obrada drveta seminarski

Seminarski rad

OBRADA DRVETA

Seminarski rad Tehnološki procesi

2

Sadržaj

Uvod................................................................................................................................................ 4

1.1 Osobine drveta ...................................................................................................................... 4

1.2. Upotreba drveta u građevinarstvu i drugim privrednim granama ........................................ 4

2. Proizvodnja rezanog drveta......................................................................................................... 5

2.1. Vrste rezanog drveta ............................................................................................................ 5

2.2. Tehnika struganja................................................................................................................. 5

3. Izrada furnira............................................................................................................................... 6

3.1. Izrada furnira struganjem..................................................................................................... 7

3.2. Izrada furnira rezanjem ........................................................................................................ 7

3.3. Izrada furnira ljuštenjem ...................................................................................................... 8

4. Proizvodnja šperovanog drveta ................................................................................................... 9

4.1. Šperploče.............................................................................................................................. 9

4.2. Panel-ploče......................................................................................................................... 10

4.3. Iverica ................................................................................................................................ 10

5. Alatne mašine za obradu drveta ................................................................................................ 11

Listovi testera jarmača .............................................................................................................. 11

Mašine za razdvajanje ............................................................................................................... 11

5.1. Jarmače .............................................................................................................................. 12

5.2. Trakaste testere .................................................................................................................. 13

5.2.1. Stone trakaste testere................................................................................................... 13

5.2.2. Rastružne trakaste testere............................................................................................ 13

5.2.3. Trakaste testere trupčare ............................................................................................. 13

5.3. Kružne testere .................................................................................................................... 14

5.4. Lančane testere................................................................................................................... 14

5.5. Rendisaljke......................................................................................................................... 14

5.5.1.Ravnalice...................................................................................................................... 15

5.5.2. Debljače ...................................................................................................................... 15

5.6. Glodalice ................................................................................................................................ 15

5.6.1. Stone glodalice............................................................................................................ 16


3

5.6.2. Visokoturažne glodalice.............................................................................................. 16

5.6.3. Nadstone glodalice...................................................................................................... 17

5.6.4. Kopirne glodalice........................................................................................................ 17

5.6.5. Glodalice za zupce ...................................................................................................... 17

5.7. Bušilice .............................................................................................................................. 18

5.7.1. Bušilice za uzdužne rupe ............................................................................................ 18

5.7.2. Bušilica za čvorove ..................................................................................................... 18

5.8. Brusilice ............................................................................................................................. 19

5.8.1. Trakaste brusilice ........................................................................................................ 19

5.8.2. Valjkaste brusilice....................................................................................................... 20

5.8.3. Pločaste brusilice ........................................................................................................ 20

5.9. Strugovi.............................................................................................................................. 20

5.9.1. Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu ........................................................................... 21

5.9.2. Automatski strugovi.................................................................................................... 21

5.10. Mašine za razdvajanje ...................................................................................................... 21

5.11. Ljuštilice za furnir ............................................................................................................ 22

5.12. Mašine za obradu deformacijom...................................................................................... 22

5.13. Kombinovane i specijalne mašine ................................................................................... 23

6. Zaključak................................................................................................................................... 24

7. Literatura................................................................................................................................... 25


4

Uvod

1.1 Osobine drveta

Drvo je zahvalan materijal pre svega zato što se može višestruko koristiti, a rušenje

građevina od drveta se svodi na njihovo rastavljanje. Nosivost drveta je velika, a savremena

tehnologija omogućava pravljenje nekada nezamislivih drvenih nosača od tzv. „lepljenog

lameliranog drveta“, kod koga se tanke daske međusobno spajaju pomoću posebnih lepila pod

presom. Drvo je otporno na razne uticaje i, naizgled paradoksalno, drveni delovi konstrukcije

otporniji su na vatru od čeličnih ekvivalenata.

1.2. Upotreba drveta u građevinarstvu i drugim privrednim granama

Drvo se može koristiti delimično ili potpuno obrađeno. Delimično obrađeno je pogodno

samo za privremene građevine, jer se razne štetočine mogu naseliti u drvene delove građevine

ukoliko sa njih nije odstranjena kora. Obrađeno drvo u obliku greda, talpi, dasaka, stubova ili

oblica koristi se za izradu trajnih konstrukcija. U građevinarstvu se drvo može koristiti za sve

delove zgrade: za zidove (kod brvnara), za stubove, grede itd. U građevinskim konstrukcijama

drvo se deli na dve klase: tvrdo i meko drvo. U prvu klasu spadaju lišćari: hrast, bukva, cer,

granica itd, a u drugu uglavnom četinari: jela, smrča, ariš, bor, ali i topola. Meko drvo je manje

nosivosti, ali je i lakše za obradu i prevoz od tvrdog drveta, te se zbog toga češće koristi. Osim u

građevinarstvu, u kome se koristi i kao konstruktivni, ali i kao završni materijal (lamperija,

parket, brodski pod itd.), drvo se koristi i u industriji nameštaja i u drugim raznim industrijama:

industriji papira, hrane, posuđa, tekstila itd.


5

2. Proizvodnja rezanog drveta

Proizvodnja rezanog drveta predstavlja jednu od najstarijih i najvažnijih grana drvne

industrije. Rezanje predstavlja osnovnu operaciju u proizvodnji rezanog drveta a sastoji se u

rastavljanju oblog drveta na više delova prizmatičnog oblika pomoću alata – testere. Testera se

može pokretati ručno ili mehanički, u pilanama se upotrebljavaju testere koje se pokreću

mehanički.

2.1. Vrste rezanog drveta

Sistem klasifikacije rezane građe veoma je složen iz više razloga: rezana građa proizvodi

se iz velikog broja vrsta, dimenzija i kvaliteta pilanskih trupaca; rezana građa upotrebljava se na

različite načine i u različite svrhe; tehnički propisi o preuzimanju rezane građe razvijali su se

empirijski, a običaj i navike na tom području predstavljaju smetnju da se pojednostavi sistem

klasifikacije rezane građe.

Rezana građa četinara i lišćara razvrstava se po kvalitetu na osnovu standarda ili specifikacija,

koje su sastavni deo kupoprodajnih ugovora rezane građe. Rezna građa se može podeliti na

rezanu građu za neposrednu upotrebu i rezana građa za dalju preradu.

2.2. Tehnika struganja

Razlikujemo sledeće postupke rezanja trupaca:

uzdužno rezanje prizmiranje četvrtinsko rezanje


6

Rezanje uzdužno(Slika 1a) je način rezanja kojim se prirodni oblik trupaca rastavlja paralelnim

uzdužnim rezovima u daske jednake ili različite debljine. Ovo rezanje može biti simetrično i

asimetrično, a broj dasaka paran ili neparan; kada je broj neparan, centralna daska je s

uklopljenim srcem, a kada je parna, dve srednje daske su s prerezanim srcem.

Prizmiranje (Slika1b)je način rezanja kojim se prirodna forma trupca reže na prizmu pri čemu se

dobija daska jednake šiirine. Kod prizmiranja trupac se reže na daske u dva maha. Kod drugog

rezanja obrće se prizma na bok, za 90°, i razrezuje na daske. Visina prizme odnosno širina daske

uslovljena je prečnikom i kvalitetom trupca i trgovačkim propisima po maksimalnoj širini rezane

građe.

Četvrtinsko rezanje (Slika 1c)kod njega trupci se najpre razrežu a zatim se učetvrte. Svaka takva

četvrtina se dalje prerađuje. Rezanje se vrši testerom jarmačom ili trakastom testerom. Rezanje

postaje sve uže, dok na kraju ne ostane jedna četvrtina.

a)

b) c)

Slika 1 – Tehnika struganja. a)struganje uzdužno, b)tehnika prizmiranja, c)rezanje na četrvt

3. Izrada furnira

Furniri su tanki listovi drveta dobijeni struganjem, rezanjem ili ljuštenjem. Debljina

listova furnira iznosi od 0.2 do 10.0 mm, najčešće su debljine od 0.5 do 3.5 mm.


7

Prema tehnološkom procesu prizvodnje furnir se deli na strugani, rezani i ljušteni. Prema načinu

obrade furniri se dele na okrajčene i neokrajčene. Prema načinu pripreme furniri se dele na

plemenite i slepe. Strugani i rezani furniri se upotrebljavaju za oplemenjavanja lica nameštaja, za

oblaganje dvorana, za intarzijske radove i sl.

To su plemeniti furniri kojim se iskorišćavaju estetska svojstva drveta: boja, tekstura i sjaj.

debljina ovih furnira iznosi od 0.5. do 1.0 mm, a izuzetno 2.0 mm.

Slepi furniri, ili unutrašnji ili donji furniri, zovu se furniri koji služe kao podloga plemenitom

furniru. pri upotrebi slepog furnira ne iskorišćavaju se estetska svojstva drveta. Debljina slepog

furnira je uvek veća od debljine plemenitog furnira. Za slepi furnir upotrebljava se lošiji furnir

relativno homogene strukture, i to od topolovine, lipovine, bukovine, javorovine i drugih vrsta.

3.1. Izrada furnira struganjem

Furniri se mogu izrađivati struganjem na furnirskom jarmu ili segmentnoj kružnoj testeri.

Testera je debela oko 0.9 mm, zubi su joj trouglasti, razvrnuti naizmenično na obe strane, na

svaku od 0.25 do 0.30 mm, a mogu rezati u oba smera. Prečnik testere je 2050 mm, broj

okretanja 488 o/min a brzina rezanja 52 m/s.

Pre struganja drvo ne treba omekšavati, pa mu se ne menja boja. Ipak je izrada furnira

struganjem napuštena jer se preko polovine skupog drveta pretvara u strugotinu.

3.2. Izrada furnira rezanjem

Trupci za furnire se razrezuju trakastom testerom ili na horizontalnoj jarmači. Dobijeni

komadi zagreju se, okorevaju, očiste četkama i iz njih se uklone strana tela, npr. komadi kamena

ili metala, a zatim se prerađuju na mašini s furnirskim nožem. Mašina za proizvodnju furnira

rezanjem može biti horizontalna i vertikalna.

Rezni furniri mogu se sušiti prirodno kada su povoljni uslovi, leti, a preko cele godine se mogu

sušiti u sušarama za furnire.


8

3.3. Izrada furnira ljuštenjem

Sirovine za proizvodnju ljuštenog furnira su trupci za ljuštenje od drveta bukve, javora,

lipe, breze, topole, jasike, vrbe i nekih vrsta četinara. Ljušteni furnir proizvodi se na ljuštilicama,

konstruisanim na principu teških strugarskih mašina. Ljušteni furnir služi pretežno za

proizvodnju šperovanog drveta. Ljuštilica je teška tako da se ne trese za vreme ljuštenja.

Zagrejan, očišćen, pregledan i prekraćen trupac namesti se pomoću dizalice ili automatski u

ljuštilicu, obradi se na oblik valjka a zatim ljušti. Za vreme ljuštenja trupac se okreće oko svoje

uzdužne ose, a k središtu mu se približava nož. Nož se odbija od vetikalne ravni koja dodiruje

trupac za slobodni ugao α=0...5° (Slika 2) koji se na modernim ljuštilicama smanjuje jer bi se

brzo trošio i delovao poput kočnice, pa bi se za ljuštenje tropilo previše energije.

Nož je naoštren pod uglom β=15...23°. Slobodni ugao i ugao pod kojim je narezan nož zajedno

čine ugao rezanja γ=α+β različit za različite vrste drveta. Pritisna letva namešta se iznad oštrice

noža u vertikalnom smeru.

Furniri se suše da im se sadržaj vlage svede na 6...8% kako bi se mogao lepiti. Furniri se suše u

tunelskim sušionicama koje imaju 2 do 6 spratova, a suše se pri temperaturi od 130°C a neke

vrste drveta i 170°C.

Čvorovi se mogu odstraniti iz furnira ručno ili mašinom i na njihovo mesto da se zalepi komadić

drvenog furnira od iste vrste drveta, jednake debljine, podjednake boje i teksture. Raimannov

automat za krpljenje furnira može u minutu iseći i zakrpiti od 20 do 30 čvorova.

Slika 2 – Postavljanje noža i pritisne letve za ljuštenje trupaca različitih prečnika


9

4. Proizvodnja šperovanog drveta

Šperovano drvo se dobija lepljenjem furnirskih listova ili rezanog drveta i furnirskih listova. Deli

se na:

- Furnirske ploče (Šperploče)

- Stolarske ploče (Panel-ploče)

4.1. Šperploče

Šperploča je sastavljena od neparnog broja unakrsno slepljenih furnirskih listova. dele se

na obične, brodske i avionske. Obične šperploče se izrađuju od ljuštenih furnirskih listova.

Listovi se lepe tako što se listovi iznad i ispod centralnog lista moraju lepiti istim redosledom s

obzirom na vrstu drveta, smer vlakana, fizička svojstva, debljinu i sadržaj vlage.

Obične šperploče debljine 3,4,5 i 6 mm izrađuju se od tri furnirska lista, ploče debljine 7 mm od

tri ili pet furnirskih listova, ploče debljine 8,10 i 12 mm izrađuju se kao i obične, ali lepilo treba

da je otporno prema vodi, pa se upotrebljavaju na brodovima. Brodske šperploče mogu se

izrađivati i deblje od običnih. Avionske šperploče izrađuju se od vrlo tankih furnirskih listova, a

lepe se lepilima na bazi veštačkih smola, a upotrebljavaju se za gradnju aviona i jedrilica.

Prednosti šperploča u odnosu na puno masivno drvo jesu: postojanost oblika,jednolika čvrstoća,

veća savitljivost, ekonomičnost i mogućnost proizvodnje velikih površina, otpornost prema

pucanju pri ukucavanju eksera i bušenju. Šperploče se kod nas najčešće izrađuju od bukovine.

Furniri se mogu premazivati lepilom i u mašini za sastavljanje furnira (spajačice). Kroz spajačicu

za uzdužno sastavljanje furniri se transportuju u smeru vlakanaca brzinom od 3 do 38 m/min, a

kroz spajačicu za poprečno sastavljanje poprečno na taj smer brzinom od 1 do 5 m/min. Lepak

veže za vreme transportovanja kroz mašinu.

U proizvodnji šper – ploča lepak se nanosi na obe strane srednje ploče pomoću mašine koja ima

2 ili 4 vljka. Valjci imaju površinu od gume ili metala, a izbrazdani su na različite načine.


10

4.2. Panel-ploče

Panel ploča sastoji se od srednjeg sloja sastavljenog od letvica ili ljuštenog funira i

obložnih furnira kojima je smer vlakana poprečan u odnosu na smer valakana letvica. Letvice i

obložni furniri spojeni su lepkom. Panel – ploče debele su od 13 do 45 mm. Za ploče debele od

13 do 20 mm iznosi tolerancija 0.5 mm, a za ploče od 22 do 45 mm 0.8 mm. Tolerancija za

dužinu i širinu iznosi 5 mm. Razvrstavaju se prema kvalitetu obložnih furnira na klase I/II i

II/II.

Srednji sloj od ljuštenog furnira kvalitetniji je od letvica, ali je skuplji, jer su furniri skuplji od

rezanog drveta.

Obe strane srednjeg sloja panel – ploče se namažu lepkom, oblože rezanim ili ljuštenim

furnirima mekih lišćara, parene bukovine debelim od 2 do 4 mm i presuju u hidrauličkoj presi,

gde lepak otvrdnjava usled delovanja toplote pod pritiskom. Nakon resovanja ploče treba da

odleže najmanje 2 nedelje; za to vreme završi sve vezanje lepka i vlaga se u pločama jednolično

rasporedi.

Ploče se krajče kružnim testerama na definitivne dužine i širine i na pravougaoni oblik, a zatim

bruse kao šperploče. Pri isporuci iz fabrike ploče treba da imaju oko 10% vlage.

4.3. Iverica

Iverica je ploča od strugotine drveta ili drugih ligno – celuloznih materijala slepljenih

organskim bezivom pod delovanjem toplote, pritiska, vlage i katalizatora. Ploče iverice se

razvrstavaju prema zapreminskoj težini na lake, srednje teške i teške. Lake ili izolacione iverice

imaju zapremisku težinu od 0.25 do 0.40 g/cm3. Upotrebljavaju se za izolaciju zvuka i toplote.

Najviše se proizvode srednje teške iverice koje mogu biti jednoslojne ili višeslojne.

Upotrebljavaju se za nameštaj, vrata, unutrašnja uređenja, pregradne zidove, unutrašnjost

brodova i gradnju kuća. Za 1 m3 iverice potrebno je od 2.2 do 2.5 prostornih metara drva. Za

proizvodnju iverja razvile su se dve vrste mašina, jedne ga izrađuju rezanjem noževima, a druge

mlevenjem. Noževi mašina za izradu iverja rezanjem, koji određuju dužinu iverja, razmaknuti su

od 20 do 40 mm.


11

5. Alatne mašine za obradu drveta

Mali otpori rezanja i male količine toplote koje se razvijaju na oštricama alata

omogućavaju velike brzine rezanja (do 90 m/s), velike brzine pomaka (do 80 m/min) i velike

brojeve obrtaja (do 28.000 o/min) koji su karakteristični za te mašine.

Razvrstavanje mašina za obradu drveta vrši se prema području primene, prema vrsti obrade,

prema ugrađenom alatu i prema drugim kriterijumima. U sledećoj tabeli usvojeno je

razvrstavanje prema primenjenom alatu.

Razvrstavanje mašina za obradu drveta

Tabela1

Vrsta drveta Grupe mašina Primenjeni alati

Obrada skidanjemstrugotine

JarmačeTrakaste testereKružne testereLančane testere

RendisaljkeGlodalice

Lančane glodaliceBušiliceBrusiliceStrugovi

Listovi testera jarmačaBeskonačne trakaste testereKružne testereLančane testere

Vratila s noževimaGlodala, glave s noževima

Lančana glodalaBurgijeBrusne folijeStrugarski noževo

Obrada bez skidanjastrugotine

Mašine za razdvajanjeMašine za obradudeformacijom

Sečiva za odrezivanje, prorezivanje icepanjeModeli, matrice, patrice, žigovi

Kombinovana obrada

Prostorno kombinovanemašineTehnološki kombinovanemašine

Grupa nezavisnih alata

Tehnološki kombinovani alati


12

5.1. Jarmače

Jarmače su namenje uzdužnom rezanju trupaca. Alat – listovi testere učvršćeni u jaram –

svojim naizmeničnim kretanjem izvode rezanje, a pomak se ostvaruje prinudnim kretanjem

drveta u ravni testere približno upravno na pravac kretanja. Naizmenično kretanje testera

ostvaruje se mehanizmom krivaje.

Vertikalne pune jarmače su najrasprostranjenije primarne strugarske mašine i služe u prvom redu

za masovnu proizvodnju rezane građe čtinara. Imaju čvrst zatvoren okvir jarma (Slika 4) u koji

se učvršćuje i do 24 lista testera.

Slika 4 – Šematski prikaz ravnih vrsta jarmova,

1 vertikalni puni jaram, 2 vertikalni bočni jaram, 3 horizontalni jaram, 4 horizontalni jaram za

furnire

Bočne jarmače služe uglavnom za prizmiranje trupaca kao pomoćne mašine pred punim

jarmačama. Ređe se upotrebljavaju kao samostalne mašine. Kapacitet im je do 1 m3/h.

Horizontalne jarmače za furnire. list testere postavljen u vertikalnoj ravni izvodi horizontalno

glavno kretanje brzinom od oko 7m/s. Pomoćno kretanje se izvodi pomoću kolica odozdo naviše

brzinom do 1.5 m/min. Snage se kreću oko 5 kW.


13

5.2. Trakaste testere

Trakaste testere se upotrebljavaju za uzdužno i poprečno odrezivanje. Alat – nazubljena

beskonačna traka – vršeći ravnomerni obvojni hod v preko oboda točkova reže svojim slobodno

razapetim delom. Pomak se ostvaruje kretanjem materijala normalno na ravan točkova.

5.2.1. Stone trakaste testere

Stone trakaste testere spadaju u najosnovnije stolarske mašine. Služe za uzdužno i

poprečno rezanje za izradu ravnih i zakrivljenih površina i za ostale vrste rezanja u završnoj

preradi drveta. Isključivo su vertikalne konstrukcije. Pomoćno kretanje je ručno. Za izvesne

poslove primenjuje se i dodatni aparat za pomak, montiran an stolu.

5.2.2. Rastružne trakaste testere

Rastružne trakaste testere najčešće se primenjuju u strugarama i sandučarama za uzdužno

rezanje dasaka i greda raznih veličina. One prave uzdužni rez izneđu dve prethodno ravne

obrađene površine. U principu rade kao i sone trakaste testere. Pomoćno kretanje ostvaruju

motornom silom preko dva para pomičnih valjaka. Biranje debljine reza je ručno ili električno.

5.2.3. Trakaste testere trupčare

Trakaste testere trupčare primenjuju se za uzdužno rezanje trupaca i krupnije građe.

Imaju sličnu ulogu kao jarmače. Rade na principu rastružnih trakastih testera od kojih se u

osnovi razlikuju po kolicima za trupce. U poređenju sa jarmačama trakaste testere trupčare se

odlikuju manjim rezom, tačnijim i kvalitetnijim rezom, mogućnošću rada sa nesortiranom

oblovinom, rezanjem većih prečnika trupaca i mogućnošću biranja debljine daske prema

osobinama drveta pre svakog reza, ali zapstaju u učinku, zah tevaju kvalifikovanu radnu snagu i

osetljive su na strana tela i smolu u drvetu.


14

5.3. Kružne testere

Kružne testere se upotrebljavaju za poprečno i uzdužno odrezivanje drveta. alat – po

obodu nazubljena tanka kružna ploča (list testere) – okrećući se oko svoje ose izvodi glavno

kretanje rezanja, v, a pomak s′ vrši se u ravi ploče, po pravilu nasuprot smeru kretanja zuba

(Slika 5).

Kružne testere se razvrstavaju prema sledećim namenama: za poprečno, za uzdužno, za poprečno

i uzdužno rezanje.

sl. 5 – Osnovni agregat kružne testere

1 specijalni elektromotor za kružne testere, 2 list kružne testere, 3 vratilo, 4 stezne ploče, D

prečnik lista kružne testere, A visina motora, B najveća dubina reza

5.4. Lančane testere

Lančane testere su namenjenepoprečnom odrezivanju teških komada. Alat u obliku

beskonačnog lanca čiji su članci sa spoljne strane izvedeni kao zubi testere vrši rezanje obvojnim

kretanjem oko dva ili više lančanika, a pomak se vrši u ravni kretanja lanca upravno na pravac

rezanja. Lančane testere omogućavaju prerezivanje neograničeno dugačkih komada debljine od

300 do 2000 mm. Zato se izrađuju kao pokretne mašine za seču šume i prerezivanje trupaca.

5.5. Rendisaljke


15

Rendisaljke su namenjene finoj obradi ravnih površinakoje su prethodno obrađene

uglavnom testerama. Alat – vratilo s uzdužno postavljenim noževima – okrećući se oko svoje ose

izvodi glavno kretanje rezanja, a pomak se vrši nasuprot smeru kruženja sečiva. Staza oštrica

noževa prema drvetu pri rendisanju sa konstantnom brzinom pomaka produžena je cikloidno,

zato se dobija talasasti profil obrađene površine. Rendisaljke se izvode kao ravnalice, kao

debljače i kao kombinovane ravnalice-debljače.

5.5.1.Ravnalice

Ravnalice se namenjene ravnanju uskih površina dasaka pri izradi sastavaka. Pomoćno

kretanje je ručno, ređe dodatnim aparatom za pomak, koji se postavlja iznad vratila sa noževima.

Uobičajene radne širine iznose od 400 do 1000 mm, brzine rezanja su od 25 do 30 m/s, a snaga

od 2 do 4,5 kw. Za kvalitetan i siguran rad potrebno je da raspon između usnica bude mali, što se

postiže pogodnom kinematikom visinskog podešavanja stolova.

5.5.2. Debljače

Debljače su namenjene finoj obradi paralelnih površina na određenu debljinu. Za tačan

rada neophodna je velika stabilnost postolja, što se najbolje postiže okvirnom konstrukci jom.

Uobičajene su radne mašine od 400 do 1300 mm.

Kombinovane ravnalice-debljače se u osnovi sastoje od jedne debljačeiznad čijeg su radnog stola

postavljena druga dva stola, koji u sklopu sa istim vratilom za noževe sačinjavaju ravnalicu.

Širina rendisanja iznosi oko 600 mm.

5.6. Glodalice

Glodalice su namenjene izradi raznovrsnih profilisanih ravnih i zakrivljenih površina.

Profilisane ili ravne oštrice alata za glodanje, okrećući se oko ose vretena, izvodde glavno

kretanje rezanja, pomak se vrši nasuprot smera kretanja zuba. Kinematika procesa glodanja

slična je kinematici rendisanja, ali se alati razlikuju: noževi za rendisanje su duži, s ravnim


16

oštricama; alati za glodanje (Slika 6) imaju kraće obično profilisane oštrice, a učvršćuju se, kao

posebni element na prepušteni deo vratila mašine.

Slika 6 – Primeri alata za glodanje. 1 profilno glodanje, 2 profilni noževi, 3 univerzalna glava za

noževe

Glodala se izrađuju od nelegiranih i legiranih alatnih čelika ili sa oštricama od tvrdih metala.

Uglovi zuba su α<15°, β<35°, γ<45°.

Postoji više vrsta glodalica: stone glodalice, visokostružne glodalice, nadstone glodalice, kopirne

glodalice i glodalice za zupce.

5.6.1. Stone glodalice

Stone glodalice služe za raznovrsna oblikovanja i široko se primenjuje u industriji i

zanatskoj proizvodnji. Zbog visokog broja obrtaja, koji se i kod niskoturažnih glodalica kreće do

600 o/min, konstrukcija mora biti čvrsta, a zakretne mase uravnotežene. Pomoćno kretanje je

ručno ili pomoću dodatnog aparata za pomak.

5.6.2. Visokoturažne glodalice

Visokoturažne glodalice su namenjene za izradu čistih površina koje ne treba naknadno

obrađivati. Potrebne velike brzine rezanja omogućene su primenom sečiva od legiranih čelika i

tvrdih metala. Zbog zahteva za malim prečnicima glodala, zbog sigurnosti i ekonomije, koji

uslovljavaju broj obrtaja od 12000 do 18000 u minuti, ove mašine moraju odgovarati strožijim

uslovima. Ekscentričnost sedišta alata sme biti najviše 0,02 mm, a aksijalni udar vretena najviše


17

0,04 mm, kuglični ležajevi treba da su specijalne izrade i delovi koji se brzo okreću, moraju biti

dinamički uravnoteženi.

5.6.3. Nadstone glodalice

Nadstone glodalice su namenjene prvenstveno kopirnim glodanjima. Predmet obrade

kreće se prema osi vretena, a vodi ga šablon koji klizi po trnu. Tako se vrši kopiranje. Glodala su

većinom jednosečna, ekscentrično postavljena, što omogućava jednostavno biranje zadnjeg ugla i

prečnika glodanja. Nadstone glodalice se odlikuju mogućnošću kopiranja malih radijusa, jeftinim

alatima, malom potrošnjom snage i univerzalnom primenom.

5.6.4. Kopirne glodalice

Kopirne glodalice služe za samostalnu izradu predmeta sa nesimetričnim presecima

(kalupa za obuću, noge za stolice, kundaka, propelera i sl.). U kopirne glodalice ubrajaju se i

stone glodalice sa uređajem za kopiranje. One imaju stabilno vreteno, a predmet obrade se vodi

uz pomoć šablona. Takav sistem, za razliku od drugih, praktično ne ograničava veličinu

predmeta obrade.

5.6.5. Glodalice za zupce

Glodalice za zupce služe za izradu sastavnih zubaca različitih oblika (Slika 7). Najčešće

se obe daske sastavka obrađuju u istoj operaciji. Broj obrtaja iznosi od 6000 do 12000 u minutu,

pomak je ručni ili hidraulički, a koriste se i poluautomatske izvedbe sa krivuljama za upravljanje.

Slika 7 – Primer sastavnih zubaca


18

5.7. Bušilice

Bušilice služe za izradu rupa kružnog poprečnog preseka. Alat izvodi glavno kretanje

rezanja okretanjem oko svoje ose. Pomak se vrši aksijalnim prodiranjem alata u materijal. Za

izradau rupa izduženog preseka potrebno je još jedno pomoćno kretanje upravno na osu kretanja.

Bušilice se izrađuju sa vertikalnim, horizontalnim ili nagibnim nsačima svrdla; sa jednim ili više

vretena; sa ručnim, poluautomatskim ili automatskim pomakom. rezanje se vrši od 0.5 do 3 m/s,

a pomak pri bušenju kreće se od 0.4 mm do 2.5 mm po obrtaju što zavisi od vrste drveta i vrste

burgije.

5.7.1. Bušilice za uzdužne rupe

Bušilice za uzdužne rupe su horizontalne izvedbe sa jednim ili više vretena. Kod tipova

za ručni pomak radni sto, vertikalno podesiv, izvodi poprečno horizontalno i aksijalno dubinsko

pomoćno kretanje. Stezanje materijala ma radni sto može biti mehaničko i pneumatsko. Dubine

bušenja iznose do 200 mm, dužine bušenja su od 200 do 700 mm, a širine rupa od 20 do 80 mm.

5.7.2. Bušilica za čvorove

Bušilica za čvorove iseca čvorove iz daske i izrađuje čepove za popunjavanje nastalih

rupa. Radi brze primene raznih prečnika burgije ugrađeno je nekoliko vretena, dok jedno vreteno

radi ostala miruju. Prečnici rupa iznose od 15 do 50 mm. Pomak se vrši ručnom ili nožnom

polugom.


19

5.8. Brusilice

Brusilice služe za vrlo finu obradu površina.

Alat – brusna ploča – krećući se velikom brzinom pod određenim pritiskom preko površine

predmeta obrade vrši glavno kretanje v. Pomak s′ se vrši u istoj ravni, najčešće upravno na

glavno kretanje (Slika 8).

Slika 8 – Šema rada brusilica.

1 primer trakaste brusilic, 2 primer pločaste brusilice, 3 primer valjkaste brusilice, s′ brzina

pomaka, v brzina brusnog tela.P sila pritiska izradka na brusno telo.

5.8.1. Trakaste brusilice

Trakaste brusilice rade sa alatom u obliku beskonačne brusne trake koja vrši ružno

glavno kretanje oko pogonske i zatezne remenice.

Trakaste brusilice sa horizontalnom trakom služe za obradu velikih površina. Donji deo trake

potiskuje se sa unutrašnje strane pokretnompritisnom papučom na površini predmeta obrade.

Najčešće se primenjuju izvedbe sa jednom ručno potiskivanom trakom i ručnim pomakom.

Vertikalne trakaste brusilice služe za brušenje uskih površina i naručito su pogodne za čišćenje

sastavnih i zakrivljenih ploča. Traka se kreće po valjcima sa vertikalnim osovinama koji, radi

boljeg kvaliteta pbrade, vrše naizmenično aksijalno kretanje. Pritisak radnog predmeta uz traku

se vrši ručno.


20

5.8.2. Valjkaste brusilice

Valjkaste brusilice se izrađuju sa jednim, dva, tri ili četiri valjka, prema potrebnom

kvalitetu brušenja i stepenu prethodne obrade. Najznačajnije su trakaste brusilice koje su

pogodne za preciznu obradu furniranih površina. Dinamički uravnoteženi valjci postavljeni u

otvore pritisnog okvira izvode aksijalno oscilatorno kretanje, čime se postiže bolji kvalitet

površine. Dubina brušenja se bira visinskim podešavanjem valjaka. Finoća zrna i obodna brzina

rastu od cilindra do cilindra u smeru pomaka. Strugotina se uklanja valjkastom četkom i

odsisnim kapama.

5.8.3. Pločaste brusilice

Pločaste brusilice rade sa horizontalnimi vertikalnim kružnim plčama na kojima je

razapet brusni papir. Brzina brušenja zavisna je od radijalnog položaja brušenja. Kod vertikalnih

izvedbi ispred plča ugrađen je radni sto podešljivog nagiba. pritisak pri brušenju vrši se rućno.

Najveća brzina je 55 m/s, a učinak od 20 do 30 m2/h.

5.9. Strugovi

Strugovi su namenjeni obradi kružnih oblika sa pravolinijskom osom simetrije. Predmet

obrade okrećući se oko svoje ose izvodi glavno kretanje rezanja, a pomoćno kretanje izvodi alat.

Alati za struganje se s normalno izrađuju od nelegiranih čelika, a za masovnu proizvodnju od

visokolegiranih čelika. Uglovi noža iznose (Slika 9) α=10...20°, β=20...30° za meko drvo,

40...50° za tvrdo drvo; γ=90-(α+β); χ=50...60°.


21

Slika 9 – Uglovi strugarskog noža.

α zadnji ugao, β ugao klina, γ prednji ugao, χ ugao postavljanja noža

5.9.1. Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu

Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu su po osnovnoj konstruktivnoj izvedbi slični

strugovima za metal, ali su lakši, jednostavniji i raspolažu znatno većim brzinama glavnog

vretena. Brzine glavnog vretena se biraju na novijim tipovimabestepenih menjača. Za struganje

velikih prečnika izvode se upusti u postolju ispod stezne ploče, ili se izrađuju posebni uređaji za

struganje na levoj strani mašine.

5.9.2. Automatski strugovi

Automatski strugovi služe za masovnu proizvodnju predmeta raznovrsnih kružnih oblika

sa pravolinijskom osom simetrije, npr.: kalemova, drški, figura, i sl. Vođenje i upravljanje

pokreta alata i pokreta predmeta obrade vrši se mehanički ili hodraulički. Brzine glavnog vretena

iznose do 9000 o/min, a učinak je do 200 komada na sat.

5.10. Mašine za razdvajanje

Mašine za razdvajanje vrše odrezivanje i prorezivanje materijala bez skidanja strugotine.

Odrezivanje materijala se najčešće primenjuje pri izradi furnira i tankih ploča, gde bi prorez pri

rezanju testerama predstavljao relativno veliki gubitak materijala. Prorezivanje drveta se ređe

primenjuje.


22

Alat – nož sa pravolinijskim ili zakrivljenim sečivom – prodire pod dejstvom određene sile u

predmet obrade vršeći razdvajanje. Pri tome se ili materijal na mestu rezanja podržava da ne bi

došlo do cepanja (kod ljuštilica za furnir i dr.), ili se predmet obrade oslanja na protiv sečivo ili

se odvajanje vrši dalje ispred sečiva noža, usled delovanja klina oštrice noža (pri cepanju).

5.11. Ljuštilice za furnir

Ljuštilice za furnir (Slika 9) služe za izradu dugačkih traka furnira kontinuiranim

odvajanjem sloja drveta sa oboda obrađivanog trupca. Pri tome materijal svojim obrtanjem

izvodi glavno kretanje rezanja a pomak se obavlja radijalnim primicanjem noža osi obrtanja.

Debljina furnira određena je veličinom pomaka noža za jedan obrtaj. Radi postizanja

ravnomernih brzina rezanja broj obrtaja se bezstepeno povećava sa smanjenjem prečnika

obrađivanog valjka. Podešavanje zadnjeg ugla noža prema prečniku obrade vrši se atomatski

specijalnim uređajem.

Slika 10 – Ljuštilica furnira, šema rada.

1 navojno vreteno za pomak noža, 2 navojno vreteno za podešavanje grede(8), 3 ekscentar za

podešavanje ugla rezanja, 4 ravnalica za samostalno prilagođavanje ugla rezanja prečniku

ljuštenja, 5 nož, 6 nosač noža, 7 pritisna traka, 8 nosač pritisne trake, s′ brzina pomaka, v brzina

reza (obodna brzina ljuštenog trupca)

5.12. Mašine za obradu deformacijom

Mašine za obradu deformacijom služe za oblikovanje drveta savijanjem, izvlačenjem i

utiskivanjem. Alat, izrađen prema dimenzijama gotovog komada, prenosi svoj oblik na predmet

obrade delovanjem sile koja izaziva trajne deformacije na komadu, radi čega drvo treba dovesti u


23

odgovarajuće plastično stanje, najčešće prethodnim parenjem. U drugim slučajevima je potrebno

vršitizagrevanje radnog predmeta i tokom obrade grejačima ugrađenim u alat ili mašinu.

5.13. Kombinovane i specijalne mašine

Konstruktivnim sjedinjenjem osnovnih elemenata nekoliko vrsta alatnih mašina u jednu

celinu dobija se kombinovana jedinica koja može da obavljaniz raznorodnih operacija (npr.

ravnanje, glodanje, bušenje).

Prostorno kombinovane mašine omogućavaju obavljanje nekolikonezavisnih, raznorodnih

operacija koje nisu sastavni deo istog radnog hoda. Primeri takvih kombinacija jesu: kružna

tsstera + glodalica; kružna tsstera + glodalica + bušilica za izdužene rupe; ravnalica + debljača +

kružna testera + glodalica + bušilica za izdužene rupe. Ovakve kostrukcije ostvaruju uštedu u

troškovima nabavke i radioničkom prostoru u odnosu na odgovarajući broj pojedinačnih mašina.

Primer kombinovane mašine sa pet operacija obuhvata osnovne elemente ravnalice, kružne

testere, glodalice, bušilice i izdužene rupe. Područje primene takve mašine je suženo, ali on

pruža niz prednosti u odnosu na broj pojedinačnih mašina zbog niže cene koštanja, uštede

radioničkog prostora i transporta materijala od mašine do mašine, ima veću produktivnost i

tačniju obradu bez dorade. Ove mašine su pogodne za serijske poslove.


24

6. Zaključak

Drvo je oduvek bilo izuzetno cenjen materijal. Pruža velike mogućnosti za primenu ali,

istovremeno, zahteva veštinu prepoznavanja osobina, odgovarajuću pripremu, stručnu obradu i

zaštitu. Drvo je najstariji građevinski materijal iz prostog razloga što je pomoću njega moguće

napraviti jednostavne građevine sa vrlo malo alata ili čak i bez njega. Stoga su ljudi, kada su

počeli da se bave gradnjom, prvo upotrebili drvo za pravljenje jednostavnih koliba ili

konstrukcije šatora. Razvojem ljudskog društva i unapređenjem alatki, drvo je počelo da se

koristi za složenije konstrukcije, a i danas je nezamenljiv građevinski materijal.

Mnogostruka primena drveta i sve jača orijentacija prerađivača na uži asortiman i masovnu

proizvodnju, dovele su do velikog broja različitih specijalnih konstrukcija mašina za obradu

drveta, namenjenih izradi određenog finalnog proizvoda, kao npr. Parketa, žaluzina, četki,

šibica, kundaka, potpetica, olovaka, ofingera, metli itd.


25

7. Literatura

1. „Mašinska obrada nemetala“, Snežana Radonjić, Tehnički fakultet Čačak

2. www.wikipedija.com

obrada drveta seminarski

Documents