nefrologie abdominale heelkunde endocrinologie … · 2018-10-16 · b3 vj – nefrologie –...

NEFROLOGIE – ABDOMINALE

HEELKUNDE – ENDOCRINOLOGIE

INFECTIEZIEKTEN EN IMMUNITEIT

(B3)

Introductiebrochure voor nieuwe

verpleegkundigen en studenten

versie augustus 2018

B3 VJ – Nefrologie – Abdominale Heelkunde - Endocrinologie – Infectieziekten en immuniteit (B3)

2

Welkom

Het team van de afdeling Nefrologie – Abdominale heelkunde - Endocrinologie – Infectieziekten en

Immuniteit heet je van harte welkom. Wij zullen ons best doen opdat jij je zo snel mogelijk thuis voelt in

onze groep.

Deze brochure biedt je een eerste kennismaking met onze afdeling. Op de volgende pagina’s vind je een

overzicht van de gebruiken, modaliteiten en afspraken zodat je je op een vlotte en aangename manier kan

inwerken op onze dienst.

Uiteraard staan niet alle details in deze brochure. Als je nog vragen hebt of meer informatie wenst, kan je

altijd terecht bij een collega. Geef ons gerust een seintje, want jouw opvang en begeleiding behoren tot ons

takenpakket en zijn ook onze verantwoordelijkheid.

We wensen je alvast veel werkgenot en veel succes!

Voornaamste stelregel:

als je twijfelt, vraag dan hulp!

Dit doe je beter te vroeg

dan te laat!


3

Inhoudstafel

1. Voorstelling van de afdeling p. 4

1.1. Missie p. 4

1.2. Locatie p.10

1.3. Plaats binnen de organisatie p. 11

1.4. Multidisciplinair team p. 12

1.5. Specialismen p. 18

1.6. Afdelingsopdrachten p. 21

2. Een dag op de afdeling p. 23

3. Procedures & protocollen p. 28

3.1. Medisch-verpleegkundige technieken p. 30

3.2. Klinische paden p. 30

3.3. Administratieve-organisatorische procedures p. 30

4. Patiëntenvoorlichting p. 29

Jessa Patiëntgericht! p. 30

5. Communicatie p. 31

5.1. Telefonie p. 31

5.2. ICT p. 32

5.3. Buizenpost p. 32

5.4. Mondelinge communicatie p. 32

6. Personeelsinformatie p. 33

6.1. Ziekenhuisbreed p. 33

6.2. Dienstspecifiek p. 34

7. Specifieke informatie voor studenten p. 35

7.1. Risicoanalyse en werkpostfiche p. 35

7.2. Studentgebonden afspraken p. 35


4

1. VOORSTELLING VAN DE AFDELING B3

1.1. Missie - Teamkompas

Het Noorden: de kracht van een gezamenlijke focus.

Onze focus is onze patiënt.

WAL

Warmte, Aandacht, Liefde

We willen onze patiënten behandelen zoals we dit zouden wensen voor onze familie. We willen hen

persoonlijke aandacht geven, een thuisgevoel. We willen onze pat “zien genezen”. Dit is zowel toepasbaar

op de oudere chronische patiënt als op de jongere heelkundige patiënt.

De nefropatiënt is een patiënt die terugkomt, het is belangrijk dat hij “graag” terugkomt.

De bariatrische patiënt is een acute patiënt, er is maar een korte tijdspanne om het verschil te maken, het

moet dus al klikken of goed zitten vanaf het 1ste contact, de opname is dus essentieel. Vandaar dat we

extra aandacht geven aan dat moment, trachten er tijd voor te maken door op maandag en dinsdag een

extra persoon in te zetten bij een groot aantal opnames.

Detailzorg

Het is de bedoeling onze patiënt net dat “ietsje meer” te bieden. De patiënt verwacht de basiszorg, wij

willen echter verder gaan en totaalzorg bieden dwz ook de details verzorgen: haarwassing ev gevolgd door

krulspelden, nageltoilet, een lippenstiftje, een beurt met de tondeuze, een parfumke,…

Er wordt veel aandacht gegeven aan het mobiliseren van de patiënt binnen de grenzen van zijn

mogelijkheden bv toch opzetten van een minder mobiele patiënt in de zetel dmv een tillift.

Het geeft voldoening ervoor te zorgen dat onze patiënten zich goed voelen, dat zij zich “mens” voelen.

Deskundigheid

De combinatie van expertise en ervaring is belangrijk. Verpleegkundigen willen zich expert voelen en dat

ook echt zijn. Zij willen professioneel optreden in alle omstandigheden. Zij zijn bereid hiervoor de nodige

inspanningen te doen ovv bijscholing, doorgeven van nieuwe inzichten aan collega’s bv op een

dienstvergadering.

Vriendelijkheid

Een vriendelijke basishouding lijkt zo vanzelfsprekend maar toch is dat niet altijd zo simpel waar te maken

in drukke en stressvolle omstandigheden. Toch staan we hiervoor, willen we op elk moment onze patiënt,

familie en iédereen die op B3 komt “vriendelijk” benaderen, “vriendelijk” te woord staan, “vriendelijk”

helpen.

Kwaliteit van zorg


5

We vinden het belangrijk dat onze patiënten kwaliteitsvolle zorg krijgen: de juiste medicatie op het juiste

uur, in de juiste hoeveelheid, de juiste voeding, de juiste fysische en psychische ondersteuning.

Patiëntentevredenheid houdt rechtstreeks verband met kwaliteit.

“Het werk” moet in de eerste plaats in orde zijn. Soms is dit in strijd met de tijd, we steken dan een extra

tandje bij.

Vertrouwensband

We willen patiënten laten merken dat zij met hun problemen bij ons terecht kunnen. Dat wij hier slechts

mee verder gaan of actie ondernemen indien zij dat willen. Vaak ontstaat er een speciale band tussen

patiënt/familie en de verpleegkundige die het opnamegesprek gedaan heeft, blijft deze verpleegkundige de

aanspreekpersoon.

Empathie

We willen en kunnen ons inleven in de belevingswereld van de patiënt. Patiënten op onze afdeling hebben

vaak te maken met verlies bv verlies van vrijheid door dialysebehandeling, verlies van zelfbeeld door

overgewicht. Dit maakt het werk op de afdeling soms ingrijpend en belastend. Het is dan ook belangrijk

dat we deze gevoelens kunnen delen met elkaar, dat we als team zonder woorden op mekaar kunnen

rekenen.

Luisterend oor

Een ziekenhuisopname is voor de patiënt vaak emotioneel zwaar. We zijn bereid tijd te maken zodat de

patiënt zijn/haar bekommernissen kan uiten.

Echt luisteren is niet enkel weggelegd voor mensen die daar hun beroep van gemaakt hebben zoals de

sociaal assistente of de psychologe. Ook als verpleegkundige zijn we hiervoor ideaal geplaatst, vaak

gewoon tijdens een verpleegkundige handeling of zorg.

De chronische patiënt heeft vaak een lange ziektegeschiedenis. Er moet hieraan aandacht gegeven worden

evenals aan de raadgevingen van de familie ivm de te verwachten zorg en de omgang met de patiënt.

Informatie

Correcte en eenduidige informatie geeft de patiënt duidelijkheid en zekerheid, werkt geruststellend.

Geschreven informatie bv infobrochure moet overeenkomen met de mondelinge informatie.

Pleitbezorger

Verpleegkundigen zijn de spreekbuis voor hun patiënten, de patiënten rekenen op hen. We willen de brug

zijn tussen patiënten en artsen, opkomen voor hun belangen. We staan 24u/24u aan het bed van de

patiënt en weten daardoor heel veel van hem/haar, kunnen vertalen naar de arts wat de patiënt nodig

heeft.

Patiëntveiligheid


6

We willen veilige zorg aanbieden: de juiste medicatie op het juiste uur en in de juiste hoeveelheid. Het

medicatiebeleid vormt een belangrijke hoeksteen in de behandeling van de nefrologische pat. We zijn dan

ook zeer alert en gaan punctueel om met deze materie. Bij de minste twijfel wordt de arts geraadpleegd.

We zorgen ook dat de pat de juiste voeding krijgt, het correcte verband volgens de laatste richtlijnen, de

juiste fysische en psychische ondersteuning.

Het is niet toegestaan dat een patiënt pijn heeft. Indien de voorgeschreven pijnmedicatie onvoldoende is,

nemen we contact met de betreffende arts om dit te melden.

We wensen evidence based te werken en laten ons hiervoor informeren door bevoegde personen.

We nemen de richtlijnen van de dienst patiëntveiligheid ter harte.

Het oosten: de aandacht voor de route.

De route is onze werkorganisatie.

Structuur

Er is een duidelijke dagindeling en een gedetailleerde taakverdeling: we werken volgens zoneverpleging

waarbij elke verpleegkundige instaat voor medicatiebedeling, bloednames, maaltijden, opnames,

operatiepatiënt tijdig in OK, briefing,…

Uniformiteit

We willen dezelfde doelstelling nastreven, op dezelfde manier aan dezelfde kar trekken of duwen.

Belangrijk dat er goede afspraken zijn, dat iedereen precies weet hoe de zorg moet gebeuren bv KP die

ook door alle artsen gevolgd worden, uniforme manier van zaalronde door de abdominaal chirurgen.

De nefrologen noteren de medische orders strikt in Gems.

Duidelijke afspraken

De werkafspraken zijn duidelijk en staan uitgeschreven in de introductiebrochure. Regelmatig worden deze

afspraken opgefrist, terug onder de aandacht gebracht op momenten dat dit nodig blijkt te zijn bv MVG.

Patiëntentoewijzing

We werken volgens zoneverpleging iedereen is verantwoordelijk voor 8 patiënten. Elke verpleegkundige

bedeelt de medicatie, doet de bloednames, verzorgt het maaltijdgebeuren, neemt contact met arts en

multidisciplinair team en doet de middagbriefing. Indien de personeelsbezetting het toelaat, wordt de

zoneverpleging doorgetrokken naar de late dienst. Tijdens het weekend is de 3de verpleegkundige

ondersteuning van de teamverantwoordelijken.

De omloopverpleegkundige/ balieverantwoordelijke is de aanspreekpersoon voor artsen en andere

medewerkers, zij coördineert, beantwoordt de telefoon, behoudt het overzicht van de operatiepatiënten, de

onderzoeken, …. Zij regelt de ontslagen en wijst de bedden toe aan de opnames van de volgende dag.

De PD-verpleegkundige draagt de volledige verantwoordelijkheid ivm alle PD-patiënten.


7

Via het fotobord is het duidelijk wie voor welk onderdeel verantwoordelijk is.

Orde en netheid

Onze afdeling geeft een nette, ordelijke indruk. Alles heeft een vaste plaats. Na de zorg helpt iedereen met

de opruim. Alle verzorgingswagens worden bijgevuld. Ook de utility, de linnenkamer en het briefingslokaal

zijn opgeruimd en netjes. In de keuken zorgt iedereen voor zijn persoonlijke etenswaren.

De kaartjes in het leeg-vol systeem worden gedraaid door de persoon die het (bijna) laatste materiaal

uitneemt.

Briefing

De zones briefen one to one aan elkaar of aan de late diensten. Ondertussen staan de andere

verpleegkundigen in voor het ontslag van de pat, opruim van de kamers, nieuwe opnames, vervoer van

OP-pat,…

Belangrijk de briefing kort en efficiënt te houden. Sinds de invoer van 7u36 is de overlapping korter

geworden en moet daarom zo goed mogelijk benut worden.

Interdisciplinair overleg

Op dinsdag om 11u is er MOD ivm de nefrologische pat. Zaalarts en de assistent, sociale dienst, kiné,

diëtisten, adjunct van dialyse, de balieverantwoordelijke en de teamverantwoordelijken nemen hieraan

deel. Hierdoor bekomen we een gestructureerde uitwisseling van informatie en kunnen we kort op de bal

spelen ivm veranderingen, ontslag van de pat, … Dit is tevens het forum voor de bespreking van ethische

kwesties.

Reorganisatie ifv werkdruk

Indien nodig worden er prioriteiten gesteld ifv werkdruk of zorgzwaarte. Basiszorg krijgt dan voorrang.

Werkdruk tijdens de nachtdienst kan heel hoog zijn bv opnames, overlijden, … Er mag dan zeker hulp

gevraagd worden bij de algemene waak. Heel wat diensten zijn ’s nachts met meerdere verpleegkundigen.

Er mag dus zeker geen rem zijn op de hulpvraag.

Het zuiden: de drive van het team.

De drive dat zijn onze rollen en onze talenten.

Waardering voor elkaars sterke punten

Door de jaren heen kennen we elkaars kwaliteiten, weten we waarin de ander sterk is, waarvoor we

kunnen terug vallen op die bepaalde collega.


8

Complementariteit

Niet iedereen is overal even goed in. Er zijn heel wat onderlinge verschillen . Hierdoor vullen we elkaar

aan. We kunnen zoveel leren van elkaar. Als team staan we daardoor sterker.

Individuele meerwaarde

Als verpleegkundige hebben we voldoende zelfkennis, kennen we onze eigen sterktes en zwaktes. We

boren vooral die kwaliteiten aan ten voordele van de dienst, onze patiënten en onze collega’s. We scholen

ook nog bij om juist deze meerwaarde nog extra tot uiting te laten komen. Als we kunnen en mogen doen

wat we graag doen, dan doen we dat nog beter.

Autonomie

Elke verpleegkundige kan en mag zelfstandig werken. Ieder neemt verantwoordelijkheid voor eigen

handelen. Vanzelfsprekend blijft onderling overleg bestaan om het takenpakket af te stemmen of om bij

elkaar te rade te gaan: 2 weten altijd meer dan 1.

Referentieschap

Er wordt naar gestreefd dat elke verpleegkundige tenminste 1 werkdomein heeft. Op die manier zijn er

verschillenden mensen voor hetzelfde domein. Dit geeft steun aan elkaar en maakt het praktisch haalbaar

om bij elke vergadering een vertegenwoordiging te hebben.

Persoonlijke ontwikkeling

Om elkaar te verbeteren, te laten groeien, is feedback noodzakelijk. We doen dit op een eerlijke manier

maar altijd opbouwend en positief = lief, assertief. Het is nooit de bedoeling iemand te kleineren of aan te

vallen. We geven steeds feedback over concrete en objectieve situaties. We formuleren daarbij welk

gedrag wenselijk zou zijn geweest en waarom. Het krijgen van positieve feedback of eenvoudige

complimentjes laat mensen groeien en maakt hen zelfzeker.

Het westen: de verbondenheid met elkaar.

Verbondenheid dat zijn onze interpersoonlijke relaties.

Kiezen voor elkaar

We willen een vaste groep, een team zijn, we kiezen voor elkaar, we kiezen om samen te blijven in de

toekomst.

Hecht team

We voelen ons 1 groep, een team (together everyone achieves more), we kunnen van elkaar op aan.

Vertrouwen

Patiënten moeten de verpleegkundigen kunnen vertrouwen maar verpleegkundigen moeten ook, als goede

collega’s, vertrouwen kunnen hebben in elkaar. Dingen die in vertrouwen gezegd worden, blijven bij de

perso(o)n(e)n tegen wie het gezegd is.


9

Collegialiteit

Als collega’s houden we rekening met elkaar. We doen ons “best” voor elkaar, we hebben de instelling

elkaar te willen helpen.

Verschillende zones helpen elkaar, verpleegkundigen springen bij zo nodig.

Goede sfeer

We willen graag komen werken, voor onze patiënten en ons werk maar ook voor elkaar. Er moeten

voldoende momenten zijn om ook niet-werkgerelateerd samen te zijn: koffie- en middagpauzes,

teambuilding, uitstapjes, feestjes,…

Respectvol

Respect en appreciatie is belangrijk onder de verpleging maar ook multidisciplinair. Elke discipline draagt

zijn steentje bij aan het welzijn van de patiënt, dit verdient waardering van en naar elkaar.

Humor

Het is van cruciaal belang dat er ook eens gelachen kan worden. De boog moet niet altijd gespannen zijn.

Desnoods lachen we met “ons leed”, wordt de werkdruk weggelachen.

Positief ingesteld

We komen enthousiast en met de glimlach werken. Een positieve ingesteldheid doet wonderen naar de

patiënt maar ook naar elkaar.

Schouderklopje

Iedereen heeft wel eens behoefte aan een complimentje, een blijk van waardering. Dit hoort te komen van

de leidinggevende maar ook onder elkaar werkt dit motiverend.

Verdraagzaam

Door de jaren heen kennen we elkaar door en door, ook elkaars tekortkomingen of de minder goede

punten. We willen hierop niet de focus leggen maar hier verdraagzaam mee omgaan omdat we veel meer

belang hechten aan de positieve waarden in elke collega. Niet perfect zijn wordt ook getolereerd.

1.2. Locatie

Onze afdeling bevindt zich in de B-vleugel op de 3de verdieping. De eenheid telt 33 bedden. Binnen de

afdeling zijn de patiëntenkamers als volgt verdeeld:

13 éénpersoonskamers

10 tweepersoonskamers

Grondplan


10


11

1.3. Plaats binnen de organisatie

De afdeling Nefrologie – Abdominale Heelkunde - Endocrinologie – Infectieziekten en Immuniteit maakt deel

uit van de zorgcluster Circulatie & vitale organen. Deze zorgcluster bestaat verder uit de volgende diensten:

Cardiologie

Cathlab

Pneumologie

Thoracale heelkunde : Cardiologische / Pneumologische heelkunde

Vasculaire heelkunde

Hart-, long- en vaatrevalidatie

ICCU Hartbewaking

Zorgprogramma cardiale pathologie

Management

Medisch manager

Dr. Jos Vandekerkhof

Zorgmanager

Els Nelissen


12

1.4. Het multidisciplinair team

Gynaecologie

dr. Guy Orye

Medisch diensthoofd

dr. Ann Buyens dr. Christel Dens dr. Sofie Hulsbosch

dr. Eric Jankelevitch dr. Sophie Marquette dr. Marc Muyldermans


13

dr. Sara Neyens dr. Annick Schreurs dr. Nathalie Van Den Rul

dr. Hilde Vandecruys dr. Lieve Vansteelant dr. Joan Veldman

prof. dr. Jasper Verguts


14

Abdominale Heelkunde

dr. Joep Knol

Medisch diensthoofd

dr Bart Appeltans dr. Wim Boukaert dr. Johan De Gols

dr. Bert Houben dr. Pierre Hourlay dr. Tom Oyens

prof. Dr. Gregory Sergeant dr. Guido Vangertruyden

Nefrologie

dr. Koen Stas

Medisch diensthoofd

dr. Tom Cornelis dr. Bart De Moor dr. Tom Dejagere

dr. Marc Van de Sande dr. Annelien Goedgezelschap dr. Johan Vanwalleghem


15

Infectieziekten en immuniteit

dr. Peter Messiaen

Medisch diensthoofd

dr. Jeroen van der Hilst dr. Janneke Cox

Endocrinologie

Medisch diensthoofd

dr. Nikolaos Mortzos dr. Annelies Mullens


16

Verpleegkundig team

Renilde Cox

Hoofdverpleegkundige

Team verpleegkundigen (+/- 22)

Kim Rogiers

Songul Cetin

Malika Allami

Lisa Bruylandt

Kelly Aegten

Eveline Van Steenkiste

Sihem El Hadouchi

Anna Repetskaya

Verpleegkundig specialist peritoneaal dialyse

Kristien Bammens

Brenda Thielen

Claudia Bruno

Ester Bollen

Katrien Degreef

Annemie Delaet

Stagementoren

Anja Vandezande

Kim Keppens

Karen Keppens

Veerle Huygh

Sabine Valée

Annelien Quintiens

Jolien Thoelen


17

Andere medewerkers

Diëtisten

Bie Germeaux Joke Vrijsen

Sociaal assistenten Kinesitherapeuten

Caroline Van Hees Sophie Niewold Hilde Spaas Edith Theuwissen

Onderhoud

Hilde Scheelen Agartha Agyei


18

1.5. Specialismen

Abdominale Heelkunde

Meest voorkomende onderzoeken

RX-SMD

CT

Meest voorkomende ingreep

Operatiedag = dag O

Gastric Bypass/Sleeve > zie klinisch pad associatie

A.1 Preoperatief

Geen pré-op onderzoeken

Gewicht + Parameters noteren in Gems

C-Meal

Medicatieprofiel

A.2 Postoperatief

Dag 0

Installeren op de kamer:

Opkomen voor toilet bezoekt

3 u post-op drinken, slechts heel kleine slokjes, pat mag dag van OP max in totaal een half glas water

drinken

Dag 1

Infuus omvormen naar clave

Zelfzorg in de badkamer voor ontbijt

Gezamenlijk ontbijt volgens schema in de living

Ontslag indien RX-SMD in orde, wachten op groen licht + ontslagbrief van chirurg

Bij pat dr Hourlay, apart klinisch pad volgen (+ TED-kousen) + pat specifieke instructies

Nefrologie

Meest voorkomende onderzoeken/behandelingen

Nierbiopsie

Pretransplantaire onderzoeken

Opname van HD-pat met algemene achteruitgang of specifiek probleem

Labo: bloed- en urineonderzoeken

Hemodialyse

Peritoneale dialyse

Infectieziekten en immuniteit


Erysipelas, het wondzorgprotocol is aanwezig in elk verpleegdossier

HIV: nieuwe diagnose en behandeling

Koorts van ongekende origine

Peni-challengetest

Endocrinologie


19


Oppuntststelling van ontregelde diabetes

Nieuwe diagnose diabetes + opstart insulinetherapie

Insulinepomp

Diabetische voet

Aandachtspunten

De gynaecologische patiënt

Goede opvolging parameters, bloedverlies

Wondcontrole

Voor meer informatie

www.jessazh.be/borstcentrum

Aandachtspunten

De abdominaal heelkundige patiënt

Goede opvolging parameters

Controle pijn en/of misselijkheid


www.jessazh.be/obesitastcentrum

De nefrologische patiënt

Vergt een andere benadering dan de heelkundige patiënt, langere opnameduur, aandacht voor sociale

situatie

Gebruik steeds een debietregelaar voor de juiste inloopsnelheid van het infuus (gevaar longoedeem bij

te snelle inloop)

Aandacht voor het juiste dieet / vochtbeperking

Goede observatie van parameters (ook gewicht en urinedebiet zijn vaak belangrijk)

Aandacht voor diabetici / wondjes signaleren en verzorgen

!!! Medicatie is een belangrijke hoeksteen van de behandeling, wees correct hiermee.


www.jessazh.be/niercentrum

De patiënt van infectieziekten

Teken steeds de grootte van het erysipelasletsel af zodat vergelijking over de volgende dagen mogelijk

is.

Voldoende hemoculturen nemen bij elke koortsopstoot


www.jessazh.be/infectieziekten en immuniteit

www.jessazh.be/Jessa Travel Clinic

De endocrinologische patiënt

Frekwente controle van de glycemie, beter een keer te dikwijls dan te weinig.

Aandacht voor educatie in samenwerking met de diabeteseducatoren.

Aandacht voor het dieet

http://www.jessazh.be/niercentrum

http://www.jessazh.be/infectieziekten%20en%20immuniteit

http://www.jessazh.be/Jessa


20


www.jessazh.be/endocrinologie

http://www.jessazh.be/endocrinologie


21

1.6. Afdelingsopdrachten

Er wordt gewerkt volgens het model van zoneverpleging, dus met patiëntentoewijzing.

Taken dienstverantwoordelijke

De vermoedelijke ontslagdatum voor alle pat ingeven in Poema

De pat bij ontslag onmiddellijk uitschrijven in Poema

Werkverdeling personeel voor ‘s anderendaags

Opnameplanning bekijken en doorgeven aan opnamedienst tel. 35500

Patiëntendossiers volgende dag voorbereiden en klaarleggen

Opname patiënten: anamnese, medicatieprofielen, C-Meal, Gems, onderzoeken

Planning van onderzoeken

Ontslagvoorbereiding

Patiëntentoer gynaecologie

Op dinsdag patiëntenbespreking nefrologie (met arts)

Keukenblad aanpassen

Overdrachtsblad aanpassen

Balietelefoon beantwoorden

Vrijdag:

o Weekendplanning doorgeven via V-schijf voor 12u00

o Opnameoverzicht nieuwe week uitprinten (via Poema)

Weekend :

o Patiëntendossiers maandag voorbereiden en klaarleggen

Taken zoneverantwoordelijke voormiddag

Medicatie bedeling

Glycemies afnemen

Briefing aan verpleegkundige namiddag

Bijvullen patiëntendossiers

Patiëntenzorg

Bloednames

Hulp bij maaltijdbedeling ‘s morgens en ‘s middags.

Na middageten: patiënten terug in bed installeren

Labostalen naar labo brengen, ook na de verzorging

Opruim utility, afwassen van materiaal

Ontslag van patiënten (papieren en informatie geven)

Opruim van bedden, kamers van ontslagen patiënten

Medicatiebedeling 14u00

Taken zoneverantwoordelijke namiddag

Patiëntentoer - voorbereiding namiddagtoer: bepaalde zorgen reeds uitvoeren

Medicatie, bedelen, aftekenen, infusen klaarleggen

Briefingsblad aanpassen voor de nachtdienst

Patiëntenzorg

Kamers, bedden in orde maken

Maaltijdbedeling, ‘s avonds


22

Opruim utility: vuilzakken ledigen, nieuwe linnenzakken,...

Linnenkarren + wondzorgkarren bijvullen

Maaltijdbedeling

Patiënten installeren voor de maaltijd

Hulp bij voeding of bepaalde afspraken maken hieromtrent

Orde van de kamers bij afdekken (glazen, servies,...)

Installeren van patiënt na maaltijd (met vpk. 2)

Orde van de keuken

Registreren in C-meal

Extra maaltijden bestellen (ev. dieet) voor nieuwe patiënten

14u00: koffietassen ophalen en kleine opruim kamers

19u00: medicatie halen in apotheekkast

Taken nachtverpleegkundige

Patiëntenzorg /2u toeren

Ev. medicatie bedelen

Linnenkar + verzorgingskar op gang plaatsen

Bijvullen van medicatiekarren, infuuskar

Bloedtubes op naam klaarleggen (naam, afdeling, kamer)

Medicatie klaar leggen voor 8u en 12u

Eerste operatiepatiënt voorbereiden en dossiers klaarleggen

Twee dialysepatiënten voorbereiden voor de ochtenddialyse, dossiers en medicatie op naam klaarleggen

Opruim keuken

Glycemiepapieren vervangen


23

2. EEN DAG OP DE AFDELING B3

Uur Taken

07u00 Briefing

1e patiënt naar OP brengen of opname 1ste OP patiënt

Medicatiebedeling

Bloednames

Evt. een patiënt wassen voor het ontbijt

07u45 Opdekken en afdekken van ontbijt

Werkverdeling + planning

Verzorging van de patiënt

Opruim

12u00 Distributie medicatie + glycemie

11u15 Middagmaal opdekken + afdekken (+ evt. koffie uitdelen)

Opruimen keuken

Briefingsblad aanpassen

Eten in 2 groepen ( zone 1 en 3 om 12u30, zone 2 en 4 om 13u15)

13u56 Briefing

14u15 Nakijken van medicatie van 17u00 u en 21u00 (late dienst) + infusen klaar leggen

Distributie koffie (indien studenten)

Opruim van kamer na ontslag patiënt

Ev. opname doen

15u30 Namiddagtoer

Kleine opschik + verzorging

Parametercontrole

Medicatie bedelen van 16u00

Glycemies

17u30 Avondmaal bedelen - afdekken

18u00 Aanpassen briefingsblad voor de nachtdienst

Linnenkarren + verzorgingskarren bijvullen

20u00 Avondtoer

Medicatie bedelen

Parameters bij afwijkingen en bij postoperatieve patiënten

Eventuele verzorgingen

21u45 Briefing met de nachtdienst


24

Patiëntentoewijzing

Zone 1: kamers: 301 – 302, 318 – 323

Zone 2: kamers: 303 -305, 315 - 317

Zone 3: kamers: 306 – 308, 313 – 314

Zone 4: kamers: 309 - 312

Patiëntenoverdracht

Gebeurt 3 x per dag mondeling:

07u00: van nachtdienst naar vroege dienst

13u56: van vroege naar middagdienst

21u45: van middagdienst naar nachtdienst

Bezoekuren

Op de afdeling B3 gelden de algemene bezoekuren van het ziekenhuis:

privé-kamers: van 09u00 tot 20u00

gemeenschappelijke kamers: van 14u00 tot 20u00

Afspraken en aandachtspunten

Algemene dienstorganisatie

Bij opname

Patiëntenklevers in fichebak aan de balie + in patiëntendossier

Bij ontslag

Beddelakens aftrekken: hoofdkussen aan hoofdeinde

Kamer en badkamer opruimen (aandacht voor urinaal + toiletstoel + inhoud van alle kasten)

Medicatie terug naar apotheek met 2 etiketten + klever op de zak

Tijdens verblijf

Medicatie:

o Bij herbevoorrading: orde van de patiëntenbak (1 zakje per medicament)

o Indien je twijfelt over een bepaalde toediening van een geneesmiddel, raadpleeg steeds de

behandelende arts.

o Medicatie: Neorecormon/Aranesp/insuline steeds met patiëntenkleefvignet in frigo bewaren, deze

medicatie NOOIT in het weekend terugbezorgen aan apotheek.

o Frigomedicatie MOET in de frigo blijven tot aan de bedeling.

o Na 19u00.: avondmedicatie afhalen uit medicatiekastje apotheek.

o Medicatiekast wordt met een code geopend en moet toe gedaan worden.

o Multidosis: fles tekenen met pat klever (1 fles/pat) + openingsdatum vermelden


25

Postoperatief: alle resultaten goed noteren op debietblad

Postoperatief: na ontslag uit OK: debietresultaten, parameters noteren in VPD, indien BS: urinaal voorzien

in de badkamer

Debietresultaten dagelijks correct en duidelijk afsluiten op debietblad en in VPD

Dialysepatiënten:

o Afspraak is om max.2 patiënten te wassen ‘s morgens voor dialyse. Een derde patiënt mag later

gebracht worden na de verzorging.

o Zaterdag ’s middags patiënten halen en brengen van en naar dialyse door VP B3

Peritoneale dialyse patiënten: gewicht en parameters noteren in rode kaft op de kamer + verpleegdossier

Patiëntenoverdrachten:

o Op tijd beginnen: 07u00, 13u56, 21u45

o Beknopt en efficiënt briefen, aanpassen aan beschikbare tijd

Overlappingsperiode ‘s middags:

o Vroege: werkt steeds lopende patiëntenzaken af, bv. ontslagen

o Late: bereidt de namiddagdienst voor

Verpleegdossiers:

o Worden op patiëntenkamer nagekeken en ingevuld (uitgevoerde OZ aftekenen, verpleegkundige

orders + observatieverslag + parameters invullen)

o Worden dagelijks na verzorging gecontroleerd en zo nodig aangevuld.

Dienstorde

Keuken: na koffiepauze: koffietassen en keuken opruimen

Sanitaire ruimtes: opruim na patiëntenzorg; deuren sluiten na zorg!!

Deuren van de dienstlokalen moeten zoveel mogelijk dicht zijn

Patiëntenkamers: juiste meubels op kamers

Geen rolstoelen op de gang

Afvalprocedure: kennen en navolgen, bv. kartonnen dozen plat plooien, sorteren!!

Wat verstaan we onder ‘orde’ op B3?

1. Verpleegbalie

Zo weinig mogelijk documenten op de balie leggen

Post op tijd naar postlokaal (dagelijks)

Lege patiëntendossiers tijdig en vooral correct bijvullen

Tablet achter bureau is geen dumpingplaats voor ... materiaal wat mensen nog moeten komen halen,

wat hersteld moet worden, of wat naar de uitleendienst moet...

2. Verpleegwerkruimte

Werkblad ‘venster’ en werkblad ‘lavabo’ zijn ook geen dumpingplaatsen van materiaal waar je niet goed

weet waar leggen: altijd opruimen. Bakje met kangoeroezakjes idem.

Labomateriaal tijdig versturen of wegbrengen

Stalen van urine, hemoculturen, stoelgang in rood mandje verzamelen en wegbrengen; niet in frigo

opbergen

Rekken achter de deur regelmatig opruimen

Orde frigo: dagelijks controleren

Orde en afvegen van medicatiekarren: steeds na je shift, d.w.z. geen luiers, geen stylo’s, geen

kleefpleisters, ...


26

Materiaal van uitleendienst zo snel mogelijk wegbrengen of gewoon even bellen (8670) want dit wordt

regelmatig zelf opgehaald.

Orde en afvegen van dossierkarren

Labo-prikbord dagelijks controleren

Ruim uw tassen, flesjes en blikjes op

Stoelen op de juiste plaats na iedere overdracht

Medicatieplateaus na 14u00 op juiste plaats

Fixatiesets, isolatieboxen nakijken en opruimen

Steeds tijdig kaartjes omdraaien van leeg-vol systeem

3. Keuken

Vensterbank en werkblad zijn weer eens geen dumpingplaatsen dus ...

Handtassen in de kast

Eigen spullen opruimen/meenemen

4. Sanitaire ruimtes

Alles op de juiste plaats zetten: soort bij soort: emmers, deksels

Rekken opruimen; wasbakken leeg

Zuiver werkvlak met enkel de juiste flesjes (geen 15..)

Gele dozen (karton en plastiek) correct gebruiken en tijdig vernieuwen

Vuil- en linnenzakken tijdig vervangen

Handschoenen en handdoekjes tijdig bijvullen

Urinaals controleren op zuiverheid en omgekeerd in houderplaatsen na wasbeurt

Toiletstoelen eerst afwassen, dan stapelen met de deksels omgekeerd op de stoel

5. Patiëntenkamers en badkamers

Debietblad netjes en fatsoenlijk ingevuld op magneetbord, indien niet meer nodig: in VPD

Opruim van vensterbanken en eettafeltjes en nachtkastje

Bed ‘mooi’ opdekken met zuiver hoofdkussen

‘Papegaaistok’ goed hangen; handunit in nabijheid van patiënt

Oordopjes in medicatiepotje op tablet boven frigo en opruimen bij ontslag

Stoelen op de juiste plaats zetten aan de tafel = recht

Materiaal, dat niet meer gebruikt wordt, opruimen (vb. peluw, douchestoel, urinaal, bedpan, ..)

Gordijnen ’fatsoenlijk’ openhangen

Lege patiëntenkamer =

o bel tegen frigo

o bed op laagste stand, onrusthekken naar beneden

o telefoon op plankje boven frigo

o nachtkastje rechtzetten

o verluchting op ‘open’ plaatsen, of venster op kip

o verwarming toe

o TV en lichten uit

o badkamervolledig opruimen, met infuusstaander

Kamers degelijk verluchten tijdens of na verzorging

Patiënten met uitgebreide wondzorg: gebruik wondzorgbox (geen apotheekbakjes), deze wondzorgbox

kan dan ook mee naar de dialyse


27

Controleer alcogel en hibiscrub: bijvullen zo nodig, dateren

Bij avondtoer: verwarming lager zetten

6. Gang

Alle karren aan zelfde kant van de gang plaatsen

Keukenkar in de mate van het mogelijke in het poetslokaal

Deuren van sanitaire ruimtes, linnenkamer, poetslokaal, kamers zoveel mogelijk sluiten

Rolstoelen op hun plaats, richting IZ, centrale hal

Lege handschoendozen bijvullen

Sasjes isolatiekamers: absolute orde

7. Linnenkamer

Alle karren op de juiste plaats

De hele voorraad ordenen (kussens, reposematras...)

Zo weinig mogelijk voorraaddozen op de grond, tijdig bijvullen in de rekken

Verzorgingskarren opruimen, zuivere blauwe zakjes

Linnenkarren ordelijk bijvullen; met geplooide vouw naar voor en steeds met een rol witte linnenzakken,

een rol blauwe afvalzakken en een kleine rol blauwe zakjes.

Linnen uit plastiek: dadelijk weggooien

Infuusstaanders naar de kamers

Spuitpompen ophangen aan de buis en stekkers in stopcontact plaatsen

Deur sluiten

Nog belangrijke afspraken

Verpleegdossiers

De juiste formulieren in de juiste farde

Steeds een gaaf (geen kapot) plastieken mapje in dossier

Steeds één blad etiketten voorzien in dit verpleegdossier

Als het VPD te dik wordt, oudere documenten in bruine enveloppe met etiket

Nieuwe formulieren voorzien van etiket

Dossiers worden bijgevuld na ochtendverzorging

Dossierkarretje

Wat: doos oordopjes, weegschaal, bloeddrukmeter, temperatuurmeter, saturatiemeter, draaischijf!

Orde, bloeddrukmeters oprollen, ...

Klasseermapjes die stuk zijn, vervangen

Laboformulieren en bruine klasseerenveloppe

Steeds voorzien van patiëntenkleefvignet, rechts boven

MET barcode


28

3. PROCEDURES & PROTOCOLLEN

3.1. Meest voorkomende medisch-verpleegkundige technieken

Plaatsen van een IV katheter voor IV perfusie

Stomaverzorging

Incontinentietraining

Voorbereiding en toediening van medicatie via orale, subcutane, IM, IV weg

Aanbrengen van zalven, teren, pasta’s, poeders, vloeistoffen, crèmes, emulsies

Maatregelen ter preventie van decubitusletsels

Meting van de parameters (bloeddruk, temperatuur, pols)

Bloedafname

CAPD spoelingen

APD -toestel opbouwen

Exit-site verzorging

3.2. Klinische paden

Gastric bypass/Sleeve associatie

Gastric bypass/Sleeve dr Hourlay

CAPD met peritonitis

Plaatsen van PD-katheter

Nierbiopsie

3.3. Meest voorkomende administratieve-organisatorische procedures

Opname- en ontslagprocedure

Algemene isolatiemaatregelen

Gebruik kleurgecodeerde polsbandjes

Decubituspreventie

Opdienen van de maaltijden

Time-out procedure

Procedures rond afwezigheid en verlof

Diabetesprotocol

Pijnprotocol

Registratie patiëntveiligheidsincidenten op JessaZorgnet

Fixatieprotocol


29

4. PATIENTENVOORLICHTING

Momenteel zijn er een diverse informatiebrochures ter beschikking voor onze patiënten.

Ziekenhuisbreed

Ombudsdienst

Een opname in het ziekenhuis

Acute verwardheid

Pijnbestrijding na uw operatie

Een overlijden

Isolatiemaatregelen

Valpreventie

Dienstspecifiek

Brochures zijn te vinden op het witte bord aan de balie.

Een goed geïnformeerde patiënt

is een gemotiveerde patiënt!


30

10 standaarden

In het Jessa Ziekenhuis volstaat patiëntvriendelijkheid niet. We streven bewust naar patiëntgerichtheid. Dat

betekent dat je niet enkel passief vriendelijk bent, maar oplossingsgericht en proactief handelt. Door het

overtreffen van de verwachtingen van je patiënt zorg je ervoor dat hij niet enkel tevreden maar ook loyaal

is. Als werkinstrument gebruiken we 10 standaarden die aangeven op welke manier je het verschil kan maken

in je omgang met patiënten.

1. Zie de mens achter de patiënt: geef de patiënt het gevoel dat hij gezien en gehoord wordt.

2. Toon de mens achter de medewerker: zorg voor een menselijke connectie.

3. Geef informatie in de juiste dosis: doseren en herhalen is de boodschap.

4. Bouw samen aan het zorgverhaal: betrek je patiënt actief bij het proces.

5. Maak er een familieverhaal van: verlies de familie niet uit het oog.

6. Respecteer de privacy: gun de patiënt zijn veilige plek.

7. Maak wederzijdse afspraken: stel je grenzen.

8. Trek als team aan één koord: laat de patiënt voelen dat hij in veilige handen is.

9. Vergeet het eilandgevoel: ga in dialoog met andere diensten.

10. Vertrouw op de expertise van anderen: bundel de krachten met experts buiten de eigen muren.

Meer informatie vind je op Jessanet!


31

5. COMMUNICATIE

5.1. Telefonie

Artsen Tel.

Nefrologie

Assistent nefrologie: (011 30) 97 39

infectieziekten

abdominale

Verpleegkundig team Tel. E-mail

Hoofdverpleegkundige (011 33) 90 31 [email protected]

Verpleegeenheid (011 33) 90 30 [email protected]

Peritoneale dialyse (011 33) 90 33

Paramedisch team Tel;

Verpleging infectieziekten: (011 33) 76 51

Diëtisten: (011 33) 60 72

Sociaal verpleegkundigen: (011 33) 54 20

(011 33) 54 21

Noodnummers

Brand 9999

M.U.G. 9600

Alarm bij acute agressie 5555

Dringende technische interventie 3333


32

5.2. ICT

De introductie van informaticatoepassingen is sterk merkbaar op de afdeling. We beschikken over 3 vaste

pc’s en 3 laptops. Deze geven toegang tot de verschillende ICT-applicaties.

De pc’s worden enkel gebruikt voor professionele doeleinden.

Iedere medewerker werkt met zijn/haar eigen login (code gebruiker en paswoord).

Ziekenhuisbreed

Beddenbeheer (=Poema)

Elektronisch patiëntendossier (= Gems)

Ultragenda

Intranet Jessanet / JessaZorgnet

Electronisch medicatie voorschrift (Infohos)

Jess-A-X

Webmail

Dienstspecifiek

Briefingblad/keukenblad, automatische link via K-schijf

5.3. Buizenpost

De bedoeling van de buizenpost is om zoveel mogelijk hiermee te versturen zodat je als verpleegkundige

maximaal kan aanwezig zijn voor je patiënten. Via de buizenpost kan je snel en eenvoudig labostalen en

onderzoeksaanvragen versturen en ontvangen. De gebruiksaanwijzing en de lijst met de te gebruiken

nummers bevindt zich aan de binnenzijde van de deur.

5.4. Mondelinge communicatie

Multidisciplinair overleg

Bij dit overleg op dinsdag zijn volgende personen aanwezig: nefroloog, ass. nefrologie, diëtiste, medewerker

sociale dienst, kinesist, verantwoordelijke KN, zoneverpleegkundigen, balieverantwoordelijke + evt. PD-vpk.

Teamoverleg

De dienstvergadering vindt 4 keer per jaar plaats. De leidinggevende bepaalt de agenda, met input vanuit

de afdeling.


33

6. PERSONEELSINFORMATIE

6.1. Ziekenhuisbreed

Op Jessanet vind je:

algemene personeelsinformatie (ziektemelding, verlof, uurrooster verzekering,...)

informatie over de evaluatieprocedure

informatie over de vormingsprocedure

stappenplan per dienst

Een groot deel van deze informatie vind je ook in de infomap die je ontvangt bij je aanwerving.

6.2. Dienstspecifiek

Vroegdiensten

VV1 07u00-15u06

VV3 07u00-14u30

VV7 07u00-13u00

Dagdiensten

DD1 08u00-16u06 (balieverantwoordelijke)

DD14 07u30-15u36 (CAPD)

Late diensten

LL1 13u56-22u00

Nachtdienst

NN2 21u45-07u15

Dienstrooster

Een dienstlijst wordt per maand gemaakt (behalve voor de verlofperiode juni-juli-augustus-september;

december en januari). De hoofdverpleegkundige maakt de dienstlijst in de laatste week van de maand voor

de 2de daaropvolgende maand. Er is een speciaal mapje om je dienstwensen door te geven. Doe dit tijdig!

Bij het opmaken van het dienstrooster wordt rekening gehouden met de principes van gezond roosteren.


34

Overuren

Overuren zijn supplementaire uren naast de normale dienstregeling. Indien je minder dan 15 minuten

overuren hebt, heb je geen compensatie. Vanaf 15-60 minuten heb je recht op compensatie. Vanaf 1 uur

heb je recht op compensatie + 50% vergoeding (op zon– en feestdagen andere regeling, namelijk ‘evaluatie

meeruren’).

Overuren worden ingeschreven in een speciale kaft (zeer duidelijk aantal, datum en reden vermelden) die

zich in het verpleegstation bevindt.

Overuren kunnen teruggenomen worden na overleg met hoofdverpleegkundige en in samenspraak met de

collega’s die op dat moment aanwezig zijn. Het terugnemen ervan moet ook worden genoteerd in de speciale

kaft van overuren. We rekenen hierbij op je eerlijkheid en collegialiteit. Overuren dienen verantwoord te

zijn!

Verlof

Verlof kan aangevraagd worden door een nota te maken op de kladlijst met de gewenste periode. In de

mate van het mogelijke zal hieraan gevolg worden gegeven. Verlof wordt alleen gegeven als het aangevraagd

is, verlof kan niet zomaar gegeven worden. Wanneer je een weekend vrij wil, dien je dit eveneens te noteren.

In de mate van het mogelijke zal hieraan gevolg gegeven worden.

Ruilen

In principe kan er alleen geruild worden met iemand die in hetzelfde regime werkt (dus iemand die hetzelfde

aantal uren werkt). Als er geruild wordt, moeten de juiste uren goed aangegeven worden op de lijst. Indien

je wilt ruilen, doe dit tijdig! Slechts uitzonderlijk kan een wijziging voor de volgende week worden toegestaan.

Hiervoor dien je een apart formulier (‘aanvraagformulier uitzonderlijke wissel’) in te vullen.

Ziekte

Bij ziekte dien je tijdig en zo vlug mogelijk te verwittigen. Neem telefonisch contact op met de

personeelsdienst en de hoofdverpleegkundige of balieverantwoordelijke. Je moet steeds je

hoofdverpleegkundige verwittigen (bv. je belt om 06u00 met je collega van de nacht dat je afwezig zal zijn.

Er wordt dan van je verwacht dat je vóór 14u00 contact neemt met je hoofdverpleegkundige of

balieverantwoordelijke om de afwezigheidsduur door te geven nadat je bij een arts bent geweest).

Vorming

Regelmatig worden er bijscholingen gegeven. Deze kunnen afdelingspecifiek of algemeen zijn, intern of

extern worden georganiseerd. Net zoals op dienstvergaderingen wordt er maximale aanwezigheid verwacht.

Op de dienst hebben we referentieverpleegkundigen (zie p. 13). Ze zullen je graag helpen bij vragen over

bepaalde deelgebieden. Daarnaast kan je steeds terecht bij onze hoofdverpleegkundige. Geef zelf eerlijk aan

of je meer of andere begeleiding nodig acht.


35

7. SPECIFIEKE INFORMATIE VOOR STUDENTEN

7.1. Risicoanalyse en werkpostfiche

Deze informatie vind je op onze www.werkenbijjessa.be/aanstormend-talent/stage-in-het-jessa-

ziekenhuis/studenteninformatie/.

7.2. Studentgebonden afspraken

Introductie

De introductie wordt gegeven door de stagebegeleiding of iemand van de stagementoren. Er wordt aan de

studenten gevraagd hun eigen doelstellingen en/of aandachtspunten bij het begin van de stage kenbaar te

maken. De stageposter met kennis/kunde/vaardigheden per module is hierbij een leidraad. De

verwachtingen van de stageplaats naar de student worden op dat moment ook duidelijk gesteld. Elke student

vult zijn/haar gegevens in op het sjabloon van de K-schijf. Deze gegevens worden gebruikt om het

screeningsformulier in te vullen en om een overzicht te hebben van de studenten waarbij zowel screenings-

als stagebelevingsformulier in orde zijn.

Mentor

Op dag 1 is er ook een toewijzing van een mentor aan elke student. Een overzicht hiervan is terug te vinden

in de kaft van de studenten en op het keukenbord, zodat dit voor iedereen duidelijk is. De mentor verzamelt

de feedback van de collega’s, gaat er actief naar op zoek. Zij is ook de aanspreekpersoon bij problemen. Het

is praktisch niet realiseerbaar om als mentor vooral of uitsluitend met de toegewezen student te werken.

Zeker aan het begin van de stageperiode kan dit een meerwaarde zijn.

Uurregeling

Het opstellen van de uurregeling gebeurt in overleg tussen de stagebegeleiding en de mentoren. Volgende

regels worden gehanteerd:

Er wordt rekening gehouden met àlle aanwezige studenten (PIV, UCLL, PXL), zoveel mogelijk spreiding

van alle studenten.

Nachtdienst bij voorkeur op maandag, dinsdag, woensdag omwille van drukte op de afdeling = meer

leerkansen voor de student.

Maximum 2 studenten tijdens het weekend.

Enkel vroegdienst tijdens het weekend.

Liefst 1 student tijdens de late, maximum 2.

Eerstejaars + 1ste stage = zo weinig mogelijk lates, enkel aan het eind van de stage.

Studenten hebben zelf inspraak in hun regeling, bv. indien ze een bepaald WE belet zijn, zal hiermee zoveel

mogelijk rekening gehouden worden.


36

Eindevaluatie

De datum voor de eindevaluatie wordt reeds bij het begin van de stage vastgelegd, er wordt gezocht naar

een moment dat de mentor aanwezig is. Indien dit niet mogelijk is, wordt er een vervanger aangeduid zodat

reeds bij het begin van de stage duidelijk is wie de eindevaluatie zal geven.

Screeningsformulier voor het ziekenhuis

De mentor vult dit in voor de toegewezen student. Terug te vinden op Jessanet/Personeel/Opvang en

begeleiding van studenten.

Stagebelevingsformulier

De stagebegeleiding vraagt aan de student om dit in te vullen voordat de eindevaluatie gegeven wordt. Om

een correct beeld te krijgen van de sterke en zwakke punten van de dienst is het belangrijk dat àlle studenten

dit invullen.

nefrologie abdominale heelkunde endocrinologie … · 2018-10-16 · b3 vj – nefrologie –...

Documents