nhandereko nhemombe´u tenonderã - histórias para contar e sonhar - parte 1

Upload: kadouaki

Post on 08-Apr-2018

259 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    1/46

    Nhanderekonhemombe utenonder

    Histrias paracontar e sonharEducadores Guarani

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    2/46

    Prefei ura do Municpio de So PauloPrefei o Gilber o Kassab

    Secre aria Municipal de Educao

    Secre rio Alexandre Alves Schneider

    Dire oria de Orien ao TcnicaDire ora Regina Clia Lico Suzuki

    Diviso de Orien ao Tcnica da Educao Infan il Dire ora Yara Maria Mat ioli

    DOT Educao Infan il Ivone Mosolino

    Coordenadoria de Educao Capela do SocorroCoordenadora Leila Por ella

    CECI Kruku u

    Edna Ferreira

    CECI Tenond PorAdriana Sobral M. de Melo

    Coordenadoria de Educao de Piri ubaCoordenadora Sueli Chaves Eguchi

    CECI JaraguSoraia Alexandra Zanzine Ribaric

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    3/46

    Kovae kuaxia re ma opytar nhande arandua regua. Hae gui jaexa uka ramonhande reko imbaraete agu, Nhande ayvu ma, haeve ve. Hae vae rupi ma nhandeayvu naneramo kuery reve. Nhanhomboe a, nhande reko o por ve agu.

    Neste livro f ca registrada a nossa memria que, agora, ao ser mostrada,esperamos que nossa cultura ganhe ora. Nossa riqueza nossa lngua e nesslngua que conversamos com nossos antepassados. Ensinamos no presente comotermos um uturo melhor.

    Jos Fernandes SoaresCoordenador Educacional Ceci Jaragu

    Ore ma romo ore arandua, tuja kue arandu kuaxia re romboaxa agu kyringuepe, kovae kuaxia para rema romboe ve agu kyringue.

    Ns colocamos nosso conhecimento, o conhecimento dos mais velhos, nopapel, para passar para as crianas. Esse livro ser um instrumento para traba-lharmos com as nossas crianas.

    Tim eo da Silva Vera PopiguaCoordenador Educacional Ceci Tenond Pora

    Jurua kuery arandu rupi, hae jurua rembiporu mbovy maet rire. A gui ma haeve ma ayvu jopya, ore mboia hae ramia gui ma onhembopara agu, aranduanheno kuery gui. Ore ramo kuery hae ore jaryi kuery hae tuja kueve kuri.

    Kovae kuaxia para oikoa gui ore pytyv agu nhemboea rekore yvy javere tekoporve o agu. Nhande arandua reko rupi nhemombaraete r, hae nhambote ve rekor re pav teko yvy rupa javere nhoguno vae hae javi.

    Hoje temos a possibilidade de gravar, f lmar e registrar os conhecimentos queat ento s estavam guardados na memria viva dos nossos Xeramo, Paj, XeJaryi e mais velhos do nosso povo Mbya Guarani. Que este livro possa contribuirna educao para um mundo melhor atravs do conhecimento, ortalecimento,valorizao e respeito a toda humanidade.

    Marcos TupCoordenador Educacional Ceci Kruku u

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    4/46

    Nenhuma histria ou ilustrao pode ser reproduzida sem a autorizao expressa de seusautores. Todos os direitos reservados s Comunidades Guarani da cidade de So Paulo.

    Publicao f nanciada pela Comisso Nacional de Apoio Produo, Edio e Distribuiode Material Didatico Indgena (Capema) do Ministrio da Educao.

    Projeto Graf co e EditoraoRicardo Ferreira

    Ctp, editorao, impresso, acabamentoImprensa Of cial do Estado

    EditorLus Donisete Benzi Grupioni

    So Paulo, 2007.

    Secretaria Municipal de EducaoRua Borges Lagoa, 1230

    CEP: 04038-003Tel.: 11 55497399 - Fax: 11 55499022

    e-mail: smegab@pre eitura.sp.gov.br

    Dados Internacionais de Catalogao na Publicao (CIP)Cmara Brasileira do Livro, SP - Brasil.

    So Paulo (SP). Secretaria Municipal de Educao. Diretoria de Orientao Tcnica.

    Nhandereko nhemombeu tenonder : histrias para contar e sonhar / Secretaria Municipal de EducaoSo Paulo : SME / DOT, 2007.96 p. ilustrado.

    1.Literatura in anto- juvenil 2.Literatura indgena I.Educadores Guarani da cidade de So Paulo

    CDD 028.5 Literatura in anto-juvenilCDD 898 Literatura indgena

    Cdigo da Memria Tcnica Documental:CO.DOT3 / Sa.013/06

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    5/46

    com entusiasmo e satis ao que apresento o livroNhanderekonhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar , preparadopelos educadores indgenas que atuam nos Centros de Educao In antilIndgena (CEII) vinculados aos Centros de Educao e Cultura Indgenas(CECI) da Cidade de So Paulo.Jaragu, Krukutu e Tenond Por do nome aos trs CECIs existentes emnossa cidade, que atendem cerca de 300 crianas pertencentes ao povoGuarani Mbya.Escrito em lngua Guarani, esse livro rene histrias tradicionais relatadas pelosmais velhos das aldeias bem como histrias atuais escritas pelos educadoresindgenas, para serem lidas, contadas e interpretadas com as crianas.O propsito da presente publicao apoiar a educao in antil indgenadesenvolvida nos CECIs, por meio de um atendimento especf co e prpriopara as crianas indgenas, valorizando a lngua e a cultura do povo Guarani.Esperamos que esse livro tenha uma boa acolhida junto s comunidadesindgenas Guarani, incentivando o registro e a transmisso de histrias entreas di erentes geraes.Com essa publicao, a cidade de So Paulo d mais um passo rumo

    construo de um ensino di erenciado e com qualidade, direito conquistadopelas comunidades indgenas de nosso pas.Alexandre Alves SchneiderSecretrio de Educao

    Apresentao

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    6/46

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    7/46

    Introduo O prsito geral desse livro pode ser resumido na seguinte rase:oi escrito em lnguaGuarani, por educadores Guarani, para crianas Guarani. Sua eitura ocorreu numcontexto muito particular: o da o erta de uma educao in antil di erenciada paraas crianas indgenas que habitam as quatro aldeias Guarani existentes na cidadede So Paulo, onde uncionam os Centros de Educao In antil Indgena (CEII)vinculados aos Centros de Educao e Cultura Indgenas (CECI). Foi no processode ormao dos educadores indgenas que atuam nesses espaos que esse livro

    oi concebido e elaborado. E com muita satis ao que a Secretaria Municipalde Educao de So Paulo apresenta o resultado desse trabalho.Desde 2004, esses educadores indgenas vm recebendo uma ormaoespecf ca para atuarem com as crianas indgenas, o erecida pela Diviso deOrientao Tcnica de Educao In antil da Diretoria de Orientao Tcnicada Secretaria Municipal de Educao de So Paulo.A proposta de elaborarem um livro escrito em lngua Guarani, com histriastradicionais, partiu da necessidade dos educadores indgenas de poderemcontar com um material prprio para trabalharem com as crianas nos CECIsda capital: Krukutu, Tenond Por, e Jaragu.Nessas unidades, o ensino in antil monolnge em Guarani. Esta oi

    uma deciso tomada pela comunidade indgena preocupada em mantere valorizar sua prpria lngua, num contexto cada vez mais ampliado derelacionamentos com os no-ndios, em que a lngua nacional se impede di erentes ormas. A Secretaria Muncipal de Educao acolheu talreivindicao, respaldada pelo preceito constitucional que garante aosndios o uso de sua lngua materna na escola.Os educadores indgenas oram responsveis pela escrita, transcrio, reviso

    e ilustrao das histrias. Elas oram reunidas em cada CECI e depoisagrupadas em uno de suas temticas principais.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    8/46

    8

    Como no ha uma normatizao ortogrf ca consensual estabelecida para a lnguaGuarani, nessa publicao optou-se por respeitar a orma como os educadores decada CECI escreveram e revisaram suas histrias. Acreditamos que o uso desselivro, permitir aos educadores Guarani verif carem a convenincia, ou no, decertas decises a respeito da graf a de sua lngua e, dessa orma, procederem aescolhas mais seguras no uturo.Foi um processo longo a elaborao e produo desse livro. Implicou emvrias revises e complementaes, processo esse vivido com interesse eenvolvimento por parte dos educadores indgenas.A melhoria na qualidade da educao in antil o erecida s crianas indgenasda cidade de So Paulo passa, necessariamente, por uma maior qualif caodos educadores indgenas envolvidos na educao, no cuidado e noatendimento das crianas das aldeias. O engajamento desses educadores napreparao desse livro demonstra um vvido interesse em criar rotinas detrabalho em que a tradio e a lngua de seu povo sejam motivo de orgulhoentre as geraes mais novas.Acreditamos que a partir deste livro muitas atividades interessantes serocriadas pelos educadores indgenas de orma que o ensino o erecido s crianas

    seja potencializado e que a aprendizagem seja signif cativa. com esse intuito que apoiamos a realizao desse trabalho, desejandoque ele seja o primeiro de vrios outros produtos esperados ao longo doprocesso de ormao dos educadores indgenas e da sua atuao prof ssionalnos CECIs. nossa inteno que a partir do seu uso com as crianas, novasprticas de contar histrias se institucionalizem nessas unidades, alimentandoos sonhos e a criatividade in antil.

    Diviso de Orientao Tcnica

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    9/46

    9

    Nhande Reko Nossas Histrias ....................................................................11Nhandereko ara pyau ara yma regua Nosso tempo ......................................13

    Maeta regua ....................................................... ...................................................... 15Mbae jaxy re pa haeve jajeporaka agu? .............................................................. 18Ara pyau .................................................................................................................. .... 19Moko nhande vae .................................................................................................... 20

    Opy rupi jaikoa regua Nossa religiosidade ..................................................21Nhemongarai ......................................................... .................................................... 24Kaai ........................................................ .................................................................... 26Nhande nhambaeapoa re a ma nhandeayvu ta, nhandereko re .................... 27Nhaneramo kuery ........................................................... ......................................... 32

    Xondaro py .......................................................... ....................................... ................ 33Pete nhande vae ojepota ............................................................................... ......... 34Nhamonhendu mboraii ...................................... .................................................... 35

    Teko yma guare kyringue pe onhemombee vae r Nossos costumes.......... 37Popoire ojepotavae regua ........................................ ................... ............................ 39Kai yxo ok gui oma vae .................................................. ................... ................. 40Kai hae kavaju ............................................................................ ................... ............ 42Peru Rima ....................................................... ............................................................ 43Nhandei vae ikyrakue re oporandu vae .............................................................. 44Peru Rima regua ............................................................................ ................... ......... 45Ava vae ome mboy kunhai pe ................................................................. ........... 47Kaaguy re roo ague ................................................................................................... 48Mbore haegui karumbe ..................................... ................... ................... ................ 49Kai ............................................................................................ ................................ 53Xivi haegui kaguare regua ............................................................................... ........ 56Nnhadei vae tay ryrui vae .................................................................................... 61

    ndice

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    10/46

    1 0

    Nhamboe kyringue mbae mo ojapo agu Nossas prticas .......................... 63Nhaneramo kuery .................................................................................................... 65Avaxi regua ................................................................................................................. 66

    Yma ma ................................................................................................................. ....... 67Mbyta .......................................................................................................................... 68Mbeju .......................................................................................................................... 69Avaxi kui..................................................................................................................... 70Nhande kuery ndaijaoi............................................................................................ 71Petyngua ..................................................................................................................... 72Ajaka ............................................................................................................................ 74Namix ........................................................................................................................ 75

    Mbaemo kue .............................................................................................................. 76Tatui tay retai vae ................................................................................................... 77Arapoty ....................................................................................................................... 79Tambeo ....................................................................................................................... 81Nhu regua 1 .......................................................................................................... 82Nhu regua 2 .......................................................................................................... 84Jeporaka regua ........................................................................................................... 85Monde regua 1 ....................................................................................................... 86

    Monde regua 2 ....................................................................................................... 87Mar rami rojapo kuaxia para Como foi produzido esse livro .....................88

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    11/46

    1 1

    Nhande RekoNossas His rias

    Roguerovya vaipa reve, ore coordenador kuery CECIs krukutu, tenondepor, tekoa pyau Jaragua Municipio So Paulo pygua kuery. Roguery roexaukakovae kuaxia para CECI py nhomboa kuery reve, roguereko ore rekoa py ore reko re inharandu vae kuery. Hae vae ma ore ramo) kuery ma ore reraaoremboe ore kuery rekopy ma rogueraa agu. Nhadekuery ma nhadekuery etei nhadekuai kovae yvyre.Roguerovya ore pya py ijaviigui Ministerio da Educao, kae Pre eitura Municipade So Paulo, hae Secretaria Municipal de Educao, hae Coordenadorias deEducao da Capela do Socorro hae Pirituba pygua kuery, IDETI pygua kuery,hae equipe Andr Toral Kuery hae Lus Donisete Grupioni kuery, CoordenadorasGerais do CECIs pygua kuery. Pav ore pytyv vae kuery.

    com muito orgulho que ns, Coordenadores Educacionais do CECIs Jaragu, Krukutue Tenonde Por, do Municpio de So Paulo, vimos apresentar este material didtico produzide elaborado pelos educadores dos CECIs e tendo como protagonista os grandes conhecedoresnossa cultura milenar: so os nossos Xeramo (pajs) e os mais velhos, que nos guiam para qpossamos continuar valorizando e ortalecendo cada vez mais a nossa identidade de sermosverdadeiros Guarani Mbya, Povo Originrio desta Terra.

    Agradecemos do undo dos nossos coraes primeiramente ao Ministrio da Educao, a Pr

    tura Municipal de So Paulo, a Secretaria Municipal de Educao, as Coordenadorias de Educada Capela do Socorro e Pirituba, ao IDETI, a equipe de Andr Toral que deu inicio a este trabalhoao Lus Donisete Grupioni que o f nalizou, e as Coordenadoras Gerais do CECIs.Cacique Jos Fernandes SoaresCoordenador Educacional Ceci Jaragu

    Cacique Tim eo da Silva Vera PopiguaCoordenador Educacional Ceci Tenond Pora

    Cacique Marcos TupCoordenador Educacional Ceci Kruku u

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    12/46

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    13/46

    Nhandereko

    ara pyau arayma regua

    Nosso empo

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    14/46

    Maeta reguaTereza Gabriel da Silva e Sueli da Silva

    Tekoa Tenond Por

    Mbae jaxy re pa haeve jajeporaka agu?Pedro Delane e Claudio Pires de LimaTekoa Tenond Por

    Ara pyauClaudio Fernando da Silva Branco e Roberto Verssimo de Lima

    Tekoa Tenond Por

    Moko nhande vaeAntnio Vicente

    Transcrio: Marisa da SilvaTekoa Pyau

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    15/46

    1 5

    Tereza Gabriel da Silva e Sueli da SilvaTekoa Tenond Por

    Maeta reguaAra pyau ypy re ma mbaemo tyr nhamoatyro.Hae vy ma te nhiru guive haeve ma nhanhot agu manjio hae jety. Jaikuaa potarjaxy inhepyt jave nhanhot agu. Avaxi voi haeve nhanhot agu, mboapy meme

    jaxy ara pyau opaa re re ma haeve nhanhot agu ijevykuer. Janeiro re voi haevnhanhot agu avaxi, yma guare aipoeia rami ijevyr. Junho re ma haeve avinhanhot agu manduvi. Jety rogue ma nhanhot janeiro re. Junho re ma haeve avinhanhot agu takuare guaxu, takuare mir. Agosto re ma nhanhot kumandaKumanda voi haeve nhanhot agu moko gue, julho re ma nhanhotr hyaparai. Yma guare ma omaet rakae yvyra omboakua vaekue py.

    Jety reguaYma guare majety onhot vy oeja rakae yroy overepa jave hoapa rei ma jave ojoagu. Hae gui ojoo ma vy yroy py oexy reta, reta okoer. Hae gui ovy ma vygumiarir kuery oexy vaekue ombojao. Hae gui jety ma joegua he oiko: jetyju, jety-andai, jety kara ,mbyku ray, jety xi, jety ava, hae Jety pire pyt vae.

    Avaxi reguaAvaxi ma joegua e avi oiko: avaxi ju, avaxi parai, avaxi xi, avaxi hovy, avatakua, avaxi pyt, avaxi h.

    Maeta regua

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    16/46

    1 6Manjio reguaManjio ma mboapy regua oiko: manjio ju, manjio xi, hae manjio ipire haejavi ximba vae.

    Kumanda reguaKumanda ma oiko iparai vae. Oiko avi kumanda moko jaxy vae, haekumanda xa.

    Manduvi reguaManduvi ma oiko: manduvi mir, manduvi ijyke xi vae guive.

    Yma guare ma manduvi oaimbe rakae avaxi at e reve.Hae vy omonguii houi agu.Hae kuery ma ojoxo rakae angua py, hae vy avaxi hae manduvi joupive mavoi omo anguapy ojoxo agu.

    Takua reTakua re mir ma haeve nhanhot agu avaxi ty rupi.Opa mbae ma haeve nhanhot agu jaxy nhepyt re.Jaxyi nhepyt e re mbaemo nhanhot r oiko ae vae ri hogue raxopa,Manjio ndapo pori, jety ndaia pori, avaxi hogue haxopa, ijyvaymba. Haekumanda voi ndaevei nhamo por agu.

    Maro Ara yma rapyta

    Agosto - Ara pyau ijypyaAgosto re ma kaaxa oikor, hae opa mbae haeve nhanhot agu jaxy nhepyt ypyi jave.Pete mbae rive ma jaxy nhepyt e te haeve nhanhoti agu: Manjioygue. Avakuei ma haeve hya parai onhot agu, hae manduvi guive. Heta avei onhot vae r.Moko gue nhanhot vae ma avaxi, kumanda. Hae r jety rogue ma janeirore. Manduvi ma setembro re haeve nhanhot agu, nhamo pori agu revevy nhanhot jevy agu. Agosto gui ma kuaray ojevy ipukuvea katy.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    17/46

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    18/46

    1 8

    Mbae jaxy re pa haevejajeporakaagu?

    Pedro Delane e Claudio Pires de LimaTekoa Tenond Por

    Mbaemo jajou agu ma haeve ms de maro re. Yroya re ma jajeporaka aguopa mbae xoo kaaguy re: taytetu, ipekue rat vae, xiy tapii, akuxi, hae guguyra inambu, araku, jaku, jayru, jeruxi. Hae vae javi ma haeve julho peve.Hae gui ma ove agosto guyrai ojerojya, onhemonhai agu guyrai.

    Mbaemo kaaguy rupigua ojerojy havei.Hae jave ma ndaevei jajeporaka agu. Yma rupi ndaipoi rakae mbaemo raangaakyringue ojavyky vaer. Hae rami vy ojopyi guyra rayi kyringue rymba r.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    19/46

    1 9

    Ara pyau Claudio Fernando da Silva Branco e Rober o Verssimo de LimaTekoa Tenond Por

    Setembro gui ma ara pyau ijypy, Tup kuery omboguejy overaa. Ijypy ma ara pyau jave yvyra rogue okuipa, ipoty vaer ipotypai ju ma. Hae guiTup ojokuai guaraxyai.Hae gui mboapy jaxya gui ijaju guavira hu. Yma ikuai vae kuery ndoui,

    ojapyxaka tup ruete re. Hae ramo tup kuery ojepovera vy maou yvytu. Hae vae yvytu reve ma ou guyraii kuery. Hae vaeyvytu rupi ma ou piru-pirui, xijovy mir i, tuguai jetapa,xingaxu xi, tap hae gui ogueru xivi. Hae vy ko yvy vai re oeja ovy nguu ete amba re. Hae gui guyraii

    ojerojyi ramo nhande kuery oupii, tup kuery oipejuyvy vai. Hae gui ma ipyaupa ma, opa mbae nhande kuery

    rembiapori voi ipyaupa: takua, takua rembo ipyaupama. Hae gui yvyra ipoty jave ma eii ipyau, ijypy maguay rembiura rivei omo. Hae rire nherumi mir i,hae vae ipoty jave ma nhaneramo aipoei:

    A ma haeve ma yvyra regua re pepena agu.Hae vae gui ma nhaneramo kuery omombeu ma eii nhamoxagu. Eii nhamox, avaxi parai gui ma mbojapei jajapo .Hae vae eii ma nhamox kyringuei avakuei heryi nhaendui agu,avaxiparai gui ma ojapo mbojapei kunhanguei reryi nhaendui agu.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    20/46

    2 0

    Moko nhandevae

    An nio Vicen eTranscrio: Marisa da SilvaTekoa Pyau

    Yma maje oiko rakae moko nhandeivae. Hae kuery oo kaaguy re. Haevyma ojuka xiy ojouai typy vy. Haegui maje ogueraa ma ngoo py vy majeojapukai oir kuery pe. Hae vy majehae kuery ndoui ranhe rire petegueju oo kaaguy re. Hae vy maje ojuka jurakae. Hae vy maje ou ma rakae. Haevy maje ojexavai rakae hae kuery.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    21/46

    Opy rupi

    jaikoa reguaNossa religiosidade

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    22/46

    NhemongaraiGiselda Jera Pires de Lima

    Tekoa Tenond Por

    KaaiGiselda Jera Pires de LimaTekoa Tenond Por

    Nhande nhambaeapoa re a ma nhandeayvu ta, nhandereko rePedro Karai Vicente

    Transcrio: Giselda Jera Pires de LimaTekoa Tenond Por

    Nhaneramo kuery Fabiana Yva Poty Pires de Lima

    Tekoa Pyau

    Xondaro py Ronaldo de Lima da Silva

    Tekoa Pyau

    Pete nhande vae ojepotaRonaldo de Lima da Silva

    Tekoa Pyau

    Nhamonhendu mboraiiLaurindo Tup Mir Verssimo

    Tekoa Krukutu

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    23/46

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    24/46

    2 4

    Giselda Jera Pires de LimaTekoa Tenond Por

    Yma ve rupi ma nhemongaraii o r, agua rami e. Yma rupi ma amboaeverami karamboae.Yma rupi Ykaraii o ta hei r ja pav ma ovya: kyringuexy, kuery, tuukuery oiko katupa ma. Hae rami vy vo tekoa mboae guive ou guay kuery omboery agu.Hae ramia py ma, opy re oike vae kuery ovya okuapy. Ojeroky, oporai, opita.Hae gui Nhanderu arandu rupigua ayvu omonhendu pavi pe.Tekoa pygua kuery hae javi katu oike opy re: kynhangue, avakue, kunumingue,kyringue hae tujakuei.Nhemongarai ma o tekoa py maet nhav, kyringue hae javii heryi agu.Guery ma Nhanderu etea gui ma voi ogueru gueryra: Para Poty, Jera, Arai,Karai, Tukumbo, Vera, Yva, Jaxuka, Mimbi, Jeguaka, Tup, Mir, Rete, Takuahae Ara Mir. Hae gui xamo kuery kyr vae pe 0heryra omombeu vy ma ixykuery pe ayvu omonhendui guay kuery oguereko kuaavei agu, ombojaeohe agu. Hae rami vy ombotuja, omoguaigu agu.Yma ve rupi avakuei heryi vae oguereko huy ambai re tuu ojapo vaekue,hae kunhanguei ixy ojapo mbojapei ei reve gua omboeryi agu. Hae guiko jui ovy ramove hou okuapy.Nhemongarai ma opy re o vae, hae opy ma kunhangue nhe ikuaia,nhanemombaraetea. O avi hae py mbaraka mir, ravei, takuapu hae mbaraka.

    Nhemongaraii py ma nhande kuery ikoemba. Kaarui ramo ve oikepa rire

    Nhemongarai

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    25/46

    2 5

    koembai ramo oembai ju.Xamo, xaryi kuery kyringuei omboeryi agu tavy nhemongarai py anhoe avi, amongue ramo kyr vae ykaraii py ndaeryi rire ma haeve amboaeara py hery agu.Amongue py oiko avi kyringue ne nhemongarai, ne kaai py he te guamokuery pe onhemombeui vae. Xapya rei kyr vae ixy kuery tery ramigua rupi riveoeno ramo hae noenduxei vy, hae kuery omombeu hae nunga o ramo ma xamo,hae vy r ara mbyte re tuu kuery ogueroporai rire gueryr omombeu.Nhemongaraii py ma onhekotev ei raity tataendyri hae gui yary pireryku. Hae vae py ma xamo omoak mita kuery apytei omboeryi ma vy.Nhemongarai ma o maet nhav janeiro re kuerei.

    Ykarai py vya jaea o, oporai, hae gui ojeroky ko re peve.Xamo kuery mbaepu reve opu r ja kunhanguei takuapui reve oporaiokuapy, avakue ma mbaraka mir reve ojerojyi okuapy.O avi kunhangue hae gui avakue opo reve ambai ombojere, hae rami vy amongue ojeroviai reve hete ojeroky rire yvyraija kuery opy jora r hoa,hae rami ramo kunhakarai kuery oipeju pai ju petyngua py.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    26/46

    2 6

    Kaai

    Kaai ma o tekoa py, ara pyau re, hae vae ma agosto re kuerei o. Pete arare ma avakue kaai roguei oupii guayi kuery pe, guyvy kuery pe, hae guojeupe. Hae rire amboae ara py ma kunhanguei kaa kuikuei ogueraa xamoapy hyakua raykuei py omboyru vaekue: kunhangue ma haeve omo i aguoxy pe, omemby pe, okypyy pe, guyke pe, hae gui ojeupe.Kaai py voi ma haeve kyringuei omboeryi agu.Kaai py kyringue heryi vaer ndaeta vaipai, mbaeta ykarai py heryi aeokuapy rire.Amongue mita ma xapya rei r ixy kuery omboery. Hae rire te omboery uka ju, 1 ano he re rire, hae ramingua pe ma xamo kuery ijayvu Kyr heterire xapya rei r xembotavyr rakae hei.Kaai py voi ma nhande kuery oporai, ojeroky ko rei.Amongue ramo guaiguguei ojapo uka kunhataingue pe kaguijy.Kaai avakue oupi vaekuei ae ju ma kunhanguei ojoxo angua py, hyakuaipguei py omboyru agu.Kaai ma moko gue omox, agosto re, hae gui maro re, ara yma oupityare, yroya ijypy re.

    Giselda Jera Pires de LimaTekoa Tenond Por

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    27/46

    2 7

    Pedro Karai Vicen eTranscrio: Giselda Jera Pires de LimaTekoa Tenond Por

    Takuai gui ma opa mbae jajapo.Jajapo: varai, ajaka, yrup, apa, jajapo mimby,nhambopara guyrapa hae gui jajapo avi kyringuekyar. Xee ajapo kuaa, ajapo, avi pira nhamboa

    agu. Takua gui anho hae vae hae javi o jajapo agu.Hae gui jajapo avi huy nhamboyxa agu, takua gui ae aviguyrapa reve ojeporu vaer, huy nhamboyxa agu (hae vaehae javi o) mimby jajapo agu. Hae gui ma o avi nhande kuery nhanhevangaa ma manga. Hae vae ma yma guive nhaneramo kuery opyire ikuai vy oka rupi onhevanga, ovya okuapya. Hae gui ma ojeroky xondaropy, kaaru ra ramo ojeroky. Xondaro py ijypy ma manga py onhevanga, haegui ma oike opy re ojeroky agu. Hae rami ma ikuai karamboae yma.Yma ma hae ramigua ndaexavei vae ri , haeve ju. Hae vae ma nhanderekoae ma nhandevy pe Nhanderu oikuaa uka vaekue, Nhanderu ome vaekue,Nhanderu Tenonde ogueroayvu vaekue ae kovae.

    A ma nhandeayvu ta nhandereko re, xeayvu ta: Takua gui ma opa mbae jajapo, hae vae pav peikuaa, jaikuaa.Takua gui jajapo: yrup, varai jajapo avi yrup ramigua, vae ri apa hae, yvup

    guaxu, jajapo mimby, jajapo huyxr takua gui anho jajapo vae, vae ri a ma ha

    Nhandenhambaeapoare a manhandeayvu ta,nhandereko re

    2 8

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    28/46

    2 8

    nunga voi mboapyi ma ikuai ojapo kuaa vae, kunumingue heta ikuai vae hae nungandojapo kuaavei ma, nonhemboei, nanhanhemboei, romombeu ramo voi ndojeroviai. Hae rami vy nhandekuai tema rive nhande tei reko rupi jaikor vaekue voinhanderexaraipa ta ma. Nhande kuery etei hae nunga rivei jajapo jakuapy vaergue.

    Yma rupi hae rami ae. Hae gui jareko avi nhanhevangaa: manga.Manga ranher jaipete jakuapy, hae gui ma xondaro py ju jaje roky. Xondaropy jaje rokypa vy ma kaaru ete ovy ramove jaiker opy re, hae vy ma xamokuery ayvu omombeu r nhaendu agu. Hae gui ma xamo kuery mbaepu reveopu ramo nhande jaje roky agu nhembojaru py e toryai rupi e, nhanderupe nhandepya nhamo rev. Opyi jaikoia ma nhande kuery jareko, Opyi haenunga pe xeretar kuery penhea nhanderekor vaekue Amongue py ri jepe

    nhandereko vaekue rupi nho nhandekuai agua. Nhande ma Nhanderu ray kuery ae ma nhandekuai. Nhanderu nhanemoingo ramo ae ma jaiko ko yvy re, yvy reko axy re, opa mbae ma Nhanderu oikuaa e vae ndaipoi.Heta vae kuery tu Nhanderu oikuaa vae meme ae ma, vae ri hae kuery oguerekoguekor vaekue rupi ae ma ikuai vy ma hae kuery heta avi oguereko mbaemoojapo nhande rami, nhande minha, nhanderekor Nhanderu yvy onhono vyveogueroayvu vaekue rupii ae ma Amongue, Amonguei xamo kuery ikuaii terivae ri nhande, xee ma ndaroviai, namboje roviai. Hae rami vy rima nhanderekorupi aiko agu haxy ma, xee, te ae ma, a gui penday kuery pe pemombeu nambaexa jaiko vaer vaekue pa nhande kuery nhandekuai, nhande ma heta vaekuery reko rupi rei jaiko vae r vaekue, nhanderekor jareko. Hae kuery ramiae avi, pete, te ava ma jareko nhandereko ri . Nhanderu ijayvuague rami.

    A ma xee xeayvu ta. Mbae pa avaxi gui jajapo vae, kunhangue ojapo r. Haerami vy rima ymagua kuery avaxi oguerekoxevai, onhotxe vai, avaxi gui maopa mbae oiko jau vaer, oiko avaxi kui.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    29/46

    2 9

    Kunhangue ojapo agu haeve, manduvi kui, ojapo agu haeve avi, hae nungama jau xe vai, avaxi ipor, ipor vaipa.Jau agu mbeju ojapoa, hae gui mbojape, huix, jopara jajapo agu haeve aviinhapygue kyr i vae, haeve avi mbaipyi jau agu, haeve avi avaxi gui, haeve

    kaguijy kunhangue ojapo agu, opa mbae reii avi ojapo vae ri a gui ma kunhanguema voi ne ombaexo avaxi omonguia rupi ikuai vae mamove ndaipoavei, xeendaexai, ne apy, ne amboae tekoa rupi. So Paulo regua re ikuai vae tekoa maombaexo vae kunhangue ndaipoi, Parana re ikuai Amonguei guaiguguei imbaexoteri, ajapo teri opa mbae reii avaxi gui jau vaer. Xee ma hauxe vai vae opa mbaojapo, ojapoa ma guive r haur, avaxi apgue hee. E vae te ombojya ma guivr haur vae ri apy ma xee yma ndauvei, mbae ta hay nanhoti, ndarekoi, va

    ri jurua kuery gui avaxi apguei vy ma jopara Amonguei py hau jepi, arevei javeHae ramigua rupi ma avaxi ma tembiu Por. Avaxi jareka vy ja tembiu ae ma, vari a nhandekuai vae ma avaxi guigua ndajau xei, ndajauxevei ma, Amongue pytujakuei ijayvu ma vy ipoia rami aroi pytmba vae anho ma jauxe, xoo voi mamimo voi ma ndajauvei ma. Yma rupi ma mimo xoo voi ma mbaipy reve riveihou, a ma any, omboxyryry rat vaekue rive ma jau kuaave. Hae rami vy mmimo ndajauxevei ma. Xee ma xoo ombojyai ramo tema hau xeropy, Amongue py ma mbixy hau, Amongue py ma mbaipy hau, avaxikui areko jave-javei tavy, omboxyryry pyre anhoi ndau vaipai.Hae vy ma mbaeta Amongue peikuaaxe, penduxe, pexaxeguive vae ri a peve ndaperoviair, xee ma kovae xeayvu nexeapu rive vy e, xeayvuxe rei vy e, ore kuery, xee ma voi, nembojape ma voi jurua kuery ojapo vaekue aikuaa vaekue, ne ca aikuaa vaekue, jurua kuery aipoeia rami ano 70, 1970 kyvguegui ma xee aikuaa opa mbae jurua oiporu vae heia rami, juruahou vae. Hae rami vy rima ndaevei, avaxi tu

    3 0

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    30/46

    3 0

    tembiu por rima nhanemombaraete. xee aikuaa ramo avaxi ma ndajarekoxei rive.Hae nunga rupi nhanhea na Amongue maet jepe nhanhoti.Avaxi ky rei minha a pav peuxe vai. Kyringuei ikuai vae, avaxi ky ri oexa vy jahouxe vy, hax okuapy. Hae ramia ja nhande tuu kuery ne nhanhot agu re, ne

    nanhanemaenduai, nanhandepyai, jaiko tema rive. Amongue py ixy kuery eiragui oguerui vae ivaikuei, ndaeveii vae ogueru vae re kyringuei hax okuapy houxe vy. Nhanhoti r avaxi oiko apy kovae tekoa Tenonde Por py nhandekuaivae haeve rei nhamaeti jakuapy agu vae ri, ate gui ete ndajarekovei ma avaxi,ne kumandai ma nanhanhoti. Hae vae re ma ndaevei pa rupi xeayvu romotare vy e, xejeupe guive vy xeayvu xee, hae rami ma o.

    A ma amombeu ta mbaravija.Mbaravija, mbaravija mbae pa karai pe o vae. Ndekatu, xekatu, ndekatu, xekatu -hei vae mbae pa hae vae?Javypa ju, kovae ara ma dia 02 de junho, xee xeayvu ta xondaro reko re. Haevae ma jajapo rive vy e jajapo ramo amombeu ta mboapyi.Yma rupi ma ore kuery kaaru rai ovy ramove ronhevanga manga py. Hae guikaaruvei ramo ma ojeroky ju xondaro py, xondaro py rojeroky r pyt e mboveima ja roikepa ma opy re. Hae vy ma xamo kuery oike agu roar agu ma, xamokuery oike vy ijayvu r Nhanderu guigua tekoa re Nhanderu omoarandua rupiijayvu r rojapyxaka agu. Hae rami agu ma, hae rami agu ae manga jaipeter,hae gui xondaro py jaje roky, hae gui jaike opy, ayvu re jajapyjaka agu. Hae ramima ore orekuai karamboae yma. A gui ma hae ramigua ndoikoi, ndajapovei,xamo kuery oike vy mbae pa omombeu Nhanderu omoarandua rupigua rupipejapyxaka, jajapyxaka agu ma opyi nhandekuai vae, nhambojarua rupi e,xondaro ma opa mbae py nhanderete ivevui agu, opa mbae gui jaiko kuaa vy e te jaa jepei agu, opa mbae gui, jajapo kuaa agu jaje roky xondaro py nhandevevui

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    31/46

    3 1

    agu, nhanderet ivevui agu. Amongue py heta vae kuery rami avi nhandereroar guar guive. Hae rami ae nhaneramo kuery yma, jypy ikuai vae voi Nhanderugui oikuaa, rire xevy pe voi oikuaa uka ramo aikuaa a voi xondaro py aje roky nhoteri, ndajeroky kuaavei ma te ae ma ajeroky teri, Amongue onhemboexe vae haeve

    rei nhanhemboe agu, vae ri opyi re nhandekuai vy hae vae jajapo, opyi roka rema jaje roky r xondaro py, nhembojaru pyey. Hae vae ma Nhanderu ae oikuaauka rakae yma nhaneramo kuery jypy ikuai vae pe, xee rami e Nhanderu re ojeroviai rupi ikuai vae vae pe ae oikuaa uka vaekue ae. Hae rami rire ma xee, x te xepya re areko, xondaro py oje roky kuaa vae voi ma ndajaikuaavei ma rima,mamorvue tekoa rupi, Amongue, moguei ma oje rokyi xapya pyai, toryai rupirei guive. Hae rami ma o , hae vae py ma o, hae vae py ma o petgua, petgua

    ma jaiporu xamo kuery oiporu, oipuru rive vy e, Nhanderu ome vaekue ae avihae vae rupi Nhanderu xamo kuery pe oikuaa uka agu, imbaeaxyi vae, hae gumbaemo oiko vaer hae vae rupi ae avi oikuaa uka agu rakae, vae ri a gui ma hramigua voi haxy ma xamo kuery voi Amongue -moguei ma ikuaii hae nunga jepenanhamboetevei ma, nanhamboje roviavei ma, xee aikuaa nho vae ri a gui kue nexeru et re nanhanemaenduavei ma, ne xamo kuery ma nanhambojeroviavei ma,xee aikoxea rami rivei ma aiko. Hae rami vy rima opa mbae nhandejopy vai, haerami ikuaii vy ae nhaneramo kuery oikuaa mbaemoi oiko vaer vo , Nhanderukuery oikuaa uka ramo, hae kuery aipoeai rami nhanenhe kuery pav oikuaauka ramo ae. Hae vae ma heta vae kuery oikuaax nhande ae gui rive pa jaikuaa,nhande ae gui rive pa jajou rakae, hae nunga re guive oporandu te any, hae ramima o. Hae nunga rupi xeryvy kuery, xeramymino kuery, xeretar kuery, xee aipotavae ma Amongue kaaru ri jepe nhanhemboe jepi nho jakuapy ramo. Hae vae manhanderekor Nhanderu ome vaekue ae, omo vaekue jaiko e, nhanemongoey re ja hae oguerekopa ae ma nhanderekorai vaekue rupi ae ma xamo kuery ikuai rakae. Haevete ma.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    32/46

    3 2

    Fabiana Yva Po y Pires de LimaTekoa Pyau

    Yma ma nhaneramo kuery opitaiopy re omombeu Nhanderu pejaikoi agu, nhanembaeaxye agu,yma nhaneramo ijayvu rakae guetrakuery pe, ikuai pori agu, ikuai agu,

    opyire oike riae agu, opita agu,onhemombeu agu Nhanderu pe ko r ovy pori agu.

    Nhaneramokuery

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    33/46

    3 3

    Ronaldo de Lima da SilvaTekoa Pyau

    Yma gua kuery maje xondaro py onhemboe rakae opa mbae py nhomboe agu. Kyringuei omboeombaeapoi agu. Omboe mondei,mondepi ojapo agu . Hae gui

    omboe avi ombaeapo agu oo haenunga ojapo agu avi hae omaet agu. Hae gui ma hae kuery jevy tujapa ma vy hae kuery jevy guay kueiry omboe agu.

    Xondaro py

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    34/46

    3 4

    Pete nhandevae ojepota

    Ronaldo de Lima da SilvaTekoa Pyau

    Yma ramo oiko rakae pete nhandeivae maje oguata are tema oiko, tekoahae javi rupi oguata oikovy. Hae rireoo ju ma pete tekoa re oguata, peteara pukure. Kaaru ma ramo je pete ooi

    py ova. Hae py maje o pete tujai vae.Haevy maje tujai vae aipoei: Eikeo ranhe apy. Kovae tape re ndaeveijaguata agu. Hae ramo hae py oke. Hae gui kogue maoo ju oguata ovy. Kaaru ramo ova pete ooi py. Haepy oke jevy. Kogue ma oo ju ma. Oguata ovy ae maje.Ova ju pete ooi py. Hae py oke ju. Kogue oo ju tama, hae ramo maje pete tujai vae, hai poei Aa tavy

    ndereve. Hae gui ma oguata ma ojeoi. Kaaru ma ramokaaguy re oke. Hae gui kogue oguatave ju ojeoi. Haegui pete kaaru re oke jevy. Apyma jakyjehei Ouma hakykue jogueroa. Hae rire ngovaigua ojuka ae voi.Ikane vaipa vaeri ae ma ndoiko vai.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    35/46

    3 5

    Nhamonhendumboraii

    Laurindo Tup Mir VerssimoTekoa Kruku u

    Jajeoi joupivei japorai nhanderurembiexa memei.Javya nhanderu ete nhanderayvu,nhandexy ete nhanderayvu.Kuaray nhanderu ete ojapo,

    nhanderayvu vy ojapo vaekue kojavy agu. Omoexak jaiko agu,mamo nhanderu ete o yva re oambare, nhanderuete ray Tup.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    36/46

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    37/46

    Teko yma guarekyringue pe

    onhemombeevae r

    Nossos costumes

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    38/46

    Popoire ojepotavae reguaFatima Gabriel Soares

    Tekoa Pyau

    Kai yxo ok gui oma vaeRosa GonalvesTranscrio: Luiz Carlos Karai Rodrigues

    Tekoa Krukutu

    Kai hae kavajuLaurindo Tup Mir Verssimo

    Tekoa Krukutu

    Peru RimaJoana Lima

    Transcrio: Ronaldo LimaTekoa Pyau

    Nhandei vae ikyrakue re oporanduvae

    Laurindo Tup Mir VerssimoTekoa Krukutu

    Peru Rima reguaAdriano Verssimo Lima

    Tekoa Tenond Por

    Ava vae ome mboy kunhai peMarisa da Silva

    Tekoa Pyau

    Kaaguy re roo aguePedro DelaneTekoa Tenond Por

    Mbore haegui karumbeGiselda Pires de LimaTekoa Tenond Por

    KaiAntnio VicenteTranscrio: Giselda Pires de Lima

    Tekoa Pyau

    Xivi haegui kaguare reguaAntnio Vicente

    Transcrio: Giselda Pires de LimaTekoa Pyau

    Nnhadei vae tay ryrui vaeTereza Jaxuka Rete Gonalves

    Tekoa Krukutu

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    39/46

    3 9

    Fa ima Gabriel SoaresTekoa Pyau

    Yma maje oiko rakae popoi reojepota vae. Hae rire yvoty ty py ooriae. Hae vy oeja kunha vae ipor.Hae vy kunha vae oiko yvoty ty py ova vy hery re oporandu.Hae ramo

    ava vae omonbeu guery poty hei.Hae vy aipoei: Reraa ta pa pevaeyvotyi? Hae vy ogueraa yvoty mboapy pyture. Hae vy ava vae pya vai vy omano.Hae vy hae voi ojeapo popo.

    Popoireojepotavaeregua

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    40/46

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    41/46

    4 1

    Haeramo tuu aipoei ema tekoa katy hei. vy.Ko mbai ramove je tajy oo ju nguu hapy, ojevy ma vy oexa pota hoamy.Haegui jai rupi ipiru nhendu jokueravy.Hae gui je opo oxyre okambuxevy, hae r ixy oupi heravy oke agua.Hae gui yy haku oguera avy ova o atypy.Hae gui opyi rkere ombota mbota nhendu jogueravy. Hae gui je ikyvy

    kuery ojukapaa ramo iporiau.

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    42/46

    4 2

    Laurindo Tup Mir VerssimoTekoa Kruku u

    Pete kavaju je oo tape rupi vy onheno omano vaerami itui kaikuery raperupi.Haegui kai kuery ovambavy kavaju oexa taperupi ituiramo oexa potaijuru, hexa, guive, haevy aipo hei omanorima upy rae.Pejou xypo nhamox agu ipyre ipore guive, mbaeta nhande rape ojokorei upy ndae vei jaxa agu hei.ndaeveir koropi jaaxa agu, itui rievy iner hei.

    Porami kai kuery ijayvuramo kavaju ojojai rai raii upy.Haegui kai kuery onhea te ndaipoakai oguerova agu. Haevy kavaju omboxiu haeramo kai kuery penhea ke peipea vyvoi

    nhande rape gui.Kavaju opu r move kaikuery onhemondyi pa vy onha mba

    kaaguyre.

    Kai hae kavaju

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    43/46

    4 3

    Joana LimaTranscrio: Ronaldo LimaTekoa Pyau

    Peru jokorepa tema, ijapu raxavy. Haerami ramo ma apixa kuery ndoay vivei.Hae vy ma or okuapy oka py oaxaramo ojopy agu. Hae vae oikuaa ju vy ma karoxa kavaju reve ogueru. Karoxa py yvy ju omony. Hae vy ma avaxi onhot,manjioi, jetyi, kumandai avei. Hae guiomae vy oar okuapy ma oguata ta maovy ndovyui vae kuery ojopy ta maokuapy. Hae rami ramo ma ae aipoei: Pepena eme xere. Xeaei vy rireae ma a. Hae vy ma ndoay vaekuery okore jevy ma ndojopyi haendojukai.

    Peru Rima

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    44/46

    4 4

    Laurindo Tup Mir VerssimoTekoa Kruku u

    Te ava ova ngoopy oporanduikyrakue oupi vaekuere? Haeramote ombovai vy xivi ma ogueraa hei.Avy xivi rae? oo jaire hei.Markaty avy ogueraa hei?

    Avy jai hei? tata oapy, havy tata yy ombogue, havy yy toro oyu, havy toro oo trigo moay kuevy vy, trigoraygue uru kunha omoko, avy urukunha oo omboa vy guaitypy havy uru rupia pai , omoboapypa, havy pai oo oporaivy nhanderupe.

    Nhandei vaeikyrakue reoporandu vae

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    45/46

    4 5

    Adriano Verssimo LimaTekoa Tenond Por

    Peru Rima maje Nhanderu ombou rakae yvy py oiko terirgue ojavypa raxa. Haeramo Nhanderu hae ju ogueraa hoamba re. Jypy r maje hae rami, nhandeypy

    kuery imbaevyky rei, kunhangue ojavyky, okorepa. Hae maje jurua ypy kuery re ju imbaevyky rei oikovy. Hae gui ma mbaemo ypy re ju ova.Hae vy oo kavara ypy hae guaxu ypy ouga okuapy. Apy ju ova ramo

    ita omombo okuapy. Hae vy maje aipoei: Xee ma pendegui amombo mombyryve r hei. Vaeri xee tavy

    xero py ita o vae aa ta ranhe aru vy hei.Hae vy maje inambu pyt ojopy: Xee aru ma hei vy maje omombo rinambu oveve vy mombyry oo oiny. Hae rami py je oo oiny vy maje tupikuery ruvixa kuery apy ju ove. Ndojekorei ae maje oiny vy maje aipoei: Kovae yvy re nderepytavei mar hei. Rejejavypa raxa ma: Anyi hei raag

    te Xee he rima hei te ae ma tay kuery omonha. Hae gui ma Nhanderu aema oguereko yvy jave re omboguata herekovy, te oo py overamo maje mbojapei hou okuapy, ramo maje aipoei: Kovae re ma napenair, namii hae vae r ko teko axyi

    oupii. Hae jave Nhanderu ae gui Anha yvy rupi teri ikuai. Hae vy ma hoangapa heravy, Ramo Peru Rima ova Nhanderua py. Hae gui Anhaa py,

    Nhanderui ma avaxi onhot kaarui ovy ramove haymbai ma ramo Peru Rima

    ju onhot ramo mboapy jaxya py me hay. Hae gui ma Nhanderu pirai houxe

    Peru Rimaregua

  • 8/7/2019 Nhandereko nhemombeu tenonder - Histrias para contar e sonhar - PARTE 1

    46/46

    4 6

    vy ma guayi ogueraa yak rembe re vy ipyi ojoi ramo pirai omanombai.Ramo Anha oexa vy hae ju oo, raaga vy ma hae vea rami he ju ojapo, vy maNhanderu ray ogueraa vy ma ita re vy omboay, ramo Nhanderui guay re ipya vaivy Anha rajy gui ju ojapo erapua, ramo Anha guajy oeka vy yy rembe re ojou.

    Eju-hei te je ndoui.Hae ramo maje Anha yy py opo ndojoui. Hae rami tema oiko. Kaaru eteiovy jave ma ikane. Yy rembe re onheno vy ma oexa. Xerajyi upe py ri tyy rei- hei vy ojeupi yvyra re vy oity ramove haypa.Nhanderu maje ojapo opa mbae hoanga pa pori vaekue, Anha hae gui PeruRima ae maje hae vea rami hem ba ojapo. Ei ojoo ramo pave pe o agu vaekue,opena rei raxa ramo Nhanderui oo oamba ramo je hae kuery avei oo avi. Anhaje oo hoamba re, Peru je oo Nhanderu amba re. Ova ramo Nhanderu aipoei: Ndee ma rejejavypa raxa. Ndaevei reike agu hei: Tereo anhaa py hei, ramo jePeru aipoei: Aa te ma ndaxyire ma, aju jur ae ma. Hae vy maje anhete oo. Ovarai vy, maje toro rakuakue omox jovai re. Hae vy maje oo oiny: Anha kuery majeoarmba ma okuapy, rire tu anhet ova raii vyve ombojere toro rakuakue. Hae vy tu onhendu ma pori je, ramove je hae ojevy vy je Nhanderui pe aipoei: -Neexavy ndaxeuxei ndaei pa hae te apy ma ndaevei repyta agu hei je Nhanderuramo je ndoiko kuavei rei, oikexe tema oiko vy, maje opo py mbaemoi ogueruvaekue omombo imondavy, vy maje aipoei Peru: -Eipea ruxa rijepe- Popy aruvaekue aity hei ramo je Nhanderu oikuaa rei. Hae vae ri oipeai ruxa ramoje oguy py opo ovy, ramo je Nhanderu aipoei: Aikuaa hae vae ri aipea hei.Romboguapyxe vy hae romonhgue hei. Hae vy je trigo raguei ome oipapaagu. Kovae reipapa hea jare re ma ndereguejy jevyir yvy re hei.Vy maje a reve o Peru Rima nguu ete amba re. Amongue py maje oipaparaii jave maje apykaxu ou vy maje ombojeapa iu Nhanderu hae je hae pav

    ojapo, ndoipotavei ou ju yvy re vy.