NASTANAK I RAZVOJ BANKARSTVA

EKONOMIKA BANKARSTVA

Dervišić Aida

KISELJAK,2015

1

Sadržaj

Sadržaj ............................................................................................................................................................................ 1

1.0 UVOD....................................................................................................................................................................... 2

2.0 NASTANAK I POJAM BANAKA ......................................................................................................................... 3

2.1 POJAM BANKE ....................................................................................... 4

2.2 BANKARSKI POSLOVI .......................................................................... 5

2.3 ORGANI BANKE ..................................................................................... 6

3.0 OSNIVANJE BANAKA U FBIH ............................................................................................................................ 7

4.0 VRSTE BANAKA ................................................................................................................................................... 8

4.1 CENTRALNA (EMISIONA) BANKA .................................................... 8

4.2 KOMERCIJALNA BANKA ..................................................................... 9

4.3 POSLOVNA BANKA .............................................................................. 9

4.4 SPECIJALIZOVANE I GRANSKE BANKE .......................................... 9

4.5 INVESTICIONE BANKE ........................................................................ 9

4.6 UNIVERZALNA BANKA ..................................................................... 10

4.7 ŠTEDNO-KREDITNE ORGANIZACIJE .............................................. 10

4.8 USTANOVE ZA KREDITNU PODRŠKU IZVOZA ............................ 10

4.9 OSTALE NEBANKARSKE I FINANSIJSKE INSTITUCIJE .............. 10

5.0 PRINCIPI POSLOVANJA BANKE ...................................................................................................................... 11

ZAKLJUČAK .............................................................................................................................................................. 13

SUMMARY ................................................................................................................................................................. 14

LITERATURA: ............................................................................................................................................................ 15

2

1.0 UVOD

Preteče današnjih banaka se javljaju još u antičko doba, sa pojavom razmjene, i to u oblastima koja su obilovala prirodnim bogatstvima

(Grčka, Rim, Bliski istok).Na Bliskom istoku se nastanak banaka (3400-3200 g.p.n.e) vezuje za religijska vjerovanja, tako da su

hramovi bili prvi osnivači “banaka” (poslovi obavljani u naturi).Godine 2500 p.n.e. Vavilonski kralj Hamurabi donosi tzv. “kodeks o

bankarstvu”, čime bankarstvo prelazi iz vjerske u trgovačku djelatnost.Napuštaju se hramovi i počinje prava bankarska trgovina.Ipak,

tek sa pojavom novca možemo govoriti o bankama u pravom smislu te riječi.

U ovom radu upoznati ćemo se sa fazama u nastanku bankarstva,pojmu banke,bankarskim poslovima, te organima banke

(skupština,nadzorni odbor,upravni odbor,odbor za reviziju).Također ćemo se upoznati sa prvim bankama u BIH,koji su procedure za

osnivanje banaka u FBIH i sa prvim vrstama banaka.

3

2.0 NASTANAK I POJAM BANAKA

Pojava i razvoj novca su usko vezani i sa pojavom i razvojem bankarstva jer je pojavu i razvoj banaka omogućila pojava kovanog

novca .Ipak, s obzirom da je kovani novac postojao i prije nove ere, svakako ne možemo tvrditi da su oduvijek postojale banke u

današnjem smislu riječi.

Otkrića prvih banaka nađena su u hramovima, Eridona, na Cipru, a naročito, u Babilonu, poslje osnivanja babilonskog carstva. Prema

nađenim dokumentima nesumnjivo je da su sveštenici antičkih hramova obavljali operacije koje su vrlo slične bankarskim poslovima

savremenog bankarstva. Babilonski sveštenici poznaju instituciju hipoteke, što je i vidljivo iz Hamurabijevog zakonika (1955. –

1913.godine prije naše ere). U njemu su precizno razrađeni raznovrsni slučajevi odobravanja zajmova od strane hramova – banaka.

Poznata bankarska kuća koja je djelovala u Babilonu bila je "Murasu". Bankarske kuće su je još i zvale "Tezauri", odakle dolazi i

današnji izraz tezaurisati, što znači povući novac ili drugu robu iz prometa, i uskladištiti je. Banke u hramovima postojale su i kod

Asiraca, Hitita i Egipćana i prestaju sa radom dolaskom Rimljana. U Grčkoj prve banke nastaju takođe u hramovima u Efezu, na

Delozu, na Samosa. U VII vijeku prije naše ere u Grčkoj se pojavljuju i privatni bankari – trapezisti (trapeza = klupa). Oni mjenjaju

razni kovani novac, primaju novac na polog i daju zajmove uz naplatu zelenaških kamata uz istovremeni zalog na imanje dužnika.

Neplaćanje dugova pretvaralo je slobodne ljude u robove, o čemu je pisao Aristotel u "Politika 1-111", smatrajuci da je davanje

zajmova uz kamate sraman i mrzak posao.

U doba Rimskog carstva glavnu riječ vode bankari — argentari, koji su depozitari novca i kreditori uz naplatu vrlo velikih kamata. S

druge strane postoje i numulari — mjenjači novca koji posreduju u mjenjačkim poslovima.

Posebnu ulogu imala su udruženja argentarija. Velik značaj u finasiranju ratnih pohoda imali su i financijeri — kvalijeri. I oni, takoder,

posluju u hramovima — bazilikama. U bankarstvu starog Rima vec su bili poznati tekući računi i žiro — posao. Zajmovi su se

odobravali uz 48 % do 70% godišnje kamatne stope. Zelenaštvo se nije smatralo sramnim poslom te su se njime bavili i vodeći ljudi

Rima ( Pornpej, Antonije, Brut, Ciceron).Raspadanje robovlasništva, propast Rimskog carstva, razvoj hrišćanstva i drugo, doveli su do

propasti velikih banaka Starog vijeka. Pod uticajem Aristotela, Koncil u Nikeji, 325. godine, zabranjuje davanje zajmova uz kamate.

Zemljoradnja postaje glavno zanimanje, a razvoj bankarstva stagnira. Tek sa početkom Krstaških ratova (1096. — 1270. g.) i razvojem

trgovine razvija se i bankarstvo.

U Srednjem vijeku veliku ulogu u razvoju bankarstva su odigrali sajmovi na kojima se odvija sva medunarodna trgovina. Naglo se

razvijaju banke u Lombardiji, Veneciji, Denovi, Firenci itd. Poznate banke su Banka di Genova (1320.g.) Casa di Sant Georgija

(1401.g.), Banco del Girro (1617 —1806.g.). U ovo doba nastaje mjenica i založnica, kao novi instrument u bankarskom poslovanju.

Od banaka, posebno se ističu banke Lombardije, koje stvaraju monopol i udružuju su u društva i bankarska udruženja. Poznate

privatne bankarske kuće iz ovog doba su Medici, Perci, Rotšildi.

U drugoj polovini XVI. i XVII. vijeka u vodećim evropskim zemljama nastaju prve emisione banke koje se, pored emisije novca, bave

i platnim prometom, kreditiranjem države i trgovine i sl. Jedna od prvih emisionih banaka je novčanična banka Švedske, osnovana

1668.g. U Engleskoj se kao privatno dioničko društvo označava Bank of England 1694.g. Ova banka kao emisiona postaje tek 1884.g.

Peelovim zakonom (Banking act.) 1946. godine je tek nacionalizovana.Osnivanje savremenih kapitalističih banaka počinje početkorn

XIX vijeka. Stvaraju se temelji današnjeg modernog bankarstva. Poznate banke su Westminster Bank u Engleskoj, Banque de France u

Francuskoj, Deutsche Bank, Drezden Bank u Njemačkoj.

Savremeno bankarstvo svoje porjeklo vuče iz menjačkih i zlatarskih poslova. Razvojem savremenog bankarstva dolazi do

specijalizacije banaka i odvajanja emisione (centralne) banke i ostalih banaka. U današnje vrijeme dolazi do univerzalizacije i

globalizacije banaka koje se direktno bave poslovima za potrebe privrede i stanovništva (uslovno tzv. poslovne banke). Ove tendencije

su u zadnje vrijeme prisutne posebno u zapadnim tržišnim ekonomijama. Razvojem tehnologije i tehnike platnog prometa kao i

primjeni informatike, dolazi do razvoja tzv. elektronskog (kompjuterskog) bankarstva. Uloga bankarstva u savremenim privredama je

značajna.1

Teško bi bilo zamisliti proses reprodukcije, tekuće i razvojne politike, ekonomskog rasta i razvoja bez banaka. Banke kao finansijski

posrednici vrše prikupljanje slobodnih novčanili sredstava i prenose ih na one tačke procesa reprodukcije gdje su potrebna novčana

sredstva. Sa mikro aspekta uloga banaka je obezbedjenje tekućeg poslovnog procesa likvidnim sredstvima (kratkoročni krediti), tzv.

"podmazivanje" tekuće reprodukcije, kao i obezbjedenje dodatne akumulacije za investicije tj. razvoj ekonomskih subjekata. Banke

putem kredita obezbjeduju dodatnu kupovinu snagu korisnicima kredita.

Razvojna makroekonomska politika je nezamisliva bez znacajne uloge banaka i bankarskog sistema u cijelini u smislu obezbjedenja

dodatne akumulacije, tj. kapitala kao bitnog faktora ekonomskog rasta. Uz navedeno, banka pored "proizvodne"funkcije (plasiranje

kreditnog resursa kao novčanog outputa) ima i funkciju "ročne i sektorske prerade" prikupljenih sredstava. Zbog asimetrije u

formiranju svog potencijala (izvora sredstava) u odnosu na struktura tražnje za kreditima, savremena banka vrši transformaciju

sredstava kako sa aspekta ročnosti, tako i sa sektorskog aspekta (kratkoročna sredstva u dugoročne kredite ili obrnuto, kao i sredstva

jednog sektora u kredite nekom drugom sektoru).

Analiza razvoja bankarstva može se podijeliti na tri perioda.

Konzervativno-uslužno bankarstvo, od 60-tih godina XIX vijeka do 60-tih godina XX vijeka, karakterisala je klasična banka, koja je

davalac i primalac bankarskih usluga, bavi se posredovanjem, bez sluha za želje klijenata, ima jeftin marketing i mijenja stil prema

okruženju.

Industrijsko-proizvodno bankarstvo, do 90-tih godina XX vijeka, karakterisala je savremena banka,koja svoj bankarski proizvod, kao

rezultat njene osnovne djelatnosti, plasira na finansijskom tržištu, putem i preko koga ostvaruje dobitak ili gubitak.

Planetarno bankarstvo, od 90-tih godina XX vijeka rezultat je oštre konkurencije na finansijskom tržištu,tehnološke revolucije i

stvaranja planetarnih banaka. Banke se mijenjaju i tržišnim segmentima nude bankarske procese, ne proizvode, a uvode se i

elektronsko-automatizovani procesi bankarstva: ATM, EFT/POS terminali, platne kartice, kućno, internet i mobilno bankarstvo.2

1 Slobodan Komazec, Monetarna ekonomija i bankarski menadžment, Čačak, 2006, str.46 2 Lakić, Milica: Bankarstvo, Visoka škola Koledž za informatiku i menadžment „Janjoš”, Prijedor, 2008., str. 11

4

Nauka o bankarstvu-Jedna od naučnih disciplina koja naučnom metodom objašnjava jedan aspekt monetarnih faktora i monetarnih

transakcija. Bavi se istraživanjem uloge i poslovanja banaka kao značajnih institucija finansijskog i ukupnog ekonomskog sistema zemlje.

Također se bavi funkcijama i ulogama bankarskog sistema,načinima organizovanja bankarskih institucija,bankarskim poslovanjima

(bankarskim funkcijama i operacijama),teorijama i praksama monetarno-kreditne i devizne politike,te kreditno-bankarskim sistemima i

njegovim uticajima na ekonomsku politiku zemlje i međunarodne ekonomske i finansijske odnose

Kao naučna disciplina razvilo se u drugoj polovini XIX vijeka

2.1 Pojam banke

Definisati pojam banke podrazumjeva definisanje kriterija na osnovu kojih se ona razlikuje od ostalih finansijskih institucija.

Etimološki posmatrano pojam „banke” potiče iz latinskog jezika, tj. „od riječi „banca”, što u prevodu znači klupa (tezga, šalter) na

kojoj se vršila razmjena novca i ostale novčane transakcije plaćanja i naplate vezane za promet robe, proizvoda i usluga na trgovima,

vašarima, domaćim i međunarodnim sajmovima.3

Najčešći kriteriji za definisanje banke su:

učestvovanje u kreiranju novca,

profesionalno bavljenje poslovima uzimanja i davanja kredita,

funkcija ostvarivanja ciljeva ekonomske politike i

funkcija obavljanja platnog prometa.

„Banka je organizacija koja primjenjujući princip društvene podjele rada, trajno obavlja svoje aktivnosti u društvenoj reprodukciji u

oblasti prometa kao sredstava plaćanja: emisije novca, prikupljanja depozita, davanje kredita, trgovina novcem i sredstvima plaćanja

(trgovina zlatom, valutama, devizama), obavljanje novčanog prometa u kupoprodajnim transakcijama robno-novčane privrede.”4

Prema računovodstvenim standardima, „banka“ podrazumjeva sve finansijske institucije, čiji je jedan od glavnih poslova da primaju

uloge i pozajmljuju sredstva u cilju kreditiranja i ulaganja, a koji spadaju u oblast bankarskog ili sličnog zakonodavstva.Ovaj standard

se odnosi na takva preduzeća, bez obzira da li u svom nazivu imaju riječ “banka“.5

Prema nekim autorima najpotpuniju definiciju banke dao je F.Somary, po kome je banka „ustanova kojoj je uzimanje kredita u obliku

novca glavno zanimanje“.Najjednostavnije rečeno, banka je novčano preduzeće koje teži maksimizaciji profita.

Karakteristike banke su:

trguje novcem kao specifičnom robom

trguje dugovanjima I potraživanjima

finansijski posreduje

preuzima rizik ali se I štiti od njega

vrši sekundarnu emisiju novca

Banka je specifičan i samostalan privredni i tržišni subjekt,sui generis preduzeće, koje na bazi prenijetih ovlaštenja i povjerenja

posreduje u transferisanju tuđih sredstava, prije svega na kreditnoj osnovi, obavljajući sve depozitne, kreditne i novčane transakcije

između finansijski suficitarnih i finansijski deficitarnih transaktora,vršeći pri tome sekundarnu emisiju novca,uz ispoljavanje visokog

stepena profesionalnosti, organizovanosti i adaptibilnosti na promjene u okruženju,što neposredno doprinosi maksimizaciji efekata

sopstvene mikroekonomije i posredno utiče na optimizaciju korištenja uvijek relativno oskudnih finansijskih resursa na nivou makro

sistema.6

Obaveza banaka, njihovih upravljačkih i nadzornih organa, kao i svih osoba zaposlenih u banci da čuvaju tajnu o poslovima banke ili o

poslovima koje su same zaključile predstavlja Bankarsku tajnu. To se posebno odnosi na: imena i adrese komitenata, visinu i vrstu

uloga, stanje depozita, broj i vrstu čuvanih vrijednosnica i drugih predmeta.

Obaveza čuvanja tajne postoji i nakon prestanka službe u banci. Ova obaveza se odnosi i na revizore, zaposlenike centralne banke,

agencije za bankarstvo i ostali koji imaju uvid u dokumentaciju banke. Nisu obavezni čuvati tajnu ako im to čuvanje tajne može štetiti,

ili ako su od komitenta izričito oslobođeni čuvanja tajne, u slučajevima predviđenim zakonom.

Prve banke u BIH

Bečka Union banka 1884. godine u Sarajevu osniva: “Privilegovano odjeljenje Union banke za BiH”

Bosanskohercegovačka narodna dionička banka u Sarajevu, 12. marta 1898. godine.

Prva štedionica d.d. u Brčkom 1889. godine,

Štedionica d.d. u Bijeljini 1893. godine,

Prva banjalučka štedionica d.d. 1894. godine

Kredit i Banknota7 su prva velika otkrića u bankarstvu

3 Golijanin, Milan: Bankarstvo Jugoslavije, Privredni pregled, Beograd, 1979., str. 20 4 Milojević, Dobrivoje: Leksikon finansijskih tržišta, Savremena administracija, Beograd, 1996., str. 23 5 Međunarodni računovodstveni standard MRS 30 - „Službeni glasnik RS", br. 133 od 31. decembra 2003 6 Doc. dr. Fikret Hadžić,Ekonomski fakultet u Sarajevu;Bankarstvo 7 Banknota: prenosivi beskamatni pismeni zapis o obavezi banke da donosiocu isplati iznos na koji banknota glasi u zakonskoj valuti jedne zemlje.

5

2.2 Bankarski poslovi

Nakon što se definiše pojam banke, moguće je definisati poslove kojima se ona bavi.Ako je banka „privredno preduzeće” čiji je

„glavni predmet poslovanja uzimanje i davanje kredita, kao i posredovanje u platnom prometu”, mogu se definisati osnovni poslovi u

bankarstvu.Pojam bankarskih poslova obuhvata sve ugovore koji predstavljaju promet novca i određene usluge koje banke vrše svojim

klijentima u vezi sa platnim prometom.Oni su se tokom vremena mijenjali.”Starije”bankarske usluge su: obavljanje mjenjačkih

poslova, eskontovanje trgovačkih papira, usluge štednih uloga, čuvanje predmeta od vrijednosti i potvrda o vrijednosti, podrška

državnim aktivnostima pomoću kredita, usluge tekućih računa, i povjereničke usluge.

Podjela bankarskih poslova po bilansno-analitičkom aspektu bazira se na odrazu pojedinog posla u bilansu banke i bilansnoj poziciji.

U nekom poslu banka se pojavljuje kao dužnik, u nekom kao povjerilac, a u nekim kao posrednik. Samim tim, bankarske poslove je

moguće svrstati prema zajedničkim osobinama na:

aktivne,

pasivne i

neutralne.8

U aktivnim bankarskim poslovima banka se pojavljuje kao povjerilac svog klijenta dužnika, bez obzira na trajanje potraživanja.

Dugoročni aktivni bankarski poslovi su: hipotekarni, investicioni, konzorcijalni i forfeting krediti, te portfolio investicije, dok su

kratkoročni: lombardni, eskontni i avalni krediti, faktoring i kratkoročne HOV.

U pasivnim bankarskim poslova banka se pojavljuje kao dužnik, jer prikuplja novčana sredstva od drugih subjekata. Kratkoročni

pasivni bankarski poslovi su: emisija novca, kratkoročni HOV, depozitni poslovi i kratkoročni krediti od drugih banaka. Dugoročni

pasivni bankarski poslovi su: emisija dugoročnih HOV, prikupljanje oročenih i ograničenih depozita, emisija obveznica, inostrani

dugoročni krediti i prikupljanje fondova, depozita i dugoročnih sredstava preduzeća i javnih institucija.

U neutralnim bankarskim poslovima banka za račun klijenta obavlja određene poslove, odnosno radnje. Neutralni bankarski poslovi

su: ugovor o sefu, ugovor o depozitu, akreditivi, bankarske garancije i klirinški poslovi.

Osim ovih, banke obavljaju i tzv. sopstvene poslove.To su poslovi koje banka samoinicijativno obavlja u svoje ime i za svoj račun radi

ostvarivanja ekstra profita. To su arbitražni poslovi u kojima se zarađuje na razlici u cijenama hartija od vrijednosti, berzanske

špekulacije, poslovi osnivanja sopstvenih preduzeća, lizing kompanija, te akcionarskih društava, konsalting poslovi, faktoring,

franšizing, forfeting i dr.

Slika 1.Usluge koje pruža savremena banka

Izvor: Hadžić, Miroljub: Bankarstvo, 3. izdanje, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 8

Prilagođavanjem savremenim uslovima poslovanja i novim tržištima mjenjaju se usluge koje banke nude svojim komitentima. Tako su

novije bankarske usluge: odobravanje potrošačkih kredita,finansijske savjetodavne usluge, upravljanje gotovinom, usluge lizinga

opreme, usluge odobravanja zajmova za započinjanje poslovanja (posebno u oblasti visokih tehnologija), prodaja osiguranja,

upravljanje sredstvima penzionih sistema, brokerske usluge, usluge emisije HOV, usluge investicionih fondova i usluge trgovačkog

bankarstva.

Finansijski potencijal kojim banka raspolaže izrazava volumen ukupnih sredstava koje je banka prikupila kao depozitna sredstva,

pribavila iz kreditnih izvora i stekla kao osnovni kapital banke.Tako strukturiran potencijal banke predstavlja zbir svih izvora sredstava

iskazanih u pasivi bilansa banke.

Kako bilans banke uvek mora biti u ravnoteži, to znači da je stanje aktive (plasmana sredstava) bilansa banke uslovljeno

volumenom i strukturom izvora sredstava u pasivi bilansa banke.Svaka poslovna ambicija banke da uveća svoje investicione plasmane

mora imati uporiste u rastu pasive odnosno finansijskog potencijala banke.Pri tome treba imati u vidu da banka nikada ne moze svoj

cjelokupni finansijski potencijal usmeriti kao raspoloživa sredstva za plasmane (kreditne, investicione…) zbog činjenice da je

svaka banka obavezna da izdvoji kao imobilisani dio sredstava obaveznu rezervu koju banke drže na izdvojenom računu kod CB.

F=R+I

F- finansijski potencijal

R- obavezna rezerva

I- kreditni potencijal

8 Rajčević, Marko: Poslovno pravo, Pravni fakultet, Banja Luka, 2007., str. 334

6

Kapital banke je ključni dio u strukturi finansijskog potencijala banke. Raspoloživa depozitna sredstva u potencijalu banke su

veoma razlicita prema mobilnosti i dinamici njihovog angažovanja. Otuda se ovi depoziti razvrstavaju na:

depozite po viđenju

oročene i ograničene depozite.

1. DEPOZITI PO VIĐENJU su kratkoročna dnevna sredstva na računu transaktora banke.

2. OROČENI I OGRANIČENI DEPOZITI obuhvataju ona sredstva u potencijalu banke koja su vezana u banci na određeni rok. Ona su

najstabilniji i najkvalitetniji dio ukupnih depozita u potencijalu banke. Rast oročenih depozita doprinosi stabilnosti bilansa

banke,formiranju osnove za odobravanje investicionih kredita i uravnoteženju ponude i traznje dugoročnih sredstava.Banka takođe

pribavlja sredstva putem zaduživanja, od drugih poslovnih banka, ili od centralne banke konkretne zemlje.

2.3 Organi banke

1.Skupština

- Čine je dioničari.

- Održava se u mjestu sjedišta.

- Održava se najmanje jednom godišnje.

- Saziva je nadzorni odbor.

- Pravo glasa ima dioničar koji se na listi dioničara kod Registra nalazio 45 dana prije datuma održavanja skupštine.

2. Nadzorni odbor

- Čine ga predsjednik i najmanje 4, a najviše 6 članova.

- Imenuje ih i razrješava skupština.

- Ukupan broj članova mora biti neparan, uključujući i predsjednika.

- Predsjednik i članovi se imenuju istovremeno na period od 4 godine.

- Sjednica nadzornog odbora se održava po potrebi, a najmanje jednom tromjesečno.

- Saziva je predsjednik nadzornog odbora.

- Predsjednik i članovi pojedinačno ili solidarno odgovaraju za štete koje prouzrokuju neizvršavanjem ili neurednim izvršavanjem svojih

dužnosti.

3. Uprava

- Rukovodi poslovanjem banke.

- Upravu banke čine: Direktor, Izvršni direktor i Zamjenik direktora.

- Direktor je odgovoran za zakonito poslovanje i implementaciju poslovne politike.

4. Odbor za reviziju

- Imenuje ga nadzorni odbor.

- Ima 5 članova koji se imenuju na 4 godine.

- Odgovoran je za nadzor provođenja i angažovanja vanjske revizorske firme koja će obaviti reviziju godišnjih finansijskih izvještaja.

- Nadgleda i poslove interne revizije uključujući kontrolu godišnjeg obračuna.

- Na zahtjev dioničara sa najmanje 10% dionica sa pravom glasa, mora izvršiti reviziju finansijskog poslovanja banke.

Sa stanovišta organizacije banaka treba razlikovati organizaciju poslovne banke u funkcionalnom I teritorijalnom smislu,odnosno

hijerarhijskom smislu.

U funkcionalnom smislu pojedini bankarski poslovi u pravilu se organizuju I odvijaju u posebnim organizacionim jedinicama banke-

sektorima,direkcijama,odjeljenjima.Pri tome je tokom razvoja bankarskog sistema I bankarske organizacije dolazilo do pojave izmjene

načina organizovanja I upravljanja pojedinim organizacionim dijelovima zaduzenim za pojedine bankarske poslove.

U teritorijalnom,odnosno hijerarhijskom smislu poslovna banka raspolaze različitim poslovnim jedinicama:centralom banke,glavnim

filijalama,filijalama,ekspoziturama,salterima.Smisao ovakve organizacije je,s jedne strane,specijalizacija pojedinih poslovnih jedinica za

pojedine vrste djelatnosti,a sa druge strane,neposredni kontakt sa klijentima na teritoriji koju pokriva.U centrali banke,koja je po hijerarhiji

na vrhu,najčešće su smješteni menadžment tim,centralni računar,sektori,interna kontrola I revizija banke.Filijale predstavljaju organizacione

dijelove koji su teritorijalno odvojene od centrale a posjeduju određen stepen samostalnosti u radu pri ćemu filijala ne predstavlja poseban

pravni entitet niti posjeduje sopstveni račun.Ekspoziture su poslovne jedinice banke koje se osnivaju u mjestima za koje je banka

zainteresirana zbog privrednog potencijala da razvija bankarske usluge,a nema ekonomske opravdanosti za formiranje filijale.

7

3.0 OSNIVANJE BANAKA U FBIH

Osnovni uslov za osnivanje banke je taj da minimalni iznos dioničkog kapitala u novcu banke i najniži iznos neto kapitala koji banka

mora održavati, ne mogu biti manji od 15.000.000 KM.Agencija za bankarstvo podnosiocu zahtjeva daje dozvolu samo ako je

predhodno uplaćen iznos dioničkog kapitala.

Dodatni uslovi za osnivanje banaka su:

Da banke ispunjavaju uslove iz zakona i da su dokumentovane perspektive za buduće finansijsko stanje banke;

Da predviđeni članovi nadzornog odbora i uprave banke imaju odgovarajuće kvalifikacije i iskustvo;

Da sva lica koja imaju značajan vlasnički interes imaju zadovoljavajuću finansijsku sposobnost i odgovarajuće poslovno

iskustvo.

Potrebna dokumentacija za osnivanje predstavništva banke u FBiH

Podaci o nazivu, pravnom statusu i sjedištu banke,

Statut banke,

Podaci o finansijskom poslovanju banke,

Akt o osnivanju predstavništva,

Djelatnost predstavništva,

Program rada predstavništva,

Podaci o vodećim osobama,

Ovlaštenje osobe odgovorne za rad i zastupanje predstavništva,

Ovjerenu izjavu banke za preuzimanje odgovornosti za sve obaveze koje će nastati u poslovanju predstavništva.

Sadržaj zahtjeva za osnivanje banke u FBiH

Ugovor o osnivanju potpisan od svih osnivača, nacrt statuta i drugih osnivačkih akata prema upustvu Agencije,

Podatke o kvalifikacijama i iskustvu predviđenog nadzornog odbora i uprave banke,

Iznos dioničkog i drugih oblika kapitala banke,

Plan projekcije poslovanja koji, između ostalog, sadrži vrste predviđenih djelatnosti i strukturu organizacije banke,

Popis vlasnika banke.

Kapital banaka

Minimalni iznos po ZOB-u je 15.000.000,00 KM.,

Kapital se ne može smanjiti bez dozvole Agencije.

Kapital se sastoji od:osnovnog, dopunskog, neto kapitala = osnovni + dopunski – odbitne stavke.

8

4.0 VRSTE BANAKA

Postojanje različitih vrsta banaka zasnovano je na različitim kriterijima, a najjednostavnija podjela je prema vrsti vlasništva na:

javnopravne banke, zadružno-kreditne ustanove i privatne banke. Prema ročnosti kredita koje odobravaju, imamo podjelu na banke

koje odobravaju: kratkoročne, srednjoročne i dugoročne kredite.

Prema teritoriji na kojima banke obavljaju djelatnost:

nacionalne – obavljaju djelatnost da području jedne zemlje, a mogu biti lokalne, regionalne i opšte; te

međunarodne – obavljaju djelatnost na teritoriji više zemalja.9

Najstarije banke bile su univerzalnog karaktera, jer su za svoje komitente obavljale sve vrste poslova.Ubrzan razvoj privrede, trgovine

i industrije, uslovio je njihovu specifikaciju. Tako danas prema ulozi u državi i djelatnosti postoje: centralne, komercijalne, poslovne,

univerzalne, specijalizovane (granske), investicione banke,štedno-kreditne organizacije,ostale bankarske i finansijske

institucije,međunarodne i regionalne banke i međunarodne finansijske organizacije.

4.1 Centralna (emisiona) banka

Osnovna karakteristika svih centralnih banaka je funkcija izdavanje novčanica i kovanog novca, te da u svom nazivu nose ime zemlje

kojoj pripadaju (Banca D’Italia, Bank of England itd). Pretpostavi li se da bankarski sistem, zbog obima finansijskog potencijala i

funkcije koju obavlja, zauzima centralno mjesto u finansijskom sistemu države, može se reći da je centralna ili emisiona banka srce

njenog kreditno–monetarnog sistema.

Centralna banka kroz veću ili manju efikasnost svojih funkcija manifestuje veće ili manje efekte na makro i mikro nivou, uz

održavanje stabilnosti finansijskog, bankarskog i privrednog sistema, koordinaciju monetarno-kreditnih tokova, efikasniji rad banaka i

privrednih organizacija i uključivanje domaćih finansijskih institucija u međunarodna finansijska tržišta.Ona je „banka koja kreditira

sve ostale banke i ujedino banka države“10 . Njen osnovni cilj je provođenje kreditno-monetarne politike, unapređivanje privrednog

razvoja i direktno djelovanje na privredna kretanja i novčana kretanja u državi.U vođenju kreditno-monetarne politike značajnu ulogu

imaju instrumenti kojima se reguliše obim novčane mase, te samim tim i depozitnog novca, ekspanzija kredita i sl. Zadatak ekonomske

politike Centralne banke u segmentu kreditno-monetarne politike je zadovoljiti poslovni promet optimalnom količinom novca, preko

tri instrumenta monetarne politike: obaveznih rezervi, operacija na otvorenom tržištu i diskontnih (eskontnih) stopa.

Svaka poslovna banka mora da drži određeni dio depozita po viđenju na posebnom računu obavezne rezerve kod centralne banke.

Obavezna rezerva u rukama centralne banke je instrument monetarnog regulisanja (za regulisanje količine novca u opticaju), kao i

instrument kontrole likvidnosti i kreditnog potencijala banke.Putem nje,centralne banke utiču na količinu novca kao prometnog i

platnog sredstva. Mehanizmu obaveznih rezervi svrha je regulacija kreditne i monetarne multiplikacije. Osim toga što promjenama u

visini stope obaveznih rezervi, regulišu kreditni potencijal poslovnih banaka, putem njih se ograničava i usmjerava rast depozitnog

novca.

Centralna banka provodi politiku otvorenog tržišta („open market policy”) u sklopu kratkoročne monetarne politike.Na taj način se

kupovinom HOV povećava kreditni potencijal poslovnih banaka i obrnuto, prodajom HOV mobiliziraju raspoloživa novčana sredstva.

Upravo se zbog toga smatra da je politika otvorenog tržišta vrlo važan mehanizam za postizanje finansijske stabilizacije.U njemu su

dominantno prisutni kratkoročne HOV.

Politika eskontne stope koju primjenjuje emisijska banka i pojavljuje se kao dopunska mjera politike otvorenog tržišta. Na razlici

između kamatne i eskontne stope dolazi do interakcije između poslovnih banaka i emisione banke. Ukoliko se povisuje eskontna stopa

emisione banke, povećava se kamatna stopa poslovnih banaka u odnosu na komitente. Kombinacijom politika otvorenog tržišta i

eskontne stope, emisijska ustanova utiče na oživljavanje, odnosno restringiranje privrednih aktivnosti.11

U savremenim uslovima centralna banka obavlja:

emisiju novčanica i kovanog novca,

držanje i rukovanje deviznim rezervama,

regulisanje potrebne količine novca u skladu sa osnovnim odredbama ekonomske politike,

regulisanje i likvidnosti bankarskog sistema i likvidnosti u privredi,

kontrolu kreditnih operacija u zemlji,

regulisanje plaćanja i kreditiranje poslova sa inostranstvom,

kreditne i druge poslove za račun države,

organizaciju platnog prometa i

kontrolu boniteta i zakonitosti poslovanja banaka i drugih finansijskih organizacija.

9 Goranović, Predrag: Javne finansije – Priručnik za polaganje stručnog ispita, Uprava za kadrove Crne Gore, Podgorica, 2008., str. 56 10 Stanić, Milenko: Osnove ekonomije, Koledž za informatiku i menadžment Janjoš, Prijedor: 2006., str. 127 11 Veselica, Vladimir: „Kamatna i profitna stopa”, Ekonomija / Economics 9, broj: 3, 2002.: str. 627-628

9

4.2 Komercijalna banka

Komercijalne ili depozitne banke su najbrojnija bankarska grupa. Njihov primarni posao je pribavljanje sredstva iz depozita i uloga na

štednju. Prikupljeni depoziti su pretežno kratkoročnog kvaliteta i banke ih usmjeravaju za određene komercijalne aranžmane

privrednih subjekata.12Dobile su ime na osnovu njihove osnovne karakteristike: ročne transformacije kratkoročne depozitne pasive

(visoko likvidne) u dugoročnu aktivu (manje likvidnu).

Mobilizacija kratkoročnih sredstava i usmjerenost na kratkoročne plasmane za: promet roba i usluga, zaliha robe i kupovinu trajnih i

potrošnih dobara od strane stanovništva utiče na smanjenje likvidnosti i profitabilnosti banaka. Istovremeno, potreba za prikupljanjem

depozita i štednje od najšireg kruga klijenata, uticala je na širenje filijalne mreže banaka u državi. Važna karakteristika je njihova

dvostruka uloga kao: institucije monetarne vlasti i nemonetarne finansijske organizacije. Kao monetarne institucije drže kod sebe

transakcione i nemonetarne depozite preduzeća i građana na osnovu kojih odobravaju srednjeročne kredite preduzećima i potrošačke

kredite stanovništvu.Tako su one transmisioni mehanizam provođenja monetarne politike centralne banke. Njihov dinamičan razvoj

uticao je na zastupljenost skoro svih vrsta bankarskih poslova: kreditnih garancija, akreditiva, deviznih poslova, opcija i svopova,

virmanska bezgotovinska plaćanja, elektronsko bankarstvo, plastične kartice itd.

4.3 Poslovna banka

Poslovne banke nastale su kao proizvod visoko razvijenih zemalja tržišnog tipa privređivanja, u kojima nije postojao čist oblik

komercijalnih banaka. Njihov veliki finansijski potencijal, pretežno zasnovan na sopstvenim finansijskim resursima (kapitalom i

rezervama), usmjeravaju ka krupnim industrijskim preduzećima (korporacijama, koncernima, kartelima...), čim povezuju interese

finansijskog i industrijskog kapitala.

U njihovom poslovanju dominiraju vlastiti poslovi, jer finansiranjem osnivanja i proširenja sopstvenih i učešćem u finansiranju drugih

preduzeća postaju njihovi vlasnici (potpuni ili delimični), čime se dalje povećava osnovni kapital poslovnih banaka. „Tipični su

predstavnici finansijskog kapitala, koje se na finansijskim tržištima pojavljuju sa sopstvenom emisijom HOV.“13 Pojam poslovne

banke u BiH nema nikakvu sličnost sa ovom vrstom bankarske organizacije, jer podrazumjeva poslovanje banke sa privredom, javnim

sektorom i stanovništvom, bez obzira da li su u pitanju depozitne, investicione, specijalizovane i granske ili univezalne banke.

4.4 Specijalizovane i granske banke

Specijalizovane i granske banke bave se samo specijalizovanim poslovima.One svoje bankarske poslove obavljaju brzo i efikasno, jer

mogu potpunije sagledati potrebe svojih klijenata uključivanjem stručnjaka iz određene oblasti.Istovremeno, one mogu preuzimati

veće rizike jer njihov bankrot ne može imati velike posledice po finansijski sistem države.Na taj način bankama je omogućeno „da

izvedu bolju ocjenu o bonitetu klijenta, realnoj potrebi za kreditima i formiraju se samo za određene bankarske poslove u pojedinim

zemljama kao što su: eskontne banke (kupovina potraživanja prije roka dospijeća), lombardne banke (odobravaju kredite na podlozi

zaloga pokretnih stvari i roba), hipotekarne banke, devizne banke, i akceptne banke (obavljaju svoju kreditnu aktivnost stavljanjem

akcepta na mjenicu).

„Granske banke se mogu smatrati specifičnim specijalizovanim bankama koje se bave pojedinim bankarskim poslovima, a za potrebe

grane, grupacije ili veće asocijacije.”14

4.5 Investicione banke

Investicione banke ili berzanske firme predstavljaju finansijske institucije, koje se bave poslovima na primarnom i sekundarnom tržištu

kapitala. Smatra se da je prva investiciona banka bila firma iz Čikaga, vlasnistvo Herisa i Forbsa, osnovana 1880. godine.Prije ovog

perioda su se za prikupljanje kapitala koristile usluge tzv. agenata, pojedinaca koji su se trudili da prikupe traženi novac na sve moguće

načine.Kako se ova praksa pokazala kao nedovoljno efikasna, krajem XIX vijeka agente zamjenjuju trgovci akcijama.

Tradicionalno shvatanje je da investicione banke daju impuls razvoju primarnog tržišta HoV.

Danas su njihove aktivnosti mnogo raznovrsnije i usmjerene na:

Prikupljanje kapitala i plasman HOV,

Prodaju i distribuciju HOV institucionalnim investitorima (penzionim, investicionim i fondovima osiguranja).

Trgovinu i kreiranje tržišta za HOV,

Istraživanje ekonomskih trendova, kretanje HOV i druge relevantne informacije za potrebe banaka,

Finansijsko savjetovanje - pružanjem informacija investicionim menadžerima,

Investicioni menadžment,

Finansijski inženjering - rješavanje finansijskih problema, iskorištavanje finansijskih mogućnosti i stvaranje dodatnih

vrijednosti,

Venture kapital, ulaganjem kapitala u novim visoko tehnološkim kompanijama

12 Raičević, Božidar i grupa autora: Finansije, Novi Sad, 1996., str. 82 13 Lakić, Milica: Bankarstvo, Visoka škola Koledž za informatiku i menadžment „Janjoš”, Prijedor, 2008., str. 29 14 Hadžić, Miroljub: Bankarstvo, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 16

10

U posljednje vrijeme se pod pojmom investicione banke i investicionog bankarstva podrazumjeva upravo ovaj profil banke i

bankarskih poslova, čija se glavna aktivnost sastoji od savjetodavnih usluga na bazi provizije (fee-based advisory services) koje su

povezane sa finansijskim transakcijama kompanija.Domicilni bankarski sektor nije stvorio uslove za osnivanje specijalizovanih

investicionih banaka koje bi se bavile samo poslovima HOV. Umjesto toga, formiraju odjeljenja koja se bave poslovima investicionog

bankarstva u postojećim bankama, jer su: slabo razvijeno tržište HOV, veliki osnivački troškovi investicionih banaka i neizvesni

prihodi.

4.6 Univerzalna banka

Historijski posmatrano, univerzalne banke su prvi organizacioni oblik banaka.Profit je bio osnovni motiv za proširenje djelatnosti

banaka na veći broj bankarskih poslova.Bave se najvećim brojem poslova iz bankarske nomenklature, a obim i širina bavljenja

određeni su veličnom i njenim potencijalom.Osnovna potreba za formiranjem ovih banaka potiče od interesa klijenata – privrednih

subjekata da sve bankarske usluge obavljaju kod jedne banke.

Obzirom na univerzalan karakter kod ovih banaka su u prvom planu pitanja stručnosti u obavljanju svih vrsta poslova i racionalnosti

organizacije i funkcionisanja.15Zbog toga su ovo nespecijalizovane banke, putem kojih se ovladalo i sa nebankarskim sektorom usluga.

Njihova osnovna karakteristika je dominacija depozitnih izvora i kratkoročnih kredita, pri čemu kreiranjem vlastitih HOV, obezbjeđuju

dugoročne izvore kapitala i dobijaju mogućnost plasiranja dugoročnih kredita.

Važno je istaći da su univerzalne banke zbog bliskih veza sa privredom i uloge u osiguranju i distribuciji HOV podložne velikim

rizicima. Ipak, bankrot više njih ne može destabilizovati finansijski sistem države, jer je održavanje novčane mase pod kontrolom

centralne banke.

U Evropi preovladavlađuju univerzalne banke, a to postaje trend u cijelom svijetu, upravo zbog činjenice da klijentima nude sve vrste

bankarskih poslova osim emisionih.

4.7 Štedno-kreditne organizacije

U odnosu na kriterijume kojima se definišu banke ove ustanove ne ispunjavaju primarni uslov da kreiraju novčana sredstva.Njihova

primarna uloga je prikupljanje i usmjeravanje sredstava stanovništva.U zavisnosti od structure poslova I ciljeva postoje posebni

organizacioni oblici kao što su štedionice,štedno-kreditne zadruge I štedno-kreditne službe.Osnovni sadržaj poslova ovih institucija je,s

jedne strane,prikupljanje štednih uloga,depozita po tekućim i žiro računima I,s druge strane,plasiranje kredita stanovništvu,ali kako se

samo dio prikupljenih sredstava plasira,to su oni značajni izvori sredstava koji se usmjerava u privredu.Štedionice mogu osnovati

građani,štediše na određenoj teritoriji,kao I institucije ili jedinice teritorijalne samouprave.Primjer takve ustanove je Poštanska

štedionica,koja je osnovana 1921.godine.Osim ovih postoji mogućnost organizovanja štedno-kreditnih zadruga I službi pri zanatskim I

zemljoradničkim zadrugama,koje služe unapređenju ovih djelatnosti.

4.8 Ustanove za kreditnu podršku izvoza

U gotovo svim zemljama,u cilju unapređenja ekonomskih odnosa sa inostranstvom formirane su posebne kreditne ustanove koje

obezbjeđuju finansijsku podršku refinansiranjem I osiguranjem izvoznih kredita.Pri tome treba imati u vidu ograničenja koja postoje

od strane Svjetske trgovinske organizacije,da se neposredno kreditira izvoz roba I usluga.

Ovakva podrška obezbjeđuje subvencije,izvozne kredite,carinske I poreske olakšice I to zbog barijera I drugih neekonomskih,kao I

ekonomskih ograničenja u zemljama koje uvoze.

4.9 Ostale nebankarske i finansijske institucije

Među ostale nebankarske I finansijske institucije,koje posljednjih decenija naročito u razvijenim zemljama zauzimaju sve značajnije

mjesto u finansijskom sistemu izlažući banke sve jačoj konkurenciji,spadaju:

Ustanove osiguranja I reosiguranja

Fondovi socijalnog I penzionog osiguranja i drugi fondovi

Poslovne korporacije za plasiranje novca I kredita

Trgovinske I druge organizacije za finansiranje potrošačkih kredita

Novčane I robne berze

Stambene I druge zadruge

15 Hadžić, Miroljub: Bankarstvo, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 16

11

Institucije koje se baveforfeting I factoring poslovima

Ustanove koje se bave poslovima kliringa

Institucije koje se bave poslovima lizinga

Finansijski posrednici-brokerske I dilerske kompanije

Hedžing kompanije

Fondovi tržišta novca

Finansijske holding kompanije

Ostali-agencije,komisionari,mjenjači,posrednici,biroi.

5.0 PRINCIPI POSLOVANJA BANKE

Principi bankarskog poslovanja su:

1) Princip likvidnosti

2) Princip efikasnosti ulaganja

3) Princip sigurnosti

4) Princip rentabilnosti

5) Princip solventnosti i

6) Princip ažurnosti poslovanja

Zlatno bankarsko pravilo (Hubner) “Kredit koji neka banka može dati, a da pri tom ne dođe u opasnost u pogledu ispunjavanja svojih obaveza, mora odgovarati kreditu

koja banka uživa i to ne samo po iznosu, nego i po kvalitetu”

Ako se banka ne pridržava principa bankarskog poslovanja onda može dodi do poremečaja i blokade novčanih tokova, ekonomske

nestabilnosti, zastoja u procesu reprodukcije, neefikasnosti investiranja, gubljenja ugleda banke, narušavanja performansi banke, što na

dugi rok prijeti opstanku banke.

Princip likvidnosti predstavlja obavezu banke da u svakom trenutku blagovremeno odgovori na obaveze prema svojim klijentima.

Poštivanje ovog principa predstavlja ključni princip uspješnog i efikasnog poslovanja banke.Banka ima obavezu da u svakom trenutku

izmiri obaveze koje ima prema svojim deponentima i da izmiri obaveze prema klijentima, zajmotražiocima. Ne izvršavajući te obaveze

adekvatno, klijenti gube povjerenje u tu banku.

Svaka centralna banka se pribojava da bi teškode likvidnosne prirode jedne banke mogle biti brzo prenijete na druge banke i druge

privredne subjekte principom širenja koncentričnih krugova nelikvidnosti ili “domino efekta”, što zavisi od veličine banke, veličine

problema, broja klijenata i razvijenosti finansijskog tržišta.Nepoštivanje ovog principa nastale su ekonomske krize, pa su sve zemlje

uvele obavezu poštovanja ovog principa.

Postoje 4 indikatora nelikvidnosti banke:

1. Banka nije u stanju da isplačuje novčana sredstva po osnovu odobrenih kredita

2. Banka drži niži nivo obaveznih rezervi kod centralne banke u odnosu na propisane standarde

3. Banka nema dovoljan iznos novčanih sredstava na računu kod centralne banke za izvršenje naloga svojih klijenata

4. Banka nije u stanju da otplačuje kredite kod centralne banke, kod drugih banaka ili u inostranstvu u utvrđenom roku.

Da bi banke poštovale ovaj princip, one moraju kreirati usklađene tokove priliva i odliva sredstava, a to jest usklađenu politiku

pribavljana sredstava i plasmana, po dinamici priliva i odliva i po ročnoj strukturi izvora i plasmana.

Primarna likvidnost – zasniva se na gotovini u blagajni i sredstvima na žiro računu banke kod centralne banke (imobilisana sredstva).

Sekundarna likvidnost – gotovina, sredstva na računima banke i najlikvidniji dio aktive koji se u kratkom roku može pretvoriti u

gotovinu (mjenice, kratkoročni krediti).

Tercijerna likvidnost – plasmani banke do isteka određenog roka, koji se nakon toga može pretvoriti u gotovinu, nije mogude brzo

reagovanje na zahtjeve klijenata za pladanjem.

Stopa likvidnosti banke je odnos sredstava na žiro računima banke i gotovine prema kratkoročnim izvorima sredstava. Stopa

likvidnosti se računa kao prosjek mjeseca, a ne na određeni dan.

Strategije principa likvidnosti:

• Strategija kratkoročnih komercijalnih zajmova

• Strategija utrživih aktiva

• Strategija likvidnosti na bazi plasmana sa anticipativnim dohotkom

• Strategija upravljanja pasivom

Princip efikasnosti predstavlja pravilo da se maksimalni rezultati poslovanja postignu uz minimalno korištenje sredstava.Poštivanjem

ovog principa se održava razvoj svakog preduzeda, pa i novčanog (banka).

Pravila za sprovođenje principa efikasnosti:

1. Samostalnost i objektivnost u donošenju odluka

2. Stalna cirkulacija novca

3. Poslovno predviđanje.

Princip sigurnosti označava neophodnost obezbjeđenja da klijenti banke ili poslovni partneri u određenom vremenskom periodu

uredno izvršavaju svoje obaveze .Nepoštivanjem ovog principa vodi do ugrožavanja likvidnosti banke.Banka se osigurava rezervama

kod sumnjivih i nenaplativih plasmana.

12

Princip rentabilnosti predstavlja maksimiranje profita, kao razlike od prihoda i rashoda.Ovaj princip se vezuje za banku kao novčano

preduzeće.On motiviše vlasnike akcija da svoja ulaganja povečaju maksimalno kroz bankarsko poslovanje.

Princip ekonomičnosti zahtijeva od banaka da posluju, pribavljaju depozite i ostala sredstva, po niskim kamatama (pasivnim

kamatama) radi stvaranja uslova za snižavanje svih aktivnih kamatnih stopa, a tako utiču na na strukturu troškova proizvodnje ostalih

ekonomskih subjekata.

Racio rentabilnosti = finansijski rezultat/ poslovna sredstva

Princip solventnosti predstavlja stalnu sposobnost banke da odgovori svojim dospjelim obavezama u cjelini, bez gubitka po deponente

i ostale klijente.

Solventna banka može:

1) Podnijeti rizik za svoje cjelokupno poslovanje (u trenutku može odgovoriti svojim obavezama)

2) Obezbijediti vlasnicima i deponentima sigurnost

3) Mobilisati i koncentrisati finansijske resurse određene privrede na racionalan način.

Nelikvidna banka nije u mogudnosti da podmiri dobijene naloge za isplatu ugovorenih obaveza.

Nesolventna banka je ona u kojoj nivo formiranih obaveza prevazilazi nivo plasmana ili nivo aktive banke.

Princip ažurnosti (vremenske adekvatnosti) obavezuje banku da u određenom roku obavlja poslove, tačno i ažurno evidentira svoje

poslovne promjene (istog dana kad nastanu u knjigovodstvu).

Dva značenja principa ažurnosti:

1) Ažurno izvršavanje obaveza banke

2) Ažurnost vođenja knjiga, računovodstvenih promjena.

13

ZAKLJUČAK

Uporedo sa rastom broja i vrsta proizvoda, pojavila se potreba za širenjem na nova tržišta i trgovcima koji će otkupljivati viškove i

prodavati nedostajuće proizvode, postavljajući time osnove za prve transakcije. Ukidanjem (prostornih) ograničenja u protoku

proizvoda, već su u trećem milenijumu p.n.e. na Bliskom Istoku, zabilježene prve transakcije u hramovima. Nakon toga, uporedo sa

povećanjem obima trgovačkih aktivnosti dolazi do razvoja novog sredstava plaćanja – novca, prvo kovanog i kasnije papirnog. To

dovodi najprije do formiranja organizacija/preduzeća koja se bave različitim „novčanim“ poslovima, a razvojem gradova u feudalnom

dobu dolazi do formiranja banaka, koje se bave samo specijalizovanim novčanim poslovima. Puni značaj banke dobijaju u trenutku

širenja na nove kolonije, kada počinju obavljati međunarodne novčane transakcije.

Početak XVII vijeka označava prekretnicu u bankarskim poslovima, jer se stvara centralna banka – šef svim ostalim bankama u državi.

Industrijska revolucija, u XVIII i XIX vijeku, dalje ubrzava privredne aktivnosti, jer je sve više novčanih sredstava potrebno

vlasnicima preduzeća za finansiranje poslova.Da bi se zadovoljile potrebe rastućih tržišta formira se niz novih javnih i privatnih

banaka. XX vijek zabilježio je još ubrzaniji razvoj bankarskog sektora, pa se sa „klasične“ banke sa uskom lepezom bankarskih usluga

prelazi na formiranje novih usluga i decentralizaciju banaka. Sveprisutan proces globalizacije podstiče razvoj „planetarnih“ banaka

koje usluge plasiraju na globalnom nivou koristeći sve mogućnosti novih tehnologija.

Prve banke u BIH bile su:

Bečka Union banka 1884. godine u Sarajevu osniva: “Privilegovano odjeljenje Union banke za BiH”

Bosanskohercegovačka narodna dionička banka u Sarajevu, 12. marta 1898. godine.

Prva štedionica d.d. u Brčkom 1889. godine,

Štedionica d.d. u Bijeljini 1893. godine,

Prva banjalučka štedionica d.d. 1894. godine

Banka je specifičan i samostalan privredni i tržišni subjekt,sui generis preduzeće, koje na bazi prenijetih ovlaštenja i povjerenja

posreduje u transferisanju tuđih sredstava, prije svega na kreditnoj osnovi, obavljajući sve depozitne, kreditne i novčane transakcije

između finansijski suficitarnih i finansijski deficitarnih transaktora,vršeći pri tome sekundarnu emisiju novca,uz ispoljavanje visokog

stepena profesionalnosti, organizovanosti i adaptibilnosti na promjene u okruženju,što neposredno doprinosi maksimizaciji efekata

sopstvene mikroekonomije i posredno utiče na optimizaciju korištenja uvijek relativno oskudnih finansijskih resursa na nivou makro

sistema.

Pojam bankarskih poslova obuhvata sve ugovore koji predstavljaju promet novca i određene usluge koje banke vrše svojim klijentima

u vezi sa platnim prometom. Podjela bankarskih poslova po bilansno-analitičkom aspektu bazira se na odrazu pojedinog posla u

bilansu banke i bilansnoj poziciji. U nekom poslu banka se pojavljuje kao dužnik, u nekom kao povjerilac, a u nekim kao posrednik.

Samim tim, bankarske poslove je moguće svrstati prema zajedničkim osobinama na: aktivne,pasivne i neutralne.

Osnovni uslov za osnivanje banke je taj da minimalni iznos dioničkog kapitala u novcu banke i najniži iznos neto kapitala koji banka

mora održavati, ne mogu biti manji od 15.000.000 KM.Agencija za bankarstvo podnosiocu zahtjeva daje dozvolu samo ako je

predhodno uplaćen iznos dioničkog kapitala.

Dodatni uslovi za osnivanje banaka su:

Da banke ispunjavaju uslove iz zakona i da su dokumentovane perspektive za buduće finansijsko stanje banke;

Da predviđeni članovi nadzornog odbora i uprave banke imaju odgovarajuće kvalifikacije i iskustvo;

Da sva lica koja imaju značajan vlasnički interes imaju zadovoljavajuću finansijsku sposobnost i odgovarajuće poslovno

iskustvo.

Najstarije banke bile su univerzalnog karaktera, jer su za svoje komitente obavljale sve vrste poslova.Ubrzan razvoj privrede, trgovine

i industrije, uslovio je njihovu specifikaciju. Tako danas prema ulozi u državi i djelatnosti postoje: centralne, komercijalne, poslovne,

univerzalne, specijalizovane (granske) i investicione banke.

Principi bankarskog poslovanja su:

1) Princip likvidnosti

2) Princip efikasnosti ulaganja

3) Princip sigurnosti

4) Princip rentabilnosti

5) Princip solventnosti i

6) Princip ažurnosti poslovanja

Zlatno bankarsko pravilo (Hubner) “Kredit koji neka banka može dati, a da pri tom ne dođe u opasnost u pogledu ispunjavanja svojih obaveza, mora odgovarati kreditu

koja banka uživa i to ne samo po iznosu, nego i po kvalitetu

14

SUMMARY

Along with the growth of the number and types of products, there was a need to expand into new markets and traders will buy and sell

surplus produce missing, setting the basis for the first transaction. The abolition of (spatial) restrictions in the flow of product, but in

the third millennium BC in the Middle East, recorded the first transaction in temples. After that, in parallel with the increase in the

volume of commercial activity leads to the development of new means of payment - money, first forged and later paper. This leads

first to the formation of organizations / companies involved in various "cash" jobs and the development of towns in the feudal era

comes to the formation of banks, dealing only specialized financial affairs. The full significance of the bank received at the time of

expansion in the new colony, when they begin to carry out international financial transactions.

Start the seventeenth century marks a turning point in the banking business, because it creates a central bank - head of all the other

banks in the country. The Industrial Revolution in the eighteenth and nineteenth century, further accelerating economic activity, as

more and more funds need business owners to finance poslova.Da meet the needs of growing markets formed a series of new public

and private banks. XX century has seen more rapid development of the banking sector, and the "classic" bank with a narrow range of

banking services exceeds the creation of new services and decentralization banks. Ubiquitous globalization encourages the

development of "planetary" banks that services are sold globally using all the possibilities of new technologies.

The first bank in Bosnia and Herzegovina were:

Vienna Union Bank 1884th in Sarajevo is established: "Privileged department of Union Bank of Bosnia and Herzegovina"

Bosnia's National joint stock bank in Sarajevo, 12 March 1898.

First Savings Bank Inc. in Brcko in 1889,

Savings Bank Inc. in Bijeljina in 1893,

First Banjaluka Savings Bank Inc. 1894

Bank is specific and independent economic and market operator, a sui generis company, which on the basis of delegated authority and

trust mediates the transfer of external funds, primarily on credit basis, doing all deposit, credit and cash transactions between financial

skills in abundant and financially deficient transacts, performing at the same time secondary emission of money, with the expression of

a high level of professionalism, organization and adaptability to changes in the environment, which directly contributes to maximize

the effects of their own microeconomics and indirectly affect the optimization of the use of the relatively scarce financial resources at

the level of macro system.

The concept of banking operations includes all contracts representing turnover of money and specific services that banks perform their

clients in respect to payments. The division of banking operations in balance-analytical aspect is based on the reflection of a particular

job in the bank's balance sheet and balance sheet position. In any business, the bank appears as a borrower, in some as a creditor, in

some as an intermediary. Consequently, the banking business can be classified according to common traits: active, passive and neutral.

The basic condition for the establishment of the bank is that the minimum equity in cash and bank the minimum amount of capital a

bank must maintain, can not be less than 15 million KM.Agencija Banking applicant gives permission only if the pre-paid amount of

share capital .

The additional requirements for the establishment of banks are:

That banks meet the requirements of the law and that are documented for the future financial condition of the bank;

Provided that the members of the Supervisory Board and Management have the relevant qualifications and experience;

That all persons have a significant ownership interest they have sufficient financial capacity and appropriate business

experience.

Oldest banks were universal character, as for their clients perform all kinds poslova.Ubrzan development of economy, trade and

industry, has caused the breakdown thereof. So today the role of the state and the activities are: central, commercial, business,

universal, specialized (branch), and investment banks.

The principles of banking operations are:

1) The principle of liquidity

2) The principle of efficiency of investment

3) The principle of safety

4) The principle of cost-effectiveness

5) The principle of solvency and

6) The principle of promptness of business

The golden rule of banking (Hubner) "The loan that a bank can provide, while still not come to harm in meeting their obligations, must match the loan that the bank enjoys

not only by the amount, but also in terms of quality.

15

LITERATURA:

Slobodan Komazec, Monetarna ekonomija i bankarski menadžment, Čačak, 2006, str.46

Lakić, Milica: Bankarstvo, Visoka škola Koledž za informatiku i menadžment „Janjoš”, Prijedor, 2008., str. 11

Golijanin, Milan: Bankarstvo Jugoslavije, Privredni pregled, Beograd, 1979., str. 20

Milojević, Dobrivoje: Leksikon finansijskih tržišta, Savremena administracija, Beograd, 1996., str. 23

Međunarodni računovodstveni standard MRS 30 - „Službeni glasnik RS", br. 133 od 31. decembra 2003

Doc. dr. Fikret Hadžić,Ekonomski fakultet u Sarajevu;Bankarstvo Rajčević, Marko: Poslovno pravo, Pravni fakultet, Banja Luka, 2007., str. 334

Goranović, Predrag: Javne finansije – Priručnik za polaganje stručnog ispita, Uprava za kadrove Crne Gore, Podgorica, 2008., str. 56

Stanić, Milenko: Osnove ekonomije, Koledž za informatiku i menadžment Janjoš, Prijedor: 2006., str. 127

Veselica, Vladimir: „Kamatna i profitna stopa”, Ekonomija / Economics 9, broj: 3, 2002.: str. 627-628

Raičević, Božidar i grupa autora: Finansije, Novi Sad, 1996., str. 82

Hadžić, Miroljub: Bankarstvo, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2009., str. 16