Очиқ кодли операцион тизимлар
TRANSCRIPT
Очиқ кодли операцион тизимлар
Jiyanbekov Xurshidbek Ravshanbekovich.
1.Эркин ва очиқ кодли дастурий таъминотлар
2.Очиқ кодли операцион тизимлар
3.Ўзбекистонда ЭОКДТ лардан фойдаланиш.
Муаммолар ва ечимлар
Очиқ дастурий таъминот
Очиқ дастурий таъминот – бу дастурий
таъминотни ишлаб чиқаришнинг шундай
усулики, унда дастурларнинг яратилаётган
дастлабки коди очиқ, яъни барчанинг кўриб
чиқиши ва ўзгартиришлар киритиши учун очиқ
бўлади. Очиқ дастурларнинг дастлабки кодлари
ёхуд жамоат мулки кўринишида, ёхуд «эркин»
лицензия шартларида – кодга ҳамиша кириш
мумкинлиги ва у дастурий таъминот билан бирга
тарқатилиши талаб қилинадиган, масалан, GNU
General Public License каби, кўринишда ишлаб
чиқарилади.
ЭОКДТ ишлаб чиқиш қуйидаги омилларга боғлиқ:
Интернетни мавжудлиги ва уни кенг оммавий тарқалиши дастурий таъминотни
ишлаб чиқишни марказлашмаган моделини яратиш имконини берди, унинг хизмати
муайян глобал тақсимланган инсонлар гуруҳини уларни қизиқтирадиган муаммони ечиш жиҳозидаги эҳтиёж сифатида намоён бўлиши;
Дастурий таъминот, катта бўлмаган ёпиқ тижорат компаниялари томонидан назорат
қилиниши мумкин бўлмаган, жаҳонтараққиётини критик ташкил қилувчиларидан бири эканлигини ҳамма томонидан тушуниб етилиши.
Тижорат потенциалини мавжудлиги. Дастурий таъминотни ишлаб чиқиш илмий
ҳамжамиятни тадқиқотларига жуда ўхшаш. Кўп ҳолларда илмий кашфиёт билан унинг иқтисодий самара бериши орасида узоқ муддат ўтади, аммо, вақт ўтиши билан
илмий кашфиётни тижорат кўрсаткичлари кутилганидан ҳам зиёд бўлади.
ЭОКДТни қўллаш соҳалари
ЭОКДТ сўнгги ўн йил ичида ҳаддан ташқари ўсиб, оддий иштиёқдан тижорат
дастурий таъминотига жиддий алтернативага айланди. Бугун, ЭОКДТ
қўлланмаларини жуда кенг доирасида, мобил телефондан (Motorola) тортиб то
космик учишларда (NASA) ҳаётни таъминлайдиган реал вақт тизимларигача
ишлатилмоқда. ЭОКДТ Интернетда мисли кўрилмаган тарзда тарқалди ва
жаҳон ахборот тармоғида кўп ишлатилмоқда.
Мутахассисларнинг баҳоларига кўра, Интернет билан боғлиқ ахборот
тизимларидан тахминан 80% ЭОКДТни қисман ишлатади ёки бутунлай унга
асослангандир.
ЭОКДТ айрим татбиқ соҳаларида таассурот қолдирадиган ютуқларга эришди.
Шундай соҳалардан бири (бундайлар ҳозирча кам сонли), Интернет тармоғига
киришни тақдим этишдир.
ЭОКДТ ХАВФСИЗЛИГИ
Ёпиқ тижорат дастурий таъминотини сотиб олинадиган қулфга ўхшатиш
мумкин, қайсики эшикга ўрнатилиши мумкин, аммо бўлакларга ажрата
олмайсиз. Шу сабабдан унга эҳтиёт калит борми ва у кимда қолганини билиб
бўлмайди. ЭОКДТни аксинча, ўзингиз ясаган қулф билан таққослаш мумкин.
Шундай қилиб сиз унинг ичида нима борлигини аниқ биласиз (чунки ЭОКДТ
дастурий таъминотни дастлабки кодларини тақдим қилади) ва калит фақат сизда
бор (чунки, сиз ўзингизга зарур бўлган пакетни ўзингиз дастлабки кодлардан
йиғасиз ва талаб қилинадиган барча кўрсаткичларни қийматини берасиз).
Юқорида барча келтирилганлардан ташқари, юзага келган хатоликни ёки
хавфсизликка таҳдидни бартараф қилиш учун дастлабки кодни оператив турлаш
имкони мавжуд.
ЭОКДТни ишончлилиги ва хавфсизлиги қуйидаги
уч принцип билан таъминланади:
Дастлабки коддан эркин фойдаланиш мумкинлиги. Дастлабки коддан эркин фойдаланиш мумкинлиги ишлаб чиқувчилар ва фойдаланувчиларга заифликларни, кўпинча уларни оммавий ошкора бўлишидан аввал, тезроқ топиб олиш ва тузатиш имконини беради. ЭОКДТнинг оммавий кўриш мумкин бўлган хатоликлар рўйҳатида санаб ўтилган кўпчилик заифликлари, даврий таҳлиллар ва аудитлар вақтида аниқланган бўлиб, сўнгра, уларни ишлатиш усуллари чиқгунга қадар тузатилган (масалан, жосуслик дастурлари);
Хавфсизликка ва ишончлиликка қатъий йўналганлик. Айтиш жоизки, Интернетнинг кўп қисми ишлайдиган ЭОКДТда ҳар доим, ишончлиликка ва функционалликка, фойдаланиш қулайлигига нисбатан кўпроқ аҳамият берилган;
Анъаналар. Очиқ лойиҳаларнинг аксарияти, кўп фойдаланувчили Unix ОТ тармоқ моделига асосланади, бунинг эвазига, улар жиддий хавфсизлик ва имтиёзларни бўлиниши тизимига таянадилар.
Eng yaxshi 10 ta ochiq kodli dasturlar
(Open Source)
OpenOffice.org 3.0
IBM Lotus Symphony
FireFox 3
Laconica
Fedora 9
Ubuntu 8.10
OpenSuSE 11
Novell JeOS
Ubuntu 8.04
Android
Doppix миллий операцион тизими
Муаммо ва ечимлар
ЭОКДТни ишлаб чиқариш ва
тарқатиш, тадбиқ этиш ахборот
ресурсларининг йўқлиги
Вилоятларда ОТ бўйича техник
кўмак марказларининг йўқлиги
ДТ лицензияларни сотиб олиш
чиқимларининг юқорилиги
Чет эл ишлаб чиқарувчиларнинг
измидалигимиз
www.doppix.uz
forum.doppix.uz
wiki.doppix.uz
ftp.doppix.uz
svn.doppix.uz
sn.doppix.uz
jabber.doppix.uz
www.opennet.uz
www.foss.uz
Маҳаллийлаштирилган
операцион тизимнинг йўқлиги
Дастурлар
Klatin
Kletters
Kverbos
KVocTrain
The blinKen
KEduca
Ktouch
KWordQuiz
Chemtool
Chemical
Free Pascal
KDevelop
Kalzium
Kbrush
Kgeography
Kig
KmPlot, MathPlot
Kpresentage
Kstars, Stellarium
Kturtle
Kanagram
Kiten
KDE grafik muhiti
OpenOffice.Org
Mozilla Firefox, Konqueror
Amarok, kmplayer
GIMP
Асосий Таълим Таълим
Веб ресурслар
www.doppix.uz forum.doppix.uz
wiki.doppix.uz
ftp.doppix.uz
svn.doppix.uz
sn.doppix.uz
jabber.doppix.uz
www.opennet.uz
www.foss.uz
Ўқув курслари ва қўлланмалар
Doppix 2008.0 операцион тизимини ўрнатиш бўйича қўлланма
Афзалликлар
Файл форматлари
Хавфсизлик
ОТ ларнинг солиштирма нархлари
Аппарат таъминотига талаблар
Файл форматлари
Барча оммабоп файл форматларини қўллаб-қувватлайди
Матн файллар
формати
Гиперматнли
файллар
формати
График
файллар
формати
Офис дастури
файллар формати
Мусиқа ва Видео
файллар формати
txt
ott
rtf
vor
sxw
stw
html
htm
xml
dhtml
jpg
bmp
gif
png
xcf
pix
matte
doc
xls
ppt
odt
ods
odp
mp3
ogg
wav
mpg
mpeg
avi
dat
dcm
ico
mng
jpe
psd
pgm
Архитектура
Windows Linux
Яқиндагина бир
фойдаланувчилик моделидан
кўп фойдаланувчилик
архитектурасига ўтди
Архитектураси нуқтаи
назаридан монолит тизим
ҳисобланади
Асосий таянчи график
интерфейс
Кўп йиллар давомида
сайқалланган кўп
фойдаланувчилик
архитектурасига эга
Архитектураси нуқтаи
назаридан модулли тизим
ҳисобланади
График интерфейсда ҳам,
консол режимида ҳам бирдек
ишлатиш мумкин
Лицензия модели
Windows Linux
Ёпиқ кодли операцион тизим
Кодининг ёпиқлиги билан
унинг хавфсизлиги
таъминланади
Лицензияси сотилади
GNU General Public License
ОТ нинг хавфсизлиги,
хавфсизлик бўйича энг
ишончли Unix ОТ си асосида
Бепул
Тармоқ ва дастурлар хавфсизлиги
Windows Linux
IP протоколининг химояси
сифатида IPSec очиқ
стандартини ўз ичига олган
SSH, SSL ва LDAP нинг ёпиқ
кодли шакли
Windows XP SP2 дан бошлаб
файрвол қўлланилади
IP протоколининг химояси
сифатида IPSec очиқ стандартини
ўз ичига олган
SSH, SSL ва LDAP нинг очиқ
кодли шакли
Файрволл ядро таркибида
Вируслар
Windows Linux
Сон-саноқсиз «вируслар»,
«қуртлар» ва «троянлар”
Деярли мавжуд эмас
Linux асосидаги операцион
тизимлар тарихида бор йўғи
40 тага яқин вируслар
аниқланган ва хозирги кунда
улар умуман хавф
туғдирмайди
Битта ишчи станцияга ДТ учун сарф этиладиган харажат
Процессор Қаттиқ диск
ҳажми Оператив
хотира Видео карта
Қўшимча
қурилмалар
Pentium IV 8 Гб 256 Мб 2 Мб
CD-ROM
ёки
DVD-ROM
Тавсия этиладиган талаблар
Процессор Қаттиқ диск
ҳажми
Оператив
хотира Видео карта
Қўшимча
қурилмалар
Pentium III 3 Гб 128 Мб 1 Мб
CD-ROM
ёки
DVD-ROM
Минимал талаблар
Аппарат таъминотига умумий талаблар
Техник кўмак хизмати
Microsoft Windows
RedHat Enterprise
Linux
Doppix 2008.0
Энг яқин
тех. кўмак пункти
Ишлаш вақти
Мутахасисни
чақириш
Қозоғистон
Олмаота ш.
09:00 – 18:00
Олмаота вақти
бўйича
Х
Россия Федерацияси
Москва ш.
09:30 – 18:00
Москва вақти
бўйича
Х
Ўзбекистон
Тошкент ш.
9:00 – 18:00
Тошкент вақти
бўйича
Алоҳида тўлов
асосида
ОТ
Мурожат
Техник кўмак хизмати
Microsoft Windows
RedHat Enterprise
Linux
Doppix 2008.0
Техник кўмак кўрсатиш нархи
Мурожат нархи
Мурожат сони
Мурожат тури
Мурожат тили
Жавоб муддати
90 кун: Бепул 90 кундан сўнг: $149
90 кун : Чексиз 90 кундан сўнг:1 марта
Интернет, электрон
почта, телефон
Рус ва Инглиз
2 ишчи куни
1 йилга: $299
Чексиз
Интернет, электрон
почта, телефон
Рус ва Инглиз
2 ишчи куни
1 йилга: 50 000 сўм
3 йилга: 120 000 сўм
Чексиз
Интернет, электрон
почта, телефон
Ўзбек ва Рус
2 ишчи куни
ОТ
Мурожат
Doppix Home Edition
Doppix Business Edition
Doppix Server Edition
ЎЗБЕКИСТОНДА ЭОКДТни ТАДБИҚ
ҚИЛИШНИНГ АСОСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ
ЭОКДТсоҳасида давлат сиёсатини шакллантириш
Аҳолини хабардорлигини оширишга қаратилган тадбирларни
ишлаб чиқиш ва қабул қилиш
Очиқ стандартларни аниқлаш ва татбиқ қилиш
ЭОКДТни техник амалга оширишнинг Режасини шакллантириш
ва тасдиқлаш
ЭОКДТни маҳаллийлаштириш лойиҳасини амалга ошириш
ЭОКДТнинг омилкорлик Марказлари ишини ташкил қилиш ва
фаолиятини бошлаш
ЭОКДТ ИМКОНИЯТЛАРИНИ ИЛК ИДРОКЛАШ Фойдаланувчиларни ва ишлаб чиқувчиларни ўқитиш ҳамда қайта
тайёрлаш
Пилот ташаббусларни амалга ошириш
ЭОКДТ соҳасида илмий тадқиқотлар олиб бориш
Молиялаштириш имтиёзларини ва дастурларини ишлаб чиқиш
Таълим муассасаларида ЭОКДТни татбиқ қилиш
ЎЗБЕКИСТОН ТАРАҚҚИЁТИ УЧУН
ЭОКДТнинг АҲАМИЯТИ
Кўпчилик мамлакатлар ЭОКДТдан фойдаланиш масаласини ўзларининг
қонунчилик, тавсиялар ва пилот ташаббуслар кўмаги билан кўриб чиқадилар.
Агар ЭОКДТ, дастурий таъминотни яна бир ишлаб чиқиш усулларидан
биригина бўлганида, турли мамлакатларнинг ҳокимиятларида уни махсус
мақсадга қаратилган тарзда ривожлантиришларига сабаб бўлмас эди.
ЭОКДТни ишлатиш мамлакатга эътироз қилиб бўлмайдиган бир талай
афзалликларини келтириб чиқариши мумкин, айниқса молиявий ресурслари
чекланган ривожланаётган мамлакатлар учун. Ўзбекистон учун, ЭОКДТни
татбиқ қилиш сабабларини кўриб чиқишда, уни стратегик, иқтисодий ва
ижтимоий таркибий қисмларини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ.
ХУЛОСА
ЭОКДТ аллақачон текширилган ва шаклланган, АКТ
инфратузилмаларини қуриш йўналишида ривожланаётган давлатларга
кўпгина имкониятларни таклиф қилаётган, АКТ соҳасида рақобатни
ривожлантираётган ва дастурий таъминотни бирор бир якка етказиб
берувчисига қарам бўлишни камайтирадиган ечимдир. Бундан
ташқари, ЭОКДТни ишлаб чиқиш ва ишлатиш, ахборот тизимлари
орасидаги уйғунлашувни юқори даражасига олиб чиқишга ва улар
орасида маълумотлар алмашишни соддалаштиришга кўмак беради.
Эътиборингиз
учун раҳмат!!!