nhung nguyen ly co ban cua chu nghia mac

8/3/2019 Nhung Nguyen Ly Co Ban Cua Chu Nghia Mac

1/286

TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, [email protected])11/2008

MC LC

Chng Ni dung TrangM u Nhp mn Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-

Lnin

2

1 Ch ngha duy vt bin chng 23

2 Php bin chng duy vt 43

3 Ch ngha duy vt lch s 87

4 Hc thuyt gi tr 119

5 Hc thuyt gi tr thng d 138

6 Hc thuyt v ch ngha t bn c quyn v ch ngha t

bn c quyn nh nc

175

7 S mnh lch s ca giai cp cng nhn v cch mng x

hi ch ngha

195

8 Nhng vn chnh tr-x hi c tnh quy lut trong tin

trnh cch mng x hi ch ngha

229

9 Ch ngha x hi- hin thc v trin vng 258-273

1 Phn th nht. Trit hc Mc-Lnin 2-118

2 Phn th hai. Kinh t chnh tr Mc-Lnin 119-194

3 Phn th ba. Ch ngha x hi khoa hc 195-273

1
mailto:[email protected]:[email protected]


2/286


CHNG M U. NHP MNNHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MC-LNIN

I. KHI LC V CH NGHA MC-LNIN1. Ch ngha Mc-Lnin v ba b phn cu thnh

a. Ch ngha Mc-Lnin

Ch ngha Mc-Lnin l h thng cc quan im v hc thuyt1 khoa hc, gm

trit hc, kinh t chnh tr v ch ngha x hi khoa hc ca C.Mc v Ph.ngghen, do

V.I.Lnin bo v v pht trin. Ch ngha hnh thnh trn c s k tha v pht trin

bin chng nhng gi tr lch s t tng nhn loi gii thch, nhn thc thc tin

thi i; l th gii quan duy vt bin chng v phng php lun bin chng duy vt

ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng; l khoa hc v s nghip t gii phng

giai cp v sn, gii phng nhn dn lao ng v gii phng con ngi, v nhng quy

lut chung nht ca cch mng x hi ch ngha, xy dng ch ngha x hi v ch

ngha cng sn, to nn h t tng khoa hc ca giai cp cng nhn.

b. Ba b phn l lun c bn cu thnh ch ngha Mc-Lnin

- Ni dung ch ngha Mc-Lnin bao gm h thng tri thc phong ph2 bao

qut nhiu lnh vc vi nhng gi tr lch s, thi i v khoa hc to ln; nhng trit

hc, kinh t chnh tr v ch ngha x hi khoa hc l nhng b phn l lun quan

trng nht. Trit hc l h thng tri thc chung nht v th gii, v v tr, vai tr ca

con ngi trong th gii y. Kinh t chnh tr l h thng tri thc v nhng quy lut

chi phi qu trnh sn xut v trao i t liu sinh hot vt cht trong i sng x hi

m trng tm ca n l nhng quy lut kinh t ca qu trnh vn ng, pht trin, dit

vong tt yu ca hnh thi kinh t-x hi t bn ch ngha cng nh s ra i tt yu

ca hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha. Ch ngha x hi khoa hc l h

thng tri thc chung nht v cch mng x hi ch ngha v qu trnh hnh thnh,

pht trin ca hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha; v s mnh lch s ca

giai cp cng nhn trong s nghip xy dng hnh thi kinh t-x hi .

1 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.26, tr.592 Bao gm trit hc, kinh t chnh tr, ch ngha x hi khoa hc, kinh t, chnh tr, vn ha, lchs, qun s v.v

2


3/286


- Gia cc b phn l lun cu thnh ch ngha Mc-Lnin c s khc nhau

tng i, th hin ch ch ngha x hi khoa hc khng nghin cu nhng quy

lut x hi tc ng trong tt c hoc trong nhiu hnh thi kinh t-x hi nh ch

ngha duy vt lch s, m ch nghin cu cc quy lut c th ca s hnh thnh, pht

trin ca hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha. Ch ngha x hi khoa hc

cng khng nghin cu cc quan h kinh t nh kinh t chnh tr, m ch nghin cu

cc quan h chnh tr-x hi ca ch ngha x hi v ch ngha cng sn.

- Gia cc b phn l lun cu thnh ch ngha Mc-Lnin c s thng nht

tng i, th hin quan nim duy vt v lch s m t tng chnh ca n l do s

pht trin khch quan ca lc lng sn xut nn t mt hnh thi kinh t-x hi ny

ny sinh ra mt hnh thi kinh t-x hi khc tin b hn v chnh quan nim nh th

thay th s ln xn, ty tin trong cc quan nim v x hi trong cc hc thuyt

trc ; th hin vic C.Mc v Ph.ngghen vn dng th gii quan duy vt bin

chng v php bin chng duy vt vo vic nghin cu kinh t, t sng to ra hc

thuyt gi tr thng d nhn thc chnh xc s xut hin, pht trin v dit vong tt

yu ca ch ngha t bn. n lt mnh, hc thuyt gi tr thng d cng vi quan

nim duy vt v lch s a s pht trin ca ch ngha x hi t khng tng n

khoa hc. Bi vy, ch ngha Mc-Lnin cung cp cho loi ngi v nht l cho

giai cp cng nhn, nhng cng c nhn thc v i3 v kin nh ch ngha Mc-

Lnin, t tng H Ch Minh l nn tng t tng, kim ch nam cho hnh ng ca

ng4.

2. Khi lc s ra i v pht trin ca ch ngha Mc-Lnina. Nhng iu kin, tin cho s ra i ca ch ngha Mc

-iu kin kinh t-x hi

+ Vo cui th k XVIII n gia th k XIX, cuc cch mng cng nghip

din ra nc Anh, sau mau chng lan rng ra cc nc ty u tin tin. Cuc

cch mng khng nhng nh du bc chuyn t sn xut th cng sang sn

3 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.23, tr.544ng Cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln thX.. Nxb. Chnh tr quc gia, HNi, 2006, tr.260

3


4/286


xut cng nghip, lm cho phng thc sn xut t bn ch ngha tr thnh h thng

kinh t thng tr, tnh hn hn ca ch t bn so vi ch phong kin th hin r

nt, m cn lm thay i su sc cc din x hi m trc ht l s hnh thnh v

pht trin ca giai cp v sn.

ng thi vi s pht trin , mu thun vn c, ni ti nm trong phng

thc sn xut t bn ch ngha ngy cng th hin su sc v gay gt hn. l mu

thun gia tnh x hi ca qu trnh sn xut v trnh pht trin ngy cng cao ca

lc lng sn xut vi hnh thc s hu t liu sn xut t nhn v phn chia sn

phm x hi bt bnh ng. Sn phm x hi tng ln nhng l tng t do, bnh

ng, bc i khng c thc hin. Bt cng x hi tng, i khng x hi thm su

sc m tiu biu l cuc khng hong kinh t nm 1825; ngi lao ng b bn cng

ho v b bc lt

+ Mu thun gia v sn vi t sn, vn mang tnh i khng, biu hin

thnh u tranh giai cp. Khi ngun l cuc khi ngha ca th dt Lyng (1831,

1834) vch ra mt iu b mt quan trng- l cuc u tranh din ra bn trong

x hi, gia giai cp nhng ngi c ca v giai cp nhng k khng c g ht;

phong tro Hin chng Anh (1830-1840) l phong tro cch mng v sn to ln

u tin, tht s c tnh cht qun chng v c hnh thc chnh tr. S pht trin

nhanh chng ca giai cp v sn v cuc u tranh ca th dt Xildi nm 1844

c mang tnh giai cp t pht dn n s ra i ng minh nhng ngi chnh

ngha- mt t chc v sn cch mng. n nhng nm 40 ca th k XIX, giai cp

v sn xut hin vi t cch l mt lc lng chnh tr-x hi c lp v thcc nhng li ch c bn ca mnh tin hnh u tranh t gic chng giai cp t

sn. Nhng vn ca thi i do s pht trin ca ch ngha t bn ny sinh c

phn nh t nhng lp trng giai cp khc nhau, hnh thnh nn nhng hc thuyt

trit hc, kinh t v chnh tr-x hi khc nhau l gii v nhng khuyt tt ca x

hi t bn ng thi, s cn thit phi thay th n bng x hi hin thc c t do,

bnh ng, bc i theo nhng lp trng khc nhau sn sinh ra nhiu hnh thc l

4


5/286


lun v ch ngha x hi nh ch ngha x hi phong kin, ch ngha x hi t sn,

ch ngha x hi tiu t sn, ch ngha x hi chn chnh c v.v.

Thc tin x hi nh vy ny sinh yu cu khch quan l nhng vn m

thi i t ra phi c soi sng v gii p v mt l lun trn lp trng ca giai

cp v sn. Phi tr li r rng nhng vn m mi giai cp trong x hi quan tm

l s phn ca loi ngi s ra sao; lc lng no ng vai tr ch yu trong cuc

u tranh cho tng lai ca nhn loi. l iu kin kinh t-x hi cho s xut hin

ca ch ngha Mc v ch ngha Mc xut hin vi t cch l h t tng khoa hc

ca giai cp v sn- phong tro cng nhn bc sang giai on pht trin mi v

cht v c l lun khoa hc v cch mng dn ng.

- Tin l lun. Theo V.I.Lnin, ton b thin ti ca C.Mc chnh l ch

hc thuyt ca ng ra i l s tha k thng v trc tip nhng hc thuyt trit hc,

kinh t chnh tr hc v ch ngha x hi ca cc i biu xut sc nht

+ Trit hc c in c l ngun gc l lun trc tip ca trit hc Mc (c

bit l php bin chng duy tm ca Hghen v t tng duy vt v nhng vn c

bn ca trit hc ca Phoibc). Php bin chng duy tm ca Hghen ph phn

php siu hnh; xy dng php bin chng t phm tr nim tuyt i, coi pht

trin l nguyn l c bn nht ca php bin chng vi phm tr trung tm l tha ho

v khng nh tha ho din ra mi ni, mi lc trong c t nhin, x hi v tinh

thn. C.Mc v Ph.ngghen k tha Hghen bng cch duy vt ha nhng ht

nhn hp l ca php bin chng xy dng nn php bin chng duy vt. Nhng

quan im duy vt v gii t nhin ca Phoibc chng minh th gii l th gii vtcht; c s tn ti ca gii t nhin chnh l gii t nhin khng do ai sng to ra v

tn ti c lp vi thc. Tuy nhin, trong lnh vc x hi, Phoibc li coi s pht

trin ca x hi l s pht trin ca tn gio. C.Mc v Ph.ngghen k tha ch

ngha duy vt c bng cch loi b tnh siu hnh v m rng hc thuyt y t ch

ch nhn thc gii t nhin sang nhn thc c x hi loi ngi, lm cho ch ngha

duy vt tr nn hon b v trit .

5


6/286


+ Kinh t chnh tr hc Anh m c bit l cc quan im kinh t ca Aam

Xmt v avt Ricc l yu t khng th thiu trong s hnh thnh quan nim duy

vt v lch s ca trit hc Mc. Aam Xmt cho rng ch ngha t bn tn ti theo

cc quy lut kinh t khch quan; l lun v kinh t hng ha, c bit l hc thuyt

gi tr thng d l c s ca h thng kinh t t bn ch ngha to cho C.Mc cch

nhn ng v ch ngha t bn. avt Ricc tha nhn cc quy lut khch quan ca

i sng kinh t x hi, t quy lut gi tr lm c s cho ton b h thng kinh t v

rng, do ch ngha t bn l vnh cu.

+ Ch ngha x hi khng tng Php vi nhng ph phn x hi t bn v

nhng d bo thin ti ca Xanh Ximng, Phuri m trc ht l lch s loi ngi l

mt qu trnh tin ha khng ngng, ch sau tin b hn ch trc; cc ng cho

rng s xut hin cc giai cp i khng trong x hi t bn l kt qu ca s chim

ot; ng thi ph phn ch ngha t bn l con ngi b bc lt v la bp, chnh

ph khng quan tm ti dn ngho. V mt s c im ca x hi x hi ch ngha

tng lai, cc ng khng nh l x hi cng nghip m trong , cng nng nghip

u c khuyn khch, a s ngi lao ng c bo m nhng iu kin vt cht

cho cuc sng v.v l c s ch ngha Mc pht trin thnh l lun ci to x hi.

- Tin khoa hc t nhin. Trong nhng thp k u th k XIX, khoa hc t

nhin pht trin mnh vi nhiu pht minh quan trng, cung cp c s tri thc khoa

hc t duy bin chng vt ln tnh t pht ca t duy bin chng c i, thot

khi tnh thn b ca php bin chng duy tm v tr thnh khoa hc.

+ nh lut bo ton v chuyn ho nng lngca cc nh khoa hc t nhinnh Lmnxp, Lenx (Nga), Maye (c), Grp, Giuln (Anh) v Cninhg

(an Mch) chng t lc c hc, nhit, nh sng, in t, cc qu trnh ho hc

khng tch ri nhau, m lin h vi nhau v hn th na, trong nhng iu kin nht

nh, chng chuyn ho cho nhau m khng mt i, ch c s chuyn ho khng

ngng ca nng lng t dng ny sang dng khc. nh lut ny dn n kt

lun trit hc l s pht trin ca vt cht l mt qu trnh v tn ca s chuyn honhng hnh thc vn ng ca chng.

6


7/286


+ Thuyt t bo (ra i trong nhng nm 30 ca th k XIX) ca Svann (sinh

hc) v Slyen (thc vt hc) c xy dng nh cc cng trnh nghin cu trc

ca Hc (1665), Vonph, Griannhinp (t nhin hc), Pckin (sinh hc). Thuyt

ny chng minh rng t bo l c s ca kt cu v s pht trin chung ca thc vt

v ng vt; bn cht s pht trin ca chng u nm trong s hnh thnh v pht

trin ca t bo. Nh vy, thuyt t bo xc nh s thng nht v mt ngun gc

v hnh thc gia ng vt v thc vt; gii thch qu trnh pht trin ca chng; t

c s cho s pht trin ca ton b nn sinh hc; bc b quan nim siu hnh v

ngun gc v hnh thc gia thc vt vi ng vt.

+ Thuyt tin hoca cuyn (Anh), gii thch duy vt v ngun gc v s

pht trin ca cc loi thc vt v ng vt (1859). Cc loi thc vt v ng vt

bin i, cc loi ang tn ti c sinh ra t cc loi khc bng con ng chn lc

t nhin v chn lc nhn to. Pht minh ny khc phc c quan im cho rng

gia thc vt v ng vt khng c s lin h; l bt bin; do Thng to ra v

em li cho sinh hc c s khoa hc, xc nh tnh bin d v di truyn gia cc loi.

nh gi v ngha ca nhng pht minh trong khoa hc t nhin thi y, Ph.

ngghen vit "Quan nim mi v gii t nhin c hon thnh trn nhng nt

c bn: tt c ci g cng nhc u b tan ra, tt c ci g l c nh u bin thnh

my khi, v tt c nhng g c bit m ngi ta cho l tn ti vnh cu th tr

thnh nht thi; v ngi ta chng minh rng ton b gii t nhin u vn ng

theo mt dng v mt tun hon vnh cu"5.

b. Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha Mc- Gii thiu s lc v C.Mc v Ph.ngghen. C.Mc l con mt nh qu

phi, Ph.ngghen l con mt nh t bn, nhng hai ng hon ton dng mnh cho

cch mng v tr thnh nhng ngi sng lp ch ngha cng sn6. Tn y ca

C.Mc l Karl Henrix Marx, sinh ngy 5 thng 5 nm 1818 ti Tria, tnh Ranh,

nc c trong mt gia nh lut s ngi Do thi c t tng khai sng v t do; t

trn ngy 14 thng 3 nm 1883, an tng ti ngha trang Khaight, Lun n, Anh.5 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.20, tr.4716 H Ch Minh: Ton tp, 2002, t.8, tr.140

7


8/286


Ph.ngghen sinh ngy 28 thng 11 nm 1820 ti Bcmen, tnh Ranh, nc c

trong mt gia nh t bn cng nghip dt bo th v t tng; t trn ngy mng 5

thng 8 nm 1895 ti Lun n, Anh. Theo nguyn vng ca Ph.ngghen, sau khi

ho tng, tro thi hi c th xung eo bin gn Ixtbrn, pha Nam b nc Anh.

- C.Mc, Ph.ngghen vi qu trnh hnh thnh ch ngha Mc(1842-1848)

Thi k 1842-1843, nhng bi vit ca C.Mc ng trn bo Sng Ranh nhm

bo v li ch ca nhng ngi lao ng ngho kh, u tranh v t do v dn ch; nh

du s hnh thnh t tng v vai tr lch s ca giai cp v sn ca ng. Thc tin u

tranh thng qua bo ch lm cho t tng dn ch cch mng c ni dung r rng

hn v s chuyn bin v th gii quan C.Mc din ra tng bc. Khi ph phn chnh

quyn nh nc ng thi, ng thy ci khch quan quy nh hot ng ca nh nc

khng phi l hin thn ca nim tuyt i nh Hghen chng minh, m l

nhng li ch; cn chnh quyn nh nc l c quan i din ng cp ca nhng li ch

t nhn. Trong thi gian Croixnc (thng 5 n thng 10 nm 1843), C.Mc vit tc

phm Gp phn ph phn trit hc php quyn ca Hghen ph phn nhng quan nim

duy tm ca Hghen v x hi v i ti kt lun, khng phi nh nc quy nh x hi

cng dn7, m ngc li, x hi cng dn quy nh nh nc. C th coi y l im

xut pht ca nhn thc duy vt v lch s ca C.Mc trong tng lai.

Thng 12 nm 1843, C.Mc vit tc phm Gp phn ph phn trit hc php

quyn ca Hghen. Li ni u. Tuy nhin, s chuyn bin t tng trong thi gian

ng sng Pari th hin trong Li ni u ny, khin n vt khi tnh cht ca

mt li ni u. ng trn quan nim duy vt v lch s ang hnh thnh, C.Mcphn tch ngha to ln v c mt hn ch ca cuc cch mng t sn m ng gi l

"cuc cch mng b phn", cn cuc cch mng v sn c gi l "cuc cch mng

trit " v khng nh "ci kh nng tch cc" ca cuc cch mng thc hin s

gii phng con ngi chnh l giai cp v sn. C.Mc cng nhn mnh ngha to ln

ca l lun cch mng trong s gn b vi phong tro cch mng, nhm ci bin x

hi v cn bn, D nhin, v kh ph phn khng th thay th cho s ph phn bng7 Khi nim x hi cng dn thi c hiu l nhng lnh vc li ch t nhn, trc ht lnhng li ch vt cht v nhng quan h x hi gn lin vi chng

8


9/286


v kh, sc mnh vt cht phi c lt bng chnh ngay sc mnh vt cht;

nhng l lun cng tr thnh mt sc mnh vt cht khi n thm nhp vo qun

chng v Ging nh trit hc thy giai cp v sn l v kh vt cht ca mnh, giai

cp v sn cng thy trit hc l v kh tinh thn ca mnh8.

S hnh thnh ch ngha Mc c nh du bng nhng tc phm kinh in

bt h nh Bn tho kinh t-trit hc nm 1844, Gia nh thn thnh (1845), Lun

cng v Phoibc (1845), H t tng c (1845-1846) v.v; th hin r nt vic

C.Mc v Ph.ngghen k tha tinh hoa quan im duy vt v php bin chng ca

cc nh t tng trong lch s trit hc xy dng cc quan im ch ngha duy vt

bin chng. Bn tho kinh t-trit hc nm 1844 l tc phm u tin ca thi k

hnh thnh nhng nguyn l trit hc Mc vi mc ch ph phn kinh t chnh tr

hc ng thi9 v ch t hu rt ra nhng vn c ngha trit hc v nhn

vn su sc. Xut pht t vic nghin cu kinh t-chnh tr hc Anh, C.Mc phn

tch bn cht ca x hi t bn t cc phm tr c th nh tin cng, li nhun, t

bn, a t, sc lao ng ch ra s i khng gia ngi cng nhn vi nh t bn.

C.Mc l gii mi quan h qua li gia ch t hu, tnh t li, cnh tranh, gi tr

sc lao ng v gi c ca n v.v lun chng cho tnh tt yu ca ch ngha cng

sn trong s pht trin x hi. T gc trit hc, C.Mc nhn thc ch ngha

cng sn l nc thang lch s cao hn ch ngha t bn, bi n ch ngha t bn th

lao ng b tha ha ti pht trin cao nht khin cho s ph nh ch ngha t bn

tr nn tt yu vi nhng tin do chnh ch ngha t bn to ra. H t tng

c (1845-1846) l tc phm nh du mt mc quan trng, mt bc tin mitrong vic pht trin ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s cng

nh ch ngha x hi khoa hc. khng ch l tc phm c quy m ln nht trong

giai on ny, m cn c th c coi l tc phm chn mui u tin ca ch ngha

Mc. Thng qua vic ph phn trit hc mi ca c (i din l Phoibc, Bau,

Sticn) v ch ngha x hi chn chnh c, C.Mc v Ph. ngghen trnh by

h thng quan nim duy vt lch s v a ra nhiu nguyn l c bn ca ch ngha8 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.1, tr.5899 Cho rng, phng thc sn xut t bn ch ngha l bnh thng, hp l v vnh cu

9


10/286


cng sn khoa hc nh nhng h qu ca quan nim . Xut pht t hin thc lch

s, C.Mc v Ph.ngghen vit "Tin u tin ca mi s tn ti ca con ngi, v

do l tin ca mi lch s, l ngi ta phi c kh nng sng ri mi c

th lm ra lch s"10. Tuy nhin, mun sng c th trc ht cn c thc n, thc

ung (...) nn hnh vi lch s u tin ca con ngi l sn xut ra bn thn i sng

vt cht tha mn nhng nhu cu y. Trong H t tng c, C.Mc v

Ph.ngghen cn trnh by qu trnh pht trin ca lch s di dng vn tt m ht

nhn ca n l s hu v t liu sn xut. Thc cht, l biu hin ca quy lut v

s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut- quy

lut c ngha ph bin trong s pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi.

Cc tc phm S khn cng ca trit hc (1847) v Tuyn ngn ca ng Cng

sn (1848) trnh by ch ngha Mc trong h thng cc quan im nn tng vi ba b

phn l lun cu thnh. Trong tc phmS khn cng ca trit hc, C.Mc phn tch-

ph phn phng php ci lng, tha hip ca Prung v u tranh giai cp, m thc

cht l s vn dng phng php Hghen b tc b tinh thn bin chng. T ,

gn vi cuc u tranh chng t tng kinh t phn ng ca Prung, C.Mc pht

trin thm nhng nguyn l ca trit hc, kinh t chnh tr hc v ch ngha x hi khoa

hc. Tc phm S khn cng ca trit hc tip tc xut cc nguyn l trit hc, ch

ngha cng sn khoa hc v c bit l nghin cu v gi tr s dng v gi tr trao i;

gi tr cu thnh hay gi tr tng hp; tin t; s d tha do lao ng mang li; phn

cng lao ng v my mc; cnh tranh v c quyn v.v nh chnh C.Mc ni, tc

phm cha ng nhng mm mng ca hc thuyt c trnh by trong b T bnsau hai mi nm tri lao ng. S khn cng ca trit hc l tc phm biu hin s

chn mui trong nhn thc ca C.Mc nhng t tung v ch ngha x hi khoa hc v

s vn dng t tng vo thc tin u tranh ca giai cp v sn v x hi tng lai.

Tuyn ngn ca ng Cng sn l vn kin c tnh cng lnh u tin ca ch ngha

Mc; l tc phm nh du s trng thnh ca ch ngha Mc v c ba phng din

trit hc, kinh t chnh tr hc v ch ngha x hi khoa hc. Theo V.I.Lnin, tc phm10 C.Mc v Ph.nghen: Ton tp, 2004, t.3, tr.38

10


11/286


ny trnh by sng sa v r rng th gii quan mi, ch ngha duy vt trit - ch

ngha duy vt ny bao qut c lnh vc sinh hot x hi; php bin chng vi t cch l

hc thuyt ton din nht v su sc nht v s pht trin; l lun u tranh giai cp v

vai tr cch mng- trong lch s ton th gii- ca giai cp v sn, tc l giai cp sng

to ra mt x hi mi, x hi cng sn

V quan nim duy vt v lch s, hai ng trnh by quan im ch o l sn

xut vt cht, xt n cng, l yu t quy nh i sng chnh tr v t tng ca mi x

hi, mi thi i lch s. Chnh sn xut vt cht, c tin hnh trong khun kh mt

phng thc sn xut nht nh, mt trnh nht nh ca lc lng sn xut v vi

mt quan h sn xut ph hp, l c s khch quan ca tt c nhng s bin trong lnh

vc chnh tr, t tng, tc l trong lnh vc kin trc thng tng v cc hnh thi

thc x hi. C.Mc v Ph.ngghen vn dng t tng ny vo xem xt xu hng

vn ng ca x hi t sn v ch ra rng do s pht trin ca bn thn lc lng sn

xut ca phng thc sn xut t bn ch ngha ang vt qu khun kh ch s

hu t nhn t bn ch ngha m nn sn xut y ang lm vo nhng cuc khng

hong c tnh cht chu k v ngy cng trm trng. Biu hin chnh tr ca cuc khng

hong l nhng cuc u tranh ngy cng c tnh cht chnh tr, ngy cng t gic

ca giai cp v sn. Cc ng cn ch r php quyn t sn chng qua l ch ca giai

cp t sn c ln thnh lut- ci ch m ni dung b quy nh bi iu kin sinh

hot vt cht ca giai cp y; sn xut vt cht quyt nh sn xut tinh thn, t tng

thng tr trong mt thi i l t tng ca giai cp thng tr v kinh t

V l lun u tranh giai cp, cng trong Li ta trn, Ph.ng ghen vit, do (t khi ch cng hu rung t nguyn thu tan r), ton b lch s l lch s

cc cuc u tranh giai cp, u tranh gia nhng giai cp b bc lt v nhng giai

cp i bc lt, gia nhng giai cp b tr v nhng giai cp thng tr. Nguyn nhn

kinh t ca hin tng l ch t hu v t liu sn xut. Ch lm cho

x hi, vn khng c khc bit giai cp, phn chia thnh nhng giai cp khc nhau,

trong nhng giai cp nm c t liu sn xut, iu hnh nn sn xut x hithng tr, bc lt nhng giai cp khc

11


12/286


Vn dng quan im ny vo xem xt x hi t bn, hai ng ch ra rng cuc u

tranh giai cp hin thi, gia giai cp v sn v giai cp t sn, pht trin ti mc l,

giai cp v sn s khng th lt giai cp t sn, khng th t gii phng cho mnh

nu khng p ton b ch t hu,- m biu hin trc tip v cao nht chnh l

ch t hu t nhn t bn ch ngha- xo b ton b cc giai cp, gii phng ton x

hi. Cc ng d on rng, cuc u tranh ca giai cp v sn tt yu s dn ti cuc

cch mng v sn trn quy m ton th gii v nhng yu t ph sp nn tng ca giai

cp t sn l nn sn xut i cng nghip v s ln mnh v lc lng cng nh thc

chnh tr ca giai cp v sn hin i dn n s sp ca giai cp t sn v thng li

ca giai cp v sn u tt yu nh nhau. Phn l lun ca tc phm kt thc vi nh

ngha kinh in v bn cht ca x hi cng sn tng lai "Thay cho x hi t sn c

vi nhng giai cp v nhng s i khng giai cp ca n, s xut hin mt lin hp,

trong s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c

mi ngi"11. Kt lun ny xc nh mc ch cui cng ca x hi cng sn v l

nguyn tc nhn o nht ca ch ngha cng sn.

- C.Mc, Ph.ngghen vi qu trnh pht trin ch ngha Mc 1849-1895. Sau

thng 2 nm 1948, trit hc Mc tip tc c b sung v pht trin trong s gn b

gia t tng vi thc tin cch mng ca C.Mc v Ph.ngghen. T kinh nghim

thc tin cch mng, bng t duy l lun su sc, C.Mc v Ph.ngghen vit

nhng tc phm c s cho nhng nguyn l c bn ca ch ngha duy vt lch s;

a phong tro cng nhn t t pht ln t gic v pht trin ngy cng mnh m v

chnh trong qu trnh , hc thuyt ca cc ng cng khng ngng c pht trin.Cc tc phm ch yu ca C.Mc nh u tranh giai cp Php, Ngy 18 thng

Sng M ca Lui Bnapact, Ph phn Cng lnh Gta v.v cho thy vic tng kt

thc tin v cc thnh tu khoa hc c vai tr c bit quan trng trong s pht trin

l lun.Nhiu vn , c bit nhng vn phng php lun duy vt bin chng

v duy vt lch s c C.Mc pht trin trong cc tc phm nghin cu kinh t-

chnh tr, tiu biu l b T bn.11 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.4. tr.628

12


13/286


T bn (1843-1883) l cng trnh s12 b sung, pht trin ch ngha Mc ni

chung; l hnh mu ca s phn tch khoa hc v hnh thi x hi phc tp nht, l tc

phm kinh t-chnh tr, trit hc v lch s v i nht ca C.Mc. Nghin cu phng

thc sn xut t bn ch ngha, T bn ch ra quy lut vn ng kinh t ca x hi t

bn, to c s l lun kinh t thit lp x hi cng sn. Ni dung c bn nht ca

T bn l xut pht t s vn ng ca kinh t t bn ch ngha, C.Mc trnh by

nhng nguyn l trit hc, kinh t chnh tr hc, ch ngha x hi khoa hc trn tinh

thn bin chng ca s pht trin lch s-x hi. C th khi qut ni dung T bn t

gc trit hc hai vn ch yu l quan nim duy vt lch s v php bin chng

Quan nim duy vt v lch s. Xut pht t phng thc sn xut, tc t hai

mt ca mt qu trnh sn xut vt cht trong i sng x hi l lc lng sn xut

v quan h sn xut, C.Mc khng nh s pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi

l mt qu trnh lch s-t nhin13. C th khi qut rng, ton b quan nim duy vt

lch s ca C.Mc trong tc phm th hin phm tr hnh thi kinh t-x hi. Bn

cht ca phm tr ny nm quy lut vn ng, pht trin ca lch s x hi loi

ngi b quy nh bi cc yu t c bn l lc lng sn xut, quan h sn xut v

kin trc thng tng; cc yu t khc trong lch s x hi cng c vai tr chi phi

tc ng, nhng trn c s cc yu t c bn . Tnh lch s-t nhin ca s pht

trin x hi c chng minh bi s pht trin va tun t va nhy vt, va a dng

phong ph, phc tp va th hin nhng quy lut ph bin c ngha xuyn sut

ton b tin trnh lch s x hi loi ngi

Mt vn khc, ni bt, ng thi l kt qu ca s vn ng ni ti ca nidung tc phm- l php bin chng duy vt. Xut pht t vic nghin cu hng

ha vi t cch l t bo kinh t ca ch ngha t bn, C.Mc tng bc th hin

bn cht ca ch ngha t bn thng qua phng php lch s-lgc, tru tng-c

th. Qu trnh vn ng v pht trin ca nn sn xut t bn ch ngha biu hin lch

s ca n vi tnh a dng, phong ph, phc tp ca mt h thng, mt phng thc

sn xut. Cho nn, lch s l bn thn qu trnh sn xut; lgc l bn cht ca nn12 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004. Cc tp 23, 24, 25 (2 phn), 26 (3 phn)13 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.23, tr.21

13


14/286


sn xut t bn ch ngha; l bc lt gi tr thng d. C.Mc cng phn tch r mi

quan h bin chng gia ci tru tng vi ci c th; theo , ci tru tng ch l

s phn nh mt mt, mt yu t ca qu trnh nhn thc i tng, ci c th l

tnh, v bn cht, l s phn nh khi qut cc thuc tnh ca i tng trong t duy.

Bi vy, nn sn xut x hi biu hin t sn xut, phn phi, trao i, tiu dng n

bn cht ca nn kinh t t bn ch ngha cng chnh l con ng i t tru tung

n c th trong t duy. Cc quy lut ca phng php bin chng duy vt nh quy

lut mu thun, quy lut lng cht, quy lut ph nh ca ph nh, u c

C.Mc vn dng vo qu trnh phn tch bn cht ch t bn ch ngha. Phng

php bin chng ca C.Mc l mt biu hin s thng nht gia ni dung vi

phng php; l phng php nhn thc thng qua s vn ng ca ni dung. T

bn l mt trong nhng cng hin v i ca C.Mc. Bng phng php bin chng

duy vt, C.Mc lm r quy lut vn ng, pht trin ca lch s x hi loi ngi

thng qua vic phn tch nn kinh t t bn ch ngha; ng vch ra iu b mt

quan trng nht ca phng thc sn xut t bn ch ngha, ch ra tnh hai mt ca

hng ho; sc lao ng l hng ho; phn chia tin vn thng xuyn v tin vn tm

thi v.v v l nhng c s ca hc thuyt v gi tr thng d, cng vi quan nim

duy vt v lch s v s mnh lch s ca giai cp cng nhn l cc pht minh v i

v quan trng nht ca ch ngha Mc.

Nm 1875, C.Mc vit Ph phn Cng lnh Gta14, y l tc phm l lun

quan trng nht sau Tuyn ngn ca ng Cng sn v b T bn. Trong tc phm,

C.Mc lm su sc v phong ph thm hc thuyt v hnh thi kinh t-x hi (nu vvn dng cc khi nim t liu lao ng, thi gian lao ng, thu nhp lao ng, tng

sn phm x hi v.v). ng cng pht trin thm hc thuyt v nh nc v cch

mng Gia x hi t bn ch ngha v x hi cng sn ch ngha l mt thi k ci

bin cch mng t x hi n sang x hi kia. Thch ng vi thi k y l mt thi k

qu chnh tr, v nh nc ca thi k y khng th l ci g khc hn l nn

chuyn chnh cch mng ca giai cp v sn15

.14 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.1915 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.19, tr.47

14


15/286


Trong khi , Ph.ngghen pht trin ch ngha Mc thng qua vic khi qut cc

thnh tu khoa hc v ph phn cc l lun trit hc duy tm, siu hnh v c nhng

quan nim duy vt tm thng nhng ngi t nhn l ngi mcxt nhng li khng

hiu ng thc cht ch ngha Mc. Vi nhng tc phm ca mnh, Ph.ngghen

trnh by ch ngha Mc trong mt h thng l lun; nhng kin b sung, gii thch

ca Ph. ngghen sau khi C.Mc qua i i vi mt s lun im ca cc ng trc

y cng c ngha rt quan trng trong vic pht trin ch ngha Mc.

c. Giai on bo v v pht trin ch ngha Mc

Sau khi C.Mc v Ph.ngghen qua i, V.I.Lnin l ngi bo v, b sung, pht

trin v vn dng sng to ch ngha Mc. Ch ngha Lnin hnh thnh v pht trin

trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, xt li v gio iu; l s tip tc v l

giai on mi trong lch s ch ngha Mc gii quyt nhng vn cch mng v

sn trong giai on ch ngha quc v bc u xy dng ch ngha x hi.

- Bi cnh lch s mi v nhu cu khch quan ca vic bo v v pht trinch ngha Mc

Nhng nm cui th k XIX, u th k XX, ch ngha t bn bc sanggiai on ch ngha quc. Bn cht ca ch ngha t bn th hin tinh vi, tn bo

hn; mu thun c th vn c ca ch ngha t bn ngy cng bc l su sc m

in hnh l mu thun gia giai cp t sn v giai cp v sn. Ti cc nc thuc

a, phong tro u tranh chng ch ngha quc vi tnh thng nht gia cch

mng gii phng dn tc vi cch mng v sn, gia nhn dn cc nc thuc a

vi giai cp cng nhn chnh quc. Nc Nga l trung tm ca phong tro ny; giai

cp cng nhn v nhn dn lao ng Nga di s lnh o ca ng Bsvch l

ngn c u ca phong tro cch mng th gii.

Nhng nm cui ca th k XIX, bc sang th k XX, c nhng pht minh

vt l mang tnh vch thi i, lm o ln cn bn quan nim ngn i v vt cht.

y l c s ch ngha Makh- mt th ch ngha duy tm ch quan- tn cng

ch ngha Mc; mt s nh khoa hc t nhin ri vo tnh trng khng hong v th

gii quan, gy nh hng trc tip n nhn thc v hnh ng ca phong tro cch

15


16/286


mng. ng thi, tuy ch ngha Mc c truyn b vo nc Nga; nhng bo

v a v v li ch ca giai cp t sn, nhng tro lu t tng nh ch ngha kinh

nghim ph phn, ch ngha thc dng, ch ngha xt li v.v nhn danh i mi

ch ngha Mc xuyn tc v ph nhn ch ngha .

Trong bi cnh , nhu cu khch quan v vic khi qut nhng thnh tu

khoa hc t nhin rt ra nhng kt lun v th gii quan v phng php lun trit

hc cho cc khoa hc chuyn ngnh; u tranh chng li nhng tro lu t tng

phn ng v pht trin ch ngha Mc c thc tin nc Nga t ra. Hot ng

l lun ca V.I.Lnin nhm p ng nhu cu lch s .

- Vai tr ca V.I.Lnin i vi vic bo v v pht trin ch ngha Mc. Qu

trnh V.I.Lnin bo v v pht trin ch ngha Mc c chia thnh ba thi k, tng

ng vi ba nhu cu khch quan ca thc tin nc Nga.

Trong thi k 1893-1907, V.I.Lnin dng l lun chng li phi dn ty16 th

hin r nt trong cc tc phm Nhng ngi bn dn l th no v h u tranh

chng nhng ngi dn ch-x hi ra sao? (1894) v tc phm Lm g? (1902).

Trong tc phm th nht, V.I.Lnin ph phn tnh duy tm ca phi dn ty v

nhng vn lch s-x hi v ch ra rng, thng qua vic xa nha ranh gii gia

php bin chng duy vt vi php bin chng duy tm ca Hghen, phi dn ty

xuyn tc ch ngha Mc. ng thi, tc phm cng a ra nhiu t tng v vai tr

quan trng ca l lun, thc tin v mi quan h bin chng gia hai phm tr ny.

Trong tc phm Lm g?, V.I.Lnin pht trin quan im ca ch ngha Mc v

cc hnh thc u tranh giai cp ca giai cp v sn trc khi ginh c chnhquyn; trong cc vn v u tranh kinh t, chnh tr, t tng c cp r

nt; c bit, V.I.Lnin nhn mnh qu trnh hnh thnh h t tng ca giai cp v

sn. Trc thm cch mng Nga 1905-1907, V.I.Lnin tp trung vit v c s thc

tin ca cuc cch mng c coi l cuc tng din tp cho cch mng Thng Mi

(Nga) nm 1917. Tc phm Hai sch lc ca ng Dn ch-X hi trong cch16

L phi theo h t tng t sn duy tm m i din tiu biu l Mikhailpxki, Bakumin vPlkhnp. Quan im chnh ca phi ny l tuyt i ha vai tr c nhn, ly cng x nng thnlm ht nhn ca ch ngha x hi; nng dn di s lnh o ca tr thc l ng lc chnh cacch mng v ch trng dng khng b c nhn u tranh

16


17/286


mng dn ch (1905) pht trin ch ngha Mc v nhng vn nh phng php;

nhn t ch quan v yu t khch quan; vai tr ca qun chng nhn dn; ca cc

ng chnh tr v.v trong cch mng giai on quc ch ngha.

Trong thi k 1907-1917, V.I.Lnin vit tc phm Ch ngha duy vt v ch

ngha kinh nghim ph phn (1909). Tc phm khi qut t gc trit hc nhng

thnh tu mi nht ca khoa hc t nhin. ng thi bo v v tip tc pht trin

ch ngha Mc; ph phn trit hc duy tm ch quan (c bit l ca Makh v

Avnarit) ang chng li ch ngha duy vt ni chung v ch ngha duy vt bin

chng ni ring vi mc ch lm sng li ch ngha duy tm, thuyt khng th bit

ca Bccli v Hium. Trong tc phm, vn c bn ca trit hc v phm tr vt

cht c ngha h t tng v phng php lun ht sc to ln. "Nu cho rng ci

th nht l gii t nhin, l vt cht, l vt th, l th gii bn ngoi v cho rng ci

th hai l thc, l cm gic, l tinh thn, tm l v.v, (th) l vn ci r, vn

trn thc t tip tc phn chia cc nh trit hc thnh hai trng phi ln" 17. ng

thi, khi ch ra s bin chng gia tnh tuyt i vi tnh tng i trong s i lp

gia vt cht vi thc, V.I.Lnin cho rng "s i lp gia vt cht vi thc c

ngha tuyt i trong nhng phm vi ht sc hn ch: trong trng hp ny, ch gii

hn trong vn nhn thc lun c bn l tha nhn ci g l ci c trc v ci g l

ci c sau? Ngoi gii hn , th khng cn nghi ng g na rng s i lp l

tng i"18. Trong tc phm, V.I.Lnin cn vn dng php bin chng vo xy

dng hc thuyt phn nh. l nhng vn nh chn l, tnh khch quan v tnh

c th ca chn l; bin chng gia chn l tuyt i vi chn l tng i. ngthi V.I.Lnin cng lm phong ph thm ch ngha Mc v thc tin, ng nhn mnh

"Quan im ca cuc sng, ca thc tin cn phi tr thnh quan im u tin v

quan im c s ca l lun nhn thc"19. Bo v v pht trin ch ngha Mc v

nhn thc, V.I.Lnin cng ch ra s thng nht bn trong, khng tch ri gia ch

ngha duy vt bin chng vi ch ngha duy vt lch s; s thng nht ca nhng

17 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.18, tr.35618 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.18, tr.17319 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.18, tr.145

17


18/286


lun gii duy vt v t nhin, v x hi, v con ngi v t duy ca n. Nm 1913,

V.I.Lnin vit tc phm Ba ngun gc v ba b phn cu thnh ch ngha Mc; tc

phm nu ngun gc lch s, bn cht v kt cu ca ch ngha Mc. Tc phmBt

k trit hc (1914-1916) l nhng tm tt mt s tc phm trit hc, Nhng bi

ging v lch s trit hc v Nhng bi ging v trit hc lch s ca Hghen; nhng

tc phm ca Phoibc v Lcxan; Siu hnh hc ca Artxtt v mt lot nhng tc

phm khc theo chuyn ngnh trit hc v khoa hc t nhin. Trong tc phm,

V.I.Lnin tip tc khai thc "ht nhn hp l" ca trit hc Hghen lm phong

ph thm php bin chng duy vt, c bit l l lun v s thng nht ca cc mt

i lp. Nm 1917, V.I.Lnin vit tc phm Nh nc v cch mng; trong tc phm

ny vn nh nc chuyn chnh v sn, bo lc cch mng v vai tr ca ng

cng nhn v con ng xy dng ch ngha x hi c cp r nt. Khi bit

tin v cuc cch mng Thng Hai nm 1917, V.I.Lnin lp tc quay v T quc; ng

vit cho bo S Tht Nhng bc th gi t xa, trong ni v tnh tt yu s

chuyn ho ca cch mng dn ch t sn vo cch mng x hi ch ngha v nhng

vn v b my nh nc ca giai cp v sn. Ngy 4 thng 4 nm 1917, V.I.Lnin

vit Lun cng Thng T, trong khng nh con ng i n thng li ca cch

mng x hi ch ngha; a ra t tng v nh nc Xvit, coi l hnh thc ca

chuyn chnh v sn; vch ra nhng nhim v chnh tr v kinh t m nh nc

phi thc hin v ch ra nhng ngun gc vt cht ca ch ngha x hi c to ra

do s pht trin ca ch ngha t bn. Trong tc phm Nhng ngi Bnsvch c

th gi vng c chnh quyn nh nc hay khng? (10-1917), V.I.Lnin bo vv pht trin ch ngha Mc v cch mng; v chuyn chnh v sn; v nhng con

ng ca s nghip xy dng x hi khng c giai cp v cc giai on pht trin

ca n.

Thi k 1917-1924. Thng li ca cch mng x hi ch ngha Thng Mi

(Nga) nm 1917 m ra thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. S

kin ny lm ny sinh nhng nhu cu mi v l lun m sinh thi C.Mc v Ph.ngghen cha th hin; V.I.Lnin tip tc tng kt thc tin p ng nhu cu bng

18


19/286


cc tc phm nh Nhim v tip theo ca chnh quyn Xvit (1918); Bnh u tr t

khuynh trong phong tro cng sn (1920); Li bn v cng on, v tnh hnh trc

mt v v nhng sai lm ca cc ng ch Trtxki v Bukharin (1921) v.v. ng cho

rng vic thc hin kim tra, kim sot ton dn; t chc thi ua x hi ch ngha l

nhng iu kin cn thit chuyn sang xy dng "ch ngha x hi k hoch". V.I.

Lnin cng nhn mnh tnh lu di ca thi k qu , khng th trnh khi phi i

qua nhng nc thang trn con ng . Trong giai on xy dng ch ngha x hi

thi bnh, V.I.Lnin tin on c s nguy him ca vic p dng nhng chnh sch

kinh t thi chin. ng vit tc phm V chnh sch kinh t mi (1921); trong ,

khng nh vai tr kinh t hng ha trong iu kin nn sn xut hng ho nh ang

chim u th trong cng cuc xy dng ch ngha x hi. Trong nhng tc phm

cui i nh V tp th ho nng nghip; V cuc cch mng ca chng ta; Th t

m tt, Cng lnh ca chng ta v.v, V.I.Lnin nhn thy s quan liu bt u

xut hin trong nh nc cng nng non tr nn ngh nhng ngi cng sn cn

thng xuyn chng ba k th chnh l s kiu ngo, t hc v tham nhng.

V.I.Lnin cng ch n vic chng ch ngha gio iu khi vn dng ch ngha

Mc, "Chng ta khng h coi l lun ca Mc nh l mt ci g xong xui hn v

bt kh xm phm, tri li, chng ta tin rng l lun ch t nn mng cho mn

khoa hc m nhng ngi x hi ch ngha cn phi pht trin hn na v mi mt

nu h khng mun tr thnh lc hu i vi cuc sng"20.

Di sn kinh in ca V.I.Lnin tr thnh c s cho vic nghin cu nhng vn

l lun v thc tin ca cc ng cng sn. Thin ti v l lun v thc tin ca ngtrong vic k tha, bo v v pht trin sng to ch ngha Mc c nhng ngi cng

sn nh gi cao. H t tn cho hc thuyt ca mnh l ch ngha Mc-Lnin.

d. Ch ngha Mc-Lnin v thc tin phong tro cch mng th gii

20 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.4, tr..232

19


20/286


Ch ngha Mc-Lnin c nhng nh to ln ln thc tin phong tro cng nhn

v nhn dn lao ng th gii. Cch mng thng 3 nm 1871 Php c coi l s

kim nghim thc t u tin i vi ch ngha Mc-Lnin; nh nc kiu minh

nc chuyn chnh v sn u tin trong lch s nhn loi (Cng x Pari) c

thnh lp; tuy ch tn ti 71 ngy, nhng l kinh nghim thc tin u tin ca l

lun cch mng. Thng 8 nm 1903, ng Bnsvch Nga c thnh lp theo t

tng ca ch ngha Mc; l ng ca giai cp v sn lnh o cuc cch mng 1905

Nga. Ch sau 14 nm (nm 1917), ng lm nn Cch mng X hi ch

ngha Thng Mi (Nga) v i, m ra k nguyn pht trin mi cho nhn loi;

chng minh tnh hin thc ca ch ngha Mc-Lnin trong lch s. Nm 1919, Quc

t Cng sn c thnh lp; nm 1922, Lin bang Cng ha X hi ch ngha Xvit

(gi tt l Linx) ra i, nh du s lin minh giai cp v sn ca 12 quc gia v

nm 1940, Linx gm 15 nc hp thnh. Vi sc mnh ca lin minh giai cp

v sn , trong chin tranh th gii th II, Linx khng nhng bo v c

mnh, m cn gii phng cc nc ng u ra khi s xm lc ca phtxt c. H

thng x hi ch ngha c thit lp gm Anbani, BaLan, Bungari, CuBa, Cng ha

dn ch c, Hunggari, Nam T, Linx, Ruma ni, Tip Khc, Cng ha dn ch

nhn dn Triu tin, Trung Quc, Vit Nam. S kin ny lm cho ch ngha t

bn khng cn l h thng chnh tr x hi duy nht m nhn loi hng ti; vai tr

nh hng xy dng x hi mi ca ch ngha Mc-Lnin c v phong tro cng

nhn, phong tro u tranh gii phng dn tc v ha bnh, dn tc, dn ch v tin

b x hi. Do nhiu nguyn nhn khch quan v ch quan, thng 12 nm 1991, chngha x hi hin thc Linx v ng u sp ; nhiu ng cng sn ty u t

b mc tiu ch ngha; tht bi ca kiu nh nc phc li cc nc t bn i hi

nhng ngi cng sn khng ch c lp trng vng vng, kin nh, m cn phi

ht sc tnh to, b sung, pht trin ch ngha Mc-Lnin mt cch khoa hc.

Thi i ngy nay l thi i ca nhng bin ng su sc. c im ca n l

s tng tc gia hai qu trnh cch mng- cch mng khoa hc, cng ngh v cchmng x hi, to nn s bin i rt nng ng ca i sng x hi. Trong iu kin

20


21/286


, qu trnh to ra nhng tin cho ch ngha x hi ang din ra trong x hi t

bn pht trin l mt xu hng khch quan. S pht trin mnh m ca khoa hc k

thut i hi ch ngha Mc-Lnin phi c b sung, pht trin nh Ph.ngghen

ch r v lch s pht trin ca khoa hc t nhin v trit hc cng chng minh.

Thi i ngy nay cho thy vai tr ht sc to ln ca l lun, ca khoa hc trong s

pht trin ca x hi. Nhng iu tt yu i hi ch ngha Mc-Lnin phi c

b sung, pht trin, phi c nhng khi qut mi. Ch c nh vy, ch ngha Mc-

Lnin mi gi c vai tr th gii quan, phng php lun trong quan h vi khoa

hc c th v trong s nh hng pht trin ca x hi loi ngi.

C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin khng li cho nhng ngi cng sn ni

chung, nhng ngi cng sn Vit Nam ni ring nhng ch dn c th v con ng

qu ln ch ngha x hi mi nc. Cc quc gia, dn tc khc nhau c nhng

con ng i khc nhau ln ch ngha x hi, bi l mi quc gia, dn tc u c

nhng c th ring v iu kin kinh t, chnh tr, x hi, lch s, vn ho ring.

t mc ch chin thng giai cp t sn th u ging nhau v bn cht, song mi

nc li hon thnh qu trnh pht trin y theo cch thc ring ca mnh21 v cch

thc ring i hi phi p dng nhng nguyn tc ca ch ngha cng sn sao

cho nhng nguyn tc y c ci bin ng n trong nhng vn chi tit, c

lm cho ph hp, cho thch hp vi c im dn tc v c im nh nc-dn

tc22. Trn c s kin tr ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh; xut pht t

nhng bi hc ci to v xy dng ch ngha x hi t thc trng kinh t-x hi t

nc, ng Cng sn Vit Nam ra ng li a t nc ta tng bc qu ln ch ngha x hi. Thc tin ca qu trnh i mi ang t ra hng lot vn

mi m v phc tp v kinh t, chnh tr, vn ho v nhng vn khng th gii

quyt c ch bng l lun, nhng chc chn khng th gii quyt c nu khng

c t duy l lun Mc-Lnin.

21 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.41, tr.95622 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.41 tr.956

21


22/286


I. I TNG, MC CH V YU CU V PHNG PHP HC TP, NGHIN CUMN HC NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MC-LNIN

1. i tng v mc ch ca vic hc tp, nghin cu

a. i tng hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca chngha Mc-Lnin l nhng quan im v hc thuyt ca C.Mc, Ph.ngghen v

V.I.Lnin trong phm vi nhng quan im, hc thuyt c bn nht thuc ba b phn

l lun cu thnh ch ngha Mc-Lnin.

Vi trit hc Mc-Lnin, l nhng ni dung c bn ca ch ngha duy vt

bin chng; php bin chng duy vt l khoa hc v tnh trng tn ti ca s vt,

hin tng trong t nhin, x hi v t duy; l vai tr phng php v phngphp lun v quan nim duy vt v x hi ca ch ngha duy vt bin chng. Vi

kinh t chnh tr Mc-Lnin, l nhng kin thc c bn ca kinh t chnh tr hc,

bao gm hc thuyt gi tr v gi tr thng d v ch ngha t bn c quyn v ch

ngha t bn c quyn nh nc. Vi ch ngha x hi khoa hc, l nhng kin

thc c bn ca ch ngha x hi khoa hc, bao gm s mnh lch s ca giai cp

cng nhn v cch mng x hi ch ngha; mt s vn chnh tr-x hi c tnh quy

lut trong tin trnh cch mng x hi ch ngha v ch ngha x hi trong hin thc

v trin vng ca n.

b. Mc ch ca vic hc tp, nghin cu. Hc tp, nghin cu mn hc

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin l xy dng th gii quan duy

vt bin chng, phng php lun bin chng duy vt v vn dng sng to nhng

nguyn l vo hot ng nhn thc v thc tin. Hc tp, nghin cu mn hc

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin l hiu r c s l lun quan

trng nht ca T tng H Ch Minh v ng li cch mng ca ng Cng sn

Vit Nam. Hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca ch ngha

Mc-Lnin l gip sinh vin hiu r nn tng t tng ca ng Cng sn Vit

Nam. Hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-

Lnin l xy dng nim tin, l tng cho sinh vin.

22


23/286


2. Mt s yu cu c bn v phng php hc tp, nghin cu

Hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-

Lnin cn phi theo phng php gn nhng quan im c bn ca ch ngha Mc-

lnin vi thc tin t nc v thi i;

Hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-

Lnin cn phi hiu ng tinh thn, thc cht ca n; trnh bnh kinh vin, gio iu

trong hc tp, nghin cu v vn dng cc nguyn l trong thc tin;

Hc tp, nghin cu mn hc mi nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin

trong mi quan h vi cc nguyn l khc; mi b phn l lun cu thnh ny phi

gn kt vi cc b phn l lun cu thnh cn li thy s thng nht ca cc b

phn trong ch ngha Mc-Lnin; ng thi cng nn nhn thc cc nguyn l

trong tin trnh pht trin ca lch s t tng nhn loi.

Cu hi n tp

1. Ch ngha Mc-Lnin v ba b phn l lun cu thnh ca n? (nh ngha;

ba b phn cu thnh; khi lc s ra i v pht trin ca ch ngha Mc).

2. S khc nhau v s thng nht gia ba b phn l lun cu thnh ca ch

ngha Mc-Lnin? (s khc nhau; s ging nhau; vai tr ca tng b phn i vi

ch ngha Mc-Lnin).3. Nhng iu kin, tin ca s ra i ch ngha Mc? (mt iu kin, hai

tin )

4. Ti sao chng ta gi ch ngha Mc l ch ngha Mc-Lnin? (V.I.Lnin

bo v v pht trin ch ngha Mc).

5. Ch ngha Mc-Lnin vi phong tro cch mng Vit Nam v th gii?

6. Mc ch v yu cu ca vic hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguynl c bn ca ch ngha Mc-Lnin?

23


24/286


PHN TH NHT

TH GII QUAN DUY VT BIN CHNG V PHNG PHP LUNBIN CHNG DUY VT TRIT HC CA CH NGHA MC-LNIN

Trit hc ca ch ngha Mc-Lnin c nhiu chc nng, nhng c bn nht l

chc nng th gii quan duy vt bin chng v chc nng phng php lun bin

chng duy vt i vi nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.Th gii quan trit hc th hin mnh bng h thng l lun thng qua cc quy

lut, phm tr, khi nim khng ch nu ra quan im ca con ngi v th gii, m

cn chng minh chng bng l lun23. L h thng nhng nguyn tc, quan im, nim

tin v th gii; v bn thn con ngi, v cuc sng v v tr ca con ngi trong th

gii y. Vai tr c bn ca th gii quan l nh hng hot ng v quan h gia c

nhn, giai cp, tp on ngi, ca x hi ni chung i vi hin thc. Trit hc l bphn quan trng nht ca th gii quan, l ht nhn l lun ca th gii quan, bi trit

hc chi phi cc quan im cn li thuc hnh thi thc x hi. Th gii quan duy

vt trit hc v th gii quan duy tm trit hc l hai hnh thc ca th gii quan trit

hc.

H thng cc quan nim trit hc, kinh t v chnh tr-x hi l c s khoa hc

ca th gii quan duy vt bin chngv th gii quan duy vt bin chng th hin trcht cch gii quyt vn c bn ca trit hc; theo vt cht c trc v quy nh

thc (duy vt), nhng thc tn ti c lp tng i v tc ng tr li vt cht (bin

chng). Trong lnh vc kinh t, th gii quan duy vt bin chng th hin ch lc

lng sn xut (ci th nht) quy nh quan h sn xut (ci th hai), c s h tng

(ci th nht) quy nh kin trc thng tng (ci th hai); nhng ci th hai lun tn ti

c lp tng i v tc ng tr li ci th nht. Trong lnh vc x hi, tn ti x hi

23 Tin Bch khoa ton th v trit hc. Nxb. Tin Xvit, Mtxcva, 1989, tr.366, tingNga

24


25/286


(ci th nht) quy nh thc x hi (ci th hai); nhng thc x hi tn ti c lp

tng i v tc ng trc tip hay gin tip tr li tn ti x hi.

Phng php lun l h thng nhng quan im, nhng nguyn tc xut pht

hng dn ch th trong vic xc nh phng php cng nh trong vic xc nh

phm vi, kh nng p dng chng mt cch hp l, c hiu qu ti a. Phng php

lun l l lun v phng php, l khoa hc v phng php. Nhim v ca phng

php lun l gii quyt nhng vn nh phng php l g? Bn cht, ni dung,

hnh thc ca phng php ra sao? Phn loi phng php cn da vo nhng tiu

ch g? Vai tr ca phng php trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin?

v.v. iu ny chng t vai tr tin ca phng php lun, cho php nh gi cc

phng php t gc tnh chn thc, hiu qu ca chng.

Phng php lun bin chng duy vtl h thng cc nguyn tc, phng

php t chc v xy dng hot ng l lun v hot ng thc tin, ng thi cng

chnh l hc thuyt v h thng ; l phng php lun ca ch ngha duy vt bin

chng v ca cc khoa hc chuyn ngnh. Phng php lun bin chng duy vt l

s thng nht bin chng gia cc phng php lun b mn, phng php lun

chung c c th ho trong cc lnh vc ca hot ng nhn thc v hot ng

thc tin. Mi lun im ca ch ngha duy vt bin chng ng thi l mt nguyn

tc trong vic xc nh, l lun v phng php. Nhng nguyn tc trn to ra kh

nng ci to th gii ca ch ngha duy vt bin chng, tr thnh cng c hu hiu

trong hot ng chinh phc t nhin v s nghip gii phng con ngi.

Chc nng phng php lun bin chng duy vtca ch ngha Mc-Lninth hin h thng quan im, nguyn tc ch o s tm kim, xy dng, la chn

v vn dng cc phng php trong khi thc hin hot ng nhn thc v hot ng

thc tin. Trong h thng trn, th gii quan duy vt bin chng ng vai tr nh

hng trong qu trnh tm kim, xy dng, la chn v vn dng phng php bin

chng duy vt. Do vy, ton b h thng tri thc phng php lun bin chng duy

vt u gn vi s din gii th gii quan duy vt bin chng- c s ca s nghincu v nh gi nhng kt qu ca n.

25


26/286


Th gii quan duy vt bin chng v phng php lun bin chng duy vt

trit hc l c s l lun nn tng ca ch ngha Mc-Lnin. Nm vng chng chng

nhng l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng l lun ch ngha Mc-

Lnin, m cn l c s vn dng sng to v pht trin chng vo hot ng nhn

thc; gii thch, nhn thc v gii quyt nhng vn cp bch ca thc tin t

nc v thi i t ra.

CHNG 1. CH NGHA DUY VT BIN CHNG

I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG

1. S i lp gia ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm trong vic gii

quyt vn c bn ca trit hca.Trit hc l g?

Lch s loi ngi bt u vo khong 2,6 triu n 2 triu nm trc ng

v Nam Phi24. Nhng mi vo khong hn 2500 nm trc, trong mt s nn vn

minh c i, con ngi mi c quan h trc tip hn vi gii t nhin v cm nhn

c trong c cc trt t m con ngi cn ho nhp vo sinh tn. Cc nh

thng thi25 bt u nu cc cu hi nh th gii xung quanh con ngi l g? ngun

gc, kt cu v hnh thc tn ti ca th gii nh th no? con ngi l g v mi

quan h ca con ngi i vi th gii ra sao? c th ca thc v cm xc ca

con ngi ch no? Ti c th bit g? Ti cn phi lm g? Ti c th hy vng vo

ci g? Ti sng v ci g v sng ra sao, lm th no c cuc sng thc s hnh

phc? v.v. Tm nhng cu tr li cho nhng cu hi trn l khi ngun ca nhng t

tng trit hc v thut ng Trit hc gm hai yu t c bn l yu t nhn thc

(s hiu bit v v tr v con ngi; gii thch hin thc bng t duy) v yu t nhn

nh (nh gi v mt o l c thi v hnh ng ng).

Thi c i, ngi Trung Quc coi trit hc l s tm ti nhn bit bn cht

ca th gii v con ngi; ngi n coi trit hc l con ng suy ngm dt con

ngi n vi l phi; ngi Hy Lp coi trit hc l yu mn s thng thi. Artxtt

(384-322 tr.c.n) coi ngun gc ca trit hc l s ngc nhin (hay tnh t m, hiu k)24 G.N.Machusin: Ngun gc loi ngi. Nxb.Mir, Mtxcva v Nxb.Khoa hc v K thut, H Ni,198625 Ngi Hy Lp ci gi cc nh trit hc l cc nh thng thi

26


27/286


ca con ngi26. Xcrt (469-399 tr.c.n) coi s trn tr v tnh tt yu ca ci cht

gy cm hng trit hc. Theo C.Mc v Ph.ngghen, trit hc hnh thnh trong hnh

thi thc tn gio c t thi tin s m mi thi i thu nhn theo cch ca mnh.

Trit hc xut hin c phng ng v phng Ty gn nh cng mt lc, khong t

th k th VIII n th k VI trc Cng nguyn (tr.c.n) mt s nn vn minh nh

Trung Quc, n , Ai Cp, Trung ng v.v, nhng Hy Lp l pht trin hn c.

Theo cc tc gi Hy Lp c i, khi nim trit hc xut hin trong cc tc phm ca

Pitago (khong 571-447 tr.c.n); cn Platn (427-347 tr.c.n) l ngi u tin s dng

khi nim trit hc vi ngha l lnh vc c bit ca nhn thc.

Trit hc l mt trong nhng hnh thi ca thc x hi; l h thng tri thc l

lun chung nht ca con ngi v th gii; v v tr, vai tr ca con ngi trong th

gii y27. Ch ngha duy vt bin chng l khoa hc nghin cu nhng quy lut

chung nht v s vn ng, pht trin ca cc s vt, hin tng trong t nhin, x

hi v t duy; ng thi tip tc lm r vn v mi quan h gia t duy vi tn

ti. Nhim v ca ch ngha duy vt bin chng l gii thch, nhn thc v ci to th

gii; xc nh mi lin h gia trit hc vi thc tin, ci to hin thc, xy dng x

hi mi.

b. Vn c bn ca trit hc

Khi nim vn c bn ca trit hc. Bt k mt ngnh khoa hc no cng

c hng lot vn thuc i tng nghin cu ca mnh; trong , c vn ng

vai tr h tr, c vn ng vai tr quan trng, li c vn ng vai tr cc k

quan trng n mc n l nn tng, nh hng cho ngnh khoa hc y gii quytnhng ni dung cn li. chnh l vn c bn ca mt ngnh khoa hc. Vi t

cch l h thng tri thc l lun chung nht, trit hc c h thng vn ca mnh;

trong , c vn ng vai tr l nn tng, nh hng gii quyt nhng vn

khc. Khi im l lun ca bt k hc thuyt trit hc no u l vn v mi

quan h gia t duy vi tn ti; gia ci tinh thn vi ci vt cht; gia ci ch quan26

Khoa Trit hc, trngi hc Tng hp Lmnxp: Trit hc- hi v p. Nxb. Nng,2004, tr.1627 B Gio dc vo to: Gio trnh Trit hc Mc-Lnin. Nxb. Chnh tr quc gia. H Ni, 2006,tr.8

27


28/286


vi ci khch quan. Bi vy, trong tc phm Ltvch Phoibc v s co chung ca

nn trit hc c in c (1886), Ph.ngghen vit Vn c bn ln ca mi trit

hc, c bit l ca trit hc hin i, l vn quan h gia t duy v tn ti2829.

Vn c bn ca trit hc c c im 1) l vn rng nht, chung nht

ng vai tr nn tng, nh hng gii quyt nhng vn khc. 2) Nu khng

gii quyt c vn ny th khng c c s gii quyt cc vn khc, t chung

hn ca trit hc. 3) Gii quyt vn ny nh th no th hin th gii quan ca cc

nh trit hc v th gii quan l c s to ra phng hng nghin cu v gii

quyt nhng vn cn li ca trit hc.

c. Ni dung vn c bn ca trit hc. Ch ngha duy vt v ch nghaduy tm trit hc

Ni dung vn c bn ca trit hc th hin hai mt.

- Mt th nht(mt bn th lun) vn c bn ca trit hc gii quyt mi

quan h gia thc vi vt cht. Ci g sinh ra v quy nh ci g- th gii vt cht

sinh ra v quy nh th gii tinh thn; hoc ngc li, th gii tinh thn sinh ra v

quy nh th gii vt cht. C cc cch gii quyt mt th nht vn c bn catrit hc, to ra s khc bit mang tnh nguyn tc gia trit hc duy vt vi trit hc

duy tm; gia trit hc nht nguyn vi trit hc nh nguyn.

Cch gii quyt mt th nht vn c bn ca trit hc l c s phn chia cc

nh trit hc v cc hc thuyt ca h vo hai trng phi i lp nhau l ch ngha

duy vt (materialis) v ch ngha duy tm (idea) trit hc. "Cc nh trit hc c

chia ra thnh hai phi chnh. Nhng ngi khng nh rng, tinh thn tn ti trc t

nhin...- to nn phi duy tm. Nhng ngi cho rng, c s ban u l t nhin, gia

nhp vo cc trng phi khc nhau ca ch ngha duy vt"30. Cuc u tranh gia

hai ch ngha ny ni chung v ca cc tro lu trit hc khc nhau ni ring, l biu

hin v mt t tng ca cuc u tranh giai cp v cuc u tranh phn nh tn

28 Lu rng tn ti khng hon ton ng nht vi vt cht (tn ti gm vt cht- ci c sntrong t nhin v vt cht do con ngi to ra; tn ti ca tinh thn ( thc); tn ti ca con

ngi- gm phn vt cht v phn tinh thn). Khi nim tn ti c ng nht vi vt cht y c ngha l ci khng phi tinh thn, m i lp vi tinh thn29 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.21, tr.40330 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t..21, tr..283

28


29/286


ti x hi ca cc giai cp, cc tng lp nhn dn trong x hi, to nn ni dung

chnh ca lch s trit hc.

Mi quan h gia vt cht v thc cn c gii quyt 1) Tnh th nht ca

vt cht; tnh th hai ca thc. 2) Tnh th nht ca thc; tnh th hai ca vt

cht. Hai cch ny u tha nhn tnh th nht ca mt nguyn th (hoc vt cht,

hoc thc) v thuc v trit hc nht nguyn (cn gi l nht nguyn lun). 3) Vt

cht v thc tn ti hon ton c lp vi nhau. Cch gii quyt ny khng tha

nhn tnh th nht ca mt nguyn th no, thuc v trit hc nh nguyn (cn gi l

nh nguyn lun). Trit hc nh nguyn gii thch th gii t hai xut pht im, t

vt cht v tinh thn gii thch mi hin tng ca th gii; theo , th gii vt

cht sinh ra t nguyn th vt cht, th gii tinh thn sinh ra t nguyn th tinh thn.

- Mt th hai (mt nhn thc lun) vn c bn ca trit hc gii quyt mi

quan h gia khch th vi ch th nhn thc, tc tr li cu hi liu con ngi c

kh nng nhn thc c th gii (hin thc khch quan) hay khng? Gii quyt mt

ny nh th no chia cc nh trit hc v cc hc thuyt ca h thnh phi kh tri (c

th bit v th gii), bt kh tri (khng th bit v th gii) v hoi nghi lun (hoi

nghi bn cht nhn thc ca con ngi v th gii). Ch ngha duy vt v ch ngha

duy tm u tha nhn s tn ti ca ci phi vt cht; trong , ch ngha duy vt coi

ci phi vt cht l thc, tinh thn, l sn phm ca dng vt cht c th (no ngi),

l ci phn nh vt cht, l ci b vt cht quy nh; ch ngha duy tm coi ci phi vt

cht l thc th siu t nhin (khng c ngun gc t t nhin), th gii vt cht l

sn phm thun tr ca thc th siu t nhin ny nn th gii vt cht khng c thc.2. Ch ngha duy vt bin chng- hnh thc pht trin cao nht ca ch

ngha duy vt

Trong lch s trit hc, ch ngha duy vt th hin trong ba hnh thc c

bn. Hnh thc c bn th nhtl ch ngha duy vt cht phc, ra i do kt qu

nhn thc trc quan, coi vt cht ch l mt hay nhiu dng c th ca vt cht ca

cc nh trit hc c i. Ch ngha duy vt ny ly t nhin gii thch t nhin nn

c tc dng chng huyn thoi, tn gio, duy tm. Hnh thc c bn th hai l ch

29


30/286


ngha duy vt siu hnh th hin trong trit hc duy vt th k XV-XVIII v t nh

cao th k XIX, l kt qu s tc ng ca nhng thnh tu trong lnh vc c hc

ln t duy ca cc nh trit hc. Theo , th gii l mt c my khng l m mi b

phn ca n tn ti trong trng thi c lp vi nhau. Hnh thc ny ca ch ngha duy

vt ny c tc dng chng li duy tm, tn gio thi Trung c v l c s cho nhng

nghin cu tng b phn ring l ca th gii tng th.Hnh thc c bn th ba l

ch ngha duy vt bin chng. Ngoi cc hnh thc c bn trn, trong lch s pht

trin ca ch ngha duy vt cn c ch ngha duy vt tm thng- khng thy s

khc bit gia vt cht vi thc m cho rng thc cng ch l mt dng ca vt

cht; trong lnh vc kinh t, c ch ngha duy vt kinh t- xut hin vo cui th k

XIX- coi kinh t l ci duy nht quyt nh s pht trin ca x hi v.v.

Ch ngha duy vt bin chng l trit hc Mc-Lnin; l c s l lun ca th

gii quan khoa hc; l khoa hc v nhng quy lut chung nht ca s vn ng v

pht trin trong t nhin, x hi v t duy. Trit hc Mc-Lnin l trit hc duy vt,

bi v trit hc coi thc l tnh cht ca dng vt cht c t chc cao l b no

ngi. Nhim v ca b no ngi l l phn nh th gii t nhin; s phn nh

c gi l bin chng, bi nh n m con ngi nhn thc c mi quan h qua

li chung nht gia cc s vt, hin tng ca th gii; ng thi nhn thc c

rng, s vn ng v pht trin ca th gii l kt qu ca cc mu thun ang tn ti

bn trong th gii ang vn ng .

Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc cao nht trong cc hnh thc ca

ch ngha duy vt. N khc phc c tnh trc quan, siu hnh, coi bn cht conngi mt cch tru tng ca cc hnh thc trit hc duy vt trc .

Bn cht ca ch ngha duy vt bin chng th hin 1) Gii quyt khoa hc

vn c bn ca trit hc. 2) C s thng nht gia ch ngha duy vt vi php

bin chng to nn ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt bin chng

khng ch l phng php gii thch, nhn thc th gii, m cn l phng php ci

to th gii ca giai cp cng nhn. 3) Quan nim duy vt v lch s l cuc cch

30


31/286


mng trong hc thuyt v x hi. 4) S thng nht gia tnh khoa hc vi tnh cch

mng; l lun vi thc tin to nn tnh sng to ca trit hc Mc.

II. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT BIN CHNG V VT CHT, THC V

V MI QUAN H GIA VT CHT VI THC1. Vt cht

a. Phm tr vt cht

Vt cht, (ting Latinh l materia) vi ngha l cht, vt cht. y l phm tr

trit hc c lch s hn 2500 nm v k t khi xut hin, din ra cuc u tranh

khng khoan nhng gia ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm xoay quanh

phm tr ny. Cng ging nh cc phm tr khc, s pht trin ca phm tr vt chtgn lin vi hot ng nhn thc v hot ng thc tin ca con ngi.

Trong ch ngha duy vt cht phc c i, c nhng quan nim th s, coi s

thng nht trong tnh nhiu hnh, mun v v v tn ca cc vt trong t nhin l

iu hin nhin v tm thy s thng nht trong mt vt hu hnh nht nh.

phng ng, trng phi trit hc Lkayata cho rng, bn nguyn t t, nc, la

v khng kh tn ti vnh vin, khng t sinh ra v cng khng mt i (bn nguyn).

Thuyt m Dng cho rng khi thu ca mi vt l Thi cc, t sinh ra mi vt

(t nhin v x hi), phn tn th mun phn khc nhau, thng nht th mun phn l

mt. Thuyt Ng hnh coi nm yu t kim, mc, thu, ho, th l nhng yu t khi

nguyn to nn mi vt. Hy Lp c i, cc nh trit hc duy vt nh Talt (624-

546 tr.c.n) cho rng vt cht l nc;Anaximen (585-524 tr.c.n) coi l khng kh;

Hraclt (540- 480 tr.c.n) coi l la; Anaximanr (610-540 tr.c.n) coi l Apyrn.

Thnh qu v i nht ca ch ngha duy vt thi c i trong hc thuyt v vt cht

l thuyt nguyn t ca Lxp (500-440 tr.c.n) v hc tr ca ng l mcrt (460-

370 tr.c.n). Cc ng cho rng nguyn t l nhng ht vt cht nh nht khng th

phn chia c; l ci to ra mi vt. Thuyt nguyn t ny (thng c gi l

thuyt nguyn t c i, tn ti trong cc h thng trit hc duy vt mi cho n cui

th k XIX u th k XX) l mt bc pht trin mi ca ch ngha duy vt trn

con ng hnh thnh phm tr vt cht vi tnh cch l mt phm tr trit hc.

31


32/286


Trong ch ngha duy vt siu hnh cn i th k XVII-XVIII, do c hc pht trin

mnh v chim u th nn cc quan nim v th gii (v vt cht) cng mang tnh c

hc. Niutn (1642-1727) cho rng khi lng ca cc vt th l bt bin, khng ph

thuc vo vn ng nn ng nht khi lng vi vt cht, coi vn ng ca vt

cht ch l vn ng c hc; cn ngun gc vn ng ca vt cht l do ci hch u

tin ca Thng .

Cui th k XIX u th k XX, cc pht minh ca vt l hc bc b quan

nim ng nht vt cht vi cc dng c th ca vt cht hoc vi thuc tnh ca vt

cht ca cc nh trit hc duy vt c i v cn i. Nm 1895, Rnghen pht hin ra tia

X l sng in t c bc sng rt ngn. Nm 1896, Bccren pht hin ra hin tng

sau khi bc x ra ht Anpha, nguyn t Urani chuyn thnh nguyn t khc. Nm 1897,

Tm xn pht hin ra in t v chng minh c rng in t l mt trong nhng

thnh phn to nn nguyn t. Nm 1901, Kaufman pht hin khi lng ca in t

bin ng v kt qu cc thc nghim khoa hc cho thy khi lng ca cc in t

tng ln khi vn tc ca in t tng. Li dng tnh hnh , ch ngha duy tm gii

thch sai lch nhng pht minh ln ca ngnh vt l; thm ch cc nh khoa hc gii v

khoa hc nhng km ci v trit hc mang quan im duy vt siu hnh trt vo quan

im duy tm. H cho rng vt cht (c h ng nht vi nguyn t) tiu tan mt;

ch ngha duy vt mt ch da v.v. iu ny i hi khc phc cuc khng

hong phng php lun ca vt l; to cho pht trin tip theo ca nhn thc duy

vt bin chng v vt cht, v nhng tnh cht c bn ca n.

Ph phn tnh siu hnh ca ch ngha duy vt, chng li ch ngha duy tmtrong quan nim v vt cht v lm r quan im ca trit hc ca ch ngha Mc

v vt cht, trong tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn

(1909), V.I.Lnin, cho rng khng phi vt cht tiu tan m gii hn hiu bit ca

con ngi v vt cht b tiu tan; nhng pht minh vt l trn chng t s hiu

bit ca con ngi v vt cht cn b hn ch. ng thi, ng nu nh ngha Vt

cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con

32


33/286


ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn

ti khng l thuc vo cm gic31.

Nhng ni dung c bn ca nh ngha vt cht ca V.I.Lnin

Ni dung th nht.Vt cht l g? 1) Vt cht l phm tr trit hc do vy

va c tnh tru tng va c tnh c th. a) Tnh tru tng ca vt cht dng ch

c tnh chung, bn cht nht ca vt cht- l c tnh tn ti khch quan, c lp

vi thc con ngi v y cng l tiu ch duy nht phn bit ci g l vt cht

v ci g khng phi l vt cht. b) Tnh c th ca vt cht th hin ch ch c th

nhn bit c vt cht bng cc gic quan ca con ngi; ch c th nhn thc c

vt cht thng qua vic nghin cu cc s vt, hin tng vt cht c th. 2) Vt cht

l thc ti khch quan c c tnh c bn l tn ti khng ph thuc vo cc gic

quan ca con ngi. 3) Vt cht c tnh khch th- con ngi c th nhn bit c

vt cht bng cc gic quan.

Ni dung th hai. thc l g? thc l s chp li, chp li, phn nh li

thc ti khch quan. Bng cc gic quan ca mnh, con ngi c th trc tip hoc

gin tip nhn bit c thc ti khch quan; ch c nhng s vt, hin tng ca

thc ti khch quan cha c nhn bit bit ch khng th khng bit.

Ni dung th ba c suy ra t hai ni dung trn xc nh mi quan h bin

chng gia thc ti khch quan (vt cht) vi cm gic ( thc). Vt cht (ci th

nht) l ci c trc, tn ti c lp, khng ph thuc vo thc v quy nh thc.

thc (ci th hai) l ci c sau vt cht, ph thuc vo vt cht v nh vy, vt

cht l ni dung, l ngun gc khch quan ca thc, l nguyn nhn lm cho thcpht sinh. Tuy nhin, thc tn ti c lp tng i so vi vt cht v c tc ng,

thm ch chuyn thnh sc mnh vt cht khi n thm nhp vo qun chng v c

qun chng vn dng.

ngha th gii quan v phng php lun ca nh ngha vt cht ca V.I.Lnin i vi hot ng nhn thc v thc tin

31 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.18, tr.151

33


34/286


nh ngha a li th gii quan duy vt bin chngkhi gii quyt vn c

bn ca trit hc. V mt th nht, nh ngha khng nh vt cht c trc, thc c

sau; vt cht l ngun gc khch quan ca cm gic, ca thc (khc phc c

quan im v vt cht ca ch ngha duy vt c v cn i). V mt th hai, nh

ngha khng nh thc con ngi c kh nng nhn thc c th gii vt cht

(chng li thuyt khng th bit v hoi nghi lun). Th gii quan duy vt bin chng

xc nh c vt cht v mi quan h ca n vi thc trong lnh vc x hi; l

tn ti x hi quy nh thc x hi, kinh t quy nh chnh tr v.v to c s l lun

cho cc nh khoa hc t nhin, c bit l cc nh vt l vng tm nghin cu th

gii vt cht.

nh ngha a li phng php lun bin chng duy vtca mi quan h

bin chng gia vt cht vi thc. Theo , vt cht c trc thc, l ngun gc

v quy nh thc nn trong mi hot ng cn xut pht t hin thc khch quan,

tn trng cc quy lut vn c ca s vt, hin tng; ng thi cn thy c tnh

nng ng, tch cc ca thc pht huy tnh nng ng ch quan nhng trnh ch

quan duy ch m biu hin l tuyt i ho vai tr, tc dng ca thc, cho rng

con ngi c th lm c tt c m khng cn n s tc ng ca cc quy lut

khch quan, cc iu kin vt cht cn thit.

b. Phng thc v hnh thc tn ti ca vt cht

Ch ngha duy vt bin chng khng nh, vn ng l phng thc tn ti;

khng gian, thi gian l hnh thc tn ti ca vt cht.

Vn ng l phng thc tn tica vt cht. Ch ngha duy vt bin chngcho rng, "Vn ng, hiu theo ngha chung nht,- tc c hiu nh l phng thc

tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht,- th bao gm tt c mi s

thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho

n t duy"32. nh ngha vn ng trn y th hin vn ng l s bin i ni

chung v l phng thc tn ti, l thuc tnh khng tch ri ca vt cht.

32 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.20, tr.519

34


35/286


nh ngha trn v vn ng khc phc c quan im ca ch ngha duy vt

siu hnh coi vn ng ca vt cht ch l s chuyn dch v tr trong khng gian;

hoc ch l vn ng c hc. V vy, nh ngha vn ng ca Ph.ngghen l c s

chuyn quan nim siu hnh v vn ng sang quan nim duy vt bin chng v

vn ng. Ph.ngghen nhn mnh, cc hnh thc v cc dng khc nhau ca vt cht

ch c th nhn thc c thng qua vn ng; thuc tnh ca vt th ch bc l ra

qua vn ng, v mt vt th khng vn ng th khng c g ng ni c. Nh vy,

thng qua vn ng m cc dng vt cht biu hin s tn ti ca mnh; iu ny c

ngha l vt cht tn ti bng cch vn ng v con ngi ch c th nhn thc c

vt cht khi n vn ng, khng th c vt cht khng vn ng cng nh khng th

c vn ng m khng c vt cht.

Cc hnh thc vn ng c bn ca vt cht. Theo Ph.ngghen, trong th gii

vt cht c v vn hnh thc vn ng, nhng trong c nm hnh thc vn ng

c bn nht ca vt cht; l vn ng c hc- s di chuyn v tr ca cc vt th

trong khng gian; vn ng vt l- s vn ng ca cc phn t, cc ht c bn, vn

ng in t, cc qu trnh nhit, in v.v; vn ng ho hc- s vn ng ca cc

nguyn t, cc qu trnh ho hp v phn gii cc cht; vn ng sinh vt- s trao i

cht gia c th sng v mi trng; vn ng x hi- s thay th nhau gia cc hnh

thi kinh t-x hi. Nm hnh thc vn ng c bn ny c quan h cht ch vi

nhau. Mt hnh thc vn ng no c thc hin l do c s tc ng qua li vi

nhiu hnh thc vn ng khc. Mt hnh thc vn ng ny lun c kh nng

chuyn ho thnh hnh thc vn ng khc, nhng gia chng c s khc nhau vcht nn khng th quy hnh thc vn ng ny thnh hnh thc vn ng khc. Mi

mt s vt, hin tng c th gn vi nhiu hnh thc vn ng nhng bao gi cng

c c trng bng mt hnh thc vn ng c bn. Do vy, cn nhn r s thng

nht v khc nhau gia cc hnh thc vn ng; c bit l cc vn ng phc tp

nh vn ng sinh hc, vn ng x hi.

Bng vic phn loi cc hnh thc vn ng c bn, Ph.ngghen t c scho vic phn loi, phn ngnh; hp loi, hp ngnh khoa hc. ng thi cn l

35


36/286


c s chng li khuynh hng nh ng cc hnh thc vn ng hoc quy hnh

thc vn ng ny vo hnh thc vn ng khc.

Vn ng v ng im. Th gii vt cht bao gi cng trong qu trnh vn ng

khng ngng, trong s vn ng khng ngng c hin tng ng im tng i.

Nu khng c s ng im tng i ny- hay cn gi l vn ng cn bng- th khng

c s phn ho th gii vt cht thnh cc s vt, hin tng phong ph v a dng.

Ph.ngghen, trong tc phm Bin chng ca t nhin nhn mnh rng, kh nng ng

im tng i ca cc vt th, kh nng cn bng tm thi l nhng iu kin ch yu

cho s phn ho ca vt cht. Nn hiu hin tng ng im ch xy ra i vi mt hnh

thc vn ng no ca vt cht trong mt lc no v trong mt quan h nht nh

no , cn xt n cng, vt cht lun lun vn ng. Nu vn ng l s tn ti trong

s bin i ca cc s vt, hin tng, th ng im tng i l s n nh, l s bo

ton qung tnh ca cc s vt, hin tng. Nh vy, ng im l tng i; tm thi v

l trng thi c bit ca vt cht ang vn ng khng ngng.

Khng gian v thi gian l hnh thc tn ti ca vt cht. Mi s vt, hin

tng tn ti khch quan u c v tr, hnh thc kt cu, di ngn, cao thp ca

n- tt c cc thuc tnh gi l khng gian v khng gian biu hin s cng tn ti

v cch bit gia cc s vt, hin tng vi nhau, biu hin qung tnh, trt t phn

b ca chng. Mi s vt, hin tng tn ti trong trng thi khng ngng bin i,

nhanh, chm, k tip nhau v chuyn ho ln nhau- tt c nhng thuc tnh gi l

thi gian v thi gian l hnh thc tn ti ca vt cht th hin lu ca s bin

i; trnh t xut hin v mt i ca cc s vt, cc trng thi khc nhau trong thgii vt cht; thi gian cn c trng cho trnh t din bin ca cc qu trnh vt

cht, tnh tch bit gia cc giai on khc nhau ca qu trnh . Tuy u l hnh

thc tn ti ca vt cht, nhng khng gian v thi gian c s khc nhau. S khc

nhau nm ch, khng gian c ba chiu rng, cao v di; cn thi gian ch c

mt chiu tri t qu kh ti tng lai.

Khng gian, thi gian vi vt cht vn ng. Khng c khng gian, thi gianbn ngoi vt cht ang vn ng m chng l nhng hnh thc c bn ca vt cht

36


37/286


ang vn ng. Trong tc phm Chng uyrinh, Ph.ngghen nhn mnh Cc hnh

thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti ngoi thi gian cng

v l nh tn ti ngoi khng gian33. Th gii khng c g ngoi vt cht ang vn

ng v vt cht ang vn ng khng th u ngoi khng gian v thi gian34.

Khng gian v thi gian c tnh khch quan; tnh vnh cu v v tn-v hn.

c. Tnh thng nht vt cht ca th gii

Vn tnh thng nht ca th gii lun gn lin vi cch gii quyt vn c

bn ca trit hc. C hai khuynh hng chnh v vn ny. Ch ngha duy tm coi

thc, tinh thn l ci c trc, quy nh vt cht th tnh thng nht ca th gii nm

trong tnh tinh thn ca n. Ch ngha duy vt bin chng khng nh bn cht ca th

gii l vt cht; cc s vt, hin tng thng nht vi nhau tnh vt cht. iu ny

c th hin 1) Mi s vt, hin tng ca th gii u c tnh vt cht l tn ti

khch quan, c lp vi thc ca con ngi. 2) Mi s vt, hin tng trong th gii

u l nhng dng c th ca vt cht; chng u mang c tnh chung ca vt cht (tn

ti vnh vin, ngha l khng bao gi tr v s 0, khng mt i); u c sinh ra t vt

cht ( thc chng hn). 3) Th gii vt cht tn ti vnh vin v v tn. Trong th gii

khng c g khc ngoi vt cht ang vn ng, bin i v chuyn ho theo nhng

quy lut khch quan chung ca mnh. 4) Tnh thng nht vt cht ca th gii th hin

s tn ti ca th gii thng qua gii v c, gii hu c trong bc tranh tng th v th

gii duy nht; gia chng c s lin h tc ng qua li, chuyn ho ln nhau, vn ng

v pht trin. Cc qu trnh cho php thy y s thng nht vt cht ca th gii

trong cc hnh thc v giai on pht trin, t ht c bn n phn t, t phn t n ccc th sng, t cc c th sng n con ngi v x hi loi ngi.

Quan im v bn cht vt cht v tnh thng nht vt cht ca th gii ca

ch ngha duy vt bin chng khng ch nh hng trong vic gii thch v tnh

phong ph, a dng ca th gii, m cn nh hng nhn thc v tnh phong ph, a

dng y trong qu trnh hot ng ci to t nhin hp quy lut.

33 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.20, tr.7834 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.18, tr.209-210

37


38/286


2. thc

thc l mt trong nhng phm tr c bn ca trit hc, tm l hc v x hi

hc, dng ch tnh tch cc mc cao nht v tinh thn ca con ngi vi tnh

cch l mt thc th x hi. im c bit ca tnh tch cc l s phn nh hin

thc khch quan trong dng hnh nh do cm gic mang li v n lt mnh, thc

nh hng hot ng thc tin ca con ngi. Trit hc ca ch ngha Mc-Lnin

khng nh, thc l mt phm tr trit hc dng ch ton b hot ng tinh thn

phn nh th gii vt cht din ra trong no ngi, hnh thnh trong qu trnh lao

ng v c din t nh ngn ng.

a. Ngun gc ca thc

- Ngun gc t nhin ca thc (yu t cn)

1) No ngi l sn phm qu trnh tin ho lu di ca th gii vt cht, t v

c ti hu c, cht sng (thc vt v ng vt) ri n con ngi- sinh vt-x hi. L

t chc vt cht c cu trc tinh vi; ch khong 370g nhng c ti 14-15 t t bo

thn kinh lin h vi nhau v vi cc gic quan to ra mi lin h thu, nhn a dng

no ngi iu khin hot ng ca c th. Hot ng thc ca con ngi din

ra trn c s hot ng ca thn kinh no b; b no cng hon thin hot ng thn

kinh cng hiu qu, thc ca con ngi cng phong ph v su sc. iu ny l

gii ti sao qu trnh tin ha ca loi ngi cng l qu trnh pht trin nng lc ca

nhn thc, ca t duy v ti sao i sng tinh thn ca con ngi b ri lon khi no

b tn thng.

2) S phn nh ca vt cht l mt trong nhng ngun gc t nhin ca thc.Mi hnh thc vt cht u c thuc tnh phn nh v phn nh pht trin t hnh

thc thp ln hnh thc cao- ty thuc vo kt cu ca t chc vt cht. Phn nh l

s ti to li nhng c im, tnh cht ca dng vt cht ny (di dng thay i)

trong mt dng vt cht khc. Qu trnh phn nh bao hm qu trnh thng tin, vt

nhn tc ng (ci phn nh l ci cha ng thng tin v nhng s vt, hin tng)

mang thng tin ca vt tc ng (ci c phn nh l nhng s vt, hin tng c

38


39/286


th ca vt cht) v y l vn quan trng lm sng t ngun gc t nhin ca

thc.

Cc hnh thc phn nh. a) Phn nh ca gii v c (gm phn nh vt l v

phn nh ho hc) l nhng phn nh th ng, khng nh hng v khng la

chn. b) Phn nh ca thc vt l tnh kch thch c) Phn nh ca ng vt c nh

hng, la chn nh m ng vt thch nghi vi mi trng sng. Trong phn

nh ca ng vt c phn x khng iu kin (bn nng); phn x c iu kin (tc

ng thng xuyn) ng vt c thn kinh trung ng to nn tm l. Hnh thc

phn nh cao nht (phn nh nng ng, sng to) l thc ca con ngi, c trng

cho mt dng vt cht c t chc cao l no ngi. Tm li, s pht trin ca cc

hnh thc phn nh gn lin vi cc trnh t chc vt cht khc nhau v thc ny

sinh t cc hnh thc phn nh . Quan im trn ca trit hc ca ch ngha Mc-

Lnin v thc chng li quan im ca ch ngha duy tm tch ri thc khi hot

ng ca no ngi, thn b ho thc; ng thi chng li quan im ca ch ngha

duy vt tm thng cho rng no tit ra thc tng t nh gan tit ra mt.

- Ngun gc x hi ca thc (yu t )

1) Lao ng l hot ng c mc ch, c tnh lch s-x hi ca con ngi

nhm to ra ca ci tn ti v pht trin; ng thi lao ng cng to ra i sng

tinh thn phong ph v hn th na, lao ng gip con ngi hon thin chnh mnh.

S hon thin ca i tay, vic bit ch to cng c trong qu trnh lao ng lm cho

thc khng ngng pht trin (bng cch tch ly kinh nghim), to c s cho con

ngi nhn thc nhng tnh cht mi (c suy ra t nhng kinh nghim c) cagii t nhin; dn n nng lc t duy tru tng, kh nng phn on, suy lun dn

c hnh thnh v pht trin.

2) Ngn ng (ting ni, ch vit). Trong qu trnh lao ng con ngi lin kt vi

nhau, to thnh cc mi quan h x hi tt yu v cc mi quan h ca cc thnh vin

ca x hi khng ngng c cng c v pht trin dn n nhu cu cn thit phi trao

i vi nhau iu g y nn ngn ng xut hin. Ngn ng ra i tr thnh ci v vtcht ca thc, thnh phng tin th hin thc. Nh ngn ng, con ngi khi qut

39


40/286


ho, tru tng ho nhng kinh nghim truyn li cho nhau. Ngn ng l sn phm

ca lao ng, n lt n, ngn ng li thc y lao ng pht trin.

b. Bn cht v kt cu ca thc

- Bn cht ca thc. im xut pht hiu bn cht ca thc l s khng

nh thc l s phn nh, l hnh nh tinh thn v s vt, hin tng khch quan.

thc thuc phm vi ch quan, khng c tnh vt cht, m ch l hnh nh phi cm tnh

ca s vt, hin tng cm tnh c phn nh. Bn cht ca thc th hin s

phn nh nng ng, sng to th gii khch quan vo b no ngi; l hnh nh ch

quan v th gii khch quan.

+ thc l hnh nh ch quan v th gii khch quan bi hnh nh y tuy b

th gii khch quan quy nh c v ni dung ln hnh thc th hin; nhng th gii

y khng cn y nguyn nh n vn c, m b ci ch quan ca con ngi ci bin

thng qua tm t, tnh cm, nguyn vng, nhu cu v.v. Theo C.Mc, thc chng

qua ch l vt cht c em chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin i

trong 35. C th ni, thc phn nh hin thc, cn ngn ng th din t hin

thc v ni ln t tng. Cc t tng c tn hiu ho trong mt dng c th

ca vt cht- l ngn ng- ci m con ngi c th cm gic c. Khng c ngn

ng th thc khng th hnh thnh v tn ti c.

+ thc l s phn nh nng ng, sng to, th hin ch, thc phn nh

th gii c chn lc- ty thuc vo mc ch ca ch th nhn thc. S phn nh

nhm nm bt bn cht, quy lut vn ng v pht trin ca s vt, hin tng; kh

nng vt trc (d bo) ca thc to nn s lng trc nhng tnh hung s gytc ng tt, xu ln kt qu ca hot ng m con ngi ang hng ti. C d bo

, con ngi iu chnh chng trnh ca mnh sao cho ph hp vi d kin xu

hng pht trin ca s vt, hin tng; xy dng cc m hnh l tng, ra

phng php thc hin ph hp nhm t kt qu ti u. Nh vy, thc khng ch

phn nh th gii khch quan, m cn to ra th gii khch quan.

35 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.23, tr.35

40


41/286


+ thc l mt hin tng x hi v mang bn cht x hi. S ra i v tn

ti ca thc gn lin vi hot ng thc tin; chu s chi phi khng ch ca cc

quy lut sinh hc, m ch yu cn ca cc quy lut x hi; do nhu cu giao tip x

hi v cc iu kin sinh hot hin thc ca x hi quy nh. Vi tnh nng ng ca

mnh, thc sng to li hin thc theo nhu cu ca bn thn v thc tin x hi.

cc thi i khc nhau, thm ch cng mt thi i, s phn nh ( thc) v cng

mt s vt, hin tng c s khc nhau- theo cc iu kin vt cht v tinh thn m

ch th nhn thc ph thuc.

+ C th ni qu trnh thc gm cc giai on. 1) Trao i thng tin hai

chiu gia ch th vi khch th phn nh; nh hng v chn lc cc thng tin cn

thit. 2) M hnh ho i tng trong t duy dng hnh nh tinh thn, tc l sng

to li khch th phn nh theo cch m ho s vt, hin tng vt cht thnh

tng tinh thn phi vt cht. 3) Chuyn m hnh t t duy ra hin thc, tc l qu

trnh hin thc ho t tng, thng qua hot ng thc tin bin cc tng tinh

thn phi vt cht trong t duy thnh cc s vt, hin tng vt cht ngoi hin thc.

Trong giai on ny, con ngi la chn phng php, cng c tc ng vo hin

thc khch quan nhm thc hin mc ch ca mnh.

- Kt cu ca thc v cng phc tp. Theo chiu ngang, thc gm cc yu

t cu thnh nh tnh cm, tri thc, trong tri thc l yu t quan trng nht.

+ Tnh cm (tm trng, c vng, ch, ngh lc v.v) l nhng rung ng biu

hin thi ca con ngi i vi nhau, vi thc ti xung quanh v i vi chnh bn

thn mnh. L hnh thc c bit ca s phn nh thc ti (gia con ngi vi nhau vgia con ngi vi th gii khch quan); tnh cm tham gia vo mi hot ng ca con

ngi; l yu t quan trng iu chnh cc hot ng . Tnh cm c tnh ch ng

v tnh th ng. C nhiu hnh thc tnh cm, nh tnh cm o c, tnh cm thm

m, tnh cm tn gio v.v. Khi kt hp vi tri thc, tnh cm to nn nim tin

+ ch l kh nng huy ng ti cao sc mnh tinh thn ca con ngi. Nh c

ch, con ngi t u tranh vi mnh v ngoi cnh khc phc nhng cn tr trongqu trnh hin thc ha mc ch. C th coi ch s iu khin, iu chnh hnh vi ca

41


42/286


con ngi t gic hng ti mc ch; t lm ch bn thn v quyt on trong hnh

ng theo nim tin. thc, ch, nhit tnh v tr tng tng ca hng chc triu

ngi c cuc u tranh giai cp quyt lit nht khch l36

+ Tri thc (s hiu bit v cc lnh vc ca i sng x hi) l kt qu qu trnh

nhn thc ca con ngi v th gii hin thc, ti hin trong t duy nhng thuc tnh,

nhng quy lut ca th gii y v din t chng bng ngn ng. Tri thc l phng

thc tn ti ca thc v l iu kin thc pht trin. Phng thc m theo

thc tn ti v theo mt ci g tn ti i vi thc l tri thc. Tri thc l hnh vi

duy nht ca thc. Cho nn mt ci g ny sinh ra i vi thc chng no thc

bit ci 37. Tri thc c nhiu loi (v t nhin, x hi, con ngi), nhiu cp [tri

thc thng (cm tnh, kinh nghim, tin khoa hc), tri thc khoa hc (l tnh, l lun

v khoa hc)] v.v.

Theo chiu dc, thc bao gm t thc, v thc v tim thc.

+ T thc l nhn thc v bn thn thng qua quan h vi th gii bn ngoi

nh , con ngi nhn thc v mnh l mt thc th ang tn ti, hot ng c cm

gic, c t duy, c cc hnh vi o c ph hp vi quy tc, chun mc m x hi

t ra. Trnh t thc ni ln trnh pht trin ca nhn cch, lm ch bn thn

ca con ngi

+ V thc (xut hin do bn nng v do rn luyn) l nhng trng thi tm l

nm ngoi phm vi ca l tr, khng do thc kim sot c trong mt lc no y.

Trong i sng hng ngy, c nhng hnh vi, thi ng x ca con ngi cha c

s iu khin ca thc v thng c biu hin thnh nhiu hin tng khc nhaunh bn nng, thi min, gic m, nh li, ni nhu v.v. Cc hin tng ny u nm

trong chc nng chung l gii to nhng c ch ca hot ng thn kinh, gp phn

lp li th cn bng trong hot ng tinh thn ca con ngi

+ Tim thc l nhng tri thc m con ngi c c t trc v tr thnh

bn nng, k nng nhng nm trong tng su ca thc, l thc di dng tim n,

do tim thc c th gy ra cc hot ng tm l, nhn thc m con ngi khng36 V.I.Lnin: Ton tp, 2005, t.41, tr.10137 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, 2004, t.42, tr..236

42


43/286


cn kim sot chng mt cch trc tip. Tim thc c vai tr quan trng trong hot

ng tm l hng ngy v trong t duy khoa hc (trong hot ng tm l; trong hot

ng khoa hc gp phn lm gim s qu ti ca no trong vic x l ti liu, thng

tin, d kin v.v).

Cc yu t c bn trn ca thc c mi quan h tc ng qua li vi nhau,

nhng tri thc l yu t quan trng nht ca thc; tri thc khng ch l phng

thc tn ti ca thc, m cn nh hng s pht trin v quy nh mc biu

hin ca cc yu t khc cu thnh thc.

3. Mi quan h bin chng gia vt cht vi thc

a. Vai tr ca vt cht i vi thc

- Vt cht l ci th nht, thc l ci th hai, ngha l vt cht l ci c

trc, thc l ci c sau

- Vt cht quyt nh thc c v ni dung phn nh ln hnh thc biu hin.

iu ny th hin 1) vt cht sinh ra thc ( thc l sn phm ca no ngi;

thc c thuc tnh phn nh ca vt cht) 2) vt cht quyt nh ni dung ca thc

( thc l s phn nh th gii vt cht; ni dung ca thc (k c tnh cm, ch

v.v) u xut pht t vt cht; s sng to ca thc i hi nhng tin vt cht

v tun theo cc quy lut ca vt cht)

- Tn ti x hi (mt hnh thc vt cht c bit trong lnh vc x hi) quyt

nh thc x hi (mt hnh thc thc c bit trong lnh vc x hi)

- thc l s phn nh th gii vt chtvo no ngi trong dng hnh nh

ch quan v th gii khch quan; hnh thc biu hin ca thc l ngn ng (mtdng c th ca vt cht).

b. Vai tr ca thc i vi vt cht

Ch ngha duy vt bin chng khng nh vai tr quy nh ca vt cht i vi

thc, ng thi cng khng nh s tc ng ngc li ca thc i vi vt cht.

- S tc ng ny c th theo hng tch cc (khai thc, pht huy, thc y

c sc mnh vt cht tim tng hoc nhng bin i ca iu kin, hon cnh vtcht theo hng c li cho con ngi) th hin qua vic thc hng dn con ngi

43


44/286


trong hot ng thc tin. S hng dn xut hin ngay t lc con ngi xc nh

i tng, mc tiu, phng hng v phng php thc hin nhng mc tiu ra.

Trong giai on ny, thc a li cho con ngi nhng thng tin cn thit v i

tng, v cc quy lut khch quan v hng dn con ngi phn tch, la chn kh

nng vn dng nhng nhng quy lut trong hnh ng. Nh vy, thc hng

dn hot ng ca con ngi v thng qua cc hot ng m tc ng gin tip

ln thc ti khch quan.

- S tc ng ngc li ca thc i vi vt cht c th theo hng tiu cc

(lm suy gim, hao tn sc mnh

nhung nguyen ly co ban cua chu nghia mac

Documents