nov 2020.cdr1amritkirtan.com/pdfdocs/amrit-kirtan-november-2020.pdf · 2020. 11. 3. · amrit...
TRANSCRIPT
-
ISSN 0972-2335
Btzpo 2020
;fsr[o BkBe gqrfNnk fwNh X[zX
ir ukBD j'nk ]
fiT[A eo ;{oi fBefbnk sko/ Sg/
nzX/o gb'nk ]
f;zx p[e/ fworktbh GzBh ikJ/ B
Xho Xo'nk ]
fiE/ pkpk g?o Xo/ g{ik nk;D
EkgD ;'nk ]
f;X nk;D ;G irs d/ BkBe
nkd ws/ i/ e'nk ]
xo xo nzdo Xow;kb j't?
ehosB ;dk ft;'nk ]
pkp/ sko/ uko ue B" yzv
fgqEwh ;uk Y'nk ]
r[ow[y efb ftu gorN j'nk ]
-
cZrD cZ;h ikB nIkpK,
fJe fizdVh d[y xB/o/ B/.
gk;k e'Jh B ykbh fd;dk,
;[Zy fgZS/,d[Zy nr/o/ B/.
oks fdB e[obKdh, iKdh ,
uheK Pkw ;t/o/ B/ .
;ko/ ir ftu ukBD tZ;dk,
(w?B{z) fd;D x[Zg jB/o/ B/.
eh dZ;K s/ feZ; B{z nkyK,
yk rJ/ MrV/ M/V/ B/.
ePN T[mKdh ihAdh fcodh,
fJj nkg{z fdZs/ s/o/ B/.
;zs'y f;zxK j[D nk ikT[ ikBh,
fpB s/o/ efmB p;/o/ B/.
g[;se ^ rZ[MhnK owiKL eth ;[ortk;h ;zs ;zs'y f;zx
Qx.k QLlh uky vt+kcka]
bd ftUnM+h nq[k ?kusjs us A
iklk dksbZ u [kkyh fnlnk]
lq[k fiPNs] nq%[k vxsjs us A
jkr fnu dqjykanh tkanh]
phdka 'kke losjs us A
lkjs tx fop pku.k olnk]
(eSuw) fnl.kk ?kqi gusjs us A
dh nLlka rs fdl uw vk[kka]
[kk x, >xM+s >sM+s us A
d"V mBkanh thanh fQjnh]
bg vkiw fnrs rsjs us A
larks[k fla?kk gq.k vk tkvks tkuh]
fcu rsjs dfBu clsjs us A
cZrD (cbr[D) Qxu (Qyxq.k)
-
Btzpo 20201
ÿêÅçÕ (ÁÅéð¶ðÆ)
âÅ. ÜÅ×Æð ÇÿØÁËî.¶. (ÿ×Æå, ê³ÜÅìÆ, èÅðÇîÕ ÁÇèÁËé), êÆÁËÚ. âÆ
ÃÇÔï¯×Æ
;H joGiB f;zx ns/ ;H Bts/i f;zx
a ñ¶Ö» Çò¼Ú êÌ×àŶ ÇòÚÅð ñ¶ÖÕ» ç¶ Çé¼ÜÆ ÔéÍ ÇÂé·» éÅñ ÿêÅçÕ Ü» Á³ÇîÌå ÕÆðåé àzÃà çÅ ÃÇÔîå Ô¯äÅ ÷ðÈðÆ éÔƺ ÔËÍ
a ÒÁ³ÇîÌå ÕÆðåéÓ âÅÇÂðËÕàð ÇüÎÇÖÁÅ ÇòíÅ× ê³ÜÅì, Ú¿âÆ×ó· ç¶ ê¼åð é§: 4/8/90 ÇîåÆ 20/2/91 Áé°ÃÅð ðÅÜ ç¶ ÃÆéÆÁð ÃËÕ¿âðÆ ÃÕ±ñ» çÆÁ» ñÅÇÂì̶ðÆÁ» ñÂÆ êÌòÅÇéå ÔËÍ
Ú¿ç¶ çÅ ò¶ðòÅa ç¶ô: ÇÂÕ ÕÅêÆ AE a AE@ o[gJ/a ÜÆòé î˺ìð uzdkL AE@@ o[gJ/a Çòç¶ô : ÃñÅéÅ uzdk INRAE@@ a ÒÁ³ÇîÌå ÕÆðåéÓ ñÂÆ âðÅëà, wkfJe ;jkfJsk,
fuZmh^gZso ns ouBktK G/iD bJh gskL^
L o[gJ/d/P ;kbkBk uzdk L
Á³ÇîÌå ÕÆðåé àzÃà (ðÇÜ.)422, ;?eNo 15-J/, uzvhrVQ 160 015
ë¯é : 0172-2772660, 098140 53630
Website : http://www.amritkirtan.com
âÅ. ÜÅ×Æð ÇÿØ, êÌèÅé ÒÁ³ÇîÌå ÕÆðåé àzÃàÓ é¶
ÇÃðÜäÅ Çê³Ìàð÷ Áå¶ Ãà¶ôéð÷
P'no{w BzL 443, wN'o, ;?eNo 70, î¹ÔÅñÆ
(c'B L0172^4782705, 98150^72197) 寺 ÛêòÅ Õ¶
DBB, ÃËÕàð AE-¶, Ú¿âÆ×ó· 寺 êÌÕÅÇôå ÕÆåÅÍ
cZrD^ eth ;[ortk;h ;zs ;zs'y f;zx Nk^2
fwZso n;kvV/ ;/Jh 2
;zgkdeh L eoT[ p/Bzshnk ̂
fpB[ ezm? e?;/ rktBjkoh
pho dftzdo f;zx 5
r[owfs ;zrhs ftu gq:[es b'e rkfJB
P?bhnK dk ;fGnkukoe ;zdoG
gofwzdo e"o 8
nb'g j' ojh gozgokrs fezr fe~;k^rkfJeh wBgqhs f;zx 13
;[o fbgh ̂ okr e/dkok^joGiB f;zx u"gVk 20
;[o fbgh tkbk Ppd ns/ noE Nk^3
BkBe pXk xo[ sjK fiE/ fwos[ B iBw[ iok 3
Donations to AMRIT KIRTAN TRUST are eligible for relief u/s 80 G of Income-Tax Act, 1961 (43 of 1961) vide CIT/-I/ CHD/ Tech./ 80-G/ 2008-939 dated 19-05-2008 valid upto 31/03/2012 and now valid in perpetuity, Cheques/Drafts should be sent in the name of AMRIT KIRTAN TRUST payable at Mohali. Donations can also be sent by money order at the address AMRIT KIRTAN TRUST (Regd.) 422, Sector 15-A, Chandigarh-160015. The Donations can be made by Electronic Transfer also. The bank details are : AMRIT KIRTAN TRUST Saving Bank A/c No. 65079603302, IFSC : SBIN0018141 in the State Bank of India, Phase 3B2, Mohali Punjab Branch. After such a Deposit, please inform us your Name and Address as also the deposit details to enable us to send you the receipt.
fJ; nze ftu
e-mail: [email protected]
-
Btzpo 20202
(nkT[ uouk efoJ/)
Çîåz ÁÃÅâó¶ öÂÆ
( Dear all ji. let us discuss ..why we like music? you can give answer in English punjabi hindi. psychologically, socially physically etc. Send your answer with name mobile and place. It will be published in magazine Amrit kirtan. ..best Regards Dr Jagir Singh Chandigarh)
â´»èÌ àæŽÎ ÕǸæ ×ÏéÚU ¥ õÚU ·¤ËÂÙæ àæçQ¤ âð ÖÚUÂêÚU ãñ Ð â´»èÌ ¥ ÍæüÌ÷ âæ× »èÌ çÎÃØ ¥ õÚU ÙæÎ
ÕýræÂÚU·¤ ãñ Ð Ò Õýã×æÙ‹Î âãôÎÚU×÷ Ð Ï‹Ø ãñ´ ßð çÎÃØ ¥ æ ×̂æ°ð´ , Áô â´»èÌ âæÏÙæ ×ð´ ÜèÙ ãñ´ Ð
â´»èÌ ×ð´ 3 ¥ ´» ãñ´ - »æØÙ, ßæÎÙ ¥ õÚU Ùë Ø̂ Ð ÌèÙô´ ·¤æ ¥ ÂÙð SÍæÙ ÂÚU ×ã ß̂ ãñ ÂÚU »æØÙ ·¤æ SÍæÙ âÕâð
ª¤ÂÚU ãñÐ ßæÎÙ ¥ õÚU Ùë Ø̂ ©ââð Ùè¿ð ãñ Ð
×éÛæð ÕãéÌ ÂãÜð âð ãè â´»èÌ ·¤æ àæõ·¤ ÚUãæ ãñ Ð ÂãÜð àææS æ̃èØ â´»èÌ ·¤æ ¥ Øæâ ç·¤Øæ çȤÚU ÖÁÙ ¥ õÚU
©ÂàææS æ̃èØ »æØÙ ·Ô¤ ÂýçÌ L¤ç¿ ÕɸèÐ
âÚU·¤æÚUè âðßæ âð çÙßë Ì̂ ãôÙð ·Ô¤ ÕæÎ »éÚUÕæ‡æè â´»èÌ ·Ô¤ ÂýçÌ L¤ÛææÙ ÂñÎæ ãé¥ æ Ð ¿‡Çè»É¸ âð Âý·¤æçàæÌ ãôÙð
ßæÜè Âç æ̃·¤æ Ò¥ ×ëÌ ·¤èÌüÙ Ó Ùð §âð çàæ¹ÚU Ì·¤ Âãé´¿æØæ Ð
»éÚUÕæ‡æè â´»èÌ ·¤è §â R¤ç×·¤ Øæ æ̃æ Ùð çßçÖóæ ×æŠØ×ô´ Ùð ×éÛæð »çÌàæèÜ ÚU¹æ ãñ Ð çÁÙ ÂéSÌ·¤ô´ Ùð ×éÛæð ÕãéÌ
ÂýÖæçßÌ ç·¤Øæ ãñ, ©Ù×ð´ ¥ ×ëÌ ·¤èÌüÙ, ãæÍÚUâ âð â´»èÌ Âç æ̃·¤æ Ò»éÚUÕæ‡æè ·¤èÌüÙ Ó çßàæðáæ´·¤, »éÚUÕæ‡æè â´»èÌ
ÎÂü‡æ ÂýôÈÔ¤âÚU ·¤ÚUÌæÚU çâ´ã Áè, ÚUæ»æ´ÁçÜ â0 »éÚUÕ¹àæ çâ´ã Áè , »éÚU×çÌ â´»èÌ Îè §çÌãæçâ·¤ çßܹ‡æÌæ Çæ0
ÁâÕèÚU ·¤õÚU Áè ×éØ ãñ´ Ð ç‹ Â´Í ·Ô¤ ×ãæÙ ·¤èÌüÙ·¤æÚU Çæ0 Á»èÚU çâ´ã Áè, Çæ0 »éÚUÙæ× çâ´ã Áè , Öæ§ü â×é´Î
çâ´ã Áè âð Üð·¤ÚU Öæ§ü ¥ ô´·¤æÚU çâ´ã Áè Ì·¤ ¥ æ ×̂ ÚUâ ×ð´ Öæß çßÖôÚU ·¤ÚUÙð ßæÜð ãñ´ Ð
Õê´Î âæ»ÚU ·¤è ÕÚUæÕÚUè Ìô Ùãè´ ·¤ÚU â·¤Ìè ÂÚU âæ»ÚU ×ð´ çßÜèÙ ãô·¤ÚU âæ»ÚU M¤Â Ìô ÕÙ ãè â·¤Ìè ãñ Ð »éÚUÕæ‡æè
â´»èÌ ·Ô¤ Øãè Öæß ÂÚUÕýræ ×ð´ ÜèÙ ãôÙð ·Ô¤ çÜ° âãæØ·¤ ÕÙ ÁæÌð ãñ´ Ð
M- HkkxsUnz flag Bkdqjeksckby 09418258603tksxsUnz uxj (fgekpy)
-
Btzpo 20203
eoT[ p/Bzshnk
nkgD/ ehosB ekb ftZu nB/eK rqfj gqt/P d/ w"fenK s/ ehosB ehsk j?.fJjBK
ehosB ;wkrwK ftZu fijV/ PpdK dk rkfJB eod/ oj/ jK T[jBK ftZu'A e[M fJ; gqeko
jB^
GtB[ ;[jktVk Xofs ;Gkrh okw.^^^
fiE/ Bkw[ ighn? gqG fgnko/] ;/ n;Eb ;'fJB uT[pko/]
Gbh ;[jkth Skgoh ik wfj r[B rkfJ.
xo wzdo jNBkb/ ;'j/ fi;[ ftfu Bkw[ fBtk;h okw.
pj[ gqubs Ppd ‘by y[;hnk gkfs;kjhnk i/ ;fsr[o[ Bdo[ eo/fJ’ rkfJB
eofdnK id'A nkyoh s[e rkfJB eod/ sK w/ok wB T[; ftZu nNe iKdk.‘BkBe pXk xo[
sjK fiE? fwos[ B iBw[ iok ’. r[o{ noiB d/t ih fJE/ fejV/ xo dh rZb eo oj/ jB.
;kv/ xoK ftZu sK iBw woB p[Ykgk d[y ;[y sK bZr/ jh ofjzd/ jB. ‘xo’ B{z ;wMD bJh
r{rb T[Zs/ xo d/ ;zebg pko/ gVQBK P[o{ ehsk sK ewkb dhnK rZbK ;wM nkJhnK.
id'A n;hA ehosB eoB bJh uzvhrVQ s'A pkjo ikD bZr/ sK w/o/ BK Bkb
‘vkeNo ikrho f;zx uzvhrVQ’ tkb/ bZrDk P[o{ j' frnk.w/o/ fJZe fwZso ;iD f;zx fePB
g[oh w?B{z efjD bZr/ s[;hA nkgD/ BK Bkb nkgDh iBw G{wh fgzv pgo'o dk BK feT[A BjhA
brkT[Ad/.w?A ;'uD bZrk fe w?B{z fgzv Bkb w'j feT[A BjhA g? fojk.w/ok iBw 1948^49
ftZu j'fJnk ;h. fgzv ftZu fijVk xo ;kB{z fwfbnk T[; ftZu w/o/ dkdk ih ;w/s ;kok
gfotko ofjzdk ;h.s/ fJj ;ko/ gfe;skB ftZu nkgD/ fgzv r'fpzd g[o/ dhnK rZbK jh
eod/ ofjzd/ ;B. T[j rZbK fJsBh tkoh ;[DhnK ;B ns/ fJj ;ko/ fJ; GktBK Bkb
;[DkT[Ad/ ;B fe w?B{z th T[; EK d/ ;[gB/ nkT[D bZr gJ/.pgo'o dh fJ;s'A pknd w?B{z j'o
:kd T[d'A dh nkT[Adh j? id'A shih ns/ u"Eh iwks ftZu gVQBk P[o{ ehsk ;h. feTAfe ftZu
jh n;hA fJZe j'o fgzv b'jky/Vh ub/ rJ/. fco nzpkb/ fJZe e[nkNo ftZu oj/.fco e[M
;wK fpbk;g[o fJZe wekB ftZu oj/.fco fgzv wkmy/Vk, fco nzpkb/, nBzdg[o ;kfjp,
fco ;ojzd, csfjrVQ;kfjp, gfNnkb/ s/ fco uzvhrVQ. ;'bK ;skoK ;kb dh T[wo se
fJsBhnK EKtK x[zw bJhnK feXo/ w'j BjhA fgnk. uzvhrVQ 1976 s'A ofj oj/ jK. s/ fJ;
eoe/ ‘uzvhrVQ tkb/’ eoe/ ikD/ iKd/ jK.fgzv j[D w/o/ B/Vb/ foPs/dko skfJnk ih d/
BkBe pXk xo[ sjK fiE/
fwos[ B iBw[ iok
-
Btzpo 20204
bVe/ jh ofjzd/ jB.i/ v[zxkJh Bkb ;'uhJ/ sK jo xo dh fJZe ftok;s j[zdh j? fijVh ed/
wodh BjhA.b'V T[; dh gSkD eoB dh j[zdh j?.xo Bkb w'j ns/ xo s'A t?okr dh
wjZssk pko/ rZb eofdnK w?B{z r[o{ BkBe d/t ih Bkb ;pzXs ;kyh ‘t;d/ oj' s/ T[ZiV
ikU’ dh th :kd nk iKdh j?.PkfJoK d/ P/no th :kd nkT[Ad/ jB. fijV/ nkgD/ gotk;
B{z 'y[Pp{' Bkb s[bBkT[Ad/ jB.r[o{ BkBe th T[dk;hnK sK eod/ jh oj/ go fBtk; T[jBK B/
sbtzvh, ;[bskB g[o ns/ eosko g[o ehsk.r[o{ r'fpzd f;zx ih dk iBw gNB/ fojkfJP
nBzdg[o ;kfjp, gkT[ANk ;kfjp s/ i'sh i's ;wkJ/ Bkd/V ftu .n;b ftZu xo fe;/ fJZe
EK s/ BjhA j[zdk ;r'A id'A th n;hA fiE/ ofj oj/ j[zd/ jK ;kvk xo pD iKdk j?.T[;/ xo dh
jh ;[y wzrd/ jK. T[j xo i/ ;[yh j[zdk j? sK n;hA th ;[yh j[zd/ s/ j'oK B{z ;[yh eod/
jK.r[opkDh d/ eEBK B{z ssekbhB xo Bkb ;pzXs eoe/ th ;wfMnk ik ;edk j?.
r[opkDh dk gftZso tke j? ‘xfo ;[fy tf;nk pkjfo ;[y[ gkfJnk’. PkfJd
dbkJh bkwk th fJ;/ xo pko/ rZb eo fojk j?^A loving atmosphere in your home is the foundation for your life.--
r[opkDh ftZu xo d/ eJh noE ehs/ rJ/ jB. eJh ftdtkB xo d/ noE wB[Zyh fjodk
th eod/ jB.go fJj noE ft;Eko jh j?. i/ xo d/ noE n;hA ;wkie xo jh b?
bJhJ/ sK th pV/ ewkb d/ Bshi/ fBebd/ jB.fit/A nzro/Ih ftZu jkT[; ns/ j'w d' Ppd
jB fJ;/ soKQ gzikph ftZu th xo ns/ wekB d' Ppd jB. wekB sK dhtkoK ns/ Ss Bkb
pD/ YKu/ B{z efjzd/ jB. go xo fJj xo d/ ihnK Bkb pDdk j?.r[owfs ftZu rqfj;s B{z
T[swsk fdZsh rJh j?. ns/ xo rqfj;s dk fJZe Io{oh nzr j?.fe;/ th ;wki dh jkbs
dk nzdkIk T[; d/ xoK dh dPk s'A brkfJnk ik ;edk j?. r[o{ rqzE ;kfjp ftZo doi
epho ih d/ ;b'eK ftZu nkyoh ;b'e j?^
epho iT[ frqj[ eofj s Xow[ eo[ Bkjh s eo[ p?okr[.*
fJj xo jh j? fiE/ Xow dh gkbDk j[zdh j?.
Xow Bkb ;pzXs wB[Zyh r[D ns/ n"r[D xo Bkb jh ;pzXs jB.ekw eq'X b'G w'j jzeko
Jhoyk nkfd n"r[DK B{z xo ns/ ;wki d/ ftneshnK Bkb ;pzXs eoe/ jh ;wfMnk ik
;edk j?.r[opkDh ftu xo pko/ fJj th nkfynk frnk j?^ ;G feS[ xo wfj pkjfo
Bkjh . pkjfo N'b? ;' Gofw G[bkjh.r[opkDh ftZu xo d/ ;zebg pko/ uouk fJZe tv/o/
b/y ns/ PkfJd g[;se dh wzr eodh j?. PkfJd fJj ni/ w/oh ;woEk s'A pkjo j?^^
G[Zb u[Ze fywk
-
Btzpo 20205
fpB[ ezm? e?;/ rktBjkoh]
r[ows ns/ r[ows ;zrhs jo r[of;~y d/ u/sBsk gqtkj ns/ ;w[~uh f;~y f;fwqsh d/
eD^eD ft~u r[o{ BkBe d/t ih dh fw~mh :kd tKr jh ;wkJ/ j'J/ jB. fJ; u/sBk gqtkj d/
;[o^eqw d/ g?Av/ T[; t/b/ jh nozG j' rJ/ ;B id'A gfjbh tko r[o{ BkBe gksPkj B/ GkJh wodkB/
ƒ nkfynk ;hL “wodkfBnk opkp T[mkfJ, pkDh nkJhn?,@ id'A sheo wodkB/ B/ opkp dhnK
sopK ƒ S'fjnk sd s~e r[o{ BkBe ;[o d/ WjkBh nbkg ft~u rtku u[~e/ ;B. fJj j?, Ppd ns/
;zrhs d/ ;[o^;zrw dh, fJpsdkJh gN^eEk. r[ows ;zrhs dh w{b T[sgsh dk ;q's th r[o{
BkBe ;kfjp dh gfjbh T[dk;h dhnK g?VK d/ BePK ft~u ;P'fGs j?.fIeo :'r j? fe fJ;,‘fdqP
fposKs’ dk fJfsjk; gzi ;dhnK s'A th t~X g[okBk j?.Ppd ns/ ;zrhs d/ ;[o^;zrw d/ nBzd d/
gfjb/ nB[Gth gkso th e'Jh j'o BjhA ̀ ;r'A r[o{ BkBe d/t ih nkg ;B. fJ; bJh r[o{ BkBe
;kfjp dh uoB^pzdBk s' pknd nkgDh eEk^tkosk P[o{ eoB dh gkmeK gk;'A nB[wsh wzrdk
jK. fgSb/ e[~M ;w/A s'A ;qh dopko ;kfjp ft~u, jI{oh okrhnK d[nkok rkfJB ehs/ ik oj/, Ppd
ehosB dh T[~swsk ft~u, gqs~y o{g ft~u Itkb nk fojk j?.;qh dopko ;kfjp dh jI{oh u"Aeh
Go oj/ okrh, eJh tkoh ;w/A dk okr G[~b iKd/ jB. ;[o s'A p/fXnkB j' ikDk iK nbkg d/ ;[o
nko'jD d"okB p/;[o j' ikDk sK nkw fijk toskok pDdk ik fojk j?. nfij/ tosko/ i/
brkskosk ft~u tkgod/ ofjD sK fJ; T[ekJh ƒ, j'o nDr"f+nk BjhA ehsk ik ;edk .nfijk
fJ; bJh Io{oh j? fe Ppd rkfJB ;w/A, r[ows ;zrhs dhnK gqtkBs g~XshnK dh ;jh ftXk s'
y[zM ikD ekoB, Ppd ehosB ;otB eoB ;w/A, ft;wkdh nt;Ek ft~u Us^g's f;~y ;zrsK d/
o{jkBh fNekU ft~u nuBu/s ybb g? iKdk j?.gzithA gksPkjh ;qh r[W noiB d/t ih dk gktB
gft~so c[owkB j?l
fpB[ pki/ e?;' fBofsekoh ]fpB[ ezm? e?;/ rktBjkoh ]
(;qh r[W rqzE ;kfjp, nzr^ññôú)
(GktL fit/A ;kI s/ ;zrhs s'A fpBk, Bfos ;zGt BjhA, fJ;/ soQK ;[ohbh nktkI s'A fpBk ;[ohbk
rkfJB th ;zGt BjhA)
id'A s'A ;qh dopko ;kfjp d/ Ppd ehosB dk f;~Xk gq;koD NhHth u?Bb okjhA
j' fojk j?, sd s'A d/P^ftd/P p?mhnK f;~y ;zrsK, v{zxh nk;Ek Bkb, dopko ;kfjp d/ doPB
ns/ Ppd ehosB ;otB eodhnK jB.nfij/ ft~u ;qh dopko ;kfjp d/ T[sfeqPN g[oB{o wkj"b
dh wfonkdk ft~u tkgoh fB~eh fizBh T[ekJh th p/ndph s;~to ehsh iKdh j?. ;qh dopko
;kfjp nzfwqs;o, ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dk gqEw, gqekP n;EkB j?, fJj f;~y Xow dk,
;otT[usw g{ik ;Eb j? ns/ f;~y o{jkBhns dh nkyoh gBkjrkj j?. f;~y o{jkBhns d/
;zebg ft~u fJ;d/ s[b j'o e'Jh n;EkB BjhA. fJ;dh wfonkdk ƒ gzit/A gksPkj, r[o{ noiB
d/t ih B/ ftfynks eoB ;w/A, ;qh dopko ;kfjp dh tfvnkJh eofdnK fJzM c[owkfJnk ;hl
fvm/ ;G/ Ekt Bjh s[X[ i/fjnk]
pho dftzdo f;zx
-
Btzpo 20206
pX'j[ g[ofy fpXks? sK s{ ;'fjnk]
(;qh r[o{ rqzE ;kfjp, nzr ñóöò)
(noEks L n;hA ;ko/ jh Xow n;EkB d/y/ jB, go r[o{ okwdk; gksPkj d/ fJ; n;EkB i/jk
P'GBhe j'o e'Jh n;EkB BjhA, feT{Afe fJ; n;EkB B{z ‘g[ofy fpXks?’ Gkt dks/ g[oy, ;qh r[o{
BkBe d/t ih B/ p~Xk j?. fJ;/ fB;u/ ekoB fJj n;EkB (dopko ;kfjp) ;G s'A P'GBhe j'fJnk
j?)
fJj r~b th ;zs'yiBe j? fe ;qh dopko ;kfjp fij/ P'GBhe n;EkB s/, Ppd ehosB dh ;/tk
fBGk oj/ jI{oh okrh f;zxK ft~u, e[~M r[o{ xo d/ ehosBhJ/ sK r[o{ okwdk; gksPkj dh p\fPP
ekoB, X[o'A jh ;[o s/ ;gse Bkb fBtki/ j'J/ jB. fiBQK dh o;Bk s'A Ppd dk rkfJB, ;otB
eoB tkbhnK ;zrsK ƒ, fJ~e nfijk T[~sw ft;wkdh nBzd s/ o{jkBh fNekU wfj;{; j[zdk j?,
fi; dk fttoB, PpdK dh ;hwK s' pkjo dh r~b j?. Ppd ehosB dk wj~st s/ wjksw jh J/j' j?
fe wB[~y dh ;'Mh s/ ;[osh, d[fBnkth M[w/fbnK dhnK ;hwktK s'A nko^gko fJ~e nfij/
nBzdwJh nB[Gt ft~u rtku ikt/, fi~E/ o'w^o'w Ppd dh ;o'dh X[B ft~u Us^g's j' ikt/.
fJ; ;[ywJh nt;Ek d/ ftgohs fJ~e gfjb{ fJj th j? fe Ppd ehosB dk nBzd wkD
ojhnK ;zrsK t~b'A fJj th wfj;{; ehsk ik fojk j? fe e[~M ehosBh iE/, i' f;|koPh
gofefonk okjhA jI{oh okrh pDd/ jB, T[BQK t~b'A Ppd ehosB gq;s[s eoB ;w/A T[j y[d jh
T[~yV/ j'J/ s/ J/Xo-UXo rtku/ j'J/ ikgd/ jB.T[BQK dh Ppd u"Aeh ft~u Bk sK e'Jh WjkBh nBzd
wfj;{; j[zdk j? ns/ Bk jh T[BQK d/ Ppd rkfJB ft~u ,;zrhs ns/ ;[o dk e'Jh nkg;h ;[ow/b j[zdk
j? s/ eJh tkoh sK ni/jh ftvzpDk th d/yD ƒ fwbdh j? fe ehosBh i~Ek nkg; ft~u th ;w;[o
BjhA j[zdk nfij/ okrh f;zxK d/ rkfJB ft~u ;wskb, fw~mh ;[o iK nktkI ft~u fonkI d/
nfGnk; dh sWNh ;k| Mbedh j?.r[ows ;zrhs ns/ Ppd ehosB dh p[bzd nIwsh wfonkdk
dh fdqPNh ft~u nfij/ f;yKdo{ okrh ifEnK ƒ, ;qh dopko ;kfjp nzdo ehosB eoB dh
nB[wsh BjhA j'Dh ukjhdh.;qh dopko ;kfjp sK Ppd ehosB dh j[Boh gqfsGk d/ f;yo dh,
skwhb dk n;EkB j?, f;yKdo{ okrh ifEnK d/ fonkI eoB tk;s/, gq:'rksfwe ;Eb BjhA.
Ppd ehosB dh wfonkdk ns/ rkfJB P?bh d/ fwnko ft~u nkJ/ Itkb bJh fe;/ j~d
s~e Pq'wDh r[odtkok gqpzXe ew/Nh dh, ehosB ;p ew/Nh th fIzw/tko j?, feT{Afe ;qh dopko
;kfjp nzdo ehosB eoB tkb/ ;ko/ jI{oh okrh f;zxK dh u'D, ehosB ;p ew/Nh dh SkBD
gofefonk ft~u'A r[Iodh j?.Gkt/A fJj r~b ;zs'yiBe j? fe ehosB ;p ew/Nh ft~u gq'c?;o
eosko f;zx ns/ vkeNo r[oBkw f;zx fij/ r[ows ;zrhs ns/ okr ft~fdnk d/ T[~u^d[wkbV/,
gqp[~X ftdtkB Pkwb jB. fJ; s'A fJbktk Ppd ehosB dh jo ftXk ƒ ;wMD ns/ ;wMkT[D dk
j[Bo o~yD tkb/ ;odko shoE f;zx fY~b'A th fJ; ew/Nh d/ w?Apo jB. ;qh dopko ;kfjp d/ j?~v
rqzEh, f;zx ;kfjp frnkBh irsko f;zx th fJ; ew/Nh d/ w?Apo jB.go fJ; d/ pkti{d th jI{oh
okrh ifEnK dh u'D ft~u brksko fBxko nk fojk j?. eh ehosB ;p ew/Nh dh u'D gofefonk
ƒ th, f;|koPK ns/ g~ygks dh ftXh B/, rqfjD bk fd~sk j?, nkfyo fJBQK ;ko/ T[bM/ ;tkbK d/
itkp e"D d/t/rk<
Pq'wDh r[odtkok gqpzXe ew/Nh dh ehosB ;p ew/Nh ƒ fBwosk ;kfjs noI j?l
ñ. fe ;qh dopko ;kfjp d/ jI{oh okrhnK dh g{oh ;{uh dh g[Bo ;whfynk eoe/, ñúó okrh
-
Btzpo 20207
ifEnK dh fJ; p/Y~ph ns/ p'Mb ;{uh dh, s[ozs pDdh eKN^SKN ehsh ikt/.g{o/ fJ~e wjhB/ bJh
;ko/ jI{oh okrh ;kfjpkB dhnK fvT{NhnK dh tzv, ;wK ;koBh, tkohpzdh dk w[ezwb t/otk, f;~y
;zrs dh ;{uBk fjs, Pq'wDh r[odtkok gqpzXe ew/Nh dh t?p;kJhN s/ gkfJnk ikt/ ns/ fJj
fvT{Nh o';No jo wjhB/ ;zroKd fdjkV/ s'A bkr{ j' ikt/.toBD :'r j? fe fe;/ ;w/A ;qh dopko
;kfjp ft~u e/tb ññ jI{oh okrh iE/ j[zd/ ;B fi;dh frDsh j[D tX e/ ñúó s~e ngV rJh j?,
i' fe dopko ;kfjp d/ gqpzX bJh p'Mb pD u[~eh j?, PkfJd fJ;/ ekoB Ppd ehosB d/ ft;wkdh
rkfJB ft~u, fwnko g~y'A fBxko nk fojk j? ns/ okrh ifEnK ns/ gqpzX ftueko th ykj^wykj
G~d/ NeokU dh ;fE~sh pDh j'Jh j?. ;qh dopko ;kfjp nzdo jo o'I Ppd ehosB dh ntXh
brgr òú xzN/ pDdh j? fJ; ;w/A nzdo ehosB fBopkj eoB tk;s/, fe;/ th fwnkoh wkgdzv
nB[;ko óõ s'A t~X okrh ifEnK dh b'V BjhA pDdh.
òH Pq'wDh r[odtkok gqpzXe ew/Nh d/ ;ko/ jI{oh okrh ifEnK dh, fJ~e ftP/P gofefonk okjhA
r[ofws ;zrhs dh ftXk nB[;ko, rq/vpzdh j'Dh ukjhdh j?.;qh dopko ;kfjp nzfwqs;o ns/ f;~y
sys ;kfjpkB dh jI{oh ft~u, fJ; rq/vpzdh dh BthA soshp nB[;ko e/tb ‘T[~sw Pq/Dh' Gkt
rq/v^ñ d/ okrh ifEnK ƒ jh ehosB eoB dh nkfrnk j'Dh ukjhdh j?.rq/vpzdh nB[;ko rq/v ̂ ò
s/ ofjD tkb/ okrhnK ƒ j'o p/jsoh ns/ ;[Xko bJh, tX/o/ fonkI ns/ nfGnk; eoB dk ;wK d/
d/Dk ukjhdk j?. shih Pq?Dh Gkt rq/v^ó, goy nXhB f;yKdo{ okrhnK dh ;{uh pDkJh ikt/ ns/
ehosB ;p ew/Nh t~b'A T[BQK dk goy ;wK fBoXkos eo fd~sk ikt/ i/ goy ;w/A ft~u, T[BQK d/
;[o^eqw ft~u ft~u e'Jh ;okjD :'r spdhbh BjhA j[zdh sK T[BQK ƒ r[o{ dh r'be s/ Gko wzB e/
;/tkw[es eo d/Dk pDdk j?.
óH ;qh dopko ;kfjp nzdo ehosB eod/ ;w/A fe;/ th jI{oh okrh ƒ, ssekb e'Jh ftP/P okr iK
u'Dtk Ppd, rkfJB eoB bJh Bk fejk ikt/. fJj gqEk s[ozs pzd j'Dh ukjhdh j?.nfijk
toskok okrh f;zxK dh gohfynk ;w/A sK tkip j' ;edk j? go ;qh dopko ;kfjp sK r[o{ okwdk;
gksPkj dk dopko j?, fJj gohfynk e/Ado BjhA, fJ; d/ o{jkBh ndp ns/ wfonkdk dk jo
;{os gkbD eoBk, rqzEh f;zxK, okrh f;zxK, gqpzXeK ns/ f;~y ;zrsK d/ ;KM/ coIK ft~u Pkwb
j?.
n|;'; Bkb efjDk g? fojk j? ` fe Pq'wDh r[odtkok gqpzXe ew/Nh, ;fji/^;fji/ nkgD/
;z;Ekrs gsB d/ n\hob/ gVkn s/ g[~i rJh j?.Xow n;EkBk dk gqpzX eoB tkbh ;z;Ek, i/
okiBhse }[bkwh dh fI~bs ft~u roe j' e/, Ppd r[o{, r[o{ rqzE ;kfjp ih dh ;/tk ;zGkb d/
p[fBnkdh d;s{oK ƒ G[~b e/, ubkehnK ns/ p/JhwkBhnK ft~u roe j' ikt/ , sd c/o uzr/
BshfinK dh T[whd o~yDK, wfjI nkgD/ nkg ƒ X'yk d/D tkbh r~b j?.d;w gksPkj d/
;o|okI PkfJo GkJh Bzd bkb ih fJ; fBxko tkbh ;fE~sh ƒ fIzdrhBkwk ft~u fJ;soQK fpnkB
eod/ jBl
nK jI{fw pd fe P?skBh ptd
nkeps nI t? gP/wkBh ptd]
(noEks L id'A gkgh fposh o~yD tkb/ p/n;{b/ b'eK dh d[okukoh YkDh dh ;[os s/ P?skB ;tko j'
ikt/ sd c/o nfij/ d{fPs b'eK dk nzs, gkgK d/ gSskftnK ft~u jh r[Iodk j? )
;kpek fvgNh ;gheo, ftXkB ;Gk,gzikp
-
Btzpo 20208
r[owfs ;zrhs ftu gq:[es b'e rkfJB P?bhnK
dk ;fGnkukoe ;zdoG gofwzdo e"o
;zrhs ebk gqwkswk Bkb fJ~e ;[o j'D dk gqpb ;kXB j?. wX[o ;[o ns/
fJe;ko b?n wB[~yh wB d/ r[zMbdko skD/^pkD/ ƒ PkswJh ;o{g pyPdh j?. ;zrhs dk
nfijk nb"fee o{g t~y^t~y XowK d/ ;zdoG ft~u nfXnkswesk dk ;zuko wkfXnw
pDdk j?. jo Xow nkgD/ ;wki s/ ;fGnkuko dk nfB~yVtK nzr j[zdk j? fJ;/ soQK f;~y
Xow gzikph ;fGnkuko dk wj~stg{oB fj~;k j?. gzikp dh Xosh :'fXnK, ;{ophoK s/
BkfJeK dh Xosh j? ns/ f;~y Xow fJjBK bk;kBh pfbdkBK dk gqs~y gqwkD j?. gzikp
dh Xosh ’s/ f;~y r[o{ ;fjpkB d[nkok nkozGh ns/ ftr;h r[owfs ;zrhs ftXk ;z;ko
dhnK nfXnkswe ;zrhs ftXktK ft~u'A T[~sw j?.
r[owfs ;zrhs dk ;o{g ns/ ftek;
r[owfs ;zrhs dh XkoBk pj[gk;koh j?. r[owfs s'A Gkt r[o{ d[nkok fd~sk
T[gd/P Gkt r[o{ dh w~s ns/ ;zrhs T[; r[o{ T[gd/P ƒ ;zukfos eoB tkbk T[~sw ;kXB
j?. r[opkDh ft~u r[owfs d/ Gkt ƒ fJ; soQK do;kfJnk frnk j?L
“r[owfs T{u' T{uh gT[Vh
frnkfB osfB jT[w? wkoh j/.”
(wko{ 3, ;'^7, 1050)
r[owfs ;zrhs, r[o{ d/ ;zd/P ƒ ;zukfos eoB dh ekft ns/ ;zrhs d/ ;[w/b o{g
ft~u T[~sw ftXk j?. ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ft~u doi ;zg{oD pkDh dk ;zuko r[owfs ;zrhs
dk w[~y T[d/P j?. vkH osB f;zx i~rh r[owfs ;zrhs ƒ gqGkfPs eod/ j'J/ fbyd/ jBL
“r[owfs ;zrhs s'A Gkt ;qh r[o{ rqzE ;kfjp
ftu ngDkJ/ rJ/ ;zrhs gqpzX iK
;zrhs g~Xsh s'A j? fi;ƒ ehosB th fejk iKdk j?.”
r[owfs ;zrhs gozgok dk w[~Y f;~y Xow d/ gfjb/ r[o{ Pqh r[o{ BkBe d/t B/
pzfBQnk. r[o{ d/ wjkB ftuko ns/ f;XKs T[; ;w/A d/ ;wkie, ;fGnkukoe eqKsh ns/
nkswe PKsh dk pbPkbh :sB ;B. r[o{ ih B/ fJjBK f;XKse ftukoK ƒ Ppd^ehosB
dh ;zrhswJh ftXk okjhA iB^ihtB s~e gj[zukfJnk i' r[owfs ;zrhs ftXk ti'A
ftef;s j'Jh. r[o{ rqzE ;kfjp ft~u nzfes pkDh ƒ ‘X[o eh pkDh’ ‘y;w eh pkDh iK r[o
-
Btzpo 20209
eh pkDh’ th fejk iKdk j?. r[opkDh dhnK s[eK fJ; s~E ƒ do;kT[AdhnK jB,
“X[o eh pkDh nkJh.
fsfB ;rbh fuzs fwNkJh.”
(;qh r[o{ rqzE ;kfjpL gzBk, öòù)
r[owfs ;zrhs dk nkozG r[o{ BkBe d/t ih d[nkok w~XekbhB Grsh bfjo
d"okB j'fJnk. Gkos ft~u T[gih Grsh bfjo B/ fi~E/ nfXnkswe, Xkofwe ns/
;wkie nzd'bB ƒ nkozG ehsk T[~E/ r[o{ BkBe d/t ih B/ ;zrhs d[nkok ;kXkoB ihtB
pshs eoB tkb/ b'eK ƒ nkgDh pkDh ns/ ehosB d[nkok BthA fdPk gqdkB ehsh. r[o{
ih uko t~y^t~y fdPktK, y/soK ns/ ;fGnkukoK Bkb fJ~e^fw~e j'J/ ns/ gqwkswk dh
;~uh pkDh ƒ ;zrhse o{g ft~u ;zukfos ehsk.
r[o{ ih B/ Gkosh ns/ ftd/Ph ;~fGnsk s/ b"fee ;q'sK Bkb ;zgoe ehsk
ns/ T[BQK dk pkDh d/ ;zrhs o{g d[nkok wkor doPB ehsk i' fe r[owfs ;zrhs
ftXk dk t~vw[~bk gq:'r f;~X j'fJnk.
r[owfs ;zrhs ft~u b'e rkfJB P?bhnK ns/ gzikph ;fGnkuko
r[owfs ;zrhs ftXk gzikp dh ;zrhs gozgok dh nd[~sh ;zrhs ftXk ti'A ikDh
iKdh j?. fJ; ;zrhse ftXk dk yk; r[D fJj j? fe fJ; ft~u fi~E/ nfXnksw ns/ gqG{
Grsh d/ ;zd/P fwbd/ jB T[~E/ gzikph ihtB d/ jo ftP/ dk gqshefpzp th ;g~PN BIo
nkT[Adk j?. gzikp dh ;fGnsk dk gqs~y o{g T[E'A dk b'e ;zrhs j?. r[o{ ;kfjpkB B/
r[owfs ;zrhs ft~u gzikp d/ b'e ;zrhs s~sK ƒ ;EkB fd~sk ns/ fJjBK d/ o{gK ƒ
nfXnksw ft~u Ykfbnk. r[owfs ;zrhs dh g/Pekoh ft~u b'e ;zrhs dhnK rkfJB
P?bhnK dh nfjw G{fwek j?.
w~XekbhB Grsh bfjo nfXnkswe b'e rkfJB P?bhnK dh T[gi dk t~vk
ekoB j?. T[; ;w/A i' ;zs, Grs, wjKg[oP nfXnkswe y/so ft~u n~r/ nkJ/ T[BQK B/
nkgD/ nfXnkswe ftukoK dk b'e GkPk ft~u pkDh ou e/ gquko ehsk. fJ; s~E ƒ
;g~PN eod/ j'J/ fgnkok f;zx gdw fbyd/ jBL “Grsh bfjo d/ ;w/A iB^;kXkoB dh
GkPk ftu nfXnkswe frnkB dk gqekP j'fJnk fJ; dk ekoB fJj ;h fe i' ;zs,
wjKg[oP eow y/so ftu fB~so/ T[j tX/o/ S'NhnK iKshnK ftu'A ;B s/ T[BQK dk
s~s^frnkB nkgD/ oj~;tkdh nB[Gt s/ nXkos ;h. fJ; bJh T[BQK B/ b'e p'bh ƒ jh
gqrN BjhA ehsk, ;r'A b'e^P?bh ft~u nkgD/ ftuko gqrNkJ/ s/ Gkosh ihtB ƒ Xkowe s/
;wkie g~y s'A pj[s j~d s~e gqGkfts ehsk.” b'e ;zrhs iB ;XkoB s~e gj[zuD dk
;ob wkor j?.
-
Btzpo 202010
;qh r[o{ rqzE ;kfjp ofus pkDh dhnK b'e nzr dhnK rkfJB P?bhnK dk f;~Xk
;zpzX gzikph ;~fGnkuko Bkb j?. fJBQK rkfJB P?bhnK ftub/ gqshe, fpzp gzikph
;~fGnsk ns/ ihtB d/ gqs~y ;ze/s jB. r[owfs ;zrhs dhnK t~y^t~y b'e ;zrhs
rkfJB P?bhnK dk t/otk fJ; gqeko j?.
nbkj[DhL nbkj[Dh nfijk ekft o{g j? fi;dk Gkt d[~y ns/ eWDkwJh j? fJ; rkfJB
P?bh dk gq:'r ftnesh dh w"s s'A pknd ftobkg eoB ;w/A ehsk iKdk j?.
“r[fDnj ezs wj/bhj' fgW ;/ftj[ ;pfd thuko.
nrtDhtzsh fgW Bk ikDJh w[mh o't? ezs ft;kfo.
(r[.rqz.õøó)
;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu nbkj[Dh rkfJB o{g ƒ okr tvjz; nXhB rkfJnk frnk
j?. fJ; s~E dk gqwkD fdzd/ j'J/. vk. osB f;zx i~rh fbyd/ jBL
“tvjz; okr ft~u fJ; f;ob/y nXhB B" nbkj[DhnK doi jB
gzi r[o{ BkBe d/t dhnK ns/ uko r[o{ nwodk; dhnK jB.”
r[owfs ;zrhs dh fJ; b'e P?bh dk nkXko Gkt/A wB[~yh ihtB d/ b'e ;z;eko jB
fi; ft~u eWDk ns/ w"s dk ;'r Pkwb j?. r[opkDh ft~u fJ; e[WDkwJh Gkt ƒ Grsh
Bkb i'fVnk frnk j?. r[owfs ;zrhs dh fJ; P?bh ft~u'A fi~E/ nfXnkswe Gkt BIo
nkT[dk j? T[~E/ gzikph ;fGnkuko d/ gqshe fpzp ;k| fdykJh fdzd/ jB.
x'VhnKL gzikph b'e ;zrhs ftubk rkfJB o{g x'VhnK gzikph ;wki ns/ gzikph
;fGnkuko dh ftP/P gSkDd/jh j?. r[o{ rqzE ;kfjp ft~u fJ; b'e rkfJB o{g ƒ r[o{
;kfjpkB B/ gqshekswe ouBk ti'A g/P ehsk j?. r[owfs ;zrhs dh fJ; b'e P?bh ft~u
y[Ph d/ Gkt ƒ nkXko pDk e/ gqG{ Grsh dk ;zd/P fd~sk frnk j?.
r[D okw okJ/ wfB ;[Gkj jfo r[owfs wfB fXnkfJnk.
iB BkBe jfo feogk Xkoh d/j x'Vh ufV jfo gkfJnk.
(r[o{.rqzEL gzBk, õ÷ö)
r[owfs ;zrhs dh fJj b'e nzr dh rkfJB P?bh gzikph ;fGnkuko dk gqs~y
gqwkD j?.
pkokwkjL r[owfs ;zrhs dh b'e nzr dh rkfJB P?bh pkokwkj 12 wjhfBnK dh wj~ssk
do;kT[Adh j?. g[oksB iBw ;kyh (;kyh 57) nB[;ko r[o{ BkBe d/t d[nkok ouh
pkokwkj dh ouBk dk ;zdoG fJ; gqeko j?,
“sp ;zrfj brh ;pd[ rktfD nbkj[DhnK
-
Btzpo 202011
sp pkpk ft;wkd d? xfo nkfJnk.
fss[ wjfb j[ew[ j'fJnk, okr s[ykoh ehsk,
pkpk p'fbnk pkokwkj okfs,
nzfwqs t/bk j'nk. ubkD? e? tyfs.”
;'fjbkL gzikph ;wki ft~u fe;/ dh \k; f;cs ft~u T[; dk r[D^rkD eoBk ;'fjb/
rkT[Dk fejk iKdk j?. ;'fjbk r[opkDh dk fJ~e gqf;~X b'e nzr j?. r[W rqzE ;kfjp ft~u
;'fjbk ouBk fJ; gqeko doi j?.
i? xfo ehos nkfyn? eos/ ek j'fJ phuko']
fss[ xfo rktj[ ;'fjbk f;tfoj[ f;oiBjko']2]
s[w rktj[ w/o/ fBoGT[ ek ;'fjbk]
jT[ tkoh fis[ ;'fjb? ;dk ;[y j'fJ]
(rT[Vh g{oph dhgehL 1H4^1,12)
;'fjbk pkDh o{g b'e nzr dk j?. fJ;dk rkfJB f;~y Xow ft~u ofjok; d/ gkm s'A pknd
ehsk iKdk j?.
tkoL tko b'e ekft dk Gkt fe;/ BkfJe dh ;{ophosk dk i~; rkT[Dk j?. gzikp ft~u
Ykvh rkfJe tkoK rkT[Ad/ jB. r[o{ BkBe d/t ih B/ pkDh ft~u nkgD/ nkg ƒ Ykvh efj
e/ ;zp'XB ehsk fJj s~E T[BQK dh pkDh ft~u T[ikro jBL
“jT{ Ykvh t/eko eko? bkfJnk.”
r[opkDh ftu tko rkfJB d/ ;zd/P ƒ ;g~PN eod/ j'J/ vk. r[oBkw f;zx fbyd/
jB, “fJ;d/ nzsors nfXnkwse wkor s/ u~bD t/b/ d[fBnkth w'j wkfJnk, ftP/
ftekoK Bkb :[~X dk toBD ehsk frnk j[zdk j?.”
r[o{ rqzE ;kfjp ft~u e[~b 22 tkoK doi jB ns/ 9 tkoK T[~go X[Bh f;ob/y fd~s/ rJ/
jB.r[opkDh ft~u gzikph dhnK ofus tkoK gzikph ;fGnkuko dh gqshfBXsk dk ;g~PN
;ze/s jB. fJ; s~E ƒ gqrNkT[Ad/ j'J/ vkH r[oBkw fbyd/ jB,
“N[zv/ n;oki/ dh tko n~i s'A]
brGr fJe jIko ;kb g[oksB tko j?,
fJ; tko dh X[Bh gzikp d/ b'e ;zrhs
dk nN[~N nzr j? ns/ fJj tko ghVQh do ghVQh
;co eodh j'Jh n~i ;kv/ e'b w"i{d j?.”
r[owfs ;zrhs dhnK T[go'es b'e rkfJB P?bhnK s'A fJbktk nzi[bh, fpojV/ fEsh nkfd
-
Btzpo 202012
rkfJB P?bhnK th pkDh ft~u doi jB i' r[owfs ;zrhs ns/ gzikph ;fGnkuko dk
;[w/b ;g~PN eodhnK jB.
w~XekbhB Grsh bfjo ft~u'A ftr;h ftfrnkBe ftukoXkok r[opkDh
nytkJh. r[opkDh dk ;zrhs ;zukfos o{g ft~u r[owfs ;zrhs ti'A gqs~y j'fJnk.
r[opkDh dh wjkB ftukoXkok B/ wB[~yh ihtB d/ jo ftP/ Xkofwe, ;wkie,
;fGnkukoe ns/ gdkoEe ƒ pky{ph S'fjnk j?. r[o{ ;kfjpkB B/ r[o{ dh pkDh ƒ b'e wBK
ftu t;kT[D bJh ;wekbh ;wki ns/ ;fGnkuko dk ;jkok fbnk.
T[go'es uouk s'A ;g~PN j? fe gzikp d/ ;wkfie ns/ ;fGnkukoe ihtB s'A
r[opkDh ns/ fJ;d/ ;zrhse ftXkB ƒ fBy/V e/ BjhA ;wfMnk ik ;edk. gzikp dh Xosh
d/ eD^eD ft~u r[o{nK dh pkDh s/ ;w[~uh fcIk ft~u fJ;dk nBjd Bkd ;wkfJnk
j'fJnk j?.
y'ikoED
;zrhs ftGkr, gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk
w'pkJhb L 9872602656
;jkfJe g[;se ;{uh1H ;wkie, ftfrnkB g~so, ro[ wfs ;rz hs ftPP/ nez , gpbheP/ B fpTo{ ,' giz ph :B{ htof;Nh,
gfNnkbk, 2012
2H vkH r[oBkw f;zx, r[owfs ;zrhs gqpzX s/ gk;ko, gpbhe/PB fpT{o', gzikph :{Bhtof;Nh,
gfNnkbk, 2012
3H fgnkok f;zx gdw, ;qh r[W rqzE wfjwk e'P, gpbhe/PB fpT{o', gzikph :{Bhtof;Nh,
gfNnkbk,1999
4H vkH osB f;zx i~rh, r[o{ rqzE ftPte'P, gpbhe/PB fpT{o' gzikph :{Bhtof;Nh,
gfNnkbk,2002
-
Btzpo 202013
nb'g j' ojh gozgokrs fezr fe~;k^rkfJeh
wBgqhs f;zx
jo/e d/P dhnK e[M ebktK nfijhnK j[zdhnK jB i' w{b o{g ftu T[;/ Xosh s/
T[gihnK ns/ b'e Wuh nB[;ko T[~E'A d/ b'eK d[nkok ftef;s j'JhnK j[zdhnK jB go e[M
ebktK nfijhnK j[zdhnK jB i' ftd/Ph ;fGnkuko d/ gqGkt nXhB T[; d/P d/
;fGnkuko dk fj~;k pD iKdhnK jB, fit/A |ko;h b'e ;zrhs s'A }Ib, gzikph b'e
;zrhs s'A m[woh, N~gk, e~tkbh ns/ toswkB fcbwh ;zrhs gqGkfts j'fJnk T[;/ soQK jh
ftd/Ph gqGkt (|ko;h w;Bth) nXhB fe~;k^ekft dh T[gi j'Jh i' j"bh^j"bh gzikph b'e
;zrhs dh gozgok dk w[~y fj~;k pD e/ T[~Goh. gzikph ;fGnkuko ns/ GkPk ƒ ;dhnK s'A
fizdk o~yD d/ Bkb gzikph ;zrhs irs ƒ nB/eK okr ns/ skb d/D tkb/ gzikph b'e ;zrhs
d/ nzsors t~y^t~y tzBrhnK gqu~fbs jB fizBK ft~u'A fe~;k^rkfJeh dhnK ;[oK ftu
fJ~E'A d/ ;fGnkuko ns/ ;kfjs dh wfje ;wkJh j'Jh j?. Gkt/A fe ni'eh ekfte ouBk
ns/ rkfJeh B/ gzikph ;fGnkuko ƒ rzXbk eo fd~sk j? fco th fe~;k^rkfJeh T[j
;w[zdo j? fi; nzdo n~i th gft~sosk j?. fJ; gft~so rkfJeh d/ tjkn nzdo
nfijhnK ;zrhse bfjoK jB i' nkgD/ ;o'fsnK ƒ nkgD/ Bkb jh tjkn e/ b? s[odhnK
jB.
w~XekbhB ;kfjs dhnK uko' gozgoktK (BkE gozgok, r[owfs gozgok, ;{|h
gozgok ns/ b'e ;kfjs gozgok) ftu'A r[o{ BkBe ekb ;w/A nepo d/ oki (1556^1605
Jh.) d/ gNtkoh dw'do r[bkNh d[nkok P[o{ j'Jh b'e ;kfjs gozgok dh tzBrh
fe~;k^ekft gozgok ftu gfjbh tko gowkoE dh EK s/ :EkoE dh g/Pekoh ehsh rJh
j?. g[oksB foPN^g[PN doys tKr bzwhnK ns/ v{zxhnK iVQK tkbh fe~;k^rkfJeh dh
ftPkb ns/ bzw/oh gozgok B/ gzikph ;zrhs irs ƒ jw/PK jh wkD gqkgs eotkfJnk j?.
fe~f;nK d/ P[o{nksh d"o ;w/A fJjBK ƒ f;o| p'b e/ jh ;[DkfJnk iKdk ;h go p?As Szd
dh j'Ad ns/ otkBrh Bkb fe~f;nK ƒ rkT[D dh fgqs ftu tkXk j'fJnk. P[o{ s'A jh gzikph
iB^ihtB ftu i' e[M th tkgfonk j? T[jh ;G e[M eEktK pD e/ ;w~roh ti'A
-
Btzpo 202014
fe~;k^rkfJeh ftu g/P ehsk iKdk fojk j?. fe~;k^rkfJeh d/ nzsors gqhs ejkDhnK,
pho ejkDhnK ns/ j'o e'Jh th nfijk ezw iK feqs tzfus BjhA fojk i' fJ; ftu g/P Bk
ehsk frnk j't/.
fe~;k^rkfJehL fe~;k noph GkPk dk Ppd j? fi; d/ e'Prs noE jBL ejkDh,
;or[IPs, fpnkB, n|;kBk, ezw, w[e~dwk, MrVk nkfd. f;~X/ PpdK ftu fe~;k T[j
bzwh eftsk j?, fi; ftu BkfJe ns/ BkfJek dh gq/w eEk iK phosk ƒ toDB ehsk iKdk
j?. Gkt/A fe ‘fe~;k’ w{b o{g ftu noph GkPk dk Ppd j? fco th gzikph ;kfjs ftu
fe~;k^ekft dk i' o{g gquko ftu j?, T[; T[~go |ko;h ;fGnkuko ns/ ;z;feqsh dk pj[s
gqGkt d/yD ƒ fwbdk j?. fJjBK fe~f;nK dh ;zrhse b?n/j{e fJjBK ftubh ;[zdosk ƒ
j'o uko uzB bkT[Adh j'Jh nkgDh t~yoh jh B[jko S~vdh j?. fJj rkfJeh nkgDh
nkeoPe s/ o"ue PpdK tkbh tkose/ rkfJeh Bkb ;o'fsnK ƒ wzso w[rX eo e/ nkgD/
Bkb fJ; soQK s'o b?Adh j? fit/A fe fe;/ p~u/ ƒ T[Arbh cV e/ s'ohdk j?.
id'A e'Jh rkfJe gzikph fe~f;nK ƒ gozgfoe X[BK, gozgfoe gfjokt/ ns/
gozgfoe u~bh nk ojh nykVk gozgok nXhB rkT[Adk j? sK T[; ftXk ƒ fe~;k^rkfJeh
fejk iKdk j?. fe~;k^rkfJeh dk ;o{g f;~Xk^;kdk s/ pj[s ft;fsqs j?, i' fe gzikph
b'e rkfJeh dhnK j'o ;kohnK tzBrhnK Bkb'A nkgDh t~yosk o~ydk j?. Pk;soh ;zrhs
d/ fB:wK s'A fpbe[b nkIkd fe~;k^rkfJeh P[o{ s'A jh gzikph b'e wBK ƒ nkBzd dh
gqkgsh d/D dk w[~y ;'wk ojh j?. fJ; rkfJeh ƒ d/yD iK ;wMD s'A gsk b~rdk j? fe fJ;
ftu fe;/ th nvzpo dh e'Jh Mbe BjhA fwbdh fJ; bJh fJj rkfJeh fdb dhnK
rfjokJhnK ƒ S'jD b~rh fInkdk ;wK BjhA b?Adh. gqfeosh g~y'A ;ob ns/ ;[Gkfte
fe~;k^rkfJeh dhnK ;kohnK tzBrhnK dk nkgDk t~yok^t~yok ;o{g j'D eoe/ i' b'e
;kI fJ~e tzBrh ftu tos/ iKd/ jB T[j d{;oh tzBrh ftu BjhA tos/ iKd/, Gkt/A fe
fJjBK fe~f;nK d/ ftPkrs ;o{g fJ~e' fij/ jh jB. ;wK f;XKs d/ g~y s'A th okrK tKr
fJjBK fe~f;nK ƒ rkT[D dk e'Jh fBPfus ;wK f;XKs BjhA j?. Ppd ns/ X[zB d'jK d/
nkg;h fw~m/ ;[w/b tkbh fJj rkfJeh B?fse, nfXnkswe, ;wkfie ns/ ;dkukoe r[DK
Bkb Gog{o j[zdh j?. fJ; rkfJeh d/ ekft ftP/ dk ;o{g ed/ th pj[s ifNb iK rzGho
BjhA j[zdk ns/ Bk jh fJ; dh GkPk T[~u g~Xoh j[zdh j?. e[M nzdo{Bh$pkjoh ekoe fit/A
-
Btzpo 202015
eJh ghVQhnK d[nkok sokP/, ;ztko/ ikD s'A pknd ;kv/ s~e gj[zuh fezr rkfJeh gzikph
;zrhs dhnK j'oK ;kohnK tzBrhnK Bkb'A T[j ;kohnK fBt/ebhnK ns/ t~yohnK
ftP/PsktK o~ydh j? i' fe Bk sK gzikph b'e ;zrhs dhnK d{;ohnK tzBrhnK Bkb w/b
yKdhnK jB ns/ Bk jh ni'e/ ;w/A d"okB u~b ojh gzikph g"g rkfJeh Bkb. fezr rkfJeh
y[Pe wko{EbK ftu T[~frnk ekft^e/; dk T[j ;{jk c[~b j? fi; ftu'A Pkjh^pkrK d/ c[~bK
dh ;[rzX nkT[Adh j?. g[oksB ;w/A d"okB Bj[z ns/ wk; tkbk foPsk o~yD tkbh fe~;kekoh
ns/ fezr rkfJeh dk nkw jh rkfJB j[zdk fojk j?. ;zrhs, gq;zr ns/ ekft d/ ;[w/b
Gog{o fezr rkfJeh ftu n?Bh Pesh j[zdh j? fe T[j gq;zfre BkfJe^BkfJektK dh
s;tho ƒ ;o'fsnK ;kjwD/ fJzB^fpzB o{g ftu g/P eo fdzdh j?.
pDso g~y'A fezr ;kI dk neko s{zph s'A t~vk ns/ s{zp/ s'A S'N/ j[zdk j?. s{zph ns/
fezr ftueko ;~i/ gk;/ ;Ekfgs ehsk s{zpk b"eh, e~d{, fpb iK Bkohnb s' pfDnk j[zdk
gqzs{ s{zp/ dk fJj Gkr b"eh iK e~d{ s'A pfDnk j[zdk j?. s{zp/ dk fJj fj~;k s{zp/ ftu s{zph ns/
fezr s'A t~vk, fezr ftu s{zp/ s'A S'Nk gqzs{ s{zph s'A t~vk ns/ s{zph dk fJj Gkr fJjBK d'jK s'A
S'Nk j[zdk j?. fszBK ;kIK d/ nkeko, GKs ns/ pDso ftu |oe j'D ekoB fJjBK fszBK
;kIK dh ntkI ftu th ek|h nzso j[zdk j?. fe;/ Nkt/A^Nkt/A s{zp/ ftu fJ~e sko ;Ekfgs
ehsh rJh j[zdh j? gqzs{ fInkdkso s{zfpnk ftu fJjBK skoK dh frDsh d' j[zdh j? fijBK dh
bzpkJh s{zph ns/ fezr s'A t~vh j[zdh j? s/ fJ; dh ntkI th fJjBK d'jK ;kiK s'A Gkoh j[zdh
j?. g[oksB ;w/A d"okB fezr ;kI dhnK skoK dh frDsh fszB j[zdh ;h go ni'e/ ;w/A d"okB
fJjBK skoK dh frDsh xN e/ d'$fJ~e ofj rJh j?. vkH r[oBkw f;zx nB[;ko fezr T[~s/
rkT[D tkb/ b'e rkfJe fJ; ;kI dh T[sgsh ƒ ;zrhseko whnK skB;/B Bkb th i'Vd/
jB. bzpkJh g~y'A d'jK ;kIK d/ ftuekobh j'D ekoB fJ; ;kI dh ntkI ;[o g~y'A d'jK
d/ ftukb/ dh j[zdh j? Gkt s{zp/ Bkb'A gsbh ns/ s{zph Bkb'A w'Nh. :wb/ i~N d[nkok gqc[~bs
ehsh rJh s{zph dh fJ~e sko j[zdh j?. fJj sko bzpkJh g~y'A fJjBK d'jK ;kIK s'A S'Nh ns/
ntkI ;[o g~y'A T[~uh s/ gsbh j[zdh j?. i/eo fJj efj fbnK ikt/ fe d'skok s{zp/ s'A fezr
dh ns/ fezr ;kI s'A s{zph dh ekY (Invention) ehsh rJh j? sK e'Jh nfseEBh BjhA
j't/rh.
gzikph b'e ;zrhs d/ nzsors nkT[D tkbh fezr rkfJeh ftu fezr ;kI tikT[D
-
Btzpo 202016
w[oehdko g~ehnK s/ ;[ohbhnK ntkIK, ozrdko WwkbK s/ c[zwDK Bkb ;iktN ehs/ j'J/
;kI, fu~N/ ;c?d e~gV/, g/Pekoh dk sohek, yVQ/ j'D dk nzdkI, b'eK gqsh w[\kst j'D dk
sohek ns/ fujo/ d/ jkt^Gkt nkfd s~s fe~;k^rkfJeh dh g/Pekoh ƒ j'o uko uzB
bkT[Ad/ jB. fe~;k^rkfJeh ftu ;ko/ ;[oK ƒ ;wkB ngDkfJnk iKdk j?. fe;/ th fJe~b/
;[o ƒ tIB iK ;w/A d/ g~y'A wj~ssk iK gqXkBsk BjhA fd~sh iKdh. fBozsosk ns/
otkBrh Gog{o fJj rkfJeh okr gqXkB BjhA ;r'A X[B ns/ b?n gqXkB j[zdh j?.
fe~;k^rkfJehh ;kvh fIzdrh tKr pj[-gosh ns/ pj[^gk;koh j?. fe~;k^;kfjs
d/ rkfJB bJh d' P?bhnK ftef;s j'JhnK- gfjbh fpBQK ;kIK s'A g/Pekoh ns/ d{ih ;kIK
dh ;zrs Bkb g/Pekoh. ;kIK s'A fpBQK g/Pekoh ƒ ‘ethPoh’ ns/ ;kIK s/ nXkfos
rkfJB P?bh ‘r"D’ ƒ uko GkrK Ykvh, s{zpk, fezr, s{zph rkfJeK ftu tzfvnk frnk j?.
Gkt/A fe fe~;k^rkfJeh dhnK gzi' tzBrhnK ftu fJj fe~;/ brGr ;wkBnzso jh
BkfJe$BkfJektK d/ rkJ/ iKd/ jB, go jo/e tzBrh dhnK fJjBK fe~f;nK ƒ rkT[D dhnK
soiK, okr ns/ skb t~yo/^t~yo/ jB.
fezr fe~;k^rkfJehL fezr ;kI Bkb rkJh ikD tkbh fe~;k^rkfJeh ƒ ‘fezr
fe~;k^rkfJeh’ fejk iKdk j? i' fe fe~;k^rkfJeh dh s{zpk tzBrh ƒ d/y^;[D e/ T[sgzB
j'Jh j?. ftok;sh gzikph b'e ;zrhs dhnK nb'g j' ojhnK tzBrhnK ftu'A fezr^fe~;k
rkfJeh dh nkgDh t~yoh jh rkfJB ftXh, X[BK, g/Pekoh, gfjoktk, B[jko ns/ ;zrhse
fwmk; j?. fInkdkso fezr ;kI Bkb rkJh ikD tkbh rkfJeh w~X b?n ns/ w~X ;gse
ftu rkJh iKdh j?. fJjBK wodkth rkfJeK dhnK X[BK pj[s ;[ohbhnK, ;k|, ;g~PN
ns/ fw~mhnK j[zdhnK jB fizBK ftu ;o'fsnK d/ fdbK ƒ N[zpD tkbh ewkb dh ebkekoh
j[zdh j?. fJjBK rkfJeK dk gq;zr ƒ fpnkB eoB dk s"o^sohek s{zp/ rkfJeK ns/ s{zph
rkfJeK tKr j[zdk j? gqzs{ rkfJeh dhnK X[BK ns/ ftXh s{zph rkfJeh d/ fInkdk B/V/ j[zdh
j?. fJjBK ebkekoK B/ gzikph ;zrhs irs ftu nkgDh t~yoh jh ;EkgBk ns/ gSkD:'r
;o{fge ;fEsh pDkJh j?. fezr rkfJeK ƒ ;[D e/ jo/e gzikph fdb ƒ ;e{B ns/ nkBzd
dh pj[ozrh Mbe ns/ gqkgsh j[zdh j?.
;dhnK g[okDh f;ybkJh ns/ nfGnk; d/ efmB o;fsnK ftu'A dh r[Iodh j'Jh
-
Btzpo 202017
G~Nh, fwoIk, g{oB Grs, okik o;kb{, fiT[Dk w"V, i?wb c~sk, ;?c[b wb{e, e"bK, uko/
;kfjpikd/, jho nkfd fe~;/ fJjBK fezr rkfJeK d/ wB GkT[d/ fe~;/ jB.
g[oksB ;w/A d"okB fezr fe~;k^rkfJeh dk nykVk w/fbnK, w[;kjfpnK, fsT[jkoK,
ghoK^|ehoK dhnK dorkjK ns/ fgzvK dhnK y[~bQhnK ;~EK ftu nkw jh brkfJnk iKdk
;h. nykV/ dh fwsh fB:s j'D s'A pknd ;pzfXs gzukfJsK, ftnesh iK gkoNh fe;/ p'jV
iK y[~bQh ;~E ftubh irQk ƒ X' ;ztko e/ fJjBK rkfJeK ns/ ;o'fsnk d/ fJe~m/ j'D s'A
gfjbK jh ;k|^;|kJh eo fdzd/ ;B sK fe do^d[okv/ s'A nkT[D tkb/ ;o'fsnK ns/ rkfJeK
ftu fgzv dh wfjwK pDh oj/. fB:s ehs/ fdB ns/ ;w/A s/ j[zw^j[wk e/ gj[zu/ ;o's/ id
nykV/ dh fBPus irQk s/ fJe~m/ j' e/ p?m iKd/ sK fbz;{^fbz;{ eod/ gfjokt/, wkt/ tkbhnK
g~rK ns/ ;'B^;[Bfjoh e?AfmnK Bkb ;i/ fJj ebkeko nykV/ ƒ f;o M[ekT[Ad/ j'J/ ;ko/
;o'fsnK ƒ nkgDh |sfj p[bkT[Ad/. eJh tko fJj ebkeko nkgDh woih w[skpe gq;zr dh
P[o{nks eod/ ;B ns/ eJh tkoh ;o'fsnK dh wzr nB[;ko nykV/ dk nkozG eod/ ;B.
E'VQ/ ;w/A fg~S'A id'A nykVk b'o dh f;yo s/ gj[zu iKdk sK wzso w[rX j'J/ ;o's/ fJjBK
rkfJeK s'A y[P j' e/ fJjBK ƒ fJBkw ti'A wkfJnk th fdzd/. fJjBK rkfJeK dhnK ntkIK
fJzBhnK ;[ohbhnK ns/ g~ehnK j[zdhnK jB fe T[j fpBK ;gheoK d/ th ;ko/ nykV/ ftu
d{o^d{o s~e ;[DdhnK jB. fJj rkfJe fe;/ th fe~;/ iK rhs dh g/Pekoh dh P[o{nks d/
;w/A gfjbK T[~uh bzwh j/e bkT[Ad/ jB ns/ ftueko EK EK T[~s/ ‘U w/o/ p/bhU` U w/o/ jkDhU~
tor/ ;zp'XBK Bkb nkgDh rkfJeh ƒ j'o nkeofPs eod/ ofjzd/ jB.
nykV/ d"okB fJj rkfJe ;o'fsnK dhnK GktBktK ƒ ;wM e/ jh gq;zr dh P[o{nks
eod/ jB. pkp{ oip nbh B/ nykV/ bJh ‘eufjoh’ Ppd tofsnk j?. nykV/ ftu e/tb
wod jh j[zd/ jB feT[Afe u~bh nk ojh gozgfoe ohsh nB[;ko fe~;k^rkfJeh wodK dh
rkfJeh jh ;wMh iKdh j?. fezr rkfJe nkgDhnK X[BK ƒ fInkdkso ghb{, nk;k, G?oth,
dopkoh, ;kozr, ywki, fpbktb ns/ s'Vh nkfd okrK ƒ nkXko pDk e/ rkT[Ad/ jB. fJj
rkfJe fInkdkso efjotk skb dhnK t~y ^t~y gqekoK ftu jh nkgDh g/Pekoh eod/
jB. ni'e/ ;w/A d"okB gzikp ftu fJjBK rkfJeK dh frDsh pj[s x~N Gkt fpbe[b
Bk^wkso jh j?. i/eo fJ; rkfJeh dk e'Jh NktK^NktK tko; fiT[Adk th j? sK T[; B/ th
fJ; ;kI dh ;zrs ƒ S~v e/ s{zph T[~s/ rkT[Dk P[o{ eo fd~sk j?.
B
-
Btzpo 202018
tkbk ebkeko nkg jh gq;zr fpnkB eodk j? ns/ \[d jh rkT[Adk j?. s{zph rkfJeK d/
w[ekpb/ fezr rkfJeK dh rkfJeh ftu s/I b?n, pkohehgB, eD, yNek, rwe, T[~uh
ntkI ns/ ebkswe fsnkoh dh g/Pekoh x~N j[zdh j?. fJj rkfJe b? ns/ skb bJh
Y'be dh tos'A eod/ jB gqzs{ eJh tkoh ;o'fsnK ƒ fXnkB u o~yd/ j'J/ rkfJeh ftu j'o
fwmk;, o{jdkoh ns/ wB'oziB GoB bJh fuwNk, xV/ ns/ nbr'fInK dh tos'A Bkb fJ~e
t~yok ozr Go fdzd/ jB. fJjBK rkfJeK dh rkfJeh ethPoK, YkvhnK s/ s{zp/ nbr'I/
tkb/ rkfJeK dh soK nkr{ gkS{ d/ o{g ftu BjhA j[zdh, ;r'A fJj fJe~bk rkfJe jh nkgD/
dw Bkb nkgDh rkfJeh dk b'jk wBtkT[Adk j'fJnk ;o'fsnK dk wB'oziB eodk j?.
fszB skoK tkbh fezr dhnK fszB/ skoK d/ fwbkB bJh fJ; dh gfjbh ns/ sh;oh
sko ‘;’ ;[o s/ fwbkJh iKdh j? ns/ ftuekobh rokw ftu fwbkJh iKdh j? go ni'e/
;w/A d/ ;[gqf;~X fezr rkfJe eowihs ;kro nkgDh g/Pekoh ;w/A d' skoK tkbh fezr ftu
gfjbh sko ƒ ‘;’ ;[o T[~go ns/ d{;oh sko ƒ okr Bkb ;pzfXs ;[o o/, w iK g ;[o s/
;[o eod/ jB. fJ; ;kI dh tkdB gqfefonk s{zph ns/ s{zp/ Bkb'A t~yoh j[zdh j?. nkg;h
;KM wfj;{; j'D ekoB pj[s/ ;o's/ ns/ rkfJe s{zph ns/ fezr ftu e'Jh t~yosk BjhA
;wMd/ gqzs{ fJjBK d'jK ;kIK ƒ tikT[D dh ftXh ftu |oe j?. s{zph dh sko ƒ s{zph ftub/
;fEs s{zp/ d/ e'b'A nzdob/ gk;/ s'A ;~i/ j~E dh gfjbh T[Arb Bkb tik e/ MBeko g?dk
ehsh iKdh j? id'A fe fezr dh sko ƒ ;wKso$;wo{g irQk s'A ;~i/ j~E dh gfjbh T[Arb
Bkb fezr d/ pkjob/ gk;/ s'A tik e/ MBeko g?dk ehsh iKdh j?.
fJjBK ebkekoK dh rkfJeh ;fji Gog{o Gktkswe, o;hbh, w~Xw b?n ns/
;[ohb/ w~X ;gse tkb/ ;[o tkbh j[zdh j?. fJjBK rkfJeK ƒ gzikph ;kfjs d/ pj[s ;ko/
fe~;/, gq;zr, bzwhnK rkEktK, :'fXnK dh tkoK ns/ ;wki ;[Xkoe rhs i[pkBh ezm j[zd/
jB. fJj rkfJe fe;h eEk, tkosk, rkEk, tkoK iK ejkDh d/ g{o/ toDB ƒ ‘bVh dk
gq;zr’ ns/ N[~NthnK ouBktK ƒ fJj nkgDh p'bh ftu ‘ozr’ iK ‘soIK’ nkyd/ jB.
fJjBK s'A fpBK fJj rkfJe ;dkukoe iK jk;o; Gog{o gzi S/ pzdK tkbh ouBktK dk th
b'V g?D s/ rkD eod/ jB i' fe nkgD/ nkg ftu ;zg{oB j[zdh j?. fJj rkfJe ethPoK,
YkvhnK, s{zpk rkfJeK ns/ s{zph rkfJeK tKr jh gzikph ;fGnkuko ftu gqufbs
t~y^t~y eEktK ƒ rkT[D ftu g{oh soK ;wo~E j[zd/ jB. Pkj dj{d, o{g p;zs, d[~bk
-
Btzpo 202019
nIkdh s'A pknd 1960 ̂ 1970 d/ d"o s~e fJj rkfJeh nkgD/ f;yoK s/ ojh go
T[; s'A pknd nkgD/ gsB t~b ƒ s[odh j?. g[okD/ P"e, eko ftjko i' gzikphnK d/ ihtB
ftu jo^o'i BtK ozr God/ ;B. T[jBK tKr jh j"bh^j"bh fezr fe~;k^rkfJeh th yzG bk
e/ T[~v ojh j? fi; ekoB ni'e/ ;fwnK d"okB g~SwhA ;fGnkuko s'A gqGkfts fezr
rkfJeh nkgD/ nkyoh ;[nk;K s/ j?. g"g rkfJeh dk iwkBk j'D ekoB ns/ ftfrnkBe
T[~Bsh d/ ekoB n~i fJ; ebk dh T[sBh wzr BjhA j? fizBh fe gfjbK ;h. i/eo n;hA
fezr fe~;k^rkfJeh d/ Gft~y pko/ r~b eohJ/ sK n~i d/ :[~r ftu seBkb'ih d/ gqGkt
ekoB wB'oziB d/ ;kXB ftneshrs g~Xo s~e gj[zuD eo e/ nykfVnK ftu rkJh ikD
tkbh fJ; rkfJeh dk Gft~y X[zdbk jh BIo nkT[Adk j?. BthA ghVQh fJ; rkfJeh s'A
fdB'A^fdB d{o j[zdh ik ojh j?. T[j rkfJeh i' edh gzikphnK d/ wBK dh soIwkBh eodh
;h n~i ;kvh ;'u s'A e'jK d{o ik ojh j?. Gkt/A fe fJj rkfJeh ;dhnK g[okDk fJfsjk;
o~ydh j? go i/ fJ; d/ tko;K ƒ BK ;KfGnk frnk sK Gft~y ftu fJ; rkfJeh d/ nb'g
j'D dk nfj;k; BIo nkT[Adk j?.
ni'e/ ;w/A ftu fJjBK rkfJeK ƒ b~GDK BkrK dhnK wDhnK fJe~mhnK eoB
tork jh n"yk ezw j?. n~i fJjBK fe~;k rkfJeK d/ nykV/ frDhnK^u[DhnK EktK s/ jh
d/yD^;[DB ƒ fwbd/ jB. i/eo fes/ Nkt/A^Nkt/A fwbd/ th jB sK fJj nykV/ pj[s
d{o^d{o EktK s/ b~rd/ jB fijBK pko/ gfjbK fdB, sohe, ;wK gsk eoBk ns/ T[E'A s~e
gj[zuDk pj[s w[Pfeb Gfonk ezw j?.
nyho ftu n;hA dknt/ Bkb fJj efj ;ed/ jK fe fezr fe~;k^rkfJeh gzikph
b'e ;zrhs dk T[j ;[~uk w'sh j? fi; s/ Gkt/A fezBk th wkVk ;wK nk ikt/ sK th fJ;
rkfJeh dh wfje ns/ fJ; s'A fwbD tkbk nkBzd edh th fwN BjhA ;edk. gzikph fezr
fe~;^rkfJeh ftu'A n~i th ;kƒ nkgD/ g[oksB ;kfjs, ;fGnkuko, pI[orK ns/ fw~Nh
dh \[Pp{ dk nfj;k; j[zdk j?. fJ; rkfJeh dh t~yosk dk nkBzd fJ; ƒ ;[D iK d/y e/ jh
wfj;{; ns/ ;g~PN ehsk ik ;edk j? BK fe f;o| feskph s"o s/ gVQ e/. i/eo n~i th
n;hA fJ; rkfJeh dh edo ƒ ;wMd/ j'J/ fJ; ƒ ;zGkbD dh e'fPP Bk ehsh sK T[j fdB
d{o BjhA fe n;hA fJ; rkfJeh ƒ vkfJBk;'o gqiksh tKr{z f;o| feskpK ns/ fJzNoB?~N s/
jh d/yKr/ Bk fe fJ; d/ n;bh o{g ƒ nykfVnK ftu j{^p^j{ d/y e/ nkBzd dh gqkgsh eo
;eKr/.
y'ikoEh
;zrhs ftGkr, gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk.
-
Btzpo 2020Btzpo 20202020
okr e/dkok okr e/dkok
EkN L efbnkD(d't/ ‘w*)
;wK L oks dk gfjbk gfjo ] tkdh$;ztkdh L w$;
EkN L efbnkD(d't/ ‘w*)
;wK L oks dk gfjbk gfjo ] tkdh$;ztkdh L w$;
iksh L n"vt^Skvt] tofis L no'j ftu ‘o* s/ ‘X* nto'j ftu ‘r* ]iksh L n"vt^Skvt] tofis L no'j ftu ‘o* s/ ‘X* nto'j ftu ‘r* ]
nko'j L ; w, w g, Xg, B X ;A ]nko'j L ; w, w g, Xg, B X ;A ] nto'j L ;A B X g, w/ g X g w, w o ; ]nto'j L ;A B X g, w/ g X g w, w o ; ]
xx 22 00 33 xx 22 00 33
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
; ; o ^ ; g ^ g ^ ^ g w X g w r ^ g ^ ^
j fo e/ s s Bk s w s s e/ s fpnks s gk s oh s s
g ;A X g ^ g w/ X g ^ w ^ o ^ ; o ^ ; ^ ^
j fo e/ s s Bk s w s s e/ s fpnks s gk s oh s s
w ^ w ^ r g ^ g ^ g X ;A X ^ g w/ X X g ^
jh s ok s s jk s fE s ufV nk s fB s o w' s b e s
g ;A X ^ g g ^ w/ X g w ^ o ^ ; o ^ ; ^ ^
S{ s fN s r Jh s s s ;z ;k s s s s oh s s s s
g g g ^ ^ B X B ^ ^ ;A ^ ;A ^ ^ B oA ;A ^ ^
fe B jh s s p B finks s eK s ;h s s sK s pk s s
X B X B ^ ;A ^ ;A ^ ;A X oA ;A B X g ^ ^ ^ ^
fe B jh s s bT[ s r s ;[ gk s s s s oh s s s s
w ^ w ^ r g g g ^ ^ X ;A X ^ g w/ X g ^ ^
;z s sj[ s s p B finks s Bk s w s r' fpz d ek s s
g ;A X ^ g g ^ w X g w ^ o ^ ; o ^ ; ^ ^
n? s ;h s s y/ s g s j wk s s s s oh s s s s
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
; ; o ^ ; g ^ g ^ ^ g w X g w r ^ g ^ ^
j fo e/ s s Bk s w s s e/ s fpnks s gk s oh s s
g ;A X g ^ g w/ X g ^ w ^ o ^ ; o ^ ; ^ ^
j fo e/ s s Bk s w s s e/ s fpnks s gk s oh s s
w ^ w ^ r g ^ g ^ g X ;A X ^ g w/ X X g ^
jh s ok s s jk s fE s ufV nk s fB s o w' s b e s
g ;A X ^ g g ^ w/ X g w ^ o ^ ; o ^ ; ^ ^
S{ s fN s r Jh s s s ;z ;k s s s s oh s s s s
g g g ^ ^ B X B ^ ^ ;A ^ ;A ^ ^ B oA ;A ^ ^
fe B jh s s p B finks s eK s ;h s s sK s pk s s
X B X B ^ ;A ^ ;A ^ ;A X oA ;A B X g ^ ^ ^ ^
fe B jh s s bT[ s r s ;[ gk s s s s oh s s s s
w ^ w ^ r g g g ^ ^ X ;A X ^ g w/ X g ^ ^
;z s sj[ s s p B finks s Bk s w s r' fpz d ek s s
g ;A X ^ g g ^ w X g w ^ o ^ ; o ^ ; ^ ^
n? s ;h s s y/ s g s j wk s s s s oh s s s s
nzsok nzsok
;[ofbgh ;odko joGiB f;zx ih;[ofbgh ;odko joGiB f;zx ih
n;EkJhn;EkJh
-
;[ofbgh tkbk Ppd ns/ noE
pkDh Grs epho ih (okr e/dkok) nzr 1123
-
Page 1Page 2Page 3Page 4Page 5Page 6Page 7Page 8Page 9Page 10Page 11Page 12Page 13Page 14Page 15Page 16Page 17Page 18Page 19Page 20Page 21Page 22Page 23Page 24