Neuzen in

wellen

‘NeuzeN iN ...’ is eeN uitgave vaN curieus vzw • www.curieus.be • iNformatie@curieus.be

curieus is een progressieve vereniging die door een andere bril naar cultuur en de samenleving kijkt. We organiseren frisse, originele en gedurfde activiteiten die je goesting geven in cultuur.

broekbeemd

5

Iedere stad of gemeente heeft haar curiositeiten. En daar neuzen wij graag in. in die bijzondere plekjes, aparte verhalen en originele tips. dan zie je het allemaal door een andere bril. kijk eens naar wellen zoals je het nog nooit gezien hebt. Luister naar wellenenaren die je amper kent. ontdek

wellen alsof je er voor de eerste keer komt. of je er nu woont of gewoon op bezoek bent. welkom. Het is ons wellen. onze eigenzinnige keuze. steek

je neus eens in Wellen, haal diep adem en proef ervan op een compleet andere manier. misschien ruikt het naar meer…

Neuzen in

wellen

Wellen in 100 woordenWellen. frankische tijd. Appelen. berlingen. kermis. Sint-Jan-de-doperkerk. Haspengouw. Professor Jozef michiels. Toerisme. Patton drivers. Aardbeien. de canadawinning. Ulbeek. dolfinarium. fruitstreek. Het vroegere Sentinel. meer dan 7000 inwoners. Tractoren. Peren. dorpsplein. broekbeemd. Radio VRW. Stroop van Vrolingen. bokkenrijders. Herten. Vierkantshoeves. Urselinenklooster. Voetbal. kabouterdorp. Wandelen. bier morelle. Pinkstertreffen. Pruimen. ANL Plastics. fietsen. de wellenmolen. bron. krieken. de kapel van oetersloven. de bonderkuil. Jaarlijkse braderie. Welnis. op de boerenbuiten. bokrijk. Cinema Rio. kersen. Zuidelijk Limburg. maupertuus. dorpsstraat. oude brouwerij Hayen. Sint-Agathakerk. Sint-Lambertuskerk. Sport. Vespa’s. boeren. Veeteelt. Landbouwers. dorpsplein. Lijn 38: Hasselt – borgloon. zaal de meersche. Appeltaart. Wonen. kasteel trockaert. Groen. Herkdal. bessen. Wellene.

7

Dorpsstraat vroeger ...

Dorpsstraat nu.

war kNaPeN eN ziJN HoNd duck. eeN écHte weLLeNaar voLgeNs veLeN eN eeN écHte LeveNsgeNieter.

1 Stel jouw radio af op 104,9 mHz 2 Ga minstens 1x naar de braderie3 Zoek je zwemspullen bij elkaar en ga in de zomermaanden naar maupertuus.4 ken het verschil tussen een ‘conférence’ en een ‘durondeau’5 Zie dat je op Wellen kermis niet ontbreekt6 Ga ‘tegries’ naar huis7 Hou het pinksterweekend vrij voor de Patton drivers8 Hang de uiveresse uit9 Plan een romantische wandeling met jouw vriend(in) door de broekbeemd10 Zeg “had oech” bij het afscheid nemen

in 10 stappenwordt Wellenaar

11

Kertessen dikke glazen knikkers Gudderen knoeien Perlichtig koket Iemand neuts geven op iemand slaan Gjotter Gertrudis Sneuken spioneren, naar eten zoeken Niet te veel mennekes met iets maken niet te veel aandacht aan besteden Aaneindjotsen aan elkaar knoeien Veejel klimop Troep kalkoen Kladder, ploster smerige vrouw Vuizelen foetelen Poechel bult Eiewottel nagelrand Reddelberg schuifaf As het op schopscheeres aan komt als putje bij paaltje komt Hötselen door elkaar schudden

Hier spreekt men Wellens De lokale Dialectencursus

12

Greb of hoal gracht Karreget ekster Keejeskeitje koolmees Blein koekster mensendrol Zeul dorpel Smet zweep Triejaasdrijver of nen uiveresse iem. die tegendraads is Klitsjie kar die kan opkippen Klitsmeeje knikker Dieje lup doa wei e verloare brood hij liep erbij zonder te weten wat te doen Bots seffens Tuisen met de kaarten spelen Tegries gaan binnendoor gaan Bratsen op stap gaan Beujeske zakje Moemèjet mier Janmenkloeten dikke nek Preullepie ruziezoeker Braddelen morsen Meurrezeik slecht bier, slechte goedkope drank. Boekesse koekke pannenkoeken Da is ne glettige dat is een vrouwenversierder iemand van bed op stroei helpen iemand van de regen in de drop helpen

11

2,35 gemeenteraadsleden 6,64 gemeentepersoneelsleden 20,45 vreemdelingen 13,68 geboorten 9,81 overlijdens 47,55 inwijkelingen 43,27 uitwijkelingen 5,11 huwelijken 2,35 echtscheidingen 40,5 nieuwe rijbewijzen afgeleverd 16,59 buurtwegen 78,71 ondernemingen, middenstanders, zelfstandigen, vrije beroepen 2345,17 boeken in de bibliotheek 3729,20 uitleningen en raadplegingen in de bibliotheek 124,71 leners bibliotheek

42,66 alleenstaande vrouwen 45,48 alleenstaande mannen 7,6 sociale woningen 457.900 kilo huishoudelijk afval 309,35 jobs 714,2 werkenden 58,8 werkzoekenden 227 niet-beroepsactief 36,75 kleuters 35,62 kinderen tussen 2,5 en 5 jaar 62,09 kinderen tussen 6 en 11 jaar 56,89 kinderen tussen 12 en 17 jaar 522 personenwagens 369,37 hectare grondgebied 500,68 mannen 499,32 vrouwen 9,68 verenigingen

… per 1000 Wellenaren

15

Wat doet die hier? De BokkenrijDers van Wellen

de bijnaam van de Wellenaren is de “bokkenrijders”.

die “bokkenrijders” waren 18e eeuwse dievenbendes die vooral in Zuid-Lim-burg erg actief waren. de lokale bevol-king was erg arm door ronddolende en plunderende soldaten en vernielde oogsten. daarom namen sommigen het recht in eigen handen en gingen noodge-dwongen zelf op het dievenpad.

Ze maakten handig gebruik van het bijgeloof dat bokkenrijders geesten waren die op bokken door de lucht re-den. In hun zogenaamde brandbrieven

dreigden ze met moord en brand en ondertekenden ze met “de bokkepoot”. Zo troggelden ze geld af van de angstige bevolking.

in de bonderkuil in wellen liet de wereldlijke heer van wellen liefst 19 bokkenrijders terechtstellen door hen te onthoofden, te laten wurgen, op de brandstapel te zetten of te radbraken.

Pas veel later kregen de bokkenrijders door de overlevering van de vele verha-len en de mystiek rond de gebeurtenis-sen een Robin Hood-achtige status en dus ook een standbeeld in Wellen.

16

ciné rio

in 1953 werd in de wellense gildenzaal Ciné Cinex opgericht door toenmalig kapelaan digneffe. Na de bioscoopbrand van marcinelle werd eind jaren ’50 ste-vig in de brandveiligheid geïnvesteerd en heette de vernieuwde bioscoop vanaf toen Ciné Rio!

Een andere opvallende vernieuwing in 1965 was de vertoning van seksfilms (na de hoofdfilm). vanuit alle hoeken van Vlaanderen en Nederland kwamen toeschouwers naar deze films kijken.

diepgelovige wellenaars waren ge-schokt en ook de toenmalige pastoor verbood zijn parochianen de cinemazaal te bezoeken. de opgeroepen rijks-wachters bleven tijdens hun controles opvallend lang in de zaal maar kwamen uiteindelijk met de uitbater overeen om al het bloot op foto’s en affiches met sterretjes te bedekken.

door de concurrentie van nieuwe grote filmcomplexen sloot rio in 1985 defini-tief de deuren.

Wat schuilt er achter de gevel?

18

patton Drivers

raymond, ex-paracommando en vandaag nog steeds een van de bezielers van de club, kocht een 20-tal jaar geleden zijn eerste “willy’s jeep”. samen met een hoop vrienden werd indertijd een eigen club opgericht om deel te nemen aan verschil-lende manifestaties om er de aange-kochte voertuigen aan andere liefhebbers te tonen.

de “Patton drivers” restaureren immers militaire voertuigen van wo ii en be-schikken ondertussen over een unieke collectie voertuigen. Een twaalftal be-stuursleden bouwden de “Patton drivers” uit tot een van de grootste clubs van bel-gië. de club die gebaseerd is op vriend-schap groeide uit tot één grote, gezellige familie met als hoofdgedachte ‘de geest van de bevrijder levend te houden’.

Het eerste “Patton Pinkstertreffen” vond plaats in ‘87 op de huidige locatie in ul-beek. Het pinkstertreffen gaat nog steeds jaarlijks door en is voor vele Wellenaren hét evenement van het jaar.

21

Zo is er maar één... De paardenfluisteraar

curieus: “Dag Bert, wat is paardenfluis-teren?”Paardenfluisteren is eerder paarden opvoeden. omdat paarden vooral com-municeren via lichaamstaal, kan je ook signalen op die wijze overbrengen naar het paard. Zonder dus iets te zeggen, vandaar paardenfluisteren. curieus: “Hoe begint iemand met zo’n bezigheid?”omdat ik paarden nooit als een product zag, maar wel als een levend wezen,

op zijn ‘skyfarm’ in vrolingen houdt Bert swennen (34) zich vooral bezig met paar-denfluisteren. Daar willen wij alles over weten!

22

wilde ik alles weten over de psychologie van paarden. in mijn opleiding orthope-dagogie leerde ik dat hun leerprincipes dezelfde zijn als bij de mens: geduld, rust, grenzen stellen en belonen. dat boeide mij enorm. curieus: “Waarom heb je gekozen voor Wellen?”In Vrolingen vonden we een leuke boer-derij met weiland. Zo konden we onze droom werkelijkheid laten worden en onze paarden voldoende ruimte geven. de mooie omgeving is natuurlijk een enorm pluspunt want wij maken graag wandelingen met onze paarden. Een ideale uitvalsbasis voor ons dus.

Sinds kort verkoopt hij ook unieke zadels voor België en Europa.

meer iNfo vindt je op zijn website www.skyfarm.be.

23

Het mooiste plekje:De Broekbeemd

ons favoriete plekje, de broekbeemd, is een stuk natuur van liefst 40 hectares groot. Het ligt in het zuidelijk deel van de Herkvallei, tussen de dorpskernen Wellen en Herten. Het natuurgebied is voor iedereen toegankelijk, wat lang niet altijd het geval is voor natuurreserva-ten. Het gebied dankt zijn naam aan de samenvoeging van de woorden “broek” en “beemd”. “broek” is een toponiem, voor een natuurlijk moerassig gebied. Het woord “beemd” verwijst dan weer naar extreem vochtige gronden. Héél nat gebied dus dat men door de aanleg

van greppels en sloten probeerde tot op een zekere diepte te ontwateren. Het vee graasde en bemestte deze beemden in de zomer tot dat in het najaar de bodem te drassig werd. Twintig jaar geleden wer-den er zelfs de eerste schotse hoogland-runderen op gezet maar door weinig on-derhoud verminderde de waarde van het gebied. Een broodnodige opknapbeurt in 2006, leidde opnieuw tot een geheel van zowel stromend als stilstaand water, open moerasjes, nat grasland, … de broekbeemd komt nu beter dan ooit tot zijn recht.

25

tip:

Je kan een wandeling van ongeveer 4 km op drie punten aanvatten. Het eigenlijke vertrekpunt is het dorpsplein in wellen, maar het kan ook via de vijvers aan de smissebroekstraat en via de broekstraat. door paden die voorzien zijn met planken kun je ook doorheen de vochtige zones wandelen. Zo kan je om de begrazings-blok heen en langs de buitenzijde van het gebied. Voor de durvers zijn er twee doorsteken door de begrazingsblok waar je een tête-à-tête met een ruig, bruin rund kunt beleven

Groeten uit wellen

postzegel

aub

Groeten uit wellen

postzegel

aub

Made in Wellen

in 1915 instal-leerde Alfons Neven een watermolen aan rivier de Herk in Herten. Het zou het begin zijn

voor een ongelofelijk industrieel verhaal. Van graanmolen, over houtzagerij tot een echt modern bedrijf. Zoon Armand startte er immers de productie van de befaamde blauwe champignonbakjes. ANL Plastics was geboren. Het bedrijf produceert van-daag innovatieve thermoform producten in drie landen en telt vandaag meer dan 400 medewerkers.

anl plastics

31

Al meer dan 5 generaties lang maken ze bij de familie bleus-boonen, een van de laatste kleinschalige stroopstokerijen van ons land, echte Vrolingse stroop. Ze koken en persen appelen en peren nog ambachtelijk en dikken de stroop in, in authentieke koperen ketels. de ap-pelstroop en perenstroop van ivo bleus werd in 2008 erkend als officieel vlaams streekprodukt.

meer iNfo : www.stroopvanvrolingen.be

stroop uit vrolinGen

32

Wellen culinair:wellense appeltaart

voor Het DeeG:

· taartvorm van 24 cm· 125 gram bloem· 100 gram boter· 60 ml water· snuifje zout

Het spreekt voor zich dat in het fruitige Haspengouw tal van lekkere streekpro-dukten de kop opsteken. de wellense appeltaart is daar eentje van.

bloem zeven en zout over strooien, ver-volgens het water en 1/3de van de boter bij de bloem voegen en kneden tot een vaste massa. Het deeg in een kruisvorm uitrollen en met de hand de rest van de boter tot een balletje kneden. de boter op het deeg leggen en dichtvouwen. dan het deeg uitrollen tot 1 cm dikte en dichtvou-wen. 15 minuten laten rusten in de koel-kast. die handeling drie keer herhalen. Vervolgens het deeg heel dun uitrollen. Taartvorm met boter insmeren en met bloem bestrooien. deeg erin leggen en de taart 30 minuten laten rusten.

34

voor De vullinG:

· 1 kilo Jonagold appels· 80 gram bakboter (solo)· 150 gram suiker· 35 gram maïzena· 2 kleine eieren· vanillestokje· kaneel

Appels schillen en in kleine dobbelsteen-tjes van ongeveer een halve centimeter snijden. op het deeg leggen en mooi verdelen. Zaadjes uit het vanillestokje schrapen. boter smelten (niet laten brui-nen), maïzena en vanille toevoegen. dan één voor één de eieren eronder mengen. mengsel over de appels uitgieten, be-strooien met kaneel en 45 minuten bak-ken in een oven die voorverwarmd is op 180 graden. ook lekker met een bolletje ijs.

35

ria meNteN

Kasteel trockaert

Haspengouw is een streek met tal van kastelen. Het oudste van die 70 domei-nen en tevens enige kasteel op grondge-bied groot-wellen is kasteel trockaert. In weeldering groen, ligt het kasteel Trockaert - in privébezit - met een park, een franse tuin en brede watergrachten.Het bakstenen kasteel met witte gevel wordt rechts geflankeerd door een ronde toren met spits. de oudste delen van het gebouw dateren uit de 16e eeuw. de naam “trockaert” is een verbastering van een vochtige struweel-vegetatie, die men plaatselijk “het rouckhout” noemde. Het kasteel heeft een aantal typische en interessante curiosa rond het gebouw.

zo vind je er naast de franse tuin en de ringgracht, een bosrijk kasteelpark en een historische symbiose met een kwadraathoeve aan de overkant van de toegangsdreef.

36

Wellen door de ogen van een 12 jarige.

Wellen is voor mij het dorp waar ik woon. Wellen is voor mij het dorp waar ik opgroeide en school liep. Wellen is klein maar leuk, gezellig en een mooie omgeving. Wellen is regelmatig gaan winkelen in het centrum. Wellen is een dorp vol sportiviteit. Wellen is waar je in de zomer mooi buiten kan gaan zwemmen. Wellen is het dorp van de bokkenrijders. Wellen dat is veel groen en veel fruitbomen. Wellen is prachtig om te wandelen en te fietsen in de natuur. Wellen is een dorp waar veel mensen elkaar kennen.

38

tom eN cLaudia marteNs

Ambassadeur in Thailand over Wellen:

Rudi Veestraeten is de ambassadeur van belgië in thailand en woont al een hele tijd in ulbeek. op zijn ambassade wil men belgen in thailand helpen en hen met raad en daad bijstaan om hun verblijf te vergemakkelijken. maar hoe kwam hij in Wellen terecht?

rudi: “mijn vrouw mireille en ik werden in ‘89 meteen gecharmeerd door de ulbe-kenaren. We vonden er bouwgrond waar ons hart meteen voor gewonnen was. mireille gaf geel op voor het groene wel-len en ik kwam van uit kiewit, iets minder ver maar toch ook helemaal anders.

ons huis in vochtig Haspengouw is een oord van rust. onze vriendelijke en gastvrije buren zorgden vanaf de eerste

40

dag voor een fijn onthaal. Sara en Eva, onze twee dochters-uit-de-duizend gingen naar het fantas-tische kleine schooltje met graadklassen - waar vind je dat vandaag nog in ons land?

Ik kan me niet indenken dat ik elders in belgië een huis zou hebben waar ik me evengoed thuis voel. We hebben sinds die eerste dag, in 1989, vele wellenaren leren kennen. Af en toe konden we op onze bescheiden manier bijdragen tot de uitstraling van ons dorp. Want ook al komen we niet van Ulbeek, we zijn wel van hier.”

41

wist je dat:

• b-H-v ook in Wellen ligt? berlingen, Herten en Vrolingen!

• maupertuus vroeger ook een dolfina-rium was?

• er in dat dolfinarium 4 dolfijnen zwommen, die genoemd waren naar 4 evangelisten? Namelijk Isaac, Rebecca, Abraham en Joshua.

• wellen vroeger het bierdorp bij uitstek was?

• wellen vroeger zijn eigen bier brouwde? kriek morelle was één van de wellense toppers.

• Professor michiels, doctor in wijsbe-geerte en Letteren, sinds zijn pensioen in 1937 in wellen woonde om er zijn geleerd werk verder te zetten.

• Het Haspengouws dorp in het open-luchtmuseum van bokrijk gebaseerd is op het dorpsuitzicht van Ulbeek in 1844?

• de naam wellen afkomstig is van de middelnederlandse “wellene” en bron of put betekent?

• de gemeente lange tijd verbonden was aan de abdij van munsterbilzen?

• Ne preullepie, een ruziezoeker is?• Ne glettige, een vrouwenversierder is?• ... en dat wellen prachtige streekwande-

lingen heeft. kijk maar eens hiernaast!

43

wellenbarcelona > 1355 km

Londen > 460 kmParijs > 393 km

oosten

de > 20

7 km

Gent > 147 km

dinant > 116 km

brussel > 92 km

Antwerpen > 89 km

Namen > 76 km

Luik > 39 kmmaastri

cht > 22 km

Sint

-Tru

iden

> 15

km

Has

selt

> 1

3 km

kië

v >

210

2 km

Liss

abon

> 21

49 k

m

Warschau > 1274 km

berlijn > 707 km

44

reBus

o = E

P=f+

D+ B=D -l

A=u+T

+S

-ST

B=R ++

-u +S

‘SN

45

lokale radio Vrwde vroege jaren ’80 waren de beginjaren van heel wat Limburgse “vrije radio’s”. in wellen startten de gebroeders billen uit wellen en andré bleus uit borgloon de Vrije Radio Wellen (Radio VRW). Samen met pioniers Johnny Put, Paul thoelen en tommy van Loon zorgden zij voor pril radiosucces. In een mum van tijd werd de groep medewerkers uitgebreid en kreeg Vrije Radio Wellen als eerste vrije radio in Limburg een vergunning en werd vanaf toen legaal uitgezonden op 101,9 mHz.

Vandaag is de lokale radio VRW geves-tigd in de dorpsstraat 25, achter het gemeentehuis. Het is nog een van de weinige vrije radio’s die niet door een commerciële keten werd opgeslorpt. de

doelstelling om lokaal nieuws en infor-matie uit te zenden blijft hun prioriteit en verder is radio VRW op tal van culturele activiteiten aanwezig. Sinds het nieuwe frequentieplan van mei 2004 is radio vrw in stereo en rds te beluisteren op 104,9 mHz.

47

KaboutermuseumHermans

Alida en Benny Hermans

In dit unieke en gratis museum in Vrolin-gen kan je bijna 1.000 kabouters bewon-deren. alida en benny Hermans stellen hun collectie tentoon die ze de afgelopen 20 jaren bijeenverzamelden.

adres: vogeleinde 29 open op zondag en s’avonds

48

ZWemBaD Maupertuus

Het eerste openlucHtZWemBaD in limBurG en Het eerste Dolfinarium in BelGië

50

EMIEl MIcHIElS ScHREEf DIT GEDIcHT IN 1948. HET GAAT oVER ‘oNZE lIEVEN HEERENBooM’ op de grens van Kortessem en Wellen.

oh! eeuwenoude eikenboomGij staat daar lang, in diepen droom,Zo stil alleen te peinzenAan verre tijden, lang voorbijGij ziet ze daar, in lange rij,In ’t grauw verleden deinzen.

Hoevele eeuwen staat ge hier,In regen en in zonnevier,In ‘t grote veld te groeien;In zomerzon en winterkou?Hoe dikwijls stond ons land in rouw,Sinds gij hier staat te bloeien!

even mijmeren

51

ColofonNeuzen in Wellen bijeen geneusd door:

curieus Wellen: Johan Cabergs, francois Pipeleers, Chris Ramaekers, Albert Thijs, els robeyns, benny bleus, Herman Pipeleers,eric martensJohny knapen.

Redactie: kris verduyckt

fotografie: Anka Vandenrul

Lay-out:curieus Limburg

53

kriJg Je Het ook warm door zo veeL Leuke ideeëN? voeL Je Het tiNteLeN om curieus te wordeN?

aarZel Dan niet om ons te contacteren!

guffenslaan 108, 3500 Hasseltinfo.limburg@curieus.be011 30 10 93

Curieus Wellendorpsplein 4, 3830 wellen012 44 10 97

54

cuRIEuS?curieus is een sociaal-culturele vereniging voor volwassenen die zich bezig houdt met alles wat mensen kan boeien. Je komt ons tegen op meer dan 300

plaatsen in vlaanderen en brussel. Je kan er komen proeven van de activiteiten die een kleine of grote groep vrijwilligers organiseren voor iedereen in hun gemeente of wijk: daguitstappen, info- en debatavonden, tentoonstellingen,

filmvoorstellingen, standupcomedy-avonden, internetklasje, quizzen, fiets- of wandeltochten… kortom: alles wat mensen ‘curieus’ maakt.

curieus is er voor mensen die op zoek zijn naar een zinvolle vrijetijdsbesteding. mensen die andere mensen willen ontmoeten in een aangename en

vriendschappelijke sfeer. curieus is er ook voor mensen die graag iets opsteken, die steeds op de hoogte willen blijven en mee willen zijn in deze

steeds veranderende maatschappij.

curieus draagt waarden als respect, gelijkwaardigheid en solidariteit hoog in het vaandel. We kiezen voor een samenleving waarin iedereen gelijke kansen krijgt om zich te ontplooien en de verantwoordelijkheid heeft om deze kansen

te benutten. curieus kiest voor ontmoeting. curieus wil mensen samenbrengen, banden smeden, netwerken bouwen.

www.curieus.be iNformatie@curieus.be

v.u.: Jurgen theunissen, p/a grasmarkt 105/41, 1000 brussel. Niet op de openbare weg gooien ajb.