ÑÎÔÈÉÑÊÈ ÓÍÈÂÅÑÈÒÅÒ ÑÂ. ÊË. ÎÕÈÄÑÊÈÔÈÇÈ×ÅÑÊÈ ÔÀÊÓËÒÅÒÊÀÒÅÄÀ ÀÑÒÎÍÎÌÈßÏîëÿðèìåòðè÷íè è îòîìåòðè÷íèèçñëåäâàíèÿ íà áëàçàðè

ÀÂÒÎÅÔÅÀÒ ÍÀ ÄÈÑÅÒÀÖÈßíàÂëàäèìèð Âåñåëèíîâ Áîæèëîâçà ïðèñúæäàíå íà îáðàçîâàòåëíà è íàó÷íà ñòåïåí äîêòîðÍàó÷íà ñïåöèàëíîñò4.1 Ôèçè÷åñêè íàóêè (àñòðîíîìèÿ è àñòðîèçèêà)

Íàó÷åí ðúêîâîäèòåë: äîö. ä-ð Å. Ï. Îâ÷àðîâÑîèÿ 2014ã.

Ñúäúðæàíèå1 Âúâåäåíèå è õàðàêòåðèñòèêà íà äèñåðòàöèîííèÿ òðóä 2Ïóáëèêàöèè ïî òåìàòà íà äèñåðòàöèÿòà 42 Àêòèâíè ãàëàêòè÷íè ÿäðà 63 Ôîòîïîëÿðèìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ íà áëàçàðà OJ 287 93.1 Áëàçàðúò OJ 287 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93.2 Îïèñàíèå íà ïîëÿðèçèðàíîòî ëú÷åíèå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113.3 Óðåäè çà èçìåðâàíå íà ïîëÿðèçàöèÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123.4 Ïàðàìåòðè íà Ñòîêñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133.5 Èçìåðâàíå íà ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143.6 Íàáëþäàòåëíè äàííè çà áëàçàðà OJ 287 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153.6.1 Èíñòðóìåíòè è ìåòîä íà ðàáîòà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153.6.2 Íàáëþäàòåëíè äàííè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173.7 åçóëòàòè è äèñêóñèÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Ìíîãîâúëíîâè èçñëåäâàíèÿ íà áëàçàðà BL La 234.1 Ìíîãîâúëíîâè íàáëþäåíèÿ íà BL La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Ôîòîìåòðè÷íè èçñëåäâàíèÿ íà äðóãè áëàçàðè 255.0.1 Áëàçàðúò Mrk 421 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255.0.2 Áëàçàðúò Mrk 501 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265.0.3 Îðèãèíàëíè äàííè çà 22 áëàçàðà îò GASP-WEBT . . . . . . . . . . . . . . 276 Çàêëþ÷åíèå è ïðèíîñè 28Ëèòåðàòóðà 30

1

ëàâà 1Âúâåäåíèå è õàðàêòåðèñòèêà íàäèñåðòàöèîííèÿ òðóä

Èçó÷àâàíåòî íà àêòèâíèòå ãàëàêòè÷íè ÿäðà (Àß) å åäía îò íàé-äèíàìè÷íèòå è áúðçî-ïðîìåíëèâè îáëàñòè â ñúâðåìåííàòà àñòðîèçèêà. Îñâåí èíòåðåñíàòà èçèêà è çàáåëåæèòåë-íèòå íàáëþäàòåëíè õàðàêòåðèñòèêè, Àß èìàò è îùå åäíî êëþ÷îâî çíà÷åíèå çà íàóêàòà. Òåñà ñâúðçàíè ñ ðàçáèðàíåòî íà ãàëàêòè÷íàòà åâîëþöèÿ. Òúé êàòî ñà íàé-ÿðêèòå è íàé-äàëå÷íèîáåêòè âúâ Âñåëåíàòà, èçñëåäâàíèÿòà íà àêòèâíèòå ãàëàêòè÷íè ÿäðà èìàò ñåðèîçíà ðîëÿ âêîñìîëîãèÿòà.Äèñåðòàöèÿòà ñúäúðæà 116 ñòðàíèöè, 39 èãóðè è 9 òàáëèöè, öèòèðàíè ñà 126 çàãëàâèÿ,8 îò êîèòî ñà îò èëè â ñúàâòîðñòâî ñ àâòîðà íà äèñåðòàöèîííèÿ òðóä.Îñíîâíèòå öåëè è êîíêðåòíèòå çàäà÷è, ïðåäñòàâåíè è èçñëåäâàíè â íàñòîÿ-ùèÿ òðóä, ñà:1) Ïîëó÷àâàíå è àíàëèç íà îðèãèíàëíè îòîïîëÿðèìåòðè÷íè èçìåðâàíèÿ çà áëàçàðà OJ 287ñ ïîìîùòà íà èíñòðóìåíòàðèóìà íà 2ì RCC-òåëåñêîï íà ÍÀÎ îæåí è îêàëíèÿ ðåäóêòîðFoReRo 2. Èçáðàíèÿò ïåðèîä - íîåìâðè 2012 - àïðèë 2013 å îò ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå, òúé êàòîâ êðàÿ íà ìàðò/íà÷àëîòî íà àïðèë 2013 (Santangelo 2012) îáåêòúò èìàøå íåî÷àêâàí è íåïðåä-ñêàçàí ìàêñèìóì, áëèçî äî èñòîðè÷åñêèÿ!2) Ïîëó÷àâàíå íà êà÷åñòâåí íàáëþäàòåëåí ìàòåðèàë (èçîáðàæåíèÿ ñ äîáðî îòíîøåíèå ñèã-íàë/øóì, ïîëó÷åíè ïðè îòîìåòðè÷íè óñëîâèÿ) ñ 2ì RCC è 50/70 ñì Øìèä òåëåñêîï íàÍàöèîíàëíàòà àñòðîíîìè÷åñêà îáñåðâàòîðèÿ (ÍÀÎ) îæåí, êàêòî è ñ 35 ñì Íþòîí òåëåñêîïíà Ñòóäåíòñêàòà àñòðîíîìè÷åñêà îáñåðâàòîðèÿ (ÑÀÎ) Ïëàíà, çà 25 áëàçàðà îò ìåæäóíàðîä-íèÿ ïðîåêò çà ñëåäåíå íà áëàçàðè GASP-WEBT. Ôîòîìåòðè÷íèòå èçìåðâàíèÿ çà OJ 287 ñàíàïðàâåíè è îòäåëíî îò ïîëÿðèìåòðè÷íèòå çà ïî-äîáðà îöåíêà.3) Îáðàáîòêà íà ïîëó÷åíèòå íàáëþäàòåëíè äàííè ñ ïîìîùòà íà ïðîåñèîíàëåí àñòðîíîìè÷åíñîòóåð IRAF è IDL.4) Àíàëèç íà ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè. Çà ïîëÿðèìåòðè÷íèòå íàáëþäåíèÿ èçâåæäàíå íà ïàðàìåò-ðèòå íà Ñòîêñ, ñ öåë ïîëó÷àâàíå íà ïîëÿðèçàöèÿòà íà OJ 287 è ñòîéíîñòèòå íà ïîçèöèîííèÿúãúë çà âñÿêà åäíà îò íàáëþäàòåëíèòå íîùè. 2

Âúâåäåíèå è õàðàêòåðèñòèêà íà äèñåðòàöèîííèÿ òðóä 35) OJ 287 å èçêëþ÷èòåëíî áúðçîïðîìåíëèâ îáåêò. Çàòîâà îñíîâíà öåë íà èçñëåäâàíåòî å îöåíêàíà ñòîéíîñòòà íà âúðòåíå íà ðàâíèíàòà íà ïîëÿðèçàöèÿ, êàêòî è èçñëåäâàíå íà âúçìîæíàòàâðúçêà ìåæäó ïðîìÿíàòà â áëÿñúêà è ïðîìÿíàòà â ñòîéíîñòòà íà ïîëÿðèçàöèÿòà. Íàëè÷èåòîèëè îòñúñòâèåòî íà ïîäîáíà âðúçêà å êëþ÷îâî çà ðàçãðàíè÷àâàíå ìåæäó ðàçëè÷íèòå ìîäåëèçà OJ 287. ãëàâà 2 å ïðåäñòàâåí êðàòúê îáçîð âúðõó èçñëåäâàíèÿòà íà Àß è ïî-êîíêðåòíî íàîáåäèíåíèÿ ìîäåë çà Àß. Îáúðíàòî å ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà áëàçàðúò OJ 287 è íà ðàçëè÷-íèòå òåîðåòè÷íè ìîäåëè çà íåãî (ãë. 3.1).  ãëàâà 3 å îáúðíàòî âíèìàíèå íà áëàçàðà OJ 287 -îñíîâåí îáåêò íà äèñåðòàöèîííèÿ òðóä. Ïðåäñòàâåíà å è òåîðèÿòà íà ïîëÿðèçèðàíîòî ëú÷åíèå.Èçâåäåíè ñà óðàâíåíèÿòà íà Ñòîêñ è å ïîêàçàía âðúçêàòà èì ñ òåîðåòè÷íèòå è åêñïåðèìåíòàë-íèòå ïàðàìåòðè.  ãë. 3.6 ñà ïðåäñòàâåíè èçïîëçâàíèÿò èíñòðóìåíòàðèóì íà 2m RCC òåëåñêîïíà ÍÀÎ îæåí è ìåòîäèêàòà íà èçìåðâàíèÿòà. Ïðåäñòàâåíè çà îðèãèíàëíèòå íàáëþäàòåëíèäàííè è ðåçóëòàòè, ïîñëåäâàíè îò äèñêóñèÿ è çàêëþ÷åíèå. åçóëòàòèòå ñà äîâåëè äî íÿêîëêîïóáëèêàöèè â ðåíîìèðàíè èçäàíèÿ (Bozhilov et al 2013a,b, ).  ãëàâà 4 å ïðåäñòàâåí ïðîåêòúòGASP-WEBT, êàêòî è ðåçóëòàòè îò îðèãèíàëíè íàáëþäåíèÿ íà áëàçàðà BL La . åçóëòàòèòåñà äîâåëè äî äâå íàó÷íè ïóáëèêàöèè - åäíàòà ïîä îðìàòà íà òåëåãðàìà (ATel 5558), à äðóãàòàâ MNRAS (Raitieri, ....Bozhilov et al. 2013).  ãëàâà 5 å ïðåäñòàâåí îñòàíàëèÿò íàòðóïàí îðè-ãèíàëåí íàáëþäàòåëåí ìàòåðèàë, êîéòî âêëþ÷âà áëàçàðèòå Mrk 421, Mrk 501 è îùå 20 äðóãèáëàçàðà îò ñïèñúêà çà ìîíèòîðèíã íà GASP-WEBT. Äàííèòå ñà äîâåëè äî äâå íàó÷íè ïóáëè-êàöèè ïîä îðìàòà íà àñòðîíîìè÷åñêè òåëåãðàìè (ATel 5564, 4546), êàòî ïðåäñòîÿò è íîâè âðåöåíçèðóåìè ïðåñòèæíè èçäàíèÿ. ëàâà 6 ñúäúðæà çàêëþ÷åíèå è îáîùåíèå íà ïðèíîñèòå âäèñåðòàöèÿòà.

Ïóáëèêàöèè è äîêëàäè ïî òåìàòà íàäèñåðòàöèÿòàÍàó÷íè ïóáëèêàöèè ïî òåìàòà íà äèñåðòàöèÿòà:Äèñåðòàíòúò èìà ÷åòèðè íàó÷íè ïóáëèêàöèè â ðåöåíçèðóåìè íàó÷íè èçäàíèÿ, âêëþ÷è-òåëíî äâå â ïðåñòèæíîòî èçäàíèå Monthly Noti es of the Royal Astronomi al So iety (MNRAS),êàêòî è òðè êðàòêè ïóáëèêàöèè ïîä îðìàòà íà àñòðîíîìè÷åñêè òåëåãðàìè.Ïóáëèêàöèè êúì ãëàâà 3:

• Opti al Photopolarimetry of OJ 287, Bozhilov V., Ov harov E., Nikolov G., MNRAS (a epted- De ember 2013)• New Results on Opti al Photopolarimetry of Blazar OJ 287, V. Bozhilov, G. Borisov, E.Ov harov and G. Nikolov, S ienti works, vol. 38, book 4, pp. 63-66, University Publishing"Paisius of Hilendar ISSN: 0861-0029, De ember 2013• Preliminary Results on Opti al Polarimetry of OJ 287 Blazar-type AGN with the 2m RCCTeles ope with FoReRo 2 at NAO Rozhen, Vladimir Bozhilov, Galin Borisov and EvgeniOv harov, 2013, BlgAJ, 19, 29Ïóáëèêàöèè êúì ãëàâà 4:• The Awakening of BL La ertae: observations by Fermi, Swift and the GASP-WEBT, C. M.Raitieri, M. Villata, F.D. Ammando, V. M. Larionov, M. A. Gurwell, ...,V. Bozhilov, ...et al.,2013, MNRAS, 436, 1530• Opti al photometry of BL La , E. Ov harov (SU, Bulgaria), A. Kurtenkov (IA BAS, Bulgaria),P. Enikova (IA BAS, Bulgaria), G. Gan hev (SU, Bulgaria), V. Bozhilov (SU, Bulgaria), Ts.4

Âúâåäåíèå è õàðàêòåðèñòèêà íà äèñåðòàöèîííèÿ òðóä 5Tsvetkov (SU, Bulgaria), Ts. Genkova (SU, Bulgaria), 2013, ATel 5558Ïóáëèêàöèè êúì ãëàâà 5:• BVRI Photometry of Blazar PKS 0507+179, E. Ov harov, Y. Metodieva, A. Kurtenkov, E.Dineva, K. Bogdanov, S. Teodossiev, V. Bozhilov, 2012, Atel 4546• Opti al photometry of B2 2308+34 andMASTER OT J234843.23+250250.4, E. Ov harov (SU, Bulgaria), A. Kurtenkov (IA BAS,Bulgaria), P. Enikova (IA BAS, Bulgaria), G. Gan hev (SU, Bulgaria), V. Bozhilov (SU,Bulgaria), Ts. Tsvetkov (SU, Bulgaria), Ts. Genkova (SU, Bulgaria), 2013, ATel 5564Íàó÷íè äîêëàäè ïî òåìàòà íà äèñåðòàöèÿòà:Äèñåðòàíòúò å èçíåñúë ÷åòèðè íàó÷íè äîêëàäà âúâ âðúçêà ñ òåìàòà íà äèñåðòàöèÿòàè ðåçóëòàòèòå îò ãëàâà 3.6, îò êîèòî òðè äîêëàäà íà íàöèîíàëíè êîíåðåíöèè è åäèí íàìåæäóíàðîäåí îðóì.• 13 De ember 2013 - New Results on Opti al Photopolarimetry of Blazar OJ 287 by V. Bozhilov,E. Ov harov and G. Nikolov, S ien e Report, National Student Session on Physi s and EngineeringTe hnologies, Plovdiv University, Plovdiv, Bulgaria. Äîêëàäúò å îòëè÷åí ñ íàãðàäà çàíàé-äîáúð äîêëàä.• 27 September 2013 S ien e Report on: Opti al Polarimetry of Blazar-type AGN OJ 287by V. Bozhilov, G. Borisov and E. Ov harov, presented on The Se ond National Congress onPhysi al S ien es in Soa, Bulgaria• 04 Mar h 2013, S ien e Report on: Opti al Photopolarimetry of the Blazar OJ 287 with theFoReRo 2 on the 2m RCC Teles ope and NAO-Rozhen by V. Bozhilov, G. Borisov and E.Ov harov, presented on Asiago Winter S hool 2013 (Asiago, Italy)• 09 June 2012 S ien e Report on Opti al Polarimetry of The Blazar OJ 287 with the FoReRo2 on the 2m RCC Teles ope and NAO-Rozhen, V. Bozhilov, G. Borisov and E. Ov harov,National Conferen e of the Union of Asronomers in Bulgaria, Dimitrovgrad (Bulgaria), 8-10June 2012

ëàâà 2Àêòèâíè ãàëàêòè÷íè ÿäðà

Îñíîâíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà Àß ñà ñëåäíèòå (ñúãëàñíî Padovani, 2013):1. Èçêëþ÷èòåëíî âèñîêà ìîùíîñò òîâà ñà íàé-ìîùíèòå íå-åêñïëîçèâíè îáåêòè âúâ Âñå-ëåíàòà- Ñëåäîâàòåëíî ñà âèäèìè íà ãîëåìè îòñòîÿíèÿ (ðåêîðäúò äî ìîìåíòà å z = 7, 1)2. Îáëàñòèòå íà èçëú÷âàíå ñà ìíîãî ìàëêè, îáèêíîâåíî îò ïîðÿäúêà íà íÿêîëêî ñâåòëèííèäíè.- Òîâà ãîâîðè çà èçêëþ÷èòåëíî âèñîêà åíåðãèéíà ïëúòíîñò3. Åìèñèÿ âúâ âñè÷êè äúëæèíè íà âúëíàòà îò ðàäèî äî γ-÷àñòòà íà ñïåêòúðà4. Ìíîãî áúðçà åâîëþöèÿ ïî-âèñîêè ìîùíîñòè ñà íàáëþäàâàíè â ìèíàëîòî, êàòî ïèêúò åïðè z ≈ 2. Òîâà ïîêàçâà, ÷å Àß ñà ñúùåñòâåíà ÷àñò îò åâîëþöèÿòà íà ãàëàêòèêèòå.5. Àß ñà ñðàâíèòåëíî ðÿäúê åíîìåí, îáõâàùàù åäâà îêîëî 1% îò ãàëàêòèêèòe (â äàäåíìîìåíò). Oöåíêàòà å çà îêîëî 800 ìèëèîíà êâàçàðèà â äíåøíèÿ ìîìåíò, äîêàòî èçâåñòíè îòíàáëþäåíèÿ ñà íè åäâà îêîëî åäèí ìèëèîí.Åäíà îò îñíîâíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà Àß å øèðîêîòî ñïåêòðàëíî ðàçïðåäåëåíèå íàåíåðãèÿòà. Êâàçàðèòå ñà íàé-ÿðêèòå îáåêòè íà íåáåòî âúâ âñÿêà äúëæèíà íà âúëíàòà. Ñïåêò-ðàëíîòî ðàçïðåäåëåíèå íà åíåðãèÿòà ìîæå äà ñå îïèøå ãðóáî ñ:Fν = C λα−2 (2.1)Òóê α îáèêíîâåíî å ìåæäó 0 è 1, íî åäíà ñòîéíîñò íå ìîæå äà âàæè çà âñè÷êè ÷åñòîòè. Ïðèïî-ãîëåìèòå ÷åñòîòè α ≤ 1, ïðè ïî-ìàëêè α ≥ 1.Èçêëþ÷èòåëíî èíòåðåñåí êëàñ îáåêòè ñà ò.íàð. áëàçàðè, ÷èåòî èìå èäâà îò àðõåòèïàíà òåçè îáåêòè: BL La ertae, ïúðâèÿò áëàçàð. Ñïîðåä ñúâðåìåííèòå òåîðåòè÷íè ìîäåëè òîâàñà Àß, ïðè êîèòî èìà ðåëàòèâèñòêà ñòðóÿ (ò.íàð. äæåò), íàñî÷åí ïî ëú÷à íà çðåíèå. Ïðè÷è-6

Àêòèâíè ãàëàêòè÷íè ÿäðà 7íèòå çà ïðîìåíëèâîñòòà ñå èçÿñíÿâàò ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè è íàé-âåðîÿòíî ñà ñâúðçàíè ñèçõâúðëÿíèÿ íà âåùåñòâî ïî íåõîìîãåííèÿò ïëàçìåí äæåò. Áëàçàðèòå ñà ìíîãî ÿðêè îáåêòèñúñ ñèëíî èçëú÷âàíå è â ðàäèî-äèàïàçîíà. Ñïåêòúðúò èì å ïëîñúê áåç ñèëíè åìèñèîííè èëèàáñîðáöèîííè ëèíèè, ÷åñòî íÿìà è ñëåäè îò òàêèâà. Ïîðàäè ñèëíàòà ïðîìåíëèâîñò è îñîáåíîñ-òèòå íà íàáëþäàòåëíèòå õàðàêòåðèñòèêè êàòî öÿëî, èçó÷àâàíåòî íà òåçè îáåêòè å îò îñîáåíàâàæíîñò çà èçâúíãàëàêòè÷íàòà àñòðîíîìèÿ. Ñúçäàâaíåòî íà èçè÷íè ìîäåëè çà òÿõ ñòàíà âúç-ìîæíî áëàãîäàðåíèå è íà ìíîæåñòâîòî íàáëþäàòåëíè êàìïàíèè çà ãëîáàëíî íàáëþäåíèå íàáëàçàðè ïî öÿëàòà Çåìÿ âúâ âñè÷êè äèàïàçîíè íà ñïåêòúðà, âêëþ÷èòåëíî è ñ îðáèòàëíè ñàòå-ëèòè. Ïðèìåð çà òîâà å WEBT: The Whole Earth Blazar Teles ope Proje t, êúäåòî èìà ñåðèîçíîáúëãàðñêî ó÷àñòèå (Raitieri, .....Bozhilov,.... et al. 2013).Îáåäèíåí ìîäåë íà ÀßÅíåðãåòè÷íèÿò èçòî÷íèê ïðè Àß å ãðàâèòàöèîííàòà àêðåöèÿ íà ìàòåðèÿ îêîëî ñâðúõ-ìàñèâíà ÷åðíà äóïêà â ñðåäàòà. Âúâ âúòðåøíîñòòà íà òîðà, îêîëî àêðåöèîííèÿ äèñê, ñå íàìèðàîáëàñòòà, â êîÿòî ñå îðìèðàò øèðîêèòå êîìïîíåíòè íà åìèñèîííèòå ëèíèè. Ïî-íàâúí îêîëîîñòà íà òîðà, êúäåòî ïîíÿêîãà ìîæå äà èìà äæåò, ñå íàìèðà îáëàñòòà íà îðìèðàíå íà òåñíèòååìèñèîííè ëèíèè. Osterbro k (1978) ïðåäïîëàãà, ÷å Ñèéúðòîâèòå ãàëàêòèêè îò ïúðâè è âòîðèòèï ñà åäíè è ñúùè îáåêòè, íî îðèåíòèðàíè ïî ðàçëè÷åí íà÷èí ñïðÿìî íàñ. Blandford & Rees(1978) äîïóñêàò, ÷å áëàçàðèòå ñà íîðìàëíè Àß, íî ðàäèîîñòà èì å îáúðíàòà êúì íàáëþäàòå-ëÿ. Îò 1990-òå (Urry & Padovani 1995, Padovani 1997, Peterson 1997) ñå ãîâîðè è çà îáåäèíåíìîäåë íà Àß.Ñõåìàòè÷íî èäåÿòà çà îáåäèíåí ìîäåë íà Àß e ïðåäñòàâåíà íà èãóðà 2.1. Ïðè áëàçà-ðèòå ëú÷úò íà çðåíèå ñúâïàäà ñ îñòà íà òîðà è äæåòà. Ñèéúðò 2, NLRG è ÷àñò îò êâàçàðèòå ñàîðèåíòèðàíè òàêà, ÷å òîðúò çàêðèâà öåíòðàëíèòå îáëàñòè íà îðìèðàíå íà øèðîêèòå êîìïî-íåíòè íà åìèñèîííèòå ëèíèè. Ïðè Ñèéúðò 1, BLRG è îñòàíàëèòå êâàçàðè òîðúò íå çàêðèâàöåíòðàëíèòå îáëàñòè è â ñïåêòðèòå èì ñå íàáëþäàâàò øèðîêè êîìïîíåíòè íà åìèñèîííèòåëèíèè. Îáåäèíåíèÿò ìîäåë íà Àß å ñëåäñòâèå íà îáåäèíåíèÿ ìîäåë çà Ñèéúðò 1 è Ñèé-úðò 2 ãàëàêòèêèòå (Osterbro k 1978, Peterson 1997).  ãîðíèÿ ïàíåë íà èãóðà ?? å ïîêàçàíñïåêòúðúò íà Ñèéúðò 2 ãàëàêòèêàòà NGC 1068, â äîëíèÿ ïàíåë å ëèíåéíî ïîëÿðèçèðàíèÿòïîòîê íà ñúùàòà ãàëàêòèêà. Íî ïîëÿðèçèðàíèÿ ñïåêòúð å ñïåêòúð íà Ñèéúðò 1 ãàëàêòèêà!Áàëìåðîâèòå ëèíèè ñà øèðîêè, âèæäàò ñå è ëèíèè íà Fe II, êîèòî ñà òèïè÷íè çà ñïåêòðèòåñ øèðîêè ëèííè, íî íå è çà òåçè ñ òåñíè ëèíèè. Èçãëåæäà, NGC 1068 å ÿäðî íà ãàëàêòèêàÑèéúðò 1, êîåòî îáà÷å íå ñå âèæäà ïðÿêî, à ñàìî â ðàçñåÿíà (ñúîòâåòíî - ïîëÿðèçèðàíà)ñâåòëèíà.

Àêòèâíè ãàëàêòè÷íè ÿäðà 8

Ôèãóðà 2.1: Îáåäèíåí ìîäåë íà Àß (àäàïòèðàíà èãóðà îò Urry & Padovani 1995, Padovani1997, Collmar 2002, Torres 2004). Îçíà÷åíè ñà ðàçëè÷íèòå îáëàñòè, êàêòî è òèïúò íà Àß, âçàâèñèìîñò îò îðèåíòàöèÿòà ñïðÿìî íàáëþäàòåëÿ.

ëàâà 3Ôîòîïîëÿðèìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ íàáëàçàðà OJ 2873.1 Áëàçàðúò OJ 287

OJ 287 (PG0851+202, 3EGJ0853+1941) å áëàçàð ñ ÷åðâåíî îòìåñòâàíå z=0,306 (Sitko& Junkkarinen 1985). Çà ïîñëåäíèòå îêîëî 40-100 ãîäèíè (Villforth et al. 2010) îáåêòúò ïîêàçâàðåãóëÿðíè èçáóõâàíèÿ ñ äâîåí ìàêñèìóì. OJ 287 å åäèíñòâåíoòî Àß, çà êîåòî ñå ñìÿòà, ÷åèìà äîêàçàíà ïåðèîäè÷íîñò â ïðîìåíëèâîñòòà íà áëÿñúêà ñè.×ðåç îïòè÷íè ïîëÿðèìåòðè÷íè èçìåðâàíèÿ å âúçìîæíî äà èçñëåäâàìå ïðîìåíëèâîñòòàíà áëàçàðèòå äîðè çà òàêèâà êðàòêè èíòåðâàëè îò âðåìå. Çà ðàçëèêà îò ñòàíäàðíîòî ñëåäåíåíà ïîòîêà â êàìïàíèèòå, ïîëÿðèìåòðè÷íèòå èçìåðâàíèÿ ìîãàò äà íè ðàçêðèÿò ïîâå÷å çà åâî-ëþöèÿòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå (Villforth et al. 2010). Îñâåí òîâà, ñòàíäàðòíèòå íàáëþäàòåëíèêàìïàíèè íå íè êàçâàò êàêâî ñå ñëó÷âà ñ îáåêòèòå ïî âðåìå íà òèõèòå àçè. Îò äðóãà ñòðàíà,îò èçìåðâàíåòî íà îïòè÷íàòà ïîëÿðèçàöèÿ ìîæåì äà íàïðàâèì äîïóñêàíèÿ çà ìàãíèòíîòî ïîëåâ äæåòà ïî âðåìå íà òåçè àçè íà íåàêòèâíîñò. Ïîðàäè êîåòî ìîæå äà ñëåäèì çà íàëè÷èåòîíà ñòàáèëíè êîìïîíåíòè â åìèñèÿòà íà äæåòà. Ïîðàäè òåçè ïðè÷èíè â äèñåðòàöèÿòà ñìå ñèïîñòàâèëè çà öåë ïîëó÷àâàíåòî è èçñëåäâàíå è íà ïîëÿðèìåòðè÷íè äàííè, êúäåòî î÷àêâàìåíàé-ãîëÿì íàó÷åí ïðèíîñ êúì ðàçáèðàíå èçèêàòà íà òåçè îáåêòè.Òåîðåòè÷íè ìîäåëè çà OJ 287Îò 1970-òå íàñàì áëàçàðúò OJ 287 (PG0851+202, 3EGJ0853+1941) å èçó÷àâàí àêòèâíîêàêòî îòîìåòðè÷íî, òàêà è ïîëÿðèìåòðè÷íî. Ñòðàííîòî ìó ïåðèîäè÷íî ïîâåäåíèå å çàáåëÿ-9

Áëàçàðúò OJ 287 10çàíî çà ïðúâ ïúò îò Sillanpaa et al. (1988). Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å èçáóõâàíèÿòà áèõà ìîãëè äà ñåäúëæàò íà òÿñíà äâîéíà ñèñòåìà îò äâå ÷åðíè äóïêè (BBH-ìîäåë), ïðè êîéòî âòîðàòà ïî-ëåêà÷åðíà äóïêà îêàçâà ïðèëèâíè âçàèìîäåéñòâèÿ âúðõó àêðåöèîííèÿ äèñê íà ïúðâàòà ïî-òåæêà÷åðíà äóïêà. Ïîðàäè îãðàíè÷åíèòå íàáëþäàòåëíè äàííè, Sillanpaa et al. (1988) íå óñïÿâàò äàîáÿñíÿò êàê òî÷íî ñå ñëó÷âàò èçáóõâàíèÿòà (ò.íàð. "ares"). BBH-ìîäåëúò å äîïúëíèòåëíî ìî-äèèöèðàí ñïðÿìî íàé-íîâèòå äàííè (Valtonen et al. 2006; Valtonen 2007; Valtonen et al. 2009,Valtonen & Sillanpaa 2011, Valtonen & Ciprini 2012, Valtonen & Pihajoki 2013). ñëåäñòâèå íà íàáëþäàòåëíèòå êàìïàíèè îò 2005-2010 ã. (Valtonen & Ciprini 2012), âêîèòî èìà è áúëãàðñêî ó÷àñòèå (Ciprini et al. 2007, Îâ÷àðîâ 2008), ñòàíà ÿñíî, ÷å íàé-äîáðèÿòìîäåë, ïðåäñêàçàë ïðàâèëíî îïòè÷íîòî èçáóõâàíå îò ì. îêòîìâðè 2005 ã, å íà BBH-ìîäåëàíà Valtonen (âèæ Valtonen & Ciprini 2012), êîéòî íàäãðàæäà BBH-ìîäåëà íà Sundelius et al.(1997). Íàáëþäàòåëíèòå äàííè îòõâúðëÿò ìîäåëà çà ñèñòåìà îò åäíà ÷åðíà äóïêà è îñöèëàöèèíà àêðåöèîííèÿ äèñê, êàêòî è äðóãè ìîäåëè çà ñèñòåìè îò äâå ÷åðíè äóïêè áåç ðåëàòèâèñòêàïðåöåñèÿ, òúé êàòî ïðè òÿõ èçáóõâàíåòî áè áèëî îêîëî ãîäèíà ïî-êúñíî (Valtonen & Ciprini2012). Íà èãóða 3.1 ñõåìàòè÷íî å ïðåäñòàâåí BBH-ìîäåëúò íà Sundelius et al. (1997), dæåòúòíå å ïîêàçàí, íî ñå ïðèåìà çà ëåæàù ïî ïðîòåæåíèå íà ðîòàöèîííàòà îñ íà àêðåöèîííèÿ äèñê.

Ôèãóðà 3.1: Ñõåìàòè÷íî å ïðåäñòàâåí BBH-ìîäåëà íà Sundelius et al. (1997). Îêîëî öåíòðàëíàñâðúõìàñèâíà ÷åðíà äóïêà ñ ìàñà 180 õ 108 Msun, íà ðàçñòîÿíèå îò ïîðÿäúêà íà 10 ñâåòëèííèñåäìèöè, îáèêàëÿ âòîðà ïî-ëåêà ÷åðíà äóïêà ñ M ≈ 108 Msun. Ïðè ïðåìèíàâàíå ïðåç àêðåöè-îííèÿ äèñê ñå îáðàçóâàò íàáëþäàâàíèòå èçáóõâàíèÿ. Íà èãóðàòà äæåòúò íå å ïîêàçàí, íî ñåïðèåìà çà ëåæàù ïî ïðîòåæåíèå íà ðîòàöèîííàòà îñ íà àêðåöèîííèÿ äèñê.BBH-ìîäåëúò ïðåäñêàçâà è áúðçà ïðîìÿíà â îïòè÷íèÿ ïîçèöèîíeí úãúë (P.A.) ñ îêîëî90 ïðåç 1995 ã., êîåòî å è íàáëþäàâàíî (Villforth et al. 2010). êðàÿ íà ìàðò/íà÷àëîòî íà àïðèë 2012 ã. OJ 287 ïîêàçà íåî÷àêâàíà àêòèâíîñò è äîñ-òèãíà çâåçäíà âåëè÷èíà â R îò ïîðÿäúêà íà 13,84 ò.å. ñúñ ñàìî 0,3 mag ïî-ìàëêà îò èçáóõâàíåòîâ êðàÿ íà 2005 ã. (Santangelo 2012). Ñúáèòèåòî íå áåøå ïðåäñêàçàíî îò íèòî åäèí òåîðåòè÷åíìîäåë, âêëþ÷èòåëíî è BBH-ìîäåëà íà Valtonen îò 2012 ã. Âúçìîæíî òåîðåòè÷íî îáÿñíåíèå åïðåäëîæåíî îò Pihajoki et al. (2013).

Îïèñàíèå íà ïîëÿðèçèðàíîòî ëú÷åíèå 11Âñè÷êî, êàçàíî äî òóê, ïîä÷åðòàâà îñîáåíàòà çíà÷èìîñò íà íàáëþäàòåëíèÿ ïåðèîä íàèçñëåäâàíèÿòà, îïèñàíè â äèñåðòàöèÿòà: îò íîåìâðè 2012 äî àïðèë 2013 ã. Ôîòîïîëÿðèìåòðè÷-íèòå èçñëåäâàíèÿ â òîçè ïåðèîä áèõà ìîãëè äà ðàçêðèÿò ïîâå÷å çà ïîâåäåíèåòî íà ñèñòåìàòà èäà ïîñëóæàò çà äèåðåíöèàöèÿ ìåæäó ðàçëè÷íèòå ìîäåëè, îñîáåíî èìàéêè ïðåäâèä ðàáîòàòàíà Santangelo (2012) è Pihajoki et al. (2013).3.2 Îïèñàíèå íà ïîëÿðèçèðàíîòî ëú÷åíèåÑúãëàñíî óðàâíåíèÿòà íà Ìàêñóåë (Maxwell, 1873), åëåêòðè÷íîòî è ìàãíèòíî ïîëå âëú÷åíèå, ðàçïðîñòðàíÿâàùî ñå âúâ âàêóóì, ñà ïåðïåíäèêóëÿðíè åäíî ñïðÿìî äðóãî, êàêòî èñïðÿìî ïîñîêàòà íà ðàçïðîñòðàíåíèå.  çàâèñèìîñò îò ðàçïîëîæåíèåòî íà âåêòîðà íà åëåêò-ðè÷íîòî ïîëå ñå ðàçëè÷àâàò ñúîòâåòíèòå ïîëÿðèçèðàíè âúëíè. åîìåòðè÷íèòå õàðàêòåðèñòèêèíà ïîëÿðèçàöèîííàòà åëèïñà çàâèñÿò îò ÷åòèðè áèëèíåéíè êîìáèíàöèè îò êîìïîíåíòè íà åëåê-òðè÷íîòî ïîëå. Ïîëàãàìå ñëåäíèòå îçíà÷åíèÿ:

PI = E21 + E2

2

PQ = E21 − E2

2

PU = 2E1E2 cos(φ1 − φ2)

PV = 2E1E2 sin(φ1 − φ2)

(3.1)Úãúëúò α ìîæå äà íàìåðèì îò óðàâíåíèåòîPQ sin(2α) = PU cos(2α) (3.2)êàòî äîáàâèì îãðàíè÷åíèåòî

a2 − b2 = PQ cos(2α) + PU sin(2α) ≥ 0 (3.3)Àêî èçáåðåì èíòåðâàë çà α îò (0, π), òî çà PQ 6= 0 èìàìå:α = 1/2 arctan(PU/PQ) + α0, (3.4)êúäåòî

α0 =

0 àêî PQ > 0 è PU ≥ 0

π àêî PQ > 0 è PU < 0π2

àêî PQ < 0 .

Óðåäè çà èçìåðâàíå íà ïîëÿðèçàöèÿ 12Àêî PQ = 0, òî:α =

π4

àêî PU > 03π4

àêî PU < 0.ßñíî å, ÷å ïðè PQ = PU = 0, úãúëúò α íå å äåèíèðàí.×åòèðèòå âåëè÷èíè, äåèíèðàíè â óðàâíåíèå 3.1, íå ñà íåçàâèñèìè:P 2

I = P 2Q + P 2

U + P 2V (3.5)àçáèðà ñå, äîòóê ðàçãëåæäàõìå ñëó÷àé íà ìîíîõðîìàòè÷íà âúëíà.  ðåàëíèÿ ñëó-÷àé èìàìå äîñòà ïî-ñëîæíàòà ñèòóàöèÿ íà ïîëó(êâàçè)-ìîíîõðîìàòè÷íà âúëíà.  òîçè ñëó-÷àé (Landi Degl'Inno enti & M. Landol 2004) ïðè PQ = PU = PV = 0 èìàìå, ÷å êâàçè-ìîíîõðîìàòè÷íàòà âúëíà å íàïúëíî íåïîëÿðèçèðàíà (àêî ÷åñòîòàòà íà ëú÷åíèåòî å âúâ âè-äèìàòà ÷àñò íà ñïåêòúðà, òî êàçâàìå, ÷å ëú÷úò å ñúñòàâåí îò åñòåñòâåíà ñâåòëèíà).  äðóãèòåñëó÷àè, âúëíàòà å ÷àñòè÷íî ïîëÿðèçèðàíà, êàòî ñòåïåíòà íà ïîëÿðèçàöèÿ ñå äàâà îò :

p =

√

P 2Q + P 2

U + P 2V

PI

, (3.6)êàòî 0 ≤ p ≤ 1.3.3 Óðåäè çà èçìåðâàíå íà ïîëÿðèçàöèÿËèíåéíèòå ïîëÿðèçàòîðè (èçâåñòíè îùå è êàòî äâîéíîïðå÷óïâàùè) ñå ñúñòîÿò îò åäèíèëè ïîâå÷å äâîéíîïðå÷óïâàùè êðèñòàëè, êîèòî ñà ïîäõîäÿùî îáðàáîòåíè è ïîñòàâåíè â êîì-ïàêòåí èíñòðóìåíò. Òå ðàáîòÿò íà ñëåäíèÿ ïðèíöèï: ïàäàùèÿò ëú÷ ñå ðàçäåëÿ íà äâà îð-òîãîíàëíî ïîëÿðèçèðàíè êîìïîíåíòà, êîèòî ñå ðàçïðîñòðàíÿâàò â ðàçëè÷íè ïîñîêè â äâîé-íîïðå÷óïâàùèÿ êðèñòàë. Åäíà îò äâåòå êîìïîíåíòè ñå ïðåìàõâà èçè÷åñêè ÷ðåç ïîãëúùàíåèëè ñòðàíè÷íî îòðàæåíèå, òàêà ÷å ñàìî åäíà ëèíåéíà ïîëÿðèçèðàíà êîìïîíåíòà ïðåìèíàâàïðåç öÿëàòà ñèñòåìà. Ïðèìåðè çà òàêèâà ïîëÿðèçàòîðè ñà òåçè íà Âîëàñòîí, íà îøîí, íàëàí-Ôóêî è äð. Ïîâå÷å ïîäðîáíîñòè çà ðàçëè÷íèòå ïîëÿðèçàòîðè ìîãàò äà áúäàò íàìåðåíè âShur li (1962). àñòðîíîìèÿòà ÷åñòî ñå èçïîëçâàò è ò.íàð. âúëíîâè ïëàñòèíêè (waveplates, ïîçíàòèîùå è êàòî retarders). Òå ðàçäåëÿò ïàäàùèÿ ëú÷ íà äâà îðòîãîíàëíî ïîëÿðèçèðàíè êîìïîíåíòà,ìåæäó êîèòî ñúçäàâàò àçîâà ðàçëèêà, ïðîìåíÿò àìïëèòóäèòå, ñëåä êîåòî îòíîâî îáåäèíÿâàòäâàòà êîìïîíåíòà â ëú÷, ÷èèòî ïîëÿðèçàöèîííè õàðàêòåðèñòèêè â îáùèÿ ñëó÷àé ñà íàïúëíîðàçëè÷íè îò ïúðâîíà÷àëíèòå. Îñíîâíà õàðàêòåðèñòèêà íà òåçè óðåäè å, ÷å àçîâàòà ñêîðîñòíà åëåêòðîìàãíèòíàòà âúëíà, ðàçïðîñòðàíÿâàùà ñå ïî îïòè÷íàòà îñ, çàâèñè îò ïîñîêàòà íà

Ïàðàìåòðè íà Ñòîêñ 13åëåêòðè÷íàòà âèáðàöèÿ. åêñïåðèìåíòà, ðàçãëåæäàí â äèñåðòàöèîííèÿ òðóä, íå ñå èçïîëçâà âúëíîâà ïëàñòèíêà,à ñå ðàáîòè ñ äâå ïðèçìè íà Âîëàñòîí. Òîçè ìåòîä ñè èìà ñâîè ñåðèîçíè ïðåäèìñòâà (íå ñåíàëàãà âúðòåíå íà åêñïåðèìåíòàëíàòà óñòàíîâêàòà, íàïðèìåð ïðåç 22,5 çà λ/8 ïëàñòèíêà) èñå ïðàâè îò ìàëêî íà áðîé èçñëåäîâàòåëè ïî ñâåòà. Íåäîñòàòúê íà ìåòîäèêàòà å, ÷å îöåíêàòàíà ãðåøêàòà â èçìåðâàíèÿòà çà íÿêîè îáåêòè å ñðàâíèòåëíî ïî-ãîëÿìà.3.4 Ïàðàìåòðè íà ÑòîêñÍàé-ïðîñòàòà ðàáîòíà äåèíèöèÿ íà ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ (Chandrasekhar 1950) ìîæå äàñå äàäå â òåðìèíè íà èäåàëíè èëòðè è èäåàëåí äåòåêòîð, êîéòî ìîæå äà èçìåðè â àáñîëþò-íè åäèíèöè ïàäàùàòà åëåêòðîìàãíèòíà åíåðãèÿ. Àêî èìàìå êâàçè-ìîíîõðîìàòè÷íî ëú÷åíèå ñìàëêà àïåðòóðà dΩ è ÷åñòîòà â èíòåðâàëà (ν, ν + dν), òî ìîæåì äà äåèíèðàìå ïúðâèÿ ïà-ðàìåòúð íà Ñòîêñ, I, êàòî åíåðãèÿòà, èçìåðåíà îò èäåàëíèÿ äåòåêòîð çà åäèíèöà âðåìå íàåäèíèöà ïëîù. Àêî dW0 å åíåðãèÿòà, èçìåðåíà îò äåòåêòîðà çà âðåìåâè èíòåðâàë dt îò ïëîùdS, îðèåíòèðàíà ïåðïåíäèêóëÿðíî íà ëú÷à, òî èìàìå:dW0 = IdSdtdΩdν (3.7)Òúé êàòî òîâà íà ïðàêòèêà e äåèíèöèÿòà íà ñïåöèè÷åí èíòåíçèòåò íà ëú÷åíèåòî, òîïúðâèÿò ïàðàìåòúð íà Ñòîêñ ñå íàðè÷à èíòåíçèòåò.Íåêà ñåãà ïîñòàâèì íà ïúòÿ íà ëú÷à èäåàëåí ëèíååí ïîëÿðèçàòîð (âèæ ãë. 3.3 ) ñ îñ,îðèåíòèðàíà ïîñëåäîâàòåëíî íà 0, 45, 90 è 135 ñïðÿìî ðååðåíòíàòà îñ, êàòî âñè÷êè úãëè ñåáðîÿò îáðàòíî íà ÷àñîâíèêîâàòà ñòðåëêà îò ãëåäíàòà òî÷êà íà íàáëþäàòåë, ãëåäàù êúì ëú÷àîò äåòåêòîðà. Àêî dW1, dW2, dW3 è dW4 ñà ñúîòâåòíèòå èçìåðåíè åíåðãèè çà èíòåðâàë îò âðåìådt îò ïëîù dS, òî Q è U âòîðèÿò è òðåòèÿò ïàðàìåòúð íà Ñòîêñ, ñå äåèíèðàò êàòî:

dW1 − dW3 = QdSdtdΩdν

dW2 − dW4 = UdSdtdΩdν(3.8)Çà äà äåèíèðàìå ÷åòâúðòèÿ ïàðàìåòúð - V, êîéòî îòãîâàðÿ íà êðúãîâàòà ïîëÿðèçàöèÿ,âúâåæäàìå äâà èäåàëíè èëòúðà. Ïúðâèÿò å íàïúëíî íåïðîçðà÷åí çà îòðèöàòåëíàòà (ëÿâà)êðúãîâà ïîëÿðèçàöèÿ è íàïúëíî ïðîçðà÷åí êúì ïîëîæèòåëíàòà (äÿñíà), à âòîðèÿò äåéñòâà ïîòî÷íî îáðàòíèÿ íà÷èí. Àêî dW5 è dW6 ñà èçìåðåíèòå îò äåòåêòîðà åíåðãèè (çà èíòåðâàë dt îòïëîù dS) ñúîòâåòíî çà ïúðâèÿ è âòîðèÿ èëòúð, òî äåèíèöèÿòà íà ïàðàìåòúðà V å ñëåäíàòà:

dW5 − dW6 = V dSdtdΩdν (3.9)Çà ïúðâè ïúò ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ, îáîçíà÷åíè êàòî (I,Q,U,V), ñà èçïîëçâàíè îò

Èçìåðâàíå íà ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ 14Walker (1954).  îðèãèíàëíàòà ðàáîòà íà Ñòîêñ (Stokes, 1852) ñà èçïîëçâàíè îçíà÷åíèÿòà(A,B,C,D), äîêàòî Jones (1941) è Perrin (1942) èçïîëçâàò îçíà÷åíèÿòà (I,M,C,S).  äíåøíîâðåìå îçíà÷åíèÿòà íà Walker ñà íàé-÷åñòî èçïîëçâàíèòå, îñîáåíî â àñòðîèçè÷íàòà ëèòåðà-òóðà. Äåèíèöèÿòà íà ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ ìîæå äà ñå ñâúðæå ëåñíî ñ ïîëÿðèçàöèîííèòåõàðàêòåðèñòèêè íà åëåêòðîìàãíèòíèòå âúëíè, êîèòî áÿõà ðàçãëåäàíè, ïî ñëåäíèÿ íà÷èí (çàäåòàéëíî èçâåæäàíå ðàçãëåäàé Landi Degl'Inno enti & M. Landol 2004 ) :I = kPI

Q = kPQ

U = kPU

V = kPV ,

(3.10)êúäåòî k å ïîëîæèòåëíà êîíñòàíòà, êîÿòî íå å áåçðàçìåðíà, íî ñòîéíîñòòà é å îò çíà-÷åíèå ñàìî ïðè íåîáõîäèìîñò îò àáñîëþòíè èçìåðâàíèÿ.Êðúãîâàòà ïîëÿðèçàöèÿ íà áëàçàðèòå îáèêíîâåíî å ïî-ìàëêà îò 1% (Ma quart et al.2003). Íî çà èçìåðâàíå íà êðúãîâàòà ïîëÿðèçàöèÿ å íåîáõîäèìà âúëíîâà ïëàñòèíêà (âèæ ñúùîãë. 3.5). Çà öåëèòå íà íàøåòî èçñëåäâàíå ïîëàãàìå ïàðàìåòúðúò V = 0, òúé êàòî àíàëèçèðàìåñàìî ëèíåéíàòà ïîëÿðèçàöèÿ ïðè áëàçàðà OJ 287. Çà ðåçóëòàòè îò íàáëþäåíèÿ íà êðúãîâàòàïîëÿðèçàöèÿ íà Àß âèæ íàïðèìåð Jorstad et al. (2005).3.5 Èçìåðâàíå íà ïàðàìåòðèòå íà ÑòîêñÈçìåðâàíåòî íà ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ å îò êëþ÷îâî çíà÷åíèå çà ïðåñìÿòàíå íà ïî-ëÿðèçàöèÿòà. Ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ ìîãàò äà ñå èçìåðÿò ïî ðàçëè÷íè òåõíèêè è ñ ðàçëè÷íèèíñòðóìåíòè.Ñúãëàñíî Hauge (1976) å âúçìîæíî äà îïèøåì ñõåìàòè÷íî èíñòðóìåíò, êîéòî äàîáîáùè îñíîâíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà ïîâå÷å óñòðîéñòâà, èçïîëçâàíè íà ïðàêòèêà. Ñõåìàòà åïðåäñòàâåíî íà èãóðà 3.2. Àêî èçñëåäâàìå ñàìî ëèíåéíàòà ïîëÿðèçàöèÿ, òî âúëíîâàòà ïëàñ-òèíêà (ò.íàð. "retarder") ìîæå äà áúäå ïðåìàõíàòà. Òîãàâà ñèãíàëúò â äåòåêòîðà D′(β) èìàâèäà (Landi Degl'Inno enti & M. Landol 2004):

D′(β) =1

2[I + Q cos(2β) + U sin(2β)] (3.11)è ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ I, Q è U ìîãà äà ñå íàìåðÿò ÷ðåç êîìáèíàöèÿ íà ÷åòèðèèçìåðâàíèÿ:

I = D′(0) + D′(90)

Q = D′(0) − D′(90)

U = D′(45) − D′(135)

(3.12)

Íàáëþäàòåëíè äàííè çà áëàçàðà OJ 287 15

Ôèãóðà 3.2: Ñõåìàòè÷íî îïèñàíèå íà èíñòðóìåíò çà èçìåðâàíå íà ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ ñúã-ëàñíî Hauge (1976). Ïðè àíàëèç ñàìî íà ëèíåéíàòà ïîëÿðèçàöèÿ âúëíîâàòà ïëàñòèíêà (ò.íàð."retarder") ìîæå äà áúäå ïðåìàõíàòà. íàøèÿ ñëó÷àé, òúé êàòî èìàìå äâîéíà ïðèçìà íà Âîëàñòîí (âèæ îïèñàíèåòî â ãë.3.6.1), ïîëó÷àâàìå åäíîâðåìåííî ÷åòèðèòå íè íåîáõîäèìè èçìåðâàíèÿ.3.6 Íàáëþäàòåëíè äàííè çà áëàçàðà OJ 287Çà èçâúðøâàíå íà íàáëþäàòåëíàòà ÷àñò íà äèñåðòàöèÿòà å èçïîëçâàí ÷àñò îò èíñòðó-ìåíòàðèóìà íà Íàöèîíàëíàòà àñòðîíîìè÷åñêà îáñåðâàòîðèÿ (ÍÀÎ) îæåí êúì Èíñòèòóòàïî àñòðîíîìèÿ íà Áúëãàðñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå - 2ì RCC òåëåñêîï ñ FoReRo 2 è 50/70 ñìØìèä òåëåñêîï, à ñúùî òàêà è 35 ñì Íþòîí òåëåñêîï íà ÑÀÎ Ïëàíà.3.6.1 Èíñòðóìåíòè è ìåòîä íà ðàáîòàÄâóêàíàëíèÿò îêàëåí ðåäóêòîð (FoReRo 2) íàìàëÿâà ðàçäåëèòåëíàòà ñïîñîáíîñò íàèçîáðàæåíèåòî, îðìèðàíî â RC îêóñà, ñ àêòîð 400/140 = 2,86 ïðè íåïðîìåíåíà âõîäíààïåðòóðà. Ïî òîçè íà÷èí ñå ïîñòèãà ïî-äîáðî ñúãëàñóâàíå íà ðàçìåðà íà ïèêñåëà ñ êà÷åñòâîòîíà èçîáðàæåíèåòî íà òåëåñêîïà, îãðàíè÷åíî îò àòìîñåðíàòà òóðáóëåíòíîñò. Çà èçïîëçâàíåòîíà îêàëíèÿ ðåäóêòîð êàòî ïîëÿðèìåòúð çà èçîáðàæåíèÿ ñà ïðåäâèäåíà äâå êîìáèíàöèè îòïðèçìè íà Âîëàñòîí - åäèíè÷íà è äâîéíà. Åäèíè÷íàòà ïðèçìà íà Âîëàñòîí ðàçäåëÿ èçõîäíàòààïåðòóðà íà äâå ïîëîâèíè. Ñúîòâåòíî, âñÿêà îò òÿõ ñå ñúñòîè ñúùî îò äâå ïîëîâèíè, åäíàòà îòêîèòî ðàçäåëÿ ïàäàùàòà ñâåòëèíà â ïîñîêè íà ïîëÿðèçàöèÿòà 0 è 90 , à äðóãàòà â ïîñîêèíà ïîëÿðèçàöèÿòà 45 è −45.Ïðîáëåìúò ñ åäèíè÷íàòà ïðèçìà íà Âîëàñòîí å, ÷å, çà äà ïîëó÷èì íåîáõîäèìèòå ÷åòèðèèçìåðâàíèÿ íà ïîòîêà çà ïðåñìÿòàíå íà ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ îò ãë. 3.4 è ãë. 3.5, òðÿáâà äàçàâúðòèì öÿëàòà óñòàíîâêà íà 45 ñïðÿìî ïðîèçâîëíî èçáðàíàòà íóëåâà òî÷êà è äà íàïðàâèì

Èíñòðóìåíòè è ìåòîä íà ðàáîòà 16

Ôèãóðà 3.3: Ñõåìàòè÷íî ïðåäñòàâÿíå íà îêàëíà ìàñêà è êàäðèòå ïðåç êîìáèíàöèÿòà îòïðèçìè íà Âîëàñòîí. Ôèãóðàòà å ïî Geyer et al. (1996).îùå åäíà ñåðèÿ èçìåðâàíèÿ. Òîâà îáà÷å âêàðâà äîïúëíèòåëíà ãðåøêà. Ïðîâåäåíè îïèòè ïîòîçè íà÷èí â êðàÿ íà äåêåìâðè 2011 ã. ïîêàçàõà, ÷å å ïî-äîáðå äà ñå íàñî÷èì êúì äâîéíàïðèçìà íà Âîëàñòîí, êúäåòî äîïúëíèòåëíî âúðòåíå íà óñòàíîâêàòà íå ñå íàëàãà.Çà íàøèòå èçñëåäâàíèÿ îáà÷å èçïîëçâàìå êîìáèíàöèÿòà îò äâå ïðèçìè íà Âîëàñòîí.Òîãàâà ïîëó÷åíèÿò êàäúð ñúäúðæà ÷åòèðè èçìåðâàíèÿ â ÷åòèðè ðàçëè÷íè ïîñîêè íà ïîëÿðè-çàöèÿòà è ìîãàò äà áúäàò îçíà÷åíè ïî ñëåäíèÿ íà÷èí, ïîêàçàí íà èãóðà 3.3 (îçíà÷åíèÿòà ùåíè ïîìîãíàò, çà äà ìîæåì îò óðàâíåíèÿòà, îïèñàíè â ãë. 3.5, äà ïîëó÷èì ïîëÿðèçàöèÿòà P èïîçèöèîííèÿ úãúë P.A. (âèæ è óðàâíåíèÿ 3.1 è 3.4).Ñëåä êàòî âå÷å èìàìå òåçè èçìåðâàíèÿ íè îñòàâà ñàìî îáðàáîòêàòà, çà êîÿòî èçïîëçâàìåïðîåñèîíàëíèÿ ïàêåò çà îáðàáîòêà íà àñòðîíîìè÷åñêè èçîáðàæåíèÿ IRAF (Image Redu tionand Analysis Fa ility). Çà èçâúðøâàíå íà îòîìåòðè÷íèòå èçìåðâàíèÿ (â äîïúëíåíèå êúì ïî-ëÿðèìåòðè÷íèòå) å âàæíî äà óòî÷íèì, ÷å òå ñà íàïðàâåíè áåç ìàñêà è áåç ïðèçìà íà Âîëàñòîí.Îòíîâî ñà êîðèãèðàíè çà øóìà íà ÷åòåíå íà êàäúðà, ðàçäåëåíè ñà íà ïëîñêî ïîëå, ñëåä êîåòîèçîáðàæåíèÿòà ñà êîìáèíèðàíè. Êîìáèíèðàíåòî å ìåäèàííî, çà äà ñå íàìàëè øóìúò è äà ñå èç-õâúðëÿò êîñìèöèòå â êðàéíîòî èçîáðàæåíèå.  ñëó÷àèòå, êîãàòî îòäåëíèòå èçîáðàæåíèÿ íå ñàáèëè ñ ðàâíè åêñïîçèöèè, êîìáèíèðàíåòî å íàïðàâåíî, êàòî å îò÷èòàíà òåæåñòòà íà ñúîòâåòíèÿêàäúð, â çàâèñèìîñò îò åêñïîçèöèÿòà.Ïúðâîíà÷àëíî êîðèãèðàìå èçîáðàæåíèÿòà çà bias, ñëåä êîåòî êîðèãèðàìå çà ïëîñêîòîïîëå. Çà ïîñëåäíîòî èçïîëçâàìå ñïåöèàëíà ïðîöåäóðà, íàïèñàíà íà IDL îò ä-ð àëèí Áîðèñîâ.Ïðîãðàìàòà íà ïðàêòèêà ðàçãëåæäà âñåêè îò ÷åòèðèòå êàäúðà êàòî îòäåëåí. Îò êàäðèòå, ñõå-ìàòè÷íî ïðåäñòàâåíè íà èãóðà 3.3, èçìåðâàìå ïîòîöèòå a, b, , è d. Çà äà ñå èçáåãíå òâúðäåâèñîêà ñòîéíîñò íà èíñòðóìåíòàëíàòà ïîëÿðèçàöèÿ, êîÿòî ñå ïîëó÷àâà ïðè ðàçäåëÿíå íà êàäú-ðà íà îáåêòà íà öÿëîòî (master) ïëîñêî ïîëå, îïðåäåëÿìå ÷åòèðè ñðåäíè ñòîéíîñòè A, B, C, è Dîò ÷åòèðèòå ïîä-êàäúðà íà îñíîâíîòî (master) ïëîñêî ïîëå. È òîãàâà ïðåñìÿòàìå ïàðàìåòðèòåíà Ñòîêñ îò:

Íàáëþäàòåëíè äàííè 17q = a∗A−c∗C

a∗A+c∗C

u = b∗B−d∗Db∗B+d∗D

(3.13)Êàêòî å îïèñàíî â Geyer et al. (1996), íå å íóæíî äà ïîçíàâàìå ïàðàìåòðèòå À, Â, Ñ è D.Äîñòàòú÷íî å ñàìî òå äà íàìàëÿò èíñòðóìåíòàëíàòà ïîëÿðèçàöèÿ, çà äà ìîæåì äà ïðèëîæèìïîçíàòèòå ëèíåéíè óðàâíåíèÿ íà Ñòîêñ. Òúé êàòî èìàìå è íàáëþäåíèÿ íà íèñêîïîëÿðèçèðàíàè âèñîêîïîëÿðèçèðàíà ñòàíäàðòíà çâåçäà ñ èçâåñòíà ïîëÿðèçàöèÿ, òî òðÿáâà äà óòî÷íèì, ÷å íåå âúçìîæíî äà ðàçäåëèì èçè÷íèÿ ååêò íà èíñòðóìåíòàëíàòà ïîëÿðèçàöèÿ îò íåèçâåñòíàòàïîëÿðèçàöèÿ íà íîùíîòî íåáå. Íî àêòúò, ÷å èìàìå èçìåðâàíèÿ íà çâåçäà ñ èçâåñòíà íèñêàïîëÿðèçàöèÿ, íè ïîçâîëÿâà äà ïðåìàõíåì òåçè äâà ååêòà åäíîâðåìåííî!Ëèíåéíàòà ïîëÿðèçàöèÿ P è ïîçèöèîííèÿò úãúë θ (ñúãëàñíî îçíà÷åíèÿòà íà Geyer etal. 1996) èëè α (ñúãëàñíî ãëàâà 3.4) ñå äàâàò îò:P =

√

q2 + u2

θ = 1/2 arctan(uq)

(3.14)Çà äîïúëíèòåëíè ïîäðîáíîñòè îòíîñíî ìåòîäèêàòà íà ðàáîòà ïðè òîçè âèä èçìåðâàíèÿ,âèæ Geyer et al. (1996).3.6.2 Íàáëþäàòåëíè äàííèÀíàëèçúò íà ïðîìåíèòå â ïîëÿðèçàöèÿòà å îò îñíîâíî çíà÷åíèå ïðè èçó÷àâàíåòî íàáëàçàðèòå (Barres de Almeida et al. 2010). Èçìåðâàíèÿòà íà ïîëÿðèçàöèÿòà íà OJ 287, îñîáåíîïî âðåìå íà ìàêñèìóì, ñà îò êëþ÷îâî çíà÷åíèå çà èçèêàòà íà îáåêòà. Ñúãëàñíî Valtaojaet al. (2000) ïúðâîòî îò äâåòå èçáóõâàíèÿ, õàðàêòåðíè çà âñåêè öèêúë, å òîïëèííî (ò.å. íå åïîëÿðèçèðàíî). Òîâà ñå ïîêàçâà îò ëèïñàòà íà ñúîòâåòñòâàùà ðàäèî-åìèñèÿ (Valtaoja et al.2000). Ôèçèêàòà íà âòîðîòî èçáóõâàíå îáà÷å çàâèñè èçêëþ÷èòåëíî ìíîãî îò ìîäåëà è ìîæåäà ñå äúëæè íà ñèíõðîòðîííî ëú÷åíèå, êîåòî å ïîëÿðèçèðàíî (Valtaoja et al. 2000) èëè, êàòîâòîðè âàðèàíò (Valtonen & Ciprini 2012), áè ìîãëî äà å íåïîëÿðèçèðàíî èëè íèñêîïîëÿðèçèðàíîñïèðà÷íî ëú÷åíèå (ò.íàð. bremsstrahlung). Åòî çàùî èçó÷àâàíåòî íà ïîëÿðèçàöèÿòà å êëþ÷ êúìïî-äîáðîòî ðàçáèðàíå èçèêàòà íà OJ 287. ðåçóëòàò íà íàáëþäàòåëíèòå êàìïàíèè çíàåì, ÷å èìà èíäèêàöèè çà ïðîìÿíà â ïîçè-öèîííèÿ úãúë (P.A.) ñúñ ñòîéíîñòè îò îêîëî 2 (D'ar angelo et al. 2009) è 5 íà äåí (Emov etal. 2002). Íî íà ïðàêòèêà â ëèòåðàòóðàòà ñå çàáåëÿçâà ëèïñà íà îïòè÷íè îòîïîëÿðèìåòðè÷íèêàìïàíèè, ïîðàäè îïèñàíèòå â ãëàâà 3 òðóäíîñòè, ñâúðçàíè ñ èçìåðâàíèÿòà. Îñíîâíàòà öåë íàíàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå å äà çàïúëíè ÷àñò îò òàçè ëèïñà ñ îðèãèíàëíè îòîïîëÿðèìåòðè÷íèäàííè ñ èíñòðóìåíòàðèóìà, äîñòúïåí íà ÍÀÎ îæåí, êàêòî è äà ïðåñìåòíå ïðîìÿíàòà â P.A.çà ïåðèîäà íîåìâðè 2012 - àïðèë 2013 ã.

Íàáëþäàòåëíè äàííè 18Çà ïðîâåæäàíå íà èçñëåäâàíèÿòà îñâåí ïîëÿðèìåòðè÷íè, ïîëó÷àâàìå è îòîìåòðè÷íèèçìåðâàíèÿ çà OJ 287. Íà èãóðà 3.4 å ïðåäñòàâåíà èäåíòèèêàöèîííàòà êàðòà íà ïîëåòîîêîëî áëàçàðà OJ 287. Îáîçíà÷åíè ñà èçïîëçâàíèòå â êàìïàíèèòå íà WEBT ñòàíäàðòíè çâåçäè- 4, 10, 11, C1, C2 è 2 (Fioru i & Tosti 1996; Smith et al. 1985).

Ôèãóðà 3.4: Èäåíòèèêàöèîííà êàðòà íà ïîëåòî îêîëî OJ 287. Êîîðäèíàòèòå íà áëàçàðà ñà RA (2000.0) : 08h 54m 48.9s, Dec (2000.0) : +20 06′ 31”, à ÷åðâåíîòî ìó îòìåñòâàíå å z=0.306.Îñâåí áëàçàðà â ñðåäàòà, ñà îáîçíà÷åíè è ñòàíäàðòíèòå çâåçäè, èçïîëçâàíè çà êàìïàíèèòå íàWEBT. Ïîëåòî å 15′ × 15′, ñåâåð å íàãîðå, èçòîê å íàëÿâî.Íàáëþäàòåëíèòå äàííè ñà îò íîùèòå íà 17 è 18 íîåìâðè 2012, 13 ÿíóàðè 2013, 04 è05 àïðèë 2013. Ïðåäâàðèòåëíè ðåçóëòàòè ñ àíàëèç íà äàííèòå îò ïúðâèòå äâå íîùè (17 è18 íîåìâðè 2012) ñà ïóáëèêóâàíè â Bozhilov, Borisov & Ov harov (2013). Ïúëíèÿò àíàëèç íàâñè÷êèòå íîùè ñ ðåçóëòàòè å ïðåäñòàâåí â Bozhilov, Ov harov & Nikolov (2013). Çà ïðîâåæäàíåíà èçìåðâàíèÿòà èçïîëçâàìå öâåòîäåëèòåë, êîéòî îòäåëÿ ñâåòëèíàòà ñ äúëæèíà íà âúëíàòàíàä 5800A â ò.íàð. ÷åðâåí êàíàë è îòðàçÿâà òàçè ñ äúëæèíà ïîä 5100A êúì ò.íàð. ñèí êàíàëíà ðåäóêòîðà. Âúâ èëòúð  ñà ïðîâåäåíè ñàìî îòîìåòðè÷íè èçìåðâàíèÿ (Bozhilov et al.2013a,b, ). Êàêòî å îïèñàíî â ãë. 3.6.1 èçïîëçâàìå ñïåöèàëåí îïòè÷åí åëåìåíò - äâîéíà ïðèçìàíà Âîëàñòîí, ñúñòîÿùà ñå îò ÷åòèðè åëåìåíòà. Ïîçèöèîííèòå úãëè íà ïðèçìèòå ñå ðàçëè÷àâàòñ 45 .  ðåçóëòàò èìàìå ÷åòèðè ïîëÿðèçèðàíè ëú÷à ñ îðèåíòàöèè êàêòî ñëåäâà: 0 , 90 , 45 è 135 . ×åòèðèòå êàäúðà ñå çàñíåìàò åäíîâðåìåííî ñúñ ÑÑD-êàìåðàòà VersArray 1300B.×ðåç âå÷å îïèñàíàòà åêñïåðèìåíòàëíà óñòàíîâêà ìîæåì äà èçïîëçâàìå óðàâíåíèÿòà íàÑòîêñ (âèæ 3.4, 3.5, Landi Degl'Inno enti & M. Landol 2004 - ãëàâè 1.6 è 1.7), çà äà ïðåñìåòíåìïîëÿðèçàöèÿòà P è úãúëà P.A. Ïîäðîáíî îïèñàíèå íà ìåòîäèêàòà ìîæå äà áúäå íàìåðåíî è âGeyer et al. (1996).  òàáëèöà 3.1 ñà ïðåäñòàâåíè äàííè çà ïðîâåäåíèòå íàáëþäåíèÿ íà OJ 287,êàêòî è çà íåîáõîäèìèòå ñòàíäàðòíè çâåçäè - ñ èçâåñòíà íèñêà è âèñîêà ïîëÿðèçàöèÿ. Îïèñàíèñà ñúùî áðîÿò êàäðè, èçïîëçâàíèòå åêñïîçèöèè è ïúëíîòî âðåìå íà íàòðóïâàíå íà ñèãíàëà.Çà äà îïðåäåëèì èíñòðóìåíòàëíàòà îïòè÷íà ïîëÿðèçàöèÿ òî, ñúãëàñíî óðàâíåíèÿòàíà Ñòîêñ (Geyer et al. 1996), èçïîëçâàìå íèñêî-ïîëÿðèçèðàíèòå ñòàíäàðòíè çâåçäè HD10476,HD90508, HD144287 è âèñîêîïîëÿðèçàðíèòå HD14433, HD43384, HD154445. Òå ñà èçïîëçâàíèñúîâåòíî ïðåç íîùèòå íà íîåìâðè 2012, ÿíóàðè 2013 è àïðèë 2013. (âèæ è òàáëèöà 3.2).  òàçèâðúçêà òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å îòêëîíåíèåòî â èçìåðåíèÿ P.A. çà âèñîêî-ïîëÿðèçèðàíèòå

åçóëòàòè è äèñêóñèÿ 19Òàáëèöà 3.1: Íàáëþäàòåëíè äàííè çà áëàçàðà OJ 287 â ïåðèîäà íîåìâðè 2012 - àïðèë 2013 ã.(èçâàäêà) Îáåêò JD-2456200 Áðîé êàäðè Åêñïîçèöèÿ Ïúëíî âðåìå íà íàòðóïâàíå íà ñèãíàëà(d) (se ) (se )HD10476 49.3960 30 0.2 6... ... ... .. ...Òàáëèöà 3.2: Ïàðàìåòðè íà ñòàíäàðòíèòå çâåçäè (èçâàäêà)Çâåçäà R. A. (2000)De . (2000) mVÏîëÿðèçàöèÿ P (max)P.A.(êàòàëîã)P.A.(èçìåðåíî) P.A.(èçìåðåíî)+P.A.(êàòàëîã)hh mm ss dd mag (%) () () (, ñ êîðåêöèÿ çà ðîòàöèÿ íà 360 )HD10476 01 42 29.8 +20 16 07 5.2 - - - -... ... ... ... .. .. .. ..çâåçäè å ñðàâíèòåëíî âèñîêî. Òîâà íå å îñîáåí ïðîáëåì çà êðàéíèòå ðåçóëòàòè çà P è P.A. íàOJ 287, òúé êàòî èçïîëçâàìå ñòàíäàðòèòå ñàìî çà êàëèáðîâêà.3.7 åçóëòàòè è äèñêóñèÿåçóëòàòèòå îò èçìåðâàíèÿòà íà ïîëÿðèçàöèÿòà P è ïîçèöèîííèÿò úãúë P.A. ñà ïî-êàçàíè â òàáëèöà 3.3. Ôîòîìåòðè÷íèòå èçìåðâàíèÿ ñà ïîêàçàíè â òàáëèöà 3.4.  òàáëèöà 3.5ñà ïîêàçàíè èçìåðåíàòà ïîëÿðèçàöèÿ è êàòàëîæíèòå ñòîéíîñòè çà èçïîëçâàíèòå ñòàíäàðòíèçâåçäè. àçëèêàòà â ñòîéíîñòèòå å ïîêàçàòåëíà çà âúòðåøíî-ñâîéñòâåíàòà (ïðèñúùà) èíñòðó-ìåíòàëíà ïîëÿðèçàöèÿ. ðåøêèòå ñà ãîëåìè, íî, èìàéêè ïðåäâèä áðîÿò íàáëþäàòåëíè äàííèè ïðåòåãëÿíåòî íà âñè÷êè íàáëþäåíèÿ âçåòè çàåäíî, ìîæåì äà íàïðàâèì ìíîãî äîáðè îöåíêèçà òúðñåíèòå îò íàñ âåëè÷èíè.Òðÿáâà äà îòáåëåæèì îùå, ÷å ïî äåèíèöèÿ íàáëþäàâàíèÿò îïòè÷åí ïîëÿðèçèðàí ïî-òîê å çàìúðñåí îò íåïîëÿðèçèðàí ïîòîê, êîåòî çíà÷èòåëíî âëèÿå âúðõó îïðåäåëÿíåòî íà P èP.A. ÷ðåç ïàðàìåòðèòå íà Ñòîêñ, êàêòî äîáðå å îáÿñíåíî â Villforth et al. (2010). Ïîëÿðèçàöèÿòàè ïîçèöèîííèÿò úãúë íà OJ 287 ñå ïðîìåíÿò èçêëþ÷èòåëíî áúðçî, ïîíÿêîãà äîðè çà ÷àñîâå(Takalo et al. 1994; D'ar angelo et al. 2009). Íàøè èçìåðâàíèÿ çà P è P.A. îò íîåìâðè 2012(Bozhilov et al. 2013a) ïîêàçâàò ñúãëàñèå ñ ïðåäèøíèòå äàííè è îöåíêè (Takalo, Sillanpaa &Nilsson. 1994; Emov et al. 2002; Villforth et al. 2010). Ñúãëàñíî Emov et al. (2002), ðàâíèíàòàíà ïîëÿðèçàöèÿ ñå âúðòè ñúñ ñêîðîñò îò îêîëî 5 íà äåí. Ïðåäâàðèòåëíè ðåçóëòàòè (Bozhilovet al. 2013à) ïîêàçàõà ïðîìÿíà ñ îêîëî 10,8 . Íî àêî àíàëèçèðàìå ïúëíèÿ íàáîð íàáëþäàòåëíèäàííè, ïðåäñòàâåíè â òàáëèöà 3.3 è òàáëèöà 3.4(âèæ Bozhilov et al. 2013b, Bozhilov et al. 2013 ),ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè ñà â ïî-äîáðî ñúãëàñèå ñïðÿìî ïóáëèêóâàíèòå â ëèòåðàòóðàòà (Emovet al. 2002, D'ar angelo et al. 2009).Ïðåäñòàâÿìå äàííèòå çà P.A. îò òàáëèöà 3.3 ÷ðåç:

P.A. = ω ∗ dT − k ∗ 360, (3.15)

åçóëòàòè è äèñêóñèÿ 20Òàáëèöà 3.3: åçóëòàòè çà ïîëÿðèçàöèÿòà P è úãúëúò P.A. çà OJ 287 (èçâàäêà)JD-2456200 Ïîëÿðèçàöèÿ ðåøêà P.A. ðåøêà k P.A.(k)% % 49.4946 9.80 2.72 73.29 3.15 0 73.29... ... ... ... ... ... ...Òàáëèöà 3.4: Ôîòîìåòðè÷íè ðåçóëòàòè çà OJ 287, ïîëó÷åíè îò 2ì RCC òåëåñêîï íà ÍÀÎ îæåí(èçâàäêà) JD-2456200 Çâåçäíà âåëè÷èíà (R) ðåøêà49.4655 14.614 0.006... ... ...êúäåòî P.A. å íàáëþäàâàíàòà (èçìåðåíà) ñòîéíîñò çà P.A., ω å ïðîìÿíàòà íà P.A. â ãðàäóñèíà äåí, dT å âðåìåâîòî îòñòîÿíèå ìåæäó âñåêè äâå ïîñëåäîâàòåëíè íàáëþäàòåëíè íîùè, k åáðîÿò íà ïúëíè çàâúðòàíèÿ íà ðàâíèíàòà íà ïîëÿðèçàöèÿ. Ñìèñúëúò íà óðàâíåíèå 3.15 å äàñå îïðåäåëè ðîòàöèÿòà íà ðàâíèíàòà íà ïîëÿðèçàöèÿ, êàòî îò÷åòåì áðîÿò ïúëíè èçâúðøåíèçàâúðòàíèÿ. Òîâà å è ñìèñúëúò íà êîëîíêàòà P.A.(k) â òàáëèöà 3.3.Òóê å ìÿñòîòî äà íàïðàâèì íÿêîëêî âàæíè óòî÷íåíèÿ îòíîñíî îïðåäåëÿíåòî íà ïàðà-ìåòúðà k. Îò ëèòåðàòóðàòà ïðåäïîëàãàìå, ÷å åäèí ïúëåí êðúã íà ðàâíèíàòà íà ïîëÿðèçàöèÿñå èçâúðøâà çà íÿêúäå ìåæäó 2 è 5 íà äåí (ñòîéíîñòè ñúîòâåòíî ñúãëàñíî D'ar angelo etal. 2009 è Emov et al. 2002) è íå ïîâå÷å îò 10.8 íà äåí (ñúãëàñíî íàøèÿò ïðåäâàðèòåëåíàíàëèç, îïèñàí â Bozhilov et al. 2013à). Ñëåäîâàòåëíî, çà 81-òå äíè ìåæäó íàáëþäåíèÿòà îò 13ÿíóàðè 2013 ã. è 04 àðïèë 2013 ã., íèå ñ÷èòàìå, ÷å ðàâíèíàòà íà ïîëÿðèçàöèÿ áè ìîãëà äà åíàïðàâèëà åäíî äîïúëíèòåëíî çàâúðòàíå. Òîâà, êàêòî è ñâîéñòâåíàòà íåîïðåäåëåíîñò îò 180 â èçìåðâàíåòî íà ïîçèöèîííèÿ úãúë íà åëåêòðè÷íèÿ âåêòîð, ìîòèâèðà èçáîðà íè çà k = 2.5 âòàáëèöà 3.3.Îñíîâíèÿò ðåçóëòàò, êîéòî ïîëó÷àâàìå å ïðîìÿíà â P.A. îò 5.80 (± 0.03) íà äåí. å-çóëòàòèòå ñà ïîêàçàíè íà èãóðà 3.5. Òàçè ñòîéíîñò å ïî-áëèçêà äî íàáëþäàâàíàòà ïðîìÿíàîò Emov et al. (2002).  òåîðåòè÷åí ïëàí ñè ñòðóâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å òàçè ïðîìÿíà â P.A.íàé-âåðîÿòíî ñå äúëæè íà ïðîìåíè â ñòðóêòóðàòà íà ìàãíèòíîòî ïîëå (Homan et al. 2002).Emov et al. (2002) and Valtonen & Pihajoki (2013) îòäàâàò ðîòàöèÿòà íà ðàâíèíàòà íà ïîëÿ-ðèçàöèÿòà íà õåëèêàëíàòà (ñïèðàëîâèäíà) ñòðóêòóðà íà ìàãíèòíîòî ïîëå â äæåòà íà OJ 287.Åòî çàùî ðåçóëòàòèòå îò äèñåðòàöèîííîòî èçñëåäâàíå áèõà ìîãëè äà èìàò çíà÷èòåëíà ñòîéíîñòêàòî íàáëþäàòåëåí ìàòåðèàë, â ïîìîù íà òåîðåòè÷íèòå ðàçðàáîòêè.Ïðîìÿíàòà â ïîëÿðèçàöèÿòà ñïðÿìî îòîìåòðè÷íàòà ïðîìåíëèâîñò å ïîêàçàíà íà è-Òàáëèöà 3.5: Êàòàëîæíà è íàáëþäàâàíà ïîëÿðèçàöèÿ çà ñòàíäàðòíèòå çâåçäè (èçâàäêà)Çâåçäà Ïîëÿðèçàöèÿ (max) JD Ïîëÿðèçàöèÿ ðåøêà(%) (%) (%)HD10476 - 2456249.39580 1.19 9.89... ... ... ... ...

åçóëòàòè è äèñêóñèÿ 21

-1000

-800

-600

-400

-200

0

200

40 60 80 100 120 140 160 180 200

P.A

.(k)[

deg]

JD-2456200Ôèãóðà 3.5: P.A. (k) çà OJ 287 îò òàáëèöà 3.3. Íàáëþäàâàíàòà ïðîìÿíà â P.A. îòãîâàðÿ íàðîòàöèÿ íà ðàâíèíàòà íà ïîëÿðèçàöèÿ ñ 5.80 (± 0.03) íà äåí.

14.6

14.8

15

15.2

15.4

0 50 100 150

R[m

ag]

JD-2456249

0

10

20

30

40

P[%

]

OJ287 Photometry and Polarimetry: Results

Ôèãóðà 3.6: Ôîòîïîëÿðèìåòðèÿ íà OJ 287, ñúãëàñíî íàáëþäàòåëíèòå äàííè îò òàáëèöà 3.3 èòàáëèöà 3.4 çà íîùèòå îò íîåìâðè 2012 ã. äî àïðèë 2013 ã..

åçóëòàòè è äèñêóñèÿ 22ãóðà 3.6. Emov et al. (2002) íå íàìèðàò ðåçóëòàòè, êîèòî äà èì ïîçâîëÿò äà ïðåäïîëîæàòñúùåñòâóâàíåòî íà êîðåëàöèÿ ìåæäó ïðîìÿíàòà â ÿðêîñòòà è ïðîìåíèòå â ïîëÿðèçàöèÿòà.Jorstad et al. (2007) è Villforth et al. (2010) ñòèãàò äî ñúùîòî çàêëþ÷åíèå. Íî D'ar angelo et al.(2009) äåìîíñòðèðàò, ÷å èìà ÿñíà òåíäåíöèÿ êúì íàðàñòâàíå íà ïîëÿðèçàöèÿòà ïðè ïî-ñèëåíîïòè÷åí ïîòîê ò.å. ïðè ïîâèøåíèå íà ÿðêîñòòà íà îáåêòà. Òîâà å î÷àêâàí òåîðåòè÷åí ðåçóë-òàò ñúãëàñíî BBH-ìîäåëà (Valtonen & Sillanpaa 2011). Âòîðèÿò îñíîâåí ðåçóëòàò â íàñòîÿùèÿòðóä å, ÷å íèå íàáëþäàâàìå èíäèêàöèè çà ïîäîáíà êîðåëàöèÿ. Íà èãóðà 3.6 ñà ïîêàçàíèîòîìåòðè÷íàòà è ïîëÿðèìåòðè÷íàòà ïðîìÿíà îò öÿëàòà ïðîâåäåíà íàáëþäàòåëíà êàìïàíèÿ. çàêëþ÷åíèå, äèñåðòàöèîííèÿò òðóä íàäãðàæäà è äîïúëâà ñúùåñòâóâàùèòå èçñëåä-âàíèÿ íà áëàçàðà OJ 287 (D'ar angelo et al. 2009; Bozhilov et al. 2013à) è êàòî öÿëî ïîäêðåïÿîòîïîëÿðèìåòðè÷íàòà çàâèñèìîñò íà BBH-ìîäåëà íà Valtonen & Sillanpaa (2011).

ëàâà 4Ìíîãîâúëíîâè èçñëåäâàíèÿ íà áëàçàðàBL La

Ïðîåêòúò Whole Earth Blazar Teles ope (WEBThttp://www.to.astro.it/blazars/webt) å íàáëþäàòåëíà ìðåæà, îáåäèíÿâàùà îáñåðâàòîðèè è íàá-ëþäàòåëè ïî öÿëàòà Çåìÿ, ñ öåë ïîñòîÿíåí ìîíèòîðèíã íà áëàçàðè. Êà÷åñòâåíîòî èçó÷àâàíåíà òåçè îáåêòè å âúçìîæíî ñàìî ïî òîçè íà÷èí. Âàæíî å åäíîâðåìåííîòî è ïîñòîÿííî ïîëó-÷àâàíå íà îïòè÷íè, ðàäèî è èíðà÷åðâåíè äàííè, ïëþñ íàáëþäåíèÿ îò òåëåñêîïè â îðáèòà,íàáëþäàâàùè â γ-è ðåíòãåíîâèÿ äèàïàçîí, çà äà áúäàò èçó÷åíè ïðîìåíëèâîñòòà íà áëàçàðèòå,êàêòî è èçè÷åñêèòå ïðîöåñè, äåéñòâàùè â òåçè Àß.4.1 Ìíîãîâúëíîâè íàáëþäåíèÿ íà BL La BL La å àðõåòèïúò íà áëàçàðèòå. Îò êðàÿ íà 60-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê BL La ñå íàáëþäàâà ðåãóëÿðíî â îïòè÷íèÿ è â ðàäèîäèàïàçîíà (Villata et al. 2004). Áëàãîäàðåíèå íàçíà÷èòåëíîòî êîëè÷åñòâî íàáëþäåíèÿ ìîæå äà ñå ïðàâè êà÷åñòâåí àíàëèç íà ïðîìåíëèâîñòà íàíàáëþäàâàíîòî ñïåêòðàëíî ðàçïðåäåëåíèå. Çàáåëÿçàíà å çàâèñèìîñò íà öâåòà B−V îò áëÿñúêàíà áëàçàðà (Papadakis et al. 2007; Villata et al. 2004), èçñëåäâàíè ñà âðúçêàòà ìåæäó ïðîìåí-ëèâîñòòà â ðàçëè÷íèòå äúëæèíè íà âúëíàòà è çàêúñíåíèåòî íà âàðèàöèèòå ïðè ïî-äúëãèòåäúëæèíè íà âúëíàòà îò òåçè ïðè ïî-êúñèòå (Ba h et al. 2006). Çàáåëÿçàíî å, ÷å èçáóõâàíèÿòàâ ðàäèîäèàïàçîíà ñå ïîâòàðÿò íà îêîëî 8 ãîäèíè, äîêàòî â îïòè÷íèÿ äèàïàçîí íÿìà ÿñíîòà çàïîäîáíà ïåðèîäè÷íîñò (Villata et al. 2004b).Áëàãîäàðåíèå íà íàáëþäåíèÿ îò ÑÀÎ Ïëàíà, ïóáëèêóâàíè â ATel 5558, áúëãàðñêèÿòåêèï èçñëåäâà BL LAÑ òî÷íî ïðåäè îáåêòúò äà äîñòèãíå äîñòèãíå áëÿñúê âúâ èëòúð R=12,34(ATel 5597), êîåòî å ìàëêî íàä íèâîòî íà èñòîðè÷åñêèÿ ìàêñèìóì, äîêëàäâàí îò Villata et al.(2004) ïðè íàáëþäåíèå íà èçáóõâàíåòî îò 1997 ã. Äàííè îò íàáëþäåíèÿòà íà 29 îêòîìâðè 2013ã. îò ÑÀÎ Ïëàíà ñà ïðåäñòàâåíè â òàáëèöà 4.1.23

Ìíîãîâúëíîâè íàáëþäåíèÿ íà BL La 24Òàáëèöà 4.1: Ôîòîìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ íà BL La â íîùòà íà 29 îêòîìâðè 2013 ã. îò ÑÀÎÏëàíà (èçâàäêà) UT Mag (èëòúð) ± err2013 10 29.798 UT B=14.76±0.01..... .........Äî ñðåäàòà íà 2011 ãîäèíà BL La èìà óìåðåíà àòêèâíîñò. Ïðåç ìàé 2011 ã. BL La çàïî÷âà ñåðèÿ îò ñèëíè èçáóõâàíèÿ.  Raitieri, ...Bozhilov...et al. (2013) ñà ïðåäñòàâåíè äàííèòåîò èçñëåäâàíèÿòà íà îáåêòà ñ ïðîåêòà WEBT, êîèòî ñà ñðàâíåíè ñ γ-ëú÷åâè íàáëþäåíèÿ îòFermi. Îïòè÷íèòå íàáëþäåíèÿ âêëþ÷âàò è òî÷êè, âçåòè îò òåëåñêîïèòå íà ÍÀÎ îæåí - 2ìRCC òåëåñêîï è 50/70 m S hmdit òåëåñêîï. Äàííèòå ñà îò ïåðèîäà 28 åâðóàðè 2008 ã. äî 31îêòîìâðè 2012 ã.Íà èãóðà 4.1 å ïîêàçàíà êðèâàòà íà áëÿñúêà íà BL La çà ïåðèîäà 28 åâðóàðè 2008ã. äî 31 îêòîìâðè 2012 ã. â èëòúð R îò Raitieri, ...Bozhilov...et al. 2013. Îáùî ñà ïîêàçàíèíàä 10100 òî÷êè, êàòî äàííèòå çà ñåäåì íîùè è îêîëî 30 òî÷êè ñà âçåòè îò åêèï îò êàòåäðàÀñòðîíîìèÿ íà ÔçÔ íà ÑÓ ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà äîö. ä-ð Åâãåíè Îâ÷àðîâ, â êîéòî åêèïó÷àñòâà è äèñåðòàíòúò.

Ôèãóðà 4.1: Êðèâà íà áëÿñúêà íà BL La çà ïåðèîäà 28 åâðóàðè 2008 ã. äî 31 îêòîìâðè 2012ã. âúâ èëòúð R îò Raitieri, ...Bozhilov...et al. 2013. Äàííèòå çà ñåäåì íîùè è îêîëî 30 òî÷êèñà ïîëó÷åíè îò åêèï îò êàòåäðà Àñòðîíîìèÿ íà ÔçÔ íà ÑÓ.Àíàëèçúò ïîêàçâà çàáàâÿíå îò 0 ±1 äåí ìåæäó îïòè÷íèàòà è γ-åìèñèÿòà, êîåòî ïîêàç-âà èçè÷åñêà áëèçîñò ìåæäó îáëàñòèòå íà åìèñèÿòà íà äæåòà. Ñðåäíàòà ñòåïåí íà îïòè÷íàïîëÿðèçàöèÿ íàìàëÿâà è, â îáùèÿ ñëó÷àé, å ïî-âèñîêà, êîãàòî ïîòîêúò å ïî-ìàëúê. Îïòè÷è-íèÿò åëåêòðè÷åí âåêòîð íà ïîëÿðèçàöèîííèÿ úãúë (EVPA) ïîêàçâà ïðåäïî÷èòàíà îðèåíòàöèÿîò îêîëî 15 . Îñöèëàöèèòå îêîëî úãúëà ñå óâåëè÷àâàò ïðåç èçáóõâàíèÿòà ïðåç 2011 - 2012 ã.Ìîäåë çà ñïèðàëîâèäíî (õåëèêàëíî) ìàãíèòíî ïîëå ïðåäñêàçâà åâîëþöèÿòà íà ñðåäíàòà ïîëÿ-ðèçàöèÿ, êîÿòî å â äîáðî ñúãëàñèå ñ íàáëþäåíèÿòà (Raitieri, ...Bozhilov...et al. 2013.)

ëàâà 5Ôîòîìåòðè÷íè èçñëåäâàíèÿ íà äðóãèáëàçàðè

 ïóáëèêàöèèòå ñ ó÷àñòèå íà äîêòîðàíòà ATel 4546 è ATel 5564 ñà ïðåäñòàâåíè íàáëþäåíèÿíà îùå áëàçàðè ñ èíñòðóìåíòàðèóìà íà ÍÀÎ îæåí è ÑÀÎ Ïëàíà. Îñâåí òîâà ñà ïðîâåäåíèè ðåäèöà äðóãè íàáëþäåíèÿ êàòî ÷àñò îò ïðîåêòà GASP-WEBT. Òóê ñà èçíåñåíè ïîëó÷åíèòåäàííè çà áëàçàðèòå Mrk 421, Mrk 501, êàêòî è çà îùå 22 îáåêòà, ÷àñò îò êàìïàíèÿòà íà GASP-WEBT.  òàçè ãëàâà ïðåäñòàâÿìå çà ïúðâè ïúò îðèãèíàëíèòå íàáëþäåíèÿ âúâ âñè÷êè èëòðè,êàêòî è êðèâè íà áëÿñúêà â R çà ïîäáðàíè îáåêòè. Ïúëíèÿò àíàëèç íà äàííèòå è ïîìåñòâàíåòîèì â ïóáëèêàöèè ïðåäñòîè.5.0.1 Áëàçàðúò Mrk 421 òàáëèöà 5.1 ñà ïðåäñòàâåíè îðèãèíàëíèòå äàííè çà îòîìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ íà áëàçàðàMrk 421 (1101+384) íà z = 0, 0308 â ïåðèîäà íà îêòîìâðè 2011 - 2013 ã. ïî äàííè îò ÍÀÎ îæåí.Íà èãóðà 5.1 e ïîêàçàíà êðèâàòà íà áëÿñúêà âúâ èëòúð R çà Mrk 421, íà áàçà äàííèòå îòòàáëèöà 5.1. Ïðåäñòîè äàííèòå äà áúäàò àíàëèçèðàíè è ïóáëèêóâàíè.JD Mag err Ôèëòúð Åêñïîçèöèÿ(ñåêóíäè)2455591.52443287 12.265 0.023 R 60............ ....... ....... .. ...Òàáëèöà 5.1: Ôîòîìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ (èçâàäêà) íà áëà-çàðà Mrk 421 â ïåðèîäà íà îêòîìâðè 2011 - 2013 ã. ïî äàííèîò ÍÀÎ îæåí.)25

Áëàçàðúò Mrk 501 26

Ôèãóðà 5.1: Êðèâà íà áëÿñúêà íà Mrk 421 âúâ èëòúð R, áàçèðàíà íà îðèãèíàëíè îòîìåò-ðè÷íè íàáëþäåíèÿ îò ïåðèîäà îêòîìâðè 2011 - 2013 ã. ïî äàííè îò ÍÀÎ îæåí5.0.2 Áëàçàðúò Mrk 501 òàáëèöà 5.2 ñà ïðåäñòàâåíè îðèãèíàëíèòå äàííè çà îòîìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ íà áëàçàðàMrk 501 (1652+398) íà z = 0, 034 â ïåðèîäà îêòîìâðè 2011 - 2013 ã. ñ äàííè îò ÍÀÎ îæåí èÑÀÎ Ïëàíà. Íà èãóðà 5.2 e ïîêàçàíà êðèâàòà íà áëÿñúêà âúâ èëòúð R çà Mrk 501, íà áàçàäàííèòå îò òàáëèöà 5.2. Äàííèòå ïðåäñòîè äà áúäàò àíàëèçèðàíè è ïóáëèêóâàíè.JD Mag err Ôèëòúð2456004.54475694 13.527 0.011 R............ ....... ....... ...Òàáëèöà 5.2: Ôîòîìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ (èçâàäêà) íà áëà-çàðà Mrk 501 â ïåðèîäà îêòîìâðè 2011 - 2013 ã. ñ äàííè îòÍÀÎ îæåí è ÑÀÎ Ïëàíà (îò JD 2456491 äî JD 2456595).

Ôèãóðà 5.2: Êðèâà íà áëÿñúêà íà Mrk 501 âúâ èëòúð R, áàçèðàíà íà îðèãèíàëíè îòîìåò-ðè÷íè íàáëþäåíèÿ îò ïåðèîäà îêòîìâðè 2011 - 2013 ã. ïî äàííè îò ÍÀÎ îæåí è ÑÀÎ Ïëàíà.

Îðèãèíàëíè äàííè çà 22 áëàçàðà îò GASP-WEBT 275.0.3 Îðèãèíàëíè äàííè çà 22 áëàçàðà îò GASP-WEBT×àñò îò ðàáîòàòà ïî äèñåðòàöèÿòà ñà íàáëþäåíèÿ, îáðàáîòêà è îòîìåòðèÿ íà îùå22 áëàçàðà. Äî ìîìåíòà ñà ïóáëèêóâàíè äâå òåëåãðàìè - ATel 4546, ATel 5564, ñâúðçàíè ñàêòóàëíîòî ñúñòîÿíèå íà äàäåíè îáåêòè. Âñè÷êè îñòàíàëè íàáëþäàòåëíè äàííè ñà ïðåäñòàâåíèâ òàáëèöà 5.3. Äàííèòå ïðåäñòîè äà áúäàò àíàëèçèðàíè è ïóáëèêóâàíè.Îáåêò è JD Mag err Îáñåðâàòîðèÿ Ôèëòúð3 273 2455591.58991 12.530 0.009 Rozhen (2m) R............ ....... ....... .. ...Òàáëèöà 5.3: Ôîòîìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ íà 22 áëàçàðà (èç-âàäêà) îò WEBT-GASP, çàñíåòè â ïåðèîäà îêòîìâðè 2011- 2013 ã. ñ òåëåñêîïèòå îò ÍÀÎ îæåí è ÑÀÎ Ïëàíà.

ëàâà 6Çàêëþ÷åíèå è ïðèíîñè

• Ïðîâåäåíà å îðèãèíàëíà íàáëþäàòåëíà êàìïàíèÿ ñ ìåòîäèêà, êîÿòî å ðÿäêîñò çà ïîëÿ-ðèìåòðè÷íèòå íàáëþäåíèÿ â àñòðîíîìèÿòà â ñâåòîâåí ìàùàá. Èçáðàíèÿò îñíîâåí îáåêò,áëàçàðúò OJ 287, å èçêëþ÷èòåëíî èíòåðåñåí è èçñëåäâàíåòî ìó å îò îñîáåíî çíà÷åíèå çàðàçáèðàíå èçèêàòà íà Àß.• Èçâúðøåíè ñà îðèãèíàëíè ìíîãîâúëíîâè îòîìåòðè÷íè íàáëþäåíèÿ íà 26 áëàçàðà ñèíñòðóìåíòèòå îò ÍÀÎ îæåí è ÑÀÎ Ïëàíà. Èçñëåäâàíèòå Àß ñà ÷àñò îò ñïèñúêà íàìåæäóíàðîäíèÿ ïðîåêò GASP-WEBT. Ïîëó÷åíè ñà äåñåòêè íàáëþäàòåëíè òî÷êè çà îáåê-òèòå â ïåðèîäà 2010-2013 ã., ïóáëèêóâàíåòî íà ïúëíèÿ àíàëèç ïðåäñòîè.• Îðèãèíàëíàòà íàáëþäàòåëíà êàìïàíèÿ öåëè äà èçñëåäâà îïòè÷íàòà îòîìåòðèÿ, ïîëÿ-ðèçàöèÿòà è ïðîìÿíàòà â ïîçèöèîííèÿ úãúë (P.A.) íà OJ 287. Ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè ñàâ äîáðî ñúãëàñèå è äîïúëâàò íàëè÷íèòå â ëèòåðàòóðàòà èçìåðâàíèÿ â èçêëþ÷èòåëíî âà-æåí ïåðèîä îò èçó÷àâàíåòî íà OJ 287, êîãàòî âòîðè÷íàòà ÷åðíà äóïêà áè ìîãëà äà äàäåñúùåñòâåí ïðèíîñ êúì ïðîìÿíàòà â ÿðêîñòòà ìó.• Íàáëþäàâàíàòà ïðîìÿíà â P.A. îòãîâàðÿ íà âúðòåíå íà ðàâíèíàòà íà ïîëÿðèçàöèÿ ñ 5.80

íà äåí, êîåòî äîïúëâà è íàäãðàæäà ñúùåñòâóâàùèòå â ëèòåðàòóðàòà äàííè çà îáåêòà.• Çàáåëÿçàíà å èíäèêàöèÿ çà çàâèñèìîñò íà ïîâåäåíèåòî íà ïîëÿðèçàöèÿòà îò îïòè÷íàòàÿðêîñò, êàêòî ñå î÷àêâà ot BBH-Binary Bla k Hole ìîäåëà çà OJ 287.• àáîòà ïîêàçâà ìåòîäè÷åñêè êàê äà ñå ïðîâåæäàò ïîäîáíè êàìïàíèè ñ èíñòðóìåíòàðèóìaíà ÍÀÎ îæåí, ïî-êîíêðåòíî ñ 2ì RCC-òåëåñêîï è îêàëíèÿ ðåäóêòîð FoReRo 2.28

Çàêëþ÷åíèå è ïðèíîñè 29ÁëàãîäàðíîñòèÈñêàì äà áëàãîäàðÿ íà äîö. ä-ð Åâãåíè Îâ÷àðîâ çà íåîöåíèìàòà ïîìîù è çà òîâà, ÷åáåøå íàé-äîáðèÿò ðúêîâîäèòåë, êîéòî áèõ ìîãúë äà ñè ïîæåëàÿ. Áåç íåãî íàó÷íèòå ðåçóëòàòèè ìíîãîáðîéíè íàáëþäåíèÿ íÿìàøå äà ñà âúçìîæíè.Èñêàì äà áëàãîäàðÿ è íà ä-ð àëèí Áîðèñîâ çà òîâà, ÷å ïîìîãíà èçêëþ÷èòåëíî ìíîãî ñíàáëþäàòåëíàòà ìåòîäèêà è ñ îáðàáîòêàòà íà ïîëÿðèìåòðè÷íèòå äàííè. Áëàãîäàðíîñò â òàçèíàñîêà äúëæà è íà ä-ð Òàíþ Áîíåâ, êîéòî ñ íàâðåìåííè ñúâåòè âêàðâàøå óñèëèÿòà íè â ïðàâèÿïúò. Ñïåöèàëíà áëàãîäàðíîñò èñêàì äà èçðàçÿ è îñîáåíî êúì äîö. ä-ð Ïåòêî Íåäÿëêîâ, êîé-òî ìå íàó÷è êàê äà ïðåñìÿòàì ïðàâèëíî ãðåøêèòå íà îðìóëèòå - íåùî, êîåòî ùå ìè å îòáåçñïîðíà ïîëçà â öÿëàòà ìè íàó÷íà êàðèåðà.Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, èñêàì äà áëàãîäàðÿ íà õîðàòà, áåç êîèòî äíåñ íÿìàøå äà ñúìòîâà, êîåòî ñúì - íà ìîåòî ñåìåéñòâî è ìîèòå ðîäèòåëè. Ñ áëàãîäàðíîñòè è ïðèçíàòåëíîñò!Âëàäèìèð Áîæèëîâ,27 äåêåìâðè 2013 ã., ãð. Ñîèÿ

Áèáëèîãðàèÿ[1 Barres de Almeida U., Ward M. J., Domini i T. P. et al., 2010, MNRAS 408-3, 1778[2 Blandford, R. D. & Rees, M. J. 1978, in Pittburgh Conferen e on BL La Obje ts, ed. A. M.Wolfe (University of Pittsburgh: Pittburgh), p.328[3 Bozhilov et al., 2013a½ BlgAJ, 19, 29[4 Bozhilov et al., 2013b, MNRAS (a epted - 23 De ember 2013)[5 Bozhilov et al., 2013 , "S ienti works vol. 38, book 4, pp. 63-66[6 Chandrasekhar, S.: 1950, Radiative Transfer , Clarendon Press, Oxford.[7 Collmar W., Mem. So . Astron. Ital. 73, 99 (2002).[8 Ciprini S., Raiteri C. M., Rizzi N. et al., 2007, Memorie della So ieta Astronomi a Italiana, 78,741[9 D'ar angelo F. D., Mars her A. P., Jorstad S. G. et al., 2009, ApJ, 697-2, 985[10 Emov Yu. S., Shakhovskoy N. M., Takalo L. O., Sillanpaa A., 2002, A&A, 381, 408[11 Fioru i M. & Tosti G. 1996, A&AS 116, 403[12 FoReRo 2 - îïèñàíèå, www.astro.bas.bg/forero/info/2KFRinfo.htm, Last a essed: 24De ember 2013[13 Geyer E.H., Jo kers K., Kiselev N.N., Chernova G.P., 1996, Astrophysi s and Spa e S ien e,239, 269[14 Homan D. C., Ojha R., Wardle J. F. C., Roberts D. H., Aller M. F., Aller H. D., Hughes Ph.A., 2002, ApJ, 568-1, p.99.[15 Hauge, P.S.: 1976, in W.L. Hyde and R.M.A. Azzam (eds.), Polarized Light, Pro . So . Photo-Opt. Instr. Eng. 88, p. 3[16 Jones, R.C.: 1941, J. Opt. So . Am. 31, 488.[17 Jorstad, S. G., Mars her, A. P., Stevens, J. A., Robson, E. I., Lister, M. L., Stirling, A. M.2005, Astronomi al Polarimetry: Current Status and Future Dire tions ASP Conferen e Series,Vol. 343, p.469 30

Ëèòåðàòóðà 31[18 Jorstad S.G., Mars her A. P., Stevens J.A. et al., 2007, Astron.J., 134, 799-824[19 Jo kers K., Credner T., Bonev T. et al., 2000, KFNTS, 3, 13[20 Landi Degl'Inno enti E., Landol M., 2004, Polarization in Spe tral Lines, Astrophysi s andSpa e S ien e Library, 2004, hapter 1.6 and 1.7[21 Lehto H. J., Valtonen M. J., 1996, Astrophysi al Journal, 460, 207[22 Ma quart, J.-P.; Wu, K.; Sault, R.; Hannikainen, D. C. 2003, New Views on MICROQUASARS,the Fourth Mi roquasars Workshop, p.232[23 Maxwell, J.C.: 1873, A Treatise on Ele tri ity and Magnetism, Oxford University Press, Oxford[24 Nilsson K. et al. 1996, A&A 314, 754[25 Osterbro k, D. E. 1978, Pro . Natl. A ad. S i. USA, 75, 540[26 Ov harov, E., 2008, Ph.D. Thesis[27 Ov harov et al., 2012, Atel 4546[28 Ov harov et al., 2013à, ATel 5564[29 Ov harov et al., 2013b, ATel 5558[30 Ov harov et al., 2014, Atel 5744[31 Padovani, 2013, ëåêöèÿ ïî âðåìå íà Bla k Holes at All S ales, 15-17 September 2013, Ioannina,Gree e[32 Padovani, P., 1997, Memorie della So ieta Astronomia Italiana, Vol. 68, p.47.[33 Perrin, F.: 1942, J. Chem. Phys. 10, 415.[34 Peterson, B. M. 1997, An introdu tion to a tive gala ti nu lei, (Cambridge University Press:Cambridge)[35 Pihajoki P., Valtonen M., Zola S. et al., 2013, ApJ, 764-1, 5[36 Raitieri, ...V. Bozhilov et al., 2013, MNRAS, 436, 1530[37 Rees, M. J. 1966, Natur, 211, 468[38 Santangelo M. M. M., 2012, ATel 4020[39 Sillanpaa A., Haarala S., Valtonen M., Byrd G., 1988, ApJ, 325, 628[40 Sillanpaa A., Takalo L. O., Pursimo T. et al., 1996, A&A, 305, L17[41 Sillanpaa, A. 1991, A&A, 247, 11

Ëèòåðàòóðà 32[42 Sundelius B., Wahde M., Lehto H., Valtonen M., 1997, ApJ, 484, 180[43 Shur li, W.A.: 1962, Polarized Light, Harvard University Press, Cambridge, Mass.[44 Sitko M. L., Junkkarinen V. T., 1985, Publi ations of the Astronomi al So iety of the Pa i ,97, 1158[45 Smith P. et al. 1985, AJ, 90, 1184[46 S hmidt, M. 1963, Nature, 197, 1040[47 Stokes, G.G.: 1852, Trans. Cambridge Phil. So . 9, 399.[48 Takalo L. O., Sillanpaa A., Nilsson K., 1994, A&A Suppl., 107, 497[49 Torres D. F., 2004. "Cosmi Gamma-ray Sour es published by Kluwer A ademi Press,arXiv:astro-ph/0308069[50 Urry C. M., Padovani P., 1995, Publi ations of the Astronomi al So iety of the Pa i , 107,803[51 Valtaoja E., Terasranta H., Tornikoski M. et al., 2000, ApJ, 531,744[52 Valtonen, M. J. et al. 2008b, Nature, 452, 851[53 Valtonen, M. et al. 2008 A&A, 477, 407[54 Valtonen M. J., 2007, Astrophysi al Journal, 659, 1074[55 Valtonen, M. J. et al. 2009, ApJ, 698, 781[56 Valtonen, M. J. et al. 2010, ApJ, 709, 725[57 Valtonen, M. J. et al. 2011a ApJ, 729, 33[58 Valtonen M. & Sillanpaa A., 2011, A ta Polyte hni a, 51-6, 76[59 Valtonen M. & Ciprini S., 2012, Memorie della So ieta Astronomi a Italiana, 83, 219[60 Valtonen M. & Pihajoki P., 2013, A&A, 557, A28[61 Villata M., Raiteri C. M., Sillanpaa A., Takalo L. O., 1998, MNRAS, 293, L13[62 Villata, M. et al. 2004, A&A, 424, 497[63 Villata, M. et al. 2004, A&A, 421, 103[64 Villata, M. et al. 2006, A&A, 453, 817[65 Villforth C., Nilsson K., Heidt J. et al., 2010, MNRAS 402-3, 2087[66 Walker, M.J.: 1954, Ameri an J. Phys. 22, 170.