,• poznał zasady organizacji życia społecznego i rozwinął umiejętność funkcjonowania w życiu społecz-• nym,nawiązał bliskie, pozytywne kontakty z innymi ludźmi,• kształtował swoją tożsamość narodową i patriotyzm poprzez poznawanie historii Polski i wytworów jej • kultury materialnej i niematerialnej,poznał swoje mocne i słabe strony i skuteczne dla siebie sposoby uczenia się,• umie rozróżniać, nazywać i rozumieć swoje emocje oraz stara się nimi kierować,• miał okazję odczuć własną wartość w toku działalności szkolnej,• rozwinął potrzebę uczenia się i osiągnięć.• Klasa IUczeń:zna i stosuje zasady właściwego zachowania się w szkole w stosunku do dorosłych i rówieśników,• zna regulaminy szkoły, klasy i przestrzega ich,• wie, jaka może być struktura rodziny oraz jakie prawa i obowiązki ma każdy z jej członków,• przestrzega zasad bezpieczeństwa w szkole oraz w drodze do i ze szkoły,• dba o swoje zdrowie,• wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw,• zna swoje mocne i słabe strony,• szanuje siebie i innych,• planuje swój czas,• uczy się rozsądnie korzystać z radia i telewizji, Internetu, komputera,• zna symbole narodowe i wie, jak się wobec nich zachować,• zna nazwę stolicy Polski,• zna nazwę województwa, w którym mieszka, nazwę stolicy tego województwa oraz nazwę miejscowości, • w której mieszka, i umie powiedzieć o niej kilka zdań.Klasa IIUczeń:umie rozpoznać i nazwać podstawowe emocje u siebie i innych osób – rozwija empatię,• wie, że dzieci różnią się między sobą wzrostem, wagą, wyglądem i szanuje tę odmienność,• zna i stosuje zasady koleżeństwa,• wie, jak rozwiązywać konfl ikty,• respektuje nietykalność fi zyczną innych osób i prawa innych ludzi,• wie, że ma prawo odmówić, jeśli czyjeś namowy zagrażają jego życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu,• wie, jak się zachować wobec osób, które zagrażają jego życiu, bezpieczeństwu lub zdrowiu, i do kogo • zwrócić się o pomoc,

54

wie, jak dbać o higienę i zdrowie,• wie, jakie grupy produktów są zdrowe, a jakich należy unikać,• zna polskie tradycje i zwyczaje świąteczne, • zna legendy związane ze stolicami Polski – dawnymi i obecną oraz miejscem swego zamieszkania,• zna symbole narodowe: godło, fl agę, hymn, wie, jakie jest ich znaczenie dla Polaków i jak się wobec nich • zachować,wie, jakie jest znaczenie stolicy dla państwa,• wie, że Polska należy do Unii Europejskiej,• wie, jak wygląda fl aga Unii Europejskiej,• potrafi wymienić nazwy kilku państw należących do Unii Europejskiej.• Klasa IIIUczeń:pogłębił swoje umiejętności dotyczące zasad zachowania się w różnych sytuacjach,• odróżnia dobro od zła,• wie, jakim zagrożeniem dla życia i zdrowia są alkohol, tytoń i narkotyki, leki,• wie, że trzeba przeciwstawiać się przemocy, agresji i nietolerancji,• wie, że w trudnych sytuacjach trzeba zwracać się o pomoc do dorosłych,• poznał znaczenie rodziny dla rozwoju tożsamości człowieka,• poznał różnice i podobieństwa między płciami,• poznał • Konwencję o prawach dziecka,rozwinął samoświadomość, zastanawiając się nad cechami swojego charakteru,• szanuje cudzą własność i prywatność• poznał zasady racjonalnego korzystania ze środków masowego przekazu,• poznał zagrożenia wynikające z niewłaściwego użytkowania Internetu i telewizji,• poznał problemy osób niepełnosprawnych,• potrafi powiedzieć kilka zdań o sławnych Polkach i Polakach, wskazując dziedziny, w których się wsławi-• li, i cechy charakteru, które im to umożliwiły,potrafi opowiedzieć o wybranym państwie należącym do Unii Europejskiej (położenie, stolica, zabytki, • sławni ludzie, charakterystyczne cechy).

Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję przyrodniczą

Klasy I–IIIma świadomość wzajemnej zależności człowieka i świata przyrody,• rozumie, że rośliny i zwierzęta mają swoje cykle rozwojowe,• jest świadomy cykliczności zjawisk przyrodniczych.• Klasa IUczeń:umie wskazać różnice między drzewem, krzewem i rośliną zielną,• umie wymienić kilka nazw drzew, krzewów i roślin zielnych występujących w Polsce oraz w najbliższej • okolicy,zna warunki niezbędne roślinom do rozwoju,• umie powiedzieć, co dzieje się z roślinami w różnych porach roku,• wie, jakie zwierzęta można hodować w domu i jak się nimi opiekować,• potrafi wymienić nazwy kilku roślin i zwierząt, które są w Polsce pod ochroną,• umie powiedzieć, co się dzieje ze zwierzętami w różnych porach roku,• zna nazwy i kolejność miesięcy w roku, nazwy i kolejność dni tygodnia,• umie dostosować swój ubiór do warunków pogodowych,• zna zagrożenia ze strony zwierząt i sposoby radzenia sobie z nimi.•

55

Klasa IIUczeń:potrafi wymienić nazwy owoców i warzyw uprawianych w Polsce oraz je rozpoznaje,• wie, jak zbudowana jest roślina warzywna,• wie, jakie przetwory można otrzymać z warzyw i owoców oraz jak je przechowywać w stanie surowym,• wie, co to są rośliny ozdobne, potrafi wymienić nazwy kilku z nich, zna ich znaczenie dla człowieka,• dba o zieleń w swoim najbliższym otoczeniu,• zna nazwy pierwszych kwiatów zakwitających wiosną,• wie, jakie warunki są niezbędne, aby rośliny prawidłowo się rozwijały,• wie, co to są chwasty,• zna cykl rozwojowy rośliny,• wie, jak zbudowany jest kwiat,• wie, jak rozmnażają się rośliny,• wie, jakie ptaki zimują w kraju, a jakie odlatują od nas na zimę, zna nazwy ptaków żyjących w najbliższej • okolicy,wie, jakie zwierzęta hoduje się w Polsce i w najbliższej okolicy oraz jakie są cele hodowli tych zwierząt,• poznał charakterystyczne cechy ssaków i ptaków hodowlanych,• poznał zawody związane z hodowlą zwierząt: hodowca, weterynarz,• wie, jakie warunki należy zapewnić zwierzętom hodowlanym,• potrafi wymienić nazwy owadów pożytecznych dla ludzi i nazwy szkodników roślin,• wie, jak zachować się wobec owadów, które mogą użądlić,• potrafi wymienić nazwy kilku płazów,• zna budowę, sposób poruszania się, odżywiania i cykl rozwojowy żaby,• zna skutki zanieczyszczenia powietrza i wody dla środowiska i wie, jak można temu zapobiegać,• zna zagrożenia ze strony roślin i sposoby radzenia sobie z nimi.• Klasa IIIUczeń:rozumie zależności przyczynowo-skutkowe w przyrodzie,• zna rodzaje lasów,• wie, że las zbudowany jest warstwowo, • potrafi wymienić nazwy roślin należących do poszczególnych warstw lasu, • rozróżnia kilka grzybów jadalnych i niejadalnych, wie, że nie może zbierać grzybów bez opieki doro-• słych,potrafi wymienić nazwy zwierząt należących do poszczególnych warstw lasu, • rozumie zależności w łańcuchu pokarmowym, potrafi podać przykład takiego łańcucha,• zna nazwy kilku rosnących w lesie roślin, które są pod ochroną,• zna nazwy kilku żyjących w lesie zwierząt, które są pod ochroną,• potrafi wymienić zawody ludzi związane z lasem,• zna nazwy kilku zwierząt żyjących na polu,• potrafi wskazać różnice między warunkami klimatycznymi panującymi w polu i w lesie w różnych po-• rach roku,zna nazwy roślin zbożowych uprawianych w Polsce i sposoby ich wykorzystania,• zna nazwy roślin okopowych uprawianych w Polsce i sposoby ich wykorzystania,• zna nazwy roślin włóknistych i oleistych uprawianych w Polsce i sposoby ich wykorzystania,• zna nazwy zawodów związanych z rolnictwem,• zna budowę, sposób poruszania się i odżywiania ryby oraz nazwy kilku ryb słodkowodnych i morskich,• wie, że żółw, wąż, jaszczurka to gady,• rozumie znaczenie Słońca dla życia na Ziemi,•

56

potrafi w znanej sobie okolicy wskazać wschód, zachód, północ i południe,• zna elementy pogody,• przekonał się w drodze doświadczenia, że powietrze zmienia swoją objętość pod wpływem temperatury,• poznał stany skupienia wody i wie, że zależą one od temperatury otoczenia,• zna temperatury zamarzania i wrzenia wody,• wie, jak woda krąży w przyrodzie,• wie, jak powstają chmury, jakie są ich rodzaje i związek z pogodą,• wie, jak powstają opady i jakie są ich rodzaje w zależności od temperatury powietrza,• wie, jak powstaje wiatr, jakie są jego rodzaje i z jakich kierunków wieje,• wie, kto i w jaki sposób opracowuje prognozę pogody,• rozumie znaczenie prognozy pogody dla ludzi i umie się stosownie do niej ubrać,• zna zagrożenia ze strony warunków atmosferycznych i sposoby radzenia sobie z nimi,• wie, jak zbudowane są rzeki i zna nazwy największych rzek w Polsce,• zna nazwy kilku zwierząt i roślin wodnych, potrafi powiedzieć, jak są przystosowane do życia w wodzie,• zna przyczyny i skutki zanieczyszczenia wód oraz sposoby zapobiegania im,• zna przyczyny i skutki powodzi oraz sposoby zapobiegania im,• wie, jak człowiek wykorzystuje wodę i jakie ma ona znaczenie dla roślin, zwierząt i środowiska,• rozumie konieczność oszczędzania wody,• umie określać główne kierunki na mapie,• wie, jak oznaczone są na mapie: góry, wyżyny, niziny, zbiorniki wodne, drogi i koleje,• potrafi wskazać na mapie: góry, wyżyny, niziny, morze, rzeki, drogi, miasta i określić ich położenie,• potrafi wymienić nazwy i charakterystyczne cechy gór w Polsce, • potrafi wymienić nazwy i charakterystyczne cechy wyżyn w Polsce, • potrafi wymienić nazwy i charakterystyczne cechy nizin w Polsce,• potrafi wymienić charakterystyczne cechy pojezierzy i Pomorza w Polsce,• potrafi wymienić charakterystyczne cechy okolicy, w której mieszka,• zna nazwy kilku parków narodowych w Polsce i potrafi wskazać charakterystyczne dla nich rośliny lub • zwierzęta,zna środki transportu wodnego, lądowego i powietrznego,• zna zawody związane z transportem wodnym, lądowym i powietrznym,• przestrzega zasad zachowania się w publicznych środkach transportu,• zna plusy i minusy poznanych środków transportu,• wie, jakie bogactwa naturalne ma Polska i gdzie one występują.•

Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję wizualno-przestrzenną

Klasy I–IIIUczeń rozwinął:wrażliwość na doznania estetyczne,• wyobraźnię przestrzenną,• umiejętność planowego działania,• koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualną,• umiejętność koncentracji uwagi,• indywidualne podejście do działań twórczych,• rozwinął swoją kulturę techniczną,• zdobył orientację w środowisku technicznym.•

57

Wiadomości i umiejętności związane z plastykąUczeń:wyraża w swojej pracy plastycznej indywidualny stosunek do prezentowanego tematu,• stopniowo wzbogaca swoje prace plastyczne, różnicując linie, kształty, faktury i barwy, co świadczy • o rozwoju warsztatu plastycznego,wzbogaca swoje prace o szczegóły świadczące o rozwoju percepcji wzrokowej, umiejętności obserwacji • i korzystania ze zdobytych doświadczeń,potrafi wykonać postawione przed nim zadanie plastyczne, korzystając ze zdobytych wiadomości i umie-• jętności,potrafi powiedzieć kilka zdań o oglądanym dziele, posługując się poznanymi pojęciami plastycznymi,• umie posługiwać się podstawowymi narzędziami i materiałami plastycznymi,• potrafi powiedzieć kilka zdań o Janie Matejce i jego twórczości,• potrafi wymienić nazwy dziedzin działalności twórczej człowieka i powiedzieć kilka zdań o każdej • z nich.

Wiadomości i umiejętności związane z technikąUczeń:umie przygotować stanowisko do pracy i uporządkować je po jej zakończeniu, • umie bezpiecznie posługiwać się narzędziami,• umie udzielić pierwszej pomocy przy skaleczeniu,• umie planować swoją pracę,• umie wykonać pracę zgodnie z podaną instrukcją,• umie dobrać materiały i narzędzia do wykonywanej pracy,• umie pracować w zespole i podzielić pracę między jego członków,• oszczędza materiały,• wykorzystuje podczas wykonywanej pracy zdobyte wiadomości z zakresu informacji technicznej i mate-• riałoznawstwa oraz umiejętności technologiczne,umie wymienić kilka wynalazków technicznych i rozumie ich znaczenie dla rozwoju cywilizacji,• uznaje zasadę, że praca powinna być wykonana dokładnie, solidnie i w terminie,• wie, że warunkiem efektywnej pracy jest jej właściwe zaplanowanie, wykonanie i kontrola efektu końco-• wego,orientuje się w wartości użytkowej urządzeń technicznych.•

Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję muzyczną

Klasy I–IIIUczeń:rozwinął wrażliwość na związki między tonami,• kojarzy wiadomości i umiejętności z dźwiękami, rytmami, piosenkami,• umie grać na instrumentach perkusyjnych i dzwonkach,• wykorzystuje muzykę do ekspresji emocjonalnej i ruchowej,• słucha w skupieniu utworów muzycznych,• umie określić nastrój utworu i elementy muzyki,• umie zaśpiewać piosenkę,• umie zilustrować ruchem słuchany utwór,• umie tańczyć poznane układy taneczne, tańce narodowe i ludowe,• rozpoznaje, nazywa i umie napisać poznane znaki muzyczne,• umie taktować w takcie na dwa, trzy i cztery,•

58

zna nazwy solmizacyjne i literowe nut,• umie grać na dzwonkach proste melodie i fragmenty piosenek,• rozróżnia głosy ludzkie,• rozróżnia brzmienie poznanych instrumentów,• umie śpiewać hymn Polski,• potrafi powiedzieć kilka zdań o Fryderyku Chopinie, • ma swoje ulubione piosenki i utwory muzyczne.•

Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję kinestetyczną

Klasy I–III Uczeń:świadomie wykorzystuje swoje ciało do wyrażania emocji, udziału w grze sportowej, wytwarzania pro-• duktów, rozwiązywania problemów związanych z przewidywaniem skutków własnych ruchów,wie, że różne formy ruchu są mu potrzebne do skutecznego uczenia się,• rozwinął sprawność fi zyczną i świadomość potrzeb własnego ciała,• rozwinął takie cechy, jak: wytrwałość, umiejętność pokonywania trudności, koncentracja uwagi, dążenie • do mistrzostwa, umiejętność wygrywania i przegrywania, podporządkowywania się regułom, panowanie nad emocjami,obserwuje swój organizm i rozumie zachodzące w nim zmiany fi zyczne,• jest świadomy swoich fi zycznych możliwości,• wie, że podczas wykonywania ćwiczeń i w grach równie ważne jak sprawność fi zyczna jest nastawienie • psychiczne, uwaga, skupienie, kontrolowanie ruchów, motywacja,rozumie znaczenie ćwiczeń dla rozwoju fi zycznego,• rozumie znaczenie odżywiania dla rozwoju fi zycznego,• wie, że wysiłek powinien być stopniowany,• przestrzega zasad higieny,• przestrzega reguł współdziałania w zespole,• przestrzega zasad rywalizacji,• przestrzega reguł gier,• przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas uprawiania sportów,• wie, jak się zachować w razie wypadku lub kontuzji,• potrafi wymienić nazwy kilku letnich i zimowych dyscyplin olimpijskich i nazwiska polskich sportowców,• potrafi powiedzieć kilka zdań o ulubionej dyscyplinie sportowej.•

16. Sprawdzanie osiągnięć uczniów

Co badają testy osiągnięć szkolnych?

Powszechny sposób pomiaru osiągnięć szkolnych opiera się na formalnych testach sprawdzających wie-dzę i umiejętności uczniów. W wykonanie zadań, ze względu na specyfi kę testów, angażowane są głównie pamięć, logiczne myślenie, umiejętność czytania ze zrozumieniem i pisemnego wypowiadania się. Wynika to z nastawienia szkoły na rozwijanie i sprawdzanie u dzieci przede wszystkim umiejętności językowych, mate-matycznych i logicznych, a więc tych angażujących lewą półkulę mózgu.

Te dzieci, których rozwój umysłowy idzie w innym kierunku, angażującym prawą półkulę mózgu, często mają trudności w uczeniu się i wypadają źle w tradycyjnych testach.

59

Jak zmienić system oceniania?

Teoria inteligencji wielorakich Howarda Gardnera zakłada rozpoznanie przez nauczyciela profi lu po-znawczego każdego dziecka i jego preferencji dotyczących stylu uczenia się. Wymaga to od nauczyciela wnikliwej obserwacji dzieci w toku codziennych zajęć, a także stwarzania sytuacji edukacyjnych, w których te inteligencje i preferencje mają szansę się ujawniać. Ocena opisowa obowiązująca obecnie na pierwszym etapie edukacji doskonale spełnia te wymogi. Uwzględnienie w ocenie opisowej założeń teorii inteligencji wielorakich sprawi, że ocena taka obejmie osiem aspektów funkcjonowania dziecka w szkole.

Aby rozpoznać profi l poznawczy dziecka i preferowany przez nie styl uczenia się, trzeba je uważnie obserwować w różnorodnych sytuacjach edukacyjnych. Pomocą mogą być proste skale zamieszczone w książce Geoffa Lewisa Jak wychowywać utalentowane dziecko?, inteligogram z książki M. Taraszkiewicz i C. Rose, a także arkusz obserwacyjny zamieszczony w poradniku metodycznym Odkrywam siebie. Ja i moja szko-ła, kl. 1, cz. 1 (załącznik 1.). Narzędzia te mogą być podstawą do wypracowania własnych arkuszy obserwacji dziecka.

W określaniu przez nauczyciela profi lu inteligencji ucznia bardzo pomocny będzie pedagog lub psycholog szkolny. Powinien on obserwować dzieci w trakcie uczenia się.

Wyniki obserwacji ucznia nauczyciel powinien przekazywać rodzicom, by mogli oni organizować środo-wisko domowe i aktywność pozaszkolną dziecka zgodnie z jego profi lem inteligencji. Mogą to być dziedziny zarówno stymulujące mocne strony dziecka, jak i pomniejszające jego słabe strony. W wypadku dzieci za-niedbywanych środowiskowo to nauczyciel powinien sugerować im udział w odpowiedniego typu zajęciach pozaszkolnych i zachęcać do udziału w nich.

Ważnym elementem mającym wpływ na rozwój inteligencji wielorakich jest rozwijanie u dzieci motywa-cji wewnętrznej, czyli motywacji skłaniającej do zajmowania się jakimś zadaniem nie dla nagrody, pochwa-ły, zdobycia uznania czy uniknięcia kary, ale dla samego zadania.

Zadaniem szkoły jest kształtowanie autonomii dziecka, wyrażającej się w samoświadomości, samokon-troli, samoocenie i samonagradzaniu.

W ocenianiu dziecka powinno się akcentować prawo do błędów, traktując je jako etapy w dążeniu do osiągnięcia doskonałości w danej dziedzinie. Dziecko musi mieć szansę uporać się ze swoimi błędami. Oce-na powinna być wykorzystywana dla jego dobra – wskazywać mu jego mocne i słabe strony oraz kierunek dalszego rozwoju (funkcja informacyjna i motywacyjna oceny).

W ocenianiu należy akcentować wielość rozwiązań, premiować twórcze rozwiązania i dociekliwość. Uwzględnianie w ocenianiu profi lu inteligencji zapewni każdemu dziecku poczucie sukcesu w jakiejś

dziedzinie edukacji, co jest warunkiem kształtowania własnej wartości i samooceny wyzwalającej zaanga-żowanie, motywację, poczucie pewności siebie i potrzebę rozwoju poznawczego. Szczególnie ważne jest to w odniesieniu do uczniów mających trudności w nauce lub pochodzących ze środowisk, które nie wspierają potrzeb edukacyjnych dzieci.

Szczegółowe zasady oceniania uczniów należy dostosować do przyjętego przez szkołę wewnątrzszkolne-go systemu oceniania.

Ocenianie szkolnego uczenia się uczniów klasy I

W klasie pierwszej spotkają się uczniowie urodzeni w styczniu i w grudniu – mimo że będą z jednego rocznika, dzielić ich będzie niemal rok życia. Różnice w dojrzałości do uczenia się na sposób szkolny mogą być więc bardzo duże. A przecież powodów różnicujących tę dojrzałość jest o wiele więcej. Nauczyciel powi-nien rozpocząć pracę z dziećmi od wstępnej diagnozy ich przygotowania do szkoły (załącznik 2.) i warunków do uczenia się w domu, na podstawie rozmowy z rodzicami. Zależnie od wyników tej diagnozy powinien opracować plan pracy indywidualnej i oceniać postępy dzieci w porównaniu ze stanem wyjściowym. Narzę-dziem do takiej oceny jest przede wszystkim obserwacja dzieci w różnych sytuacjach dydaktycznych (słu-

60

chanie wypowiedzi ucznia, jego czytania, czytanie jego prac pisemnych, oglądanie wytworów plastycznych, technicznych i muzycznych, śledzenia przebiegu jego myślenia) i wychowawczych (obserwowanie interakcji z rówieśnikami i dorosłymi), ścisły kontakt z rodziną i współpracującymi instytucjami.

Każda część podręcznika Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła zakończona jest autosprawdzianem, który pozwa-la dzieciom, nauczycielom i rodzicom w regularnych odstępach czasu (co miesiąc) ocenić postępy w edukacji w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych przez podstawę programową dla uczniów klasy pierwszej i, co równie ważne, bezpiecznie wprowadzić dzieci w system formalnego kontrolowania wiadomości, włącznie z uświadomieniem celów takich sprawdzianów i etyką z nimi związaną, m.in. powściąganie się od ściągania.

Ułatwieniem w ocenianiu jest dla nauczyciela możliwość comiesięcznego porównywania wyników ucznia odnotowywanych w kartach osiągnięć wychowawczych i dydaktycznych za dany miesiąc (załącznik 6.) dołączonych do poradników metodycznych cyklu Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. Osiągnięcia wymienione w kartach wynikają z realizacji założeń niniejszego programu. Nauczyciel ma możliwość, po zestawieniu wyników na kolejnych kartach, prześledzić progresję, stagnację lub recesję w rozwoju dziecka w zakresie mówienia, czytania, pisania, liczenia, rozwiązywania zadań itd. Możliwość omówienia wniosków z obserwacji nauczy-ciela i rodziców, którzy również dostają taką kartę, to okazja do wymiany informacji i opracowania spójnej pomocy dla dziecka.

Klasę pierwszą zamyka sprawdzian końcoworoczny, przeprowadzany w maju, zawierający zadania sprawdzające opanowanie wiadomości i umiejętności przewidzianych przez Podstawę programową MEN z 23.12.2008 roku dla absolwenta klasy pierwszej.

Ocenianie szkolnego uczenia się uczniów klas II–III

W klasach II–III większego znaczenia nabierają sprawdziany wymagające od uczniów czytania ze zro-zumieniem i notowania swoich wiadomości. Jednak dominującym narzędziem w monitorowaniu osiągnięć dzieci pozostaje nadal obserwacja postępów ucznia, prowadzona wspólnie ze wszystkimi osobami mogą-cymi wnieść swoje spostrzeżenia do tworzenia całościowego obrazu dziecka (nauczyciele ze świetlicy, pro-wadzący zajęcia pozalekcyjne, rodzice, psycholog i pedagog szkolny). Obserwacje te dotyczą inteligencji interpersonalnej, intrapersonalnej, wizualno-przestrzennej, kinestetycznej i muzycznej, gdyż treści z nimi związane rzadko reprezentowane są w sprawdzianach wiadomości ze względu na trudność w ich ująć.

W klasach drugiej i trzeciej stosowane są również comiesięczne karty osiągnięć uczniów za dany miesiąc, wypełniane na podstawie obserwacji nauczyciela i wyników sprawdzianów.

Klasę drugą i trzecią również zamykają sprawdziany końcoworoczne, przeprowadzane w maju, zawie-rające zadania sprawdzające opanowanie wiadomości i umiejętności przewidzianych dla absolwenta klasy drugiej (załącznik 7.) i trzeciej zgodne wymaganiami Podstawy programowej MEN z 23.12.2008 roku.

17. Indywidualizacja procesu kształcenia i wychowania

Uwzględnianie zróżnicowanych potrzeb i możliwości uczniów

Zadaniem nauczyciela, pedagoga szkolnego, psychologa jest jak najszybsze rozpoznanie potrzeb, proble-mów i możliwości poznawczych każdego dziecka rozpoczynającego naukę w klasie pierwszej. Duże znacze-nie ma poznanie struktury rodziny, sytuacji ekonomicznej, mieszkaniowej, wykształcenia rodziców. Według badań Komisji Europejskiej* w Polsce 25% gospodarstw domowych z dzieckiem poniżej 6 lat żyje poniżej progu ubóstwa. Przyczyną jest często bezrobocie. Energia rodziców skierowana jest na pozyskanie środków do życia, a nie edukację dzieci.

61

Wychowanie dzieci wymaga silnej motywacji koncentrującej się na dziecku, często kosztem własnych spraw rodziców. Jednak pojawienie się większej liczby zagrożeń, z którymi nie można sobie skutecznie poradzić, powoduje chroniczny stres u rodziców (…). Wówczas zmienia się równowaga pomiędzy celami koncentrującymi się na dziecku a celami ukierunkowanymi na samego siebie, co wpływa następnie negatywnie na wychowanie dziecka.

Leseman**Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA

2009.

Nauczyciel świadomy tych zagrożeń musi szybko rozpocząć współpracę z rodzicami, dając im wspar-cie w postaci edukacji pedagogicznej, włączania w sprawy szkoły, uświadamiania współzależności eduka-cji dziecka z jego późniejszą sytuacją życiową. (Z takiego myślenia wynika m.in. pomysł na Domowniczek w cyklu podręczników Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła).

Indywidualizacja pracy z uczniami podczas obowiązkowych zajęć dydaktycznych

Koncepcja inteligencji wielorakich wydaje się jakby celowo stworzona do indywidualizacji nauczania. Zakłada ona rozpoznanie profi lu inteligencji dziecka i dostosowywanie metod, środków, form uczenia się i nauczania do potrzeb konkretnej jednostki. Po rozpoznaniu i analizie potrzeb dzieci (profi l inteligencji, diagnoza wstępna) nauczyciel dostosowuje wymagania do każdego z nich, stosując optymalne metody, for-my, środki dydaktyczne i tempo pracy. Przestrzegam przed myśleniem, w którym indywidualizacja naucza-nia polega na dokładaniu uczniom ćwiczeń, najczęściej w formie papierowej!

Indywidualizacja pracy z uczniami podczas zajęć dodatkowych

W klasie pierwszej dzieci z brakiem dojrzałości społecznej i emocjonalnej oraz z dysfunkcyjnych środo-wisk wychowawczych powinny zostać objęte zajęciami opartymi na koncepcji rozwoju osoby jako całości. Nacisk należy położyć na kompetencje społeczne, emocjonalne i motywacyjne, takie jak interakcje i współ-praca z rówieśnikami, kontrolowanie impulsów, blokowanie impulsów społecznie niepożądanych, samore-gulacja. Zajęcia powinny stwarzać okazje do wykrycia predyspozycji i talentów, które nie mają szans ujaw-nić się w środowiskach niekorzystnych wychowawczo, a także na bieżąco monitorować postępy edukacyjne dzieci, by zapobiegać narastaniu trudności szkolnych (kompetencje poznawcze). Szczególnie ważne jest oddziaływanie na język i zasób słownictwa, gdyż poziom umiejętności językowych dzieci istotnie różnicuje ich szanse edukacyjne (Brooks Gun, Markman (2005) za: Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA 2009).

Zajęcia mogą odbywać się raz w tygodniu, ale dla dzieci uczęszczających do świetlicy szkolnej nauczyciel powinien opracować (wspólnie z nauczycielami świetlicy) wytyczne do dodatkowej pracy z dzieckiem.

Istotne znaczenie takich zajęć polega na konfrontowaniu dziecka z dorosłym, który poświęca mu uwagę, kształtuje bezpieczne przywiązanie, buduje jego poczucie bezpie-czeństwa i wartości, kształtuje u dziecka szacunek do samego siebie i swoich poglądów, wiarę w swoje możliwości oraz poczucie odpowiedzialności za własne życie. Takie podejście wymusza organizowanie zajęć w grupach 6–8-osobowych, by każde dziecko mogło zostać być obdarzone należytą uwagą ze strony nauczyciela.

Nauczyciel musi pozostawać w ścisłym kontakcie z rodzicami dzieci objętych takimi zajęciami, aby mieli oni świadomość celów tych zajęć i mogli się włączyć w ich realizację.

W klasach drugiej i trzeciej zajęcia indywidualne powinny uwzględniać potrzeby dzieci, zdiagnozowane w klasie pierwszej i potwierdzone diagnozą w klasie drugiej. Powinny to być zajęcia w wymiarze jednej go-dziny tygodniowo (nie mniej niż 30 godzin rocznie) dla dzieci:

62

z trudnościami w czytaniu i pisaniu,• zagrożonych dysleksją, • z zaburzeniami rozwoju mowy,• z trudnościami w uczeniu się matematyki,• z wadami postawy, • niepełnosprawnych ruchowo,• z zaburzeniami komunikacji społecznej.• Do tego typu zajęć należy stosować dodatkowe programy, materiały i środki dydaktyczne wynikające

z potrzeb procesu indywidualizacji nauczania.Szczegółowe założenia indywidualizacji kształcenia zawarte są w autorskim programie Elżbiety Chmie-

lewskiej Owocna edukacja. Program indywidualizacji procesu nauczania w szkołach podstawowych (klasy I–III), wy-dawnictwa MAC Edukacja 2011.

Rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów podczas obowiązkowych zajęć dydaktycz-nych

Wiek XX przyniósł ekonomiczne teorie kapitału ludzkiego i zasobów talentu (Willem van Haecht, 1992, za: Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA 2009). Zgodnie z tymi teoriami zadaniem systemu edukacji jest gromadzenie kapitału ludzkiego, aby za-pewnić korzyści systemowi gospodarczemu oraz maksymalizować zasoby potencjalnego talentu poprzez optymalizację procesu edukacyjnego.

Potrzeba rozwijania zdolności i zainteresowań, a więc samorealizacji, pojawia się dopiero po zaspo-kojeniu potrzeb podstawowych: fi zjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności, miłości i szacunku (A. Maslow). Nauczyciel powinien rozpocząć pracę z dziećmi od monitorowania ich podstawowych potrzeb i uruchomić wszystkie dostępne mu mechanizmy, aby te potrzeby dzieci były zaspokajane. Stosowanie w czasie zajęć założeń teorii inteligencji wielorakich umożliwia dzieciom odkrywanie swoich uzdolnień, zainteresowań i potencjału twórczego. Wymaga to od nauczyciela odejścia od modelu mistrza – jedynego źródła wiedzy – na rzecz przewodnika po różnych źródłach wiedzy, odejścia od przekazywania wiedzy na rzecz kierowania jej poszukiwaniem, odkrywaniem, doświadczaniem, stwarzania uczniom okazji do two-rzenia nowych rzeczy, własnych rozwiązań, rozwijania inwencji i samodzielności. Istotą jest przesunię-cie aktywności na zajęciach z osoby nauczyciela na uczniów. Wstrzemięźliwość w kierowaniu zajęciami jest trudną umiejętnością, można ją osiągnąć po dłuższym treningu. Potrzeba, jak pisał J. Piaget, około roku treningu, aby zdobyć tę umiejętność. Przestrzegam przed myśleniem, w którym indywidualiza-cja nauczania w czasie obowiązkowych zajęć polega na dokładaniu uczniom ćwiczeń, najczęściej w formie papierowej!

Wyzwalaniu indywidualnych zdolności uczniów sprzyjają: konkursy (klasowe, międzyklasowe, międzyszkolne), • prezentowanie wytworów (prac plastycznych, pisemnych, pomocy dydaktycznych itp.),• spotkania z ciekawymi ludźmi (dorosłymi i starszymi uczniami),• udział w koncertach, spektaklach teatralnych, seansach i fi lmowych,• wycieczki, lekcje muzealne, wystawy, lekcje w bibliotece,• wykorzystywanie na zajęciach nowoczesnych mediów.•

Rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów podczas zajęć dodatkowych

Organizowanie zajęć rozwijających zdolności i zainteresowania wynika również ze współczesnych teorii indywidualistycznych, akcentujących dążenie do samorozwoju, samodzielności poznawczej i emocjonalnej, kreatywności i doskonałości. Wiążą się one często z wąską specjalizacją, aktywnością ukierunkowaną na

63

jedną dziedzinę, co nie jest szczególnie pożądane w edukacji wczesnoszkolnej, w której istotny jest wielo-inteligentny rozwój. Na taki typ oddziaływań gotowe są dzieci dojrzałe pod względem poznawczym, emo-cjonalnym, społecznym i motywacyjnym. Proponuję organizowanie tego typu zajęć dopiero dla klas II–III. Powinny to być zajęcia w wymiarze jednej godziny tygodniowo (nie mniej niż 30 godzin rocznie). Oferta takich zajęć powinna wypływać z rozpoznanych potrzeb dzieci i obejmować wszystkie typy inteligencji wskazane przez Howarda Gardnera, np.:

inteligencja muzyczna – zajęcia związane ze śpiewem, grą na instrumencie, słuchaniem i tworzeniem • muzyki,inteligencja wizualno-przestrzenna – zajęcia związane z percepcją i recepcją sztuki, • inteligencja kinestetyczna – zajęcia sportowe z możliwością uprawiania różnych sportów,• inteligencja językowa – zajęcia teatralne, czytelnicze, pisarskie,• inteligencja matematyczno-logiczna – zajęcia matematyczne i komputerowe,• inteligencja przyrodnicza – zajęcia przyrodnicze i geografi czne,• inteligencja intrapersonalna – warsztaty komunikacji społecznej,• inteligencja interpersonalna – warsztaty kreatywności.•

18. Warto przeczytać

Brzezińska A., Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, WSiP, 1987.De Bono, Naucz swoje dziecko myśleć, Wydawnictwo Prima, 1994.De Bono, Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Medium, 1996.Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu Wydawnictwo Moderski i S-ka, 2000.Gardner H., Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Media Rodzina, 2002. Juszczyk S., Janczyk J., Morańska D., Musiał M., Dydaktyka informatyki i technologii informacyjnej, Wydawnic-two Marszałek, 2006.Kaczor P., Komputer od podstaw, Wydawnictwo Mikom, 2004.Klus-Stańska D., Nowicka M., Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, WSiP, 2005.Lewis G., Jak wychowywać utalentowane dziecko?, Rebis, 1998.Nęcka E., Inteligencja. Geneza – struktura – funkcje, GWP, 2003.Program Młody mistrz, www.mistrz.edu.plSiemieniecki B., Perspektywa edukacji z komputerem, Wydawnictwo Marszałek, 1999.Suświłło M., Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego w Olsztynie, 2004.Taraszkiewicz M., Rose C., Atlas efektywnego uczenia się, Transfer Learning, 2006.Modele opieki nad dzieckiem zdolnym, red M. Partyka, CMPPP MEN, 2000.Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA 2009.

64

Notatki

1

Imię .....................................................................................................

Nazwisko .............................................................................................

klasa ....................................................................................................

Uwagi ..................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

Arkusz obserwacyjny 1 pozwalający określić pro� l inteligencji dzieckawedług Małgorzaty Suświłło

Załącznik 1.

2

Inteligencja językowaDziecko: Punkty: 1/01. Lubi słuchać, jak inni opowiadają lub czytają. Jest wrażliwe na słowa, lubi je

powtarzać, bawić się nimi; układa wierszyki i rymowanki.2. Czyta wszystko: książki, magazyny, gazety, a nawet etykiety na opakowaniach

produktów.3. Potrafi łatwo wyrazić siebie zarówno w mowie, jak i w piśmie, np. jest dobrym

gawędziarzem lub pisarzem.4. W rozmowach często nawiązuje do rzeczy, o których czytało lub słyszało.5. Czasem inni proszą go o wytłumaczenie znaczenia słów, których użyło. 6. Ma bogate słownictwo. Chętnie uczy się nowych słów i używa ich podczas roz-

mowy.7. Lubi rozmawiać o problemach, zadawać pytania, wyjaśniać zawiłe kwestie.8. W szkole preferuje edukację polonistyczną oraz społeczną.9. Potrafi bronić swoich racji w czasie potyczek słownych lub dyskusji.10. Łatwo przyswaja informacje z różnych źródeł.

Razem

Inteligencja logiczno-matematycznaDziecko: Punkty: 1/01. Lubi działania na liczbach i potrafi liczyć w pamięci.2. Interesuje się sposobem działania różnych urządzeń.3. Chętnie rozwiązuje zadania matematyczne.4. Lubi łamigłówki i inne zadania wymagające logicznego myślenia.5. Matematyka należy do jego ulubionych przedmiotów.6. Potrafi znaleźć trafne argumenty na poparcie swojego punktu widzenia.7. Ma skłonność do wynajdywania błędów w tym, co mówią i robią inni ludzie.8. Rozwiązuje problemy w sposób systematyczny, krok po kroku.9. Lubi przeprowadzać eksperymenty.10. Ma potrzebę kategoryzowania, grupowania, szacowania rzeczy.

Razem

Inteligencja wizualno-przestrzennaDziecko: Punkty: 1/01. Lubi oglądać ilustracje w książkach2. Podczas słuchania czy rozmyślania lubi rysować esy-fl oresy.3. Lubi układać puzzle, rysować labirynty.4. Lubi rozkładać rzeczy na części i składać je z powrotem.5. Lubi zajęcia plastyczne, techniczne i treści geometryczne.6. Lubi budować konstrukcje trójwymiarowe, np. z klocków.7. Udowadniając swoje racje, lubi się posługiwać rysunkami lub wykresami.8. Potrafi sobie wyobrazić, jak wyglądają rzeczy z innej perspektywy.9. Śni na jawie.10. Odnajduje drogę w nowym miejscu bez żadnych wskazówek.

Razem

3

Inteligencja cielesno-kinestetycznaDziecko: Punkty: 1/01. Angażuje się w zajęcia sportowe, chętnie podejmuje wysiłek fi zyczny.2. Lubi tańczyć.3. Wierci się, porusza rękami i nogami, jeżeli musi siedzieć w jednym miejscu

dłuższy czas.4. Zastanawiając się nad jakimś problemem, lubi wykonywać czynność fi zyczną,

np. spacerować, manipulować przedmiotem.5. Gdy poznaje coś nowego, lubi tego dotknąć.6. Największą przyjemność sprawiają mu zajęcia sportowe i techniczne.7. Woli uczyć się poprzez działanie niż poprzez czytanie czy oglądanie fi lmów.8. Żeby coś wyrazić, często posługuje się gestami i językiem ciała.9. Lubi przepychanki z rówieśnikami i zabawy ruchowe.10. Uwielbia przejażdżki w wesołym miasteczku.

Razem

Inteligencja muzycznaDziecko: Punkty: 1/01. Lubi słuchać muzyki.2. Lubi śpiewać i nucić.3. Potrafi śpiewać zgodnie z linią melodyczną.4. Chętnie gra na instrumencie muzycznym.5. Rozpoznaje różne instrumenty muzyczne.6. Zwykle zapamiętuje melodię po jednokrotnym jej wysłuchaniu.7. W trakcie słuchania muzyki wystukuje jej rytm.8. Często pogwizduje lub nuci jakąś melodię.9. W czasie pracy lubi, by słychać było jakąś muzykę.10. Nie potrafi sobie wyobrazić życia bez muzyki.

Razem

Inteligencja przyrodniczaDziecko: Punkty: 1/01. Lubi zwierzęta i zbiera o nich informacje.2. Potrafi rozpoznać i nazwać wiele roślin.3. Interesuje się, jak funkcjonuje ludzkie ciało, np. wie, gdzie są główne organy

wewnętrzne, jest na bieżąco w kwestiach zdrowotnych.4. W czasie spaceru zauważa tropy, gniazda oraz faunę i fl orę.5. Kolekcjonuje rzeczy związane z przyrodą, np. kamienie, muszelki, kwiaty itp.6. Lubi obserwować zjawiska, obiekty naturalne, takie jak gwiazdy, księżyc, oraz

zdobywać informacje na ich temat.7. Bada, co znajduje się w otoczeniu.8. Dostrzega prawidłowości zachodzące w przyrodzie.9. Jego ulubionym przedmiotem jest przyroda.10. Lubi eksperymenty związane ze zjawiskami przyrodniczymi.

Razem

4

Inteligencja interpersonalnaDziecko: Punkty: 1/01. Lubi pracować w grupie.2. Rówieśnicy przychodzą do niego po porady.3. Rozumie swoich kolegów na podstawie wyrazu ich twarzy, gestów i tonu głosu.4. Woli sporty zespołowe niż indywidualne.5. Lubi gry towarzyskie.6. Ma kilkoro bardzo bliskich przyjaciół.7. Jest duszą towarzystwa.8. Ma bardzo dobry kontakt z ludźmi, potrafi łagodzić konfl ikty.9. Często obejmuje przywództwo w grupie, pokazuje, jak coś powinno zostać

zrobione.10. Woli raczej omawiać problemy z innymi, niż rozwiązywać je sam.

Razem

Inteligencja intrapersonalnaDziecko: Punkty: 1/01. Często potrzebuje chwili ciszy na własne refl eksje.2. Ma realne pojęcie o swoich mocnych i słabych stronach.3. Ustala sobie własne cele.4. Jest niezależne w myśleniu, samodzielnie podejmuje decyzje.5. Ma swoje zainteresowania, które nie są podzielane przez innych.6. Dobrze się czuje w swoim towarzystwie.7. Lubi pracować samodzielnie.8. Dokładnie wyraża to, co czuje.9. Ma silną wolę.10. Ma zdolność do rozpoznawania mocnych i słabych stron innych ludzi.

Razem

Pro� l inteligencji – tabela wynikówRodzaj inteligencji Wynik

JęzykowaMatematyczno-logicznaWizualno-przestrzennaCielesno- kinestetycznaMuzycznaPrzyrodniczaInterpersonalnaIntrapersonalna

¹ Arkusz nie spełnia wymogów stawianych testom psychologicznym. Otrzymane wyniki należy po-traktować jedynie jako wskazówki do pracy.

1

Opis arkusza badania gotowości szkolnej

(autorki: Małgorzata Kwaśniewska, Wiesława Żaba-Żabińska)

Zadania prezentowane w arkuszu dają nauczycielom i rodzicom możliwość okre-ślenia rozwoju dziecka w trzech sferach: fi zycznej, umysłowej i społecznej. W tabeli przedstawione są numery zadań arkusza odnoszące się do poszczególnych sfer i kate-gorii.

Sfera rozwoju Kategorie szczegółowe Numer zadaniaFizyczna Sprawność ruchowa 1

Sprawność rąk 2Lateralizacja (stronność ciała) 3 – 4

Umysłowa Spostrzeganie wzrokowe 5 – 6Koordynacja wzrokowo-ruchowa (przygoto-wanie do pisania)

7 – 9

Spostrzeganie słuchowe 10 – 13Słownictwo i poprawność językowa 14 – 15Wiadomości ogólne 16 – 17Wiadomości i pojęcia matematyczne 18 – 23Pamięć słuchowa, wzrokowa i ruchowa 24 – 26Uwaga 27

Społeczna Rozwój moralny 28Stosunek do dorosłych 29 – 30Stosunek do rówieśników 31 – 32Rozwój emocjonalny 33 – 36

Arkusz badania i załączniki należy skopiować dla każdego dziecka.

Załącznik 2.

2

Arkusz badania gotowości szkolnej*

Imię i nazwisko: ..................................................................................... Wiek: .........

Część I. Rozwój fi zyczny

Zadanie 1. (potrzebne będą skakanka i piłka)

Zadania Wykonuje – 1 p.Nie wykonuje – 0 p.

Podskocz 3 razy na dwóch nogach.Podskocz 3 razy na jednej nodze.Przejdź stopa za stopą wzdłuż skakanki (rozciągniętej na podłożu).Wykonaj 3 przysiady.Stań na jednej nodze (minimum 5 sekund).Stań na jednej nodze z zamkniętymi oczami (około 3–4 sekund).Biegnij do mety (dystans około 20 metrów).Skacz przez skakankę.Rzuć do mnie piłkę.Złap piłkę.

Należy podkreślić odpowiedź odnoszącą się do badanego dziecka.Dziecko preferuje nogę: prawą, lewą, nie ma preferencji.

Zadanie 2. (potrzebne będą klocki, kredki, plastelina, farby, załącznik a, nożyczki)

ZadaniaWykonuje sprawnie – 2 p.

Wykonuje niesprawnie – 1 p.Nie wykonuje – 0 p.

Zbuduj z klocków wieżę.Narysuj kredkami ulubioną zabawkę.Ulep z plasteliny zwierzątko. Namaluj farbami siebie.Wydrzyj z papieru kwiatek.Wytnij fi gury (załącznik nr 1).

Należy podkreślić odpowiedź odnoszącą się do badanego dziecka.Dziecko posługuje się ręką: prawą, lewą, obydwiema rękami.

Razem .....

Razem .....

* Należy wpisać lub podkreślić wynik uzyskany przez dziecko.

3

Zadanie 3. (potrzebne będą kredki, kartka, gazeta, łyżeczka, kubek z sokiem)Interpretacja wyników: 3 P – lateralizacja prawostronna3 L – lateralizacja lewostronna2 P/1 L lub 2 L/1 P – lateralizacja mieszana

Zadania Ręka: P – prawa, L – lewaNarysuj słoneczko.Jedną ręką zgnieć gazetę w kulkę.Jedną ręką pomieszaj łyżeczką sok w kubku.Określenie dominacji.

Zadanie 4. (potrzebne będą drzwi, butelka, rolka po folii)Zadania Oko: P – prawe, L – lewe

Popatrz przez dziurkę od klucza.Zajrzyj do butelki.Popatrz przez lunetę (np. przez rolkę po folii aluminiowej) na księżyc.Określenie dominacji.

Łączna liczba punktów w części I: ...............................................................................

Część II. Rozwój umysłowy

Zadanie 5. (potrzebne będą załącznik b., nożyczki) Rozetnij rysunek wzdłuż linii. Ułóż rysunek z otrzymanych puzzli.Układa z puzzli rysunek samodzielnie, sprawnie i szybko. 2 p.Układa z puzzli rysunek samodzielnie, ale powoli. 1 p.Nie układa z puzzli rysunku samodzielnie, oczekuje pomocy. 0 p.

Zadanie 6. (potrzebne będą załącznik c. i ołówek) Połącz kropki, tak jak we wzorach.Prawidłowo rysuje 4 wzory. 2 p.Prawidłowo rysuje 2 – 3 wzory. 1 p.Prawidłowo rysuje najwyżej 1wzór. 0 p.

4

Zadanie 7. (potrzebne będą załącznik d. i ołówek) Dokończ rysować szlaczki.Rysuje prawidłowo 3 szlaczki. 2 p.Rysuje prawidłowo 2 szlaczki. 1 p.Rysuje prawidłowo 1 szlaczek. 0 p.

Zadanie 8. (potrzebne będą załącznik e. i ołówek) Dokończ rysować fi gury.Rysuje dokładnie po śladach. 2 p.Rysuje, wychodząc nieznacznie poza ślady. 1 p.Rysuje, nie trzymając się śladów. 0 p.

Zadanie 9. (potrzebne będą załącznik f i ołówek) Narysuj samodzielnie przedstawione fi gury: , , .Odwzorowuje dokładnie kształty. 2 p.Zniekształca nieznacznie kształty. 1 p.Nie odwzorowuje. 0 p.

Zadanie 10. (potrzebne będą klocki) Posłuchaj zdań. Po każdym usłyszanym zdaniu weź jeden klocek. Adam ogląda fi lm. To jest fi lm o leśnych zwierzętach. Opowiada on o wiewiórce. Wiewiórka zbiera orzechy laskowe. Zanosi je do dziupli. Będzie miała zapasy na

zimę.Bierze tyle klocków, ile jest zdań w tekście. 2 p.Bierze o jeden klocek więcej lub o jeden mniej niż jest zdań w tekście. 1 p.Nie bierze klocków lub bierze przypadkową liczbę klocków. 0 p.

Zadanie 11. (potrzebne będą nożyczki i kartka papieru) Odetnij z kartki trzy paski. Każdy pasek oznacza zdanie. Posłuchaj zdań. Słuchając

każdego zdania, rozetnij pasek na tyle części, z ilu słów składa się zdanie. Wiewiórka ma orzechy. Sosna jest drzewem iglastym. Ciało niedźwiedzia pokrywa gęste futro.Prawidłowo określa liczbę słów w 3 zdaniach. 2 p.Prawidłowo określa liczbę słów w 2 zdaniach. 1 p.Prawidłowo określa liczbę słów w 1 zdaniu lub nie potrafi prawidłowo okre-ślić liczby słów w żadnym zdaniu. 0 p.

5

Zadanie 12. Podziel na sylaby usłyszane słowa. rama, waga, buda, lody sałata, tygrysy, telefon, pomidor telewizor, hipopotam, długopisy, kaloryferDzieli na sylaby wszystkie słowa. 2 p.Dzieli na sylaby 6 – 10 słów. 1 p.Dzieli na sylaby mniej niż 6 słów. 0 p.

Zadanie 13. Podziel na głoski podane słowa. Ela, ser, rak, ule tory, waga, kasa, foka sroka, kapusta, bałwan, telefonDzieli na głoski wszystkie słowa. 2 p.Dzieli na głoski 6 – 10 słów. 1 p.Dzieli na głoski mniej niż 6 słów. 0 p.

Zadanie 14. Wyjaśnij, co oznaczają podane słowa. łóżko, tulipan, lustro księżyc, muzeum, gruszka ważenie, mierzenie, telefonowanieWyjaśnia znaczenie 9 słów. Próbuje defi niować, podając nazwy ogólne. 2 p.Wyjaśnia znaczenie 4 – 6 słów. Określa cechy zewnętrzne i cechy budowy (defi nicja opisowa). 1 p.

Wyjaśnia znaczenie mniej niż 4 słów. 0 p.

Zadanie 15. (załącznik g) Przyjrzyj się kolejnym rysunkom. Ułóż opowiadanie na ich podstawie.Opowiada, posługując się rozwiniętymi zdaniami. Podaje przyczynę i sku-tek zdarzenia. 2 p.

Opowiada, posługując się prostymi zdaniami. Podaje przyczynę i skutek zdarzenia. 1 p.

Wymienia elementy poszczególnych rysunków. Nie podaje przyczyny albo skutku zdarzenia. 0 p.

6

Zadanie 16.

Pytania/Polecenia Poprawnaodpowiedź – 1p.

Jak masz na imię?Jak się nazywasz?Ile masz lat?Jaki jest twój adres zamieszkania?Kto z tobą mieszka?Jakie imiona mają twoi rodzice?Gdzie pracuje mama? Co robi?Gdzie pracuje tata? Co robi?Jak nazywa się państwo, w którym mieszkasz?Jak nazywa się stolica Polski?Jak nazywa się największa rzeka w Polsce?Jak wygląda godło Polski?Jak wygląda fl aga Polski?Wymień nazwy 3 warzyw.Wymień nazwy 3 owoców.Wymień nazwy 3 zwierząt występujących w Polsce.Wymień nazwy 3 zwierząt egzotycznych.Wymień nazwy 3 zjawisk atmosferycznych.Wymień nazwy pojazdów: lądowych, wodnych i powietrz-nych.Przy jakim kolorze na sygnalizatorze można przechodzić przez ulicę?

Zadanie 17. A. Wskaż części ciała: czoło, brzuch, szyja, lewa ręka, stopy, broda, prawe oko. Wskazuje wszystkie wymienione części ciała. 2 p.Wskazuje 5 – 6 części ciała. 1 p.Wskazuje nie więcej niż 4 części ciała. 0 p.

B. Nazwij wskazane części ciała: plecy, lewa noga, prawe ucho, nos, usta, policzki, oczy.Nazywa wszystkie wskazane części ciała. 2 p.Nazywa 5 – 6 części ciała. 1 p.Nazywa nie więcej niż 4 części ciała. 0 p.

Razem .....

7

Zadanie 18. (potrzebne będą załącznik h, nożyczki, klej) Wytnij kartoniki z rysunkami. Wykonaj następujące polecenia: – kartonik z rysunkiem słonia przyklej nad zeszytem, – kartonik z rysunkiem kotka przyklej pod zeszytem, – kartonik z rysunkiem sowy przyklej na zeszycie, – kartonik z rysunkiem grzybków przyklej po prawej stronie zeszytu, – kartonik z rysunkiem listka przyklej po lewej stronie zeszytu, – kartonik z rysunkiem gruszki przyklej obok kartonika z kotkiem.Rozumie znaczenie terminów: nad, pod, na, po prawej stronie, po lewej stronie, obok. 2 p.

Popełnia 1 – 2 błędy. 1 p.Popełnia więcej niż 2 błędy. 0 p.

Zadanie 19. Wymień nazwy kolejnych dni tygodnia.Wymienia nazwy kolejnych dni tygodnia. 2 p.Wymienia nazwy wszystkich dni tygodnia, ale nie zna ich kolejności. 1 p.Nie zna nazw wszystkich dni tygodnia. 0 p.

Zadanie 20. Wymień nazwy kolejnych miesięcy.Wymienia nazwy kolejnych miesięcy. 2 p.Wymienia nazwy wszystkich miesięcy, ale nie zna ich kolejności. 1 p.Nie zna nazw wszystkich miesięcy. 0 p.

Zadanie 21. (potrzebne będą patyczki lub inne przedmioty do liczenia) Daj mi: 2 patyczki, 5 patyczków, 7 patyczków, 9 patyczków, 10 patyczków.Umie liczyć na konkretach do 10. 2 p.Umie liczyć na konkretach od 6 do 8. 1 p.Umie liczyć na konkretach do 5. 0 p.

Zadanie 22. (potrzebne będą patyczki lub inne przedmioty do liczenia) – Weź 2 patyczki, dołóż 3 patyczki. Ile masz razem patyczków? – Weź 3 patyczki, dołóż 4 patyczki. Ile masz razem patyczków? – Weź 4 patyczki, dołóż 6 patyczków. Ile masz razem patyczków?Umie dodawać na konkretach w zakresie 10. 2 p.Potrafi dodawać na konkretach z pomocą dorosłego. 1 p.Nie rozumie, na czym polega dodawanie. 0 p.

8

Zadanie 23. (potrzebne będą patyczki lub inne przedmioty do liczenia) – Weź 5 patyczków, odsuń 3 patyczki. Ile patyczków zostało? – Weź 7 patyczków, odsuń 4 patyczki. Ile patyczków zostało? – Weź 10 patyczków, odsuń 6 patyczków. Ile patyczków zostało?Umie odejmować na konkretach w zakresie 10. 2 p.Potrafi odejmować na konkretach z pomocą dorosłego. 1 p.Nie rozumie, na czym polega odejmowanie. 0 p.

Zadanie 24.A. Posłuchaj 3 razy rymowanki. Powtórz ją. Kasia ma misia, samochód – Staś. A ty? Jaką zabawkę masz?Powtarza rymowankę bezbłędnie. 2 p.Powtarza rymowankę z pomocą dorosłego. 1 p.Nie powtarza rymowanki mimo pomocy dorosłego. 0 p.

B. (Po godzinie powracamy do rymowanki). Powtórz rymowankę (pomagamy, mówiąc dwa słowa rymowanki).Powtarza rymowankę bezbłędnie. 2 p.Powtarza rymowankę z pomocą dorosłego. 1 p.Nie powtarza rymowanki mimo pomocy dorosłego. 0 p.

Zadanie 25. (załącznik i) Przyjrzyj się rysunkowi. Odwróć go na drugą stronę i powiedz, co jest na nim nary-

sowane.Wymienia 7 elementów (bocian, kaczka, żaby, motyl, rośliny, woda, chmury). 2 p.Wymienia od 6 do 4 elementów. 1 p.Wymienia poniżej 4 elementów. 0 p.

9

Zadanie 26.– Zobacz, co robię (podskok, klaśnięcie, przysiad). Powtórz moje ruchy.– Zobacz, co robię (obrót w miejscu, stanie na jednej nodze, klaśnięcie, siad na pod-

łodze). Powtórz moje ruchy.– Zobacz, co robię (klaśnięcie, podskok, tupnięcie nogą, przysiad, skłon).– Powtórz moje ruchy.

Powtarza bezbłędnie 3 szeregi ruchów. 2 p.Powtarza bezbłędnie 2 szeregi ruchów. 1 p.Popełnia błędy w odtwarzaniu szeregów ruchów. 0 p.

Zadanie 27. Obserwujemy dziecko, np. podczas rysowania. Zwracamy uwagę: – czy do zadania przystępuje samo, czy wymaga dodatkowych poleceń, – czy skupia się na zadaniu, – czy doprowadza zadanie do końca, – jak długo potrafi się skupić na zadaniu.Samodzielnie przystępuje do zadania, potrafi się skupić na nim około 20 minut; doprowadza zadanie do końca. 2 p.

Wymaga dodatkowych poleceń, żeby wykonać zadanie; skupia się na nim około 10 minut; nie zawsze doprowadza je do końca. 1 p.

Nie potrafi się skupić na zadaniu dłużej niż 5 minut; nie kończy go. 0 p.

Łączna liczba punktów w części II: .............................................................................

10

Część III. Rozwój społeczny

Cechy rozwoju społecznego ocenia się na podstawie długotrwałej obserwacji.

Zadanie 28.Stosunek do norm Punktacja

Podporządkowuje się normom, regułom i umowom. 2 p.Zdarza mu się łamać normy, reguły i umowy. 1 p.Nie podporządkowuje się normom, regułom i umowom. 0 p.

Zadanie 29.Podporządkowanie Punktacja

Podporządkowuje się poleceniom dorosłych. 2 p.Zdarza mu się nie podporządkować poleceniom dorosłych. 1 p.Nie podporządkowuje się poleceniom dorosłych. 0 p.

Zadanie 30.Stosunek do dorosłych Punktacja

Chętnie wchodzi w relacje z dorosłymi. 2 p.Ma trudności w relacjach z dorosłymi. 1 p.Nie wchodzi w relacje z dorosłymi. 0 p.

Zadanie 31.Stosunek do rówieśników Punktacja

Nie wchodzi w konfl ikty z dziećmi. Nie jest agresywne. 2 p.Zdarzają mu się konfl ikty z dziećmi. Zdarza mu się w takich sytu-acjach zachować agresywnie. 1 p.

Jest konfl iktowe. Nieporozumienia rozwiązuje w sposób agresywny. 0 p.

Zadanie 32.Współpraca z rówieśnikami Punktacja

Chętnie współpracuje z rówieśnikami. 2 p.Woli pracować samo. 1 p.Nie podejmuje współpracy z rówieśnikami. 0 p.

11

Zadanie 33.Rozstanie z opiekunem Punktacja

Spokojnie rozstaje się z opiekunem przed zajęciami. 2 p.Rozstanie z opiekunem budzi w nim niepokój. 1 p.Nie może rozstać się z opiekunem. 0 p.

Zadanie 34.Kontrola emocji Punktacja

Kontroluje swoje emocje. 2 p.Ma trudności z kontrolowaniem emocji, ale stara się nad nimi pano-wać. 1 p.

Nie panuje nad swoimi emocjami. 0 p.

Zadanie 35.Reakcja na trudności Punktacja

Nie zraża się napotkanymi trudnościami, stara się je pokonać. 2 p.Napotkane trudności wywołują w nim lęk, ale stara się je pokonać. 1 p.Na trudności reaguje zaniechaniem wykonania zadania. 0 p.

Zadanie 36.Dojrzałość emocjonalna Punktacja

Stara się być niezależne. 2 p.W większości sytuacji stara się być niezależne. 1 p.Jest bezradne. 0 p.

Łączna liczba punktów w części III: ............................................................................

Łączna liczba punktów w częściach: I, II, III: ............................................................

Załącznik a

Załącznik b

Załącznik c

Załącznik d

Załącznik e

Załącznik f

Załącznik g

Załącznik h

Załącznik i

20

Punktacja zadań w arkuszu i interpretacja wyniku

Aby określić poziom gotowości dziecka do szkoły, należy zliczyć punkty uzyskane przez nie w poszczególnych zadaniach i odszukać odpowiednie przedziały w tabelach.

Przyjęto następujące przedziały procentowe:100% – 76% – poziom wysoki 75% – 51% – poziom przeciętny poniżej 51% – poziom niski

Przedziałypunktowe

Poziomgotowości Interpretacja jakościowa wyniku

108 p. – 82 p. wysoki Dziecko jest gotowe do podjęcia obowiązków szkol-nych.

81 p. – 55 p. przeciętny Dziecko można uznać za gotowe do podjęcia obo-wiązków szkolnych. Konieczne są jednak działania wspomagające sfery rozwoju dziecka, w zakresie których wykryto trudności.

poniżej 55 p. niski Dziecko nie jest jeszcze gotowe do podjęcia obo-wiązków szkolnych. Wymaga specjalistycznych ba-dań w poradni psychologiczno-pedagogicznej i pod-jęcia działań terapeutycznych.

Otrzymane wyniki pozwalają także określić poziom rozwoju dziecka w poszczegól-nych sferach.

Poziomrozwoju

Przedziały punktowe dla poszczególnych sfer rozwojuRozwójfi zyczny

Rozwójumysłowy

Rozwójspołeczny

wysoki 22 p. – 17 p. 68 p. – 52 p. 18 p. – 14 p.przeciętny 16 p. – 11 p. 51 p. – 35 p. 13 p. – 9 p.

niski poniżej 11 p. poniżej 35 p. poniżej 9 p.

Jeżeli dziecko uzyskało w badaniu niski wynik, dobrze byłoby powtórzyć badanie po krótkiej przerwie.

1

Dzień 2. Sprawdź swój wzrok!

Tematy zajęć (wpis do dziennika) Główne zadania zajęć

1. Rozmowa o roli wzroku w uczeniu się i poznawaniu inspirowana opowiadaniem Grzegorza Kasdepke Widzieć jak przez mgłę.

Czytanie tekstu z podziałem na role. –Rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem. –Poznanie budowy i funkcji oka. –Kształcenie umiejętności zadawania pytań. –Rozmowa o wadach wzroku i sposobach ich –korygowania.Pisanie nazw przyrządów optycznych. –Ćwiczenia kaligrafi czne 2. –

2. Świat do góry nogami – dorysowanie elementów do naklejonej sylwety.

(edukacja plastyczna 42)

Oglądanie reprodukcji obrazu w różnych –położeniach.Rozwijanie wyobraźni plastycznej. –Rozwijanie płynności, giętkości i oryginalności –myślenia.

3. Równania typu:a + □ = b.

Kształcenie rozumienia struktury zadania –algebraicznego.Obliczanie niewiadomej liczby, z wykorzystaniem –liczmanów.Werbalizowanie przebiegu poszukiwania –niewiadomej liczby.

4. Zajęcia ruchowe (1/3 godz. – wplecione w przebieg zajęć 114⅓).

Zabawy ruchowe rozwijające spostrzegawczość. –Zabawy ruchowe rozwijające wyobraźnię. –Zabawy ruchowe przy piosence – Nasze uszy słyszą świat.

Środki dydaktyczne: odtwarzacz CD, płyta 1., tablice demonstracyjne: 26., 27., pod-ręcznik: s. 46–49, 72, kaligrafi a 2., s. 62; po 10 patyczków dla każdego ucznia.

Przebieg zajęć

Zabawy muzyczno-ruchowe

Śpiewanie piosenki • Nasze uszy słyszą świat połączone z ilustracją ruchową.Zabawa • Widzę jak przez mgłę.

Dzieci stają przed tablicą w sporej odległości i przymrużają oczy, tak aby obraz się rozmazał. Nauczyciel rysuje coś na tablicy i prosi dzieci, aby opisały to, co widzą z przymrużonymi oczami. Potem dzieci otwierają oczy i porównują obrazy.

Załącznik 3.

2

Zajęcia na dywanie

Czytanie tekstu Grzegorza Kasdepke • Widzieć jak przez mgłę (podręcznik, s. 72).Rozmowa na temat tekstu.•

– Czy rozbawiło cię to opowiadanie?– Co znaczy powiedzenie widzieć jak przez mgłę?– Co można zrobić, kiedy źle się widzi?– Co oznaczają trzy kropki na końcu niektórych zdań? Jak należy czytać takie zdania?

(Trzy kropki na końcu zdań to wielokropek. Służy on do zaznaczenia, że wypowiedź została przerwana z powodu jakiegoś uczucia, np. zdziwienia, śmiechu, zastanowienia się, niepewności).

– Czytanie opowiadania z podziałem na role.Rozmowa na temat budowy i funkcji oka.•

Tablica demonstracyjna 26.

– Przyjrzyjcie się oczom kolegów, zdjęciom na tablicy i zadajcie pytania, które skojarzą się wam z oczami. (Na każde pytanie dziecka najpierw próbują odpowiedzieć inne dzieci, nauczyciel uzupełnia odpowiedź).

Przewidywane pytania dzieci:– Do czego służą oczy?– Po co człowiek ma brwi? – Po co człowiek ma powieki?– Od czego zależy wygląd źrenicy?– Jakie znaczenie dla oczu mają łzy?– Dlaczego człowiek mruga?

Rozmowa na temat funkcjonowania oka.•

3

– Obraz przedmiotu, na który patrzymy, powstaje w oku, ale jest pomniejszony i odwró-cony do góry nogami. Nasze mózgi umieją ten obraz powiększyć i obrócić.

– Stańcie i podnieście ręce, tak jak pokazano na pierwszym rysunku. Nie ruszając głową, sprawdźcie, czy widzicie obie dłonie.

– Teraz zamknijcie prawe oko. Ile dłoni widzicie? Którą dłoń widzicie?– Teraz zamknijcie lewe oko. Ile dłoni widzicie? Którą dłoń widzicie?– Dlaczego człowiek ma dwoje oczu?

Rozmowa na temat wad wzroku.• – Jakie mogą być wady wzroku? Jeśli są w klasie dzieci noszące okulary, odwołujemy się do ich doświadczeń. Krótkowidz widzi dobrze z bliska, źle – z daleka. Lekarz dobiera mu okulary,

w których dobrze widzi się na odległość. Dalekowidz widzi dobrze oddalone przedmioty, ale widzi nieostro z bliska, na przy-

kład rozpływają mu się litery, kiedy czyta lub pisze. Do takich czynności powinien zakładać okulary.

– Do czego służą okulary z ciemnymi szkłami?– Czy ktoś z was ma kłopoty ze wzrokiem? (Jeśli jest taka możliwość, należy zorganizować w klasie badanie wzroku).– Jak nazywa się lekarz, który leczy wady wzroku?– Kto wykonuje okulary?

Zabawy ruchowe

Zabawy na spostrzegawczość.• Dzieci siedzą w kole. Nauczyciel prosi, żeby się dobrze sobie przyjrzały, zamknęły

oczy, a potem pyta, np.:– Kto jest dzisiaj w czerwonym sweterku?– Kto ma kucyki?– Kto ma koszulę w kratkę? Itp.

Dzieci wymieniają imiona koleżanek i kolegów.• Zabawa • Król spostrzegawczości.

Jedno dziecko wychodzi za drzwi. Pozostałe dzieci dobierają się w pary i ustalają, jaki ruch będą wykonywać. Nauczyciel sprawdza, czy ruchy się nie powtarzają. Potem dzieci rozchodzą się po sali tak, aby osoby z jednej pary nie stały obok siebie. Zada-niem dziecka, które wróci do sali, będzie odszukanie dzieci wykonujących takie same ruchy.

Zajęcia przy stolikach

Podręcznik, s. 46–47, kaligrafi a 2., s. 62.•

4

Zajęcia na dywanie

Tablica demonstracyjna 27.

– Co przedstawia obraz? Ułóżcie o tym obrazie najmniej pięć zdań. Po każdym zdaniu dziecko bierze klocek od nauczyciela. (Co przedstawia obraz? Jakie

warzywa są w misie? Jakiego są koloru? W jaki sposób malarz pokazał błysk na misie? Czy obraz się wam podoba?).

Nauczyciel obraca obraz do góry nogami.– Co teraz przedstawia obraz? – Kim z zawodu mógłby być sportretowany w ten sposób człowiek? (ogrodnikiem)– Ułóżcie o tej postaci pięć zdań.

5

Zajęcia przy stolikach

Wykonanie pracy • Świat do góry nogami (według pomysłu z książki Marioli Jąder Tech-niki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Kraków 2005, Impuls).

Dzieci oglądają przyniesione sylwety, nazywają je. ○Dzieci odwracają sylwety do góry nogami i podają skojarzenia: Co teraz przypomina ○dana sylweta? W co można ją zamienić? (Podobnie jak malarz zrobił z warzywami).Dzieci wybierają sylwety, które chciałyby w coś zamienić przez dorysowanie lub ○domalowanie elementów.Naklejają sylwety na kartki z bloku i rysują, kredkami lub fl amastrami, albo malują ○farbami, do wyboru.

Zajęcia na dywanie

Dzieci mają po 10 patyczków. Grają parami. W parze patyczki powinny się różnić ko-lorami.Gra – • Razem 10.

Jedno dziecko wykłada patyczki od 0 do 10, a zadaniem drugiego jest dołożyć tyle patyczków, żeby razem było 10. Bawią się na zmianę.

– W jaki sposób obliczaliście, ile patyczków trzeba dołożyć? Dzieci mogą stosować jedną z trzech strategii:

doliczanie do ○ 10 – np. było 6 patyczków, doliczyłem: 7, 8, 9, 10,odejmowanie – np. 10 – 6 = 4, ○pamiętanie, że ○ 6 i 4 to 10.

– Co było wiadome w tej grze? (Jaka była pierwsza liczba i ile ma być razem?).– Co było niewiadome w tej grze? (Ile patyczków trzeba dołożyć?).

Zajęcia przy stolikach

Rachunek pamięciowy.• Podręcznik, s. 48–49.•

6

Do obliczania niewiadomej liczby dzieci mogą korzystać z liczmanów. Mogą praco-wać parami, jeśli tego chcą.

Zabawy muzyczno-ruchowe

Zabawa • Król spostrzegawczości (poradnik, s. 94).Śpiewanie piosenki • Nasze uszy słyszą świat połączone z ilustracją ruchową.

Domowniczek 10.

1

Scenariusz zebrania z rodzicami (autor: Grażyna Lech)

Temat: Wybierzmy się na majówkę lub zorganizujmy festyn klasowy.Cele:– Przypomnienie koncepcji edukacji realizowanej podczas pracy z pakietem Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła.– Zaprezentowanie wartości edukacyjnych zabaw.– Przedstawienie ciekawych zabaw świetlicowych i na świeżym powietrzu.– Wymiana doświadczeń między rodzicami na temat przygotowania pikników.– Umacnianie więzi rodziców i uczniów ze szkołą.Materiały: 2 arkusze szarego papieru, małe kartki, fl amastry, długopisy, kredki, wkładki: 7, 8, 9, 10, 11, karty osiągnięć edukacyjnych uczniów.Czas: do 60 minut.

Przebieg zebrania

Rodzice siedzą w kręgu. Przygotowane są też stoliki do pracy w grupach. 1. Przywitanie i przedstawienie tematu spotkania. Wykonanie testu pozwalającego okre-

ślić profi l inteligencji rodzica. Nauczyciel krótko omawia koncepcję edukacji, którą realizuje pracując z pakietem

Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła opartą na teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera.(Zadania domowe. Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. Klasa 1, cz. 1 i 2, s. 48) Przypomina, że każde dziecko uczy się inaczej, a zadaniem nauczyciela jest odkryć jego predyspozycje i preferencje w tym zakresie. Przez cały rok szkolny obserwował działania swoich uczniów. Proponował i umożliwiał im realizowanie się w różnych dziedzinach i aktywnościach. W kwietniu i w maju uczniowie uzupełnili arkusz obserwacyjny, któ-ry pozwolił określić profi l inteligencji każdego z nich. Teraz rodzice mogą uzupełnić taki arkusz (wkładka 7) i zestawić swój profi l inteligencji z profi lem inteligencji dziecka. Porównanie tych profi li pozwoli lepiej zrozumieć potrzeby dziecka.

2. Wprowadzenie do tematu głównego – informacja do wykorzystania przez nauczyciela. Zabawa i uczenie się Dzięki zabawie dzieci opanowują umiejętności niezbędne do życia, odkrywają wzorce

zachowań, uczą się panować nad swoim ciałem, rozwijają równowagę i koordynację wzrokowo-ruchową, gromadzą fakty, uczą się myślenia. W czasie zabawy rozwiązują własne problemy emocjonalne, uczą się panować nad uczuciami, stają się istotami spo-łecznymi.

Zabawa to działanie wykonywane dla przyjemności, które, tak jak praca i uczenie się, jest główną formą aktywności dzieci. Obserwowanie spontanicznego zachowania dzie

Załącznik 4.

2

ci podczas różnego rodzaju zabaw pozwala lepiej poznać ich umiejętność koncentracji, uwagi, wrażliwość, odporność psychiczną, możliwości i wiarę we własne siły.

3. Omówienie rodzajów zabaw i ich znaczenia dla rozwoju dziecka. Najpierw rodzice bawią się w zaproponowaną przez nauczyciela zabawę, potem oma-

wiają jej walory wychowawcze i zdrowotne.• Zabawy ruchowe Balonik w górę Nauczyciel rzuca napompowany balonik w stronę rodziców. Ich zadaniem jest utrzy-

mać balonik jak najdłużej w powietrzu tak, aby nie dotknął żadnego przedmiotu. Mogą go dotykać tylko rodzice.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym powinny mieć jak najwięcej okazji do ćwiczeń ciała w sposób dynamiczny. Wtedy wyładowują swoją energię i rozluźniają się. Ak-tywność ruchowa zapewnia pogłębiony oddech, czyli dostarczenie większej ilości tlenu całemu ciału. W konsekwencji organizm lepiej trawi i wchłania składniki pokarmowe. Zabawy ruchowe sprawiają, że dziecko dobrze śpi i budzi się wypoczęte.

• Zabawy z eksperymentowaniem W czym są podobne, a czym się różnią? Nauczyciel daje rodzicom różne rodzaje papieru: toaletowy, gazetowy, maszynowy,

rysunkowy, brystol, pakowy.– Ugniećcie kule z tych papierów.– Który papier najlepiej nadaje się do ugniecenia kuli? Dlaczego?– Czym różnią się te papiery?

Dzięki zabawie opartej na eksperymentowaniu, dzieci dokładniej obserwują świat. Ich własne doświadczenia i obserwacje oraz szukanie odpowiedzi na stawiane sobie pyta-nia prowadzą do rozwijania myślenia, wiedzy, spostrzegawczości.

• Zabawy twórcze Co to może być? Nauczyciel daje rodzicom kartki (wkładka 8), na których jest plama i kredki. Ich zada-

niem jest dorysowanie do plamy takich elementów, by powstał jakiś obrazek. Następnie chętni rodzice pokazują swoje prace, a pozostali starają się zgadnąć, co ona przedstawia. W końcu sam autor objaśnia treść swojego rysunku.

Dzięki zabawom twórczym rozwijamy wyobraźnię dzieci. Dajemy okazję ukazywania ich indywidualności i niepowtarzalności. Mamy szansę kształtować ich poczucie war-tości, wydobywać talenty i odkrywać predyspozycje. Zabawy udawane i inscenizacje•

Nauczyciel przygotowuje dla rodziców po egzemplarzu wiersza, np. Na straganie Jana Brzechwy (wkładka 9). Zadaniem rodziców jest przygotować inscenizację wiersza.

Poprzez granie różnych ról dzieci przyswajają sobie pewne cechy charakteru i umie

3

jętności reprezentowane przez postacie, w które się wcielają. Przyswajają sobie nowe doświadczenia i uczą się akceptowanych przez otoczenie zachowań. Odtwórca okre-ślonej roli musi koncentrować się na sytuacji teraźniejszej, a jednocześnie przewidy-wać sytuację następującą po niej. Zabawa imaginacyjna pomaga uzewnętrznić wiele własnych niepokojów i zmartwień.

4. Chwila na sentymenty, czyli porównanie zabaw dzieci i rodziców (z dzieciństwa). Wykonanie przez rodziców plakatu z nazwami ulubionych z dzieciństwa zabaw • (w domu i na podwórku). Każdy z uczestników zebrania otrzymuje kartkę, na której ma zapisać nazwy jednej lub • dwóch ulubionych zabaw z dzieciństwa. Następnie nauczyciel zbiera wszystkie kartki i przykleja je na plakacie zatytułowanym Ulubione zabawy w domu i na podwórku. (Przy okazji rozmów z dziećmi o ulubionych zabawach (czerwiec), nauczyciel może zaprezentować im plakat wykonany przez rodziców). Rozmowa z rodzicami.•

– Czy wasze zabawy i zabawy waszych dzieci różnią się?– Czy na zabawę dawniej i teraz dzieci mają tyle samo czasu?

Wykonanie mapy skojarzeń na temat: • Jakie korzyści przynosi dziecku zabawa? (wkład-ka 10)

5. Przygotowanie planu wiosennego pikniku na świeżym powietrzu.Ustalenie daty i miejsca oraz czasu trwania pikniku (około 3 godzin).• Wymyślenie nazwy tego spotkania (• Wiosenny piknik, Klasowa majówka).Podział rodziców i dzieci na grupy, przydzielenie zadań do wykonania:•

grupa rozrywkowo-sportowa (odpowiedzialna za zabezpieczenia sprzętu i przygo- ○towanie kilku zabaw ruchowych, mogą być z udziałem chętnych rodziców)grupa quizowa (odpowiedzialna za przygotowanie quizów i zagadek) ○grupa muzyczna (odpowiedzialna za przygotowanie piosenek do śpiewania) ○grupa plastyczna (odpowiedzialna za przygotowanie konkursów plastycznych) ○grupa aprowizacyjna (odpowiedzialna za poczęstunek: soczek, jabłko, może grill). ○

6. Propozycje zabaw.A. Zabawy ruchowe

• Kto szuka, znajduje (czas trwania – 10 minut) Dzieci dzielimy na 4-osobowe zespoły. Wyznaczamy teren, na którym mogą się poru-

szać i dajemy listę poszukiwanych skarbów. Przykładowa lista poszukiwanych skarbów: listek koniczyny – 2 pkt podwójna igła drzewa iglastego – 3 pkt suchy patyk – 2 pkt listek chwastu (trzeba go nazwać) – 5 pkt

4

piórko ptaka – 4 pkt kartka z notesu – 2 pkt plastikowy kubek – 3 pkt kawałek sznurka – 4 pkt balon – 2 pkt 2 kartoniki po sokach – 4 pkt

Każda grupa może mieć inne zadanie do wykonania. Po upływie czasu, grupy spotyka-• ją się i prezentują odnalezione „skarby”. Po obliczeniu punktów następuje segregacja znalezionych „skarbów”.

– Które „skarby” można wyrzucić na ziemię?– Które przedmioty trzeba wyrzucić do kosza? Dlaczego?

• Balansowanie piłkami Grupę dzielimy na kilka zespołów (najmniej 2) i organizujemy zabawy z piłkami:

Podawanie piłki w rzędach górą do tyłu, ostatnia osoba w rzędzie biegnie z piłką na ○początek i ponownie ją podaje. Podawanie piłki w rzędach dołem. Dzieci stoją w rozkroku i toczą piłkę po podłożu. ○Gdy się zatrzyma, popychają ją. Ostatnia osoba w rzędzie chwyta piłkę i biegnie z nią na początek. Dobieganie z piłką. Dzieci stoją w rzędach, w większych odległościach. Dobiegają ○do następnego zawodnika i podają mu piłkę, potem wracają na swoje miejsce. Ostat-nia osoba biegnie z piłką na początek rzędu.

• Kto szybciej przeniesie piłkę? Uczestników dzielimy na grupy. Każda grupa przenosi piłkę na naciągniętym ręczniku

(kocu). Im więcej osób trzyma ręcznik, tym zadanie jest trudniejsze, ponieważ muszą ustalić i dopasować tempo biegu. • Zabawa z chusteczkami (apaszką)

Na wydzielonym obszarze stają na wprost siebie dwie osoby, które z tyłu, za paskami, mają włożone apaszki. Ich zadaniem jest wyciągnąć apaszkę przeciwnikowi.

Zamiast apaszki można taśmą samoprzylepną przykleić na plecach kartkę papieru w określonym kolorze. Zadaniem zawodników jest zobaczyć, jaki kolor kartki ma przeciwnik lub próbować ją zerwać. • Strzel gola balonem

Uczestnik zabawy prowadzi balon do bramki rulonem ze zwiniętych gazet. • Przebój z pognieceniem

Zabawa trwa dwie minuty. Każda drużyna dostaje stare gazety. Zadaniem dzieci jest ugnieść z nich kule i ułożyć w jak najwyższy stos. • Celowanie papierowymi kulami

Wykorzystujemy zrobione kule. Każdy celuje kulą do pudełka.

5

Zgniecionymi kulami można napełnić reklamówki i rzucać nimi, kto dalej. • Puzzle nie dla postrzelonych

Tniemy stronę z gazety na 10 kawałków i układamy puzzle na czas. Można zamieniać puzzle i powtarzać zabawę. • Przenoszenie wody z naczynia do naczynia za pomocą gąbki Układanie wieży z kartonów po wypitych soczkach • (na czas) • Walka rycerzy

Przygotowujemy szpady ze zwiniętych gazet. Walka rycerzy trwa dotąd, dopóki szpa-da przeciwnika nie zostanie zniszczona.

B. Zgadywanki i improwizacje • Zaskakujące skojarzenia

Dzieci rzucają woreczkiem i wypowiadają słowa, które akurat przyszły im do głowy. Woreczek podawany jest do dowolnego uczestnika, ale zanim ktoś po raz drugi go otrzyma, wszyscy powinni mieć choć jeden raz okazję do zabrania głosu. • Wspólne opowiadanie

Grupa uczestników siedzi w kole. Prowadzący zaczyna opowiadać bajkę, mówiąc: Był sobie pewien król, który mieszkał w zamku na wysokiej górze...

Opowiadanie kontynuuje następna osoba, dodając jedno lub dwa zdania. Uczestnicy zabierają głos po kolei lub wywoływani są poprzez rzucenie piłki do danej

osoby. • Jak się poruszasz?

Prowadzący wymyśla różne sposoby poruszania się, a uczestnicy starają się to zilustro-wać ruchem.

– Jak poruszasz się, idąc przez gęsty las sosnowy?– Jak porusza się robot?– Jak porusza się przybysz z innej planety?7. Rozdanie rodzicom kartek z przykładami zabaw (wkładka 11).8. Rozdanie rodzicom kart osiągnięć edukacyjnych dzieci.9. Rozmowy indywidualne.

Literatura1. Lee Catherine, Wzrastanie i rozwój dziecka. Warszawa, 1997.2. Vohland Ulrich, Radość zabawy. Zabawy na świeżym powietrzu dla dzieci i młodzieży.

Kielce, 2000.3. Vohland Ulrich, Zabawy na festyny dziecięce. Kielce, 2000.4. Vopel W. Klaus, Umiejętność współpracy w grupach. Zabawy i improwizacje. Kielce,

2002.

1

Dla świata mama i tata mogą być nikim,ale dla dziecka są całym światem.

Pino Pellegrino

Co powinni wiedzieć rodzice i opiekunowie

Cz. 1. Domowniczek to książka zawierająca zbiór ćwiczeń pomagających dzieciom rozwijać umiejętności

przydatne w nauce czytania, pisania i liczenia. Ponieważ dzieci nie umieją czytać, konieczna jest Wasza pomoc w czytaniu i objaśnieniu poleceń do

ćwiczeń. Ta pomoc w miarę nabywania umiejętności czytania przez dziecko będzie coraz mniejsza, ale do końca jego edukacji – bezcenna.

Pomaganie w odrabianiu zadań domowych to doskonała okazja do obserwowania dziecka w sytuacji wysiłku poznawczego. Będziecie mieli okazję zobaczyć, z czym dziecko radzi sobie świetnie, co sprawia mu trudność i jak reaguje na sytuacje trudne. Te obserwacje pozwolą opracować najlepszy dla dziecka sposób pomocy w nauce.

Starajcie się stwarzać dziecku warunki do jak największej samodzielności w poszukiwaniu rozwiązań zadań. Wsłuchujcie się w sposób myślenia dziecka, które rządzi się inną logiką niż logika dorosłych. Musicie wiedzieć, że dziecko myśli konkretnie, a swoją wiedzę buduje na tym, co widziało i przede wszystkim – na tym, co robiło. Dlatego tak ważne jest dostarczanie dzieciom doświadczeń, które można zbierać na spacerach, w kinie, w lesie, na koncertach, w muzeach, podczas wspólnych zabaw w domu.

Ćwiczenia w Domowniczku, połączone treściowo z podręcznikiem szkolnym, przeznaczone są na cztery dni w tygodniu. Warto ustalić z dzieckiem taki rozkład dnia, by odrabiało zadania domowe mniej więcej w tym samym czasie. Nauczy je to systematyczności, która jest niezbędna w uczeniu się.

Na końcu zeszytu zamieszczono teksty do czytania. Można je czytać dziecku w dowolnym czasie. Każdy tekst zakończony jest propozycją tematu rozmowy.

Czas wygospodarowany na czytanie dziecku jest czasem dla Was, jako rodziny, bezcennym. Dzieci, którym rodzice czytają, mają większy zasób słów, lepiej piszą, łatwiej skupiają uwagę.

Jedne dzieci lubią tylko słuchać, inne lubią patrzeć podczas słuchania na ilustracje, jeszcze inne muszą w tym czasie budować coś z klocków. Ale wszystkie dzieci lubią, kiedy dorośli im czytają.

Sposób słuchania przez dziecko jest kolejną okazją do odkrywania preferowanego przez nie sposobu uczenia się.

Słuchowiec – będzie słuchać przytulony do Was lub maskotek, wzrokowiec – będzie zaglądać do tekstu, a ruchowiec – będzie wykonywać podczas słuchania różne czynności.

Podobne zachowania zaobserwujecie podczas wykonywania przez dzieci zadań w Domowniczku. Słuchowiec będzie słuchać waszych poleceń, niekoniecznie nawiązując kontakt wzrokowy. Wzrokowiec skupi uwagę na obrazkach w książce i wasze komentarze mogą do niego nie docierać.Ruchowiec (dotykowiec) będzie słuchał i patrzył, ale będzie się przy tym wiercił, bawił przedmiotami

stojącymi w zasięgu jego rąk, wstawał, coś przynosił… W tym wypadku trzeba sprzątnąć z biurka wszystkie rozpraszające jego uwagę przedmioty, a między ćwiczeniami pozwolić dziecku wstać, poskakać, pobiegać.

Waszym zadaniem jest takie zorganizowanie przebiegu odrabiania zadań domowych, aby dziecko mogło pracować zgodnie ze swoimi preferencjami.

Te typy uczenia się uwzględnia również nauczyciel, organizując pracę w szkole.

Załącznik 5.

2

Cz. 2.Jeśli martwisz się, że dziecko nie poradzi sobie w szkole, bo lubi tylko rysować albo tylko śpiewać,

albo tylko biegać, albo... to przeczytaj uważnie tekst poniżej.Koncepcja edukacji, którą realizuje dziecko, ucząc się z pakietem edukacyjnym Odkrywam siebie.

Ja i moja szkoła oparta jest na teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera. Przyjmuje on, że każde dziecko uczy się inaczej, a zadaniem nauczyciela jest odkryć jego predyspozycje i preferencje w tym zakresie.

H. Gardner wyróżnia różne typy inteligencji. Zaprezentowano je w tabeli.

Typ inteligencji Cechy dziecka

Językowa Jest zorganizowane i systematyczne. Lubi słuchać, czytać, pisać. Dobrze pamięta szczegóły. Może lubić mówić, ale też może się zamyślać, jakby rozmawiało samo z sobą.

Logiczno--matematyczna

Lubi precyzyjnie się wypowiadać. Lubi liczyć i rozwiązywać zagadki. Lubi eksperymentować. Lubi robić wszystko krok po kroku.

Wizualno--przestrzenna

Ma bardzo rozwiniętą wyobraźnię. Lubi rysować, budować z klocków. Interesuje się mapami. Podczas słuchania tekstów lubi patrzeć na ilustracje. W książkach lubi podkreślać, kolorować, uzupełniać rysunki. Lubi oglądać fi lmy.

MuzycznaJest wrażliwe na muzykę i rytm. Lubi śpiewać i tańczyć. Lubi, kiedy muzyka towarzyszy mu w tle podczas zabawy. Łatwiej uczy się wierszyków, kiedy sobie je śpiewa.

Kinestetyczna (motoryczna)

Lubi spędzać czas w ruchu. Jest sprawne. Lubi sportowy wysiłek. Lubi manipulować zabawkami. Ciągle czegoś dotyka i porusza przedmiotami. Wierci się, jeśli nie może działać. Lubi tańczyć, grać w teatrzyku szkolnym.

PrzyrodniczaLubi wszystko, co związane z przyrodą, roślinami, zwierzętami, podróżami. Interesuje się zjawiskami przyrodniczymi. Lubi uczyć się na powietrzu. Jest zapalonym hodowcą.

InterpersonalnaŁatwo nawiązuje kontakty z dziećmi i dorosłymi. Często przewodzi grupie dzieci. Ma wielu przyjaciół. Lubi bawić się w grupie.

IntrapersonalnaLubi bawić się samo. Ma niewielu przyjaciół. Potrafi trafnie nazwać swoje emocje i jest ich świadome. Samo wyznacza sobie poziom wykonania zadania. Pragnie odróżniać się od innych.

Każdy człowiek posiada wszystkie te inteligencje rozwinięte w różnym stopniu. Duży wpływ na ich rozwój mają środowisko rodzinne i szkoła. Najlepiej rozwinięte inteligencje ujawniają się już w 3. roku życia i decydują o tym, w co dziecko lubi się bawić, w jaki sposób nawiązuje kontakty z otoczeniem i w jakich dziedzinach jest szczególnie aktywne. Bywa i tak, że rodzice organizują środowisko dziecka zgodnie ze swoimi preferencjami i wtedy nie ma ono okazji doświadczyć pewnych rodzajów aktywności. Wtedy dana inteligencja rozwija się wolniej.

Zadaniem szkoły jest zorganizowanie środowiska w taki sposób, aby mogły się ujawnić i rozwijać wszystkie rodzaje inteligencji dziecka.

Inteligencje wielorakie można rozwijać poprzez różnorodne zabawy i ćwiczenia. Według tego klucza dobrane są zadania w podręczniku Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła i Domowniczku.

1

KA

RTA

OSI

ĄG

NIĘ

Ć E

DU

KA

CY

JNY

CH

UC

ZNIA

ZA

OK

RES

OD

WR

ZEŚN

IA D

O S

TYC

ZNIA

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

. K

lasa

1...

....

im

ię i

nazw

isko

Osi

ągni

ęcia

wyc

how

awcz

eza

wsz

ecz

ęsto

najc

zęśc

iej

nie

Zada

je p

ytan

ia, i

nicj

uje

tem

aty,

pos

zuku

je ro

zwią

zań.

Sam

odzi

elni

e w

ykon

uje

zada

nia,

a w

razi

e tru

dnoś

ci p

rosi

o p

omoc

.Po

dejm

uje

wsp

ółpr

acę

z ró

wie

śnik

ami.

Prze

strz

ega

usta

lony

ch z

asad

dot

yczą

cych

wsp

ółpr

acy

z in

nym

i.K

ończ

y ro

zpoc

zęte

pra

ce.

Dba

o p

orzą

dek

na st

olik

u i w

okół

sieb

ie.

Wie

, co

znac

zy zo

bow

iąza

ć si

ę do

cze

goś i

star

a si

ę ta

k po

stęp

ować

.A

ktyw

nie

ucze

stni

czy

w z

ajęc

iach

.D

ba o

bez

piec

zeńs

two

swoj

e i i

nnyc

h. Osi

ągni

ęcia

w n

auce

Pozi

om o

siąg

nięć

pełn

ycz

ęści

owy

min

imal

nyK

omun

ikuj

e si

ę z

inny

mi w

spos

ób ja

sny

i bar

wny

.W

ypow

iada

się

na te

mat

wys

łuch

anyc

h ut

wor

ów.

Ukł

ada

hist

oryj

kę o

braz

kow

ą i o

pow

iada

jej p

rzeb

ieg.

Słuc

ha z

uw

agą

wyp

owie

dzi i

nnyc

h i z

adaj

e py

tani

a.C

zyta

wyr

azy

i zda

nia

z po

znan

ymi l

itera

mi.

Pisz

e w

yraz

y i z

dani

a z

pozn

anym

i lite

ram

i.Pi

sze

z pa

mię

ci w

yraz

y i z

dani

a z

pozn

anym

i lite

ram

i.R

ozpo

znaj

e i n

azyw

a w

ybra

ne d

rzew

a ig

last

e i l

iści

aste

.R

ozpo

znaj

e i n

azyw

a ni

ektó

re d

ziki

e zw

ierz

ęta

żyją

ce w

lesi

e.W

ie, j

akie

zm

iany

zac

hodz

ą w

prz

yrod

zie

jesi

enią

i zi

mą.

Zna

nazw

y w

ybra

nych

pta

ków

prz

ylat

ując

ych

do n

as n

a zi

mę.

Wym

ieni

a ko

lejn

o na

zwy

mie

sięc

y je

sien

nych

i zi

mow

ych.

Załącznik 6.

2

Zapi

suje

poz

nane

cyf

ry.

Porz

ądku

je i

poró

wnu

je li

czby

w z

akre

sie

6.D

odaj

e lic

zby

w z

akre

sie

6.O

dejm

uje

liczb

y w

zak

resi

e 6.

Ukł

ada

i roz

wią

zuje

zad

ania

na

doda

wan

ie, p

od k

ieru

nkie

m n

aucz

ycie

la.

Ukł

ada

i roz

wią

zuje

zda

nia

na o

dejm

owan

ie, p

od k

ieru

nkie

m n

aucz

ycie

la.

Wyk

onuj

e pr

ace

z pa

pier

u zg

odni

e z

inst

rukc

ją.

Prez

entu

je w

pra

cach

pla

styc

znyc

h w

łasn

ą es

tety

kę i

wra

żliw

ość.

Odt

war

za p

odan

e ry

tmy

i tw

orzy

wła

sne

na w

ybra

nych

inst

rum

enta

ch p

erku

syjn

ych.

Śpie

wa

pozn

ane

pios

enki

.W

ykon

uje

pros

te u

kład

y ta

necz

ne.

Ucz

estn

iczy

w z

abaw

ach

spor

tow

ych.

Prze

strz

ega

zasa

d w

spół

zaw

odni

ctw

a w

zab

awac

h sp

orto

wyc

h.

Spos

trzeż

enia

nau

czyc

iela

:...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

......

......

......

......

......

......

......

......

...

......

......

......

......

......

......

......

....

da

ta

podp

is n

aucz

ycie

la

1

Treści nauczania – najważniejsze wymagania na koniec klasy II szkoły podstawowej

Edukacje UczeńEdukacja

polonistycznaSłucha z uwagą i zrozumieniem innych osób.• Czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym.• Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i korzysta ze słowników i encyklope-• dii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym.Czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela ksi• ążki, wypowiada się na ich temat.Recytuje wiersze, z uwzgl• ędnieniem interpunkcji i intonacji.Tworzy kilkuzdaniowe wypowiedzi na zadany temat – w formie ustnej i pisemnej.• Redaguje i zapisuje opis przedmiotu.• Rozpoznaje i nazywa poznane części mowy (• rzeczownik, czasownik, przymiotnik).Poprawnie zapisuje poznane wyrazy z trudnościami ortografi cznymi.• Przepisuje teksty, pisze z pami• ęci i ze słuchu.Pisze czytelnie i estetycznie (przestrzega zasad kaligrafi i).• Dostrzega różnicę pomi• ędzy literą i głoską; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście.W miar• ę swoich możliwości samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe.

Język obcy Rozumie proste polecenia i właściwie na nie reaguje.• Czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania.• Przepisuje wyrazy i zdania.• Rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się nimi posługiwać.• Rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagra-• niach audio i wideo).Recytuje wiersze, rymowanki i • śpiewa piosenki.Potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, • środków multimedial-nych.

Edukacjamuzyczna

Aktywnie słucha muzyki i okre• śla jej cechy.Śpiewa piosenki ze słuchu (nie mniej niż 10 utworów w roku szkolnym).• Gra na instrumentach perkusyjnych proste rytmy.• Ta• ńczy podstawowe kroki i fi gury wybranych tańców ludowych.Tworzy proste ilustracje d• źwiękowe do tekstów i obrazów oraz improwizacje ruchowe do muzyki.

Edukacjaplastyczna

Rozróżnia takie dziedziny działalno• ści twórczej człowieka jak: architektura, sztuki plastyczne, fotografi ka, fi lm, telewizja, internet.Rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do pol-• skiego i europejskiego dziedzictwa kultury.Podejmuje działalno• ść twórczą, posługując się takimi środkami wyrazu plastycz-nego, jak: kształt, barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni; stosuje określone materiały, narzędzia i techniki plastyczne.

Załącznik 7.

2

Edukacjaspołeczna

Odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym.• Wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników – sto-• suje formy grzecznościowe.Identyfi kuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami.• Rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, że trzeba do niej dosto-• sować swe oczekiwania.Respektuje prawa ucznia i jego obowiązki (w tym zasady bycia dobrym kolegą), • uczestniczy w klasowych i szkolnych wydarzeniach.Zna symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy).• Zna numery telefonów: pogotowia ratunkowego, straży pożarnej, policji oraz • europejski numer alarmowy 112.

Edukacjaprzyrodnicza

Potrafi obserwować przyrodę i wiązać przyczyny powstawania wybranych zja-• wisk ze skutkami.Wyja• śnia zależność zjawisk przyrody od pór roku.Zna cykl rozwojowy niektórych roślin.• Wymienia części, z jakich składa się kwiat.• Rozpoznaje wybrane zwierzęta żyjące w sadach i w ogrodach. • Rozumie znaczenie powietrza i wody dla życia.• Nazywa cz• ęści ciała i organy wewnętrzne zwierząt i ludzi.Zna podstawowe zasady racjonalnego odżywiania si• ę i rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowia.Dba o zdrowie i bezpiecze• ństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości) i wie, jak zachować się trudnych sytuacjach.Wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje człowiek, i jak można temu prze-• ciwdziałać.

Edukacjamatematyczna

Zapisuje cyframi i odczytuje liczby w zakresie 60.• Porównuje dowolne dwie liczby w zakresie 60 (słownie i z użyciem znaków • <, >, =).Dodaje i odejmuje liczby w zakresie 60 i sprawdza wyniki odejmowania za po-• mocą dodawania.Podaje z pami• ęci iloczyny w zakresie pierwszej ćwiartki tabliczki mnożenia; sprawdza wyniki dzielenia za pomocą mnożenia.Rozwi• ązuje łatwe równania jednodziałaniowe z niewiadomą w postaci okienka.Rozwi• ązuje zadania tekstowe wymagające wykonania jednego działania (w tym zadania na porównywanie różnicowe).Wykonuje obliczenia pieniężne w zakresie 60 zł.• Mierzy za pomocą linijki i zapisuje wynik pomiaru.• Posługuje si• ę poznanymi jednostkami miar dotyczącymi mierzenia długości, szerokości i wysokości (milimetry, centymetry), ważenia (kilogram), odmierza-nia płynów (litr). Wykonuje łatwe obliczenia dotycz• ące poznanych miar.Odczytuje i zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do XII.• Podaje i zapisuje daty różnymi sposobami; zna kolejno• ść dni tygodnia i mie-sięcy; porządkuje chronologicznie daty; wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach życiowych.Rozpoznaje i nazywa koła, kwadraty, prostok• ąty i trójkąty; oblicza obwody trój-kątów, kwadratów i prostokątów.

3

Odczytuje wskazania zegarów w systemach 12- i 24-godzinnym; posługuje si• ę pojęciami: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta; wykonuje proste obliczenia zegarowe.

Zajęciakomputerowe

Posługuje się myszą i klawiaturą.• Wpisuje za pomocą klawiatury litery, cyfry i inne znaki, wyrazy i zdania.• Wykonuje rysunki za pomoc• ą wybranego edytora grafi ki, np. z gotowych fi gur.Przegl• ąda wybrane przez nauczyciela strony internetowe (np. stronę swojej szkoły).Stosuje si• ę do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera i Internetu.

Zajęciatechniczne

Orientuje się w sposobach wytwarzania przedmiotów codziennego użytku.• Przedstawia pomysły rozwiązań technicznych wykonywanych prac.• Planuje kolejne czynności oraz dobiera odpowiednie narzędzia.• Posiada umiejętności:•

– odmierzania potrzebnej ilości materiału – cięcia papieru, tektury itp. – montażu modeli papierowych, korzystając z prostych instrukcji i schematów

rysunkowych.Dba o bezpieczeństwo własne i innych.• Utrzymuje ład i porządek w miejscu pracy.• Właściwie używa narzędzi i urządzeń technicznych.• Wie, jak należy bezpiecznie poruszać się po drogach (w tym na rowerze).• Wie, jak trzeba zachować się w sytuacji wypadku.•

Wychowaniefi zyczne

Skacze przez skakankę, wykonuje przeskoki jednonóż i obunóż nad niskimi • przeszkodami.Wykonuje ćwiczenia równoważne bez przyboru, z przyborem i na przyrządzie.• Rzuca, chwyta, kozłuje i odbija piłkę.• Jeździ np. na rowerze, wrotkach; przestrzega zasad poruszania się po drogach.• Bierze udział w zabawach, minigrach i grach terenowych, zawodach sportowych, • respektując reguły i podporządkowując się decyzjom sędziego.Wie, jak należy zachować się w sytuacjach zwycięstwa, i radzi sobie z porażkami • w miarę swoich możliwości.Wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma właściwe odżywianie się oraz aktywność • fi zyczna.Dba o prawidłową postawę, np. siedząc w ławce, przy stole.• Przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie zajęć ruchowych i po-• sługuje się przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem.

Etyka Okazuje szacunek osobom starszym.• Wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest odwaga przeciwstawiania • się kłamstwu i obmowie; potrafi z tej perspektywy oceniać zachowania bohate-rów baśni, opowiadań, legend, komiksów.Wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się tego przestrzegać.• Wie, że jest częścią przyrody, chroni ją, i szanuje; nie niszczy swojego otocze-• nia.

Notatki