ระบบนเวศใหมของสอ และบทบาทของวารสารศาสตรเชงขอมล

สฤณ อาชวานนทกล

Fringer | คนชายขอบ

http://www.fringer.org/

สมมนา Eisenhower Fellowships Alumni (Thailand), 8 ม.ค. 2557

งานนเผยแพรภายใตลขสทธ Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-nc-sa) โดยผสรางอนญาตใหท าซ า แจกจาย แสดง และสรางงานดดแปลงจากสวนใดสวนหนงของงานนไดโดยเสร แตเฉพาะในกรณทใหเครดตผสราง ไมน าไปใชในทางการคา และเผยแพรงานดดแปลงภายใตลขสทธเดยวกนนเทานน

- ชมชนออนไลนพดคยและ “ขยาย” เรองราวทสอกระแสหลกสราง

- ชมชนเหลานยงผลตสอแบบมสวนรวม รายงานขาวจากฐานราก แลกเปลยนความเหน และตรวจสอบขอเทจจรง

- สอกระแสหลกสามารถใช

เนอหาของชมชนเหลานเปนประโยชน ในฐานะแหลงขาว ไอเดยท าขาว และ cross-check ขอมล

“ระบบนเวศใหม” ของสอ

การหลอมรวมสอ (media convergence)

• “โทรทศน” กบ “คอมพวเตอร” (เรมไปถง

สมารทโฟน) จะไมมความแตกตางอกตอไป

• หลอมรวมทง “สอ” และ “อปกรณ” – ทองเนต

บนทวได ดทวบนคอมพวเตอรได

• ในเมอธรรมชาตของเนต (new media) กบสอ

ดงเดม (old media) แตกตางกน การหลอมรวม

สอจงหลอมรวมตงแตกระบวนการผลตเนอหา

ถงกระบวนการเสพ

นวมเดย = digital + interactive

New Media vs. Old Media

• การเขาถง (access)

• ความคมคา (cost effectiveness)

• อาย (lifespan)

• ความร (knowledge)

• มผสรางเนอหาไมหยดนง (active

content producers) | ผเสพ=ผสราง

• การโตตอบกน (interactive)

คนอานขาวจากหนาจอมากขน กระดาษนอยลง

ประเภทของโซเชยลมเดย

7

พด/เขยน

เลนเกม

สรางเครอขาย

สถานท ซอสนคา/บรการ

สนทนา

แบงปน

โซเชยลมเดยทไดรบความนยมสงสด

เราเสพ “ขาว” ผานโซเชยลมเดย

ความทาทายในระบบนเวศใหมของสอ

• การปกปองขอมลสวนบคคล

• ทกษะใหมๆ ทจ าเปน

• ความเรว vs. ความลก vs. ความ “แท” (authenticity)

• การก าหนดวาระขาว / self-selection bias

• ลขสทธ & การใหเครดต

• พนทสวนตว vs. พนทสาธารณะ

• แหลงรายได

บทบาทสอ “มออาชพ” ในระบบนเวศใหม

1. ตอง “ท าหนาท” ใหดกวาเดม (น าเสนอ

ขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอประชาชน

เขาถงและเขาใจงาย)

2. ตอง “อยรอด” เชงธรกจ (เผยแพรเนอหาได

อยางกวางขวาง และสามารถสรางรายได)

ประเดนททาทาย คอ จะท า 1 และ 2 พรอมกน

ไดอยางไร?

โซเชยลมเดยชวยงานสอได แตมขอจ ากด

1. สบคน จดระเบยบ จดการขอมลไมได

(Facebook, Twitter, Instagram ฯลฯ

“ขาย” ขอมลเราใหสปอนเซอร และไมไดถก

ออกแบบมาเปนฐานขอมลสาธารณะ)

2. ความเสยงทจะ “ฟงความขางเดยว” แตฝงท

ตวเองชอบ (echo chamber effect)

3. ความเสยงทจะกระจายขอมลเทจ ปลอมแปลง

บดเบอน พดความจรงครงเดยว ฯลฯ

บางอยางทส อ+ภาคประชาชน ควรรวมกนท า

1. วารสารศาสตรเชงขอมล (data journalism)

สองแบบ

• ใหประชาชนมสวนรวมสรางเนอหา วเคราะห

และตความ

• สอท าเอง

2. ผลกดนมาตรฐาน “ขอมลเปด” (Open Data)

3. ผลกดนมาตรฐาน “รฐเปด” (Open

Government)

“วารสารศาสตรเชงขอมล” คออะไร?

• Data + Journalism ท าขาวดวยขอมล

สอมวลชน ผเชยวชาญดานไอท & อนๆ

ประชาชน

ประโยชนของวารสารศาสตรเชงขอมล

• สามารถเขยนและใชโปรแกรมคอมพวเตอร ชวย

สะสมรวบรวมและวเคราะหขอมลมหาศาล

• ท าใหขาวม “หางยาว” (long tail) กวาปกต

• เปลยนรปแบบการน าเสนอประเดนซบซอนทม

ขอมลมหาศาล โดยเฉพาะตวเลข ใหเปน

Infographic เขาใจงาย

• ปลอยขอมล = เปดเวทใหผอานชวยวเคราะห

• สรางความแตกตางจากคแขง

• สรางแหลงรายไดใหมใหกบสอ

ProPublica: Message Machine

• ป 2012 Message Machine เรมตนจากผใชทวตเตอรบางคน

สงสยวา ท าไมอเมลหาเสยงทตนไดรบจากแคมเปญของโอบา

มาถงไดมเนอหาทแตกตางกน ไมใชทกคนไดรบอเมลเดยวกน

• ทมขาว ProPublica ประกาศใหผอานชวยสงอเมลแบบนให

สดทายไดอเมลกวา 30,000 ฉบบจากคนอาน

• โคดโมเดลคอมพวเตอร เทคนค Decision Tree (AI) มาวเคราะห

• พบวาประเดนทแตกตางทสดคอ จ านวนเงนทขอบรจาคขนอยกบ

วาผรบอเมลเคยบรจาคเงนใหพรรคเทาไร ถาเคยบรจาคจะขอ

$500 ถาไมเคยจะขอ $3 ตงตน

• แสดงผลการวเคราะหและอเมลทกฉบบบนเวบ ท าใหคนมองเหน

บางสวนของ “กลยทธการก าหนดกลมเปาหมาย”

(microtargeting) ในแคมเปญหาเสยงของพรรคการเมอง

วธท างาน ผลลพธ และผลกระทบ

ซรสขาว “Do No Harm” โดย Las Vegas Sun

• ป 2010 Las Vegas Sun วเคราะหขอมลบลโรงพยาบาลในกรง

ลาสเวกสกวา 2.9 ลานชน จากการใชกฏหมายขอมลขาวสาร

ราชการขอขอมลมา

• ผลการวเคราะหคนพบกรณทปองกนได เชน การตดเชอ การรบตว

ผปวยมาใหม (readmit) และขอผดพลาดในการผาตด รวมกน

3,600 กรณ ในจ านวนนม 300 กรณทผปวยตายจากความ

ผดพลาดทปองกนได

• ขาวในซรสนมทงขอเขยน แผนท เสนเวลา (timeline) แสดงให

เหนการตดเชอทกระจายไปทละโรงพยาบาล และกราฟฟกเลนได

(interactive graphics) ใหคนอานเรยงขอมลตามประเภทท

ตองการ (ชอโรงพยาบาล ประเภทของอาการทปองกนได ฯลฯ)

• หลงจากซรสตพมพ สภามลรฐเนวาดาออกกฏหมาย 5 ฉบบ เพม

ความโปรงใสในโรงพยาบาล ป 2011

วธท างาน ผลลพธ และผลกระทบ

Texas Tribune : ฐานขอมลเงนเดอนขาราชการ

• ตงแตป 2010 Texas Tribune จดท าฐานขอมลเงนเดอน

ขาราชการในมลรฐเทกซสและอพโหลดขนเวบใหคนเขาไปคน

ฟร ปจจบนมขอมลของขาราชการกวา 660,000 คน

• สามารถคนตามชอคน ชอต าแหนง ชอหนวยงาน และจ านวน

เงนเดอนได

• ขาราชการบางคนตดตอขอใหลบขอมลออก บางคนมองวาความ

เปนสวนตวถกละเมด หลงจากพบวาเงนเดอนตวเองเปนลงกแรก

ทกเกลแสดงผล เวลาไปคนชอตวเองในกเกล บรรณาธการ

หนงสอพมพโพสอธบายยนยนเหตผล

• หนาโครงการ data journalism ท านองน (ปจจบนมกวา 50

โครงการ) รวมกนดงดดคนอานมากกวาหนาขาวอนๆ ของ Texas

Tribune ทงหมด

วธท างาน ผลลพธ และผลกระทบ

ตวอยางหวขอทนาท า data journalism ในไทย

• ตดตามรางกฏหมายทเขาสภา

– รางกฎหมายเปนประโยชนกบคนกลมไหน ใครเสยประโยชน

– แสดงความคบหนาของกฏหมาย

– สส. สว. คนไหนยกมอผาน ไมผาน

• การใชจายเงนประชาสมพนธของรฐ

• ปายโฆษณาทมหนานกการเมอง

– ขนาด ต าแหนง ประเภท (ผลงาน พอาร ฯลฯ) และจ านวน

• การจดซอจดจางในโครงการของรฐ

– ราคาทรฐจาย เปรยบเทยบกบราคาตลาด

Data journalism ชวยคมจรรยาบรรณสอดวย

“ขอมลเปด” : Open Data

“ขอมลเปด (open data) คอขอมลททกคนสามารถน าไปใช ใชซ า และเผยแพรไดฟร ภายใตเงอนไขอยางมากคอ ใหเครดตทมา และใหเผยแพรแบบเดยวกนเทานน” - http://opendefinition.org/

ลกษณะของ open data:

• เขาถงงาย : เชน เผยแพรผานเนต ท าซ าไดโดยมตนทนต ามาก

หรอไมมเลย อยในรปแบบทใชสะดวกและดดแปลงได

• ใชซ าและเผยแพรได : เผยแพรโดยอนญาตใหคนอนน าไปใชฟร

เผยแพรฟร และน าไปผสมรวมกบชดขอมลอนได

• ทกคนมสวนรวมได : ทกคนมสทธน าไปใช ใชซ า และเผยแพร ไม

เลอกปฏบตใดๆ เชน ไมมเงอนไขวาจะตองใชในการศกษาเทานน

หามน าไปใชเพอการคา ฯลฯ

ขอมลเปด = มาตรฐาน data journalism

Open Data อยางเดยวไมพอ

แหลงทมา: http://wiki.okfn.org

Open Government คออะไร?

รฐบาลทประกาศเปน “รฐบาลเปด” (Open Government) จะทมเทในสามเรองใหญๆ

1. ความโปรงใส (Transparency) • องคกรสาธารณะ (หนวยงานราชการและองคกรอสระ) จะ “โปรงใสเปนคาตงตน” (ไมตองรอใหใครใชกฏหมายขอมลขาวสารขอขอมล)

• เปดเผยขอมลตางๆ เกยวกบกระบวนการทงหลายอยางชดเจนและสม าเสมอ

• ใชรปแบบ (format) ขอมลทเปนขอมลเปด ไดมาตรฐาน และใชซ าได

2. การมสวนรวม (Participation) • รบฟงความคดเหนจากประชาชนส าหรบกจกรรมทงหมด

• ท างานรวมกบประชานชนในหนาทส าคญๆ

3. การเพมพลง (Empowerment) • เปดขอมลและบรการตางๆ ในทางทคนอนน าไปตอยอดได ใหทรพยากรกบพลเมองในการแกปญหา

• เคารพในสทธความเปนสวนตว ประชาชนเปนเจาของขอมลสวนบคคลของตวเอง มสทธตรวจสอบและควบคมวาจะใหรฐใชขอมลนนๆ ดวยวธใดบาง

Guardian แสดงขอมลคาใชจาย สส. องกฤษได..

..เพราะสภาเปดเผยขอมลตามกฏหมายป 2009

Sunlight Foundation โคด+ความร+นโยบาย

Open Government Partnership

“You never change things by fighting the

existing reality.

To change something, build a new model

that makes the existing model obsolete.”

--R. Buckminster Fuller