Trajnimi Regjional i Nivelit Profesional/Moduli 2

Kostoja, Buxhetimi dhe Menaxhimi Financiar

Mars, 2016

Irina Grigoryan

“Mbështetje për Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale”

EuropeAid/133845/C/SER/XK

Projekt i financuar nga BE Menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Evropian në

Kosovë Implementuar nga

Njësia1: Klasifikimi i Kostos dhe Ndryshimet

(Sjelljet) e Kostos

Project info

Autoriteti

Kontraktues

Zyra e Bashkimit Europian në

Kosovë

Kontraktoj KMOP (Qendra e Familjes & Kujdesit të

fëmijëve) - GR

Në bashkëpunim me

• Four Assist Development Consulting Limited

– CY

• Partneritet per Çdo Fëmije – MD

• ACE Konsulent Ndërkombëtar – ES

• Ndërmarrja e Shërbimeve te Përfitimeve te

Përbashkëta te Neapolis-Sykeon – GR

Shteti Kosova

Kohëzgjatja 30 muaj

Përfituesi Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale

Projekt i financuar nga BE Menaxhuar nga Zyra e Bashkimit Europian në

Kosovë Implementuar nga

Çfarë do të mbulojmë

Klasifikimi i Kostos dhe Ndryshimet (sjelljet) e Kostos

Kostoja Margjinale dhe Absorbuese

Kostot relevante

Kostoja e shërbimeve për kontraktim nga jashtë

EuropeAid/130894/C/SER/XK

Objektivat e Njësisë

Objektivat e kësaj Njësie janë:

◦ Diskuto çfarë është kostoja dhe pse është me rëndësi;

◦ Mësohuni si të klasifikoni kostot direkte dhe indirekte;

◦ Kuptoni ndryshimin (sjelljen) e kostos;

◦ Analizo koston fikse dhe variabile duke përdorur metodën Lartë-Ultë (High-Low method).

4

Ne duam të dimë koston për:

Planifikimi i buxhetit ◦ Shpenzimet e Përsëritura

◦ Projektet e Shpenzimeve Kapitale

Kontrolli i shpenzimeve ◦ duke përdorur teknika të ndryshme siç janë Kontrolli

Buxhetor, Kostoja Standarde, etj.

Vendimmarrja ◦ Përcaktimi i nivelit të mbulimit të kostos së aktivitetit

◦ Bëji apo blej vendimet (kontraktimi nga jashtë)

◦ Mbyll ose vazhdo të operosh (ndalo financimin e një projekti apo programi)

Çmimet e shërbimeve

5

Çka është kostoja?

Kostoja përfshin:

◦ Parimet të cilat aplikohen për llogaritjen e

kostove të produkteve, vendet e punës,

proceset dhe shërbimet.

◦ Procesi rutinor i përcaktimit të kostove

brenda metodës së kostos të miratuar nga

organizata.

6

Çka është kostoja?

Një kosto e objektit është çfarëdo për

të cilën të dhënat e kostos kërkohen:

◦ qendra e kostos (një departament apo

funksion i posaçëm),

◦ njësia e kostos (një njësit i shërbimeve), apo

◦ një punë (një projekt)

7

Kostoja e objekteve – Qendrat e

Kostos Qendra e kostos është një

departament, vend apo funksion për të

cilin shpenzimet janë konstatuar.

◦ Qendrat e kostos shpesh identifikohen për

qëllime të kontrollit buxhetor.

◦ Qendra e kostos është një përgjegjësi

menaxheriale.

8

Qendrat e Kostos në Buxhetin e Kosovës

Qendrat më të mëdhaja të kostos në Buxhetin e Konsoliduar të Kosovës janë: : ◦ Organizatat Buxhetore të Nivelit Qendror (ministritë, agjencitë)

◦ Komunat, organizatat tjera buxhetore

Në Tabelën e Llogarive këto qendra të kostos janë të prezantuara si në klasifikimin organizativ:

Code Description

101 KUVENDI

205 MINIS.TRANSPO.TELEKOMUNI.

232 AVANSI I MINISTR.EKON.FINANCA.

615 PODUJEVE

635 PEJE

643 SKENDERAJ

655 SHTERPC

9

Qendrat e Kostos në Buxhetin e Kosovës

Qendrat e mëdhaja të kostos më tutje mund të ndahen në qendrat më të vogla të kostos siç janë departamentet brenda një komune.

Brenda një departamenti qendra e kostos do të jenë programet e departamentit.

◦ P.sh.: Nën-Program N755370 Shërbimet e Kujdesit Rezidencial brenda Programit N618755 Shëndeti dhe Mirëqenia Sociale e Komunës së Graçanicës.

10

Objektet e kostos – Njësitet e kostos

Njësitet e kostos janë prodhimet

(ouputet) e një entiteti (mallrat dhe

shërbimet).

◦ Njësitet e kostos janë të matshme dhe

homogjene

një vizitë për të bërë monitorimin e kualitetit të

shërbimeve sociale,

kujdesi ditor i një fëmije në situatë të vështirë

Njësitë e Kostos në Buxhetin e Kosovës

Shembulli i njësitit të kostos në Komuna:

12

Nën-programi Aktiviteti Njësiti i kostos

Bujqësi Shërbimet e veterinarisë 1 njësi të bagëtive

Shërbimet sociale Shërbime për të

moshuarit

1 persona

Mbështetja e te Rinjve Organizimi i ngjarjeve

sociale

1 ngjarje

Edukimi para-shkollor

dhe kopshtet e fëmijëve

Ofrimi i edukimit para-

shkollor

1 fëmije

Inspekcioni shëndetësor

dhe sanitar

Inspektimi sanitar i

shkollave

1 inspektime

Infrastruktura rrugore Mirëmbajtja dimërore e

rrugëve lokale

1 km te rrugës

Objektet e kostos – Punët

Kostoja e punës

◦ Vendet e punës nuk janë prodhime homogjene të një entiteti, sepse disa punë zgjasin më shumë gjatë për të përfunduar se të tjerat. Për shkak të kësaj kostoja e një punë nuk mund të përdoret si një njësi e kostos.

◦ Kostoja e dizajnimit të një qendre të kujdesit ditor është një punë ku kostoja e ofrimit të një arkitekti për një orë është njësi e kostos.

◦ Njësitë e kostos shpesh herë behën njëra nga ndikimet në koston e punës dhe kostoja e asaj pune shpeshherë përdoret për qëllime të çmimit.

Punët në Buxhetin e Kosovës

Shembujt e punëve në Komuna:

14

Projekti Puna

Rregullimi i shtratit të lumit Punët konkrete

Asfaltimi i rrugës lokale Vendosje e një shtresë stabilizuese

me material të kokrrizuar jo-

koherent

Ndërtimi i sistemit të kanalizimit Instalimi i gypit të plastikës me

diametër 800 mm.

Ndërtimi i shtëpive për grupet e

ndjeshme sociale

Instalimi i rrymës elektrike

Ndërtimi i urës së qytetit Dizajni i inxhinierit

Si t’i klasifikojmë kostot?

Klas’fikimi është grupimi logjik i artikujve të ngjashëm.

Kostoja mund të klasifikohet në mënyra të ndryshme varësisht nga qëllimi i klasifikimit.

Klasifikimi primar i kostove nga natyra: ◦ Materiale

◦ Pune

◦ Shpenzime Qira, marrja me qira e veglave

Rryma elektrike, gazi

Telefoni, posta

15

Klasifikimi në direkt dhe indirekt

Kostoja direkte (e drejtpërdrejtë) është një kosto e cila mund të gjurmohet në tërësi të kostos së objektit (qendra e kostos, njësia e kostos apo një pune).

Një kosto indirekte (apo e lartë) është një kosto e cila arrin nga rrjedha e konstruksionit të projektit, duke siguruar shërbimin ose drejtimin e një departamenti, por e cila nuk mund të gjurmohet direkt dhe ne tërësi të kostos së objektit.

16

Kostot direkte dhe indirekte –

Shembuj

17

Kostoja e objektit Kostoje direkte (e

drejtpërdrejtë)

Kostoja indirekte

(e tërthortë) Rindërtimi i një rruge lokale Kostoja e asfaltit Kostoja e mirëmbajtjes së

makinerisë

Ngritja e vetëdijësimit për

shërbimet sociale

Kostoja e printimit të

broshurës

Rrogat e stafit të

departamentit

Departamenti komunal Rrogat e stafit Caktimi i kostos së nxemjes

qendrore

Kostot direkte dhe indirekte –

Pyetje Departamenti i Shëndetësisë dhe i Shërbimeve Sociale të Komunës

organizon 3 punëtori në vit në shkolla dhe organizata të ndryshme

për çështje të integrimit në shoqëri të personave me aftësi të

kufizuara. Klasifiko koston e mëposhtme e cila rrjedh nga aktiviteti i

përshkruar me lartë si direkt ose indirekt duke vënë shenjën në

kuti:

18

Kostoja Direkte Indirekte

Kostoja e rrymës elektrike për departament

Derivatet për vetura me qëllim të udhëtimit në

shkollat lokale

Rrogat e stafit të angazhuar në ligjërim

Printimi (shtypi) i broshurave

Marrja me qira e projektorit

Rrogat për vozitësit e Komunës

Mirëmbajtja e veturave të përdorura për

udhëtim

Sjellja e Kostos

Pse është me rendësi të dihet sjellja e kostos? ◦ Planifikimi

◦ Kontrolla

◦ Vendim-marrja

Çka është sjellja e kostos? ◦ Është mënyra në të cilën kostoja ndikohet nga

ndryshimet në vëllimin e prodhimit (outputit) apo nga niveli i aktivitetit

Parimi themelor:

◦ Ashtu si rritet niveli i aktivitetit, zakonisht rritet edhe kostoja.

19

Sjellja e kostos – llojet e kostos

Varësisht nga sjellja, kostot klasifikohen si:

◦ Kostot fikse

◦ Kostot variabile

◦ Kostot e përziera/mikse (kostot të cilat janë

pjesërisht fikse dhe pjesërisht variabile)

20

Modelet e sjelljes së kostos – Kostoja

Fikse

Kostoja fikse është një kosto e cila ka tendencë të jetë e paprekur nga rritja apo ulja e vëllimit të prodhimit

Kostoja fikse është një pagesë periodike

Shembujt e kostos fikse :

◦ rroga e drejtorit menaxhues (në muaj ose në vit)

◦ Qiraja e lokalit (në muaj ose në vit)

21

Kostoja fikse totale

Niveli i aktivitetit

€

Kost

oja

Total

e

Modelet e sjelljes së kostos – Hapat e

Kostos

Një hap i kostos është kostoja e cila është fikse në natyreë por vetëm brenda niveleve te caktuara te aktivitetit.

Grafiku i hapit të kostos mund teë duket kështu:

Shembujt e hapit te kostos : ◦ Marrja me qira në situata kur

kërkesat e akomodimit rriten pasi që niveli i aktiviteteve bëhet më i lartë;

◦ Paga bazë e të punësuarve është fikse, por me ngritjen e nivelit të aktivitetit me shumë punëtorë nevojiten (punëtor direkt, mbikëqyrës, etj.)

22

Niveli i aktivitetit

€

Kostoja

Modelet e sjelljes se – Kostoja variabile

Kostoja variabile është kosto e cila ka tendencë të

ndryshoj (varioj) direkt me vëllimin e prodhimit.

Kostoja variabël për njësi është sasia e njëjtë për secilën

njësi të prodhuar.

Shembujt e kostos

variabël:

◦ Kostoja e lëndëve

të para

◦ Kostoja direkte e

punës

23

€

Kostoja

Niveli i aktivitetit

Modelet e sjelljes së kostos –

Kostot- gjysmë variabile

Kosto gjysmë-variabile/ gjysëm fikse/kosto e përzier është kosto e cila përmban të dy komponentë, fikse dhe variabile.

Pjesërisht ndikohet nga ndryshimet ne nivelin e aktivitetit.

Shembuj të kostove të përziera : ◦ Fatura e telefonit

Kosto fikse = pagesa fikse

Kosto variabile = pagesë në minuta

◦ Kostoja e veturës në lëvizje Kosto fikse = taksa rrugore,

sigurimi

Kosto variabile = derivatet, vaji

24

€

Kostoja

Niveli i

aktivitetit

Sjellja e kostos – Drejtues të

kostove

Faktorët të cilët shkaktojnë që kostoja totale të

ndryshoj janë të njohur si drejtues të kostove.

Shembuj nga artikujt e buxhetit komunal:

25

Kodi Klasifikimi Ekonomik Drejtues i kostos

11110 Rrogat numri i punëtorëve

13140 Shpenzimet e Udhëtimit Jashtë numri i udhëtimeve

13410 Edukimi dhe Trajnimi numri i kurseve

14010

Mirëmbajtja dhe Rregullimi i

Veturave numri i veturave

Përcaktimi i elementeve fikse dhe variabile

të kostove gjysmë-variabile

Elementet fikse dhe variabile të kostove

gjysmë-variabile mund te përcaktohen me

metodën lartë-ulët.

◦ Supozimet:

kostot janë fikse variabile ose gjysmë-variabile.

Kostot e Departamentit janë kosto të përziera (mikse)

dhe rriten në vijë të drejtë (kostot lineare).

26

Metoda Lartë-Ulët

• Shqyrto të dhënat e kostos në periudhat e mëparshme: • Zgjidhni periudhën me nivelin më të lartë të

aktivitetit

• Zgjidhni periudhën me nivelin më të ulët të aktivitetit

Hapi I

• Përcakto si në vijim: • Kosto totale në nivel të lartë të aktivitetit

• Kosto totale në nivel të ulët të aktivitetit

• Njësit totale në nivel të lartë të aktivitetit

• Njësit totale në nivel të ulët të aktivitetit

Hapi 2

27

Metoda Lartë-Ulët

• Kalkuloni koston variabile :

Hapi 3

• Kalkuloni koston fikse : Hapi 4

28

Kostoja totale ne nivelin e larte te aktivi. –Kostoja totale ne nivelin e ulte te aktivit.

Njesit totale ne nivelin e larte te aktivi. –Njesit totale ne nivelin e ulte te aktivi.𝑘𝑜𝑠𝑡𝑜𝑗𝑎 𝑣𝑎𝑟𝑖𝑎𝑏𝑖𝑙𝑒 𝑝𝑒𝑟 𝑛𝑗𝑒𝑠𝑖

fikse kostoja njesiper variabilekostoja

aktiv. telarte enivelin ne alenjesit tot

- aktivit. telarte enivelin ne totaleKostoja

Metoda Lartë-Ulët

29

€

Kosto

Totale

Niveli i aktivitetit Lartë Ulët

Kosto fikse

Kosto variabile

Përdorimi i metodës Lartë-Ulët në përcaktimin e

kostos së një projekti/programi për buxhetim

Për shembull

Departamenti i Shërbimeve Sociale i Qendrës për Punë Sociale ka regjistruar si në vijim koston totale gjatë pesë viteve të fundit:

Kërkese:

Kalkuloni koston totale e cila duhet të jetë e pritur në 2016 nëse prodhimi i planifikuar është 110 raste.

30

Viti Vëllimi i

prodhimit

(rastet)

Kosto totale

€

2011 95 77,410

2012 120 73,960

2013 114 78,892

2014 130 80,140

2015 122 79,516

Metoda Lartë-Ulët - Shembull

Zgjidhje:

Hapi 1

◦ Periudha me aktivitetin më të lartë = 2014

◦ Periudha me aktivitetin më të ulët = 2011

Hapi 2

◦ Kosto totale e nivelit më të lartë të aktivitet.= 80,140

◦ Kosto totale e nivelit më të ulët të aktivitet. = 77,410

◦ Njësitë totale të nivelit më të lartë të aktivitetit = 130

◦ Njësitë totale të nivelit më të ulët të aktivitetit = 95

31

Metoda Lartë-Ulët - Shembull

Hapi 3 ◦ Kosto variabile për njësi

Hapi 4 ◦ Kostot fikse = 80,140– 130×78 = 80,140 – 10,140 = 70,960

◦ Prandaj kostoja neë 2016 për 110 raste është si në vijim:

◦ Kostot variabile 110× €78 = €8,580

◦ Kostot fikse €70,000

◦ Kostot totale €78, 580

32

80,140 –77,410

130 – 95=

2,730

35 = €78 për njësi

Metoda Lartë-Ulët - Pyetje

Njësia Monitoruese e Ministrisë dëshiron të zhvilloj një metodë për parashikimin e kostos totale të saj për një periudhë. Kostot e mëparshme në vijim janë regjistruar në nivelin e dy aktiviteteve:

Numri i inspektimeve (V) Kosto totale (KT)

Periudha I 138 103,400

Periudha 2 149 106,700

Cili është modeli i kostos totale për një periudhë:

A KT= €59,240 + 300V

B KT= €62,000 + 300V

C KT= €62,000 – 300V

D KT= €62,540 – 320V

33

Përmbledhja e Njësisë

Elementet e kostos totale janë:

◦ Materialet

◦ Puna

◦ Shpenzimet tjera

Kur kostot janë klasifikuar në lidhje me gjurmimin e tyre në kosto të objekteve, ato janë:

◦ Direkte (të drejtpërdrejta)

◦ Indirekte (të tërthorta)

Kur kostot janë të klasifikuara duke u bazuar në sjelljen (ndryshimin e tyre, ato mund të jenë:

◦ Fikse

◦ Variabile

◦ Të përziera/mikse

◦ Hapi

Elementet fikse dhe variabile të kostove të përziera/mikse mund të përcaktohen me metodën lartë-ulët.

34