Konspekt Imi i nazwisko prowadzcego : Marcin Jeruzal Temat: Eksploatacja i obsuga pojazdu, obsuga ukadu zasilania, obsuga sprzga, skrzyni biegw, ogumienia, ukadu kierowniczego, ukadu hamulcowego i obwodw owietlenia Cel strategiczny: zaznajomi z budow i dziaaniem oraz obsug zespow i mechanizmw samochodu zaznajomi z zasadami kontroli zespow i mechanizmw samochodu przedstawi typowe objawy oraz przyczyny usterek omwi w jaki sposb unika przyczyn usterek

Metoda: wykad, wyjanienie, pokaz plansz, pokaz z uyciem modeli i makiet, pokaz z uyciem programu na CD, pokaz filmu DVD, test wyboru przy uyciu programu CD jako metoda sprawdzenia wiadomoci.

rodki dydaktyczne: tablica, flamastry, wskanik, odtwarzacz DVD, TV, komputer , rzutnik multimedialny, Korzystne jest wykorzystanie Vademecum wykadowcy

Cele operacyjne: Po przeprowadzeniu zaj suchacz powinien: zna podstawowe mechanizmy i budow samochodu ciarowego zna prawidow eksploatacje samochodu umie kontrolowa mechanizmy samochodu ciarowego umie zapobiega podstawowym przyczynom ewentualnych awarii potrafi oceni ogolny stan techniczny mechanizmw samochodu ciarowego

1. Cz organizacyjna (wstpna):

1

powitanie suchaczy sprawdzeni listy obecnoci podanie tematu i celu lekcji

2. Cz zasadnicza: Eksploatacja i obsuga pojazdu. W budowie samochodw ciarowych czy autobusw wystpuj dokadnie takie same zespoy i mechanizmy jak w samochodach osobowych i ich zasada dziaania w wikszoci przypadkw jest taka sama. Jednake na wielko samochodw ciarowych czy autobusw mechanizmy musz by wiksze i wytrzymywa wiksze obcienia. W duych pojazdach na ramie mocowany jest silnik i wszystkie zespoy podwozia oraz na ramie mocowane jest nadwozie (zalene od przeznaczenia pojazdu) z wydzieleniem miejsca, z ktrego kierowca moe tym pojazdem kierowa. W zwizku z przeznaczeniem pojazdu mog wystpowa jeszcze inne mechanizmy lub urzdzenia, ktre pokrtce bd tu omwione. Nie s to jednak zajcia dla mechanikw, lecz dla kierowcw, ktrzy musz wiedzie jak dba o pojazd w czasie jego eksploatacji i eby bya ona tania, oraz jakie przyczyny w ukadzie czy mechanizmie powoduj wystpowanie okrelonych objaww. Cz z nich kierowca bdzie musia umie sam rozpozna i usun na drodze. SILNIK W duych pojazdach ze wzgldu na koszty stosuje si przede wszystkim silniki o zaponie samoczynnym (diesla), jednake tak samo jak w silnikach benzynowych czterosuwowych prawidow prac zapewniaj ukady: zasilania, smarowania, chodzenia. Ukad zasilania - suy do doprowadzania do silnika paliwa w odpowiedniej iloci i rozpylenia go w komorze spalania w odpowiednim momencie i odpowiednio wysokim cinieniem. Powietrze doprowadzane jest do silnika (komory spalania w cylindrze) przez filtr powietrza odpowiednimi kanaami. Najczstsza przyczyna niesprawnoci ukadu zasilania jest jego zapowietrzenie si. Dzieje si tak wtedy, gdy do paliwa dostan si czstki powietrza lub gdy silnik nie jest przez duszy czas uruchamiany. Oczywicie ukad si zapowietrzy, gdy bdzie naprawiany albo regulowany lub gdy zostanie wymieniony filtr paliwa. Odpowietrzanie ukadu zasilania zaczynamy od elementw najbliszych zbiornikowi paliwa, a wic: odstojnik, filtr paliwa, pompa wtryskowa, przewody wysokiego cinienia, wtryskiwacze. W odstojniku, filtrze paliwa i pompie wtryskowej s umieszczone ruby odpowietrzajce, ktre naley odkrca i zakrca, a przestan pojawia si w wylatujcym przez nie paliwie pcherzyki powietrza. Podobnie postpujemy z kocwkami przewodw wysokiego cinienia i wtryskiwaczami. Sprawno ukadu zasilania zaley rwnie od jakoci (a wic czystoci) uywanego paliwa. Nie naley stosowa paliwa niewiadomego pochodzenia. Wlot powietrza do komory spalania i wylot z niej spalin sterowany jest przez otwierajce si na przemian zawory ssce i wydechowe. Regulujc luzy zaworowe naley pamita, e zawory ssce maj mniejsze luy ni zawory wydechowe (waciwe wielkoci luzw zaworowych zawarte s w instrukcji kadego pojazdu). Jazda samochodem ciarowym przy zimnym silniku moe by powodem do nadmiernego dymienia i nie jest zalecana na wysokich obrotach silnika. Nastpuje wtedy szybsze zuywanie 2

pracujcych ze sob elementw silnika. Przy rozruchu zimnego silnika o zaponie samoczynnym naley zawsze wczy wiece arowe (jeli jest oddzielny wcznik) i wyczy zbdne odbiorniki prdu. Po uruchomieniu silnika naley unika wykorzystania penej mocy silnika oraz natychmiastowego ruszania z miejsca. W zimie naley tankowa paliwo zimowe jak najczciej i do pena zbiornika. Dodanie do oleju napdowego benzyny lub nafty obniy krzepliwo paliwa. Ale nie wolno tego robi, jeeli pojazd wyposaony jest wyposaony w dodatkowy podgrzewacz paliwa.

Naley dba o prawidowe dziaanie i wyregulowanie poszczeglnych urzdze, gdy maj one wpyw na oszczdne zuycie paliwa

SPRZGO 3

Obsuga sprzga-obsuga sprzga obejmuje sprawdzanie i regulacj jaowego skoku pedau sprzga oraz niekiedy smarowanie oyska wyciskowego i niektrych elementw ukadu sterowania, jeeli wymagane takie jest zawarte w fabrycznej instrukcji obsugi. Sprzga hydrauliczne naley uzupenia w nich pyny w zbiorniczku pompy, a w razie potrzeby odpowietrzy ukad. Do czynnoci obsugowych sprzga naley rwnie oczyszczenie otworu ciekowego w osonie obudowy sprzga oraz otworw wentylacyjnych. Zatkanie otworu ciekowego moe spowodowa zaolejenie okadzin tarczy sprzgowej w przypadku przeciekw oleju z silnika lub skrzyni biegw. Naprawa i obsuga sprzga. Trwao sprzga w znacznej mierze zaley od jego obsugi. Najczciej zdarza si kilka typowych niedomaga sprzga: polizg, wibrowanie podczas wczania, niezupene wyczanie, haaliwo, szybkie zuywanie si okadzin ciernych. Polizg sprzga jest bardzo szkodliwy dla okadzin ciernych. Wystpuje on podczas jazdy pod gr, w czasie ruszania z miejsca lub podczas zwikszania szybkoci jazdy. Polizg sprzga wykrywa si najatwiej przy ruszaniu z miejsca. W tym celu zaciga si hamulec pomocniczy, wcza si jeden z wyszych biegw i powoli wcza si sprzgo przy rwnoczesnym stopniowym naciskaniu na peda przyspieszenia. Jeeli sprzgo jest w dobrym stanie, to powinno ono mocno sprzga wywoujc zatrzymanie silnika. Polizg sprzga moe by wynikiem wielu bdw, np. zaolejenia tarczy ciernej, zbyt maego luzu pedau sprzga, osabionych lub popkanych spryn dociskowych, zuycia si okadzin ciernych itp. Zaolejenie powierzchni tarcz ciernych sprzga suchego moe nastpi wskutek wyciekania smaru z oyska oporowego sprzga lub z oyska waka sprzgowego, rzadziej SKRZYNIA BIEGW Skrzynia biegw umoliwia ekonomiczne wykorzystanie mocy silnika. W czci samochodw ciarowych maj zastosowane 5 biegowe skrzynie (w starszych modelach moe by mniej) a w nowszych autach moe by ich znacznie wicej. Przed uytkowaniem samochodu trzeba si zapozna z instrukcj obsugi pojazdu. Jeeli skrzynia jest wyposaona w pomp olejow, to podczas holowania takiego pojazdu wskazane jest ustawienie dwigni zmiany biegw w pooeniu neutralnym. W celu uruchomienia silnika samochodu przez holowanie zaleca si uywa poczenia sztywnego i wczy 2 lub 3 bieg. Obsuga skrzyni biegw ogranicza si do sprawdzania poziomu, uzupeniania i wymiany oleju oraz do obserwacji jej dziaania podczas jazdy i ogldzin przed i po pracy. Poziom oleju przekadniowego w skrzyni biegw powinien siga otworu wlewowego, ktry jest zarazem otworem kontrolnym. Otwr wlewowy umieszczony jest zazwyczaj z boku obudowy skrzyni. Poziom oleju naley sprawdza podczas kadej obsugi okresowej i w razie potrzeby uzupenia olej takim samym gatunkiem, jaki znajduje si w skrzyni biegw. Podczas ogldzin skrzyni biegw na postoju i po powrocie z trasy naley zwraca uwag na szczelno pocze obudowy i pokryw. Szczelno pocze sprawdza si rwnie przed umyciem samochodu, poniewa wtedy s lepiej widoczne wszelkie wycieki. Podczas krtkich przerw w pracy naley rwnie sprawdza temperatur obudowy skrzyni przez dotyk rk. Silne nagrzewanie obudowy wiadczy o niewaciwym stanie technicznym skrzyni biegw.

OGUMIENIE 4

Opony poredniczc w kontakcie pojazdu z nawierzchni w duej mierze decyduj o bezpieczestwie ruchu. Opony przenosz si napdowe i hamowania oraz siy poprzeczne; ich wasnoci fizyczne decyduj o granicznych obcieniach dynamicznych pojazdu. Podstawowymi kryteriami oceny opon s: - Zachowanie w ruchu prostoliniowym, - Stateczno na zakrcie, - Przyczepno na rnego rodzaju nawierzchniach, - Przyczepno w rnych warunkach atmosferycznych, - Kierowalno, - Komfort (tumienie drga, haas), - Trwao, - Ekonomiczno eksploatacji. Eksploatacja: Podstaw waciwej eksploatacji opon jest ich odpowiedni dobr, zgodnie z zaleceniami producenta pojazdu i producenta opon. W celu zapewnienia maksymalnej trwaoci i maksymalnego bezpieczestwa naley take przestrzega wskaza producenta dotyczcych konserwacji, obsugi, skadowania i montau opon. W odniesieniu do opon zamontowanych na koach samochodu naley sprawdzi: - czy koa s wyrwnowaone (czy zapewniaj optymalne toczenie si), - czy na wszystkich koach zastosowano koa tego samego typu, - czy typ opon jest odpowiedni dla danego pojazdu, - dla jakiej maksymalnej prdkoci dopuszczone s dane opony, - czy maj dostateczn gboko rzeby bienika. Jeli gboko rzeby bienika opon jest zbyt maa, to prcz zmniejszonej przyczepnoci odpowiednio mniej materiau chroni znajdujce si pod bienikiem opasanie lub zbrojenie, a wic mniejsza jest mechaniczna wytrzymao opony. Zbyt maa gboko rzeby bienika wpywa wyranie na zmniejszenie przyczepnoci, szczeglnie przy jedzie po mokrej nawierzchni. Wraz ze zmniejszeniem si gbokoci rzeby bienika wzrasta progresywnie droga hamowania. UKD KIEROWNICZY Ukad kierowniczy umoliwia skrcanie przednich k pojazdu oraz oraz utrzymanie nadanego kierunku jazdy. Czynnoci kontrolne tego ukadu polegaj na sprawdzeniu (wizualnym) stanu pocze drkw kierowniczych. Wszelkie lady skrzywie, pkni lub odksztace kwalifikuj pojazd do naprawy, po ktrej trzeba ustawi geometri k. Wszelkie wycieki oleju z przekadni kierowniczej musz by natychmiast usunite a poziom oleju uzupeniony tym samym olejem. Wszystkie luzy w ukadzie kierowniczym powoduj powstanie tzw. luzu jaowego, ktry jest sprawdzany na kole kierowniczym przy koach przednich ustawionych na wprost Zbyt duy luz wskazuje, e pojazd jest nie sprawny. Przyczyn zwikszonego oporu przy obracaniu kierownic moe by zbyt niski poziom oleju w hydraulicznym ukadzie wspomagania, jak rwnie ze ustawienie k (za geometria) UKAD HAMULCOWY 5

W pojazdach silnikowych maj zastosowanie ukady hamulcowe: hydrauliczne pneumatyczne hydrauliczno pneumatyczne (hydrauliczne hamulce i pneumatyczny ukad wspomagajcy)

W hydraulicznych ukadach hamulcowych kontroluje si: szczelno przewodw (czy nie ma wyciekw pynu hamulcowego), poziom pynu w zbiorniczku pompy hamulcowej ( uzupenianie tym samym pynem hamulcowym), skok jaowy pedau hamulca ( gdy peda nie stawia oporu lub gdy pen skuteczno hamowania uzyskuje si dopiero po kilkakrotnym naciniciu pedau oznacza to, e ukad jest zapowietrzony i naley go odpowietrzy), rwnomierno hamowania poszczeglnych k. W niektrych pojazdach stosowane s hamulce pneumatyczne tzn. szczki hamulcowe uruchamiane s przez siowniki pneumatyczne ( powietrzne). wskazania manometru cinienie powietrza w zbiorniku, szczelno przewodw, nacig paska napdu sprarki (zbyt may nacig moe spowodowa, e sprarka nie bdzie pracowaa wydajnie , zbyt mocny szybsze zuywanie oysk) w okresie zimowym trzeba sprawdza poziom alkoholu metylowego w odmraaczu (przed zim odmraacz musi by dokadnie przemyty i napeniony alkoholem metylowym a na wiosn alkohol usuwamy) rwnomierno hamowania poszczeglnych k.

Wod i zanieczyszczenia ze zbiornika powietrza naley usuwa w okresie wiosenno-letnim raz na tydzie Zbyt dua ilo wody w zbiorniku spowoduje zmniejszenie cinienia przy kadym hamowaniu oraz skrcenie czasu napeniania zbiornika spronym powietrzem. Skuteczno hamulcw w samochodzie ciarowym sprawdza si poprzez pomiar siy hamowania i opnienia hamowania. W pneumatycznych, dwuobwodowych ukadach hamulcowych, gdy jeden z obwodw bdzie nieszczelny to wieloobwodowy zawr bezpieczestwa umoliwi zasilanie powietrzem nieszczelny obwd. W czasie holowania samochodu ciarowego, w ktrym jest niesprawny silnik, a wic nie dziaa sprarka powietrza, kierujcy tym pojazdem powinien odczy hamulec postojowy gdy brak jest powietrza w ukadzie. Przy duszym holowaniu odczy nawet wa napdowy. Hamujc samochodem wyposaonym w pneumatyczny ukad hamulcowy naley na przemian wciska i zwalnia peda hamulca (z wyczuciem), a peda sprzga wciska w ostatniej fazie hamowania. W wielu nowoczesnych samochodach instalowane s systemy ABS i ASR. System ABS zapobiega blokowaniu k w czasie hamowania a wic wpadniciu k w polizg. Jeeli taki system jest, to na liskiej drodze w czasie hamowania zaleca si wyczy sprzgo (wcisn peda sprzga). Trzeba wwczas pamieta, e nie bdzie dziaa hamulec tzw. grski. System ASR w samochodzie zapobiega jaowemu obracaniu si k na liskiej nawierzchni oraz znoszeniu tyu pojazdu czonowego na uku drogi' 6

Po uruchomieniu silnika kierujcy powinien zawsze sprawdzi cinienie powietrza na manometrze. Nie wolno rozpocz jazdy, jeeli w ukadzie pneumatycznym nie ma wystarczajcej iloci powietrza, poniewa ukad hamulcowy nie bdzie dziaa. Wszelkie czynnoci regulacyjne w ukadzie hamulcowym (hydraulicznym czy pneumatycznym) powinny by przeprowadzone na stacji obsugi.

7

3. Cz kocowa Podsumowanie i kontrola opanowania materiau : Prezentacja pytan testowych na ekranie, suchacze odpowiadaja, prowadzcy zaznacza podane odpowiedzi i sprawdza ich poprawno. (opcja nauka) wykorzsta CD Podanie i omwienie pracy domowej: Opanowanie wiadomoci dotyczcych podanego materiau a w stopniu umoliwiajcym dalsz sprawn nauk przepisw ruchu drogowego

8