Nepermjet kesaj ore, nxenesit te arrijne te kuptojne veshtiresite social-ekonomike te shkaktuara nga Lufta I Boterore dhe nepermjet njohjes se ketyre veshtiresive te ndergjegjesohen qe propaganda per lufte duhet marre me rezerva.

Dallo demet sociale nga ato ekonomike te shkaktuara nga Lufta I Boterore.

Gjyko ngjarjet dhe pasojat e tyre ne grupet shoqerore.

Ndergjegjesohu se lufta nuk ben dallime ne ato cfare ajo shkaterron.

A mendohen pasojat para se te filloje nje lufte?

Ne fillim te ores behet prezantimi i temes dhe njohja me rezultatet qe duhet te arrijne nxenesit gjate zhvillimit te temes ose mund te realizohet nje stuhi mendimesh duke dhene dy terma:

Me ane te pyetjeve ndihmese u kerkohet

nxenesve te pergjigjen rreth demeve qe sjell nje lufte ne ekonomine dhe ne jeten shoqerore te nje vendi.

Grupi 1: Do te shqyrtoje burimin 1 & 2

Grupi 2: Do te shqyrtoje burimin 3 & 4

Grupi 3: Do te shqyrtoje burimin 5 & 7

Grupi 4: Do te shqyrtoje burimin 8 & 9

Mesuesi jep nje informacion te shkurter rreth demeve te shkaktuara nga Lufta I Boterore. Ndan klasen ne kater grupe:

Diskutim final

Fig. 1. Kthimi i te plagosurve nga fronti i luftes (http://www.oucs.ox.ac.uk/ww1lit/gwa/item/2621?bt=europeanaapi)

Pasojat Sociale

70 mil. ushtare te mobilizuar

10 mil. ushtare te

vrare

21 mil. te plagosur

10 mil. te vdekur nga

uria dhe epidemite

Renia e nr. te lindjeve

Cekuilibrim ne strukturen e pop. (gjini + moshe)

Tronditje shpirterore

Mosbesim ne

qeverisje

Paso

jat E

kono

mik

e

Demtim i ekonomise bujqesore

Deme ne Industri

Deme ne Infrastrukture

Rritje te Inflacionit

Prishje te marredhenieve tregtare

Zhytje ne borxhe

Tab.1. Inflacioni i markes gjermane

Janar 1922

1$ amerikan – 192 marka gjermane

Nentor 1923

1$ amerikan - 4. 200.000 marka gjermane

Fig. 2. Harte e vendeve ne te cilat u perhap Lufta I Boterore (http://robinsonlibrary.com/history/history/worldwar1/nations.htm)

Vendi Nr. i forcave

te mobilizuara

Te vraret Te Plagosurit Te burgosur e te humbur

Rusi 12 000 000 1 700 000 4 950 000 2 500 000

Perandoria Britanike

8 904 467 908 371 2 090 212 191 652

Franca 8 410 000 1 357 800 4 266 000 537 000

SHBA 4 355 000 116 516 204 002 4 500

Itali 5 615 000 650 000 947 000 600 000

Gjermani 11 000 000 1 773 700 4 216 058 1 152 558

Austro-Hungari 7 800 000 1 200 000 3 620 000 7 020 000

Turqi 2 850 000 325 000 400 000 975 000

(http://www.pbs.org/greatwar/resources/casdeath_pop.html)

Vendi Kostoja e luftes ne miliard $ Gjermani 39

Perandoria Britanike 38 Franca 26 SHBA 22

Austro-Hungari 21 Rusi 18 Itali 10

Belgjike,Rumani, Portugali,Jugosllavi 5

Turqi+Bullgari 3 Japoni+Greqi 1

Shpenzimet Totale 186 000 000 000 $ (http://www.schoolshistory.org.uk/ASLevel_History/week3_impactofwar.htm)

Bazuar ne Tab.2 identifikoni vendin me perqindjen me te madhe te te demtuarve ne lufte kundrejt numrit te forcave te mobilizuara ne kete lufte.

Bazuar ne te dhenat e Tab.3: Imagjinoje veten ne krye te nje prej shteteve te tabeles 3;

- per cfare do te doje t’i shpenzoje shumat e perdorura per luften?

Angli Frike, mjerim, hidherim: keto jane emocionet

thelbesore te luftes. Per shume burra, gra dhe femije qe jetuan pergjate periudhes se viteve 1914 dhe 1918, valet e vrullshme te energjive patriotike ishin vecse trillime te momentit qe kaluan shume shpejt dhe pa u ndiere perballe humbjes se te dashurve te tyre. Shume femije u ngriten nga gjumi dhe kuptuan qe baballaret e tyre ishin larguar per beteja te largeta gjate kohes qe ata kishin qene ne gjume. 300 000 femije, nuk i pane me kurre baballaret e tyre. 160 000 gra morren telegrame te ankthshme qe i njoftonin ato se burrat e tyre ishin vrare. Shume gra te tjera kuptuan se cdo te thote te vuash!

(Artikull marre prej “The guardian” 11 Nentor 2008, me titull “First World War – Another battle front” shkruar

nga Joanna Bourke, Profesore e Historise ne Birkbeck College, London, dhe autore e “An Intimate History of Killing (Granta) and Rape: A History from the 1860s to the Present (Virago)”)

(http://www.theguardian.com/world/2008/nov/11/first-world-war-changing-british-society)

(http://www.europeana19141918.eu/en/collection/search?count=12&q=good+night+%25+good+bye%25&qf%5Bindex%5D%5B%5D=a&utf8=%E2%9C%93)

Komento personazhet ne kete foto. Cila ishte dilema me te cilen u perballen

baballaret ne momentin kur vendosen te largoheshin prej familjes per t’i sherbyer luftes?

Jepni mendimet tuaja ne lidhje me ndikimin qe pati mungesa e figures se babait ne familje jo vetem ne aspektin e marredhenieve femije-baba por edhe ne ate te marredhenieve nene-femije.

Angli Me shume se 41 000 burrave ju desh t’u

priteshin krahet/kembet gjate luftes; 272 000 vuajten demtime ne krahe/kembe qe nuk paten nevoje per t’u prere; 60 500 paten demtime ne koke ose sy dhe 89 000 vazhduan te kishin demtimet serioze ne trup qe kishin marre gjate luftes. Per shume burra e gra, lufta kishte lene pas shume pasoja si fizike ashtu edhe shpirterore, demtime te dukshme por edhe te brendshme. Te gjithe e kishin te veshtire te flisnin per cka kishte ndodhur. (http://www.theguardian.com/world/2008/nov/11/first-world-war-changing-british-society)

(http://www.worldwar1postcards.com/real-photographic-ww1-postcards.php)

Imagjinoni keta burra ne momentin e nisjes per lufte. A mendoni se e prisnin nje te ardhme te tille diten kur u nisen ne lufte?

Si mendoni se ndihen ata tashme? Pershkruani jeten e tyre pas lufte duke u

perqendruar ne gjendjen emocionale dhe psikologjike, rolin ne shoqeri, menyren se si do te pershtaten me jeten e re etj.

Jeta ne Gjermani gjate Luftes I Boterore. Si u pershtat shoqeria gjermane?

Me hyrjen ne lufte Gjermania humbi fuqine punetore te meshkujve per te cilen kishte nevoje. Perballe ketij problem punedhenesit u detyruan te hapnin pozicione pune per pjesen e mbetur te popullsise, grate dhe femijet. Kjo pati te mirat e e saj ne drejtim te permiresimit te ekonomise Gjermane por njekohesisht pati edhe disavantazhet e veta. Grate filluan te trajtoheshin si inferiore jo vetem kundrejt burrave me te cilet punonin por edhe perkundrejt atyre te cilet u larguan per te luftuar. Shume punedhenes ua bene te qarte ketyre grave qe sapo lufta te mbaronte, vendet e tyre te punes nuk do te ishin me te sigurta sepse do t’u jepeshin burrave qe ishin larguar perkohesisht per te luftuar. Shume gra nuk paguheshin as sa gjysma e pages se merrnin burrat per te njejten pune. Atyre u kerkohej te punonin me orare te zgjatura duke bere qe ato te mos kishin kohe te mjaftueshme per te shpenzuar me femijet e tyre ne shtepi.

(http://www.centenarynews.com/article?id=717)

(http://www.bl.uk/world-war-one/articles/changing-lives-gender-expectations)

(http://histclo.com/essay/war/ww1/home/cou/eng/w1he-food.html)

Po te rinjte? Si mendoni se ishte jeta e tyre gjate luftes? C’pasoja la lufta ne arsimimin e tyre?

Vendos ne formen e nje tabele avantazhet dhe disavantazhet e punes se te rinjve dhe grave gjate L.I.B.

Si ndryshoi roli i gruas ne shoqeri gjate viteve te luftes? Krahaso rolin e gruas ne shoqeri gjate viteve te luftes me ate ne ditet e sotme.

Mungesa e ushqimeve (Gjermani)

Ushqimi qe u ofrohej civileve ishte shume i shtrenjte dhe ne te njejten kohe te ardhurat qe ata merrnin nuk ishin te mjaftueshme per te perballuar nje diete te shendetshme ushqimore. Perqindja e vdekshmerise se femijeve se bashku me moshat e mesme dhe te moshuarit u rrit se tepermi. Shume njerez vdiqen nga kequshqyerja dhe semundje te lidhura me sistemin imunitar. Brenda vitit 1916 sapuni, djathi, gjalpi dhe vezet nuk ofroheshin me, nderkohe qe qymyriguri, kepucet dhe tekstilet pak nga pak po zhdukeshin. Qeveria vendosi cmime maksimale per produkte te caktuara si sheqeri dhe patatet. Per te luftuar renien ne sasine e produkteve ushqimore, qeveria themeloi dite te detyruara “pa mish” dhe “pa yndyrna” (dmth ne keto dite njerezit nuk lejoheshin te hanin mish dhe yndyrna).

(http://www.centenarynews.com/article?id=717)

(http://www.historyplace.com/worldhistory/firstworldwar/ger-salv-army-feed.htm)

Listo pasojat e mungeses se ushimeve ne tregje gjate luftes.

Sugjero menyra te tjera se si mund te ishte

zgjidhur ndryshe problemi i mungeses se ushqimeve.

Ndryshimi i pare i ores ne bote

Përballë mungesave akute të qymyrit qe perdorej per ngrohje, autoritetet në Gjermani vendosën më 30 prill 1916 ndryshimin e orës duke i dhënë një orë shtesë dritës së diellit. Vendet e tjera e kopjuan shpejt këtë praktikë. Tri javë më vonë ora u ndryshua në Britani. Më 1918, Kongresi i SHBA-së e bëri zyrtare ndryshimin e orës për të kursyer energji. Pas mbarimit të luftës, kjo ide u braktis, por u rikthye sërish më vonë.

Artikull marre prej “BBC News” 13 Prill 2014, me titull “10

inventions that owe their success to World War One” shkruar nga Stephen Evans (http://www.bbc.com/news/magazine-26935867).

(http://www.europeana1914-1918.eu/en/contributions/4314#prettyPhoto)

Joseph Coughlin ishte xhaxhai i nenes sime, dhe

ishte ne Dublin Fusiliers Royal. Ai ka punuar si karrocier kur u kthye nga sherbimi ne Frontin Perendimor, dhe jetoi per shume vite pas luftes. Keto kartolina jane derguar per te dashuren e tij qe me vone u be gruaja e tij, Ally. Joie i ka sugjeruar qe ajo te bleje nje album per kartolina dhe i dergonte asaj shume kartolina gjate kohes qe ai sherbente ne lufte. (Jane gjithesej rreth 74 kartolina).

(http://www.europeana1914-1918.eu/en/contributions/3428)

Fig.9. Behu zemertrim i dashur

Fig.10. Banditet duke dhunuar grate dhe masakruar femijet

Komento figurat e meposhtme: - Mendon se kartolina e pare eshte derguar ne fillim apo fund te luftes? - Cila ishte situata e familjeve te ushtareve te mobilizuar ne lufte?

John Dyson: Batalioni 11, Lancashire Fusiliers eshte vrare ne 7 shtator 1917, Bellewaarde Ridge Passchendaele. Nderkohe qe ai ishte ne front gruaja pati nje jete te veshtire pasi ishte e detyruar te rriste e vetme dy vajzat e vogla, njera prej te cilave do te humbase jeten per shkak te kushteve te veshtira. Ne nje kartoline te cilen ai i dergon gruas se vet i shkruan per shqetesimin e tij ne lidhje me veshtiresite ne te cilat jetonte familja e tij , mungesen e parave si dhe levizjet e tij ne front (Data: 1917/09/07)

(http://www.europeana1914-1918.eu/en/europeana/record/15601/0AD0D0093A5E13D5643433C5623F3504286B1A44#prettyPhoto)

(http://www.ww1.australianwarheroes.com/)

Fig. 1. Demtime te

tokave e pyjeve

http://www.europeana1914-1918.eu/en/europeana/record/15601/E09533B94A3136D4CA5306E7006DD56F20A4E9FA#prettyPhoto

Miss Edith Cavell ka qene nje infermiere britanike e cila eshte arrestuar nga gjermanet ne Belgjike ndersa kujdesej per te lenduarit ne front dhe me pas eshte denuar me vdekje prej tyre. Pavaresisht presionit nderkombetar per meshire ajo u qellua nga nje skuader pushkatimi gjermane. Ekzekutimi I saj eshte denuar nga e gjithe bota.

http://cookit.e2bn.org/historycookbook/22-111-Life-in-edwardians-and-ww1.html

Vere veten ne pozicionin e nje ushtari ne L.I.B. a) Pjese e cilit bllok do te doje te ishe duke luftuar? b) Perse do te zgjidhje kete bllok? c) Shkruaj nje leter per familjen tende. d) Bej nje pershkrim te shkurter te gjendjes tende

dhe familjareve te t’u , diten e kthimit nga lufta! Identifiko demet sociale te shkaktuara nga Lufta I

Boterore? Identifiko deme ekonomike te shkaktuara nga

Lufta I Boterore? Listo grupe shoqerore te demtuara nga lufta?

Faleminderit per vemendjen