OBEZİTE SIKLIĞI VE SEBEPLERİYrd.Doç.Dr. Aycan Fahri ErkanUfuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı

KÜRESEL OBEZİTE PANDEMİSİ: SEBEPLER, SONUÇLAR VE ÇÖZÜM

YOLLARIYrd.Doç.Dr. Aycan Fahri ErkanUfuk Üniversitesi Tıp Fakültesi

Kardiyoloji A.D.

OBEZİTE PANDEMİSİObezite prevalansı, hemen hemen tüm dünya ülkelerinde hızla artmaktadır.

Obezite, bir pandemi haline gelmiştir.

• 2008 yılı verilerine tahminen 1,46 milyar yetişkin overweight (BMI > 25 kg/m2),

• 502 milyon yetişkin ise obezdir. (BMI > 30 kg/m2)

ÜLKEMİZDE DURUM

• Maalesef durum ülkemizde de iç açıcı değildir.

• Prof.Dr. Altan Onat ve arkadaşlarının yürütmüş olduğu TEKHARF çalışmasının verilerine göre ülkemizde her 5 yetişkinden üçü o/w veya obezdir ve metabolik sendrom kriterlerini karşılamaktadır.

PEKİ YA ÇOCUKLAR?

PEKİ YA ÇOCUKLAR?

• Çocuklarda da durum endişe vericidir.• Tüm dünyada 170 milyon overweight ya

da obez çocuk bulunduğu tahmin edilmektedir.

• Bazı ülkelerde o/w ve obez çocukların oranı %25’i aşmıştır,

• Bu oranlar 1974 yılına göre 2 katından fazla artış göstermiştir.

• Bununla beraber, İsveç, İsviçre, Fransa ve Avustralya gibi ülkelerden umut vaat eden haberler de gelmektedir.

• Bu ülkelerde alınan tedbirler sayesinde, çocuklarda obezite prevalansındaki artış durmuş, hatta bazı yaş gruplarında inişe geçmiştir.

• Özellikle düşük ve orta gelir düzeyine sahip ülkelerde obezite prevalansı ilk olarak sosyoekonomik statüsü yüksek gruplarda yükselmekte,

• Ülkenin gelir ve refah düzeyi arttıkça obezitenin yükü orta ve alt sosyoekonomik sınıflara doğru kaymaktadır.

OBEZİTENİN BEDELİ

• Obezite pandemisinin faturası ağırdır.• Obezite, tip 2 diyabet, kardiyovasküler

hastalık ve çeşitli kanserlerin sıklığını arttırmaktadır.

• Obezite ve klinik sonuçlarının maliyeti, 2004 yılında yapılan bir analize göre 36 milyon yaşam-yılıdır.

• BMI ile mortalite arasında doğrusal bir ilişki vardır.

• Mortalitedeki artış, yağ kitlesindeki artışa paraleldir.

• Vücut ağırlığının normal sınırı %20 oranında aşması, yağ kitlesinde %100 artışa yol açmaktadır.

• BMI artışı ile mortalite arasındaki ilişki yaşa göre değişkenlik göstermektedir.

• Mesela morbid obez (BMI > 40 kg/m2) genç erkeklerde (25-34 yaş) mortalite, vücut ağırlığı normal yaşıtlarına göre 10 kat artmıştır.

• Yaş ilerledikçe kiloya göre mortalite makası kapanmaya başlar, 65 yaşından sonra tamamen kapanır.

OBEZİTENİN TIBBİ SONUÇLARI

Pancreas, Type 2 DM

OBEZİTENİN TIBBİ SONUÇLARI

• Epidemiyolojik çalışmalara göre Akut Miyokard İnfarktüsü (AMI) sıklığı ile BMI doğru orantılıdır.

• BMI ile AMI insidansı prevalansı arasındaki son derece güçlü, pozitif ve lineer korelasyon mevcuttur.

• AMI, yüksek morbidite, mortalite oranları ve ağır ekonomik bedeliyle çok ciddi bir halk sağlığı sorunudur.

• Gelişmiş ülkelerde teknoloji ve tıp alanındaki gelişmeler son 40 yıl içinde erken KV ölüm insidansını azaltmış olsa da,

• Artan obezite ve tip 2 DM sıklığının bu azalma trendini yavaşlatacağı ya da tersine çevireceğinden korkulmaktadır.

• Tip 2 Diyabetes Mellitus (Tip 2 DM)• BMI indeks ile Tip 2 DM sıklığı da doğru

orantılıdır.• Tip 2 DM, yol açtığı kardiyovasküler

komplikasyonlar, retinopati, nefropati, nöropati gibi sistemik komplikasyonlarla çok önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir.

• Obezite , diğer kardiyovasküler hastalıklara paralel olarak, stroke (inme) riskini de ortalama 2-4 kat arttırmaktadır.

• Stroke, neden olduğu mortalitenin yanı sıra, bıraktığı hemipleji vb. ağır sekelller nedeniyle ciddi iş gücü kaybına ve psikososyal problemlere yol açmaktadır.

• Büyük oranda obeziteyle birlikte artan tip 2 DM ve HT insidansına bağlı olarak, obez bireylerde kronik böbrek hastalığı/yetmezliği insidansı da artış göstermektedir.

• Son dönem böbrek hastalığı, hem artmış morbidite ve mortaliteye, hem iş gücü kaybına, hem de hemodiyaliz, vb. yüksek maliyetli tedaviler nedeniyle ekonomik kayıplara yol açmaktadır.

• Obezite, kanser insidansını da arttırmaktadır.

• Başta meme, over, kolon Ca olmak üzere sık görülen kanser türlerinin insidansları, obez bireylerde daha yüksektir.

• Obezite ayrıca psikososyal sorunlara da yol açmaktadır.

• Majör depresyon insidansı obezlerde daha yüksektir.

• Bunda sosyal dışlanmanın etkisi kadar, yağ dokusundan salgılanan bazı mediatörler de sorumludur.

• Obezite’nin maddi anlamda da bedeli ağırdır.

• Obezite, ülkelerin toplam sağlık harcamalarında %2 ila %6 oranında yer tutmaktadır.

MÜCADELEDE NE AŞAMADAYIZ?

• Toplum sağlığını ilgilendiren önemli sorunlarla (enfeksiyon hastalıkları, kazalar, sigara kullanımı, hipertansiyon, vb) mücadelede önemli ilerleme kaydeden ve bu konularda örnek gösterilebilecek ülkeler mevcuttur.

• Ne yazık ki, obezite ve ona paralel olarak yükselişe geçen tip 2 diyabet ile mücadelede başarı kazanan ve örnek gösterilebilecek bir ülke hali hazırda yoktur.

• Halen, tüm dünya adeta bir tsunami gibi gelen – ve en az onun kadar yıkıcı –obezite dalgasına karşı çare aramaktadır.

• 2004 WHO obezite aksiyon planı, diyet, egzersiz ve yaşam tarzı değişiklikleri konusunda mükemmel bir toplumsal yol gösterici teşkil etmektedir.

• Maalesef, hükümetler bu plana uygun hamleler yapmakta çok yavaş davranmış ve çok az yol kat etmişlerdir.

BU NOKTAYA NASIL GELİNDİ?

• 20. yüzyılın ilk yarısında artan mekanizasyonla fiziksel aktivitenin azalmasına rağmen, yiyecek kaynaklarının göreceli olara kısıtlı olması obeziteyi dizginlemiştir.

BU NOKTAYA NASIL GELİNDİ?

• Sanayileşmiş uluslarda 1960 ve 1970’li yıllardan itibaren adeta patlayan aşırı beslenme (kaynakların bolluğu, fast-food kültürüyle besine ulaşmanın daha hızlı ve ucuz hale gelmesi) enerji dengesini tersine çevirmiştir.

Obezitenin Ekonomik Temelleri

• Bir toplumda obezitenin yaygınlaşması için en önemli ön koşul, belirli bir zenginlik seviyesine ulaşılmasıdır.

• Etiyopya’da obezite oranı %0,7!• GSMH 5000 USD seviyesine ulaşana dek,

GSMH ile BMI arasında pozitif ve lineer bir ilişki vardır.

• GSMH arttıkça, BMI de artmaktadır.

Obezitenin Ekonomik Temelleri

• GSMH 5000 USD düzeyinin üzerine çıktıktan sonra artık GSMH arttıkça BMI paralel bir artış göstermemektedir.

Obezitenin Ekonomik Temelleri

• GSMH artışıyla beraber,• Toplumun yaş ortalaması artmakta,• Kentli nüfus artmakta,• Mekanizasyon arttıkça fiziksel aktivite

azalmakta,• Geleneksel, işlenmemiş besinler yerini

işlenmiş, yoğun enerjili besinlere bırakmaktadır.

Obezitenin Ekonomik Temelleri

• Gelişmekte olan ülkelerde iki sorun aynı anda yaşanmaktadır: Fetal ve çocukluk çağı malnütrisyonu ile yetişkinlik çağı aşırı nütrisyonu bir araya geldiğinde additif etki göstermektedir,

• Çünkü çoğu kez aşırı nütrisyon da, tıpkı malnütrisyon gibi düşük besin kalitesi ve dengesiz besin dağılımı ile birliktelik gösterir.

İNSAN NİYE OBEZ OLUR?

İNSAN NİYE OBEZ OLUR?

• Obezite, bireyin kendini içinde bulduğu obezojenik çevreye verdiği normal bir yanıtın sonucudur.

• Obezojenik çevre de, işletmelerin ve hükümetlerin kendilerini içinde buldukları daha geniş bir siyasi ve ekonomik çevreye verdikleri normal bir yanıtın sonucudur.

Tıbbi ve Genetik Unsurlar

• Şüphesiz obezitenin genetik temelleri ve hipotiroidi, Cushing vb. sekonder obezite nedenleri de vardır.

• Ancak, obezojenik çevrenin yol açtığı obezite pandemisi Pasifik Okyanusu ise, bu tür genetik ve tıbbi obezite nedenleri, ancak bir iç denize benzetilebilir.

• Tabii ki hekim, bu tür sekonder nedenler açısından da alert olmalıdır!

Obezitenin Ekonomik Temelleri

• Modern, pazar-odaklı ekonomiler için en önemli hedef sürekli ekonomik büyümedir.

• Böyle ekonomiler, daha liberal, daha az denetlemeye tabi küresel pazarlar isterler.

• Bol kalorili, sağlıksız gıdalar bu ortamda daha kolay üretilir ve pazarlanır.

Obezitenin Ekonomik Temelleri

• Gelişmiş uluslarda gelir seviyesi arttıkça bir noktadan sonra artık refah ve mutluluk düzeyi artmaz,

• Ancak tüketim hızla artmaya devam eder.

Obezitenin Ekonomik Temelleri

• Teknolojinin ilerlemesiyle daha ucuza mal olan, daha işlenmiş, daha yoğun enerjili besinlerin pazarlanması,

• Artan tüketim ve azalan fiziksel aktiviteyle birleşince obezite kaçınılmaz olur.

• Bu yönleriyle obezite, tıpkı sera gazları ve çevre kirliliği gibi, aşırı tüketimin zararlı bir yan etkisi olarak adlandırılabilir.

• Serbest piyasa ekonomisi ve dev uluslar arası şirketlerin baskısı, hükümetleri obezojenik çevre ile mücadelede çekimser ve isteksiz kılmaktadır.

• Pek çok ülkede çocuklara fast-food ve şekerli içecek satışının yasaklanması ile ilgili projeler bu yüzden rafa kaldırılmıştır.

• Türkiye’de ise cesaret verici gelişmeler yaşanmaktadır.Bu konuda olumlu bir tutum sergilenerek okul kantinlerinde bu tür sağlıksız yiyeceklerin satışını yasaklama yönünde ciddi adımlar atılmış,

• Ülkemiz çocukluk çağı obezitesiyle mücadele eden ülkeler arasında yerini almıştır.

• Obezite epidemisinin başlamış olduğu 40 yıl öncesinden itibaren yiyecek endüstrisinde dramatik değişiklikler olmuştur.

• Daha ucuz, lezzetli, hızlı ulaşılan, hızlı tüketilen ve yoğun enerjili yiyecekler yaygınlaşmış,

• Tedarik zincirleri geliştikçe bunlara hemen herkes, hemen her yerde kolayca erişebilir olmuştur.

• Kitleleri sürükleyen pazarlama ve reklam stratejileri ile bu sağlıksız yiyeceklerin tüketimi kamçılanmıştır.

BAŞARILI TAKTİKLER!

• Çocukların aklını çelmek için fast-food menülerinin yanında verilen ucuz, kalitesiz ama albenili oyuncaklar (tıpkı satılmasını sağladıkları yiyecekler gibi)

• Gençlerin aklını çelmek için pop ve futbol yıldızlarının rol aldığı reklam kampanyaları

• Yetişkinlerin aklını çelmek için cazip promosyonlar (bir menü alana 2.si yarı fiyataaaa!)

OBEZİTE SIKLIĞINI ETKİLEYEN DİĞER FAKTÖRLER

• GELENEKLER:• Hollanda’da bisiklet kullanımı eskiden beri

gelenekseldir, bu gelenek, fast-food salgınının etkisini kısmen bertaraf etmiştir.

• ABD’de her yere arabayla gitmek bir tür gelenek addedilebilir, bu gelenek ise fast-food furyasının obezojenik özelliğine çarpan etkisi yapmıştır.

TONGA KONSEPTİ

• GELENEKLER• Bazı yörelerde ve ülkelerde kilolu olmak

makbuldür – bir dirhem et bin ayıp örter!• Mesela aslında fakir sayılabilecek bir

Pasifik ülkesi olan Tonga’da durum tam olarak böyledir ve yetişkin kadınların %70’i obezdir!

• Kimi yörelerimizde ve insanlarımızda da Tonga konsepti muteberdir!

• Çin gibi hızla sanayileşmekte olan ülkelerde durum biraz farklıdır.

• Bu ülkelerde son 40 yıl içinde sadece yiyecek kültürü değişmekle kalmamış, aynı zamanda (zaten 40 yıl önce de mekanize olmuş olan ABD’den farklı olarak) mekanizasyon hızla artmıştır.

• Çin vb. ülkelerde obezite epidemisinin asıl itici gücünün fiziksel aktivitede azalma olduğu anlaşılmaktadır.

SONUÇ

• Sağlıklı ve dengeli beslenme, aktif bir yaşam stili gibi bireysel çabalar, obezite pandemisi ile mücadelede tabii ki önemlidir ve teşvik edilmelidir.

SONUÇ

• Ancak unutulmamalıdır ki, obezite pandemisini gerçekten alt etmek istiyorsak,

• Tüm dünyada hükümetler ve özel sektör el ele vererek obezojenik çevre ile mücadele için somut ve kararlı adımlar atmalıdır.

SONUÇ

• Sağlıklı beslenme fast food zincirleri kadar ucuz ve kolay erişilebilir hale getirilmeli,

• İşlenmiş ve sağlıksız gıdalara kısıtlamalar getirilmeli,

• Özellikle çocuklar korunmalı,• Spor teşvik edilmeli ve spor salonuna

verecek parası olmayan insanlara da spor imkanları sunulmalıdır.

SON SÖZ: OBEZOJENİK ÇEVRE İLE MÜCADELE

EDİLMEDEN OBEZİTE ALT EDİLEMEZ!

TEŞEKKÜRLER!