Beslenme Planlamasında

Sık Yapılan Hatalar

Dyt.Tuğba GÖKÇE

Koç Üniversitesi Hastanesi

Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Bölümü

• Anne keki/tatlısı, dondurma, çikolata gibi karbonhidrat içeriği yüksek yiyecekler ana öğünün karbonhidratına dahil edilerek

• Haftada 1-2 kez tüketilebilir (tüm çocuklarda olduğu gibi)

1. Diyabetliyim, artık sevdiğim yiyecekleri yiyemem

Emre

60 KH

2. Kek, dondurma gibi kan şekerimi zıplatan yiyecekleri ara öğünde de yesem bir şey

olmaz

Simitli ballı kahvaltı Patates pirinç pilavı köfte

Her öğünün en fazla 1 yıldızı olsunSeçimi ona bırakın..

3. Karbonhidrat hakkımı istediğim gibi kullanırım

Glisemik indeksi yüksek besinler

(>70)• Beyaz pirinç

• Mısır

• Mısır gevreği

• Pirinç gevreği

• Kraker

• Tam buğday ekmeği

• Patates – (kızarmış 75-haşlanmış 88)

• Patates püresi

• İncir, muz, üzüm, pekmez

Glisemik indeksi düşük besinler

(0-55)• Buğday

• Kahverengi pirinç

• Bulgur

• Makarna

• Çavdar ekmeği

• Kurubaklagiller

• Sebzeler ve meyvelerin çoğu

Her öğünde en fazla 1 tane Glisemik İndeksi yüksek besin tercih edilmeli.

Karbonhidrat Sayımı

Sağlıklı Beslenme

4. Ek doz insülin yaparım istediğim kadar yerim

• Obezite• Obeziteye bağlı komplikasyonlar

• İnsülin direnci• Kan şekeri profilinin bozulması

(hipoglisemi/hiperglisemi artışı)• Kan yağlarının yükselmesi vb.

• Tüm katılımcıların %36,6 sı özel diyet uyguluyor

– %17,1 laktozsuz

– %10’u protein kısıtlı

– %7 vejetaryen

– %5,6 glutensiz

– Kadınlarda, yaş ilerledikçe, diyabet yaşı ilerledikçe, diyabet komplikasyonu olan kişilerde daha sık

– Bu kişilerde sükroz (şeker) alımı fazla, lif alımı düşük

– KH alımları önerilen miktar aralığının en alt düzeyinde,

– Mikrobesinögeleri, D vitamini, Folat ve Demir alımları düşük bulunmuş

5. Glutensiz beslenme diyabet için de iyi

Doğru zamanda

Yeterli miktarda

Doğru besin seçmek

Sağlıklı Beslenmek (Denge)

Max.3 saat açlık3-5 Öğün

Kahvaltı

Akşam

Kuşluk İkindi

Gece

<140mg/dl

Tam ara öğün

230-140mg/dl

Yarım ara öğün

>230mg/dl

Ara öğüne gerek yok

Hanas, R. (2012). Type 1 diabetes in children, adolescents, and

young adults: how to become an expert on your own diabetes. Class

Publishing Ltd.

Öğlen

6. Mutlaka ara öğün vermeliyim yoksa şekeri düşer

Haftada en az 2 defa kurubaklagil tüketelim

Özellikle egzersiz günlerinin akşamında

tüketilmesi gece hipoglisemisinden korumaya yardımcı

olacaktır.

7. Bugün çok hareket etti, akşam ÇOK yedireyim de gece şekeri düşmesin

• Gece hipoglisemiden korunmak için gece ara öğününde KH miktarını arttırmak yerine;

• Posa içeriği yüksek ve bir miktar yağlı ara öğünler tercih edilebilir.

7. Bugün çok hareket etti, akşam ÇOK yedireyim de gece şekeri düşmesin

100 mg/dL

KH + posa + yağ

180 mg/dL

0 gr KH + posa + yağ

Gece yatmadan önce

güvenilir kan şekeri aralığı

100-145 mg/dL

8. Gece bir şey yedirmeden (ya da kan şekeri 200mg/dL’nin altında) asla

yatırmam

KH’sız öğünlerde insülin yapmamak (doz atlamak) gecikmiş hiperglisemiye neden olabilir.

Sık kan şekeri ölçümü yapılarak 2 saate kadaröğün saatleri ileri ya da geri alınabilir,

Hızlı etkili insülin kullananlarda (Humalog, Novorapid, Apidra) iki insülin zamanı arasında en az 3 en fazla 5 saat olacak şekilde planlanmalıdır.

Bir çocuk genellikle 3-4 saatte bir acıkır ve birşeyler yemek ister, rutin oluşturmakta faydavar.

Hanas, R. (2012). Type 1 diabetes in children, adolescents, and young adults: how to become an expert on your own diabetes. Class Publishing Ltd.

9. Eyvah saat 12.30 oldu, çocuğumun yemek yemesi lazım!

Yağ ve kas yıkımı

KA

RB

ON

HİD

RA

T

KA

RB

ON

HİD

RA

T

İNS

ÜL

İN

?

İNS

ÜL

İN

glikoz

KETON!Az Karbonhidrat

Az insülin

Büyüme gelişme geriliği

10. Karbonhidratsız besleneyim insülin yapmayayım, zaten kilo almaktan korkuyorum..

• Diyabetliler genel popülasyona göre daha az KH, daha fazla protein ve yağ alımı

• KH alımı ile HbA1C düzeyleri ilişkili değil

• Posa alımında artış, öğün sayısının fazla olması, yüksek sağlıklı beslenme skoru ve yüksek sağlıklı beslenme bilincine sahip kişilerde HbA1C düzeyleri daha düşük bulunmuş

• Kilo kaybetme isteği,

• Kilo alma endişesi

gibi nedenlerden dolayı insülin azaltma/atlama eğilimi

Bozulmuş yeme davranışı ve bilinci oluşumuna neden olabilmektedir.

Mide bulantısı,Halsizlik, iştah kaybı

Keton +Asidoz

yaş Günlük Karbonhidrat İhtiyacı

8 – 9 yaş 120 + yaş x 10 = 200-210g

10-11 yaş 120 + yaş x 10 = 220-230g

12-13 yaş 120 + yaş x 10 = 230-240g

Kızlar +15 225-250g (45-50%)

Erkek 15-18 yaş 270-350g (45-50%)

Erkekler +19 300g (45-50%)

Basic needs of an organism for carbohydrates; minimally 40% of daily

energy needs upon normal body weight (in cases of body weight and/or

height deviations, individual calculations are required) (Show 2015)

Karbonhidrat ihtiyacım nedir?

Sabah: 40 gr KH

Öğlen: 60 gr KH

Akşam: 60 gr KH

3 x Ara: 20 gr KH

Sabah: 30 gr KH

Öğlen: 70 gr KH

Akşam: 50 gr KH

2 x Ara: 20 gr KH

Sabah: 50 gr KH

Öğlen: 70 gr KH

Akşam: 60 gr KH

2 x Ara: 20 gr KH

Ali - 10 yaş – 220 gr KHKarbonhidratın gün içine dağılımı homojen olmalı..

11. Sabah iştahım olmuyor, az yesem de olur

KARBONHİDRATIN GÜN İÇERİSİNDEKİ DAĞILIMI

Örn: Günlük 220 gr KH alan 10 yaşında bireyin öğünlerdeki KH alım aralığı

Sabah: 55 gr KH (± %20/ ± 11grKH ) 44-66 gr KH

Öğlen: 66 gr KH (± %20/ ± 13grKH ) 53-79 gr KH

Akşam: 66 gr KH (± %20/ ± 13grKH ) 53-79 gr KH

Ara Öğünler Toplamı: 33 gr KH (± %20/ ± 7grKH ) 26-40 gr KH

12. Diyabetik/Light ürünler daha sağlıklı

Diyabetik ya da light ürün konusunda dikkatli olunmalı.

Besin Etiketinde yer alan ‘’İçindekiler’’ kısmı mutlaka okunmalıdır.

Diyet ürünleri yeterli ve dengeli beslenmeye katkıda bulunabilecek ürünler değildir.

Diyet olmayan benzerlerine kıyasla daha fazla yağ, enerji ve karbonhidrat içerebilmektedir.

Normal & Light Fıstık Ezmesi

• 40 gr pirinç pilavı (2 yemek kaşığı)

• 50 gr bulgur pilavı & makarna (3 yemek kaşığı)

13. Pirinç ve bulgur pilavının karbonhidratını aynı saymalıyım

• Öğüne hangi yiyecekle başladığımız önemli..

• Öğünün glisemik indeks/yük,

• Diyetin protein, yağ ve posa içeriğinin tokluk kan şekeriüzerine farklı etkileri

• Açlık kan şekeri

Rodbard, D. (2018). Optimizing the Estimation of Carbohydrate-to-Insulin Ratio and Correction Factor.

Diabetes technology & therapeutics, 20(2), 94-97.

Bell, K. J., Smart, C. E., Steil, G. M., Brand-Miller, J. C., King, B., & Wolpert, H. A. (2015). Impact of

fat, protein, and glycemic index on postprandial glucose control in type 1 diabetes: implications for

intensive diabetes management in the continuous glucose monitoring era. Diabetes Care, 38(6), 1008-

1015.

14. Balık kan şekerimi düşürür

Ana karbonhidrat

yükünden önce çorba

veya salata tüketimi

yemeklerden sonra

glisemik profilleri

belirgin şekilde

düzeltebilir.

Balık kan şekerimi yükseltemez..

AKŞ: 90 mg/dLAKŞ: 270 mg/dL

• Öncelik besin etiketinin.

• Besin etiketinin olmadığı durumlarda besinlerin değişim ve karbonhidrat miktarları listesindenfaydalanılabilir.

15. Besin etiketinde ne yazarsa yazsın, bana verilen listeye göre hesaplarım

Bazı bitki ve yiyeceklerin kan şekerini düşüreceği bilgisi doğru değildir.

Bu tarz uygulamalar ve yanlış inanışlar aksine kan şekerinin yükselmesine neden olabilir..

Diyabet Ekibinin önerdiği tedavi dışında alternatif bir tedavi arayışına girilmemelidir.

Çörek otu, tarçın gibi..

16. Tarçınlı su içireyim de çocuğun şekeri düşsün

Olgunlaşmış meyvenin glisemik indeksi daha düşüktür.

Meyve olgunlaştıkça içerisindeki nişasta zamanla meyve şekeri olan fruktoza dönüşmekte.

Nişastanın glisemik indeksi fruktoza kıyasla daha fazladır.

Mevsiminde, taze, olmuş meyve tercih edilmelidir.

17. Olmamış meyve alayım da şekerini yükseltmesin

18. Ekşi / Yeşil elma şekere iyi gelir

1 orta boy şeftali 1 ortaboy portakal 1orta boy armut

1 küçük yeşilelma (100gr)

1 küçük kırmızıelma (100gr)

Makarna & Pilavın gereğinden fazla pişirilmesiglisemik indeksi yükseltir.

Hafif diri pişirilmesi önerilir.

19. Makarnayı çok pişirirsem karbonhidratı yok olur

• <70mg/dL insülin son lokma ile,

• 70-100mg/dL insülin ilk lokma ile,

• 100-140(145)mg/dLyemekten 10-15 dk önce,

• >140(145)mg/dl yemekten 15-20 dk önce yapılması önerilir.

• Öğünün glisemik yükü yüksek ise (örn; reçel, ballı ve karbonhidrat içeriği yüksek olan bir kahvaltı gibi..)– İnsülin yemekten 15 dk önce yapılmalı.

• Öğlen ve Akşam öğünlerinde glisemik yük fazla değil ise;– İnsülin yemekten 5-10 dk önce yapılabilir.

Danne, T., Phillip, M., Buckingham, B., Jarosz‐Chobot, P., Saboo, B., Urakami, T., ... &

Codner, E. (2018). ISPAD Clinical Practice Consensus Guidelines 2018 Compendium

Insulin treatment in children and adolescents with diabetes. Pediatric diabetes.

20. İnsülini her zaman yemekten önce yapmalıyız

Tencere & Fırında Patates Patates kızartma

20. İnsülini her zaman yemekten önce yapmalıyız

Kepekli Çubuk Kraker

Enerji ve Besin Ögeleri 1 pakette

Enerji (kkal) 123

Protein (g) 4.66

Yağ (g) 3.1

Toplam Karbonhidrat 20

Diyet Lif 3

Şeker 5

22 gr KH

21. Besin etiketinde ‘’şeker’’ miktarını her zaman karbonhidrata eklemeliyiz

100 gr üründe:75 + 7,6 - 3= 79,6g karbonhidrat

30 gr’lık pakette 79,6*30/100=23,9 g karbonhidrat

Yulaflı Kepekli Bisküvi

Enerji ve Besin Ögeleri 1 pakette

Enerji (kkal) 151

Protein (g) 3.7

Yağ (g) 4.8

Karbonhidratlar

-Toplam şeker

19

7.2

Diyet Lif 5

14 g

Besin Etiketini Nasıl Okurum?

100 gr üründe:73,5 – 3,1 = 70,4 g karbonhidrat

30 gr yiyeceğim30*70/100=21 g karbonhidrat

Karbonhidratın şekerden

gelen oranı yüksek, ana

öğünde tercih edilmeli.

22. Her egzersizde kan şekeri düşer, fazla fazla yedireyim, kan şekeri 200mg/dL’nin

üzerinde başlasın

Ana Öğünden ~ 1-1,5 saat

sonra

Ara Öğünden ~

30 dksonra

23. Ana öğününü yedireyim, hemen egzersize/oyuna başlasın ki şekeri düşmesin

Bolus insülin yaklaşımı..

Egzersiz

Bolus Dozu

2

Bolus Dozu

2

1 saat içinde 1 saat içinde

Kan ŞekeriKarbonhidrat

İ/K Oranı + İDF değeriBolus insülin önerir

Standart Bolus Yaymaİkili bolus

24. İnsülin pompasında her yemekte ikili bolus yapayım, pompanın amacı bu zaten..

Standart Bolus

Ev yemekleri

(KH-Protein ve Yağ içeriği sağlıklı

yiyecekler)

Taze fasulye, makarna, yoğurt,

salata

İkili Bolus

(%50-50, 2,5-3 saat)

Yağ ve Protein içeriği yüksek yiyecekler

Pizza, pide, kuymak, patates kızartması

GI düşük yiyeceklerde

Baklagiller, bulgur vb.

Yayma

Kremalı yiyecek ve içecekler, Uzun süren öğünler (brunch gibi)

Ara öğünde tüketilecek yağlı yiyecekler: fazla

miktarda yağlı tohum

Hanas, R. (2012). Type 1 diabetes in children, adolescents, and young adults: how to become an expert on your own diabetes. Class Publishing Ltd.

• Yemek öncesi bolus sırasında ekranda ok görünüyorsa:

Trend oklarına göre bolus düzenlemesi

%10 azaltılır.

veya %20 azaltılır.

Ok yok Değişiklik yapılmaz.

%10 arttırılır.

veya %20 arttırılır.

25. Pompa/CGM Ekranındaki okları öğün dozunu hesaplarken dikkate almama gerek yok,

sadece kan şekerini izlemem için var

50 gr KH

120 mg/dL

50 gr KH

120 mg/dL

İ/K: 10/1

5 Ünite

5 Ünite

6 Ünite

%20 artırılır

%20 azaltılır

4 Ünite

50 gr KH 50 gr

KH

15 gr KH 15 gr

KH

15 gr KH

50 gr KH

45 gr KH 40 gr

KH

15 gr KH

15 gr KH

40 gr KH

40 gr KH

4 ana öğün şeklinde de planlanabilir

26. Ufak tefek yediklerimi pompama girmeme gerek yok

>5gr KH tüketilen her yiyecek pompaya girilmeli

Ali

640 G kullanıyor

27. Hipoglisemi tedavisi için meyve suyu/çay şekerinden sonra ara öğünümü mutlaka yemeliyim

Düşük öncesi duraklatma

Lantus etkisi devam ediyor

28. Hipoglisemide şekerli süt, pekmez, bal versem de olur

Çay

şekeri

Bir önceki insülinden sonra;

•3 saat geçtiyse; ana öğün gibi (kan şekeri ve karbonhidrat miktarına göre) insülin yapılarak tüketilebilir.

•3 saat geçmediyse; sadece yiyecek için (İ/K oranına göre) insülin yapılarak bir öğün tüketilebilir.

KH + KŞ

KH + KŞ

29. Yağız’ın Sorusu: Açlığım mı önemli şekerim mi?

30. Hiç bir önlem almadan oruç tutabilirim

• Oruç; ergenlik dönemini tamamlamış tüm sağlıklı genç ve yetişkinler için dini açıdan zorunludur.

• Hastalığı olanlar, ya da sağlığı olumsuz etkilenecek olan kişiler bu kuralın dışında tutulmuş olmasına rağmen bazı diyabetliler oruç tutmayı tercih edebilmektedir.

• Yaş sınırı tam olarak belli değil (Ergenliğin başlamış olması tek kriter)

• Sağlık uzmanlarının da onayı ile;– Uygun kan şekeri kontrolü olanlar,

– Hipoglisemi farkındalığına sahip olanlar,

– Oruç süresince sık kan şekeri izlemi konusunda istekli kişiler oruç tutabilirler

Açlıkla birlikte vücuttaki glukagon salgısı artar, bu da yağ asiti ve keton oluşumuna neden olur.

Sık kan şekeri izlemi, gerekli durumlarda keton ölçümü yapılması önemli ve gerekli.

Hipoglisemi bulguları olmasa dahi kan şekeri 70 mg/dL’nin altına indiği anda oruça son verilmeli.

İnsülin pompası kullanmak hipoglisemi, hiperglisemi riskini azaltmaktadır.

Güncel öneriler;

Çoklu doz insülin tedavisi alanlarda;

•Oruç öncesinde (normalde) aldığı toplam insülin miktarı (bazal + bolus) %70-85 azaltılabilir.

İnsülin pompası kullananlarda;

•İftara son 3-4 saat kala bazal hızları %20-40 azaltılmalı

Ya da

•Bazal hız gün boyunca %10-20 azaltılabilir.

Bazal İnsülin Bolus İnsülin

• Sahurdaki insülin miktarı %25-50 azaltılabilir.

• Çoklu doz insülin tedavisi alanlarda;

• Sahurda hızlı etkili (Humalog, Novorapid, Apidra), İftarda kısa etkili (NPH) insülin kullanılabilir.

• Sahur ya da iftardaki bolus dozları arttırılabilir ya da değiştirilmez.

• Ramazan öncesinde kullanılan İ/K ve İDF oranları değiştirilmez.

Hassanein M, Al-Arouj M, Hamdy O, Bebakar WMW, Jabbar A, Al-Madani A, et al.

Diabetes and Ramadan: Practical guidelines. Diabetes Res Clin Pract. 2017;126:303-

316.

Beslenme;

Su, ayran, maden suyu gibi şeker içermeyen içecekler rehidrasyonu sağlamak için iftar sahur arasında bolca tüketilmeli.

Oruç açılırken hurma, süt ve taze sıkılmış meyve suyu tercih edilebilir.

İftar ve Sahurda düşük glisemik indeksli karbonhidrat tüketilmeli

Tokluk hissini arttırması bakımından sahurdaki öğünde proteinlere ve düşük glisemik indeksli karbonhidratlara yer verilmeli,

Tatlı ve kızartılmış yiyecekler tüketilecekse iftarda tercih edilmeli, hızlı etkili insülin ile kontrol edilmeli,

Iftardan sonra gece boyu sık atıştırmalıklardan kaçınılmalı,

Aşırı kilo alımını ve kan yağlarının artışını önlemek için; meyve, süt ve ürünleri, baklagiller, tam tahılların tüketimine bolca yer verilmelidir.

teşekkürler