sanatemegT yaynlar

OZEL DiZi iir

SANAT EMEG YAYINLARI: 13 zel Dizi / i ir : 1 I 7

Birinci Basm : Haziran 1980

Bu kitabn yurt iinde ve yurt dnda her trl yayn haklar Sanat Emei Yaynlar'na

aittir. Bu kitapta yer alan yaz, iir, resim ya da

roprtajlarn bir blm ya da tamam yapt hazrlayann ve yaynevinin ad anlmadan aktarlamaz

ya da yeniden yaynlanamaz. Georgi Cagarov'un bu kitap iin yazd

nsz, kaynak belirtilse bile baka bir yerde yaynlanamaz.

Kitabn tm ya da bir blm ancak Sanat Emei Yaynlar'nn yazl izni alnarak

baka bir dile evrilebilir.

Kapak resmi: Soldan saa:

N. Vaptsarov, B. Vaptsarova, Anton Popov Kue desen:

van Kereziev

Dizgi-Bask-Cilt: Aaolu Yaynevi Tesisleri Tel: 27 73 37

stanbul, 1980

NKOLA VAPTSAROV

BiR HAYAT FABRiKASI

KURACAGIZ eviren ve hazrlayan:

ERDAL ALOVA

Divanyolu, Klodfarer Cad. 38/2 Caalolu-stanbul

Tel: 22 92 57

Yazma: PK. 1339 Sirkeci/stanbul

NSZ

ZGRLK VE KARDELGN GNL S

GEORG CAGAROV air,

Bulgaristan Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi

Bakan Yardmcs

air gerei konutuka, gerei d i le getirdike teden beri t iran lar i in her zaman teh l i ke l i bir kii olagelmitir. He

le i irlerindeki gerek, d izelerindeki gerek byk ve yce b i r l knn ayd n l nda par ld yorsa ai r daha da teh l ikel id ir tiran lar iin . i irleri Trk okuruna da ulam o lan Bulgar ai ri N i kola Vaptsarov'un lks ise. zgr emein, insan lar a rasnda kardel i k ve arkadal k i l iki lerin in varolaca, i nsana eit gel ime ve yaratn:a olanaklarn n yarat laca bir top lumdu.

Vaptsarov bizimle. halk adna de i l , zel yetki lere sahip bir ki i o lara k da de i l . sradan bir insan, eit insanlar arasndan eit bir insan o lara k dertlemekte. kendi adna konumakta, olaylara kat l n yanstmakta, an tinsel kntsne ve barbarl na kar kendi kiisel protestosun u di le getirmekted ir. Ve tutumlarnda. davran larnda, emeki i nsanlarla o denl i btnlemektedi r ki, Bulgaristan' n i lerici aydn larn n sekin temsi lc i lerinden biri o lmasna karn . biz O'nu imdi de ii o larak gryoruz.

7

air bizimle dertlei rken. bizimle syleirken. bizim kii l i im izde yal nz sabana sar lm ve makinalar a_l t ran e l leri deil, yaln z maddi deerleri yaratan kemik ve kaslar de i l . gzleri mizi de, yreklerimizi de, usumuz ve vicdanmz da, dnyay daha haka temeller zerinde yeniden dzenleme zlemimizi ve istencimizi de grd i in, btn sorun larda bize tam gven balamakta, sayg beslemekte, grlerimize kulak vermekte, bizden a n lay ve destek beklemektedir.

N ikola Vaptsarov'un iirleri gnl mzn btn tel lerine dokunmakta, insann , ha lkn gel ime yol la rna degin dnce ve grlerinden geim dertlerine kadar. bir evldn idkmnden babann ocuklarnn yaam ve yazg s konusundaki tedirg in l i ine kadar, sevgi ykl itenl ik l i szlerden ayr l k ve lm sezgi lerine kadar tm yaant ve duygularn kapsamaktad r. Ama bu yaant ve duygu larn tm, bir ana konu, Bulgaristan konusu zerinde dokunmutur Vaptsarov'un dizelerinde.

Vaptsarov seviyor Bulgaristan'. Ama air anne sevecenl i indeki Bulgaristan' , okula gtren patikalardaki abece ve okuma kitabndaki Bulgaristan' seviyor; isyan , ayaklanma ve devrim yklerindeki Bulgaristan' , insan l k kltrnn gel imesine verdii katkdaki , adalet. gze l l i k ve uyum cokularndaki , ac ve i lelerdeki, konuma di l indeki. tinsel boyutlar ve ltlerindeki Bulgaristan' seviyor.

Dnyada h i bir lke ve ha lk, yeryznde h i bir insan, N i ko la Vaptsarov'un dnyaya bak asn n dnda kalmad. air insan l blnm, para lanm, el iki ler ve atmalar i inde sars l rken grd. nsanl n bu durumu znt kayna o ldu O'na. Ve insan l bi rletirecek biimi yepyeni bir dnya, adal et ve zgrln egemen olaca, tm almalarn elbir l ii iinde yrt lece i , b i l im ve tekniin gel i ip serpi lece i , gne ve aydn l n varolaca b ir dnya l ksnde, bar ve an lama dnyasn n , saduyu ve soylu luk dnyasnn, ka lknma ve ykseli, kltre l ve tinsel ycel i dnyasnn lksnde, her insann kendi kii l i in i tam deerl i ve her ynyle gel itirebi lecei, gerek bir kurucu ve yaratc o lara k kendin i gerekletirebilecei bir dnya lksnde buldu.

Dnyadaki o laylar N ikola Vaptsarov'un lksyle akan

8

yol larda gel iiyor bugn. Her gerek air gibi O da, birok olaylar sezd i , nceden grd, m jdeled i . Onun yrei dnyay tek alg lama a racyd . Ama iyi ve drst b ir yrei vard . Ve ylesine duygusald ki bu yrek, yeni devinime esin olacak ve gerekl i i deitirecek en ufak k p rdan bile sezdi . air bylece sanatsal deerin i sonraszl a kadar koruyacak olan gerekleri aklamay baard.

N ikola Vaptsarov, 70 yanda olacakt imdi . Ama bizler i in O, daima o gene. uzun boyl u arkada, atei, peremi a l n na dm, yznde ya izleri o lan o makinist. evresini gne gibi aydnlatan insan, unutulmaz genli im izin airi , belleimiz ve b i l inc imizde her zaman tek ve blnmez kii l i k o lara k yaayacak, yce b i r insan kalacaktr.

N ikola Vaptsarov'un lmszl i in yaln z Tarih i iri bile yeterl i . O bu lmszler tepesinden, yaratt yinelenmez d izeleri n i n doruklarndan, yurdunda ve dnyada sahip olduu byk saygnl n ortamndan, b i r yzy l l k Bulgar i i rin in ardndan, gel ip gemi tm ai rlerimizin balar zeri nden dorudan H risto Botev'e el uzatabilecek tek a ird i r. Ve byk dehan n hayret etmeden, uzat lan bu el i avularna a l p dosta tokalaacandan kukumuz olmamal d r. nk Hristo Botev'in , Vaptsarov'un k i i l i inde kardeini ve arkadan , lkdan, yarak devamcsn tanmamas olana kszd r.

Komu Trkiye'de, Trk ha lk n n byk evlad . btn dnyada b i l i nen air Nazm H i kmet' in doup byd, unutulmaz d izelerin i yaratt komu Trkiye'de, Nazm H ikmet'in ruh , l k ve a irse! yce l i k kardei Bulgar N ikola Vaptsarov'un i i rlerinin yeni, ikinci ve zenginletiri lm i basksn n yaplmas .kvan verici bir olaydr. Bunun ekmek ve zgrfk savamn n ateinde bugn yurd u Bulgaristan'da capcan l ve ya l n bir gerekl i k olan smrsz ve basksz b i r dnya urunda len air in doumunun 70 inci y l na raslamas bu kvanc kat kat arttryor.

9

SUNU

VAPTSAROV'UN RNDE K HAREKET NOKTASI

8 ulgaristan'da 1 930' 1arda bel i ren b ir g rup ilerici ai r ve ya-zar a rasnda Nikola Vaptsarov'un i iri ve kii l i i zel bir

yer alr. Vaptsarov'u Sofya edebiyat evresindeki teki a irlerden ayran nemli bir ze l l i k ii oluuydu. Geri Vaptsarov kk retici bir a i leden gel iyordu. Bir kasabalyd . Liseyi bitirince Sofya'da edebiyat fak ltesinde okumaya heves etmiti. Ne var ki , gerek a i lesinin ekonomik durumu, gerekse o sra lar Bulgaristan'daki genel ekonomik ve toplumsal buhran bu a ir adayn proleterlerin arasna kartrmt. Vaptsa rov gerekten de, ya ln zca Parti grevlisi olduu son i ki y l n saymazsak, hep ii olarak a l t. Vaptsarov'un bir baka ay rdedici ze l l i i yeniliki olmasyd . Yeni l i ki l i in in temelleri hem ierik hem de biimde at lmt . Her eyden nce, o bir ii a ir o lara k ii s n f n n koul larn . istemlerin i , bu sn f n savamn yanstyordu. Bul gar i irine i l k kez iilerin s n fsa l psikolojisin i sokmutu. Bulgar i i ri nde o zamana kadar eit l i grnmlerde olan l i rik ya da tra j ik kah raman i lk kez Vaptsarov'un i irlerinde ii tulumuyla ortaya kyordu. Vaptsarov'un i i ri Bulgaristan'daki faist d iktatrl k dneminde ii snf n n verdii savamn sesiydi . Kukusuz. bir i i r gelenei iinde ortaya kona n btn bu temell i yen il ikler biimsel yenil ikleri de beraberinde getirecekti. Vaptsarov gn lk konuma di l ine ve sylei tarzna dayanan bir i-

11

i r yaratt. B i r Parti l i olarak bi rka k i i l i k b ir toplantda b ir sorun u aklayan, karsndakini ikna etmeye a l an b ir s lup yaratt. Doal ki - Prof. Peno Danev' in de bel i rtti i gibi - bylesine yeni l i ki bir i i rsel tutum her zaman ge a nla lma olas l yla kar karya kalab i l i rd i . N itekim Vaptsarov ancak ldkten sonra yayg n lam, u_lusal b ir air o lara k tan nmt r. Byleyken, Vaptsarov'un yaad dnemde geni apta tannamamasn n nem l i b ir nedeni o larak faist sansr gstermek gerekir. Yaad dnemde dar b ir edebiyat evresin in dnda yaygn lama olana bulamayan air in i i rleri i l legal Parti toplant larnda, gsteri lerinde okunuyor, yerin i bul uyordu .

Vaptsarov'un i i r in i ik i ana hareket noktasndan ak lamak doru o lur kansndaym: nan ve Kavga. Bu ik i noktadan . ka n vektrlerin bi lekesi Parti l i b i r air in , i i ri n i hayatyla dorulam bir air in poetika'sn b ir toplam olara k bize gsteri r. Vaptsarov'un i l k ve tek kitab n n banda yer a lan , b ir h ayat b i ld iris i n ite l i indeki nan i i riyle kuruna diz i ld i i gn yazd i i r a rasndaki tutar l l k devrimci i i r in b ir u kusudu r. a ir yazgsn ncedet kestir ircesine yle demiti nan i i rinde:

nancm zrhla kapldr gsmde ve bu zrha ileyecek kurun icat edilmemitir, henz! cat edilmemitir!

Gerekten de 23 Temmuz 1 942 a kam kurunlar Vaptsarov'u ld rd, ama zrhla kapl inancna ileyemedi . a i r ldr lmeden bi rka saat nce not defterinde u mesa j b rakacakt:

Ama birlikte olacaz frtnada halkm, nk sevdik seni.

Ama birl i kte olacaz f rtnada. Bu satr Yesenin'in intihar etmeden nce yazd son veda i i r in i hatrlatyor: lerde yine kar larz inan. Ancak ierikleri ok farkl bu ik i d izenin . B ir incisi ha lka sesleniyor. k incisi b ir dosta b rak lan mesa j n i -

12

tel i inde. Kavga dncesi hemen bu i i rde gndeme g i riverir. Hayatla kavgal yz, der Vaptsarov. Bu sat r Vaptsarov'un tavrn bel i rleyen ana cmlelerdendir. Kar l kl Kavga i i rinde bu dnce daha gel iecektir. air in s k s k kavga l olduundan sz at hayat , yozlam berbat hayatt r. Yeni l i p g idecek olandr. Bu yzden hemen ardndan eklemeyi unutmaz:

ama sanma ki nefret ediyorum hayattan.

Ka r l k l Kavga i i rinde Vaptsarov kend ine zg tarzyla dorudan hayatla syleiye koyul u r, ona laf atar. Hani bi ris in i kkrtyor g ibid i r. Ama airin kafasnda soru lar yoktur. Yen i lecek olan bel l id i r. Yenecek olan Teksas'daki ii , Cezayir' deki hamal . zgrlk trksn syleyen o cocuktur. Yal nz kavgan n nas l bitecein i batan sylemekle kalmaz, daha sonra ne olacan da syler:

ter ve emekle bir hayat kuracaz

istenen ve gereksinen

ama ne hayat olacak!

Bylece inancn n bir uzants olan devrimci iyimserl i in i bi r kez daha bel i rt ir.

Vaptsarov'un i i rinde inan kavgay gerektir ir. Kavgan n sonucu ise i nancn doru lar. Bu i l iki matematiksel kesinl i kted ir . Arada soru iaretlrine h i yer yoktur.

Fabrika i i rinde bu kez fabrikayla syleiye g i ri ir. Fabrikada al an bir inci ahsn azndan betimler kou l lar . Havasz salonlarla bahar arasnda bir ztl k kurara k psikoloj ik gereklie geer. i i rin sonunda tekrar vurgular Kavga zerin de toplar. Diyalektik b i r yaklamla , fabrikaya lanetler yadrmaktansa, gnei fabrikann yan bana i nd i rmeyi seer.

airce zeleti riy i Vaptsarov'un Mektup i i ri kadar rnekleyen bir baka i i r zor bu lunur. Benzetme yerindeyse a i r

13

kendi hayatn n devrimci mi ladn n ncesin i ve sonrasn l i rik b ir anlat mla verir. B i l i nsiz genl i k, son umutlarn souduu, k in in czzam gibi yay ld o aresizl ik .. Bunun karsna milat sonras, yeniden dou konur. Bu yeniden douun gds inantr y ine. Btn o karan l k dnemin sonunda akaklarnda del ik a mamak i in airi a l koyan inantr. Ve:

Yreimizdeki o kini bugn

budur kaynayan

bir kavgaya dntren.

ai r gldr, sevinl idir. Hayatnda yitirdii her eyi yeniden kazanabi lecek tek g bu inantr. Bu bireyin temelden dei ik l ie urayn n sevin trksdr.

Vaptsarov'da inan vektr ok ynl b i r btndr. Davaya inan, retiye inan, insana inan bir balam iinde grnr. air bunlardan birin i an lat rken tmn an lat r. nsan stne Trkde hmanizm an layna cesaretle yaklar. Hapisanede devrimci ler a rasna den baba kati l i insan o lur. Deiik l ie urayara k h ayatn yeniden gzden geiri r. Vaptsarov'un i irinde ze l l ik le bir idam mahkumunu ele a lmas, onun yazgsndan hareketle polemie girmesi insana o lan inancn n eksiksiz b i r ifadesid ir. dam mahkumunun lme g iderken syledii trk bir bakma insan n utkusunun trksdr. Bu noktada air uzaysal boyutta b ir vurgu kul lanara k o lay bytr:

Sevinle seslenmi gkteki yldzlar:

Bravo, insanoluna!

Bir Kr ad) i i ri nde N ikola Vaptsarov sevgi-kavga i l ikisin i ok yal n olara k nmze getirir.

ri o lara k yzy llarca yaayacaktr. k i szcn oluturduu bu i mge Vaptsarov'un i i ri stne uzun bir inceleme yazd racak kadar zgndr. air hayat fabrikas n kuracaz zel vurgusuyla balar i i rine ve yle bit ir ir i i ri . Bu slup Vaptsarov'un daha nce deindi imiz kesin l ik i l kesine tam tamna uyar. Ancak bu kesin slup boa atan bir kalemden kmaz. iirin hemen ikinci blmnde gerekl ik h atrlat l r. Toplumsal buyruk ai rce i let i l i r:

Kadn erkek, halk, geri adm atmak yok!

nanc bel i rten ifade g i bi b u ifade de kesindir. Adeta askerid i r. Sinmil ie kar tak n lan tavr sulaycd r:

Ya bizler? - Kaytszca sinmi susuyoruz, rezil gibi susuyoruz.

Vaptsarov'da inan ana maddedir. Kandr, hayattr, besind ir. aktr, soluktur. ocuklara der k i :

Ve ben, yemeim olmadndan, elimden baka ey gelmediinden, n'apaym inanla besleyeceim sizi. -

air basmakal p gelme teh l i kesine karn ve de bunu bel i rterek Rapor i i rinde inanla beynimizi ve kan mz . hatta btn hayatmz kaynat rman n gerekl i l i inden sz eder. Buradaki bir d i lekten ok b ir zorunluluu iaret etmektedir.

bir kesit in i verir. eki len ac lar iin Tarih'ten bekledii . daha dorusu bekledikleri h i bir ey yoktur. Resim mesim de istemezler kitaplarda. Ama bir tek eyi doru drst yazmasn talep ederler ondan: gelecek kuaklara kavgada nasl cesur savatklarn a ktarmak. Vaptsarov'un i ir inde batan sona kadar gr len yi ite savama gururu burada btn plakl yla d i le getirilir.

Yine Vaptsarov'un o kuu arks na, lmnden birka saat nce yazd iki kta l k i ir ine dnel im. Baz evirmenlerimizin evirdii gibi Vaptsarov bu i ir ine sava szcyle de i l kavga szcyle balar. Kavga kavram onda sava da kapsayan gen iliktedir. Hayat kavgas, faizme kar kavga, sinmil ie kar kavga, sekter l ik le yrt len kavga, si lahl arpma btn bunlar Vaptsarov'un i irinde bir tek kavga szcyle paranteze a l n r.

nancn ve kavgann airi Nikola Vaptsarov i ir ini hayatyla tantlad . Ekmek ve zgrlk kavgasnda, bir iiye yakrcasna onurla ld. Her gelecek kuan onun savamndan renece i eyler olacaktr.

N ikola Vaptsarov Jose Marti , Sandor Petfi. Hristo Botev, Nazm Hikmet gibi air-kahramanlar zincirin in en salam halkalarndan biri olarak yaayacaktr.

16

ERDAL ALOVA ubat. 1980

ARiN KISA YAAM YKS {*)

Nikola Vaptsarov 24 Ara l k 1 909'da Pirin dann eteinde ki Bansko kasabasnda dodu. Bansko 1912 y l na kadar Osmanl mparatorluu'nun s n rlar iindeyd i . (**) Vaptsarov'un dou p byd yre bamszl k iin savaan etelerin , yurtseverlerin bir eit karargah yd . Vaptsarov'un babas eteciydi . Ayd n b i r kii o l a n annesi b i r sre retmen l ik yapmt . Vaptsarovlarn evlerin in bir blm boya atlyesi olarak ku l lan l yordu . (Vaptsarov trkede boyac10lu an lamna gelmektedir) Vaptsarov'un annesi de evde dokumac l k yapyordu . Ai lenin geimi bu ik i yoldan sa lan yordu. Vaptsarov i l k edebi eitimin i a nnesinden ald . lkokulu {191 6-1 920) . ortaokulu {1920-1923) doduu kasabada okudu. retmeni Nikola Golev'den byk lde etki lendi . Golev ayn zamanda Bansko blgesinde Bulgar Komnist Partisi 'n in (BKP) kurucusuyd u . Yetime dneminde kk Vaptsarov stnde etkisi olan kii lerden birisi de (airin kzkardei Rayna Vaptsarova'n n anlattna gre) Doktor Mayler adnda bir Sovyet partizar d r. Doktor Mayler bir sre Bansko'da ka lmt r.

Daha ayrnt l bilgi iin Soyka Vaptsarovo ve Boris Vaptsarov'la yop lon syleiye baknz.

( .. ) Hristiyanl simgeleyen hac i le Mslmanl simgeleyen ay'n giri kap sr.da karl kl olarak bulunduu tek yer belki de 19'uncu yzylda Bansko'da yap lm olan kilisedir.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 2 17

Vaptsarov i l k ve orta renimi srasnda Bulgar a iri Peyo Yavorov'un da etkisinde kald. Bir etenin komutan o lan Vaptsarov'un babas etesini ikiye blnce birinin bana Peyo Yavorov'u geti rdi . Yavorov Vaptsarovlar' n evinde kal m ve kk Vaptsarov' la i lg i lenmitir. N i kola Vaptsarov orta reniminin ik inci blmne devam etmek zere Razlog kasabasna gnderi ldi , ancak babasnn sra r zerine Varna'daki Deniz Makina Okulu'na yaz ld (1926) . Okulun sk disip l in iyle, askeri havasyla uyuamad . Okuldan ayr lmak istedi , ama babasnn srar zerine a lt y l l k bir eitimden sonra renimini tamamlad. Makina teknisyeni sfatyla diplomasn a ld (1932) . Makina Okulu'ndaki renci l i k dneminde oku) gemisin in Akdeniz'deki eitim gezisine kat ld . Msr' grd . Vaptsarov'un diploma treninde arkadalar adna yapt ve okuldaki askeri ynetimi e letirdii konumas n ldr.

Bu okulu bitirdikten sonra Sofya'da edebiyat ren imi yapmak istedi . Ancak a i lesinin mal i yetersizlii yznden iste ini gerekletiremedi . 1932 y l nda. yan i 23 yandayken Bulgar Orman Endstrisi'nin Koerinovo kasabasndaki bkhanesinde makina teknisyeni olara k a l maya balad. B KP'nin yerel kom itesiyle i l iki kurdu. Parti'ye ye o.ldu. 1935 y l nda Bulgaristan Send ika lar Kongresi'ne delege olara k gnderi ld i . Vaptsarov'un 1 935'den sonra g i ritii b i r d izi kitlesel k ltr rgtlenmeleri ve kampanyalar BKP'nin kitlelerden sekterce tecrit olmaya kar izledii yeni politikann bir yansmasyd . Vaptsarov'un al t fabrikay iveren kapatmak isteyince ii ler d i renie getiler. Vaptsarov g revin nc rgtleyicisiyd i . G rev baarya ulat . Ancak iveren Vaptsarov'u iinden att . Bu a rada faist Makedon rgt de aire baarsz bir suikast d zen ledi. Vaptsarov 1936 y l nda Koerinovo'dan Sofya'ya g etmek zorunda kald . Ayn y l n gznde Bulgaristan Devlet Demiryol lar'nda lokomotif ateisi olara k ie balad. O dnemde Sofya'da kitlesel isizl i k s ryordu. Genel b ir ekonomik buhra n tm lkeyi sarmt. Vaptsarov al ma koul lar ok a r olan bu iten 1938'de ayr lara k Belediye Krematoryumu'nda al maya balad . Bu dnemde Bulgaristan'n nde gelen sanat larn n evresine gird i . Parti l i ve devrimci yazarlar a ras nda yerini buldu.

18

1940'da Parti Vaptsarov'u Sobolev Eylemi'ni rgtlemesi i in Razlog blgesine gnderdi . B u eylem Bulgaristan ve SSCB arasnda kar l k l ibirl ii amacyla imzalanmas istenen bir anlama iin imza toplamakt . Ancak Vaptsarov tutukland ve Gode blgesine srld. Nazi lerin Sovyetler Birl ii 'ni igalinden sonra Vaptsarov BKP Merkez Komitesi'nde son derece nemli bir greve atand . Yeni kurulan ve bakanl n Sovyetler B irlii 'nden i l legal olarak lkeye giren Albay Tsvyatko Radoynov'un yapt Merkezi Askeri Komisyon'un ikinci bakanl na atand. Bu arada Edebiyat E letirisi gibi derg i lerin yaz kuru lunda al yordu. airin i l k ve tek i i r kitab olan Motor Trkleri 1 940 y l nda Sofya'da yayn land. Vaptsarov nemli ve teh l i ke l i grevini srdrrken BKP Merkez Komitesi'nin ele veri lme olaynda, 4 Mart 1 942 gn bir bl k Parti ' l iyle bir l i kte tutukland. Pol is mdrlnde aylarca ikenceye urad. Faist mah keme tarafndan, BKP Merkez Komitesi sekreteri Anton ivanov, Peter Bogdanov, Atanas Romanov, Anton Popov ve Georgi M inev'le bir l ikte lme mahkum edi ldi . 23 Temmuz 1 942 akam Sofya'daki Yedeksubay Okulu'nun at poligonunda kuruna dizi lerek ldrld. dam mangas nnde alts b irden Hristo Botev'in zgrlk uruna d en lmez arks n sy lyordu .

1 9 Haziran 1 953'de Budapete'de dzenlenen bir trenle Dnya Bar Konseyi'nin onur dl ha lklar arasnda dost luk ve bar davasna yapt byk katkdan tr B ulgar airi ve u lusal kahraman Nikola Yonkov Vaptsarov'a veri ld i .

19

EVRLER STNE BR NOT

VE TEEKKR

Bulgaristan Yazarlar Birlii'nce 1979'da yaynlanan ve Vaptsarov'un tm iirlerini, dzyazlarn, mektuplarndan semeleri ieren kitapta airin 58 iiri yer almaktadr. Bunlardan alts ocuk iirleridir. Vaptsarov'un salnda yaynlanan Motor Trkleri'nde 21, ldrlnden sonra toplanan iirlerinin oluturduu AntoJoji balkl blmde ise 31 iir yer almaktadr.

Kitabmzda Vaptsarov'un seilmi 26 iirine yer verilmitir. almamzn kapsam seme iirler niteliinde olduu iin airi en iyi yanstan, gerek dnem, gerekse tarz olarak farkl ynleriyle vermeye alan bir derleme yelenmitir. Bu kitapta Vaptsarov'un en tannm, en nemli saylan iirlerinin tm bulunmaktadr. te yandan, ocuk iirlerine almamzda yer verilmemitir.

Vaptsarov'un iirleri trkeletirilirken, ncelikle Bulgarcadan yaplan dzyaz (anlam) evirileri temel alnm, Peter Tempest'n hazrlad Nikola Vaptsarov, Poems (Sofya Press, 1978) adl yapttan do yararlanlmtr. eviri almasnda Vaptsarov'un zengin ve eitli olan kafiye, tonlama, aliterasyon, ritmik vurgular, noktalama, konuma dili, sylei edas gibi zellikleri de elden geldiince verilmeye allmtr. Vaptsarov zellikle serbest vezinle yazd iirlerinde daha ok yarm kafiyeye arlk tanyan, mzii n plana karan bir tutumdadr. Aliterasyon

21

ok fazladr. airin drtlklerle, trk biiminde yazd iirler ise sanld (ve trkeye daha nce evrildii) gibi dzenli, sistemli bir kafiye yapsna sahip deildir. Tam kafiyeler bozan hi yoktur, baz iirlerde ise yer yer vardr. Drtlklerle yazlan iirlerde genellikle yarm kafiye kul/anlmtr. Baz drtlklerde hi kafiye yoktur. Bu tarz, o zamanki Bulgar iiri iin yenilik say/maktadr. Aliterasyon/ara gelince, ne yazk ki, Bulgarcadaki seslerin Trkede gerek tadyla verilmesi mmkn deildir. u adan ses benzemelerine mmkn olduunca nem verilmitir. eviriler, satrlarn says, dizilii, noktalama iaretleri bakmndan asllarna aynen bal kalnarak yaplmtr.

Bulgarcadan yaptklar dzyaz. (anlam) evirileriyle bu iirlerin Trkeletirilmesinde balca yardmlar olan Lamia Varnelieva ve Ramadan entrk'e teekkr ederim.

E. A.

22

Nikola, bugn senin evine geldim Angel K nev 37'ye. Burada her ey senin bra ktn g i bi duruyoryatak, dolap, masa, denizci defterlerin, elyazmalarn ve yatann zerindeki Yavorov'un mask ve spanyal savann portresi . spanyal elinde tfek hep yle duruyor sevginin a l n l n tutan kinden bir stun gibi ve hl baryor erevesinden : Non Pasaran.

Yannis Ritsos

23

RESiMLERLE VAPTSAROV

-1-

25

26

airin doduu Bonsko kasabasn n uzaktan grn: Arkada Pirin da grlyor.

Nikola Vaptsarov'un doduu Bansko'daki ev. Buras gnmzde

mze olarak kullan lmaktadr.

Ni kola Vaptsarov Bansko'daki evlerinin avlusunda babasyla

birli kte. Vaptsarov'un babas olunu bir asker

olarak yetitirmek istiyordu. Fotoraf 1913

y lnda ekilmitir.

Vaptsarov'un annesi Ele na Vaptsarova ok aydn bir kiiydi. Dunya edebiyatn iyi bi len bir anne olarak Vaptsarov'un yetimesinde byk rol oynamt.

27

Vaptsarov'un ortaokul y llarnda ailesiyle ekilmi bir fotoraf.

(soldan ikinci)

28

Voptsarov babasyla Vorna'daki rencilik yllarnda. airin bir ete reisi oian babas eviyle ok az i lgilenen sert bir adamd. Olunun kendisi gibi bir asker o lmasn arzultyordu.

Vaptsarov Varna'daki Askeri Denizcilik

okulundaki rencilik y l larnda. Gen air

okuldaki sert disiplinle uyuamam, bu yzden renimini

b rakmak istemiti. Ancak babasnn

sraryla okulunu bitirdi

Vaptsarov Denizci l i k okulunda s n f arkadalaryla.

29

MOTOR TRKLER

(Semeler)

31

32

Nikola Vaptsarov'un 1940 ylnda yaym /onan ilk ve tek i ir kitab Motor Trklerinin kapa.

air bu kitabnda Nik. Yonko11 imzas n kul lanmt r.

NSAN STNE TRKLER

NANC

ite-so luk al yorum. al yorum, yayorum ve iirler yazyorum (el imden geldiince) . Hayatla ben bakyoruz ka altndan ve savayorum onunla, gcmn yettiince.

Hayatla kavgal yz, ama sanma ki nefret ediyorum hayattan. Tersine, tam tersine! -Sonunda bi lsem leceim, hayat kaba, el ikten peneleriyle yin e seveceim! Yine seveceim!

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 3 33

Diye l im, boynuma geirip yal u rgan sordular bana: Syle, ister misin bir saat daha yaamak? Haykrr m hemen: zn! zn ! abuk zn i lmei, canavarlar!

Hayat iin her eyi yapabi. l i rim. -U abi l i ri m gkyznde bir deney uayla, iine girebil i rim patlayacak bir roketin. bir bama ok uzak bir gezegeni a rayabi l i rim bolukta.

34

Gnlm yine de titrer sevinten. masmavi g seyrederken. Gnlm yine titrer sevinten, hl sam d iye, yayorum.

Ama diyel im ki , a ld nz. ne kadar diye l im?bir buday tanesi kadar inancmdan, haykrr m o zaman yreinden yara l b i r panter gibi haykr rm acdan.

35

Ne'm kalaca k benim o zaman?Soyulduktan sonra darmadan o lurum. Daha dorusu. akas soyulduktan sonra sfra inerim ben.

Belki de siz mutlu gn lere inancm benim ykmak istersiniz, inancm, daha gze_! daha anlaml olacana gelecekteki yaamn?

Syleyin ltfen, neyle sald racaksnz? Kurun? Hayr! Yararsz! Durun ! Kurununuz be para etmez!nancm zrh l a kapl d r gsmde ve bu zrha ileyecek kurun icat edilmemitir henz! cat edi lmemitir!

36

FABRKA

Fabrika. Ba duman duman bu lut. Halk bi l isiz, hayat - ar. skc. -Hayat maskesiz ve makyajsz -h rlayan. azgn b ir kpek.

Savaacaksn bkp usanmadan. ve direneceksin ylmadan, bir dil im ekmek koparabi lmek iin

ku .laklarn dikmi bu kuduz kpein dileri nden.

37

Kaylar ak l yor salonlarda, her kede

sesi d ililerin. O kadar boucu ki hava, olana ksz cierlerini doldurmak. derin b ir solukla.

k i ad m tede bahar yeli talazl yor tarlalar , g ne l l . . Ge

yaslanyor aalar, glgeleri-fabrikann duvarlarna .

38

Ama nas l da yabanc ve gereksiz burada,

hepten unutulmu u tarla!

B ir e l f rlatp atm p kutusuna mavi gkyz h lyalarn. nk bir an dmek dalga lara. bir an yumuamas yrein, yok yere g itmesi demektir gl

ii e l lerin.

Ve patrtsnda grltsnde maki nalarn

olanca sesinle ba rman gerek, sz.ferin aabilsin diye

a radaki boluu, an lamlarn yitirmeden.

39

Ve y l larca ba rdm benhayatm boyunca ... D uyuyordum ba rd n h erkeslerin -makinalar

fabrika ve insan lar n

en kuytu karanl k kelerde.

Ve btn bu haykrlar bir alam oldu

zrh lad k hayatmz onunla. yle bir a lam ki bir ubuk koydun mu tekerine k r l r kol lar n o a nda .. .

Ve sen. fabrika, bir de kat kat duman ve kurum yadryorsun stmze. Bouna! Sensin bize kavgay reten -Ve biz indireceiz gnei yanbana.

almaktan yz kararm bunca insan

ezin iinde ezip geen fabrika

yorulmaz bir yrek var sende binlerce yrekle bir l ikte arpan .

40

ANI

Bir arkadam vard , can a rkadat, yalnz . . . kt kt ksrrd . Ateiydi meslektenkfeyle kmr tar k l leri atard on ik i saat gece vardiyasnda.

Gzleri gel iyor gzmn nne atei a rkadam n. O gzler ki ierdi adeta kurumlar a rasndan bir yol bu lup szlen ve kk barakamza giren gne n larn tek tek.

Nasl da a levlenirdi h ummah susuzluu bahar gn leri, darda yapraklar h r h rken. ve kular srlerle geerken gkyznden.

Duyard m gzbebeklerindeki yalvar. acy grrdm, o lmcl acy ! ylesine kkt dilei o gzlerinbahar. br bahar grmek . . .

42

Geldi bahar btn gzel l iiyle : g ne. l k hava ve g l leriyle. Bulutsuz gkyznde yay ld bir meneke kokusu. Ama onun i i karan l kt i ine ken gn lk hayat ylesine sk c yd . . .

Derken. birden deiti her ey. M otor balad teklemeye. -Gacur gucur bir ses ve . . . stop etti. Bi lmem neden . belki de ateinin lmesinden.

43

Belki tam byle de i l . Belki ac km motor, bekl iyordu emektar bir e l krek krek kmr atsn d iye vaktinde atee. Evet. belki de. Bi lemiyorum.

Ama yle gel iyor ki bana, btn o patrt i inde. soruyordu szlana sz.lana : teki gene nerede?

44

O-teki-ld. Ama ite-darda bahar. Uzaklarda ok gibi g idiyor kular. Onlan gremeyecek bir daha.

Byle bir arkadam vard ... Can arkadat ! . . . Yalnz kt kt ksrrd. Ateiydi meslekten. Kfeyle kmr tar. k l leri atard on iki saat gece vardiyasnda.

45

46

Romantizm iirinin elyazmas. (Elyozmolornn asllar Sofyo'daki

Vaptsarov mze evindedir.)

ROMANTZM

Bugn ben bir i ir

yazmak istiyorum, amzn ruhu onda yaasn

diyorum. Dnyay k utuptan kutubo

dolaan eytann kanatlar gibi

gururla arpsn satrlarm.

47

Nedir bu m zmzl k srp giden? Neden szlanyor insanlar eskimi bir romantikl i in

imdi romantizm mavi gkte

peinden?

ark syleyen motorlarda. Ve an lamadan bu gururl u ark y bounad r

krtrmak a l n lar .

nk tayor insann sonsuz gcn

bw arknn sa lam

el ik kanatlar . Gryorum

yakn bir gelecekte bu karta l lar n

48

tohumlar serpitirdiini .

Ve yukarlardan

emeimizin

boalan arklarndan

ve zgrlmzn akt n .

Denizler zerinden

geiyorlar, smscak Ekvator, yemyei l ova)ar ve arktik kar dalarndan.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 4 49

Surda ite yeni romantizm. domakta olan

her geen gn kendin i bulan. Ve gvdeleip

bir uak fi losunda.

dolayor bugn dnyay

50

bir utan bir uca.

KARIUKLI KAVGA

Ellerimizi kenetled ik seninle, ve amansz bir kavgaya tututuk. Bu kandr damlayan yreimde, sende hal kalmam. yleyse? -Biri decek, birimiz yeni lecek -ve sensin yeni lecek olan .

Kukun m u var? Korkmuyorsun yle mi?! -Ama her hareketimi hesapladm ben, topladm btn cesaretim i v e yeni l ip g ideceksin sen ey yozlam, berbat hayat.

51

Kavgamz imdi balamyor. Kavgamz y l lar nce balad. Uzun yllar ncesinden kran krana savayoruz. oktand r kenetl i e l lerimiz. Ve unutmayacam hi bir zaman senden yediim feci yumruu.

Gaz patlad ocakt. Ve tonlarca kmr

aa da gmd on be insan . Gmd

ton larca kmr

on be insan

lsn. Bendim

onlardan biri .

52

Bir mahzenin eiinde ttyor

dm bir tabanca.

Yava yava souyor ceset . . . Ne bir haykr.

ne bir inilti -bir kurun sonra - plk. Ne kadar da kolay . . .

Kavgasz. hayata kskn. sessizce. Kim miydi o bilmiyor m usun? Bendim

o ben!

53

Pusuya drlm bir adam

uzanyor slak kald rmda. Dinamitlerle dolu gkyz. patlaylarla

indi inecek alana. Orada, kan gl iinde yatan

adam kardeimdir benim. ve buzlu cam gibi gzlerinde k in ve sevgid ir

yanan. Alak.

hain n ianc

hemen yitird i izini .

Hat rladn m o serseriyi? o

bendim.

Hatrladn m bir ocuk ld Poris'te, barikatlarda . . .

Bir ocuk ld

kanl gerici l ikle savata.

Damarlarndaki kan elik gibi

soudu yava yava. Ve hafif bir g lmseyi gezindi dudaklarnda bir an . Sonra mosmor kesi ld i o dudaklar ama gzleri

yanyordu alev alev, gzleri ark sy lyordu : Liberte cherie! ... Bir sokak ocuuydu

kurunlanan. lm soukluuyla yerde yatan. Hatrlyor musun o sokak ocuunu? O bendim!

55

Hat rl yor musun bilmem. b ir motor

sevin el i b ir iyimserl ik le

yard sis perdesini o perde k i

b ir nem deniziydi kularn bile

gemedi i ; b i r motor k i kanatlaryla

paralar buzlar. deiti ri r yrngesini dnyann ve patlayyla benzin buharn n yol acar gelecee doru.

56

Ycelerde ark syleyen o motor, el emeimdir benim, motorun syledii arklar kandr yreimin.

Dikkat kesil ip pusulay izleyen.

sislerle, kuzey souuyla

savaan o adam, hatrlyor musun

kimdi? o

bendim.

Ben oradaym buradaym. -

Ben her yerdeyim. -

Teksas'ta bir i ci. Cezayir'de bir hamal,

Her yerdeyim ben! Her yerde!

airim ..

Ne diyorsun, kazanacak msn.

kt, somurtkan pis hayat? Yanyorum,

yanyorsun sen,

i kimiz de kon ter iinde.

Ama, sen, bitiyorsun zayflyorsun,

dyorsun gten.

Bu yzden acmadan srman, belk i de

ecel in geldiinden . . . O zaman,

hep birl ikte, senin yerine,

ter ve emek.le bir hayat kuracaz

istenen ve gereksinen

ama ne hayat olacak!

58

MEKTUP

Anmsyor musun denizi ve makinalar . yapkan bir karanl kla dolu

ambarlar? Ve Fil ipinler'e d uyduumuz

o yaban l zlemi, Magosa stndeki

i ri y ldzlara? Anmsyor musun bir tek denizci ki bak atmam olsun uzaklara. tropi kann soluunun hissedi ldii gecenin sn p g ittii yerlere? Anmsyor musun nas l

yava yava souyordu son umutlarmz iyiye

ve insana olan i nancmz

romantizme. ve bo heveslere?

Anmsyor musun nas l abucak

bizi hayatn kapanna kstrdlar? Kendimize geldik.

Geti. Cok fena balanmtk. Kafesteki hayvan gibi a a parlyordu gzlerimiz ve aranyordu

merhamet dilenip.

59

Genetik, o kadar gentik!..

Ve sonra . . . sonra bir k in

derinden i liyordu yreimize. Kongren gibi, hayr, czzam gibi yay l p

kaplyordu ruhumuzu, boluun

ve karanl k umutsuzluun korkun alarn ryordu, yava yava ilerliyordu kanmzda,

u luyan gzdalaryta. oysa erkendi, ok erkendi . . .

Orada -yedi kat gkteyse.

titriyordu yine martlarn kanatlar. Gkyz parlyordu yine

mika g ibi. gkboluu yine mavi

ve usuz buca kszd, ufukta yine akamlar

yitiyordu yelkenliler ve serenler grnmez oluyordu enginde, ama biz krlemitik. Benim icin bunlar gemite kald - artk nemsiz. Ben k i bir ot yata paylatm seninle ve ite anlatmak istiyorum sana nasl canlym bugn. nasl derin inancm.

60

akaklarmda delik amamak iin ben i d u rduran

ite bu.

Yreimizdeki o kini bugn

budur kaynayan

b i r kavgaya dntren.

Ve bize Filipinler'i geri verecek ve Magosa stndeki

iri yldzlar. ve yreklerimizde

snen sevinci, mokinalaro duyduumuz l sevgiyi, tropikal rzgrlarn soluduu denizlerin mavi sonsuzluunu.

imdi gece. Makina ritmiyle bana el ik ediyor

ve scak bir inan estiriyor. Bi lsen nas l seviyorum hayat! Ve nas l tiksiniyorum

bo ve ham hayallerden . . .

61

Gnn aaracandan ne kadar eminsem -eminim buzlar kafamzla kracamza. Ve karan)k ufuktan

g ne, evet, bizim

parlak gneimiz

yacak. Brak o zaman dolasn kk bir kelebek g ib i

kanatlan m. lenler yadrmayacam,

yaknmayacarn hayr. bi l iyorum nk

lnecek yine de. Ama

zehir l i kfnden syrlrken

yeryz. yeniden doarken mi lyonlar, bir trk olacak lmek,

evet, bir trk!

62

NSAN STNE TRK

Bir bayanla tartyoruz

konumuz : Zamanmzn insan .

Hanmda surat bir kar, a nlyorsun uz -ayck diriyor, s in irleniyor,

alyor hatta. Lafa bouyor beni

amur atyor derken, balyor

szck szck dolu yamaya.

63

- Bir dakika - diyorum. -- bir dakika, dinleyin beni . . . -

O, g cenmi szm kesiyor : - Oh, ltfen, yeter!

Tiksiniyorum insan denen eyden. Layk deil sizin vgnze.

B i r yerde okumutum adamn biri baltay kapt gibi,

doram z babasn . Y kanm,

sonra da k i l iseye gitmi

ve . .. hafiflemi. -

Dehetle i rki ldim. Arma gitmedi de i l . Ben k i

tkezlerim kurama gelince

kendi kendime dndm bir a n, en iyisi gzden geirmek yky

sakince acele etmeden.

64

Olay yeri Mogila ky. Baba be kuru koymu

keye. Oul an lam durumu.

i etmi paray Sonra ldrm babasn .

Aradan bir hatta, bir ay gememi

jandarma dayanm kapya ve . . . mahkeme. Mahkemede

gn ln okayacak dei l ler ya, odam mahkum etmiler lme.

A l p gtrmler caniyi

t kmlar del ie. insanlar arasna dm orada ve i n s a n

olmu.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 5 65

Bi lmem mayas neden,

nasl yorulmu bi lmem,

ama yazgs n kitaplardan de i l

renmi bir trkden.

Ve an latp dururmu: Bre, bir hata ett ik

boyladk daraacn .

B i ekmeksiz ka l , sendeliyorsun

acdan ve bir yanl adm, sonun feci . Bek.le dur

kurban l k koyun gibi , bi aa bi yukar -

gzlerin ba kta. Ah, kt,

ok kt u dnyan n dzen i!

Baka trl o labi l i rdi oysa . . .

fi6

te o zaman balarm trksne yavatan. Gznn nnde

ak p giden h ayat -ve sonra

dalarm uykusuna g l mseyerek . . .

Ama koridorda fs lt lar dolayor.

Sonra sessiz l ik bir an . Biri yavaa ayor kapy. -Birka kii. Arka larnda gardiyan . lerinden biri , titrek bir sesle :

diyor. Beriki ler bo gzlerle nemli , kuruni duvarlar

szyor.

67

Anlam o zaman hayat onun iin

bitmiti r a rtk. ve birden f rlayp terini si lmi yaban l bir boa gibi

szm evresini . Ama yava yava

kavram -korkunun ecele faydas yok.

lecek. Ve o an

fera h lam yrei. - Gidelim mi? - demi beriki .

- Tamam.

68

Yrm. Arkasndan yrmler

uursuz bir rpertiyle. Syleniyormu asker :

Bi bitse u i . . . yedi belaya atmsn, karde.

Koridorda dnp dolayor fs lt lar.

Karan l k sinmi kelere. Sonra inmiler avluya,

tanyeri aaryormu yava yava . V e tanyerine baktnda adam

grm k denizinde ykanan y ld z , ve gemi ak l ndan bir an

u ar,

acmasz, kara

yazgs.

69

im bitik . . . Sal lanacam i pte.

Ama bununla her ey bitmiyor ite.

Daha gzel bir hayat balayacak ark lardan.

ve i l kbahardan . . .

Hat r lam o trky ve aydnlanm yz.

Gzleri a lev a_lev g lmsemi scak

ve iten, arkasna dayanm. balam trksne.

70

Ne dersiniz. kompleks bir isteri m i

sz konusu burada? Nas l isterseniz yle dnn

lakin dostum. yan l yorsunuz derim. -Adam sakin.

d i l i sremeden okumu trky sonuna dek. teki ler korkuyla

szyormu onu, dehetli baklar atarak.

Hapisane bi le titriyormu dehetle,

karan l k rkyle svm . Sevinle ses. lenmi

gkteki y ldzlar : Bravo, insanoluna !

Sonras malum. p i geirmiler boynuna. ve

lm.

'11

Hl o ark hafif hafif dkl yormu dudaklarndan.

imdi geldik zm noktasna. O kurum, ya sen ne dersin? -Ala maya balad zava l l hanm. kendinden geip bast feryad : Korkun! Korkun! -

sanki yaam gibi an latyorsunuz! . . . Korkun d a n e demek?! -

Adam trk sylyormu. -Korkun gzel de i l mi bu?

72

YURT TRKLER

TRK

Ormanlarn stnde Pirin'in ycesinde uulduyor rzgar. Yedi kii savamaya dtk yollara : ardm zda kald uzaklarda Pirin de y ld z l geceleri de.

73

Fundal kta gizlendik yaban l hayva nlarla bylece getik kar yakaya. Sanki otla r n stndeki y kanm kanfaryd babalarmzn. Sanki yapraklardan tandk toprakta yatan analarm z . Ve tandk din lendii pasl toprakta i l k akmz .

Yedi k ii dtk yol lara . Ancak mz dndk buraya .

74

DOGDUGUM TOPRAKLAR

Doduum topraklar n stnde btn gn g lmsedi gkyz. Gece yand y ldz avizeler tan atp gn douncaya

leri bitirip a kamleyin, dnerken eve yryerek, dmanm grdm glgede urun urun e l inde tfek.

Sev demitin , anneciim, insan lar beni sevdi in kadar. Sevebi l irdim, anne, ama ekmek ve zgrlk de var.

75

HAYDUTUN TRKS

Rzgr dkyor sar yapraklar . eve dnmeyel i yaz o luyor. Taze gel in ler dul sayyor kendini -Pirin'e bak p bakp dvnyor.

Karan. l kta gide gide b kmadk m, ocuklarmz ttmyor mu burnumuzda. Bkmadk m ta yast k a ramaktan , al lar stmze rtmek iin.

- Saaklarda buzla r erimeye balad her yan yabani otlar sard, voyvoda. Kurun s k havaya , y ldzlara ! Onurlu v e zg r del im savata .

76

TRKLER

AYDIN-ATEC

Karanl kta tk rdyor uykulu uykulu raylar Tutmuyor bir yerim ylesine yorgunum. ic geiriyor biri : Umut yok . . . > Hayr! Var! Beni bekl iyor dnya.

7'1

Bi l iyorum ben yerimi hayatta kaptrmam yle postumu ucuza. Ekmek ve zgr lk kavgasnda onurla leceim bir iiye yakrcasna.

78

AK TRKS

Beton bir blok gib km barutun kaygs stmze. Ruhumuzda bir h r l t : - Sava! imizde kan, isyan ve ate.

u fabrika bacalar n d a a y n isyandr kaplayan , ayn ey a kam a l acasnda dingin mavi l ikteki gkte.

79

Syle bana, davul derisi gibi bizi gererlerken emberde, syle bana gnah m, ak i in kk bir yer ayrmam yreimde?

Cani bir makinaln n gaklamasyla kesi len pat rtsnda fabrikann syle gnah m - Seni ok seviyorum!. . Diye geirmek akl mdan?

Evet, doru, akmzn dnyas dar gelecee ynelmi baklarmla bu yzden bu kadar ksa bir trk yazyorum sana.

80

BR LKE STNE TRKLER'DEN

MEKTUP

Adres: Senyora Franceska Labore HUESKA

Anne, Fernandez .fdrld! Fernandez topraa gmld! Fernandez artk yaamyor! Fernandez ovalarda yatyor Madrid kaplarnda.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 6 81

Ne kadar iyi i nsand. neden kyd lar canna? Sava duracak m sandlar Fernandez ldkten sonra?

Yalnz sana aabi l irim anneciim, iimdeki acy, Savata nasl bi l irsin , sonsuz akar gzyalar . -

br kadn larn gzlerinde avunmak istiyorum durmadan, ama on lar da brm ac ve yalar, yalar a kan . . .

Belki kardei lm belki sevdii ehit dm. belki bir arapnel paras taze g zel l ii yok etmi.

82

Belki imdi benim gibi haber bekl iyor boyuna, neml i toprak sevdiini oysa oktan a lm koynuna . . .

Anne. sakn dar lma ona savamaya gitti diye. Anl yorum oydu hak l o lan bizdik den yan lgya. -

Aramzda yalnzca o grd plak gerei -hayvan gibi yaamaktansa lmek e lbet daha iyi .

Ekmeimiz vard . B ir somun yeterdi iki kiiye. Ama doacak olumun karn doyacak myd anne?

83

Dahas var. Ancak o bahi s zor anla l r. nedense. Gidip dvt.ler. Neden? Bir lokma e kmek iin mi yalnz?

Yzlercesin i gmdler bugn. s nak a ltnda kalan larn, Gzlerimle grdm hepsini, syleyecek sz bulamyorum.

yle grl memi b ir eydi, ylesine tuhaft her ey, yzlerce insan birden yeni b ir kla parlad .

Grdm. grdm bir an tabutlar n tahta lar a rasndan. tahtalar arasndan tabut.larn el uzatyorlard birb i rl erine.

84

ldkten sonra da kaynam, yatyorlard tek kii gibi ve a levleri mutlu lmn l ld gzlerinde . . .

O anda anladm her eyi gitmel iydi o savamaya. Kavgada ehit oldu sevdi im gremeyece im onu, gremeyeceim !

Anne, Fernandez ldrld! Fernandez a rtk yok, anne! Fernandez kara topraa gmld! Ala , ala onun genliine.

Bir ey hissettirme babama! -Bu ac yer bitirir onu. Gizl i gizl i ala bir yanda hi, h i bir ey syleme . . .

85

Eer a nlayacak olursa . bir kurt derse iine. iyi o lduumuzu syle. doacak bebeimizi mjdele.

De ki ona : Dolores imdi masal lar reniyor. Soruyor kzn la Fernandez kz m erkek mi ister? diye.

Ne yazsam, annem benim ac katacak acna. Sevgiler biricik kzndan Dolores Maria Goya.

86

ANTOLOJ (Semeler)

BR KR

Bir kr keman alyor mahalle sinemasnda. Dinl iyor ve duyuyorsun sanki geni b ir stepte koan bir troykann ngra kJarn ve gryorsun hatta -pyor i ki sevgi l i . stlerinde kunduz krkler, kar okuyor hafiften . . . H i k imse yok -uzaktalar kaba insanlardan.

89

Ah.ne kadar ayr duyduumuz eyler ve ne kadar uzaz senle ben!. . Gryorum : amurlu bir gece. Keder kaplam mahal leyi . . . Bi l iyorum orada -her duvarn ve itin arkasnda -ac ekiyor tekmelenmi b ir olu hayatn.

Son notas da susuyor bu minr pasa j n. Sense hl yayorsun kendi yitik lg mnda. Ve anlamyorsun, rahat.i lk kskan l r b ir eydir artk. imdi kof b ir zntyle dolanp durmak utan lasd r benim iin. ve alamak spanya' da bir valye lyor diye. Neden

90

d nya yeni bir dncenin ekirdeiyle mayn lanmken; senin beyaz karlarla kapl steplerin in zerinden bahar rzgrlar estiinde, Kafkaslardan ve Ural lar'dan g neler getiren yen i insan larn ekspresi geip gittiinde neden en kk bir iz bi le yok yaban l steplerin kederinden.

Dinle, ve bu uyum sel inin r l r l akan suyunda yka gzlerini, bak -dnya ne kadar byk! Dnya sende ve bende ve kii l iksiz dedikleri u y n larda. Ama ben. seviyorum onlar , nk i leriye, yeni bir gne doru yryorla r adm adm nk savayorlar!

91

92

Bir Fabrika KuracaZ iirinin dzeltmeli elyazmas.

BR FABRKA KURACAGIZ

Bir fabrika kuracaz, dev bir fabrika, duvarlar

betondan! Kadn erkek, halk, b ir hayat fabrikas kuracaz!

l yor ocuklarmz zehir l i havasnda, gnesiz, boucu evlerin. Dnya bir hapisane. Kadn erkek. halk , ger i adm atmak yok! Bir hayat fabri kas kuracaz!

93

l yor cocuklarmz boucu kokuda gzleri gnee hasret.

Ya bizler? - Kaytszca sinmi susuyoruz, rezil gibi susuyoruz. Teller ektik boydan boya hani kan mz akar usulca, evet. kanmz a kar

tellerden g tayp hayata.

o hayat ki. silip spryor bizi

aval aval bakarken sar

kaygsz. Kayalar oyduk trnaklarmzla.

Tnel ler atk granitler iinden.

Dedik raylarla yeryzn, bar onun

bir sr deil bizim iin . Anten ler sarm gkyzn,

yksekte gkdelen doruklar

gmlm sislerin iinde, tede, daha yukarlarda

elik kuzgunlar

grlemede.

95

Yoldalar, a k konua l m

damgalamyorum i lerlemeyi

ve pekala biliyorum, i lerleme deil bizi boan .

V e biz durdurmayacaz onu.-

Bir fabrika kuracaz. dev bir fabrika, duvarlar

betondan. Kadn erkek,

ha lk , b ir hayat fabrikas kuracaz!

96.

KORKMAYIN OCUKLAR

ok al yoruz, sabahtan a kama kadar. Ama ekmeimiz az. ekmeimiz yetmiyor ocuklar. Yzleriniz k r kr alamaktan, hele gzleriniz sa r d ilsiz-kocaman kocamanzgn gzleriniz . . . Korkuyla bakarlar lk l a:

ekmek! ekmek! ekmek!

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 7 97

Dinleyin, m in iciklerim. din leyin, yavrularm beni m, bugn byle, byleymi dn de. Ve ben, yemei m olmadndan, e l imden baka ey gelmediinden, n 'apaym inanla besleyecei m sizi .-

Gn gelecek ekip evireceiz y l lar . koacaz beton bir kola gn leri n sularn . Brakmayacz onlar. deil mi? Gem vurup sulara d iyeceiz: Byle akacaksnz' Ve yle a kacak.lor!

98

Ekmeimiz olacak o zaman. Ekmeimiz olacak! Gzleriniz yacak sevinten , yavrucuklarm benim. Ben im ekmeim mi var, sen in de olaca k, seni n ekmein mi var, btn herkesin olacak .

Ve hayat o zaman ylesine gzel olacak, gnmzn kfleri ok uzaklarda kalacak. ark lar syleyeceiz bir azdan . ark lar al rken bi le, sevinli arklar, insan n onuruna.

99

Olur da kocarm o gn gzleyeceim penceremden uzak yollar , gzleyeceim dnnz din ve grbz ve sessizce fs ldayacam: cAh, c:tnya ne gzel!>

yle de olacak! Bugnse ekmeimiz kt . Annelerimizin gsleri kuru m u kuru. Alamak-yararsz. A lamak gereksiz. Ama derinde, korkun bir ezin yer eden. Sizin bugn: nz yanan acd r iin iin. Ama

100

korkmayn, ocuklar. yarn lar

i in !

RAPOR

Saat yedi .Zaman yiti rmek an lamsz. Ama bakyorum iki sandalye bo. Dorusu svmek .gel iyor iimden, nk kaytszl k a ldatmaktr bir bakma, ihanet demektir davamza. Biraz basmakal p ge)ecek ama, beynimizi ve kanmz hatta btn hayatmz, kaynatrma!yz inancmzla.

101

Raporuma bal yorum . Dncelerim dan k gelecek olursa genl iime ba lay n , b i r kaplann yaban l kann tayan kalbime balayn.

Neyi rapor edeceim? Neler geveleyeceim? Savatan balaya l m Cin'dekinden? -Gereksiz! Tepeden t rnaa ac lar iindeyim ve daha yce bir ey iin al yorum vicdannzn kaps n , yer etmi an la rmzda, masum mn lts ku laklarda, saplan yor gsmze fkeyle. lyor ve douyor yeniden yreklerimizde ve grkemli bir ad tayor:

A n a y u r t !

102

amzn karanl na srglenmi kaplan, kafamzla krarsak, ve alk l k larna vefa nbetinde lrsek bir gn, bu gzel b ir ey, durun hele bir yana brakal m bunlar .Uzaklara ok uzak.lara g itmiyor muyuz, yoldalar?

Dnyorum da dnya iin benden akacak ilk kan damlas kardelerim iin akm olacak ezilen kardelerim, Anayurd'um iin! Ve sen bu konuda

kar kacak olursan daha o anda

kesece im sesini . Duyar gibi oluyorum ateli szlerin i

Lenin' in: Vaptsarov yolda hakl !

103

Gelel im raporumuza. Dorudan rapor ediyorum -a.c ekiyorum ! imdi biri diyecek: Unutuyorsun-bu ok kiisel bir sorun . . . , Sen ac ekebi l i rs in gnlnn istediince, ama ac larn senin bir avu insan i.lgi lend i rir.> Yan l yo rsunuz-ben yurdum iin ac ekiyorum. Sizin iin ac ekiyorum ve kendim iin . . . nk hayat acmadan vuruyor yzmze. ve biz gz k rpyoruz kardeler. nk kalemlerimizi batryoruz . uzaklara. ta uzaklara yedi deniz teye ve ite bu yzden d izelerimiz zar zor u layor halk n yreinde reklenmi y lan gibi yatan klel ik ezincine.

104

Bir ii var Ohri frnnda al an . Gzleri kan ana koltuklar ter iinde. Frn scak m scak. yrei dondu donacak. yreinde nefret ve isyan.

Bir ii var Ohri frnnda al a n . ersi havasz karanl k . Ama herkesin hayatta bir sevinci vardr di mi, bir gze.rik yreinde kpr k pr .Bir tabela sarkyor fr nn kapsnda mavi boyal bir tabela . Ona sorarsanz bu mavi Ohri glnn g, kendi memleketi .

105

Saylar. Saylar ki yazgsdr kk bir memurun. etelenin boncuklar kurulmu saat gibi t ra k t ra k gidip gel iyor. Bu on alt yl demek uup giden sevinsiz ve znsz.

' Ama sevinsiz ve znsz bir insan hayat cehennemden de beter! Gnlerden b ir gn birisi usuldan bir trk tutturdu kendi kendine mr ldanyordu ylesine skntdan : kan l da Vardar amurlu akar. etele durdu . ete! 3 sustu, odada meneke glgeler a kam alcas. Ve on alt yldr i lk kez adam a nszn alamaya balad nnde rakamlar.

106

Denizin yalad tuzlu s l k lorkamlor, batak l k ve sivrisinek. Bir a kam vakti l k l a mart lar ve stma pusuda. Batak l ktan y kselen gaz bouyor. ldryor, souruyor hayat. Ve insanlar, i leden km. atlak d udaklarnda kfr ve karg.

107

Tohum ekiyorlar, ama halar bitiyor. ocuklar sapsar ayor gzlerin i .

Hey, anacm, hey, bir de borular alacak asker toplayacak klaya sra sra ! Yal larsa ekin lerin dlerinde Strumca kysnda, Vardar boyunda Mesta vadisindeki.

108

Biriyse yatakta homurdan p ekeliyor araf huzursuz h uzursuz. Ve i l k baharda, kularn geldii sra. belki atavizmden, belki de zncten. rpn p d uruyor ana rah minde ou lcuk. ve gene analarn gmlei parampara oluyor.

Bizse oturmu rpnyoruz sesimizi duyurmak i in . Ne ac ! . . . Ve hayat aln mza kanla yazyor u szleri: Ynn arm adamlar.

109

Evet. yazyoruz. Onurlu ve drste yazyoruz. nk hayat eziyor bizi. Ama kamz ark lar yazd u adsz sansz ii iin, yatana y lm karabasanlar iinde Ohri'yi dnen yzdrd kay kkken? Ka kii iimizden byle bir ark yazd ? Soruyorum sizeka kii?

1 10

te b u yzden siz d iye konuuyor ha l k bizimlebi keyi i l iiyor, kendinden saymyor bizi. Yre inin kesinde gizleyip a csn yan yan szyor a a larcasna.

Evet. doru. d lyor bizi bu a, ekmek ve hayat. Yurdumuz kk gel i r sandk yazacamz ark lara , nk diktik gzlerimizi uzaktaki y ldzlara ve bekleyip durduk tanyerinden patlayacak sinyal i ve birden fk r p taacak sular . . Diktik gzlerimizi y ldzlara yalnz ve grmedik burnumuzun d ibini .

Hl

Oysa Prilepe'de yosununda d uvaann gizlenmi bizi bekl iyor efsaneler. Kaldr karanl n kabuunu eJlerinle, ve yaz! Korkmadan!

Pirin danda rzgar uul uul. ark sylyor, kayalarda. koyaklarda, yamalarda--ka can dt bu yolda dverek oca iin memleket iin! Yei l yapraklarda dinle arks n rzgarn : d in le ve geir kdo.

Yaz dr st ve yaln syledii gibi halkn: Ormandaki aalar ac ac alard nce Voyvoda i in karalar balard . . .

112

SZCKLER

Szckler vardr, de.ler keskin dileriyle yrei dker btn d uygu lara pis kokulu zeh rini .

rnein, hain szc yzm kzarr d uydum mu tokat yemi g ib i olurum. yan p tutuurum o an.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 8 113

Bunlar yazmayacam, hayr. yl esine gen ve tem izim. onlarn pis kokusunu deil hayatn taze havasn isterim . . .

Yatyorsun prangaya vuru lmu. kafanda a ldyor alayanlar, ve gel iyor,uzak lardan bir ses:

z g r l k !

Sanki avularn n iinde, sonsuz bir ovad r uzayan , v e garip, by l a rsyla yankyor: zgrlk ! zgrl k !

Oran zgrce bitii yerde iitiyorsun nlarken zgrl k. Saclarn dalgalanrken meltemde bu lunur mu daha etk i l i bir szck?

114

TARH

Bizden mi sz edeceksin, tarih, sararp solmu sayfa lar nda? -yle an l an l kii ler dei ld ik a l rd k fabrikada, brolarda,

Tarlalarda rgatlard k , eki eki sovan ve ekmek kokard k , sark k pos byk_larmzla hayata kfredip lanet okurduk.

Kadri mizi bi lecek misin bari, besledik seni bunca olayla giderdik kanmayan susuzluunu bin lerce insan n kanyla.

115

D hatlarn a lacaksn sade ii, bi l iyorum, bo kalacak ve o basit insann dramn hi kimse hatrlamayacak.

airler kendini kaptracak tempolara , toplant lara bizim yazlmam aclarmz gezinecek bolukta bir bana.

Szn etmeye deer miydi? Deer miydi demeye o hayat? Demeyegr zehi r gibi bir koku azda ac m ac bir tat.

1 16

it kenarJarnda doduk. d ikenl i al larn dibinde, srp kupkuru dudaklarn yatard analarmz ter iinde.

Sinekler gibi lrdk gzn kadnlar karalar ba lard . trkye dnen a tlar n , yaln z yaban otlar duyard .

lmeyip de sa kalan lar, ter dam.ard her yan mzdan , kzler g ib i a l p durduk, o i sen i n bu i benim demeden .

117

Byle gelmi byle gider . . . Diye balard babalarmz bizse surat asp tkr rdk: batsn a ptalca felsefeniz.

fkeyle kalkardk sofradan kendimizi dar atp sokaa umut okard gnlmz gze l ve aydn l k eylerle.

Nas l gerg in beklerdik tkl m t k l m kahvelerde! Ve d in leyip son bi ld iri leri yatard k ge saatlerde.

118

Nas l avunurduk umutlarla!. . Gk gittike alal yordu. s l k al yordu kzg n rzgar . . . Ah, dayanamayacam! istemiyorum! . . .

Ama senin sonsuz ciltlerinde, her harfin, her satrn a ltnda ac larmz l k l a d i bileyecek nefretle. -

nk hayat aman d inlemeden dvd bizi a r e l leriyle. vurdu vurdu a avurtlarmza, pc si dr d : l i mlz bu yzden.

119

Bu yzden, uykularmdan alara k yazdm i irler, parfm kokmaz, bu yzden ksadr o atk kal szler.

ektiklerimiz iin , yok dl fi lan beklediimiz ne de o koca ciltlerinde resmimiz olsun isteriz.

Yalnz yaln a nlat ykmz gelecein insanlarna. yerimizi a lacaklara anlat nasl cesurduk kavgada.

120

Gnler geliyor. yle karanl k ki, u luyasn geliyor h ntan. Szlyor gsn, di l ind e bir ac l k ve paslar birikiyor g rtlanda.

Gnler geliyor . . . ve soruyorsun iinden neden bu ac, bu yaban l fke. kaynaklar yle derin k i

121

BALIKCI HAYATI

Gryorsun : yelkenler fora, ay bir yandan, ve dnyorsun: ite hayat dediin , i i r 1 e dolu b ir hayat.

122

Yukardayldzlar yanyor. Gkyz-sedef gibi par)dyor. Poyraz denize bukleler

Ah,

yapyor el leriyle.

zg r bal k hayat arklarda sylenen! Serende-beyaz yel kP-n . . . Gerisin i sen tamamla. --

123

Sonsuz den iz demeyi unutma. sonra hafife b i r mavi ek ite olaanst bir tablo sanaekici ve sempatik .

Souk rzgar. dil iyor kpek d iiyle ve ar samalar gibi dvyor s rtmz damlalar ya buna ne buyrulur?

124

Dnyorsun sonra slanm iliklerine kadar. Teknenin st ack. Ve dmen dolabnda iki bal k karanl kta p u l pul. kp sa gelse imdi ne yapar acep bu iki balkla'i' Acdan gzler yanyo:. nefretten-boazlar dmleniyor

125

Yamur szyor ieri damn stndeki kamlarn a rasndan. D-.lyorsun uykuya . Ve dnde hayr gryorsun uzaklardan .

Ah, kapkara bir h ayat! Balk hayat! -b i r b i l i n m e z l i k . Anlatabi l irsen a nJat, b ir de kalkm arklardan sz ediyorsun . . .

126

BAHAR

Darda leylak kokusu. darda mavi gkyz. Dostum, duyuyor musun kular? Darda bahar! Merhaba!

Gel iyor benzin buulann, el ik kanatlar an aarak. Ardna kadar a kapn ve karla bahan dipdin,

127

Gm karsuyunu toplayan rmaklarla gel iyor bahar, sisli uzakl k la r geip geliyor top sesleriyle.

Soruyor: Nbette misin yine? Hl yorulmadn m sen?> Ve sonra a l p gtryor aydn kanatlar stnde.

Ateler yanyor gzlerinde. kann bal yor kaynamaya. Gznn nnde dnyalar. gneli gnler acl yor.

Sevgi l in mi var? - Sev! Hayata inanyor musun? - Gzel! Gel. ver bana elini -darda bahar! Merhaba!

128

Yalanm olacam, ok yalanm . sa kal rsam elbet, kymdan sonra, bin sekiz yz k rk model i bal k l a lfabe g i b i paralanm.

ocuklar bakmak iin resimlerine sonundan balar ya bir kitabn, ben de yle bakp gelecee dler kurmak istiyorum bugn.

Neden olmazm? - kr dtere sansr yok, dler k saar mavi mavi. Rzgarlarn a rd s ra komak, e lbet oturup alamaktan iy i .

Olum ben im o zaman yi rmilerinde olacak.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 9 129

ANTENLER

Soukta vn vn tyor anten ler. Gkyz km stlerine. Ben uyumuyorum, onlar da uyumayacak, ba dnm haberden, dnceden.

Vn layacak kul a klarda eekars gibi apta l , kin kusan bir a j i tatr sesi. Gzlerim fkeyle parlayacak ve sonra evireceim kondanstr ,

130

Yzeceim bir saksafonlar sisinde, kesik kesik ritmi nde mziin titreyecek kesi lmi dizleri zenci kzn . . . Sen b u musun, insan l k?

Sanki bu tropika l scakta gn ar kubbesi a lt nda douyor zenci insan lar kabarelere egzotik dekor d iye.

131

Sanki ak p gidiyor hayatmz dmdz ovada Tuna gibi . Dalgalandr kara peremini yar bahar rzgrlaryla .

Ama din le, bu gece de ayazda nas l vn vn tyor antenler. Ben uyumuyorum, onlar da uyumayacak, sen de uyumayacaksn , ey insanl k .

132

VEDA

Karma

Ryalarnda geleceim bazcin beklenmedi k b ir konu k gibi uzaktan. S0kakta b rakma beni kapy srgleme stmden.

Usulca gireceim. Oturacam ses karmadan, gzlerimi d ikece im seni grmek iin karanl kta. Sana bakmaya doyunca -bir pck konduracak ve k p g ideceim.

133

Voptsorov'un kuruna dizilmeden birka saat nce kars na verebildii son iirinin bir not defterinin yaprana yaz lm elyazmas. Kavga amansz ve kat diye balayan i l k drtln bulunduu bu kattan sonra air bir baka katta iir in i kinci drtln yazarak karsna vermitir.

134

Kavga amansz ve kat . Kavga, dedikleri gibi destans. Ben dtm. Yerimi bakas a laca k . . . o kadar. Burda, b ir kiinin laf m o lur?

Kuruna dizi l i , d iziJdikten sonra - kurtlar. O kadar yaln ve akla yatkn.

Ama birl ikte olacaz f rtnada, ha lkm. nk sevdi k seni

23.V l l . 1942 saat 1 4.00

135

iRLER STNE NOTLAR

NAN, Elyazmas bulunamayan bu iir arn ilk kitab olan Motor Trkleri ( 1940) baskya girerken kitap iin zellikle bir giri iiri olarak yazlmtr.

ANI, Vaptsarov'un ar koullar altnda alt (1936) Bugarev Eros un fabrikasnda Georgi adnda bir atei verPm olur ve bir iki hafta iinde lr. Ge

riye iki ocuklu bir kadn brakr. inin kt salndan tr ilerini ou zaman Vaptsarov yapmak zorunda kalr. iir airin arkadann lmnden sonra yazlmtr.

ROMANTZM, Bu iir Havaclk Kurumu tarafndan yaynlanan Letets dergisinin dzenledii bir iir yarmasnda ikincilik kazanmtr.

MEKTUP. airin ressam arkada Nikolay imirgela bu iir stne unlar anlatyor: "Vaptsarov bu iiri ilk haliyle skenderiye'ye yapt yolculuktan sonra yazd ve arkada olan bir gPmiciye adad. Bu haliyle iir bilinmeyen lkelere merakla dolu, endi-

137

eli, dsel, yolculuk zlerniy le y anan, ama eletirel eyi de barndran bir ierikteydi. iirin ilk halinin z elimizdeki iirin ilk paragrafnda belirtilmitir. iirin son biimi Vaptsarov'un Denizcilik Okulu'ndaki bir arkadandan son derece kederli bir mektup almasndan sonra gereklemitir. Vaptsarov arkadana cesaret vermek iin mektuba normal yaz biimiyle balam. Ancak sonra iirletirmitir. Yant mektubunu arkadana gnderip gndermediini bilmiyorum, ama o sralar ok neeliydi. yle dediini hatrlyorum: 'komnist olmak bu demek. Eer daha derinlemesine dnmeseydim ben de onun gibi olacaktm. O ki yle iyi bir gemiciydi ! ,

NSAN STNE TRK. Eskiden Bulgaristan'da politik tutuklular adi sulularla birlikte kalrlarm. Vaptsarov sansr yznden ima,, lar yapyor. Hapisanedeki insanlar" ileri grl politik tutuklulardr. Yine sansr nedeniyle air, mahkumun idamdan nce syledii devrimci trknn adn vermiyor. Bilmem mayas neden,, satryla da tecahl- arif,, yapyor.

DOGDUGUM TOPRAKLAR. Dmanm grdm glgede/ urun urun elinde tfek. . . Polisle ibirlii yapan sac terristler 1933'de Vaptsarov'u ldrmeye giriirler. Ancak baaramazlar. iir bu olaydan esinlenerek yazlmtr.

MEKTUP. spanya'daki Cumhuriyetiler'in yenilgisinden sonra yazlm olan bu iir, sinemada gsterilen bir_ haber filminde Fransa'ya g eden spanyollara ilikin grntlerden esinlenerek kaleme alnmtr. airin ei bu konuda u ansn aktaryor: Vaptsarov'u zellikle gen bir kadnn yz etkilemiti. Kadn bir ocuk arabasn itiyor

138

ve kuru dudaklarla ileriye bakyordu. Yorgun ve toza bulanm yznde yenilmez bir g hissediliyordu. Sanki, 'sava yitirdik, kocam ld, ama bizi yendiinizi sanmakla yanlyorsunuz. Kocamn kavgasn srdreceim, ' diyordu."

BR KR. 1936'da K.oerinovo kasabasnda yazlan bu iir kat fabrikasnda alan Rus gmenlerden esinlenerek dile getirilmitir.

RAPOR. Bu iir Vaptsarov'un, 1938 ylnda Makedonya edebiyat evresinin al treninde sunduu raporun zn sergilemektedir. Prilep, Gney Slavlarn destanlatrd kahraman Krali Marko'nun ( 1371-95) kendisine merkez setii bir Yugoslav CMakedonyal kasabasdr.

BAHA R. airin kars bu iir stne u ansn aktaryor: 1941 mays'nn sonunda Nikola ktl). bir gribi yeni atlatmaya balamt. Ak pencerenin nnde oturdu, derin bir soluk ald, gnelendi. 'Bana kalemimi ve deftt>rimi ver,' dedi, 'yazmak istiyorum ve l tfen beni rahatsz etme'. Biraz sonra beni ard ve bu iiri okudu."

YALANMI OLACAGIM ... Bu iir bitmemitir. Balkl alfabe" Peter Beron tarafndan yazlan ve 1824 ylnda baslan ilk Bulgar alfabesidir.

ANTENLER. Vaptsarov'un ei Boyka Vaptsarova bu iir stne unlar anlatyor: Evimizin balkonu grdnz gibi olduka g

tireceini dnyor. Faizmin, Alman faizminin Avrupa'da kol gezdii yllard. Ve bir gn 'Antenler iirini okudu.

VEDA. . . . KAVGA AMANSIZ . . . Bu iirle r iin Boyka Vaptsarova ve Mladen ssayev ile yaplan konumalara baknz.

HO

RESMLERLE VAPTSAROV

- U -

Voptsorov'un Koerinovo kasabasndaki bkhanede alt y l larda ekilmi bir fotoraf ( 1933).

141

142

Voptsarov Koerinovo fabrikas n n nnde.

Vaptsarov Koerinovo'da alt srada ii arkadalonyla. Gen air i l k kez bu fabrikada ii s n f n yakndan tanmak olanan

bu!uyor, on lar n hayatn paylayordu.

air kardeler Baris Vaptsarav ve Rayna Vaptsarava'yla birlikte (1934)

Anton Popov, B9yka Vaptsarova ve N ikolo \laptsa rov 1 939 y l nda gezi iin gitt i kleri Bansko kasabasnda. Vaptsa rnv'un ok ya k n arkodc olarak b : l ins : : gazeteci ve yazar A. n '.o p o a v

23 Temmuz 1942'de kuruna dizilen alt kiiden birisidir.

Vaptsarov'un 1932-1936 yllar arasnda alt Koerinovo bckhanesinde

ekilmi bir portresi.

143

Vaptsarov kars Boyka 'yla bir l i kte Bansko'da bir gezi sras n da ( 1 939)

Vaptsmov Sofya'ya g etmek zorunda l:olnca cok . zor koullarla kcrlat. Aylarca i bulamad .

Bulrwr Devlet Demiryol lar 'nda lokomotif ateisi olarak almaya

balad . (Soldan drdnc)

Vaptsarov yakn arkadalaryla Sofya'da bir yemek sohbetinde. air ok sevilen ve sayg duyuion kiil iiyle pekok arkoda edinmiti

Vaptsarov yakn arkada Anton Popov i le Sofya'da bir kahvede. Pek yak nda balayacak olan faist igal hareketi s ras nda ik is i de kuruna dizilecektir.

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 10 145

Vaptsarov'un ldrlmeden nce p61is mdriyetinde ekilen son fotoraf ve airin idam mangas nne kmadan nce arkadalaryla bir l ikte kald

lm hcresi.

146

Vaptsarov ve be arkadann kuruna dizi ldii , Sofya'daki yedeksubay at poligonu n u n tnel i .

Sofya'daki yedeksubay ats poligonunda Vaptsarov'un

ve

daha birok yurtseverin balanarak kuruna dizi lc:!ii demir direk. Direkteki kursun delikleri belirgin b;r biimde grlyor.

airin doduu kasaba Bansko'daki evinin nnde d i ki lmi heykeli. Her y l Vaptsorov'un doum v e l m y ldnrnlerinde heykelin nnde trenler dzenlenmektedir.

147

Vaptsorov'un Bansko'doki evini ziyarete gelen ocuklar.

Dnya Bar Konseyi tarafrdan 1953 y l nda Nikola Vaptsarov'a verilen onur dlnn belgesi.

148

Ek: .1

NKOLA VAPTSAROV'UN E BOYKA VAPTSAROVA'YA Y AZDIGI AK MEKTUU

19 . 1 . 1933

Koerinovo

Dur Soyka, genel letirmelerin le o kadar uzaa gitme. Mektubunda yaptn incelemedeki matematik el iki sezi lse de, sen yine de doru yolda dei ls in . nk, bi lmel isin ki akn o l duu yerde mantk hareketsizdir. Mantk gnl ilerinin ounu aydnlatamaz. Bu gce sah ip dei ld ir de ondan. O. arkasnda anlat lmas g bir mutlu luk atein in yand , yokedici kuruntu bulutla rnin ve insani olmayan elikilerin yer ald kapy ama yetkisine sah ip dei ld ir. Akmzda yal nzca gnein yer a lacan , sevgimizin yalnzca ho, kaygszca sylenen bir ark olacan h i b ir zaman sanmadm. Hatta bylesi bir sevgiyi arzulamyorum bi le. Dn bir, byle bir ak ne kadar sade ve renksiz olur. Dn, ne kadar botur akn bylesi. Byl e monoton bir sevgicik yal nzca d uygudan yoksun , gzel i ve kty ay rdetme sezgisinden yoksun kimseler iin varolabi l i r. Akmzn ok renkl i olabi lmesi iin ak lc b i r bicimde eitli yn ler arat rmamz gerekti in i syleme di leinden uzam. Yaam bizim nmze binbir sorun koyacaktr. Bunlar herkes kendi tarznda zmleyecektir. Ve sonra bu sorunlar genelletirmek iin bizim kii l iklerimiz kar laacaktr. Bu urata birinin tekine dnm ben im iin akta en y ksek aamad r.

M ut lu luumuzun yangn gibi yokedici o lup sonra yen i biimlerle harekete gemesini istiyorum. Anszn doabi lecek eyler istiyorum ben.

149

Laura ve Petrarka'nn akn dn . Ne kadar mutlu ve ne kadar mutsuzmu bu ak. Edgar Poe'yu ve Nel i 'yi dn , Lora ve Yavorov'u dn.

Ben ite byle istiyorum Boyka. Ard mdan yryecek misin? Yryecek misin a rd mdan Boyka, yoksa korkacak ms n? Bana inan, h i bir zaman piman l k duymayacaksn . Ben im, Petrarka o)duumu sanma sak n . Fakat sen Laura olabil i rs in . Sen, aydn l k bir esin perisi olabi l i rsin . Laura, Nel i ya da Lora olduun zaman, onlar gibi tra j ik b ir son a urayacan a n lamna gel mez bu.

imdi en azndan tra j ik eyler dnebil i rsin. nk seni seviyorum Boyka. Daha ne istiyorsun? te topu topu drt gn geti a radan ve hasta gnlm senin i in a l yor bak.

An larmz canlanyor kafamda. Glnle , gzel , oynak gvdenle karmdasn. Ve ben ayorum. imdiye kadar nas l yaayabifmiim senin varl ndan habersiz. senden uzak. Anlayamyorum. an layamyorum, beni nas l . neyle balayabi ld in bu kadar skca? Ve bi l iyor musun, bunu anlayamadma seviniyorum.

nk ak zmlenemez. te byle Boya. i nsan ak an layamaz. Sorunu yantl yo

rum. Ama bu sorunun yant k da 'kaleme smaz. O bir duygudur. h issedi l i r.

te. olup bitenler iimde tuhaf bir dalga lanma hal inde . . o kadar rahatm k i . El lerimi asam, kanatlanacam. uacam.

Btn bunlar belki benim dgcmn rn . yreimin armlar . Fakat yukar lara ktm h issediyorum. Byle bu .. nk gnl lerimiz gzel l i in senfonisiyle b i rleiyor. Sonsuz aydnlk iindeyiz iki miz.

Gln bozmamak iin seni hafife pyorum.

Kol

150

Ek: 2

GENLERN YARATICIUGI STNE

Gnmz sanatnn temelinde h i kukusuz, gerekle, ca mz harekete geiren glerle o.lan i l iki yatmal d r. Belit budur. . . Bu belit en gen kuaktan olan yaratclar iin de geerl id ir. Asl nda onlar iin en kapsaml dr. Arka larnda yrnm bel ir l i bir yol olanlar iin glkler daha oktur. nk gerisin geriye dnmek zordur. Prestij neml i olsa da, yalnzca prestij sorunu dei ldir bu. Bu kimselerin yaratc ehrelerinin biimlendii dnem kukuya yer b rakmayacak bir bel i rgin l i in iaretlerini tamyordu. eitl i ekol lerden, a n yabanc rzgrlar da rdan geldi. ou kez bu kii ler bizim gereklerimizle i l ikide dei ld i, ondan kopmulard . imdi tabii, yklerini boaltarak yerlerini diti rmek onlara zor gelmektedir. Yazar i zer kiinin yazma biimini , diJini bir anda de iti rivermesi ve yaratc l n yeni temel lere oturtarak doludizgin al mas birdenbire olmaz. nk bu i pek o kadar kolay dei ld ir. Bu tr eylem iin ya lnzca uzun, glklerle dolu bir yolu gemek de i l , ayn zamanda cesaret de gerekl id ir.

Genelerin durumu biraz daha baka. Onlar yk bylesi kambur m isa.l i tamyor omuzlarnda . Bu gibi eyler ou durumda gene yaratc lara mekanik o l lara k eklenmitir. Onlar szn etti imiz ze l l i kleri hayati bir ihtiya olarak h issetmi, olanca derinl ik leri ve genil ik leriyle bu ze l l i kleri yaamaya zaman bulamamlard r henz. Gene yazarlar rnek yokluundan da ikyet edemezler. Sizden nce ayn yolda adm atm olanlarn deneylerinden yararlanmak - bu, her insann eyleminde en temel olandr.

151

ou zaman genler bu deneyimi reddetmek iin sanatsal a l mlar tak n rlar. Onlar a rkalarnda kalan her eye dknt gzyle bakar. kmseme tarznda el sal la rla r. Ve yle derler : biz yen i bir sanat yaratacaz. Gel in , bu yeni sanata insana daha yakr b i imde bakal m. ou zaman sradan bir kyly yaptla rmzda kendi d i l imizle konuuyoruz. Bu ise, kyl nn yaamna, onun evresine meydan okumak demektir. Bizim kahramanlarmz gene l l i kle insan l k gereklerin i ayn tarzda an lar, ayn yol lar seerler. ou d u rumda kahramanlarmz ya bembeyaz ya da si msiyaht r. Esmerimsi kahramanlara bizde ok ender raslan r. i i r lerimiz ekici de i l . kuru, belgi nitel i indeki sz dkmleridir. i i rlerimizde kafiyeye, ritme, uyuma, k i i lere. daha fazla emek ve a l kan l k gerekti ren her eye kar kaytsz davran yoruz. Ve insan lar bize fazla inanmyorla r. Az i nanyorlar, nk ier ik asndan sanatn duygusal ve heyecanl o luumunu unutuyoruz. Yaptlarmz fevkalde dncelerle, gnla l c insanseverl i kle dolu o labi l i r. Ama onlar ya l nzca ktta yaz l kalacak lard r, eer insan larn yrekle rine inebi l m e usta l n renemezsek.

Doal ki. bunun tersi de vard r : sanatsal usta l o lanca i ncel ik leriyle bi lerek yaratabi l i rs iniz. Ancak yarattk larn z bombosa, ku l lan lan malzemeye yaz k o lur.

152

Edebiyat Eletirisi (1) 1 2.3.1941

TYATRO VE SEYRC KTLES

Tiyatromuza kar tutumlarnda, seyirci lerin bir d izi zt grleri var. Tiyatrocular seyirciyi i lgisizl ikle. o lur o lmaz oyunlara ar sevgi ve tutkuyla suluyor. Seyirci kitlesi d e houna g itmeyen oyunlar boykot ediyor. tiyatro sa lonlarndaki sandalyeleri bo brakyor.

Resmi tiyatroya kar bu pasif d ireni in nedenleri asl nda raslansal ve yzeysel dei ldir. Genoveva zaman oktan gel ip geti. Muazzam ynlar etk i leyen toplumsal el iki ler ve toplum katmanlarn n ekonomik adan yer deiti rmeleri , d ra m yaratc l na v e tiyatroya kar yeni b i r i l g i yaratt.

Kendi ben l i inden kmaya yeltnen bir Brand' n d ram a rtk d ram. sahne eseri dei.ld ir. k imseyi i lg i lendirmez. nk bugn oun luk ekmek adn tayan daha byk bir trajedinin gzler nne seri lmesin i beklemektedir.

nsanlarn byk blmnn gn lk yaam b ird i r, aynd r, ta l ih leri de yle. Ve onlar sahnede kendi yaamlarn grmek istemektedirler. Hem de olanca p lakl yla, olduu gibi . Bu hayat ard r. Bu hayat tr l gl klerle doludur. ldrcdr bu hayat. Piyes yazar ve sahne bu durumun dkmn, zmn verebi lmel idir. Onlar o unluun umutlarn serebi lmel i , kiisel ve toplumsal nemde olan ayrdedebi lmeli ve insanlara bireysel dler de i l . gerek inanc anlatabi lmel i , gsterebi lmel id irler. Bu ise. potansiyel enerj in in kinetik enerjiye dnmesine eittir.

Eer tiyatro kap lar toplumsa l oyunlara daha geni bicimde a l rsa. toplumsa l Bulgar tiyatrosu sorunu da kendi l i inden zme balanacaktr.

153

yil iksever eletiri imdiye dek yalnzca omuz silkmele yetindi ve toplumsal oyun yokluunu sanatmzn henz bebek oluuna ykledi . Bir yere kadar hak l d r bu yargsnda. Ama yal nzca b i r yere kadar. nk h e r piyes b i r olguyu serer gzler nne, tipleri biimler ve sylei ler a ktarr sahnede. Tiyatroyu kitapta olduu gibi renip benimsemek, asl nda kitaptan ti yatro yaratmak demekti r. Byle yaptlarn kah ramanlar rol lerini ezbere okur, hareketleri canszd r. scak l yoktur.

Yaratc l kta tam bir zgrl k olmazsa, elbette btn bunlar ya ln zca Don Kiot'un durumunu andr r.

Dahas var. Tiyatro yazan herkesle i l iki kurabi lme l idi r. Sradan insan larla ba lar o lmal , onlar tan mal d r. Tiyatro insan lar i in l ks olmaktan kmal , bir ihtiyaca dnmel idir. Byle b ir ortamda toplumsal yaam yanstan oyunlar yaz l p sahnelenebilecektir. Yaamn gereklerini yanstan piyeslerin kah ramanlar etnografi mankenleri de i l , can l insanlar olacaklard r. Sava sonras kylerin yeni grnmleri sahnede canlanacaktr.

Tiyatro yaln zca yazara dei l , geni seyirci y n larna da her zaman ac,k o lmal d r. Bu yzden ounluun ekonomik olanaklarn gznnde bulundurmal d r.

154

Demek ki i ki temel sorun vard r : 1 - Hayatla gerek ba lar olan oyunlar n sahnelenmesi. 2 - Geni y n lara tiyatroyu ma letmek. Yoksa szn etti im pasif d ireni srecektir.

Yeni an gazetesi 10.10.1936

ARN E BOYKA VAPTSAROV A LE BR KONUMA (*)

Ek: 3

- Sayn Boyka Vaptsarova air Nikola Vaptsarov ile tanmanlZI bize anlatr msnz?

- 1 932 yl yd . Blagoevgrad'a 80 km. uzaklktaki Barrakovo kynde b i r grup renci toplanmtk. Vaptsarov o sralarda Koerinovo'daki kt fabrikasnda alyordu . Arkadalar, Nikola Vaptsarov'u grmeye g idel im ded iler. Ancak fabrikada bir a dam kendisini daha sonra grebilece imizi syledi . leyin b ir lokantada Vaptsarov'la kar latk ve tan tk. Daha sonra hep birl ikte kra gittik. Gruplar ark syleyip dans ediyorlard . Vaptsarov'la edebiyat stne konuuyorduk. Sonra bize i i rler okudu. Vaptsarov srekl i bana bakyordu . Kar l k l b ir i lg i dodu ve orada b irb irimize k olduk. ki ay sonra Blagoevgrad l isesini bitirip Sofya niversitesi' ne yaz ldm. Edebiyat okumak istiyordum. Vaptsarov bana mektuplar yazyordu. Evlenme tekl i finde bulundu. B i r sevg i l isi vard , ondan ayr ld . l k elde b u

tekl ife yanamadm. nk ben ok yoksu) b ir ai leden gel iyordum. Onun a i lesi ise yrede tannmt. Ancak o benim tavrmn sama olduunu sylyordu .

1 932 y l nda faist Makedon rgt Vaptsarovlar srekli olarak tehdit ediyordu . Bu arada ben de tehdit a ltndaydm. Sofya'da yksek renimimi yarda b rak p Kocerinovo'ya geldim. 1 1 ubat 1 934'de evlendik.

( ' ) E k 3'deki tm konumalar bu kitab hazrlayan tarafndan Ek im 1 979 Ga Sofya'da yaplmtr (Yoynevinin notu).

1 55

- O s1ralarda yaam koullarnz olduka zor olmal . . . - Evet, evet. l k oturduumuz ev, b ir oda bir mutfaktan

oluan b i r fabrika eviyd i . Evimizde bir d ivan . bir masa, bir iki sandalye vard . Bunlar da zaten eve a itti. Biraz da eyizim vard. Kocam teknisyen olduu iin ii lere oran la daha iyi ayl k a l yordu . Ancak e l i ok akt . Herkese para veriyor, sonra arkasn aramyordu. Kardei Boris'e de yard m ediyordu . O zamanlar ayda 3200 leva kazanyordu . Ama bunun drtte biri eve gi riyordu . nk pei n para ekip a rkadalarna bor veriyordu. Bize kalan paray da kitaba ve yemee harcyorduk.

- En ok okuduunuz yazarlar hangileriydi o zamanlar? - Bulgarlardan, Peyo Yayorov, Smirnenski, Karaslavov, E.

Stanev, S. Minkov. Ruslardan Lermontov. Pukin, Dostoyevski , M. Gorki. L. Tolstoy, A. Tolstoy, M. olohov, Mayakovski . Avrupa l yazarla rdan Goethe. Sch i l ler, Byron, Materl inck, Strin'dberg, bsen vb., en ok okuduumuz yazarlar arasndayd . Vaptsarov fabrikada iten vakit bulduu zaman larda kitre l al malar yapyordu. Amatr bir tiyatro toplu luu kurmutu. Bu dnemde, Bulgaristan'da i l k ii piyesi say l a n bir piyes yazd . Bu piyesin kahramanlar ii lerd i . Asl nda bu yapt otobiyografik say labi l ir. Oyundaki mhendis gen bir heykeltrat r. Bu mhendis Vaptsarov'un kii l i ine ok benzer. Gen mhendis de uyumlu bir toplum iin sava r. Tpk Vaptsarov gibi gerekirse h ayat n davas iin feda edecektir.

- Bildiimize gre ok gemeden Sofya'ya g etmek zorunda kaldnz.

- Evet. Birka ay sonra N ikola'y iten att lar. Biz de Sofya'ya g itmek zorunda ka ld k . O dnemde Bulgaristan'da isizl i k ok youndu. Sofya'da i bulabileceimi sanyordum. E l imizde biraz para vard . abucak tkendi. Kk ocuumuz hastaland . Oc gn iinde ld. Onu gmmeye paramz yetmiyordu. Ressam Boris Angeluev yard m etti. B ir tabut ald . N ikola fabrikadan fabrikaya i a ryordu. Baz a rkadalar teknisyen arayan fabri ka lar n adlar n veriyorl rd . Gittii yerden ik i gn sonra gel , deniyordu . Bu arada soruturma yap l yordu . Komnist olduu i in hi b ir ie a lmyorlard .

156

1 936 Mays' n n sonunda geldik Sofya'ya . Bu kente gelmemiz bir bakma onun iin yararl o lmutu. Burada yazarla r, sanat lar evresine gird i . lerici-devrimci yazarlarl a a rkadal onu etki ledi . N ikola seve isteye i i r yazmaya koyu ldu . Bunlar yen i tarzda ii rl erdi. Vatan, afak Skyor, Gorki i i rleri gibi .

O sr_a arda demiryol larna makin ist-atei o lara k g irdi . Bu ok ar bir iti. Ancak paramz olmadndan bu ii kabul lend ik . Gnde 1 0-12 saat kmr tayordu . Ksa zamanda hastaland . ok zayflad . Kan kusmaya balad . Bu ii bra kmak zorunda kald . O sra larda ben de iimden at ld m.

- Bu kadar zor koullar altnda iir yazmaya nasl vakit bulabiliyordu?

- Serbest bulduu her zamann i ir yazarak deerlendirird i . Genel l i kle geceleri ge vakitlere kadar mutfaktak i kk masada alrd . nk evimiz kkt. Tarih i i rinde bunu gze l an latr. Geceleri uyandm zaman onu hep al rken bul u rdum. ok iyi hat rl yorum sabahlar ok zor ka lkard. Hep uyumak isterdi . Ancak her sabah 6'da kalkard k . 1 937'de ik i edebiyat yarmasn kazand . Bu ona mora l verd i . Bu sra larda Sava, Atei i i rlerini yazd . Ateide d u rumunu ok gze l an latr.

- O sJfalardaki gnlk yaamnzdan sz eder misiniz? - ok eitl i insan larla a rkada l k kurmutuk. Yazarlar.

ressamlar, ii ler, teknisyenler. renci ler. komular. Akamlar dostlar bize gel i r ya da biz onlara g iderdik . N ikola lokanta lara gitmeyi ok severdi . Bu onun yeme imeyi sevmesinden dei l . dostlarla bir arada olmay sevmesindendi . Belki imdi gln gelecek ama, bir l ikte lokantaya gittiimiz zamanlar yaln z bir kfte, kahveye g itti imizde de bir kahve sylerdik . Tabi i paraszl ktan . Fotorafla ra bakarsanz Vaptsarov'u hep ayn takm elbiseyle . grrsnz. 6 y l ayn e lbiseyle dolat . Yal n z

gmleklerini deit irird i . Y l larca tavan aralar nda yaadk . E n son oturduumuz ik i gz e v bizim iin saray gibiydi. H i b ir k l t r olayn ka rmazdk . En ucuz bi letten a l p srekli sinemaya. serg i lere giderd ik .

(Bu srada Vaptasarov'un yakn arkada yazar van Martinov yanmza geliyor. Boyka Vaptsarova Martinov'un Vaptsa-

157

rov'un yaratc/ stne ilgin bilgiler verebileceini sylyor.) VAN MARTNOV - 1 940 y l lar Bulgar edebiyat iin ok

nemlidir. 1 923 anti-faist ayaklanmasndan sonra partimiz da lan yelerini toparlamaya balad ve 2. Dnya Sava banda birka edebiyat gazetemiz al maya balamt bi le . . . O zaman nde gelen yazarlar arasnda H. Radevski , N. H relkov. Z. Stoyanov, M. Grubilevaya vard . O dnemde devrimci Bulgar iirinin zirvesinde Vaptsarov yer a l yordu. Kendisi Yavorov' dan esinlenmesine karn . proleter devrimci r Smirnenski'nin geleneinde gel itirdi . Vaptsarov Bir Kr ve Y n lar i irlerinde ynlara olan inancn an latr. Vaptsarov neden byk ai rdi? Smirnenski ii snfn n ar koul larn . bu s n f n emellerini yanstt . Proletaryann di leklerini en geni anlamda i irleti rdi . Vaptsarov ise ayn konular snf-parti i l ikisi acsndan ele a ld . Bundan dolay da daha yksek bir aamada yer a ld . Btn bunlar insanl n genel sorun laryla bi rletirince Vaptsarov'un Bulgar i irine getirdii daha iyi anla l r.

Bicim acsndan Vaptsarov yeni l ikiydi . Geo Mi lev ve Mayakovski'den etki lendi . Bulgar i irine bicimde yeni l i k ler getirdi. Serbest nazmla yazd i irlerinde ic ritm. i uyum bel i rgindir. Mzik ok egemendir. (van Martinov'a verdii bu ksa bilgiden dolay teekkr ediyoruz.)

- Sayn Vaptsarova, size en ok sorulan sorulardan birisi de einizle son grmeniz olmal. Vaptsarov'/a son grmenizi bir kez daha anlatr msnz?

- 23 Temmuz 1 942'de, yani Nikola Vaptsarov'un kuruna dizi ldii gn kendisiyle kez grtm. Duruma salonunda Vaptsarov'un annesi ve ben vardk . 19 Temmuz 1 942'de duruma sona erdi . Mahkeme kararnn ne zaman okunaca bel l i de i ldi . 23 Temmuz sabah Vaptsarov'un annesiyle birl i kte askeri kulbn nndeki bahedeydik . Saat 1 1 .00'e doru bir kad n geldi . Mah kumlarn duruma sa,lonuna gtrldklerini syledi . Hemen oraya gittik. Btn semt abluka a ltndayd . Salona mahkumlarn en yaknlarnn b rak laca n sylediler. Herkes yerini a ld . Kara r okundu. 12 kii lme mahkum olmutu. Tabii a ra larnda Vaptsarov da vard. Biz on.lora doru yaklamak istedi k, ama izin vermedi ler. Mahkeme bakanna rica ettim. l kin

158

raz olmad , her ey bitmit ir dedi. Sonunda raz ettik. 3 dakika grt k kocamla. Vaptsqrov srekl i bizden zr d i l iyordu . Bizi belaya soktuunu sylyordu . O zamanlar yasa gere ince komn ist mahkumlar h kmete ya rm mi lyon leva borlanyorlard . Bu yasa komn istlerin a krabalar n y ldrmak i indi . Nikola zel l ik le biz i bor alt na soktuu iin de zr d i l iyordu . Kaynanam resmi makamlara bavuraca n syled i . Fakat Vaptsarov byle bir ey yapmayn, nas l o lsa bizi ld recekler dedi . . . Onlar kamyonete bindirdi ler. Mah keme karar 24 saat iin.?e uygulanaca kt . Bu kararn mhletin in uzat lmas iin eitli yerlere bavurduk . Kimse bizi kabul etmedi . leden sonra bir grmeye daha hakkmz olduunu syledi ler. Hapisaneye gittik. lme mahkum edi lenler ayr odadayd . Askerler bekl iyordu. Bizi zel b i r duruma odasna gt rd ler. ki tarafta tel rgler vard . Nikola ben i grnce, Dou cephesinden ne haber var? diye sordu . Bu a rada bono bir ey vermek istiyordu. El ini uzatt. Anlayamadm . 5 dakika grtk. Ayrl mamz syledi ler. Biz kapda bekleiyorduk. B ir a ra on lar . yine grdk. Vaptsarov e l imi s kt, bu s rada e_l ime b i r ey b rakt . Dar k nca baktm . Bu bir kt parasyd ve o gn yazd o iki n l i i r y e r a l yordu. Burada b i r noktay ak l a kavuturmak isterim. Saat 1 1 .00'de M laden lssayev'e verdii defterde Kavga

amansz ve etin diye balayan i i rin i l k ktas vard . Bana verdii bu ktta ise ayn i ir in ik inci ktas da yer a l yordu . iirin a lt nda saat 14.00 yazyordu. Yani i i rin ik inci tasn 1 1 .00 i le 1 4.00 a rasnda yazm o lmal .

Bu a rada Bakanlar Kuru lu 'na bavurduk. Kimse yoktu . Sonra an lad k . Bizi grl.ince a rka kapdan g irmiler kuru l odasna. Akam oluyordu . Bir cip grdk . inde nl faist polis efi Geev ve bir papaz vard . Artk idam kararn n yerine geti ri lece in i an lamtk. Hava kara rmaya balamt . Yedeksubay at pol igonuna gidin idamlar orada olacak dedi ler. Oraya g ittik . Hepimiz ok ktydk . Kad n lar ayakst bir oturum yapt k , kara r verdik . Dmana gzyamz gstermeyecektik. 3 kii setik ieri g ir ip durumu renmeleri i in . Geev bizi grd . Ba rmaya balad . Ancak b ir baka faist Brak gelsinler. kanl dn grsnler! ded i . Bununla kuruna diz i lmeden az nce n i -

159

khlanan Anten Popov'u kastediyordu. Kamyonet geldi . Ben Vaptsarov'un yanna g ittim. Srekl i beni yattrmaya al yordu. Bu a rada zr di l iyordu . Hayat m nas) d zenleyeceimi sordu. nk iimden atacaklarn b i l iyord u . N ikola bana mimarl k okumamn daha iy i olaca n syledi . Zaferden sonra Albay Radoynov'un (2) adn tayan bir ocuk yuvas yapmam istedi . Ama ben onun istein i gerekletiremedim. nk mimarl k okuyamadm. Konumamz normal o lmuyordu . Bir ik i sz syleyip duruyordum. Bu arada n ikh treninin bitmekte olduunu gryordum. Ancak papaz. iftin b irka dakika daha bir l i kte olabi lmeleri iin duay uzattka uzatyor, Geev de papaza ba ryordu. Nikola'ya onun iin ne yapabileceimi sordum. i ir.lerini korumam istedi . Zaferden sonra onlar yaynlatmam rica etti . l k redaktrnn H risto Radevski (') olmasn istedi . (yle de oldu) . Sonra ayr ld k . Son defa sar ld k . Yoldalarna selam syledi. Bizleri b ir c ipe bindird i ler. Sofya'da ind ik. Evinize gidin dedi ler. Akam saat 21 .00'de onlar kuruna dizmiler.

Ertesi sabah Vaptsarov'un annesiyle birl i kte mezarl a gittik. 6 kiinin gmldn rendik. teki lerin de akraba lar gelmeye balad . Hepimiz al yorduk. Orda duran bir a jan srekl i bizi gzetl iyord u . Evimize dndk. leden sonra yine gittik. Bizde lmden sonra mezarl a yiyecek iecek gtr l r. Vaptsarov bana yiyecek getirmeyin, onlar hapisanedeki yoldalarma gtrn demiti . Ben de bu yemeklerin a rasna onun son i ir ini koyuyordum ve hapisaneye u lat ryordum. al malarm rn verd i . Vaptsarov'un bu son i irleri ok yaygn lat . Herkes evime basa l na gel iyordu . i irler ksa zamanda btn Sofya'da yaygnlat .

160

ARN KARDE BORS VAPTSAROV LE BR KONUMA

- Ailenizin yaps stne bilgi verir misiniz? - Anne tarafmz d indar, orta ha l l i b ir a i leden gel ir. B-

ykannemiz Protestan olduu gerekesiyle evden kovul mutu. O dnemde Bansko'da Protestan la r ok glyd . Annemiz Elena Vaptsarova Samokov'daki Amerikan Kolej i 'nde .renim grmt. Burada Evangel ist grleri gel iti. Annemiz renimi s rasnda Bat Avrupa ve Amerikan edebiyatl a ryla tan yor. Okul u bitirdikten sonra retmenl ie bal yor. Ancak evlendikten sonra retmenl i i b rakmak zorunda kal yor . .A:nnemiz ok aydn , b i lg i l i b ir kiiydi. imdi hatrl yorum, k geceelerinde ocak banda bize kitaplardan h ikyeler a ktar r, Hamlet'i an lat r. Shakespeare, Goethe, bsen'den bizim anlayacamz h ikyeler, masa l lar, i i rler okurd u . Sonra lar bizim de etkimizle annemizin grleri deimeye balad . Kendisi _ldnde bir ateist olmutu. Aabeyim sava yolunu tuttuund a annem onun a rkadalarn saklamakta saknca grmemiti. imdi annemiz bt n Bulgaristan'da Elena Nine d iye tan n r. 75 yana kadar kooperatifte al t . S rf genlere rnek olmak iin. 9 Eyl l 'den sonra Evangel istler annemizi kendi lerine 'ekmeye al t lar. Annemiz de onlara Al.lah de i l , ha lk ben imle olsun, demi.

Baba tarafmz anne tamfmza tam kart bi r dncedeydi. Vezfler' in felsefi gr kt le kar g itme id i . Baba tarafmz devrimci, kah raman kii l i k lerle doludur. Babaannemiz de i i rler yazard . Babam ve kardei 1 8 yanda eteci l ie bal yorlar. Makedon Bulgarlarn n kurtuluu hareketine katl yorlar. Doduumuz b)ge corafi o lara k Makedonya adn ta -

Bir Hayat Fabrikas Kuracaz - 11 161

yordu. Ancak bu blgede yaayanlar Bulgar olduklar duygusuyla yaamlard r. Bizler kendimizi her zaman Bulga r olarak duyduk. Gerek Trk, gerek Bulgar. gerekse Yugoslav belgelerinde bu blgede yaayanlara Bulgar denir. 1 878'de Bulgaristan kurtu lduktan sonra Makedonya Osman.l imparatorluuna ba land . Ve burada ba mszl k sava bagsterd i . te babamz da bu savan nc leri ndend i . Sonunda babamz tutuklanyor. Selan ik hapisanesine gnderil iyor. 101 yl hapse mahkum edi l iyor. O dneme i l ikin efsanelemi b ir olay anlat l r. Razlog hapisanesinden mahkumlar karken ha lk toplanm bekleiyor. Kad n lar a l yor. Ama alamayan tek kii babaannemiz. Ve babamza sana bu pranga lar ok yakm. Demirleri vur ki n lasn d iye ba ryor. teki mahkumlar gal