Nanodeeltjes en hun onbekende effecten op mens en milieu

GMF workshop 11 maart 2009

John Mens, Leefmilieu

Nico van den Brink, Alterra Wageningen

Evaluatie vragenlijst al ingevuld??

Opzet van de workshop

1. Introductie:– Voorstelrondje– Leefmilieu– Nanotechnologie

2. Nico van den Brink – Enkele milieueffecten – Onderzoek

3. Vereniging Leefmilieu– Praktische toepassingen– Houding overheid vs. industrie

4. Discussie

Vereniging Leefmilieu

• Opgericht in 1991

• Ondersteunen van lokale groepen

• Doelstelling: een gezond en groen leefmilieu

• Verschillende onderwerpen: o.a. fijnstof

• Verschillende landelijke projecten: o.a. rechtomteweten.nl en luchtkwaliteit

Nanotechnologie

Introductie nanotechnologie

• Wat is nanotechnologie?– Produceren en manipuleren van nanodeeltjes

• Wat zijn nanodeeltjes? – Heel klein (nano is 10-9)

Introductie nanotechnologie

1 meter = 1000 mm

1 mm = 1000 μm

1 μm = 1000 nm

1 nm = 1/1.000.000.000 meter!

Voorlopige werkdefinitie voor nanodeeltjes: in minimaal 1 dimensie < 100 nm

300 nm1000 nm

Introductie nanotechnologie

Hoe klein?

Introductie nanotechnologie

Hoe veel?

Elke stof kan voorkomen als nanodeeltje!!

Verschil in herkomst:- Natuur (vulkanen, bosbranden, heelal)

- Onbedoeld (PM 0.1 (ultra fijnstof) luchtvervuiling)

-‘Manufactured’

-Bewust gemaakt (carbon black in banden en inkt)

-Bewust en gericht gemaakt (nanotechnologie)

Introductie nanotechnologie

Elke stof kan voorkomen als nanodeeltje!!

• Verschil in soort:

- afbreekbaar / niet afbreekbaar

- oplosbaar / niet oplsobaar

Verschil in voorkomen- Gebonden (niet vrij) / vrij

Zelfde stof (zand)

andere eigenschappen

Introductie nanotechnologie

• Opkomst van nanotechnologie“There is plenty of room at the bottom”

– Elektrotechniek/ICT: miniaturisering– Biologie: celniveau– Scheikunde: maken van moleculen– Natuurkunde: kleine deeltjes (atomen) kunnen zien

Veel onzekerheid…

Introductie nanotechnologie

• Risico’s:– Milieu

– water =>o.a. vissen– bodem =>bodemleven– lucht =>dieren,

mensen

– Longen– effecten van PM .01?– effecten van asbest?

– Verteringskanaal– (chronische) ontstekingen

– Huid

Introductie nanotechnologie

• Paracelsus:"Allein die Dosis macht das Gift"(De dosis maakt het vergif)

De dosis en de deeltjesgrootte…- Aantal deeltjes- Vorm- Chemisch oppervlak- Etc…

Dosis?

(nm)

Aantal deeltjes en hun oppervlak per 10 microgram stof /m3, afhankelijk van de diameter (nm)

Introductie nanotechnologie• Problemen:

– Massa: nanodeeltjes zijn zo klein dat traditionele dosis-effect relaties niet langer opgaan

– Toxicologie: nanodeeltjes hebben vanwege hun grootte mogelijke andere effecten, maar kennis ontbreekt nog

– Detectie: afdoende detectiemethoden ontbreken

– Wetgeving: huidige wetgeving richt zich op alle chemicaliën, maar hoe reguleer je een ondedecteerbare stof?

Introductie nanotechnologie

• Een nieuwe technologie:– een nieuw medicijn tegen kanker of het nieuwe asbest?

Zijn er nog vragen?

Deel 2

• dr. ir. N.W. (Nico) van den BrinkSenior scientific researcher, Alterra Wageningen

Deel 3

• Praktische toepassingen• Kritische geluiden• Houding overheid vs. industrie

De samsung wasmachine

Praktische toepassingen

• Nanodeeltjes zitten in allerlei consumentenproducten…

Eerste geluiden

• Maatschappelijke geluiden

• Adviezen erkende organisaties

• Adviezen overheidsinstanties

Overheidsbeleid

• Overheid:– Overheidsinstanties:

• Gezondheidsraad (2006)• VWA (2008)• RIVM (2007, 2008)

Dezelfde eigenschappen die nanodeeltjes vanuit technologisch oogpunt zo interessant maken… zouden hen ook gevaarlijk kunnen maken voor de mens of het milieu.

[E]r [is] aanleiding om de toxicologische eigenschappen van slecht oplosbare en moeilijk afbreekbare nanodeeltjes goed te onderzoeken alvorens ze massaal in productie te nemen en op de markt te brengen.

Er komen steeds meer producten met nanodeeltjes op de markt.

Wetgeving als REACH en cosmeticarichtlijn wellicht mogelijk…

Er is onvoldoende informatie beschikbaar en meetmethoden ontbreken: meer onderzoek is nodig.

Producten met nanodeeltjes voorzien van een label…

RIVM (2008) Nanotechnologie in perspectief, Risico’s voor mens en milieu

• Er is gebrek aan informatie over blootstelling en mogelijke toxiciteit van nanomaterialen voor mens en milieu.

• Door de snelle opkomst van nanotechnologie is onderzoek naar de risico’s voor het milieu nog in een beginfase

• De verwachting is dat de uitstoot naar het milieu toeneemt.

• Uitgangspunt: implementatie van nanotechnologieën in de samenleving verdient een kans, op voorwaarde dat de veiligheid voor mens en milieu is gewaarborgd.

Overheidsbeleid

• Overheid:– Kabinetsvisie (2006)– Brief van Milieuminister Cramer (2008)– Actieplan (2008)

“Huidige beleid is voldoende; aanpassing is misschien nodig, maar we wachten op andere organisaties zoals EU, ISO en OECD

voordat we zelf wat doen; het is niet uit te sluiten dat sommige toepassingen verboden zullen worden”

Het is aan het bedrijfsleven om consument te informeren

Industrie

• Enkele producten gekocht in de winkel en gevraagd naar informatie…

Samsung wasmachine

RIVM (2007) Nanodeeltjes in water; p. 25: Samsung wasmachine met nanozilver bedreigt rwzi’s. Toepassing van de markt gehaald in Zweden. Amerika hanteert pesticidebeleid. Duitsland en Australië ook protest. Het lijkt erop dat deze toepassing in de kiem gesmoord zal worden…

Samsung helpdesk (2009): SilverCare™ clean zit in alle wasmachines van de huidige lijn

??Vragen???

• Welke vragen roept dit bij jullie op?

Nano websites

Leefmilieuhttp://www.leefmilieu.nl/

RIVMhttp://www.rivm.nl/rvs/075_nanotechnologie/

Nanonuhttp://www.nanonu.be/

Nanotech-nowhttp://www.nanotech-now.com/

Woodrow Wilson Center for Scholars - Nanotech Project(Reports on nano issues and inventory of nano consumer products)http://www.nanotechproject.org/

FoE Europe Nano Websitehttp://www.foeeurope.org/activities/nanotechnology/index.htm

ETC group Nanotech Websitehttp://www.etcgroup.org/en/issues/nanotechnology.html