NIET- VERSPANEND

A J de STEUR

3 NIET - VERSPANEND

3.1 ELEKTRISCH LASSEN

3.1.1 Vlamboog lassen

3.1.1.1 Algemeen 3.1.1.2 Las benodigdheden 3.1.1.3 Vlambooglassen

3.1.2 Lasverbindingen 3.1.2.1 Stompe lasverbingen 3.1.2.2 Niet-stompe las verbindingen 3.1.2.3 Lasfouten en correctie 3.1.2.4 Krimp

3.1.3 Elektroden 3.1.4 Benamingen 3.1.5 Lassen in positie 3.1.6 Lasonderzoek 3.1.7 Andere lasprocessen 3.1.8 Veiligheid

3.2 AUTOGEEN LASSEN EN SNIJDEN 3.2.1 Autogeen lassen 3.2.2 Autogeen snijden 3.2.3 Veiligheid

3.3 SOLDEREN

3.4 PLAATWERKEN

3.4.1 Gereedschappen 3.4.2 Bewerkingen

3.5 BIJLAGEN 3.5.1 Engelse benamingen 3.5.2 Voorschriften elektrisch lassen 3.5.3 Voorschriften autogeen lassen

3.1 ELEKTRISCH 3 - 1 LASSEN i s h e t samenvoegen van m e t a l e n w a a r b i j zowel h e t toevoeg- m a t e r i a a l a l s h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l i n gesmo l t en o f d e e g a c h t i g e t oe - s t a n d g e b r a c h t worden d.m.v. warmte, d r u k o f be ide. H e t t o e v o e g m a t e r i a a l z a l i n de r e g e l van ongeveer d e z e l f d e samen- s t e l l i n g z i j n a l s h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l waardoor de v e r b i n d i n g d e z e l f d e s t e r k t e z a l k r i j g e n a l s h e t w e r k s t u k z e l f .

SOLDEREN i s h e t v e r b i n d e n van m e t a l e n w a a r b i j a l l e e n h e t toevoeg- m a t e r i a a l t o t s m e l t e n g e b r a c h t wordt .

De voornaamste l asme thoden kunnen v e r d e e l t worden i n : A. SMELTLASSEN - Vlamlassen

- T h e r m i e t l a s s e n - V lamboog lassen

B. DRUKLASSEN - Smeedlassen - Weers tand lassen - S t i f t l a s s e n

3.1.1 VLAMBOOGLASSEN 3.1.1.1 ALGEMEEN

H i e r b i j w o r d t de benod igde warmte d o o r een e l e k t r i s c h e boog g e l e v e r d d i e t u s s e n een e l e k t r o d e e n h e t w e r k s t u k g e t r o k k e n word t , f i g . 3.1 Deze vlamboog k a n g e t r o k k e n worden t u s s e n een m e t a a l e l e k t r o d e d i e a f - s m e l t en d a a r d o o r t e v e n s toevoeg- m a t e r i a a l i s o f een n i e t - a f s m e l t e n - de w o l f r a m o f k o o l e l e k t r o d e waar- b i j a p a r t t o e v o e g m a t e r i a a l b i j g e - voegd moet worden.

De e l e k t r o d e e n h e t w e r k s t u k worden met een v o e d i n g s b r o n ( l a s t o e - s t e l ) verbonden, n met de p o s i t i e v e e n n met de n e g a t i e v e poo l , wanneer de v lamboog g e t r o k k e n i s z a l deze h e t w e r k s t u k en h e t e i n d e van de e l e k t r o d e a f s m e l t e n m i t s de omstandigheden zo gekozen z i j n d a t de boog b l i j f t bestaan. De t e m p e r a t u u r van de boog i s + 7 0 0 0 ~ ~ . H e t gesmo l t en m a t e r i a a l van de e l e k t r o d e w o r d t n i e t a l l e e n d o o r de z w a a r t e k r a c h t n a a r h e t we rks tuk t o e g e b r a c h t maar andere f a c t o r e n s p e l e n b o v e n d i e n een r o l . H i e r d o o r i s h e t m o g e l i j k om n i e t a l l e e n h o r i z o n t a a l , maar ook v e r t i k a a l o f z e l f s boven h e t h o o f d t e l a s s e n ! ( L e t op aangepas te e l e k t r o d e )

De meest g e b r u i k t e methoden van v l amboog lassen z i j n : - Vlambooglassen (met a f s m e l t e n d e m e t a a l e l e k t r o d e ) - Vlambooglassen (met n i e t - a f s m e l t e n d e w o l f r a m e l e k t r o d e ) - NIG l a s s e n (P le ta l I n e r t Gas) - NAG l a s s e n (P le ta l A c t i v e as) I n h e t algemeen moeten de we rks tukken v o o r b e w e r k t worden om een goede v e r b i n d i n g t e kunnen maken. ( z i e blz.3.16)

Hoewel de benamingen van b e d r i j f t o t b e d r i j f kunnen v e r s c h i l l e n , v e r d i e n t h e t a a n b e v e l i n g om ze z o v e e l m o g e l i j k t e s t a n d a r i s e r e n . LET OP! De l a s t o e s t e l l e n aan b o o r d moeten aangepas t z i j n ; v o o r de w e t t e l i j k e b e p a l i n g e n z i e b i j l a g e l!

LASCIRCUIT

handwiel om stroom in te werkstukk lem elekt rodenhouder.

P r---- hoofdschakelaar elektrode. 7 lastrafo I

l as ta fe l . -

L /' . .' .. ,//,y/ /'// ,I'/' /' /' /' /-' /," / //,'/

3.1 01 -2 LASBENODIGDHEDEN

I n f i g . 3.2 i s e e n l a s c i r c u i t g e g e v e n met d e meest g e b r u i k t e b e n a - m i n g e n . De meest v o o r k o m e n d e l a s t o e s t e l l e n z i j n : - l a s t r a n s f o r m a t o r - g e l i j k r i c h t e r s - o m v o r m e r s e n a g g r e g a t e n H o e w e l d e o u t p u t v a n h e t l a s t o e s t e l z o w e l w i s s e l - a l s g e i i j k s t r o o m mag z i j n z a l e e n g e l i j k s t r o o m t o e s t e l e e n c o n s t a n t e r e b o o g a f g e v e n e n d u s e e n g e l i j k m a t i g e r l as .

Oe f u n c t i e v a n e e n l a s t o e s t e l m o e t i n d e I e p l a a t s z i j n : - Ce s p a n n i n g v a n 2 2 0 / 3 8 0 V t e r u g b r e n g e n n a a r 2 7 0 V . T De s t r o o m s t e r k t e ( t r a p l o o s ) k u n n e n v e r h o g e n o f v e r l a g e n . W a n n e e r h e t n i e t m o g e l i j k i s om met k o r t e k a b e l s t e w e r k e n , m o e t men r e k e n i n g h o u d e n met h e t v e r l i e s i n d e k a b e l s e n w a n n e e r d e " a a r d e v met e e n i j z e r e n s t a a f v e r l e n g d w o r d t , m o e t men e r r e k e n i n g mee h o u d e n d a t i j z e r e e n a n d e r S.W. h e e f t e n z a l men e e n v e e l g r o t e r e d o o r s n e d e m o e t e n nemen.

I j staaf 3 De LAST!?ANSFORMATOR w e r k t v o l - I g e n s h e t p r i n c i p e d a t k r a c h t - l i j n e n v a n d e p r i m a i r e z i j d e , k o p e r d r a d e n v a n d e s e c e n d a i r e z i j d e s n i j d e n w a a r d o o r s t r o o m o p g e w e k t w o r d t . De k e r n n e e m t k r a c h t l i j n e n o p w a a r d o o r h e t a a n t a l a m p r e s t e r e g e l e n i s d o o r meer o f m i n d e r k r a c h t - l i j n e n t e l a t e n o p n e m e n .

Met aftakking-.

P R I N C I P E S

enlof smoorspoel ,

Met beweegbare kern ( s h u n t ) .

min.

max.

Met beweegbare spoel ,

max.

min. max.

Het i s ook m o g e l i j k om de s t r o o m s t e r k t e t e r e g e l e n met a f t a k k i n g e n e v e n t u e e l gecombineerd met een smoorspoe l om de f i j n e a f s t e l l i n g p e r g roep t e v e r k r i j g e n . E r z i j n ook t o e s t e l l e n i n de h a n d e l met een beweegbare spoe l , f i g . 3.5 D.

CE STROOM - SPANNIWGSKARAKTEEISTIEK

Voor h e t t o t s t a n d b rengen e n i n s t a n d houden van de e l e k t r i s c h e vlamboog, moeten s t r o o m en spann ing z i c h a u t o m a t i s c h z o d a n i g op e l k a a r i n s t e l l e n d a t r u s t i g l a s s e n m o g e l i j k i s .

O m i n z i c h t t e k r i j g e n i n de e igenschappen van een l a s t r a f o ( v o o r a l ook van de r e a c t i e s op de z i c h t i j d e n s h e t l a s p r o c e s s t e e d s w i j - z i gende omstand igheden) moeten w i j h e t ve rband t u s s e n s t r o o m e n spann ing kennen.

Geqeven: - t r a f o : 70 - 350 A i n g e s t e l d op 250 A - r e g e l b a r e wee rs tand ( S s t anden ) - k a b e l s : A = 50 mm L = 1 5 m

R = 0,00525 XL

Stand 1 De k e t e n i s n i e t g e s l o t e n , e r v l o e i t geen s t r o o m = O A Spann ing = openspann ing = 80V

S tand 2 K o r t s l u i t s t r o o m = 300 A Spann ing = 300.0,00525 = 1,575V

S tand 3 S t room = 250 A Spann ing = 30 V

S tand 4 S t room = 200 A Spann ing = 53 V

S tand 5 St room = 125 A Spann ing = 71.5 V

Gevonden m e e t r e s u l t a t e n u i t z e t t e n i n een g r a f i e k we lke een i n d r u k g e e f t van h e t gehe le gebied. f i g . 3.6

Omdat de weers tand c o n s t a n t gehouden w o r d t t i j d e n s de m e t i n g ( r e g e l w e e r s t a n d , k o r t s l u i t s t r o o m , open s p a n n i n g ) sp reken we van een s t a t i s c h e s t room-spann ing k a r a k t e r i s t i e k .

c o n s t a n t = n i e t v e r a n d e r e n = s t a t i s c h

De boogspann ing i s voo r e l k t y p e e n d i a m e t e r e l e k t r o d e v e r s c h i l l e n d . b!EN 1062 s p r e e k t van een g e n o r m a l i s e e r d e boogspann ing van:

I U = 20 + - v o l t 2 5 I n ons v o o r b e e l d : I U = 2 0 + - = 250 25 20 + 125 = 30 V ( p u n t 3 )

Wanneer we met h e t t o e s t e l op de i n g e s t e l d e waarde van 250 A gaan l a s s e n , w i l d i t n i e t zeggen d a t deze 250 A ook w e r k e l i j k w o r d t af- gegeven. H i j l i g t we l op de kromme maar de p l a a t s w o r d t b e p a a l d d o o r de weers tand i n de k e t e n ( d u s h o o f d z a k e l i j k d o o r de l e n g t e van de vlamboog, boogspann ing) . We z i e n dus d a t t i j d e n s h e t l a s s e n de boog n i e t c o n s t a n t i s , maar g r o t e v a r i a t i e s i n de s t r o o m moeten vermeden worden, z o d a t een s t i j l a f v a l l e n d e k a r a k t e r i s t i e k w e n s e l i j k i s .

Wordt doo r een v e r l e n g i n g van de boog de spann ing b.v. 32 V o l t , dan z a l de s t r oom z i c h i n s t e l l e n op 245 A. B i j een g r o t e k o r t s l u i t s t r o o m z a l de spann ing ongeveer n u l worden. E r z u l l e n doo r de t r a a g h e i d van de machine e c h t e r ove rgangs toes tanden on t s taan . He t ged rag t i j d e n s deze ove rgangs toes tanden i s a l l e e n t e z i e n op een o s c i l l o s c o o p . Men s p r e e k t n u van een dynamische k a r a k t e r i s t i e k .

INSCHAKELDUUR

S t a a t e r b.v. op een l a s t o e s t e l : I D = 40% b i j 300 A dan w i l d i t zeggen: De max. s t r o o m s t e r k t e = 300 amp. b i j een I D van 40% en de t e m p e r a t u u r van h e t t o e s t e l mag dan n i e t hoge r worden dan 60' boven omgev ings tempera tuur n u i s .

I D = l a s t i j d 2 ~ 1 0 0 % Dus; I ~ . lD = I . I D 2 t o t a l e w e r k t i j d 1

3002 . 40 = x2 . 100 x2 = 3600 x = 190

B i j 190A kan deze machine dus c o n s t a n t g e b r u i k t worden! De i n s c h a k e l d u u r s p e e l t v o o r a l een r o l b i j i n t e n s i e f g e b r u i k van een t o e s t e l . B i j een t e k l e i n e d raagba re l a s t r a n s f o r m a t o r kennen we a l l e m a a l h e t v e r s c h i j n s e l van h e t " d o o r s l a a n " van de zeker ingen . De i n s c h a k e l d u u r c.q. c a p a c i t e i t k a n verhoogd worden doo r 2 g e l i j k e t o e s t e l l e n p a r a l l e l t e s c h a k e l e n met d e z e l f d e i n s t e l l i n g .

OPEN SPANNING De "open spann ingw i s de spanning d i e o p t r e e d t i n een keten, a l s deze verbroken i s en deze i s ongeveer 60-85 V. Normaal gesproken i s d i t geen bezwaar, maar aan boord moet b i j l a s s e n i n ges lo ten , v o c h t i g e r u i m t e n een v e i l i g h e i d s o f l a s r e l a i s ge- b r u i k t worden wat de open spann ing z a l v e r l a g e n t o t ca 4 2 V.

Denk b i j h e t g e b r u i k van l ange k a b e l s ook aan h e t gevaar van ver - branden wanneer ze opgero ld op de machine o f z e l f s om de machine b l i j v e n z i t t e n !

De LASPLAATS o f LASCABINE f i g . 3.10 en 3.11

e l e k t r o d e h o u d e r / l a s t a n g g e i s o l e e r d e houder massa / aa rdk lem b ikhamer l a s t a n g s t a a l b o r s t e l e l e k t r o d e houder l a s s c h o r t v e i l i g h e i d s b r i l l ashandschoen l a s k a p

12. l a s g o r d i jn /scherm 13. b r a n d b l u s s e r 14. a f z u i g i n g 15. w e r k s t u k 16. kope ren r o o s t e r 17. l a s t a f e l 18. l a s t r a f o 19. v e r l i c h t i n g 20. k l e m 21. e l e k t r o d e k a s t 22. a-hoogte mal

3.1 .l .3 VLAMBOOGLASSEN MET AFSMELTENDE ELEKTRODE

Voorwaarde voo r h e t o n t s t a a n van een goed sme l t bad z i j n : - j u i s t e l e n g t e van de boog - goed v o l g e n van de s l a k ( v a s t e hand, j u i s t e v o o r t l o o p s n e l h e i d ,

j u i s t e s t r o o m i n s t e l l i n g en e l e k t r o d e s tand ) . - onbeschadigde e n d roge t o e s t a n d van de e l e k t r o d e - b e k l e d i n g moet c e n t r i s c h om de me taa ld raad z i t t e n

Het gesmo l t en e n samenvloe iende m a t e r i a a l van we rks tuk en e l e k t r o d e v o r m t h e t smeltbad. De d i e p t e t o t waar h e t we rks tuk s m e l t noemt men de i n b r a n d i n g s d i e p t e . f i g . 3.12 De eveneens a f sme l t ende b e k l e d i n g van de e l e k t r o d e v o r m t een v l o e i - b a a r l a a g j e e n een gaswolk , wat de overgaande d r u p p e l e n h e t sme l t - bad beschermen t e g e n i n d r i n g e n van z u u r s t o f u i t de l u c h t . I n ge- s t o l d e t o e s t a n d beschermt de s l a k de l a s t e g e n t e s n e l l e a f k o e l i n g .

P robee r de l a s n a d e n zo schoon m o g e l i j k t e houden en v r i j van o l i e , v e t e n r o e s t omdat d i t t i j d e n s h e t l a s s e n g a a t gassen en g a s h o l t e s i n h e t m a t e r i a a l v e r o o r z a a k t . V e r w i j d e r z o v e e l m o g e l i j k oude v e r f - l a g e n voo r e r g e l a s t w o r d t en wees zeer v o o r z i c h t i g met s p e c i a l e c a o t i n g s i n t a n k e n omdat h i e r zee r q i f t i q e gassen v r i j kunnen komen. Wees i n d i t ve rband ook v o o r z i c h t i g met h e t w e g s l i j p e n van c o a t i n g s , ook h e t f i j n e s t o f kan zee r s c h a d e l i j k v o o r de gezondhe id z i j n !

H e t STARTEN De b e s t e m a n i e r om een e l e k t r o d e t e s t a r t e n i s om hem aan t e s t r i j k e n z o a l s b i j een l u c i f e r . Op deze ma- n i e r z a l h i j n i e t zo g e m a k k e l i j k v a s t v r i e z e n wa t v o o r a l b i j de b a s i s c h e e l e k t r o d e s n e l z a l gebeuren. Omdat e e n e l e k t r o d e k e l k v o r m i g opbrand , i s h e t b i j een r e e d s g e b r u i k t e e l e k t r o d e aan t e b e v e l e n h e t r a n d j e b e k l e d i n g e e r s t weg t e b reken .

TOEVOERBEWEGING Omdat de e l e k t r o d e a f s m e l t t i j d e n s h e t l a s s e n , z a l deze met e e n s n e l h e i d ge- l i j k aan de a f s m e l t s n e l h e i d moeten worden aangevoerd ( b i j een g e l i j k - b l i j v e n d e b o o g l e n g t e ) .

VOORTLOOPSNELHEID 3 - 1 2 De c o r r e c t e hoek van de e l e k t r o d e i n de r i c h t i n g van de v o o r t l o o p - beweg ing i s 70-80. Deze i s bekend a l s de ELEKTRODE HOEK. De d i k t e van de l a s d i e n e e r g e s m o l t e n word t , w o r d t h o o f d z a k e l i j k b e p a a l d doo r de e l e k t r o d e hoek met v o o r t l o o p s n e l h e i d . Te hoge s n e l - h e i d g e e f t een t e dunne l a s d i e bovend ien s l e c h t i n g e b r a n d i s . Te langzame s n e l h e i d g e e f t een d i k k e gesmoorde l a s .

STOPPEK-AANHECHTEW Wanneer een l a s n i e t v e r l e n g t h o e f t t e worden, moet h i j op de c o r r e c t e man ie r a f g e b r o k e n worden zonder d a t e r op h e t e i n d een k r a t e r o v e r b l i j f t . Om deze k r a t e r t o c h g e v u l d t e k r i j g e n , w o r d t de e l e k t r o d e op h e t e i n d a.h.w. tegenwaards g e r i c h t om de k r a t e r t e v u l l e n .

stoppen 14

D i t i s een heen en weer gaande beweg ing van de e l e k t r o d e om z o v e e l m o g e l i j k m a t e r i a a l , p e r k e e r l a s s e n , nee r t e smel ten. He t kan ge- s c h i e d e n b i j h e t maken van d i k k e l a s s e n onder de hand o f b i j h e t o p l a s s e n van g r o t e r e oppe rv l akken . I n h e t algemeen moet de beweging r e g e l m a t i g z i j n en mogen e r geen " a c h t j e s " on t s taan .

A l s een e l e k t r o d e a a n g e s l o t e n moet worden aan een l a s , moet e r onge- v e e r . 6 mm na de k r a t e r g e s t a r t worden, waarna de e l e k t r o d e t e r u g bewogen w o r d t om deze weer e e r s t t e v u l l e n . He t d i r e k t a a n s l u i t e n ve r - e i s t e r g v e e l e r v a r i n g omdat de d i k t e op h e t e i n d e v e r l o o p t .

ZWAAIEN

starten 15

De b e s t e m a n i e r v a n z w a a i e n i s h i e r - n a a s t a a n g e g e v e n . Omdat d e z w a a i - b e w e g i n g a.h.w. e e n l a s s e n o v e r d e v o o r g a a n d e l a a g h e e n i s , mag d e b r e e d t e w a a r o v e r h e t k a n g e s c h i e d e n n i e t t e g r o o t z i j n , 3 4 k e e r d e e l e k t r o d e d i k t e ( l e t o p = d r a a d d i k t e ) . I zwaaien 16 W o r d t h i j b r e d e r u i t g e v o e r d , d a n i s d e s l a k a l t e v e e l a f g e k o e l d e n z a l n i e t meer c o r r e c t v l o e i b a a r w o r d e n .

STAND V A N D E E L E K T R O D E De e l e k t r o d e s t a n d , i s d e s t a n d t.o.v. d e w e r k s t u k p l a t e n o f n a a d - v o r m e n e n i s m e e s t a l i n h e t v e r t i k a l e v l a k d w a r s o p d e v o o r t l o o p - r i c h t i n g g e g e v e n . W a n n e e r m e e r d e r e l a g e n i n b.v. e e n h o e k l a s g e l e g d m o e t e n w o r d e n , d a n z a l e r b i j e l k e l a a g e e n a n d e r e e l e k t r o d e s t a n d n o d i g z i j n , t e r w i j l d e e l e k t r o d e h o e k t .o.v. d e v o o r t l o o p r i c h t i n g i n p r i n c i p e g e l i j k k a n b l i j v e n .

oplassen van lagen 17

W a n n e e r e e n o p p e r v l a k t e o p g e l a s t w o r d t , i s h e t m o g e l i j k s n o e r e n t e t r e k k e n d i e e l k a a r v o o r o n g e v e e r 1/3 d e e l o v e r l a p p e n . B i j e l k e 2 e e n v o l g e n d e l a a g z a l d e e l e k t r o d e s t a n d o n g e v e e r 70' z i j n . Vaak d e l a s e e r s t z o r g v u l d i g s c h o o n v o o r e r weer e e n n i e u w e l a a g a a n g e b r a c h t w o r d t ! f i g . 3. 1 7 C D e z e l a s m e t h o d e w o r d t o o k wel " v e r k a n t l a s s e n " genoemd. E e n v o o r d e e l i s d a t e l k e n i e u w e l a a g , d e v o r i g e a l s h e t ware z a l . u i t g l o e i e n w a a r d o o r e e n h o m o g e n e l a a g o n t s t a a t .

E l e k t r o d e s moeten i n p r i n c i p e zo goed m o g e l i j k g e h e e l g e b r u i k t worden. Met h e t ingek lemde g e d e e l t e mee ongeveer t o t 40 mm, P robee r ook k o r t e s t u k k e n t e ge- b r u i k e n , h ie rmee k a n men b o v e n d i e n goed oe fenen i n h e t " a a n s l u i t e n " van een e l e k - t r o d e . Te k o r t opbranden van de e l e k t r o d e maakt de houder kapo t , t e r w i j l b o v e n d i e n de kop t e g e n h e t we rks tuk aan z a l komen en een s l e c h t e l a s z a l h e t g e v o l g z i j n ,

He t l a s s e n van a f s m e l t e n d e e l e k t r o d e s v e r e i s t een b e h o o r l i j k e oe fe - n i n g omdat e r z o v e e l v e r s c h i l l e n d e f a c - t o r e n een r o l spe len , pas wanneer de v e r -

? s c h i l l e n d e bewegingen a l s v o o r t l o o p s n e l - he i d , toevoerbeweg ing , b o o g l e n g t e en zwaaien a.h.we i n s t i n k t i e f gesch ieden , z a l een mooie r e g e l m a t i g e l a s o n t s t a a n

3.1.2 LASVERBINDINGEN De t e v e r b i n d e n d e l e n moeten e e r s t op maat gemaakt worden en b i j we rks tukken met een " d o o r l a s s i n g l ' moet boven een bepaa lde p l a a t d i k t e een a f s c h u i n i n g aangeb rach t worden. Schaven e n au togeen s n i j d e n z i j n de meest t o e g e p a s t e methoden w a a r b i j men b i j h e t au togeen s n i j d e n de snede z o r g v u l d i g schoon moet maken om o x i d e i n s l u i t i n g t e voor - komen.

I n de p r a k t i j k moeten a l l e we rks tukken b i j h e t samenbouwen e e r s t i n e l k a a r worden gehecht. Omdat de h e c h t l a s een d e e l i s van de l a s moet deze op de j u i s t e w i j z e u i t g e v o e r d worden om l a t e r geen s l e c h t e p l a a t s e n i n de l a s t e geven.

Hechten d o e t men i n p r i n c i p e I met een dunne g e m a k k e l i j k s t a r t e n d e e l e k t r o d e e n z o v e e l m o g e l i j k op de kopse k a n t e n met een zo hoog m o g e l i j k e ampdres. P robee r t e v e r m i j d e n d a t een h e c h t op de p l a a t s komt waar j e moet s t a r t e n om een f o u t b e g i n t e voorkomen.

Met o n d e r s c h e i d t t u s s e n twee hoo fdg roepen van l a s v e r b i n d i n g e n : - Stompe l a s v e r b i n d i n g e n - Nie t -s tompe l a s v e r b i n d i n g e n

3.1.2.1 STOMPE LASVERBINDINGEN

Onder een stompe l a s v e r b i n d i n g v e r s t a a t men een l a s v e r b i n d i n g w a a r i n t u s s e n de verbonden d e l e n geen s p l e e t voorkomt , o n v e r s c h i l l i g onde r we l ke hoek de b e i d e d e l e n t e n op- z i c h t e van e l k a a r worden g e p l a a t s t . De l a s s e n we lke b i j we rks tukken d i e i n e l k a a r s v e r l e n g d e l i g g e n voorkomen, z i j n a l t i j d stompe l a s - v e r b i n d i n g e n . I n h e t algemeen w o r d t een l a s v e r b i n d i n g aangegeven met de l e t t e r we lke gevormd k a n worden i n h e t n e e r g e s m o l t e n mate- r i a a l , Welke naadvorm men z a l

- )& - STOMP 2 0

k i e z e n h a n g t a f , van de p l a a t d i k t e e n de b e r e i k b a a r h e i d van de p l a a t om hem v a n a f n o f twee k a n t e n t e kunnen lassen . Bovend ien i s h e t soms m o g e l i j k om h e t w e r k s t u k i n een bepaa lde s t a n d nee r t e leggen , waardoor de g e m a k k e l i j k e m a n i e r " i n h e t g o o t j e " o f "onder de hand" b e r e i k b a a r word t .

SYMBOLEN VOOR L A S N A A D V O R M E N

hoeklas

dubbele U of I

h a l v e V r

h a l v e U P

buiten hoek b 2 2

T-N A AD I n h o r i z o n t a l e s t a n d w o r d t de open 1 T-naad t o e g e p a s t i n p l a a t d i k t e n van I 2-3 mm. Voor p l a a t d i k t e n k l e i n e r dan 2 mm i s de kans op doo rb randen t e g r o o t , t e r w i dan 3 mm i n d o o r l a s s i n g

. j 1 b i j p l a a t d i k t e n g r o t e r h o r i z o n t a l e s t a n d geen v e r k r e g e n wordt .

I-NAAD Deze man ie r van l a s s e n w o r d t toege- l' p a s t t o t een p l a a t d i k t e van c a 5 mm a l s de p l a a t vana f twee k a n t e n t e b e r e i k e n i s . Men d i e n t e r o p t e l e t t e n d a t de naad d o o r h e t l a s s e n van de I e l a a g d i c h t g a a t k r i m p e n en h i j z a l dus vo ldoende gehech t moeten

maakt worden en moet een hoge s t r o o m s t e r k t e gekozen worden om een

worden. Voor h e t l a s s e n van de 2e

goede i n b r a n d i n g t e k r i j g e n .

I 2 4

V-NAAD

l a a g moet de naad goed schoonge-

Om t e zorgen d a t de scherpe I k a n t e n b i j h e t l a s s e n van de d o o r l a s s i n g n i e t t e s n e l wegv loe i - en en e r een g a t o n t s t a a t i s h e t

t e r deze scherpe k a n t e n i e t s weg s l i j p e n . De d o o r l a s s i n g w o r d t i n

, i n c i p e met de s t e r k e r e BASISCHE

zeer g r o o t kunnen worden. De s t r o o m s t e r k t e w o r d t l a a g gekozen en de e l e k t r o d e p u n t moet zo d i e p m o g e l i j k i n de naad g e b r a c h t worden met een k o r t e vlamboog.

ELEKTRODE g e l a s t omdat de k r a c h t e n

Om t e zorgen d a t de d o o r l a s s i n g r e g e l m a t i g z a l z i j n , i s h e t b e t e r een V-vormige beweging n a a r beneden t e maken waardoor h e t sme l t bad goed b e h e e r s t k a n worden en waardoor deze l a a g v l a k o f z e l f s i e t s h o l komt t e l i g g e n .

V 2 5 op de l a s door de k r impspann ingen

De s l a k moet zeer goed weggehaald worden! De v u l l a g e n kunnen h e t b e s t e met een g r o t e r e d i a m e t e r RUTIEL e l e k t r o d e gemaakt worden met een i e t s hoge s t r o o m s t e r k t e om een goede i n b r a n d i n g t e k r i j g e n . E r worden n e t z o v e e l v u l l a g e n g e l e g d t o t de naad n e t n i e t v o l i s en de r a n d e n a l s r i c h t l i j n voo r de s l u i t l a a g g e b r u i k t kunnen worden.

De s l u i t l a a g t e n s l o t t e , w o r d t met een t r a a g s t o l l e n d e R U T I E L e l e k t r o d e gemaakt waardoor een g l a d u i t e r l i j k o n t s t a a t . Deze s l u i t l a a g moet n e t i e t s b o l b u i t e n h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l u i t s t e k e n . De s l u i t l a a g k a n met een 4 mm e l e k t r o d e g e l a s t worden w a a r b i j e r i e t s met de e l e k - t r o d e gespee ld wordt . H i j kan ook met een 5 mm e l e k t r o d e g e l a s t worden, w a a r b i j h i j gewoon g e t r o k k e n w o r d t ( l e t op, c a p a c i t e i t t oe - s t e l ) . O m t e g r o t e k r i m p v e r v o r m i n g i e t s t e voorkomen w o r d t w e l een v o o r b o c h t gegeven v o o r h e t l a s s e n van de I e laag .

X-NAAD Wanneer de p l a a t d i k t e t e g r o o t word t , moet men overwegen om een X-naad t e k i e z e n , i n de I e p l a a t s omdat h i e r v o o r m inde r m a t e r i a a l n e e r g e s m o l t e n h o e f t t e worden en i n de 2e p l a a t s omdat h i e r b i j m inde r v e r v o r m i n g van h e t w e r k s t u k o n t s t a a t omdat e r " t e g e n g e l a s t " wordt . Een voorwaarde i s n a t u u r l i j k w e l d a t h e t w e r k s t u k omgekeerd moet kunnen worden o f d a t men aan twee z i j d e n b i j h e t w e r k s t u k kan komen. I n de r e g e l z a l men w e i n i g l a s t hebben van doo rzakken van de I e l a a g a l h e e f t men weer w e l met k r i m p t e maken waardoor h e t ve r - s t a n d i g i s v o o r de I e l a a g een BASISCHE ELEKTRODE t e k i ezen .

3 - 1 9 Om een goede d o o r l a s s i n g e n b e r e i k b a a r h e i d vanaf twee k a n t e n t e hebben, moet een v o o r o p e n i n g van t e n m i n s t e 3 mm aangehouden worden. Wanneer deze d o o r l a s s i n g n i e t vo l doende i s , moet de o n d e r z i j d e u i t - g e h a k t worden e n dan p a s opgevuld .

De v e r d e r e o p v u l l i n g van de X-naad g e s c h i e d t g e h e e l z o a l s b i j V - naden, met d i e n v e r s t a n d e d a t men z o v e e l m o g e l i j k "om e n omu l a s t .

De K-NAAD Deze w o r d t vaak t o e g e p a s t b i j de d i k k e r e p l a t e n d i e u i t de z i j ge- l a s t moeten worden o f b i j de d i k k e p l a a t l o o d r e c h t op e l k a a r w a a r b i j maa r ,een p l a a t b e w e r k t i s . I n h e t algemeen g a a t de d o o r l a s s i n g b e t e r a l s men op de n i e t voo rbewerk te p l a a t e e r s t een p a a r r u p s e n t r e k t . De s l u i t l a g e n worden v e r k a n t g e l a s t om een moo i v l o e i e n d g e h e e l t e k r i j g e n en h i e r d o o r w o r d t de l a s a.h.w. u i t g e g l o e i d .

3.1 -2.2 NIET-STOMPE LASVERBINDINGEN

De HOEKLAS k a n l i g g e n d e e n s t a a n d u i t g e v o e r d worden. I n h e t algemeen z a l de l i g g e n d e h o e k l a s de m i n s t e p rob lemen geven. De s taande ve r - e i s t meer e r v a r i n g e n h i j z a l aan de v o l g e n d e ~ e i s e n moeten v o l d o e n :

45' l i g g e n - De l a s h o o g t e moet de j u i s t e a-hoogte

hebben. - De i n b r a n d i n g i n de hoek moet goed

z i j n e n mag geen i n k a r t e l i n g hebben. I n h e t algemeen k a n deze l a s goed gemaakt worden met een t r a a g s t o l l e n d e r u t i e l e l e k t r o d e w a a r b i j s l e p e n d g e l a s t kan worden e n w a a r b i j een f r a a i g l a d u i t e r - l i j k o n t s t a a t . Moet e r een d i k k e r e l a s gemaakt worden d a t met s l e p e n b e r e i k t kan worden, dan moet deze h o e k l a s opgebouwd worden u i t 3 l a g e n w a a r b i j eveneens een t r a a g s t o l l e n d e r u t i e l e l e k t r o d e g e b r u i k t kan worden.

1 s t a a n d e hoeklar - De I e l a a g w o r d t s l e p e n d g e l a s t w a a r b i j de e l e k t r o d e hoek v r i j

k l e i n gehouden mag worden waardoor de s l a k goed n a a r a c h t e r e n g e b l a z e n wordt . De e l e k t r o d e s t a n d i s ongeveer midden i n de hoek z o d a t h e t m a t e r i a a l g e l i j k m a t i g o v e r b e i d e p l a t e n v e r d e e l d wordt.

- De 2e l a a g w o r d t met de I e l a a g samengesmolten, w a a r b i j de hoog te p r e c i e s g e l i j k moet z i j n aan de I e laag. De e l e k t r o d e s t a n d i s nu v e e l r e c h t e r en ongeveer 80'.

- De 3e l a a g w o r d t t e n s l o t t e t u s s e n de r e e d s nee rgesmo l t en l a g e n en de opstaande p l a a t g e l e g d w a a r b i j de e l e k t r o d e s t a n d naa r 40' g a a t e n bovend ien w o r d t de s t r o o m s t e r k t e 1 0 Ampere koude r g e z e t om t e v e e l u i t z a k k e n van deze 3e l a a g t e voorkomen.

OVERLAP NAAD Deze man ie r van l a s s e n w o r d t a l l e e n t o e g e p a s t a l s e r a b s o l u u t geen s t e r k t e e i s e n aan h e t m a t e r i a a l g e s t e l d worden. Wanneer e r g r o t e t r e k k r a c h t e n opkomen z a l e r een k o p p e l o n t s t a a n waardoor de p l a t e n inscheuren .

Een v e r b e t e r d e man ie r i s i n f i g . 3.348 gegeven waar de k r a c h t e n i n e l k a a r s v e r l e n g d e l i g g e n .

VOEGLAS en RANDLAS Wordt a l l e e n b i j dunne p l a a t t o e g e p a s t en d i e n t meer v o o r a f d i c h t i n g dan voo r s t e r k t e . Een s t e r k e u i t v o e r i n g on t - s t a a t a l s ze a l l e b e i gecombi-

De SPLEETNAAD en de PROPLAS Deze naadvorm w o r d t a l l e e n t o e g e p a s t wanneer b i j een v e r b i n d i n g van twee we rks tukken op e l k a a r , de omt rek geen g e l e g e n h e i d b i e f t om een l a s van vo ldoende s t e r k t e t e leggen.

I

n e e r d worden b i j h e t z e l f d e

Het w o r d t ook t o e g e p a s t b i j g r o t e ove r l appende p l a a t v l a k k e n waar men n i e t onder k a n komen, maar d i e , wanneer ze rondom g e l a s t z i j n , b o l gaan staan. O m d i t t e voorkomen worden de p l a t e n goed aanged ruk t en w o r d t op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n een p r o p l a s gegeven. O m t e voorkomen d a t een s l a k i n s l u i t i n g o n t s t a a t , moeten deze l a s s e n met een Ra gemaakt worden, o f met een b a s i s c h e e l e k t r o d e .

3 5 werks tuk . 1

OPLASSEN van LAGEN

D i t z a l m e e s t a l h e t g e v a l z i j n b i j h e t o p l a s s e n van s l i j t v a s t e l agen . Zowel voo r nieuwbouw a l s v o o r r e p a r a t i e w e r k i s h e t i n v e l e g e v a l l e n m o g e l i j k om d e l e n d i e aan s t e r k e s l i j t a g e z i j n b l o o t g e s t e l d , p l a a t - s e l i j k van een ha rde o f s l i j t v a s t e l a a g t e v o o r z i e n . Zo kan h e t w e r k s t u k een g r o t e r e l e v e n s d u u r k r i j g e n vanwege z ' n wee rs tand t e g e n s l i j t a g e , h e t g e b r u i k van d u r e s t a a l s o o r t e n b l i j f t b e p e r k t , o f de aanscha f van n ieuwe d u r e o n d e r d e l e n w o r d t u i t g e s t e l d !

He t i s aan t e b e v e l e n om de I e l a a g met een no rma le e l e k t r o d e hoek en een l o o d r e c h t e s t a n d onde r de hand t e v e r l a s s e n . O m h e t gevaar van scheu rvo rm ing b i j h e t l e g g e n van de I e l a a g op een g r o o t koud w e r k s t u k t e voorkomen, w o r d t deze I e l a a g w e l met een PVC e l e k t r o d e g e l a s t . Voorverwarmen kan bovend ien t o e g e p a s t worden om scheu rvo rm ing t e voorkomen; l a a g g e l e g e e r d s t a a l t o t 3 5 0 ' ~ e n v o o r g i e t i j z e r 2 6 0 0 ~ ~ .

De 2e e n vo lgende l a g e n moeten zo g e l a s t worden d a t ze v o o r ongeveer 1/3 d e e l met de voorgaande l a a g samensmelten. De s t a n d van de e l e k - t r o d e i s nu ongeveer 75-8CI0 zoda t de v lamboog i e t s op de voorgaande l a a g g e r i c h t wordt . Op h e t e i n d e moet vo ldoende aandach t geschonken worden aan h e t o p v u l l e n van de k r a t e r ! Maak bovend ien e l k e l a s r u p s z o r g v u l d i g schoon!

Oe BUITENHOEKLAS Deze v e r b i n d i n g komt vaak v o o r b i j we rks tukken d i e n i e t i n w e n d i g t o e g a n k e l i j k z i j n . Oe v o o r o p e n i n g van de naad moet m i n i m a a l 2 mm z i j n om een goede e n r e g e l m a t i g e d o o r l a s s i n g t e k r i j g e n . Ook nu w o r d t de d o o r l a s s i n g weer met de s t e r k e BASISCHE e l e k t r o d e gedaan, w a a r b i j een V-vormige beweg ing gemaakt wordt .

De s l a k moet z o r g v u l d i g v e r w i j d e r d worden en de v u l l a a g w o r d t met een d i k k e r e RUTIEL e l e k t r o d e ge t rokken . Wanneer de v u l l a a g a f i s mag de naad n e t n i e t v o l z i t t e n om een zeke re g e l e i d i n g - v o o r de s l u i t l a a g t e geven. De s l u i t l a a g t e n s l o t t e mag met een d i k k e r e , t r a a g s t o l l e n d e RUTIEL e l e k t r o d e g e l a s t worden i e t s aan de koude k a n t en p r a k t i s c h r e c h t o p waardoor een mooi, g e l i j k - m a t i g en r o n d o p p e r v l a k o n t s t a a t .

I n h e t algemeen z a l men b i j h e t maken van een d o o r l a s s i n g , f o u t e n maken b i j h e t a a n s l u i t e n van een n ieuwe e l e k t r o d e , waardoor een s l a k - i n s l u i t i n g en dus m a t e r i a a l v e r - zwakk ing o n t s t a a t . Wanneer men een a a n s l u i t i n g moet maken, moet de n ieuwe e l e k t r o d e r u i m van t e v o r e n aanges t reken worder waarna men r u s t i g naa r h e t a a n s l u i t - p u n t t o e g a a t en e e r s t a.h.w. goed " i n p r i k t " . Pas daa rna g a a t men verde1

vul laag

met de V-vormige beweging.

G e e f t deze man ie r van a a n s l u i t e n m o e i l i j k h e d e n vanwege de l a s d i k t e o f g l e u f b r e e d t e , dan moet met de s l i j p t o l een "zoekrand je l l i n g e s l e - pen worden waardoor een v e e l g e l e i d e l i j k e r overgang van h e t r e e d s nee rgesmo l t en m a t e r i a a l o n t s t a a t , Bovend ien o n t s t a a t een b e t e r e voor - ve rwarming zoda t de e l e k t r o d e goed aan h e t b randen i s a l s h e t e i n d e van de r e e d s ge legde l a s b e r e i k t wordt .

Hoeklassen worden i n v e r s c h i l l e n d e d i k t e n u i t gevoerd , w a a r b i j de d i k t e wordt aangegeven met de z.g. ua-hoogtew. D i t i s de l a s d i k t e gemeten a l s de l o o d l i j n v a n u i t de w o r t e l l i j n op h e t v l a k van de l a s n e e r g e l a t e n wordt.

E r b e s t a a t verband tussen deze l'a-hoogte" en de d i k t e van de p l a a t en de g e b r u i k t e e l e k t r o d e .

B i j een gegeven p l a a t d i k t e : a = 0,6 x d i k t e D i t g e l d t a l s de l a s aan twee z i j d e n ge legd wordt.

B i j een gegeven e l e k t r o d e d iameter word t b i j normaal lassen; wat w i l zeggen d a t e r een l e n g t e van 2 250 mm meegelast wordt, de a-hoogte g e l i j k aan de e l e k t r o d e d iameter . D i t g e l d t n i e t voor de z.g. Con tac t o f hoogrendement e lek t roden .

I n h e t algemeen kan men n o o i t hoger gaan d a t een a-hoogte van 5 mm p e r k e e r l a s s e n omdat dan h e t smel tbad n i e t meer i n de hand t e houden i s . Moet e r t o c h een d i k k e r e l a s neergesmol ten worden, dan moet men overgaan op een "opgebouwdeu las .

3.1.2.3 LASFOUTEN en C O R R E C T I E

Het maken van een goede l a s i s a f h a n k e l i j k van: - de s t r o o m s t e r k t e - de boog lengte - s tand van de e l e k t r o d e - v o o r t l o o p s n e l h e i d van de e l e k t r o d e - h e t m a t e r i a a l en de naad d i e g e l a s t moeten worden

3 - 25 Wanneer de l a s en z ' n omgeving ge inspek tee rd worden, zouden de volgende f o u t e n o f onvolkomenheden o n t d e k t kunnen worden: f i g . 3.41

1. Spet te rs . Kunnen voorkomen b i j een t e hoge s t r o o m s t e r k t e o f t e g r o t e boog lengte waardoor de e l e k t r o d e gaat sproeien.

2. Scheuren. Kunnen voorkomen door t e s n e l l e a f k o e l i n g o f door ver- keerde voorbewerk ing van h e t m a t e r i a a l

3. I n b r a n d i n g door t e hoge s t r o o m s t e r k t e o f verkeerde e l e k t r o d e stand.

4. S l a k i n s l u i t i n g door f o u t e a a n s l u i t i n g , verkeerde e l e k t r o d e s t a n d o f n i e t goed schoonmaken van de voorgaande l a s

5. O n g e l i j k e l a s b r e e d t e l oor on rege lma t ige v o o r t l o o p s n e l h e i d . 6. O n g e l i j k e vorm door on rege lma t ige beweging. 7. A a n s l u i t f o u t ( h o l t e o f b u l t ) . 8. K r a t e r door verkeerde stop. 9. Vervorming door kr imp, p robe ren t e voorkomen met voorbocht t e

geven en s p e c i a l e l asvo lgo rde . 10. K l o n t e r s m a t e r i a a l , v o o r a l b i j de d o o r l a s s i n g door t e hoge

s t rooms te rk te .

11. Vervorming door hoeklas. 12. Vervorming door V-naad.

ONVOLDOENDE INBRANDING b i j b.v. een d o o r l a s s i n g van een V-naad kan v e r o o r z a a k t z i j n door : - Verkeerde e l e k t r o d e s t a n d d o o r deze t e v e e l op n k a n t van de

g r o e f t e r i c h t e n , waardoor s l e c h t s n p l a a t goed i n g e b r a n d i s , D i t k a n voorkomen worden d o o r de e l e k t r o d e een V-vormige beweging t e 9even.V

- Open ing o f a f s c h u i v i n g i s n i e t c o r r e c t u i t g e v o e r d waardoor de e l e k t r o d e n i e t d i e p genoeg i n de g l e u f kan komen,WZ

- De e l e k t r o d e hoek i n v o o r t l o o p r i c h t i n g i s t e k l e i n waardoor de warmte t e v e e l h o r i z o n t a a l v e r s p r e i d wordt . Deze hoek moet 70 - 8o0 z i j n . X

- Te hoge v o o r t l o o p s n e l h e i d z o r g t e r v o o r d a t e r onvo ldoende t i j d i s om h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l t o t s m e l t e n t e brengen.

- Te d i k k e e l e k t r o d e g e b r u i k t waardoor deze n i e t d i e p genoeg i n h e t m a t e r i a a l kan d o o r d r i n g e n e n e r onvo ldoende i n b r a n d i n g p l a a t s v i nd t .Y

- Amperage s t a a t t e l a a g waardoor onvo ldoende warmte b e s c h i k b a a r i s om h e t m a t e r i a a l t e sme l ten .

- Te g r o t e b o o g l e n q t e waardoor t e v e e l warmte v e r l o r e n g a a t n a a r de omr ingende b u i t e n l u c h t e n e r onvo ldoende b e s c h i k b a a r i s v o o r een goede d o o r l a s s i n g .

TE VEEL INBRANDING D i t k a n voorkomen worden doo r i n de I e p l a a t s nauwkeu r i g de f a b r i e k s - v o o r s c h r i f t e n v o o r de e l e k t r o d e op t e v o l g e n e n i n de 2e p l a a t s doo r de a f s c h u i n i n g van de V-naad n i e t t e s c h e r p e n onder de j u i s t e hoek t e maken.

Wanneer deze t e sche rp i s , i s e r maar w e i n i g m a t e r i a a l om de warmte op t e nemen waardoor h e t m a t e r i a a l onder- u i t z a l zakken. D i t k a n voorkomen worden d o o r de scherpe randen i e t s a f t e s l i j p e n . P robee r een V-vormige beweging t e maken waar- d o o r h e t m a t e r i a a l i n de open ing a.h.w. t i j d k r i j g t om i e t s t e s t o l l e n d o o r d a t de warmte dan meer i n h e t p l a a t m a t e r i a a l g e s t o p t wordt .

INBRANDING e n INKARTELING Deze f o u t e n komen h e t meest v o o r b i j h e t maken van hoek lassen , w a a r b i j we nog o n d e r s c h e i d t kunnen maken t u s s e n l i g g e n d e e n s taande hoek lassen . Voor de l i g g e n d e h o e k l a s kan men h e t b e s t e de ZUQE e l e k t r o d e o f de t r a a g - s t o l l e n d e RUTIEL e l e k t r o d e k i e z e n omdat deze een l a n g z a a m s t o l l e n d bad hebben en d a a r d o o r een v l a k eb ge- li j k m a t i f u i t e r l i j k hebben. De j u i s t e s t r o o m s t e r k t e i s e r g b e l a n g r i j k omdat deze s t r o o m s t e r k t e j u i s t de m o e i l i j k h e d e n g e e f t . Te hoge s t room- s t e r k t e gecombineerd met een s l e c h t e v u l l i n g o f a a n v l o e i n g b i j de p l a t e n z a l m e e s t a l i n k a r t e l i n g geven, f i g . 45 A , t e r w i j l een t e l a g e s t r o o m s t e r k t e en dus t e koude l a s een b o l l e l a s r u p s g e e f t , f i g . 4 5 B.

B i j de s taande h o e k l a s z i j n de omstandigheden i e t s ande rs e n kunnen de f o u t e n nog g e m a k k e l i j k e r o p t r e d e n omdat e r v l o e i b a a r m a t e r i a a l t e g e n een v e r t i k a a l v l a k opgestuwd moet worden. Ook h i e r k i e s t men v o o r een ZURE o f t r a a g s t o l l e n d e RUTIEL e l e k t r o d e vanwege h e t mooie g l a d d e u i t e r l i j k . He t i s e c h t e r t e b e g r i j p e n d a t men s n e l i n k a r t e - l i n g e n k r i j g t en d a t de l a s g e m a k k e l i j k o n d e r u i t z a l zakken b i j een t e hoge s t r o o m s t e r k t e .

Yen moet p r o b e r e n een mooie v l a k k e l a s t e maken en wanneer deze t e b o l i s , z a l de s t r o o m s t e r k t e t e l a a g z i j n . Ook een t e h o l l e l a s i s i n p r i n c i p e n i e t goed. Door een v e r k e e r d e e l e k t r o d e s t a n d i s h e t m o g e l i j k d a t de l a s r u p s t e v l a k o f t e s t e i l z a l komen t e l i g g e n . Om een c o r r e c t e l a s t e maken moeten dus h e t a a n t a l amperes en de e l e k - t r i s c h e s t a n d j u i s t z i j n , t e r w i j l h e t sme l t bad zeer nauwkeu r i g i n de g a t e n gehouden moet worden om h e t goed a a n v l o e i e n van h e t m a t e r i a a l e n de s l a k i n de g a t e n t e houden. Een f o u t d i e aan de b u i t e n k a n t n i e t o n t d e k t kan worden i s de n e g a t i e v e o f onvo ldoende hoek inb rand - i n g d i e o n t s t a a t a l s de e l e k t r o d e t e koud i s o f n i e t vo ldoende d i e p gehouden wo rd t , waardoor een g o o t j e o n t s t a a t wat n i e t met m a t e r i a a l g e v u l d i s .

POREUSHEID P o r e u s h e i d k a n h e t r e s u l t a a t z i j n van: - V u i l w e r k s t u k r n a t ~ r i a a l . Wanneer e r

o l i e , v e t , r o e s t , v e r f enz. op de we rks tukken o v e r g e b l e v e n i s , z a l d i t t i j d e n s h e t l a s s e n gaan gassen, waardoor d i t gas a l s k l e i n e b a l l e - t j e s i n h e t g e s t o l d e m a t e r i a a l

r-Q-l , . 4 7

a c h t e r b l i j v e n .

de s l a k konden komen.

Soms worden ook k l e i n e k r a t e r t j e s gevormd d i e zeer m o e i l i j k d i c h t t e k r i j g e n z i j n . - V o c h t i g e e l e k t r o d e n d i e a f s m e l t e n z u l l e n gaan stomen, h e t samen

smel tende m a t e r i a a l z a l dus v e r s t o o r d worden doo r deze stoom- vorming. Bewaar daarom ook a l t i j d de aangebroken p a k k e t t e n i n een d roogkas t . I n h e t b i j z o n d e r BASISCHE e l e k t r o d e n z i j n e r g hyg roscop i sch .

- Toegevoegde s t o f f e n i n h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l . D i t i s v o o r a l h e t g e v a l b i j b.v. a u t o m a t a n s t a a l waar l o o d en/of zwave l aan toege- voegd i s . Deze s t o f f e n gaan t i j d e n s h e t l a s s e n gassen, waardoor p o r e u s h e i d o n t s t a a t . He t moet g e l a s t worden met e l e k t r o d e s waar i n de b e k l e d i n g n e u t r a l i s e r e n d e s t o f f e n z i t t e n , z o a l s BASISCHE o f sommige R.V.S. e l e k t r o d e n .

- Te g r o t e boog leng te . H i e r b i j i s de h o e v e e l h e i d beschermgas n i e t meer vo ldoende, zoda t de z u u r s t o f en s t i k s t o f u i t de l u c h t h e t sme l t bad kunnen b i n n e n d r i ngen .

- Te hoge v o o r t l o o p s n e l h e i d g e e f t s l a k e n gas i n s l u i t i n g e n omdat

veroorzaken. I

l!\ 1 'J, s,",';< /z C= 4 8

SCHEURVORMING Scheuren o n t s t a a n m e e s t a l b i j een meerass ige v e r h i n d e r d e k r i m p v e r - vorming. E r z i j n v i e r hoo fdoo rzaken van scheurvorming . - Wanneer p l a t e n i ngek lemd met een dunne l a s g e l a s t worden kan

doo r de k r impende w e r k i n g de l a s gaan scheuren. P robee r daarom z o v e e l m o g e l i j k de we rks tukken v r i j l i g g e n d t e lassen .

- De vorm van de l a s k a n van i n v l o e d z i j n op de scheurvorming , p r o b e e r een v l a k k e o f i e t s b o l l e l a s

h e t nee rgesmo l t en m a t e r i a a l t e s n e l s t o l t waardoor bepaa lde s t o f f e n n i e t aan de o p p e r v l a k t e i n

t e leggen. - N i e t goed opgevu lde naden v e r t o n e n een

n e i g i n g t o t scheuren, v o o r a l een i n - k a r t e l i n g kan h e t b e g i n van scheur- vo rm ing z i j n .

- Te s n e l l e a f k o e l i n g van een dunne l a s op een d i k we rks tuk k a n scheu rvo rm ing A4 4 9

Probee r e v e n t u e e l h e t w e r k s t u k v o o r t e verwarmen o f hamer de neer - gesmo l t en l a s i n e l k a a r om de spann ingen e r u i t t e ha len. D i t k a n een m o g e l i j k h e i d z i j n b i j h e t l a s s e n van g i e t i j z e r .

3.1.2.4 KRIMP M e t a a l z a l , wanneer h e t v e r h i t w o r d t u i t z e t t e n e n wanneer h e t a f - g e k o e l d w o r d t weer kr impen. Wanneer de k r a c h t e n van u i t z e t t e n e n k r i m p e n n i e t i n de hand gehouden worden, z a l d i t r e s u l t e r e n i n ve r - v o r m i n g en /o f scheurvorming .

Omdat h e t l a s m a t e r i a a l i n v l o e i b a r e t o e s t a n d op of i n h e t w e r k s t u k g e b r a c h t w o r d t en n a a f k o e l i n g g a a t k r impen, z u l l e n we b i j l a s s e n dus a l t i j d k r i m p k r i j g e n d i e i n a l l e r i c h t i n g e n o p t r e e d t . We kunnen s t e l l e n d a t :

ALLE LASSEN Z 1 JN KLEINER (KOSTER, SMALLER,DUNNE R ) DAN DE VOORBEWERKTE LASNADEN.

We sp reken van LANGSKRIMP, DWARSKRIMP en DIKTEKRIMP, we lke we aan de hand van een V-naad, f i g . 51 z u l l e n bespreken. Van de l a n g s k r i m p merken we i n een V-naad n i e t s omdat de d i k k e p l a a t deze kan opnemen. Zouden we een dunne p l a a t l a s s e n , dan zou h e t w e r k s t u k gaan go lven . De d i k t e k r i m p i s v e r h o u d i n g s g e w i j s e r g k l e i n e n z a l v e r w a a r l o o s d worden. De dwa rsk r imp s p e e l t een g r o t e r o l . I n de l e l a a g worden de p l a t e n a l l e e n n a a r e l k a a r t o e g e t r o k k e n e n a l s de p l a t e n v r i j l i g g e n d g e l a s t worden, h e e f t d i t v e r d e r geen gevolgen. De vo lgende l a g e n doen d i t ook, maar nu z i t de d o o r l a s s i n g e r a l i n d i e a f g e k o e l d i s en n i e t v e r d e r z a l k r impen. Deze l a a g e n e l k e vo l gende g a a t nu a l s s c h a r n i e r werken waardoor h e t w e r k s t u k s t e r k vervormd z a l worden.

voor b o c h t

Deze v e r v o r m i n g kan voorkomen worden doo r n a h e t h e c h t e n een voo r h e t l a s s e n van de g r o n d l a a g o f d o o r l a s s i n g , de p l a t e n een z.g. " v o o r b o c h t u t e geven. Nada t de we rks tukken g e l a s t z i j n i s deze v o o r b o c h t verdwenen.

Een andere m o g e l i j k h e i d i s h e t g e b r u i k maken van de X-naad wanneer d i t m o g e l i j k i s , ( d i k k e p l a a t en van twee k a n t e n l a s s e n ) . Nu z a l doo r h e t om en om l a s s e n van de l a g e n de v e r v o r m i n g van e l k e l a a g doo r de vo lgende l a a g t e n i e t worden gedaan.

l " om en o m lassen

METHODEN O M VERVORMING TE VOORKOMEN I n h e t algemeen z u l l e n we moeten k i e z e n t u s s e n twee kwaden: - Inklemmen van h e t werks tuk . D i t g e e f t w e i n i g o f geen ve rvo rm ing ,

maar g r o t e i nwend ige spanningen. - V r i j l i g g e n d l assen . D i t g e e f t g r o t e ve rvormingen , maar w e i n i g

k r impspann ing .

VOORBCCHT w o r d t gegeven zoda t n a h e t l a s s e n de p l a t e n o f we rks tukken p r e c i e s r e c h t g e t r o k k e n z i j n . B i j de V-naad moet e v e n t u e e l r e k e n i n g gehouden worden met de a f s c h u i n i n g omdat ande rs t e v e e l m a t e r i a a l opgevu ld moet worden. De V-naad w o r d t t o t ongeveer 1 8 mm p l a a t - d i k t e g e b r u i k t . Daarboven t r e e d t z o v e e l v e r v o r m i n g op d a t b e t e r v o o r de X-naad gekozen kan worden. B i j de h o e k l a s moet r e k e n i n g met de p l a a t s van de h e c h t e n gehouden worden b i j h e t geven van v o o r b o c h t !

.-

I voorbocht 5 3

KEGGEN worden g e b r u i k t om we rks tukken van t e v o r e n i n de j u i s t e p o s i t i e t e b rengen v o o r d a t ze g e l a s t worden. D i t k a n gebeuren om de j u i s t e v o o r o p e n i n g t e geven, maar ook om ze b.v. t.o.v. e l k a a r t e p o s i t i o n e r e n .

KLEMMEN worden g e b r u i k t om we rks tukken t.o.v. e l k a a r t e p o s i t i o n e r e n . Ze kunnen t e - samen met vormen g e b r u i k t worden b i j dunne p l a t e n waar h e t t e v e e l aan warmte z o v e e l m o g e l i j k d o o r de vorm w o r d t 5 4 opgenomen. He t g e b r u i k van r o o d k o p e r e n vormen i s aan t e b e v e l e n omdat deze n i e t h e c h t e n aan s t a l e n werkstukken.

HECHTEN Hech ten d i e op r e g e l m a t i g e a f s t a n d e n van e l k a a r o v e r de g e h e l e w e r k s t u k l e n g t e ge- maakt worden, zo rgen e r v o o r d a t de p l a t e n i n de j u i s t e p o s i t i e b l i j v e n . Doet men d i t n i e t , dan o n t s t a a t de z.g. s c h a a r w e r k i n g b i j h e t l a ssen . De h e c h t e n moeten i n h e t a l - gemeen met een n i e t t e d i k k e GEMAKKELIJK s t a r t e n d e e l e k - t r o d e gemaakt worden w a a r b i j de s t r o o m s t e r k t e aan de hoge k a n t gehouden w o r d t om een goede i n b r a n d i n g t e k r i j g e n .

LASVOLGORDE D i t h o u d t i n d a t de l a s i n g e d e e l t e s g e l a s t word t , w a a r b i j de v o l g o r d e e n p l a a t s waar d i t gebeurd nauwkeu r i g v a s t s t a a t . De b e d o e l i n g h i e r v a n i s d a t de e x p a n s i e e n k r i m p van de l a s s e n z o v e e l m o g e l i j k op e l k a a r a fges temd worden waardoor een e v e n w i c h t i n h e t k r a c h t e n s p e l o n t s t a a t .

Om de s c h a a r w e r k i n g b i j h e c h t e n z o v e e l m o g e l i j k t e voorkomen moet z o v e e l m o g e l i j k t e r u g l o p e n d gehech t worden, f i g . 56e H e t VERSPRINGEND l a s s e n w o r d t t o e g e p a s t om de i n v l o e d van de s c h a a r w e r k i n g t e v e r k l e i n e n w a a r b i j t e l k e n d f i f in e l e k t r o d e g e l a s t word t , f i g . 57.

Een i e t s b e t e r e methode i s h e t t e r u g l o p e n d l a s s e n , w a a r b i j v a n u i t h e t midden g e l a s t w o r d t en t e l k e n s om e n om een e l e k t r o d e v e r l a s t w o r d t met de l a s r i c h t i n g n a a r de b u i t e n k a n t g e r i c h t .

B i j een A S Y M E T R I C H l i g g e n van de naden z a l ook een g r o t e k r imp - v o r m i n g o p t r e d e n zoda t d i t z o v e e l m o g e l i j k vermeden moet worden, f i g . 3.598.

De l a s v o l g o r d e van b.v. h u i d p l a t e n moet c o r r e c t u i t g e v o e r d worden om geen scheu rvo rm ing t e k r i j g e n . H i e r b i j g e l d t d a t e e r s t de dwars- naden en dan pas de l angsnaden g e l a s t moeten worden.

Hoewel e r dus v e r s c h i l l e n d e methoden b e s t a a n om de v e r v o r m i n g zo- v e e l m o g e l i j k t e voorkomen, z a l men i n de p r a k t i j k t o c h moeten k o r r i g e r e n . D i t n a r i c h t e n kan op mechanische w i j z e gesch ieden o f doo r h e t w e r k s t u k t e v e r h i t t e n . H e t mechanisch n a r i c h t e n kan ge- s c h i e d e n d o o r b.v. b i j dunne p l a t e n h e t m a t e r i a a l doo r hameren t e s t r e k k e n . Warm n a r i c h t e n k a n gesch ieden a l s t e l a n g e s t u k k e n ge- krompen worden, waarna de j u i s t e l e n g t e weer o n t s t a a t . Kr imp- s p a n n i n g kan men o p h e f f e n doo r h e t gehe le w e r k s t u k spanningsarrn

O t e g l o e i e n op 2 650 C. H i e r b i j w o r d t de s t r u c t u u r van de l a s en de overgangszone n i e t bePnv loed t . D i t z a l w e l gebeuren b i j h e t no rmaa l g l o e i e n , wat op 2 9 5 0 ~ ~ moet geschieden. De k o n t r o l e op de ve r - k r e g e n h o m o g e n i t e i t t u s s e n l a s o v e r g a n g e n m o e d e r m a t e r i a a l kan worden u i t g e v o e r d met mechanische proeven.

3.1.3 ELEKTRODEN De i n d i t h o o f d s t u k bedoe lde e l e k t r o d e n z i j n de z.g. b e k l e d e e l e k - t r o d e n d i e b i j h e t g e b r u i k opsmel ten. Z o a l s we h i e r v o o r a l g e z i e n hebben moeten we ons goed r e a l i s e r e n wat e r t i j d e n s h e t l a s s e n i n h e t sme l t bad gebeur t . De t e k e n i n g van een a f s m e l t e n d e e l e k t r o d e boven h e t w e r k s t u k i s h i e r daarom nogmaals gegeven.

Lsmelt bad ca. 7000%. 6 0

E l e k t r o d e n worden gemaakt u i t r o l l e n d r a a d d i e met een machine van een b e k l e d i n g worden v o o r z i e n . D i t kan gesch ieden doo r : - Dompelen. Op l e n g t e g e b r a c h t e k e r n d r a a d w o r d t i n een bad gedompe l t

z o d a t de b e k l e d i n g e r a a n p l a k t . - Persen. I n de machine a u t o m a t i s c h de b e k l e d i n g e r omheen persen ,

a f k n i p p e n e n schoonmaken ( c o n t a c t v l a k k e n ) . E r kunnen zo ook e l e k - t r o d e n gemaakt worden met de b e k l e d i n g e r b i n n e n i n .

De voornaamste f u n c t i e s d i e de b e k l e d i n g moet u i t o e f e n e n z i j n : - H e t vormen v a n de s l a k d i e t i j d e n s de d r u p p e l o v e r g a n g e n d i r e c t

n a h e t l a s s e n h e t gesmo l t en m e t a a l a f d e k t e n besche rm t t e g e n b i n n e n d r i n g e n van de l u c h t zoda t geen i j z e r o x i d e en i j z e r n i t r i d e gevormd wordt .

- Zonder b e k l e d i n g kunnen e l e k t r o d e n s l e c h t s op g e l i j k s t r o o m v e r l a s t worden, de d r u p p e l s zouden n i e t g e r i c h t worden en h o o f d z a k e l i j k gaan sproe ien , De b e k l e d i n g maakt ze g e s c h i k t voo r w i sse l s t r oom.

- Aan de b e k l e d i n g kunnen s t o f f e n toegevoegd worden d i e i n h e t sme l t bad i n h e t s t a a l worden o p g e l o s t en e r b i j z o n d e r e e igen- schappen aan geven.

- De l ase igenschappen worden goeddee ls b e p a a l d door de s t o f f e n waar- u i t de b e k l e d i n g i s samengesteld. A l l e e l e k t r o d e n v o o r normaa l c o n s t r u c t i e s t a a l hebben een k e r n van h e t z e l f d e m a t e r i a a l ; t o c h l a s s e n ze a l l e m a a l v e r s c h i l l e n d .

Samenvattend kunnen we de f u n c t i e aangeven met h e t woord B I L 5 B = Beschermen d o o r gaswolk t e vormen, waardoor geen l u c h t op h e t

sme l t bad kan inwerken . I = I o n i s e r e n van de l u c h t waardoor de e l e k t r o d e g e s c h i k t w o r d t voo r

w i sse l s t r oom. L = Lege ren d o o r bepaa lde s t o f f e n i n

de b e k l e d i n g t e s toppen d i e ge- b r u i k t worden om de k w a l i t e i t van h e t nee rgesmo l t en m a t e r i a a l t e ve rbe te ren . Ook worden s t o f f e n toegevoegd waardoor de z.g. C o n t a c t e l e k t r o d e n o f > 100% e l e k t r o d e n on t s taan .

S = S lak , v l o e i b a a r om de overgaande d r u p p e l en op h e t sme l t bad en i n g e s t o l d e t o e s t a n d op de l a s - r u p s om hem t e g e n t e s n e l l e a f - k o e l i n g t e beschermen.

Om t e komen t o t een e l e k t r o d e keuze moet men weten we l k m a t e r i a a l e r g e l a s t moet worden. We kunnen een i n d e l i n g maken naar : - onge legee rd s t a a l ( l a g e - o f hoge s t r e k s t e r k t e ) - opbrengen van ha rde o f s l i j t v a s t e l a g e n - l a s s e n van g i e t i j z e r - n i e t - i j z e r m e t a l e n

Het l a s s e n van n i e t - i j z e r m e t a l e n i s een a p a r t geb ied wat o.a. voor - komt b i j k u n s t s t o f f e n en w o r d t n i e t v e r d e r behande l t ,

Wanneer we o n s b e p e r k e n v o o r d e n i e t g e l e g e e r d e s t a a l s o o r t e n 3 -37 v i n d e n w e : - E A Zure b e k l e d i n g met e e n dun v l o e i b a a r s m e l t b a d w a a r d o o r z e

a l l e e n g e s c h i k t z i j n v o o r h o r i z o n t a a l l a s s e n . Het u i t e r l i j k i s mooi g l a d .

- E R R u t i e l e l e k t r o d e v o o r a l g e m e n e t o e p a s s i n g . E r w o r d t onder - s c h e i d t gemaak t i n : E R c o t r a a g s t o l l e n d v o o r o n d e r d e hand ERb n m a t i g s t o l l e n d v o o r a l g e m e n e t o e p a s s i n g ERa n l a n g z a a m s t o l l e n d v o o r v e r t i k a a l e n boven

h e t hoofd . - E B B a s i s c h e b e k l e d i n g . N e u t r a l i s e r e n d e b e k l e d i n g , b i j z o n d e r ge-

s c h i k t v o o r h e t maken v a n d o o r l a s s i n g e n e n b i j d y n a m i s c h b e l a s t e c o n s t r u c t i e s . EBa t o t s t a a l v a n 5 0 0 m mm 2 EBb t o t s t a a l v a n 6 2 0 mm^

E l k t y p e e l e k t r o d e h e e f t b o v e n d i e n e e n e i g e n k l e u r k o d e r i n g w e l k e a a n h e t k o p s e e i n d ( l a s t a n g z i j d e ) a a n g e g e v e n is. Deze k l e u r k o d e r i n g v e r g e m a k k e l i j k t h e t u i t e l k a a r houden v a n d i v e r s e s o o r t e n b i j h e t l a s s e n .

B o v e n d i e n worden nog d e v o l g e n d e l e t t e r t o e v o e g i n g e n g e b r u i k t : P = d i e p i n b r a n d e l e k t r o d e C P c o n t a c t e l e k t r o d e w e l k e s l e p e n d g e l a s t k a n worden.

De h i t t e v a n d e boog d o e t h e t w e r k s t u k s m e l t e n t o t o p e e n b e p a a l d e d i e p t e ( d e i n b r a n d i n g ) . Men moet v o o r e e n b e p a a l d e d i k t e m a t e r i a a l e e n a a n g e p a s t e e l e k t r o d e g e b r u i k e n . Het k a n e c h t e r wel e e n s voor - komen d a t e e n w e r k s t u k v a n a f e e n z i j d e g e l a s t moet worden w a a r b i j d e e l e k t r o d e t e d i k zou worden. I n d a t g e v a l g e b r u i k t men e e n d i e p i n b r a n d e l e k t r o d e .

3 -38 A l s c i j f e r t o e v o e g i n g e n kunnen d r i e c i j f e r s g e b r u i k t worden, w a a r b i j nog opgemerkt moet worden d a t h e t v e r s c h i l van a a n s l u i t i n g aan de m i n o f p l u s van de e l e k t r o d e + 5 0 0 ~ ~ u i t m a a k t ( m i n aan e l e k t r o d e dan 5 0 0 ~ ~ warmer)

z i e NEN 1062 b l z 3.39 Wanneer we de gegevens op h e t pak e l e k t r o d e n dus a f l e z e n , zouden we kunnen v i n d e n

l a s

L 1 Bek lede e l e k t r o d e '

BEWAREN VAN ELEKTRODEN E l e k t r o d e n z i j n e r g g e v o e l i g v o o r voch t , waardoor de l a s e i g e n s c h a p - pen e r g n a d e l i g b e i n v l o e d worden. V o o r a l b a s i s c h e e l e k t r o d e n z i j n e r g hyg roscop i sch , waardoor ze vaak a l i n p l a s t i c v e r p a k t worden. E l e k t r o d e n moeten i n een z.g. " d r o o g k a s t " bewaard worden d i e e l e k - t r i s c h verwarmd w o r d t e n waar de t e m p e r a t u u r 2 1 0 ' ~ hoge r moet z i j n a l s de b u i t e n l u c h t . Zo rg b i j h e t openen van de p a k k e t t e n d a t de c o d e r i n g n i e t v e r l o r e n g a a t !

ELEKTRODE FOUTEN De meest voorkomende geb reken aan a l e k t r o d e n kunnen z i j n : - V o c h t i s e e l e k t r o d e n . H i e r d o o r z a l t i j d e n s h e t l a s s e n s toomvorming

o n t s t a a n , waardoor een o n r e g e l m a t i g e s l a k a f d e k k i n g o n t s t a a t en een po reuze l a s . V o c h t i g e e l e k t r o d e n z i j n d o n k e r d e r van k l e u r . Een l a n g e t i j d v o c h t i g z i j n g e e f t een ve rande rde s a m e n s t e l l i n g van de b e k l e d i n g waardoor de l a s e i g e n s c h a p p e n veranderen .

- Scheefbranden. De b e k l e d i n g i s e x c e n t r i s c h om de k e r n gaan z i t t e n waardoor h e t d u n s t b e k l e d e g e d e e l t e e e r s t wegsmel t en waardoor de vlamboog o p z i j s c h i e t . Ce e l e k t r o d e kan aan Bn k a n t v o c h t i g z i j n , .waar- d o o r deze i e t s l a t e r g a a t smel ten. Door een t e s c h u i n e s t a n d van de e l e k t r o d e kan deze schee f gaan opbranden.

\

R u t i e l t y p e

\ \

w i s s e l s t r o o m o n t s t e e k s p a n n i n g 65V

G o n t a c t e l e k t r o d e m i n p o o l aan e l e k t r o d e

l angzaamstO1lend a l l e e n h o r i z o n t a a l + s t aande hoek-

I fouten bii een elektrode 6 3 I - Booqonde rb rek i nq

D i t kan voorkomen doo r een s l e c h t l a s t o e s t e l waardoor de s p a n n i n g g a a t schommelen o f d o o r een s p a n n i n g s v a l i n h e t ne t .

- L o s l a t e n van de b e k l e d i n g D i t k a n v e r o o r z a a k t worden doo r s t o t e n o f t e v e e l b u i g e n van de e l e k t r o d e o f doo r r o e s t v o r m i n g op de kerndraad .

K E U R I N G VAN ELEKTRODEN T i j d e n s de f a b r i k a g e van e l e k t r o d e n worden p roeven genomen om de k w a l i t e i t t e c o n t r o l e r e n . I n s t a n t i e s d i e c o n t r o l e u i t o e f e n e n z i j n o.a.: - 9 i j k s t o e z i c h t op h e t Stoomwezen - S i j k s w a t e r s t a a t - L l o y d s R e g i s t e r o f S h i p p i n g

enz.

ELEKTRODEN VOOR SCHEEPVAART I n h e t algemeen kunnen a l l e s o o r t e n g e b r u i k t worden. Wel oppassen b i j ge l egee rde s t a a l s o o r t e n eh OVS. Las n o o i t aan h i j s g e r e e d s c h a p o f l a a d g e r i j zonder d a t j e a b s o l u u t zeke r weet wat j e aan h e t doen b e n t . R i j g r o t e r e s t e r k t e , b a s i s c h l a s s e n , maar dan h e t we rks tuk en e l e k t r o d e e v e n t u e e l voorverwarmen e n b i j k r i t i s c h e w e r k s t u k k e n moeten de e l e k t r o d e n a b s o l u u t d r o o g z i j n .

B i j de o f f - s h o r e p r o d u c t i e g a a t men s t e e d s meer g e b r u i k maken van z e e r s p e c i a l e e l e k t r o d e n omdat de v e r v a a r d i g d e a p p a r a t u u r onder z e e r zware omstandigheden g e b r u i k t moet worden, z o a l s ex t r eme b e l a s t i n g e n e n temperatuursverschillen.

Moet e r aan d e r g e l i j k e c o n s t r u c t i e s g e l a s t worden, v r a a g dan e e r s t a l t i j d a d v i e s aan de T-D van h e t b e t r o k k e n b e d r i j f e n aan de e l e k t r o d e f a b r i k a n t ,

I I m

-? m o w

r? m o w +m X..

n:! . m NI) n 1

-I) n. n I )

- m m

:#..A Sn2 5-2

3.1.4 BENAMINGEN G e l e t op h e t voorgaande moeten we ons dus goed r e a l i s e r e n wat we aan h e t doen z i j n b i j h e t e l e k t r i s c h l assen . Wat de v e r b i n d i n g z e l f b e t r e f t , moeten we dus zo rgen v o o r : - Goede b e r e i k b a a r h e i d z o d a t een vo ldoende i n b r a n d i n g i n h e t p l a a t -

m a t e r i a a l w o r d t ve rk regen . - S e p e r k i n g van de naad inhoud zoda t de v e r v o r m i n g en de k o s t e n van

h e t nee rgesmo l t en m a t e r i a a l zo k l e i n m o g e l i j k z i j n . - S e p e r k i n g van de k o s t e n van voorbewerk ing . Deze d r i e f a c t o r e n kunnen soms s t r i j d i g z i j n met e l k a a r maar ze z i j n bepa lend voo r de keuze van de naadvorm en deze moeten e v e n w i c h t i g op e l k a a r a fges temd z i j n .

Een c o r r e c t e v o o r b e w e r k i n g van h e t t e l a s s e n m a t e r i a a l z a l een goede i n b r a n d i n g en een j u i s t e k w a l i t e i t l a s geven. E n i g e benaming- en d i e b i j h e t e l e k t r i s c h l a s s e n g e b r u i k t worden z i j n :

U IT DE HAND. W i l zeggen d a t h e t w e r k s t u k o p p e r v l a k h o r i z o n t a a l l i g t , w a a r b i j de e l e k t r o d e no r - maal voor tbewogen wordt.

I N HET GOOTJE. W i l zeggen d a t h e t w e r k s t u k zo g e p o s i t i o n e e r d w o r d t d a t een g o o t o n t s t a a t d i e eenvoud ig g e v u l d k a n worden.

MOEDERMATERIAAL. D i t i s a l h e t w e r k s t u k m a t e r i a a l wat g e l a s t moet worden. Kan u i t n o f meerdere s t u k k e n bestaan.

TOEVOEGMATERIAAL. I s h e t m a t e r i - a a l wat i n gesmo l t en t o e s t a n d aan h e t s m e l t b a d toegevoegd w o r d t en een g e h e e l met h e t m o e d e r m a t e r i a a l g a a t vormen. M e e s t a l i n draad- vorm* toegevoegd.

LASRUPS. I s a l h e t gesmol ten mate- r i a a l ( i n c l u s i e f ) h e t gesmo l t en m o e d e r m a t e r i a a l wat de l a s ge- vormd h e e f t .

WARMTE BEINVLOEDE ZONE.Dit i s h e t m o e d e r m a t e r i a a l wat d o o r de warmte van h e t l a s s e n b e i n v l o e d i s .

LASZONE i s h e t g e b i e d wat zowel de l a s r u p s z e l f a l s de warmte b e i n - v l o e d e zone i n s l u i t .

Een DRAAD w o r d t i n h e t algemeen een e l e k t r o d e genoemd, men s p r e e k t soms ook ove r een 'STAAF '

-f- STAPELEN.Noemt men i n de p r a k t i j k h e t v e r t i k a a l omhoog l asseg , w a a r b i j a.h.w. de ene l a a g op de andere g e l e g d wordt.

VOORBOCHT, i s h e t geven van een bewuste s c h u i n t e t u s s e n de t e ver - b i n d e n de len , d i e na h e t a f l a s s e n verdwenen i s d o o r h e t k r i m p e n en vervormen van h e t werkstuk. T7 INKARTELING noemt men de gekar- t e l d e r a n d d i e o n t s t a a t a l s de z i j - k a n t e n weggesmolten en n i e t meer opgevu ld z i j n .

UITZAKKING i s weggezakt m a t e r i a a l O

waardoor de l a s n i e t meer 45 i s .

POSITIEVE HOEKINBRANDING. I n de w o r t e l l i j n i s een samensmel t ing on ts taan .

NEGATIEVE HOEKINBRANDING. I n de w o r t e l l i j n i s geen samensmel t ing on ts taan .

TENPEREND LASSEN. Z O l a s s e n d a t i e d e r e vo lgende l a s r u p s de voor- gaande a.h.w. u i t g l o e i d waar- doo r een b e t e r e warmte b e i n - v l oedde zone b e s t a a t en h e t ma- t e r i a a l een b e t e r e homogene s a m e n s t e l l i n g h e e f t .

De SNELTZONE i s h e t g e b i e d van h e t moede rma te r i aa l wat samen- gesmo l t en i s met h e t toevoeg- m a t e r i a a l .

De LASAANSLUITING i s de l a a g d i e gevormd i s t u s s e n de sme l t - zone en de warmte b e i n v l o e d d e zone.

INBRANDINGSDIEPTE i s de d i e p t e t o t waar de l a s r u p s i n h e t moe- d e r m a t e r i a a l gedrongen i s .

SMELTBAD. D i t i s h e t bad met v l o e i b a a r m a t e r i a a l wat on t - s t a a t t i j d e n s h e t l a s s e n op de p l a a t s van i n b r a n d i n g .

SLUITLAAG. D i t is de boven- k a n t van de gerede l a s r u p s aan de k a n t vanwaar h i j g e l a s t i s .

SCHUINEZIJOE. I s de schu inbe- w e r k t e z i j d e van h e t werkstuk.

SCHERPE VOORBEWERKING k r i j g t men a l s de s c h u i n bewerk te z i j d e ge- h e e l d o o r l o o p t , deze kan i n de r e g e l i e t s a f g e s t o m p t worden, men noemt d i t een "STAAND BEENTJE".

De OPENINGS HOEK i s de hoek i n graden tussen de twee werkstuk- ken d i e aan e l k a a r g e l a s t moeten worden.

De VOOROPENING i s de open ing t u s s e n de be ide werkstukken i n , op de p l a a t s waar ze h e t d i c h t s t b i j e l k a a r z i j n . Deze vooropen ing moet aangepast z i j n aan de I e t e geb ru i ken e l e k t r o d e , b i j een 2,5 mm moet de open ing 2 mm z i j n en b i j een 3,25 mm moet h e t 3mm z i j n !

De DOORLASSING i s d a t gedee l te van de l e l a a g wat b u i t e n de werk- s tukken u i t s t e e k t .

De BENEN noemt men de haaks op e l k a a r staande werks tukde len van een hoeklas.

De OVERDIKTE i s h e t m a t e r i a a l wat t e v e e l neergesmol ten i s verge- l e k e n met de g e s t e l d e e i s door de "a-maat".

GEBREK A A N D I K T E komt voo r a l s h e t m a t e r i a a l t e v e e l doorgesmol t - en i s door een t e v e e l aan warmte waardoor de l a s i e t s h o l komt t e l i g g e n .

OVERLAPPING komt voor b i j machi- n a a l l a s s e n a l s de s t o l l i n g t e s n e l i s . H i e r d o o r o n t s t a a t een s l e c h t e hecht ing .

Verde r worden b i j c o n s t r u c t i e vo l gende benamingen g e b r u i k t : - l a s o p p e r v l a k ABB ' A ' - f l a n k d o o r s n e d e A W W ' A '

e n B W W ' B ' - de w o r t e l 1 i j n WW ' - de kee ldoo rsnede C W W ' C '

( d i t i s h e t k l e i n s t e v l a k wat de w o r t e l l i j n b e v a t e i s bepa lend v o o r de s t e r k

3 - b i j s t e r k t e b e r e k e n i n g e n nog de

b e r e k e n i n g en a - h o o g t e ) - de l a s l e n g t e L

Bovend ien moet men nog met h e t vo l gende r e k e n i n g houden: - H e t l a s m a t e r i a a l i s i n h e t algemeen 40% s t e r k e r dan h e t w e r k s t u k

m a t e r i a a l . - Lange, dunne l a s s e n z i j n economischer dan

k o r t e d i k k e , omdat h e t volume e v e n r e d i g OP?= 2 x . t ~ = x' i s met h e t kwadraat .

- Oppassen met t e dunne l a s s e n op d i k k e p l a a t vanwege h e t o n t s t a a n van k r imp - scheuren.

- Voor de tta-rnaattl g e l d t a l t i j d h e t k l e i n s t e d e e l v l a k wa t de w o r t e l l i j n beva t .

- De g r o o t s t e a f m e t i n g van a h a n g t i n h e t algemeen a f van de k l e i n - s t e d i k t e d e r t e v e r b i n d e n d e l e n ! L e t ook op de b e l a s t i n g d e r l a s s e n !

LASSTANDEN o f LASPOSITIES 3 - 4 7 I n l a s v o o r s c h r i f t e n e n op t e k e n i n g e n worden l a s s t a n d e n vaak v o l g e n s h e t A W S c o d e r i n g s s y s t e e m aangegeven ( ~ m e r i c a n We ld i ng S o c i e t y ) . H e t systeem maakt g e b r u i k van een l e t t e r - c i j f e r c o m b i n a t i e waarvan de l e t t e r a a n g e e f t o f h e t een stompe o f n i e t stompe l a s i s . De l e t t e r G h e e f t b e t r e k k i n g op "Groove we ldn e n de l e t t e r F op " F i l l e t weldl'. H e t c i j f e r g e e f t de s t a n d aan w a a r i n h e t w e r k s t u k g e l a s t moet worden. Vaak worden deze c i j f e r s e n l e t t e r s ook gevraagd o f gegeven b i j de resp. c e r t i f i c a t e n van bekwaamheid.

TABEL 3.2

l.) 1G Roaid

T E S T POSITIONS

ldl U1

GROOVE WELDS IN PLATE

u lbl 10

GROOVE WELDS IN PIPE

y e, . ., ir. Tel. Oi~-123Lir.

(b1 2F IJ 3F (dl 4F FILLET WELDS PLATE

=cieker.

A 6

O.W.S. vraagt 6 G. LASSERS en 6 GR lassen. Argon Arc lassers. pijpfitters. goede ver- diensten. Td. 010-268486 / 266876 soll. tussen 9 en 17 u. lste PIJPFITTERS. pijplasser

e ' ""k G.6, sleci'al- .

3.1.5 LASSEN IN POSITIE Het l a s s e n i n p o s i t i e w i l zeggen d a t de s t a n d van h e t w e r k s t u k ande rs i s dan h o r i z o n t a a l , u i t de hand o f i n h e t g o o t j e . D i t k a n dus h e t z i j n van een v e r t i k a l e s t a n d (omhoog o f omlaag l a s s e n ) , h o r i z o n t a a l u i t de z i j , boven h e t h o o f d o f een c o m b i n a t i e van deze.

- VERTIKAAL OMHOOG b i j BINNENHOEKLAS Het v o o r d e e l van omhoog t.o.v. neergaand l a s s e n i s d a t de i n b r a n d - i n g v e e l d i e p e r i s e n d a t e r een g r o t e r e h o e v e e l h e i d m a t e r i a a l p e r o p p e r v l a k t e n e e r g e s m o l t e n kan worden ( s t e r k e r ) . H e t w e r k s t u k w o r d t zo m o g e l i j k aan de kopse k a n t e n gehech t , waarna de s l a k z o r g v u l d i g weg- g e h a a l d wordt . T i j d e n s h e t l a s s e n van de I e l a a g w o r d t de z.g. d roehoeks teek t o e g e p a s t om de hoek vo ldoende de n e t n e e r g e s m o l t e n l a a g g e l e g e n h e i d t e geven om t e s t o l l e n . Daarna komt de e l e k t r o d e weer l i n k s n a a r beneden e n een n ieuwe l a a g w o r d t neergesmol ten. Om de hoek- p u n t e n w o r d t even s t i l gehouden om vo ldoende m a t e r i a a l i n de hoeken n e e r t e smelten. Doen we d i t n i e t , dan z a l de l a s e r g b o l komen t e l i g g e n waardoor p ro - b lemen kunnen o n t s t a a n b i j h e t l e g g e n van de 2e l a a g i n de vorm van s lakkenbanen. H e t v e r e i s t een b e h o o r l i j k e o e f e n i n g om een mooie, r e g e l m a t i g e I e l a a g nee r t e smel ten.

De 2e o f vo l gende l a g e n worden met een heen en weer gaande beweging n e e r g e s m o l t e n w a a r b i j we ook n u weer op de hoekpun ten s t i l s t a a n om deze hoeken goed op t e v u l l e n .

"stapelenM binnenhoek 6 4

E l k e vo lgende beweging moet i e t s hoger u i t k o m e n dan de voorgaande. A l s e l e k t r o d e z i j n de ERb en EBa g e s c h i k t w a a r b i j de s t r o o m s t e r k t e i e t s l a g e r g e z e t w o r d t a l s b i j onder de hand lassen .

- VERTIKAAL OMHOOG b i j V-NAAD

Ook nu i s h e t v e r s t a n d i g om de a fgeschu inde we rks tukken i e t s a f t e stompen omdat de messcherpe k a n t e n zeer s n e l wegsmel ten en e r moet een v o o r o p e n i n g gegeven worden d i e aangepast i s aan de I e e l e k t r o d e . De d o o r l a s s i n g moet z i j k a n t e n t e voorkomen. Ook nu moeten de we rks tukken vo ldoende en j u i s t gehech t worden, w a a r b i j e v e n t u e e l een v o o r b o c h t gegeven kan worden om h e t we rks tuk r e c h t t e houden. De e l e k t r o d e moet

O een hoek van 5-10 beneden de h o r i z o n t a a l maken, naarbe neden mag a b z o l u u t n i e t , maar t e s t i j l omhoog ook n i e t ! B i j de I e l a a g moet zowe l de d o o r l a s s i n g a l s een o p v u l l i n g i n de naad gemaakt worden. D i t k a n gebeuren d o o r een k l e i n e h o e f i j z e r v o r m i g e beweging t e maken. Ook h e t g e l u i d i s b i j deze man ie r van l a s s e n be lang- r i j k . Men kan h o r e n o f de I e l a a g e r vo ldoende door komt!

De v u l l a a g i s h e t z e l f d e a l s b i j de 2e l a a g van de v e r t i k a l e hoek las , p r o b e e r deze l a a g n e t i e t s onder de p l a a t o p p e r v l a k t e t e houden zoda t de randen van de naad a l s r i c h t l i j n g e b r u i k t kunnen worden b i j de s l u i t l a a g . De s l u i t l a a g t e n s l o t t e moet n e t i e t s b u i t e n de p l a a t o p p e r - v l a k u i t s t e k e n .

v l a k l i g g e n om s lakkenbanen aan de

llstapelenll met doorlassing 6 5

T e v e e l i s v e r s p i l l i n g van m a t e r i a a l e n a r b e i d s t i j d , t e w e i n i g 3 - 5 0 g e e f t v e r z w a k k i n g van h e t werks tuk . A l s e l e k t r o d e moet v o o r de d o o r l a s s i n g een EBa g e b r u i k t worden e n v o o r de v u l - en s l u i t l a a g mogen de EBa o f ERb g e b r u i k t worden.

- V E R T I K A A L OMHOOG b i j BUITENHOEK Deze man ie r van l a s s e n i s p r a k t i s c h g e l i j k aan de v e r t i k a a l omhoog gaande V-naad. I n h e t algemeen g e l d t v o o r een p l a a t d i k t e van 10 - 1 2 mm d a t deze l a s i n twee l a g e n u i t g e v o e r d moet worden. De d o o r l a s s i n g w o r d t weer n a h e c h t e n met een c o r r e c t e voor - o p e n i n g v e r k r e g e n doo r een k l e i n e h o e f i j z e r v o r m i g e bewe- g i n g t e maken w a a r b i j vo l doen - de m a t e r i a a l nee rgesmo l t en moet worden om de naad n a de 2e l a a g v o l t e k r i j g e n .

B i j de 2e l a a g w o r d t weer de heen e n weer gaande beweg ing t o e g e p a s t w a a r b i j de r a n d e n van de naad weer a l s r i c h t l i j n ge- b r u i k t worden. De e l e k t r o d e mag t o t ongeveer 1/3 d e e l van z ' n d i k t e o v e r de randen heen gaan, waardoor deze n e t wegsmelten. Men moet e r vo ldoende op be- d a c h t z i j n d a t de Ze l a a g b o l komt t e l i g g e n , z o d a t e r geen m a t e r i a a l v e r d u n n i n g i n h e t w e r k s t u k opge t reden i s . "stapelen" bui tenhoek 6 7

3 - 5 1 E l e k t r o d e n d i e g e b r u i k t kunnen worden z i j n de EBa v o o r de door- l a s s i n g en EBa o f ERb v o o r de s l u i t l a a g . P robee r b i j h e t v e r t i k a a l l a s s e n geen aandach t t e schenken aan de n a a r beneden l opende s l a k maar l e t zeer goed op h e t sme l t bad en aanhech t ing .

- BINNENHOEKLAS UIT DE ZIJ Wanneer op deze man ie r g e l a s t moet worden moet een k o r t e v lamboog ge- b r u i k t worden van een s n e l s t o l l e n d e R u t i e l e l e k t r o d e , om t e voorkomen d a t h e t gesmol ten m a t e r i a a l naa r beneden v a l t . De I e l a a g w o r d t p r e c i e s i n de hoek nee rgesmo l t en w a a r b i j de e l e k t r o d e s t a n d onge- v e e r 45' t.o.ve de p l a t e n i s . De 2e l a a g w o r d t op de o n d e r s t e p l a a t , t egen de I e l a a g aange- l egd , w a a r b i j de e l e k t r o d e s t a n d aangepast wordt. De 3e l a a g w o r d t t udden de b e i d e l a g e n en de boven- s t e p l a a t i n ge legd, w a a r b i j de e l e k t r o d e s t a n d weer aangepast wordt. A l s e l e k t r o d e moet de Ra g e b r u i k t worden.

- BINNENHOEKLAS BOVEN HET HOOFD

D i t i s d e z e l f d e v e r b i n d i n g a l s de h o e k l a s u i t de z i j w a a r b i j de p l a t e n 45' d o o r g e d r a a i d z i j n . De g e b r u i k t e e l e k t r o d e en s tanden z i j n p r e c i e s d e z e l f d e maar de v o l g o r d e i s anders. H i e r w o r d t de p l a a t s van n e e r s m e l t e n van de 2e en 3e l a a g v e r w i s s e l t .

De I e l a a g i s p r e c i e s h e t z e l f d e ; midden i n de hoek met een k o r t e vlamboog. De 2e l a a g w o r d t nu aan de bovens te p l a a t en t e g e n de I e l a a g aangelegd, waarna de 3e l a a g

/ "borenn het hoofd t u s s e n de o n d e r s t e p l a a t en de l a g e n d i e e r a l l i g g e n g e l a s t wordt .

- BUITENHOEKLAS UIT DE Z I J

B i j deze man ie r van l a s s e n moet een v a s t s t a a n d e v o l g o r d e aange- houden worden om een j u i s t e door- l a s s i n g en v u l l i n g van de naad t e k r i j g e n . De d o o r l a s s i n g w o r d t met een ba- s i s c h e e l e k t r o d e gemaakt w a a r b i j een i e t s heen en drer gaande LP- w g i n c ~ , i r ; r ' ~ . l a s r i c h t i n g w o r d t gemaakt. H i e r d o o r w o r d t ge legen- h e i d gegeven om i n de g l e u f i e t s t e s t o l l e n . De 2e, 3e en 4e l a a g moet i n de j u i s t e v o l g o r d e ge- houden worden en w o r d t g e l a s t met een s n e l s t o l l e n d e ERa. De 5e e n vo lgende l a g e n i s v e r d e r een k w e s t i e van opvu l l en .

Wanneer de naad e r g g r o o t i s , i s h e t v e r s t a n d i g om v o o r de 2e, 3e en 4e l a a g een 4 mm e l e k t r o d e t e gebru iken . He t r e s u l t a a t moet weer een r e d e l i j k b o l ve r l opende b u i t e n k a n t z i j n .

- PIJPLASSEN

B i j h e t l a s s e n van p i j p e n i s h e t s t e l l e n en h e c h t e n zee r b e l a n g r i j k omdat de p i j p e n goed i n e l k a a r s v e r l e n g d e moeten komen t e l i g g e n , omdat de v o o r o p e n i n g v o o r h e t l a s s e n van een goede d o o r l a s s i n g o v e r a l g e l i j k moet z i j n en omdat de h e c h t vaak een d e e l g a a t u i t - maken van de l a s . Wanneer de p i j p goed g e s t e l d i s , kan men op v e r - s c h i l l e n d e man ie ren gaan hech ten : - met h e c h t l a s s e n - h e c h t s t r i p p e n - i n - o f u i t w e n d i g gaan klemmen B i j h e t maken van h e c h t l a s s e n , i s h e t aan t e b e v e l e n om deze r e g e l m a t i g o v e r de omt rek t e v e r d e l e n en bovend ien om h e t b e g i n en e i n d van de h e c h t l a s met een s l i j p t o l i e t s weg t e s l i j p e n zoda t een g e l e i d e l i j k e overgang o n t s t a a t .

H e c h t s t r i ppen worden aan de b u i - t e n k a n t op de p i j p aangebracht en z i j n op de p l a a t s van de l a s - naad van een u i t s p a r i n g voorz ien . f i g . 3.71 X.Wanneer de u i t s p a r i n g g r o o t genoeg i s kan men e r onder- door lassen. Men moet de s t r i p p e n op de j u i s t e w i j z e v e r w i j d e r e n door de hech t i e t s i n t e s l i j p e n en ze n i e t zonder meer l o s t e s laan, omdat anders scheurvorm- i n g i n de p i j p kan on ts taan. De b e s t e manier i s h e t g e b r u i k van klemmen omdat d i t s n e l we rk t en omdat de p i j p n i e t beschad igd word t door hecht lassen. Klemmen kunnen i n p r i n c i p e i nwend ig en u i t w e n d i g aangebracht worden.

Wanneer de p i j p e n gehecht en ge- s t e l d z i j n kan men ze i n p r i n - c i p e l a s s e n "onder de hand1', w a a r b i j de p i j p t e l k e n s een s t u k j e doo rged raa id wordt. Het b e s t e kan men d i t doen door t u s s e n Elo0 en 1CIo0 s t a p e l e n d t e l a s s e n omdat men dan h e t smel t - bad goed i n de hand h e e f t . G ro te zware p i j p e n worden op een r o l l e n b a n k g e l a s t w a a r b i j de s n e l h e i d vaak e l e k t r i s c h r e g e l b a a r i s . F ig . 3.712.

Het l a s s e n i n p o s i t i e moet ge- sch ieden a l s de p i j p n i e t l o s - gemaakt kan worden o f a l s ze t e g r o o t z i j n . Men noemt deze ma- n i e r van l a s s e n ook we l de v k l ~ k s t a n d l l omdat men de ge- d e e l t e n van de c i r k e l aan- g e e f t vo lgens de k loks tand .

piip lassen 7 1

I n p r i n c i p e moet de e l e k t r o d e op de h a r t l i j n van de p i j p g e r i c h t b