ƠNG ĐẠI HỌC KINH TẼ QUÔC DĂN HOA KÉ TOÁN s KIÊM TOÁN

B ộ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TÉ Q lióc DÂN

£0

CHỦ BIÊN: PGS.TS. NGUYÊN NGỌC QUANG

GIÁO TRÌNH

KỂ TOÁN QUẢN TRỊ(Tái bản lần thứ nhất, có sửa đổi bổ sung)

N H À X U Ấ T BẢ N Đ ẠI HỌC K INH TÉ Q U Ó C DÂNNĂM 2012

MỤC LỤC

LỜI MỜ ĐÀU..........................................................................................................1CHƯƠNG 1: TÒNG QUAN VÈ KÉ TOÁN QUẢN TRỊ........................... 3

1.1. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TRONGDOANH NGHIỆP.............................................................................................. 3

1.1.1. Khái niệm kế toán quản t r ị ...............................................................31.1.2. Bản chất kế toán quản trị trong doanh nghiệp.............................. 6

1.2. THÔNG TIN KẾ TOÁN QUẢN TRỊ VỚI CHỨC NĂNG QUẢNLÝ TRONG DOANH NGHIỆP.................................................................... 111.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u CỦA KẾTOÁN QUẢN TRỊ...........................................................................................15

1.3.1. Đối tượng nghiên cứu của kế toán quản t r ị .....................................151.3.2. Phương pháp nghiên cứu của kế toán quản t r ị ...............................16

1.4. s o SÁNH KẾ TOÁN QUẢN TRỊ VÀ KÉ TOÁN TÀI CHÍNH.... 191.4.1. Nhũng điểm giống nhau.....................................................................191.4.2. Những điểm khác nhau....................................................................... 19

1.5. S ự CÀN THIẾT, YÊU CẦU VÀ NHIỆM v ụ TÒ CHỨC KÉTOÁN QUAN TRỊ TRONG DOANH NGHIỆP....................................... 24

1.5.1. Sự cần thiết tố chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp.. 241.5.2. Yêu cầu và nhiệm vụ tổ chức kế toán quản trị trong cácdoanh ngh iệp ................................................................................................25

1.6. TỐ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TRONG DOANH N G H IỆP....261.6.1. Tổ chức kế toán quản trị trong doanh nghiệp theo chức năngthông tin kế to án ..........................................................................................261.6.2. Tổ chức kế toán quản trị trong doanh nghiệp theo chu trìnhthông tin kế to án ..........................................................................................27

1.7. MÔ HÌNH TỔ CHỨC B ộ MÁY KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TRONGDOANH NGHIỆP............................................................................................ 29

CHƯƠNG 2. PHÂN LOẠI CHI PH Í............................................................. 332.1. KHÁI QUÁT VỀ CHI PH Í.....................................................................33

2.1.1. Ban chất kinh tế của chi p h í ........................................................... 33

2.1.2. Khái niệm về chi phí dưới góc độ kế toán tài chính.................... 342.1.3. Khái niệm về chi phí dưới góc độ kế toán quản t r ị .................... 35

2.2. PHÂN LOẠI CHI PHÍ THEO CHỨC NĂNG HOẠT Đ Ộ N G ......362.2.1. Chi phí sản xuất.................................................................................. 362.2.2. Chi phí ngoài sản xuất.......................................................................39

2.3. PHÂN LOẠI CHI PHÍ THEO NỘI DƯNG KINH T Ế ......................412.4. PHÂN LOẠI CHI PHÍ THEO MỐI QUAN HỆ VỚI MỨC ĐỘHOẠT Đ Ộ N G ....................................................................................................46

2.4.1. Biến p h í .............................................................................................. 462.4.2. Định p h í.............................................................................................. 492.4.3. Chi phí hỗn h ọ p .................................................................................53

2.5. PHÂN LOẠI CHI PHÍ THEO MỐI QUAN HỆ VỚI KỲ TÍNH KẾTQUẢ KINH DOANH......................................................................................... 65

2.5.1. Chi phí thời kỳ .................................................................................... 652.5.2. Chi phí sản phẩm ................................................................................ 65

2.6. CÁC CÁCH PHÂN LOẠI CHI PHÍ K H Á C ..........................................682.6.1. Chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp ............................................... 682.6.2. Chi phí kiểm soát được và chi phí không kiểm soát đ ư ợ c ..... 702.6.3. Chi phí chênh lệch .............................................................................. 712.6.4. Chi phí ch ìm ........................................................................................722.6.5. Chi phí cơ h ộ i......................................................................................73

2.7. PHÂN LOẠI CHI PHÍ TRONG CÁC BÁO CÁO KẾT QUẢ KINHD O A N H .......... ....................................................................................................74

2.7.1. Báo cáo kết quả kinh doanh theo chức năng của chi phí.............742.7.2. Báo cáo kết quả kinh doanh theo mô hình lợi nhuận g ó p .......... 76

CHƯƠNG 3. CÁC PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH CHI PHÍ SẢN XUÁT SẢN PHÁM, DỊCH v ụ ...................................................................................81

3.1. PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH CHI PHÍ SẢN XUẤT SẢN PHẨM TRUYỀN THỐNG............................................................................................ 81

3.1.1. Phương pháp xác định chi phí sản xuất sản phâm theo côno việc

........................................................................................................ ............................ 813.1.2. Phương pháp xác định chi phí sản xuất sản phâm theo quá trình

sán xuất........................................................................................................... 95

3.2. PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH CHI PHÍ SẢN XUẤT SẢN PHẨMHIỆN Đ Ạ I....................................................................................................... 100

3.2.1. Phương pháp xác định chi phí sản xuất sản phấm theo mô hìnhchi phí mục tiêu (Target - Costing)........................................................1003.2.2. Phương pháp xác định chi phí sản xuất sản phẩm dựa trên hoạtđộng (Activity-Based Costing-ABC)....................................................106

3.3. BÁO CÁO SẢN XUẮT........................................................................1123.3.1. Khái niệm và ý nghĩa báo cáo sản xuất........................................1123.3.2. Nội dung của báo cáo sản xuất...................................................... 113

CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH MÓI QUAN HỆ CHI PHÍ- SẢN LƯỢNG VÀ LỌÌ NHUẬN ( c -v -p ) ...................................................................... 127

4.1. Ý NGHĨA PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ CHI PHÍ, SẢN LƯỢNGVÀ LỢI N H U Ậ N ...........................................................................................1274.2. CÁC KHÁI NIỆM c ơ BẢN ĐÊ PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆC -V -P ......................... ......................................................................................129

4.2.1. Lợi nhuận góp....................................................................................1294.2.2. Tỷ lệ lợi nhuận góp........................................................................... 131

4.3. PHÂN TÍCH ĐIÊM HÒA V Ố N ............................................................ 1334.3.1. Khái niệm, điều kiện và nội dung phân tích điếm hòa vốn .... 1344.3.3. Các chí tiêu an to àn .......................................................................148

4.4. C ơ CÁU CHI PHÍ VÀ Đ ộ LỚN ĐÒN BÁY HOẠT ĐỘNG .......1504.4.1 Cơ cấu chi phí.................................................................................1504.4.2. Độ lớn đòn bẩy hoạt động ............................................................152

4.5. PHÂN TÍCH QUAN HỆ C-V-P ĐÊ RA QUYẾT ĐỊNH KINHD O A N H .......................................................................... ................................154

4.5.1. Thay đổi định phí và doanh thu tiêu thụ....................................... 1564.5.2. Thay đổi biến phí và doanh thu tiêu thụ ....................................... 1574.5.3. Thay đổi định phí, giá bán và doanh thu tiêu th ụ ....................... 1574.5.4. Thay đổi định phí, biến phí và doanh thu .....................................1584.5.5. Thay đổi kết cấu sản phẩm tiêu th ụ ............................................ 159

4.6. ĐIỀU KIỆN ÁP DỤNG CHO PHÂN TÍCH C-V-P........................161CHƯƠNG 5. D ự TOÁN SẢN XUẤT KINH DOANH............................162

5.1. TỐNG QUAN VỀ D ự TOÁN.............................................................162

5.1.1. Khái niệm, ý nghĩa và phân loại dự toán................................... 1625.1.2. Cơ sở khoa học xây dựng dự toán ...............................................1665.1.3. Trình tự xây dựng dự toán............................................................ 167

5.2. ĐỊNH MỨC CHI P H Í............................................................................1705.2.1. Khái n iệm ........................................................................................... 1705.2.2. Phương pháp xây dựng định mức chi phí..................................... 1725.2.3. Các định mức chi phí trong doanh nghiệp....................................173

5.3. D ự TOÁN SAN XUÁT KINH DO A N H .............................................1795.3.1. Dự toán tiêu thụ sản phẩm, hàng h ó a .............................................1795.3.2. Dự toán sản xuất (mua hàng)........................................................... 1825.3.3. Dự toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp ......................................1845.3.4. Dự toán chi phí nhân công trực tiế p ...............................................1865.3.5. Dự toán chi phí sản xuất chung.......................................................1875.3.6. Dự toán thành phẩm, hàng hóa tồn cuối kỳ .................................. 1895.3.7. Dự toán giá vốn hàng bán.................................................................1905.3.8. Dự toán chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp. ..1915.3.9. Dự toán báo cáo tài chính.................................................................192

CHƯƠNG 6. D ự TOÁN LINH HOẠT........................................................ 1976.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA D ự TOÁN LINH HOẠT.......197

6.1.1. Khái niệm dự toán linh ho ạ t............................................................ 1976.1.2. Y nghĩa của dự toán linh hoạt..........................................................199

6.2. PHÂN TÍCH BIẾN ĐỘNG CHI PHÍ .................................................. 2046.2.1. Phân tích biến động chi phí nguyên vật liệu trực tiế p ...............2046.2.2. Phân tích biến động chi phí nhân công trực t iế p ........................2066.2.3. Phân tích biến động chi phí sản xuất chung................................ 208

6.3. PHÂN TÍCH BIẾN ĐỘNG TIÊU T H Ụ ............................................... 2156.4. BÁO CÁO HOẠT Đ Ộ N G .......................................................................217

CHƯƠNG 7. KÉ TOÁN TRÁCH N H IỆM ...................................................2217.1. KHÁI NIỆM. PHÂN LOẠI VÀ NỘI DƯNG ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG CÁC TRUNG TẨM TRÁCH NHIỆM ............................................221

7.1.1. Khái niệm trung tâm trách nhiệm ................................................ -)?Ị7.1.2. Phân loại trung tâm trách nhiệm.................................................... 2">5

7.1.3. Chi tiêu đánh eiá trách nhiệm cùa các trung tâ m .......................->->5

7.1.4. Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm ...................................... 2357.2. BÁO CÁO B ộ PHẬN VÀ PHÂN TÍCH BÁO CÁO BỘ PHẬN .239

7.2.1. Khái niệm và đặc điểm của báo cáo bộ p h ận ............................. 2397.2.2. Phân tích báo cáo bộ phận..............................................................240

7.3. PHÂN BỒ CHI PHÍ PHỤC v ụ CHO CÁC BỘ P H Ậ N ................2447.3.1. Sự cần thiết phải phân bổ chi phí phục vụ cho các bộ phận... 2447.3.2. Nguyên tắc phân bổ chi phí phục v ụ ......................................... 2467.3.3. Tiêu thức phân bổ chi phí phục v ụ ............................................... 2477.3.4. Phương pháp phân bổ chi phí phục v ụ ........................................ 249

7.4. PHẢN TÍCH BÁO CÁO KÉT QUẢ KINH DOANH LẬP THEOCÁC PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH CHI PHÍ......................................... 255

7.4.1 .Các phương pháp xác định chi p h í............................................2557.4.2. Phân tích báo cáo kết quả kinh doanh theo các phương pháp xácđịnh chi p h í................................................................................................ 258

CHƯƠNG 8. ĐỊNH GIÁ BÁN SẢN PHẢM TRONG ĐOANH NGHIỆP ..................................................................................................................................266

8.1. LÝ THUYẾT c ơ BẢN VÀ Ý NGHĨA CỦA ĐỊNH GIÁ BÁN SẢNPHÁM TRONG DOANH N G H IỆP.......................................................... 266

8.1.1. Lý thuyết cơ bản của định giá bán sán phẩm trong doanh nghiệpcúa nền kinh tế thị trường........................................................................2668.1.2. Ý nghĩa cùa định giá bán sản phẩm trong quản trị doanh nghiệp................. ......................................................................................................270

8.2. VAI TRÒ CỦA ĐỊNH GIÁ BÁN SẢN PHẨM VÀ CÁC NHÂN T ố ANH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH, ĐỊNH GIÁ BÁN SẢN PHÂM.271

8.2.1. Vai trò của định giá bán sản phẩm trong doanh nghiệp............. 2718.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định, định giá bán sản phẩmtrong doanh nghiệp................................................................................... 272

8.3. NỘI DƯNG ĐỊNH GIÁ BÁN SẢN PHÁM TRONGDOANH NGHIỆP.......................................................................................... 275

8.3.1. Định giá bán sản phẩm trong dài h ạn ........................................... 2758.3.2. Định giá bán sản phẩm trong ngắn h ạ n ....................................... 286

CHƯƠNG 9. THÔNG TIN KÉ TOÁN QUẢN TRỊ VÓI VIỆC RAQUYẾT ĐỊNH NGẮN H Ạ N ............................................................................. 299

9.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA CÁC QUYẾT ĐỊNHNGĂN HẠN....................................................................................................... 299

9.1.1. Khái niệm về quyết định ngắn hạn ................................................2999.1.2. Ý nghĩa của các quyết định ngắn hạn............................................ 301

9.2. TIÊU CHƯÁN L ựA CHỌN VÀ ĐẶC ĐIẾM CỦA CÁC QƯYÉTĐỊNH NGẮN HẠN........................................................................................... 301

9.2.1. Tiêu chuẩn lựa chọn các quyết định ngắn h ạ n ............................ 3019.2.2. Những đặc điểm của các quyết định ngắn h ạn ............................303

9.3. CÁC BƯỚC RA QUYÉT ĐỊNH NGẮN H Ạ N .................................. 3049.4. ỬNG DỤNG PHÂN TÍCH THÔNG TIN THÍCH HỢP TRONG VIỆC RA CÁC QUYẾT ĐỊNH NGẨN HẠN TRONG KINH DOANH.............................. ..............................................................................................308

CHƯƠNG 10. THÔNG TIN KÉ TOÁN QUẢN TRỊ VỚI VIỆC RAQUYÉT ĐỊNH DÀI HẠN................................................................................. 329

10.1. KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC QUYẾT ĐỊNH DÀI HẠNTRONG QUẢN LÝ DOANH N G H IỆP.....................................................329

10.1.1. Khái niệm về quyết định dài hạn ............................................... 32910.1.2. Vai trò của các quyết định dài hạn trong hệ thống quản lýdoanh nghiệp ...............................................................................................330

10.2. ĐẶC ĐIẾM VÀ PHÂN LOẠI QUYẾT ĐỊNH DÀI HẠN.......... 33110.2.1. Đặc điểm của các quyết định dài h ạn ..........................................33110.2.2. Phân loại các quyết định dài h ạn ................................................. 333

10.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP RA QUYẾT ĐỊNH DÀI H Ạ N................ 33610.3.1. Phương pháp hiện giá thuần ......................................................... 33610.3.2. Phương pháp kỳ hoàn vốn ............................................................ 34610.3.3. Phương pháp tỉ lệ sinh lời gián đơn............................................ 34810.3.4. Phương pháp ti lệ sinh lời điều chỉnh theo thời g ian.............. 349