NÓNG SỐT TOÀN TẬP

Theo PGS.TS Nguyễn Tiến Dũng, Trưởng khoa Nhi BV Bạch Mai, nguyên nhân chính gây gia tăng bệnh nhân sốt vi rút là do thời tiết nóng - lạnh, mưa - nắng thất thường khiến vi rút gây bệnh phát triển.

Trong mấy ngày này, trời vô cùng nóng nực, oi bức khiến cả người lớn, trẻ nhỏ ăn uống đều kém đi, sức đề kháng giảm dễ bị vi rút tấn công.

Quan trọng nhất là hạ sốt và dinh dưỡng

BS Dũng khẳng định, với bệnh nhân sốt vi rút, không có thuốc điều trị đặc hiệu, mà quan trọng nhất là hạ sốt khi sốt cao trên 38,5 độ và chăm sóc tốt về dinh dưỡng.

Sốt vi rút là thể bệnh gặp chủ yếu trong mùa hè ở trẻ, rất dễ lây qua đường hô hấp với những triệu chứng điển hình, đó là trẻ đột ngột sốt cao 39 - 40oC, đôi khi không có triệu chứng gì khác ngoài sốt.

Khi bé sốt cao thì rất mệt mỏi, tuy nhiên khi hạ sốt bé lại trở nên linh hoạt. Bé có thể bị nổi một vài ban đỏ nhỏ, trẻ sẽ thấy mỏi, đau nhức người. Thường bị sổ mũi sau 2 - 3 ngày bị sốt, nước mũi trong...

“Cha mẹ có thể căn cứ vào các dấu hiệu trên để nhận biết trẻ bị sốt vi rút, nhưng đặc điểm quan trọng nhất vẫn là sau cơn sốt, thể trạng của trẻ trở lại như bình thường. Còn nếu trẻ vẫn mệt li bì dù đã hạ sốt, cần đưa ngay đến bệnh viện vì lúc này, sốt có thể là dấu hiệu của một bệnh lý khác”, BS Dũng cảnh báo.

Về điều trị, bệnh nhân chỉ cần dùng thuốc hạ sốt khi sốt cao, hoặc dùng các loại thuốc cảm để chữa triệu chứng đau nhức, sổ mũi, ho... Ngoài ra nên súc miệng nước muối và nhỏ mũi thường xuyên. Không nên dùng kháng sinh.

Cần lưu ý, khi trẻ bị sốt, tránh để quạt điện thốc thẳng vào trẻ, vì khi bị sốt, lỗ chân lông luôn mở dễ bị gió lạnh đi vào gây cảm, rất nguy hiểm. Vì thế, cần đặt trẻ ở nơi thoáng mát, tránh gió lùa, quạt nhẹ cho trẻ.

Ngoài hạ sốt, với điều trị sốt vi rút, quan trọng hơn cả là chế độ dinh dưỡng. Nên cho người bệnh ăn loãng như cháo, súp, uống nhiều nước, nước lọc, nước hoa quả như cam, chanh…. Vì khi sốt cao liên tục sẽ làm cơ thể trẻ mất nước. Trong nhiều trường hợp có thể pha oresol theo tỷ lệ cho trẻ uống để phòng nguy cơ mất nước do sốt kéo dài.

Sốt vi rút là bệnh dễ lây, nhất là trong gia đình và công sở, nơi dùng điều hòa thông khí. Vi rút có trong dịch tiết mũi, họng, trong những giọt nước bọt li ti… bị bắn ra ngoài khi ho, nói cũng có thể là tác nhân khiến người khác mắt bệnh. Do đó, người bị sốt vi rút nên hạn chế tiếp xúc với người khác, nhất là trẻ em. Tốt nhất khi bị sốt vi rút nên nghỉ làm, nghỉ học để tránh lây bệnh cho người khác. Những người xung

quanh nên phòng bệnh bằng cách nhỏ nước muối, ăn nhiều hoa quả giàu vitamin C và bảo vệ sức khỏe. Đặc biệt cần nhớ rửa tay bằng xà phòng một cách thường xuyên cũng giúp ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm bệnh.

Sốt là khi nhiệt độ cơ thể trên 37,5 độ C. Sốt là một dấu hiệu thường gặp nhất của rất nhiều bệnh ở trẻ mà chúng ta cần nhận ra ngay để có biện pháp chữa trị kịp thời.

1. Cảm, cúm

Cảm và cúm là 2 bệnh riêng biệt, nhưng có nhiều triệu chứng giống nhau là sốt, ho, sổ mũi, nhức mình mẩy, mệt mỏi, trong đó ho và sổ mũi là 2 triệu chứng bắt buộc phải có. Nếu không thì không phải là cảm, cúm. Nhiều người đôi lúc thấy trẻ mệt, chóng mặt đã nghĩ là trẻ bị cảm, cúm rồi tự mua thuốc trị cảm cho trẻ uống làm trẻ vã mồ hôi càng mệt thêm. Cả hai bệnh này đều do siêu vi trùng (virus) và sẽ tự nhiên khỏi sau từ 3 đến 7 ngày. Các thuốc trị cảm, cúm thật ra chỉ chữa được những triệu chứng khó chịu như sốt, ho, sổ mũi chứ không diệt được siêu vi gây bệnh. Một số người lại thích dùng Tifomycine để trị cảm, cúm thật là nguy hiểm vì thuốc này có thể gây suy tủy, thiếu máu không phục hồi được nữa. Hai bệnh này thật ra rất dễ phân biệt: Cảm thường xảy ra khi cơ thể bị nhiễm lạnh, mưa, nóng đột ngột và không lây. Trái lại, bệnh cúm rất hay lây thành dịch, thường cơ thể không tự đề kháng được.

2. Viêm họng

Bất cứ trẻ em nào sốt cao cũng cần khám họng, nhất là sốt cao đột ngột. Nhìn vào họng sẽ thấy 2 cục thịt dư sưng to, đỏ, lấm tấm trắng. Nếu có màng trắng dính chặt trên đó phải nghĩ đến bệnh bạch hầu và cần đưa đến bệnh viện cấp cứu. Khi có sổ mũi kèm theo thì đó là bệnh viêm họng do siêu vi, không cần dùng đến kháng sinh, chỉ ngậm kẹo bạc hà, súc miệng bằng nước sát trùng. Không nên dùng Ampicilline để trị viêm họng, chỉ phí tiền không đáng.

3. Ban đỏ (sởi)

Ban đỏ cũng là một bệnh rất hay gặp ở trẻ em, nhưng khác với sốt xuất huyết là khi trẻ bị ban đỏ sẽ sốt cao liên miên, kèm với ho và sổ mũi, mắt lem nhem. Khám miệng thấy 2 mặt trong của má có những hạt trắng nhỏ như hạt gạo (dấu hiệu Koplick) thì có thể chắc chắn trẻ sẽ ra ban. Bệnh này do siêu vi, dễ lây và cũng tự nhiên khỏi sau một tuần lễ.

Thuốc kháng sinh không diệt được siêu vi ban đỏ nhưng ngừa được những biến chứng nguy hiểm của bệnh ban đỏ là viêm tai giữa, phế quản phế viêm, viêm phổi... Trẻ chỉ hết sốt hẳn sau khi ban nổi khắp người, ra ban vẫn còn sốt là ban đỏ có biến chứng chứ không phải lậm ban.

Cần lưu ý là nếu trẻ mắc bệnh ban đỏ thì sau bốn ngày, trẻ sẽ ra ban dù có uống thuốc hạ sốt hay không, còn nếu trẻ không nổi ban thì trẻ đã mắc bệnh khác chứ không phải ban lậm vào như dân gian thường hay hiểu lầm. Nay có thuốc ngừa bệnh sởi, cha mẹ cần chích ngừa cho trẻ.

4. Sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là một bệnh thường gặp trong mùa mưa, nguy hiểm cho trẻ dưới 15 tuổi, dễ nhận ra bởi 3 dấu hiệu sau đây: sốt, đau bụng, gan to và đau. Gan to, đau biết được bằng cách sờ dưới hạ sườn phải có một khối, ấn tới đau. Cần nghĩ ngay đến bệnh sốt xuất huyết khi trẻ sốt liên miên, uống thuốc hạ sốt bớt rồi sốt lại, không có ho, không sổ mũi, đặc biệt là đau bụng. Nhưng nếu trẻ đau bụng mà không sốt thì không phải là sốt xuất huyết mà có thể đau bụng lãi.

Thử máu trong sốt xuất huyết thấy tiểu cầu xuống dưới 150 ngàn/mm3, thời gian máu chảy (TS), máu đông (TC) kéo dài ra, dung tích huyết cầu (hématocrite) tăng cao trên 42% do máu cô đặc. Bệnh này cũng do siêu vi, cũng tự hết sau một tuần. Điều nguy hiểm là trẻ có thể trở nặng từ ngày thứ ba đến ngày thứ năm, với biến chứng truỵ mạch hoặc xuất huyết tiêu hoá (ói và tiêu ra máu). Bệnh này không có thuốc nào diệt được siêu vi, nhưng dịch truyền sử dụng đúng mức, làm giảm tử vong đáng kể.

Viêm ruột hoại tử do vi khuẩn khác với sốt xuất huyết ở đau bụng, sốt không liên miên, gan không to, không đau và đi cầu phân màu nước rửa thịt.

5. Viêm phổi, phế quản phế viêm và các bệnh đường hô hấp

Khi trẻ sốt khó thở phải nghĩ ngay các bệnh đường hô hấp, cần nhận ra 2 bệnh nặng nhất là:

a. Viêm phổi: bệnh nhân sốt cao, ho nhiều, đau ngực, khó thở. Khám phổi thấy ran nổ một bên, chụp hình X quang phổi thấy một vùng phổi bị mờ, thử máu bạch cầu trong máu gia tăng khá cao trên 10 ngàn/mm3.

b. Phế quản phế viêm: thường gặp hất ở trẻ em, khó thở nhiều (cánh mũi phập phồng), sốt cao, BS khám nghe ran nổ hai bên phổi, chụp hình X quang phổi có mờ rải rác nhiều nơi 2 bên phổi, bạch cầu trong máu tăng cao.

Trẻ ho, sốt nhẹ hay không sốt, không khó thở phân biệt với các bệnh hô hấp nhẹ hơn:

c. Viêm khí quản: trẻ không sổ mũi, không sốt, ho nhiều, BS khám phổi không nghe ran.

d. Viêm thanh quản: đặc biệt là trẻ có khàn tiếng hay tắt tiếng

e. Viêm phế quản: trẻ ho nhiều, nhưng không sốt, không khó thở, BS khám nghe được ran ẩm ở phổi. Thử máu thấy lượng bạch cầu không tăng, chụp phổi hoàn toàn bình thường. Riêng có bệnh viêm phế quản thể hen, BS nghe được ran rít, bệnh nhân khó thở ra về đêm.

6. Thương hàn

Triệu chứng chính của bệnh này là chỉ có sốt lâu ngày mà không có ho và sổ mũi. Sốt trong bệnh này có điểm đặc biệt là sáng mát, chiều nóng, ngày một tăng dần. Sau một tuần, sốt lên đến 40oC, nhưng mạch lại rất chậm 80-90 lần/phút thay vì 120 lần/phút như trong những bệnh nhiễm trùng khác. Trẻ lớn thường than nhức đầu, buồn nôn, tiêu chảy. Nếu sờ tới vùng hố chậu phải của bụng, nghe tiếng ọt ọt rất đặc biệt. Khi thử máu, bạch cầu không tăng, chỉ từ 6000-8000/mm3, sang tuần thứ hai, thử Widal test dương tính trên 1/100 là chắc chắn bệnh nhân đã mắc bệnh thương hàn.

Hiện nay, điều đáng phiền là các chủng vi khuẩn thương hàn đã kháng với Tifo, Bactrim, Ampicilline nên không còn dùng trong điều trị thương hàn. Thuốc mới là Noroxine 400mg, đắt tiền, ngày uống 2 viên trong 14 ngày mới tránh tái phát và biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh này là lủng ruột.

6. Sốt rét

Sốt rét nhiều khi nhận ra dễ dàng khi trẻ run lập cập, đắp bao nhiêu chăn vẫn thấy lạnh, sau đó sốt cao độ và cuối cùng vã mồ hôi; nhưng lại khó nhận ra ở những trẻ sốt liên miên, sốt đi sốt lại. Lưu ý nếu trẻ ngày đầu đột nhiên sốt cao đến 40oC thì nên nghĩ đến bị sốt rét hơn là thương hàn. Những yếu tố phụ có giá trị chẩn đoán sốt rét là tiền sử bị sốt rét, điều trị không đủ ngày và có qua vùng dịch tễ sốt rét. Trẻ nhìn phía góc trong của mắt ánh hơi vàng, lưỡi đóng bợn vàng ở giữa rất đặc biệt. Dấu hiệu lách to chứng tỏ bệnh nhân trước đây có bị sốt rét nhiều lần, nhưng không phải là sốt rét hiện tại.

Thử máu để tìm ký sinh trùng sốt rét phải thử nhiều lần trong ngày, nhất là lúc trẻ lên cơn sốt. Bạch cầu trong máu thường bình thường trong sốt rét, chỉ tăng cao trong sốt rét đái huyết sắc tố (sốt rét huyết niệu). Sốt rét ác tính là những thể nặng nhất của sốt rét, nếu trễ dù có cấp cứu tích cực vẫn còn gây tử vong rất cao. Tất cả những trẻ hôn mê, sốt đang ở vùng dịch tễ sốt rét thì phải nghĩ ngay đến sốt rét ác tính.

7. Viêm màng não

Bệnh này vô cùng nguy hiểm ở trẻ em, cần chẩn đoán ra thật sớm, điều trị ngay mới tránh được các di chứng về sau này như mù mắt, điếc tai, tâm thần... Khi trẻ sốt, nhức đầu, ói mửa, chúng ta thử gập cổ trẻ vào ngực, nếu gập không được hoặc trẻ lộ vẻ đau đớn (dấu hiệu cổ cứng) thì phải nghĩ ngay đến trẻ đã bị viêm màng não.

Đối với trẻ dưới 2 tuổi, dấu hiệu thóp trước phồng lên cũng rất quan trọng để nhận ra viêm màng não. Phải đưa trẻ đến bệnh viện ngay để lấy nước não tuỷ xét nghiệm xem trong (lao hay siêu vi), đục (mủ) và có cách điều trị đúng mức.

8 ) Viêm não cấp: nặng và nguy hơn viêm màng não vì do siêu vi thường nhất là viêm não siêu vi Nhật bản B, enterovirus... không có thuốc trị đặc hiệu.

Trong mùa dịch nếu trẻ sốt không cao lắm 38.5-39 độ mà lên co giật, hôn mê không tỉnh lại sau vài giờ, giật liên miên phải đưa ngày cáu bé vào BV cấp cứu ngay. Viêm não siêu vi khác với viêm màng não vi khuẩn ở chỗ không có thóp phồng hay cổ cứng nhưng có 3 triệu chứng đặc hiệu viêm não là sốt cao, co giật hôn mê nhiều giờ hay nhiều ngày liền. Viêm não để lại di chứng tương đối nặng cho trẻ như điếc tai, không nhìn được được nữa, liệt bán thân hay toàn thân, sống đời sống thực vật( trẻ nằm một chỗ mà không biết, không hiểu gì). Chỉ có bệnh viêm não siêu vi Nhật Bản B và viêm màng não do não mô cầu là đã có thuốc chủng ngừa nên các bậc cha mẹ cần cho con đi chích ngừa sớm trong mùa dịch viêm màng não hay viêm não.

Trên đây là một số bệnh thường hay gặp ở trẻ mà các bậc cha mẹ cần phát hiện sớm để đưa trẻ đi khám bệnh và điều trị thật kịp thời, nhất là 2 bệnh nặng nguy hiểm trong mùa dịch là sốt xuất huyết và viêm não cấp.

Chứng co giật do nóng sốt cao ở trẻ

BS Trần Trinh Thuần

Ðây là hiện tượng thường gặp ở trẻ từ 18 tháng cho đến 3 tuổi. ít gặp ở trẻ trên tuổi

Nguyên nhân

Do nhiễm trùng như viêm nhiễm đường hô hấp, nhiễm trùng tai mũi họng hoặc cảm sốt thông thường. Khi trẻ bị co giật mà không kèm theo sốt cao, bị co giật nhiều lần hoặc kéo dài thì có thể do nguyên nhân như chứng động kinh (phong xù) hay các bệnh ly về thần kinh não bộ.

Triệu chứng

- Co giật do nóng sốt có thể xảy ra đột ngột ở một đứa bé không có dấu hiệu của một bệnh gì nặng báo trước mà đôi khi chỉ có triệu chứng sổ mũi đi kèm.

- Co giật do sốt thường chỉ kéo dài khoảng 2 phút. Tuy nhiên một khi đã bị co giật, trẻ có thể bị tái phát, càng nhỏ tuổi càng có nguy cơ tái phát. Bé gái bị tái phát nhiều hơn bé trai. Các trường hợp co giật kéo dài 10 - 30 phút, bị nhiều cơn trong ngày hoặc hay tái phát mà không kèm theo sốt thường có nguyên nhân quan trọng, cha mẹ

phải đưa bé đi khám đến nơi đến chốn để tìm nguyên nhân mà trị liệu.

Cách phòng ngừa và xử trí

- Lấy nhiệt độ cơ thể của bé: Thời gian cặp nhiệt phải đúng một phút, cặp nhiệt ở hậu môn, ở miệng tốt nhất. Nếu cặp nhiệt ở nách nên cộng thêm một độ. Với nhiệt kế điện tử thời gian cặp nhiệt sẽ ngắn hơn nhiều.

- Khi thấy bé sốt cao 38 - 39 độ hãy làm giảm nhiệt cho bé bằng cách: Cho bé uống ngay một gói hoặc nhét đít ngay một viên tọa dược Paracetamol liều 150mg để hạ sốt cấp thời trong lúc chờ đợi đưa bé đi khám bệnh. Ðồng thời lau mát bé bằng nước thường. Nhớ không được dùng nước đá, nước trong tủ lạnh, vì nước quá lạnh có thể làm ngưng quá trình đang hạ nhiệt của cơ thể.

- Khi cơn co giật xảy ra: Cha mẹ hãy bình tĩnh, và nên nhớ cơn co giật sẽ sớm qua đi. Nếu can thiệp sai có thể làm cho bé tổn thương thêm. Không được cạy răng bé để nhét vật cứng như cán muỗng... vào miệng bé với mục đích phòng ngừa bé tự cắn lưỡi. Ðộng tác này không những không giúp ích gì, đôi khi còn có hại. Ly do là vì hai hàm răng của bé chỉ nghiến chặt khi co giật bắt đầu xảy ra, cho nên nếu cơn đã xuất hiện rồi, răng bé sẽ không tự cắn lưỡi được nữa.

- Giữ thông đường thở cho bé: Ðặt bé nằm nghiêng. Nếu có đàm nhớt hoặc máu trong miệng của bé, cha mẹ nên dùng miệng của mình để hút ra. Ðộng tác này có thể cứu bé qua cơn nguy nghẹt đường thở.

Sau cùng cần phải đưa bé đi khám bệnh để bé được chẩn đoán và điều trị khỏi bệnh và cha mẹ bé được hướng dẫn phòng ngừa các cơn co giật có thể có trong tương lai.

Hạ sốt khi bé sốt caoCó nhiều cách để hạ sốt cho trẻ. Tuy nhiên, hãy cẩn thận vì đôi khi cách bạn dùng lại hoá hại.

Bố mẹ thường xuyên lo lắng khi con bị sốt cao. Có một điều phụ huynh cần nhớ: Dù nhiệt kế hiện lên bao nhiêu độ, cơn sốt của bé chỉ là biểu hiện tự vệ của cơ thể, chống lại sự xâm nhập và phát triển của vi khuẩn, vi-rút...

Trong một số trường hợp, cơn sốt có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm nếu không được chữa trị đúng cách. Do đó, các bà mẹ cần chú ý những điều sau khi chăm sóc trẻ bị sốt.

Những sai lầm nên tránh

Ủ kín hoặc cởi hết đồ lót của trẻ: Khi sốt, cơ thể bé bị mất nước và muối khoáng, khiến hệ thần kinh bị rối loạn. Điều này làm nhiệt độ cơ thể không ổn định, lúc quá nóng, lúc lại quá lạnh.

Bạn chỉ nên cởi bớt đồ của trẻ chứ không cởi hết, cũng không ủ kín con trong nhiều lớp chăn hoặc áo quần vì sẽ khiến trẻ bị co giật. Hiện tượng này rất nguy hiểm, dẫn đến những tổn thương ở não, gây nên chứng động kinh về sau.

Cho trẻ uống aspirin: Đây là phương pháp hạ sốt nguy hiểm vì có thể gây ra những bệnh liên quan đến gan của bé sau này.

Chườm nước đá, nước lạnh: Nhiều người mẹ có thói quen dùng cách này để hạ sốt nhanh cho con. Làm như vậy chỉ khiến thân nhiệt của bé càng cao do cơ chế co mạch ngoại vi.

Kiêng nước hoàn toàn: Để con ngâm nước lâu lúc đang sốt là điều không tốt. Tuy nhiên, bạn đừng bỏ qua việc vệ sinh cơ thể cho bé bằng nước ấm để trẻ cảm thấy dễ chịu. Cách này giúp hạn chế nguy cơ bé bị nhiễm trùng da.

Thay đổi chế độ ăn: Thấy con bệnh, một số bà mẹ hay nấu thức ăn cho con loãng hơn bình thường. Thế nhưng, họ lại không tăng cường số bữa ăn để cung cấp đủ dinh dưỡng và năng lượng cho bé. Có người lại không cho dầu mỡ vào món ăn. Những việc này khiến cơ thể trẻ càng thêm thiếu chất.

Những việc nên làm

Bình thường, bạn có thể hạ sốt cho con bằng thuốc theo liều của bác sĩ chỉ định. Riêng với những trường hợp sau, bạn cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa ngay lập tức để tránh biến chứng:

- Trẻ dưới 6 tháng tuổi.

- Khi trẻ sốt kéo dài hơn 3 ngày.

- Trẻ sốt cao đột biến hoặc sốt trở lại sau khi đã khỏi.

Đảm bảo chế độ dinh dưỡng cho con: Trong thời gian bệnh, cơ thể trẻ cần phải được cung cấp đầy đủ năng lượng.

Dưới ảnh hưởng của cơn sốt, các men tiêu hoá bị ức chế nên trẻ thường có cảm giác chán ăn. Do đó, bạn phải chuẩn bị cho trẻ những loại thức ăn dễ tiêu hoá.

Bổ sung đủ nước: Khi sốt, cơ thể bé mất nhiều nước và mất vitamin qua phân, nước tiểu. Bạn cần chú ý cho con uống nhiều nước đun sôi để nguội hoặc nước trái cây tươi.

Bạn cũng có thể cho con uống 1 ly 200ml nước chanh nóng pha một ít đường với lượng muối cỡ bằng hạt ngô hoặc dùng một gói Oresol pha với 1 lít nước ấm.

Hạ nhiệt: Cho trẻ mặc quần áo rộng rãi, chất liệu thoáng mát và để con ngồi ở nơi thoáng đãng. Lau người bé bằng nước ấm, lau kỹ ở trán, dưới cánh tay và bẹn.

Thường xuyên đo nhiệt độ: Nhiệt kết đặt ở hậu môn cho nhiệt độ chính xác nhất nhưng sẽ gây khó chịu cho trẻ. Bạn có thể chọn cách đặt dưới cánh tay hoặc ngậm. Áp sát cánh tay của trẻ vào ngực, giữ nhiệt kế dưới cánh tay ít nhất trong 3 phút.

Sai số của nhiệt kế so với thân nhiệt của trẻ là + 0,3 đến 0,4 độ C. Tức nhiệt kế chỉ 38 độ C thì nhiệt độ thật sự của bé là 38,4 độ C.

Đo nhiệt độ của bé mỗi giờ một lần. Dù nhiệt độ đã giảm xuống ở mức bình thường, trong khoảng 37 độ C, bạn vẫn phải theo dõi lại vài giờ một lần.

PHÁT HIỆN TRẺ SỐT

Phát hiện trẻ bị sốt trong tiết giao mùaGĐ&XH - Thời tiết đang giao mùa, lúc nóng, lúc lạnh khiến trẻ rất dễ bị sốt. Một số bậc phụ huynh chưa có kinh nghiệm nên lo lắng quá mức khi con bị sốt, số khác lại tỏ ra khá... coi thường vì nghĩ sốt cũng không gây nguy hiểm đến trẻ. Cả hai biểu hiện này đều không đúng. Vậy khi trẻ sốt bạn cần làm gì?

Phát hiện trẻ bị sốt như thế nào?

Bình thường nhiệt độ cơ thể trẻ em là 37oC và có thể thay đổi một chút trong ngày. Về mùa nóng nhiệt độ có thể lên tới 37,5oC. Nếu nhiệt độ cơ thể trên 37,5oC là trẻ bị sốt, khi nhiệt độ trên 39oC gọi là sốt cao. Ngược lại nếu nhiệt độ ở dưới 36oC gọi là hạ thân nhiệt.

Muốn biết trẻ có bị sốt hay không, có thể sờ tay lên người, lên trán trẻ; chính xác nhất là lấy nhiệt kế thuỷ ngân, nhiệt kế điện tử hoặc nhiệt kế dưới dạng băng dán trên da. Trước khi lấy nhiệt độ bằng nhiệt kế thuỷ ngân, bạn đừng quên vẩy tay cho cột thuỷ ngân tụt hết rồi mới cặp độ cho trẻ.

Vị trí lấy nhiệt độ bằng nhiệt kế thuỷ ngân:

Có thể đặt nhiệt kế ở nách, ở miệng hoặc ở hậu môn của trẻ. Lấy nhiệt độ ở hậu môn là nhanh nhất và chính xác nhất (có thể đọc kết quả sau 30 giây), còn nếu lấy nhiệt độ ở nách thì phải chờ khoảng 5 phút sau mới đọc kết quả và cộng thêm 0,5oC. Việc  lấy nhiệt độ ở miệng chỉ nên áp dụng cho trẻ nhỏ, còn với trẻ lớn đã có răng thì không nên (vì trẻ có thể cắn làm vỡ nhiệt kế thuỷ ngân, gây nguy hiểm cho trẻ).

Xử lý khi trẻ bị sốt

+ Biện pháp chung

Khi trẻ bị sốt, nên để trẻ nằm nơi thoáng khí, yên tĩnh, ánh sáng dịu, tránh mọi kích thích. Cho trẻ mặc thoáng mát, không nên mặc nhiều quần áo hoặc ủ nóng, thường xuyên lau mồ hôi cho trẻ.

Về ăn uốn: Nên cho trẻ uống nhiều nước, ăn thức ăn lỏng như cháo, sữa... đảm bảo đủ chất dinh dưỡng.

+ Phương pháp hạ nhiệt

Sốt là một phản ứng tự vệ của cơ thể trước các tác nhân có hại nên nếu trẻ sốt nhẹ (dưới 38oC) thì không cần dùng các biện pháp hạ sốt. Chỉ nên hạ sốt khi nhiệt độ trên 38oC, để tránh sốt cao gây rối loạn chức năng cho cơ thể.

+ Làm lạnh

Khi trẻ sốt cao nên đắp khăn ướt lên trán, nách hoặc cho tắm nước mát (nước tắm có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ lấy ở hậu môn 2oC); cũng có thể đặt túi nước đá có bọc vải ở trán, bẹn và một vài vị trí khác.

+ Dùng thuốc hạ nhiệt:

Thường dùng nhất là Paracétamol (các thuốc như Dafalgan, Efferangan đều là biệt dược của Paracétamol).

Cho trẻ uống với liều lượng 10 - 15mg/kg cơ thể/1 lần, cứ sau 6 giờ có thể cho uống nhắc lại. Nếu trẻ còn sốt cao trên 38,5oC thì có thể dùng viên đặt hậu môn liều lượng giống như trên. Cách này rất tiện lợi, nhất là đối với những trẻ khó cho uống thuốc. Có thể thay Paracétamol bằng Aspirin hoặc Analgin với liều lượng 0,05g - 0,1g/kg cơ thể/ 24 giờ, uống chia làm 4 lần, cách nhau 6 giờ. Tất nhiên các bạn cũng lưu ý, khi cho trẻ uống bất kỳ một loại thuốc nào thì cũng phải tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ, tuyệt đối không tự mua về dùng vì có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm.

Làm gì khi trẻ bị sốt virus?Sốt virus chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vì vậy cách xử lý tốt nhất là hạ sốt, chườm

mát, bù nước và điện giải. Nếu không có bội nhiễm vi khuẩn thì đừng dùng kháng sinh.

Cơ thể trẻ em chưa có sức đề kháng cao nên rất dễ bị nhiễm bệnh. Trong những ngày hè này, việc tăng số trẻ nhập viện do sốt virus là hiện tượng rất hay gặp tại các khoa nhi.

Trong điều kiện bình thường cũng có những virus ký sinh trên đường hô hấp, tiêu hóa... Khi gặp điều kiện thuận lợi, chúng phát triển, xâm nhập cơ thể và gây bệnh. Các loại virus thường gây sốt gồm myxo, coxackie, entero, sởi, thủy đậu, viêm não Nhật Bản... Virus có thể lây từ người này sang người khác, đặc biệt là nhiễm qua đường hô hấp, tiêu hóa, có thể gây thành dịch. Một trong các triệu chứng

nổi bật của tình trạng nhiễm virus là sốt cao, thuật ngữ y học gọi là sốt virus.

Lời khuyên thầy thuốc

Phải tìm nguyên nhân sốt để điều trị, không nên cho trẻ uống kháng sinh ngay vì các trường hợp sốt đơn thuần ở trẻ em đa phần là do nhiễm virus, kháng sinh không có tác dụng điều trị. Cần chú ý theo dõi xem trẻ có nổi các nốt đỏ trên da không. Nếu trẻ có nhức đầu, đau bụng, nôn, tiêu chảy, thóp phồng, ho nhiều, khó thở... thì phải đưa trẻ đến khám tại các cơ sở y tế để tìm ra nguyên nhân chính xác và xử trí kịp thời.

Đặc điểm của sốt do nhiễm virus

Sốt cao: Đây là biểu hiện thường gặp ở những trường hợp sốt do virus, thường từ 38 đến 39 độ C, thậm chí 40-41 độ C. Trong cơn sốt, trẻ thường mệt mỏi và ít đáp ứng với các loại thuốc hạ sốt thông thường như paracetamol... Khi hạ sốt, trẻ lại tỉnh táo, chơi bình thường.

Đau mình mẩy: Ở trẻ lớn thì đau cơ bắp nên trẻ thường kêu đau khắp mình, trẻ nhỏ có thể quấy khóc.

Đau đầu: Một số trẻ có thể đau đầu nhưng vẫn tỉnh táo, không kích thích, vật vã.

Viêm long đường hô hấp: Các biểu hiện của viêm long đường hô hấp như ho, chảy nước mũi, hắt hơi, họng đỏ...

Rối loạn tiêu hóa: Thường xuất hiện sớm nếu nguyên nhân gây sốt do virus đường tiêu hóa, cũng có thể xuất hiện muộn hơn vài ngày sau khi sốt với đặc điểm là phân lỏng, không có máu, chất nhầy.

Viêm hạch: Các hạch vùng đầu, mặt, cổ thường sưng to, đau có thể nhìn hoặc sờ thấy.

Phát ban: Thường xuất hiện 2-3 ngày sau khi sốt, khi xuất hiện ban thì sẽ đỡ sốt.

Viêm kết mạc: Kết mạc có thể đỏ, có dử mắt, chảy nước mắt.

Nôn: Có thể trẻ nôn nhiều lần nhưng thường xuất hiện sau khi ăn.

Không có các biểu hiện nhiễm khuẩn.

Các triệu chứng trên thường xuất hiện rất rầm rộ và sau 3-5 ngày sẽ giảm dần rồi mất đi, trẻ trở lại khỏe mạnh.

Xử trí sốt do virus ở trẻ

Các bệnh do virus gây ra hầu hết chưa có thuốc đặc hiệu, chủ yếu là điều trị triệu chứng, đối với sốt virus ở trẻ em cũng vậy. Do đó, các biện pháp thường áp dụng là:

Hạ sốt: Thường dùng paracetamol liều 10 mg/kg, 6 giờ/lần.

Chườm mát: Lau mình trẻ bằng khăn mát, lau khô mồ hôi, để trẻ nằm nơi thoáng mát, mặc quần áo mỏng.

Chống co giật: Nếu trẻ sốt cao trên 38,5 độ C thì nên dùng thuốc hạ sốt kèm theo thuốc chống co giật theo chỉ định của bác sĩ, đặc biệt là những trẻ có tiền sử co giật khi sốt cao.

Bù nước và điện giải: Khi sốt cao có thể gây ra tình trạng mất nước, rốt loạn cân bằng điện giải trong cơ thể, nên dùng các thuốc có tác dụng bù lượng nước mất qua da và điện giải do sốt như oresol, cháo muối nấu loãng.

Chống bội nhiễm: Vệ sinh sạch sẽ cho trẻ, nhỏ mắt, mũi bằng natriclorid 0,9%, tránh bội nhiễm vi khuẩn đường hô hấp.

Dinh dưỡng: Cho trẻ ăn lỏng, dễ tiêu, giàu chất dinh dưỡng.

Vệ sinh: Vệ sinh cơ thể cho trẻ sạch sẽ, tắm bằng nước ấm trong phòng kín.

Phải đưa trẻ đến khám ngay tại trung tâm y tế khi có các dấu hiệu sau: Trẻ sốt cao trên 38,5 độ C, đặc biệt là trên 39 độ C mà dùng thuốc hạ sốt không đáp ứng; lơ mơ, li bì, ngủ nhiều, xuất hiện co giật, đau đầu liên tục, tăng dần; buồn nôn, nôn khan nhiều lần, sốt kéo dài trên 5 ngày.

Sốt virus dễ gây thành dịch nên khi trẻ bị nhiễm bệnh, cần cách ly và giữ ấm. Khi trẻ bị ốm, không nên cho đến trường. Một số bệnh do virus đã có văcxin như viêm não Nhật Bản, sởi, quai bị, rubella...

Hãy bình tĩnh khi trẻ bị sốt

Sốt rất hay gặp ở trẻ em và là triệu chứng gây lo lắng nhiều cho phụ huynh và ngay cả nhân viên y tế. Vậy, khi trẻ bị sốt, cách xử lý ban đầu như thế nào cho an toàn?

Theo định nghĩa, sốt nghĩa là thân nhiệt trong cơ thể cao hơn mức bình thường. Con bạn có sốt nếu: Nhiệt độ đo ở hậu môn trên 38,00C, đo ở miệng trên 37,50C,  ở nách trên 37,20C...

Nhiều trường hợp, cha mẹ chỉ sờ trẻ và kết luận rằng trẻ sốt. Nếu trẻ sốt cao thì xác định sốt theo cách sờ như vậy khá chính xác, nhưng nếu cha mẹ sờ chỉ thấy "ấm ấm" thì nhiều khi không chính xác, và khi đo nhiệt độ thì bé không có sốt.

Sốt là một triệu chứng, không phải là bệnh. Đó là phản ứng bình thường của cơ thể đối với tình trạng nhiễm trùng, nhiễm siêu vi. Sốt giúp chống lại tình trạng nhiễm trùng bằng cách kích hoạt hệ miễn dịch của cơ thể. Sốt (37,8 đến 400C) thường là không gây hại. Phần lớn trường hợp này là do nhiễm siêu vi (và do đó không cần

phải dùng kháng sinh); một vài trường hợp là do nhiễm trùng.

Trái với nhiều người thường nghĩ, mọc răng ít khi gây sốt, nếu có thì chỉ sốt nhẹ. Hầu hết sốt do siêu vi thường từ 38,30C đến 400C và kéo dài 2-3 ngày. Nhìn chung, mức nhiệt độ không liên quan đến mức độ nặng của bệnh. Sốt không gây ra tổn thương kéo dài. Tổn thương não thường chỉ xảy ra nếu thân nhiệt trên 420C trong một thời gian dài. 

Khi trẻ bị sốt, hãy khuyến khích con bạn uống thêm nhiều nước, cho trẻ mặc quần áo mỏng, tránh ủ quá mức vì có thể làm cho trẻ sốt cao lên. Một số trẻ có thể bị co giật khi sốt cao. Trong trường hợp này, phụ huynh nên bình tĩnh xử trí bằng cách đặt trẻ nằm nghiêng để đàm nhớt có thể chảy ra ngoài, tuyệt đối không vắt chanh hay nhét thứ gì vào miệng trẻ vì làm vậy có thể gây sặc vào phổi và tử vong.

Phụ huynh có thể nhét thuốc hạ sốt vào hậu môn và lau mát cho bé. Không nên chỉ lau mát đơn thuần cho trẻ mà không cho dùng thuốc hạ sốt trước, vì như vậy sẽ làm cho trẻ lạnh run và lại tăng thân nhiệt thêm. Thường cơn co giật chỉ kéo dài khoảng 1-3 phút. Sau khi trẻ hết co giật, phụ huynh nên mang trẻ đến cơ sở y tế để khám bệnh. Và điều quan trọng nhất là bạn đừng tự ý mua thuốc kháng sinh để điều trị sốt cho bé.

Chăm sóc trẻ bị co giật khi sốt tại nhà

"Co giật khi sốt" hay "Sốt cao co giật" là một tình trạng co giật toàn thân lành tính xảy ra khi trẻ bị sốt cao trên 39 độ C, thường xảy ra ở trẻ nhỏ từ 6 tháng đến 6 tuổi.

Nhận biết các đặc điểm của co giật khi sốt:

Những trẻ em bị co giật khi sốt (CGKS) thường có người trong gia đình (bố mẹ hay anh em) đã bị CGKS.

Cơn co giật có thể xảy ra đột ngột, ngay trong cơn sốt đầu tiên và khi sốt cao hơn 390C. Khi hết sốt cũng hết co giật, nếu sốt lại có thể bị co giật lại.

Trong cơn co giật, trẻ gồng cứng, co rút người và rung giật toàn thân, mắt trợn ngược, sùi bọt mép và hơi thở nông, khò khè, nghiến chặt răng, tiêu tiểu không tự chủ.

Trẻ sẽ mất ý thức tạm thời (không biết việc gì đang xảy ra). Cơn co giật thường ngắn hơn 10-15 phút và tự chấm dứt. Sau cơn co giật trẻ sẽ phục hồi ý thức hoàn toàn, nhưng mệt mỏi, buồn ngủ và

không nhớ gì về cơn co giật. Một số trẻ sẽ có cơn CGKS tái phát.

Tại sao CGKS xảy ra?

CGKS chỉ xảy ra ở trẻ nhỏ (6 tháng đến 6 tuổi) bởi vì não của trẻ chưa phát triển đầy đủ và rất nhạy cảm với các rối loạn nhiệt độ. Sốt cao có thể kích thích não của trẻ nhỏ và gây khởi phát một cơn co giật. Dĩ nhiên không phải tất cả trẻ em đều bị co giật khi bị sốt cao, nguyên nhân có thể là do não của một số trẻ nhạy cảm với co giật hơn các trẻ khác, khuynh hướng này thường có tính chất gia đình. Khi được 5-6 tuổi thì não đã trưởng thành và trẻ sẽ không còn nguy cơ bị CGKS nữa.

Các nguyên nhân thường gặp trong CGKS:

Nhiễm trùng đường hô hấp trên (chiếm đa số). Viêm tai giữa (chiếm khoảng 20% CGKS). Viêm phế quản phổi. Nhiễm trùng đường tiêu hóa (kiết lỵ, thương hàn,...). Nhiễm trùng đường tiểu. Nhiễm trùng huyết tiềm ẩn (chiếm khoảng 2-4%). Sau chích ngừa: quai bị, sởi (trong vòng 7-10 ngày); bạch hầu, uốn ván, ho gà

(trong vòng 48 giờ). Viêm màng não (chiếm dưới 2%).

Một số lời khuyên khi con bạn bị CGKS:

1. Bạn hãy bình tĩnh và đừng nên hốt hoảng vì đa số các cơn co giật chỉ kéo dài dưới 5 phút và hiếm khi gây hại đến sức khỏe của trẻ. Cũng không nhất thiết phải mang trẻ đến bệnh viện ngay mà hãy dành thời gian để thực hiện các biện pháp khẩn cấp sau đây.

2. Ghi nhớ thời gian bắt đầu cơn co giật để xác định chính xác khoảng thời gian cơn co giật. Ðây là điều quan trọng trong việc đánh giá độ nặng của CGKS.

3. Tránh gây tổn thương cho trẻ khi co giật: Cất tất cả các vật cứng, nhọn ở xung quanh trẻ và đặt trẻ nằm ở nơi thăng bằng, rộng rãi (Ví dụ dưới sàn nhà). Cần chắc chắn trẻ sẽ không bị ngã khỏi giường, nhưng cũng không được cố giữ chặt trẻ.

4. Bảo vệ đường thở: Ðặt trẻ ở tư thế nằm ngửa và đầu nghiêng về một bên hoặc cho trẻ nằm nghiêng một bên để đường thở thông suốt (tránh nghẹt đàm dãi). Khi có thể, nên nhẹ nhàng dùng ngón tay trỏ lấy hết mọi thứ trong miệng trẻ

như núm vú cao su, đàm nhớt, chất nôn ói. Tuyệt đối không cho trẻ ăn uống gì trong lúc bị co giật.Trước đây chúng ta thường đặt 1 que cứng vào miệng trẻ khi đang bị co giật để ngăn không cho trẻ cắn vào lưỡi hay môi của mình. Hiện nay điều này không được thực hiện nữa vì có thể gây chấn thương lâu dài cho răng của trẻ. Cũng đừng quá lo lắng khi thấy trẻ nghiến răng hay cắn phải môi hay lưỡi.

5. Hạ sốt càng nhanh càng tốt vì sẽ làm rút ngắn cơn co giật: Cởi bỏ quần áo (bao gồm cả tã lót), lau mát toàn thân bằng nước bình thường (tốt nhất là nước ấm) để làm mát nhanh cho trẻ. Lau mát 2 giờ 1 lần, mỗi lần không quá 30 phút. Sau khi ngưng lau mát 10 phút mới đo lại nhiệt độ cho trẻ. Ðắp khăn ướt ở những vùng có mạch máu lớn nằm sát da như cổ, nách, bẹn. Chấm dứt lau mát khi nhiệt độ hậu môn thấp hơn hay bằng 38,5 độ C.Alcool, rượu hay nước đá tuy làm giảm nhiệt độ ở da nhanh hơn nhưng ít mang lại ích lợi vì hiện tượng co mạch ngoại vi (do dùng những chất này ở ngoài da) sẽ gây trở ngại cho sự mất nhiệt, ngoài ra còn làm tăng tỷ lệ bệnh tật, nhất là ở trẻ sơ sinh, vì vậy cần tránh.

6. Dùng thuốc hạ sốt dạng nhét hậu môn để tránh ảnh hưởng đường thở trong trường hợp CGKS có sốt cao hơn 38,50C. Thuốc hạ sốt thường được chọn là Paracetamol với liều 10-15mg/kg cân nặng/lần, có thể dùng thuốc nhét hậu môn 3-4 lần/ngày (những gia đình có trẻ dưới 6 tuổi nên có thuốc thường xuyên trong tủ lạnh). Khi cơn co giật kéo dài từ 5 phút trở lên thì phải dùng 1 thuốc chống co giật (bơm thuốc Diazepam trực tiếp vào trực tràng).

Chăm sóc trẻ tại nhà ngay sau cơn co giật

Hãy để trẻ ngủ yên (khoảng 1-2 giờ) vì trẻ rất mệt và buồn ngủ. Ðặt trẻ nằm nghiêng một bên và ngửa đầu ra phía sau. Lau chùi đàm nhớt, chất nôn ở miệng. Ðo lại nhiệt độ. Cố gắng cho trẻ uống Paracetamol dạng siro để duy trì hạ sốt với liều 10-

15mg/kg cân nặng/mỗi 6 giờ (khi trẻ đã tỉnh táo hoàn toàn). Cố gắng cho trẻ uống nhiều nước sau cơn co giật. Trong thực tế các phụ huynh chỉ nên đưa trẻ vào bệnh viện hay đến bác sĩ

khám sau khi cơn co giật (đầu tiên) chấm dứt để được theo dõi, đánh giá và nhập viện nếu cần. Ðiều này cho phép có nhiều thời gian hơn để tiếp tục đánh giá, làm yên lòng phụ huynh và giả sử nếu có cơn co giật thứ 2 xảy ra thì trẻ sẽ đang ở trong bệnh viện.

Lời khuyên cho các bậc phụ huynh:

Nên dùng các biện pháp hạ sốt như trên hay uống (hoặc nhét hậu môn) thuốc hạ sốt sớm ngay từ lúc khởi phát các bệnh có gây sốt ở những trẻ có tiền sử bị CGKS, hoặc trong gia đình đã có những trẻ khác bị CGKS hay bố mẹ có tiền sử lúc nhỏ bị CGKS.

Ðiều quan trọng hơn cả là các phụ huynh không nên quá hoảng sợ, ngược lại phải tỉnh táo để có cảnh xử trí thích hợp. Nếu thực hiện tốt các hướng dẫn trị liệu trên sẽ giúp con bạn tránh khỏi những nguy hiểm lâu dài.