nacionalen plan za upravuvawe so cvrst otpad (2006 … · nacionalen plan za upravuvawe so cvrst...

Vlada na Republika Makedonija Ministerstvo za `ivotna sredina i prostorno planirawe

NACIONALEN PLAN ZA UPRAVUVAWE SO CVRST OTPAD (2006-2012)

S ko p je , S ep temv ri 2 00 5

Nacionalen plan za upravuvawe so cvrst otpad

-2-

SODR@INA STRANA

1 VOVED 12 1.1 Klu~ni principi 13 1.2 Opseg 15 1.3 Politi~ka i zakonodavna ramka 16

2 SOSTOJBI SO UPRAVUVAWE SO CVRSTIOT OTPAD VO MAKEDONIJA 18 2.1 Glavni nositeli na odluki 18 2.2 Vidovi na otpad i praktiki za upravuvawe so otpad 20 2.3 Finansirawe / pokrivawe na tro{oci 29 2.4 Infrastruktura i kapaciteti za upravuvawe so otpad 30 2.5 Problemi i ograni~uvawa vo UCO vo Makedonija 34

3 STRATE[KI SOGLEDUVAWA 35 3.1 Strate{ki pra{awa 36 3.2 Strate{ki celi 37

4 RESURSI I FINANSISKI IMPLIKACII 40 4.1 Klu~ni pretpostavki 40 4.2 Institucionalni resursni pobaruvawa 47 4.3 Zaklu~oci 48 4.4 Finansirawe i pokrivawe na tro{oci 51

5 AKCIONI PLANOVI 55 5.1 Prioriteti i struktura na planot 55 5.2 Programa za implementacija 59

6 MONITORING I SPROVEDUVAWE 70 PRILOG A. Postojna sostojba za uprauvvawe so cvrstiot otpad - analiza na problemi ANEKSI 1. Strategii za otpad razli~en od komunalen otpad 2. Izgradba na kapaciteti 3. Baza na podatoci / monitoring 4. Podigawe na javna svest 5. Specijalna studija A - Recikla`a / tretman na otpad i finansisko /

ekomonski instrumenti 6. Specijalna studija B - Regionalizacija 7. Specijalna studija C - Zatvarawe / rekultivacija na nesanitarni deponii 8. Specijalna studija D - Pokrivawe na tro{oci / vklu~enost na privatniot

sektor 9. Specijalna studija E - Zatvarawe na industriski `ari{ta


-3-

PREDGOVOR NA MINISTEROT

Zadovolstvo mi e da Vi go pretstavam Nacionalniot Plan za upravuvawe so otpad 2006-2012 za Republika Makedonija. NPUCO 2006-2012 e prviot ~ekor kon podobruvawe na sostojbata so problemati~noto i nesoodvetno upravuvawe so cvrstiot otpad vo Makedonija, i kon dolgoro~no ispolnuvawe na pobaruvawata od razli~nite direktivi za upravuvawe so cvrst otpad na EU. Vo ovaa po~etna faza, NPUCO 2006-2012 predlaga prakti~ni i finansiski izvodlivi re{enija na prioritetnite problemi.

Odr`uvawe ~ista i zdrava `ivotna sredina e odgovornost na site. Od taa pri~ina, M@SPP }e sorabotuva so site vklu~eni nositeli na odluki, posebno MF, MLS i odgovornite op{tini, so cel uspe{na implementacija na planot. Osnovnoto jadro na aktivnosti za sproveduvawe na NPUCO 2006-2012 }e pridonesat kon podobruvawe na standardite za upravuvawe so otpadot od doma}instvata vo Makedonija; osnovna cel e re{avawe na problemite so ekolo{ki nesoodvetnoto odlagawe na otpadot na op{tinskite i ostanatite "divi" deponii, koi koi treba itno da se zatvorat, ili tehni~ki da se nadgradat do standardite utvrdeni so zakon. So cel da se realizira gorenavedenoto vo predstojnite godini, od golema va`nost e da se sozdadat uslovi za sproveduvawe na neodamna usvoeniot nov Zakon za otpad. Vo taa nasoka, vo M@SPP vo 2006 godina }e se osnova posebno Oddelenie za Upravuvawe so cvrst otpad. Ova Oddelenie }e ja koordinira i stimulira izrabotkata na nacionalnite programi, op{tinski (i regionalni) Planovi za upravuvawe so cvrst otpad i aktivnostite za implementacija na NPUCO 2006-2012 So cel da se realiziraat planiranite podobruvawa }e bide neophodno vr{ewe na redovni i za~esteni inspekciski kontroli so cel da se utvrdi sproveduvaweto na Zakonot i planskite re{enija, kako i sankcioniraat neregularnostite. Za po~etok, finanskite instrumenti (pr. Nadomestok za deponirawe) se smetaat za merka {to }e pottikne veri`ni promeni vo site sferi na upravuvaweto so otpadot, a nivnata primena e nedelivo vrzana so inspektirawe na ilegalnoto deponirawe. Za taa cel, M@SPP ima namera zna~itelno da go zgolemi kapacitetot i mo`nostite na Inspektoratot, kako na nacionalno, taka i na lokalno-regionalno nivo. Vo tekot na implementacijata na NPUCO 2006-2012 }e se definira tehni~ki i institucionalen koncept za upravuvawe so industriskiot i medicinskiot opasen otpad, kako i vospostavuvawe na nacionalni sistemi za postapuvawe so ovoj vid na otpad. Za site planirani aktivnosti i podobruvawa }e bidat potrebni zna~itelni investicii. Vkupnite investicioni tro{oci za izgradba na kapaciteti za upravuvawe so komunalen i opasen otpad vo periodot 2006-2012 se proceneti na 43 milioni € i dopolnitelni 67 milioni € do 2020 godina. Kako i vo bilo koja druga zemja, i vo Makedonija zagaduva~ite - pr. doma}instvata, industriite i ostanatite - }e treba da obezbedat sredstva za pokrivawe na tekovnite tro{oci, koi za periodot 2006-2012 se proceneti do 48 milioni €. Vo sekoj slu~aj, ova ne


-4-

treba da se smeta za seriozna pre~ka, bidej}i spored analizite potrebnite sredstva moè da se obezbedat i so tekovnite nadomestoci {to se naplatuvaat od korisnicite na uslugite. Kon ovie kapitalni i tekovni tro{oci se pridruùvaat i onie za zatvoraweto na deponiite koi ne gi ispolnuvaat soodvetnite standardi i industriskite "àri{ta" za {to }e bide potrebna investicija od okolu 45 milioni € za periodot 2006-2012 i dopolnitelni 62 milioni € do 2020 godina. Finansiraweto na ovie aktivnosti treba da se obezbedi preku intenzivna donatorska koordinacija i sorabotka, poddràna so lokalno ko-finansirawe. Ministerstvoto se nadeva deka so implementacijata na NPUCO 2006-2012 }e otpo~nat merkite za podobruvawe na sostojbite vo upravuvaweto so cvrstiot otpad vo Makedonija , i gi pottiknuva site povratni informacii i komentari koi se odnesuvaat na uspe{nata i prakti~na implementacija. So po~it, g-din d-r Zoran [apuri} Minister za ìvotna sredina i prostorno planirawe


-5-

IZVR[NO REZIME

Po zdobivaweto so nezavisnost Makedonija se soo~i so stagnacija na ekonomskiot razvoj pri {to upravuvaweto so cvrstiot otpad isto taka ne napreduva{e. Poradi nedostig na investicioni sredstva nema{e zna~itelni vloùvawa vo za{titata na ìvotnata sredina; op{tinite isto taka ne raspolagaa so buxet da finansiraat vo sistemite za sobirawe i deponirawe na otpadot. Kako rezultat na prethodnoto, se sozdadoa brojni nekontrolirani deponii, op{tinski, no i " divi", od strana na gra|anite. Vo 1996 se usvoi prviot Zakon za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina vo Makedonija, dodeka Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe (M@SPP) se osnova vo 1998. So pomo{ na sredstva od EU, implemetirani od strana na EAR, M@SPP se zalaga{e za podobruvawe na sostojbite vo ìvotnata sredina. Vo ramkite na KARDS programata za 2001 godina se izdvoija sredstva za izrabotka na finansiski odr`livi sistemi za upravuvawe so cvrstiot otpad, vo soglasnost so standardite za za{tita na ìvotnata sredina. Nacionalniot plan }e treba da ovozmoì na M@SPP da otpo~ne so implementacija na postapni podobruvawa na postojniot (problemati~en) sistem za upravuvawe so otpadot vo Makedonija. Promenite {to }e usledat }e se izvr{uvaat vo smisla na nadgradba na administrativnite kapaciteti, tehni~kata infrastruktura i podigawe na javnata svest. Pokraj va`nosta da se rehabilitiraat tekovnite finansiski deficiti, kako i da se obezbedi permanentna razmena vo delot na sorabotkata na nositelite na odluki, podednakvo zna~ajno }e bide da se educiraat gra|anite za nivnite obvrski {to proizleguvaat od zakonskite normi, kako i da se prosleduvaat informaciite do niv na interaktiven na~in. Kampawite za podigawe na svesta kon jasno opredeleni celni grupi }e pridonesat kon podobruvawe na upravuvaweto so otpadot, ostvaruvaj}i razbirawe za klu~nite problemi pome|u site u~esnici vo procesot {to }e se inicira. Primarniot fokus na NPUCO 2006-2012 e da se osnova odr`livo funkcionirawe na bazi~nata infrastruitura za upravuvawe so komunalniot otpad: • Organizacioni strukturi

− Osnovawe na Oddelenie za UO vo M@SPP − Zgolemena efikasnost na inspekcijata i kapacitetite za sproveduvawe − Efektivna sorabotka pome|u ministerstvata − Zajaknuvawe na kapacitetite na op{tinite / komunalnite pretprijatija

• Tehni~ka infrastruktura − Osnovawe na novi sanitarni deponii − Zatvarawe na nesoodvetnite deponii (fazno) − Pro{iruvawe na organiziranito sobirawe na otpad (100%) i podobruvawe

na transportnite sistemi • Finansiski strukturi

− Celosna primena na principot "Zagaduva~ot pla}a" − Ko-finansirawe na sistemite za upravuvawe so komunalniot otpad

(voveduvawe na taksi za deponirawe i drugi kazneni merki vo soglasnost so zakon)


-6-

− Voveduvawe na principot "Odgovornost na proizvoditelot" za postapuvawe so otpad od pakuvawe (i specifi~en opasen otpad)

− Ko-finansirawe na sistem za postapuvawe so opsen otpad i zatvarawe na industriski àri{ta (taksi na hemiski / produkti na baza na mineralni masla)

• Pravna ramka − Nacionalno nivo, zaokruùvawe na pravnata ramka za UO − Lokalno nivo, izmena i dopolna na op{tinskite akti za UO

Vo periodot pome|u 2006 - 2012 isto taka zna~ewe treba da se dade na slednoto:

• Komunalen otpad

− Promovirawe na namaluvawe na sozdavawe na otpad i merki za reciklaà; o Op{tinski pilot proekti (selektivno sobirawe - reciklaà,

kompostirawe) o Podigawe na javna svest o Voveduvawe na "Odgovornost na proizvoditelot" za postapuvawe so

otpad od pakuvawe o Sozdavawe na pogodni uslovi za vklu~uvawe na privatniot sektor

• Drugi vidovi na otpad

− Osnovawe na nacionalni sistemi za: o Industriski opasen otpad o Medicinski opasen otpad

Kako osnova za izdvojuvawe na prioritetite na NPUCO bea zemeni rezultatite od analizite na postojnata sostojba i problemi, koi se navedeni podolu vo tabelata. Tabela 1. Problemski podra~ja vo Upravuvaweto so cvrstiot otpad vo Makedonija

Area Problemi

Politika i legislativa

• Nekompletno zakonodavstvo • Nepostoewe na monitoring i sproveduvawe

Institucionalna i organizaciona

postavenost

• Nedovolno jasno opredeleni ulogi na nositelite na

odlukite • Nepostoewe na Oddelenie za UO pri M@SPP • Nesoodvetna raspredelba na obvrski i komunikacija

pome|u nacionalno i lokalno nivo • Neadekvatni preduslovi za vklu~enost na privatniot

sektor • Nepostoewe na ekonomski / finansiski instrumenti i

neadektvatna poddr{ka za nivna implementacija Tehni~ka / organizaciona

postavenost

• Nedovolna pokrienost so organizirana usluga za

sobirawe na otpadot • Niski standardi za sobirawe i deponirawe na otpadot • Nepostoewe na selektivno sobirawe na opasen otpad • Nedovolno selektirawe na medicinski otpad i

nesoodvetni standardi za negov tretman • Nepostoewe na selektivno sobirawe na specijalni


-7-

vidovi na otpad • Nerazvien pazar za reciklabilni materijali, niski

standardi za ìvotna sredina pri tretman / reciklaà Ekonomski/finansiski problemi • Nizok stepen na plalata na nadomestoci i nesoodvetno

pokrivawe na tekovni tro{oci • Nesoodvetni investicioni kapaciteti za izgradba na

logistika / sistemi za deponirawe • Nepostoewe na soodvetni instrumenti da stimuliraat /

predizvikaat promeni Kapaciteti na ~ove~ki resursi • Nedovolni kapaciteti na nositeli na nacionalno nivo

• Nesoodveten monitoring / kapaciteti za sproveduvawe • Nepostoewe na monitoring vo ramki na generatori na

otpad Svest na nositelite i javnosta • Nesoodvetna komunikacija pome|u nositelite na site

nivoa • Nepostoewe na strategija za komunikacija so javnosta

Nakuso, postojnata sostojba vo upravuvaweto so cvrstiot otpad vo Makedonija moè da se karakterizira kako substandardna, neefikasna i popre~uvana od seriozni organizacionai i tehni~ki disfunkcionalnosti, so mnogu negativni efekti vrz ìvotnata sredina i ~ovekovoto zdravje. So namera da se trgne vo vistinska nasoka, vo ramkite na NPUCO se postavija strate{ki celi (bazirani vrz identificiranite problemi) postaveni spored slednata struktura: • Rasvoj na politika i zakonodavstvo vo UP • Organizacioni / institucionalni promeni • Izgradba na ~ove~ki resursi i kapaciteti • Postrojki za deponirawe na otpadi • Selektirawe, skladirawe, sobirawe i transportni sistemi • Finansirawe i instrumenti za pokrivawe na tro{oci • Podigawe na svest na nisoteli i komunikacija • Raspolo`livost na podatoci i proceduri za izvestuvawe • Izbegnuvawe na sozdavawe na otpad • Vra}awe na otpad vo proizvodnite ciklusi i sistemi za reciklaà • Postrojki za prerabotka na otpadot Strate{kite celi ponatamu bea preto~eni vo kratkoro~ni akcii i merki za periodot 2006 - 2012, koi detalno se specificirani vo Poglavje 5. So cel da se sogledaat prakti~nite implikacii od kratkoro~nite akcii i merki, bea izraboteni nekolku specijalni studii, procenuvaj}i ja odr`livosta na predloènite merki i mo`nostite. Rezultatite od realiziranite studii se prezentirani vo Aneksite 1-9, priloèni pokraj NPUCO. Vo glavni crti, ishodot na studiite moè da se svede na slednoto: Otpadi razli~ni od komunalen otpad Industriski opasen otpad Industriskiot opasen otpad {to glavno nastanuva vo pova`nite industriski granki (rudarstvo, termo - energetski procesi i prerabotuva~ka industrija) ne podleì na soodvetni standardi nitu postapuvaweto se vr{i vo soglasnost so merkite za za{tita na `vtata sredina. Imeno, ne postoi selektirawe, klasifikacija, pakuvawe / registrirawe, skladirawe, taka {to od deponiraweto na opasniot otpad kontinuirano se sozdavaat àri{ta. Isto taka


-8-

pri problemati~nata privatizacija na zagaduva~kite industrii ne se posvetilo soodvetno vnimanie na istoriskoto zagaduvawe i obvrskite za negovo nadminuvawe. So cel zabrzano da se razre{uvaat ovie problemi akumulirani od minatoto na prifatliv na~in, se predlagaat naredni proekti za vospostavuvawe na nacionalni sistemi za postapuvawe so opasniot otpad, vklu~uvaj}i sovremen tretman i deponirawe na ovoj vid na otpad.. Opasen medicinski otpad Selektiraweto na opasniot / infektiven medicinski otpad se vr{i vo nekolku bolnici vo Skopje i Kumanovo, taka {to ovoj otpad se insenerira na lokacijata na deponijata "Drisla" Preostanatiot generiran otpad (70%) ne se tretira na soodveten na~in, taka {to izme{an prete`no so komunalniot se isfrla na op{tinskite deponii na nekontroliran na~in. Vo ramki na studijata e formuliran opfatot na nareden proekt {to detalno }e se bavi so ova pra{awe so cel da se re{avaat ovie rizi~ni situacii. Namaluvawe na sozdavawe na otpad, reciklaà i finaniski / ekonomski instrumenti Bea napraveni kost - benefit analizi za najzna~ajnite reciklabilni materijali, koipokaàa deka reciklaàta ne moè da dade pozitivni rezultati vo tekovnite pazarni uslovi vo Makedonija. Osobeno {to tekovnite tro{oci za deponirawe se daleku poniski od visinata na sredstvata {to treba da se vloàt za osnovawe na sistemi za reciklaà. Tie dopolnitelni tro{oci podrazbiraat finansirawe vo organiziraweto na selektivno sobirawe, postrojki za tretman, {to pak ne e opravdano zaradi relativno malite koli~estva na generiran otpad so mo`nost ponatamu da se reciklira. Bea analizirani i soodvetni finansiski ekonomski instrumenti {to bi moèle da odigraat uloga vo zgolemuvaweto na obemot za reciklaà, no nivno voveduvewe vo bliska idnina se pokaà kako neopravdano. Vo prilog na prethodnoto tvrdewe odi i faktot {to postojnata institucionalna / administrativna postavenost ne e na soodvetno nivo da moè da gi poddrì ovie relativno kompleksni sistemi. Od seto iskaàno, se nametna predlogot da se vovede celosno principot "Odgovornost na proizvoditelot" so cel da se otstapi ovaa dejnost na proizvoditelite / uvoznicite / distributerite i trgovcite, {to }e ja prevzemat i obvrskata da ja finansiraat reciklaàta na nivnite proizvodi, namesto da se optovaruvaat gra|anite; ovoj princip {iroko se primenuiva vo drugi zemji i e vo soglasnost so evropskite direktivi. Regionalizacija na op{tinskite sistemi za UO Bea napraveni presmetki za idniot kapacitet za deponirawe vo Makedonija, istite bea sporedeni so regionalni proekti realizirani do sega, a istovremeno se sogledaa i tekovnite politiki za regionalizacija na UO. Vrz osnova na gorenavedenoto, se izraboti indikativna regionalna mreà za pokrienost so postrojki za postapuvawe so komunalniot otpad. Sepak, se smeta deka op{tinite seu{te ne se podgotveni da go prifatat regionalniot koncept, a osobeno negovite finansiski posledici. Isto taka, trgnuvaj}i od faktot deka tekovnoto deponirawe na otpadot ne pri~inuva zna~itelni tro{oci, najverojatno op{tinite }e se kolebaat da prevzemat ~ekori kon podobruvawe na tekovnite niski standardi preku u~estvo vo finansiraweto na izgradbata i rabotata na idnite regionalni sistemi, dokolku ne se pristapi kon porigorozni merki na


-9-

pritisok ili kazni. Od ovie pri~ini se ~ini deka ovie promeni, pred se vo sferata na razmisluvaweto, a potoa i na dejstvuvaweto, }e treba da nastanat postapno, a da bidat naso~eni od itnoto zatvarawe na visoko rizi~nite op{tinski deponii, kako i po pat na primena na taksi za deponirawe na nesoodvetnite deponii {to }e prodolàt da funkcioniraat vo tranzicioniot period. Ovie merki treba da bidat pridruèni od zasileni aktivnosti za monitoring i inspekcija, so cel istite da dadat rezultati i da rabotat vo korist na regionalnite solucii. Zatvarawe / rekultivacija na nesoodvetni deponii Bea napraveni analizi na site (55) operativni op{tinski deponii. Vrz osnova na pove}e kriteriumi {to tretiraa potencijalna opasnost od zagaduvawe na ìvotnata sredina od strana na nesoodvetniot na~in na deponirawe, bez vospostaveni tri klasi: nizok, sreden i visok rizik. Bea razraboteni metodi za rekultivacija so izvr{ena procenka na tro{oci. Vkupnite tro{oci se proceneti na € 29 milioni. So cel (delumno) da se finansira nivnoto zatvarawe i rekultivacija, se predlaga voveduvawe na taksa za deponirawe, spomnato kako merka i vo delot na regionalizacijata. Pokrivawe na tro{oci, Finansisko / ekonomski isntrumenti Se napravi presek vrz argumentite "za" i "protiv" koristewe na brojni finansiski ekonomski instrumenti, so cel ostvaruvawe na prihodi nameneti za investirawe vo ìvotnata sredina. Se izdvoija specifi~ni preporaki za prioritetna primena na slednite ekonomski / finansiski isntrumenti: • Taksa za deponirawe za nesoodvetnite deponii • Taksi na specifi~ni hemiski i toksi~ni proizvodi / stoki • Voveduvawe na "Odgovornost na proizvoditelot" (pilot proekt za reciklaà

na otpadni gumi) Anketa za "vlojata i sposobnosta za pla}awe" opfa}aj}i 300 doma}instva be{e izvedena vo proektniot region, koja {to pokaà deka namesto da se poka~uvaat nadomestocite za sobirawe na otpad (koi vo momentot se relativno visoki osobeno vo gradskite sredini, vo sporedba so kvalitetot na izvr{enata usluga) istite }e moàt da pridonesat kon pokrivawe na rabotnite tro{oci na soobrazeni so EU sistemi za UO, samo dokolku stepenot na naplatata se zgolemi. Tekovnite ceni za upravuvawe so otpadot se sekako odraz na nedovolnata efikasnost na postojnite komunalni slu`bi. Odgovornost za zagadeni industriski to~ki ("àri{ta") Bea identificirani 16 zagadeni industriski podra~ja i bez oddeleni tri klasi na rizik, vrz osnova na prethodno vospostaveni kriteriumi od aspekt na vlijanija vrz ìvotnata sredina: nizok, sreden i visok rizik. Bea razraboteni metodi za zatvarawe i rekultivacija za sekoj oddelen slu~aj, za sekoj metod bea utvrdeni edine~nite ceni, vrz osnova na {to se izvr{i procenka na tro{ocite. Vkupnite tro{oci bez proceneti na okolu € 70 milioni. So cel detalno da se ispitaat ekolo{kite rizici i realniot obem na zagaduvawe, kako i vlijanijata vrz ìvotnata sredina, se formulira{e nareden proekt. So ovoj proekt }e se izvr{i detalna specifikacija na remedijacionite merki i soodvetnite tro{oci. Se smeta deka re{enie za ovoj golem ekolo{ki problem }e bidat spogodbi za finansirawe {to bi se ostvarile preku koordinacija so donatori, ili na bilateralno nivo.


-10-

NPUCO i EIONET baza na podatoci Sodrìnata, institucionalnata postavenost i na~inot na pribirawe na podatoci, kako i tro{ocite za vospostavuvawe na sistemot na bazata na podatoci bez razraboteni, so cel da se ovozmoì kontinuiran monitoring vrz implementacijata na Nacionalniot plan. Soglasno so obvrskite koi proizleguvaat od direktivite ~ija {to implementacija e dolgoro~na cel, izvestuvaweto kon EU i EIONET }e moè soodvetno da se realizira, otkako bazata na podatoci }e stane funkcionalna. Podigawe na svest i u~estvo na javnosta Se definiraa potrebnite institucionalni kapaciteti, kako i opfatot na idnata nacionalna programa za podigawe na svesta i u~estvo na javnosta. Tro{ocite za realizacija na kampawi osmisleni vo nasoka na poddr{ka na implementacijata na Nacionalniot plan vo periodot 2006-2012 se proceneti na € 600,000 i za periodot 2012-2020 na okolu € 900,000. Tro{oci i finansirawe Tro{ocite za osnovawe na bazi~na tehni~ka infrastruktura za sobirawe, transport i deponirawe na otpadot (vo soglasnost so Evropskite standardi) se specificirani na sledniot na~in. Tabela 2 Tro{oci za sobirawe, transport i deponirawe na otpadot

2006-2012 2012-2020 Potreben kapacitet

(toni godi{no) 200,000

Potreben

kapacitet (toni

godi{no) 300,000 Postrojki Tro{oci /

ton-godi{no

(€)

Tro{oci

(€ mill.) Tro{oci

(€ mill.)

Sanitarni deponii

Investicioni tro{oci 110 22 33 Neto rabotni tro{oci 5 6 9 Transportna oprema

Investicioni tro{oci 80 16 24 Neto rabotni tro{oci 35 42 63 Vkupni investicioni tro{oci 38 57 Vkupni rabotni tro{oci 48 72

So cel tie tro{oci da bidat finansirani na odr`liv na~in, na raspolagawe se slednite opcii, koi ponatamu treba da se prosledat od strana na nadle`nite ministerstva i / ili op{tini: • Principot ‘Zagaduva~ot pla}a’ (proceneti prihodi od € 17-20 milioni

godi{no) • Centralen buxet, kapitalni rezervi (ograni~ena raspolo`livost) • Zaemi od Internacionalni Finansiski Institucii (50-80% od vkupnite

investicii) • Bi-lateralni donacii / grantovi • Ekolo{ki danoci / taksi (taksi za deponirawe, proceneti na € 2-3 milioni

godi{no)


-11-

• U~estvo na privatniot sektor - investicii (ograni~ena raspolo`livost) • ISPA/IPA EU fondovi (na raspologawe od momentot na kandidatski status na

Makedonija) Kratkoro~ni implementacioni proekti Slednite kratkoro~ni proekti se planirani za implementacija. Tabela 3 Planirani kratkoro~ni proekti za implementacija

Br. Naredni proekti Nositeli

A 1.1 Osnovawe na Oddelenie za UP, obuka i opremuvawe M@SPP

Opfat: Politika / regulative, Dozvoli za postrojki i uslugi za UO; tenderirawe i sklu~uvawe na

dogovori; Tehni~ko vodstvo; Poddr{ka na monitoringot / inspekcijata i sproveduvaweto. A.1.2 Implementacija na taksa za deponirawe M@SPP, MF

Opfat: Regulativa i tehni~ki standardi za (vremeno) deponirawe; upravuvawe so generiranite

sredstva, kriteriumi i uslovi za finansirawe / ko-finansirawe A 1.3 Implementacija na merki za pokrivawe na tro{oci M@SOO, MF, op{tini

Opfat: Pilot aktivnosti za opredeluvawe na optimalni metodi na fakturirawe i naplata;

standardizirano smetkovodstvo; nezavisni slu`bi za otpad, vo odnos na drugi komunalni

slu`bi. A.1.4 “Procenka na potrebite” za monitoring / inspekcija

i sproveduvawe, vklu~itelno pilot proekti M@SPP

Opfat: potrebni resursi, prioriteti za inspekcija i sproveduvawe; sistemi i postapki;

usoglasuvawe i koordinacija pome|u nacionalno i lokalno nivo. A 1.5 Fizibiliti studii za opasen industriski i

medicinski otpad M@SPP, MZ, Industrija

Opfat: Tehni~ki koncept, institucionalna i finansiska postavenost, regulative i tehni~ki

standardi, tenderska dokumentacija. A 1.8 Zatvarawe / rekultivacija na industriski àri{ta M@SPP

Opfat: Procenka na ekolo{ki rizik; glavni proekti, predmer i presmetka; tenderska

dokumentacija; monitoring po zatvarawe; koordinacija so donatori. A 1.6 Fizibiliti studii za regionalno upravuvawe so

komunalen otpad M@SPP, op{tini

Opfat: Tehni~ki koncept, institucionalna i finansiska postavenost, regulative i tehni~ki

standardi, tenderska dokumentacija; koordinacija so donatori. A 1.7 Zatvarawe / rekultivacija na nesoodvetni deponii M@SPP, op{tini Opfat: Procenka na ekolo{ki rizik; glavni proekti, predmer i presmetka; tenderska

dokumentacija; monitoring po zatvarawe; koordinacija so donatori. A 1.9 Pilot “{ema Odgovornost na proizvoditelot” za

otpadni gumi

M@SPP, uvoznici,

distributeri Opfat: Celi za reciklaà na otpadni gumi; regulativa; {emi “odgovornost na proizvoditelot” – institucionalna postavenost i opcii za finansirawe (danoci, taksi na uvoz i sl.); monitoring. A 1.10 Pilot proekti na selektivno sobirawe na hartija Op{tini

Opfat: Organizirawe na selektivno sobirawe na hartija (vo gradovi nad 50 000 ìteli);

finansirawena logistika; merki za podigawe na svest; pokrivawe na tro{ocite.


-12-

1 VOVED

Vladata na Republika Makedonija ima aspiracija da í se pridruì na EU vo bliska idnina. Spored obvrskite za ~lenstvo vo EU, Makedonija treba da gi prilagodi svoite nacionalni zakoni, pravila i proceduri kon acquis communautaire. Tuka e vklu~ena i zakonskata regulativa za ìvotna sredina na EZ i, vo slu~ajot so upravuvaweto so cvrstiot otpad, transponirawe na zakonskata regulativa i direktivi za otpad na EZ. Nacionalniot Plan za upravuvawe so cvrst otpad (NPUCO) na Makedonija e prviot ~ekor za implementacija na Zakonot za upravuvawe so otpad ("Slu`ben Vesnik na RM" br. 68/04, 71/04), Nacionalniot Ekolo{ki Akcionen Plan (1996) i "Upravuvawe so otpadni vodi, kvalitet na vodi i upravuvawe so cvrst otpad vo Republika Makedonija" (1997-1999), kako i Nacionalniot Ekolo{ki Akcionen Plan II (2004-2005). Krajnata cel e obezbeduvawe na politi~ka i ramka za donesuvawe odluki za soodvetna implementacija na adekvatno upravuvawe so otpad vo soglasnost so zakonite na EZ. Posebnite studii se integralni sostavni delovi na NPUCO, podgotveni so cel da gi potvrdat prioritetot i dolgoro~nite predlozi za slednive strate{ki oblasti: • Otpadi razli~ni od komunalen otpad i industriski opasen otpad, koi }e

iniciraat od strana na M@SPP {irok opseg na idni aktivnosti {to imaat za cel vospostavuvawe na nacionalen sistem za upravuvawe so opasen otpad;

• Namaluvawe na sozdavawe na otpad, reciklirawe i finansiski / ekonomski instrumenti, kade se predlagaat pilot proekti za selektivno sobirawe na hartija i vospostavuvawe na {emi za usoglasenost 'Odgovornost na proizvoditelot" za otpadni gumi i otpad od pakuvawe;

• Regionalizacija na op{tinskite sistemi za UO, preku primena na pristap stimuliraj}i postapni promeni, koj }e otpo~ne so itno zatvorawe na visoko-rizi~nite op{tinski deponii, voveduvawe na taksi za deponirawe na nesoodvetnite deponii (koi }e se zgolemuvaat godi{no), i postrogo sproveduvawe, so cel da se vospostavuvaat regionalni sistemi za UKCO;

• Zatvarawe / rekultivacija na nesoodvetni deponii, kade se odredija tri klasi na nesoodvetni deponii spored stepenot na rizik po ìvotnata sredina; soglasno klasite se definiraa metodite za zatvorawe i procenkata na tro{oci;

• Pokrivawe na tro{oci, finansisko-ekonomski instrumenti, koi }e rezultiraat vo idni primenlivi merki za podobruvawe na pokrivaweto na tro{ocite (sistem na ednoobrazna/podednakva naplata) i voveduvawe na izvodlivi finansiski / ekonomski instrumenti (taksa za deponirawe, taksi za hemiski i proizvodi vrz baza na mineralni masla i {emi "Odgovornost na proizvoditelot" za otpadot od pakuvawe);

• Odgovornost za zagadenite industriski àri{ta, kade se poso~uvaat 16 lokacii, odredeni se prioritetite za itno zatvorawe, proceneti se tro{ocite i potrebnite zafa}awa vo zakonodavstvoto za odreduvawe na odgovornosta za ìvotnata sredina;

• NPUCO i EIONET baza na podatoci, kade se definiraa minimalnite barawa za kvalitet na podatocite, metodite za nivno validizirawe i


-13-

institucionalnata postavenost {to }e ovozmoì redoven monitoring na relevantnite aspekti vo UO, a vo isto vreme }e obezbedi osnova za izvestuvawe na EU i EIONET;

• Podignuvawe na svesta i u~estvo na javnosta, {to rezultira{e so podgotvuvawe na Strategija za Komunikacija

Prviot Nacionalen Plan za upravuvawe so otpad (2006-2012) se odnesuva na implementacijata na razli~nite barawa i celi postaveni vo Evropskite Direktivi za otpad, posebno Ramkovnata Direktiva za otpad (75/442/EEC dopolneta so 91/156/EEC), Direktivata za deponii (99/31/EC), Direktivata za opasen otpad (91/689/EEC dopolneta so 94/31/EEC), i Direktivata za pakuvawe i otpad od pakuvawe (94/62/EEC). Opsegot na NPUCO gi pokriva cvrstite otpadi definirani vo Ramkovnata Direktiva za otpad, dodeka od sekundarna va`nost za kratkoro~niot period se vklu~eni specifi~ni otpadi opfateni i razraboteni so posebni Direktivi.

1.1 Klu~ni principi

Postojat nekolku klu~ni principi koi treba da se zemat vo predvid pri implementacijata na Nacionalniot Strategiski Plan za upravuvawe so cvrst otpad. Ovie klu~ni principi se: • Odr`liv razvoj • Princip na blizina i samodovolnost • Princip na pretpazlivost • Princip "zagaduva~ot pla}a" • Hierarhija na otpadot • Najdobra izvodliva ekolo{ka opcija (NIEO) • Odgovornost na proizvoditelot Odr`liv razvoj Terminot "odr`liv razvoj" e generalno razbran kako razvoj na aktivnosti {to se sproveduvaat na na~in koj ne gi zagrozuva potrebite, sposobnosta i razvojot na idnite generacii. Odr`livoto upravuvawe so otpad zna~i poefikasno koristewe na resursite, namaluvawe na koli~inata na sozdadeniot otpad na mestoto na negovoto sozdavawe, na na~in koj }e pomogne da se postigne celta na odr`liviot razvoj. Princip na blizina i samodovolnost Principot na blizina i samodovolnost zna~i deka otpadot treba da se tretira ili odlaga kolku {to e mo`no poblisku do lokacijata kade {to e sozdaden. Zaednicite treba da sfatat deka soodvetnoto upravuvawe so otpadot koj tie go sozdavaat e pra{awe so koe samite treba da se izborat. Vladite, lokalnite vlasti i biznisot treba da go imaat predvid principot na blizina koga gi razgleduvaat pobaruvawata za, i lociraweto na kapacitetite za upravuvawe so otpad. Ovoj princip ima za cel izbegnuvawe na negativnite vlijanija vrz ìvotnata sredina koi bi moèle da nastanat od neophodniot transport na otpadot. Vo sekoj slu~aj, vlijanijata vrz ìvotnata sredina od transportiraweto na otpadot zavisat od lokalnite uslovi i priliki. Spored toa, primenata na principot }e varira vo zavisnost od tipot na otpad, obemot, a potencijalnoto vlijanie vrz ìvotnata sredina od metodot na otpadot


-14-

koj se odlaga i na~inot na transport. Mora da postoi balans me|u principot na blizina i ekonomskite aspekti. Vo odredeni slu~ai, ekonomskite aspekti podrazbiraat deka moè }e bide potreben poseben tretman, a aktivnostite za ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi ili odlagawe na otpadot moè da se odvivaat daleku od lokacijata kade {to otpadot se sozdava. Celta na principot na blizina e da se odi kolku {to e mo`no pove}e kon samo-dovolnost vo odr`livoto upravuvawe so otpadot, kako na nacionalno, taka i na lokalno nivo. Princip na pretpazlivost Konferencijata za ìvotna sredina i razvoj na ON go definira, vo Deklaracijata od Rio, principot na pretpazlivost kako "onamu kade {to zakanite moè da predizvikaat seriozna ili nepovratna {teta, nedostatok na nau~na sigurnost nema da bide iskoristena kako pri~ina za odlagawe na isplatlivite merki za spre~uvawe na degradacijata na ìvotnata sredina". Principot vklu~uva prezemawe na merki na pretpazlivost sega, so cel da se izbegne mo`nata {teta vrz ìvotnata sredina ili ~ove~koto zdravje vo idnina, duri i ako nau~nata osnova za merki na pretpazlivost moè da bide neubedliva. Princip "zagaduva~ot pla}a" Principot "zagaduva~ot pla}a" zna~i deka zagaduva~ot treba da snosi celiot tro{ok i posledicite od nivnite aktivnost. Od taa pri~ina, potencijalnite tro{oci po ìvotnata sredina i ~ovekovoto zdravje od sozdavaweto, tretmanot i odlagaweto na otpad treba da se reflektiraat vo cenata na proizvodite i naplatata za soodvetno uparavuvawe so otpadot. Hierarhija na otpadot Hierarhijata na otpadot koja e razviena kako koncept vo izminatite dve decenii, go definira preferiraniot red na prioriteti za selektirawe i odlu~uvawe vo odnos na praktikite za upravuvawe so otpad: 1. Spre~uvawe / namaluvawe na sozdavaweto na otpad - minimizirawe na

koristeweto na resursite, i namaluvawe na koli~inite i/ili opasnite karakteristiki na sozdaden otpad.

2. Povtorno koristewe - povrtorno koristewe na proizvodi ili dobra za istata ili razli~ni nameni/celi.

3. Reciklirawe - Povtorna obrabotka na otpadnite materijali koi }e se koristat kako vlezna surovina vo proizvodstvoto na istiot ili razli~en proizvod.

4. Ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi - dobivawe na vrednost od otpadot preku kompostirawe, povtorno iskoristuvawe za energija i drugi tehnologii.

5. Deponirawe - dokolku ne postoi drugo soodvetno re{enie, otpadot se odlaga so deponirawe ili sogoruvawe (insineracija) bez ili so povtorno iskoristuvawe na energijata.

Ovoj princip treba da se razgleduva zaedno so ostanatite principi, posebno vo odnos na principot "Najdobra izvodliva ekolo{ka opcija (NIEO)". Najdobra izvodliva ekolo{ka opcija (NIEO) Najdobrata izvodliva ekolo{ka opcija (NIEO) e rezultat na sistematski i konsultativen proces na odlu~uvawe koj ja naglasuva za{titata i za~uvuvaweto


-15-

na ìvotnata sredina po zemja, vozduh i voda. NIEO procesot vospostavuuva dolgoro~na i kratkoro~na opcija (ili kombinacija na opcii) za daden set na celi i okolnosti, koja e najkorisna ili najmalku {tetna po ìvotnata sredina kako celina, i so prifatliv tro{ok. Odgovornost na proizvoditelot Principot "Odgovornost na proizvoditelot" zna~i deka proizvoditelite, uvoznicite, distributerite i prodava~ite na malo na proizvodi koi sozdavaat otpad treba da prezemat kolektivna odgovornost za toj otpad, bez da o~ekuvaat zaednicata da go ponese tovarot na organiziraweto i pla}aweto za sobirawe, tretman i odlagawe na otpadot. Zna~eweto na "proizvoditel" vo ovoj kontekst e mnogu po{iroko od op{tata definicija; bidej}i i ostanatite imaat zna~itelna uloga. Vo sekoj slu~aj, proizvoditelot ja ima dominantnata uloga, bidej}i toj gi donesuva klu~nite odluki koi se odnesuvaat na dizajnot i sostavot na proizvodot, a na toj na~in vo golema merka go odreduva sopstveniot potencijal za sozdavawe na otpad i opciite za tretman ili odlagawe na istiot. Zna~i, ovoj princip implicira deka proizvoditelite na proizvodi koi generiraat/sozdavaat otpad treba da prezemat odgovornost za: • Minimizirawe na generiraweto/sozdavaweto otpad od nivnite proizvodi. • Dizajnirawe i razvivawe na proizvodi-materijali koi moè da se

recikliraat i ne sodràt materijali {to moè da pretstavuvaat nepotreben rizik ili optovaruvawe za ìvotnata sredina.

• Razvivawe na pazari za povtorna upotreba i reciklirawe na otpad generiran/sozdaden od nivnite proizvodi.

Drugi principi Zaedno so primenata na gorenavedenite principi vo razvojot i implementacijata na NPUCO 2006-2012, nositelite na odluki se isto taka obvrzani na slednovo: • Postignuvawe i odrùvawe na efektiven balans me|u ekonomskiot razvoj i

za{titata na ìvotnata sredina. • Vo ramki na ograni~uvawata {to gi imame kako mala zemja, pottiknuvawe na

otvoreni i fleksibilni pazari za uslugite za upravuvawe so otpad. • Intervenirawe na ovie pazari samo onamu kade {to e neophodno da se

obezbedi postignuvawe na definiranite strategiski celi za upravuvawe so otpad.

• Onamu kade {to e mo`no, koristewe na ekonomski instrumenti so prednost pred zakonskite instrumenti, se so cel pottiknuvawe ili ohrabruvawe na promenite vo nastojuvawata za ostvaruvawe na strategiski celi.

1.2. Opseg

Postoe~kata praksa vo Makedonija vo odnos na upravuvaweto so cvrst otpad sozdava seriozni problemi po ~ove~koto zdravje i ìvotnata sredina. Lu|eto koi donesuvaat politi~ki odluki na nacionalno i lokalno nivo se svesni za ovie problemi; me|utoa, postojaniot nedostatok na finansii go spre~uva iniciraweto na zna~itelni merki za podobruvawe na ovaa neposakuvana sostojba. Upravuvaweto so razli~nite vidovi na cvrst otpad e regulirano od set na zakoni koi se neodamna usvoeni od Vladata na Makedonija i M@SPP, me|utoa seu{te ne se celosno implementirani. Sobiraweto, skladiraweto, tretmanot i


-16-

odlagaweto na komunalen cvrst otpad (KCO) }e se organizira na lokalno nivo, ovozmoùvaj}i na toj na~in me|u-op{tinska sorabotka i iznao|awe re{enija na regionalno nivo. Upravuvaweto so opasen otpad (UOO) ostanuva kako odgovornost na nacionalnite nositeli na odluki. Lokalnite op{tinski administracii, osnovani vo 1996 godina, bea formirani po pat na teritorijalna segregacija na porane{nite regionalni administrativni centri koi funkcioniraa kako podra~ni edinici na centralnata vlast, no bea bez politi~ka funkcija ili praven legitimitet na lokalno nivo. Kako rezultat na kontinuiranata decentralizacija, vo momentov vo Makedonija postojat najmalku tri sloja na administrativna podvoenost, koi vo odredeni segmenti se preklopuvaat. Zaedni~ka karakteristika za site administrativni nivoa e nepostoeweto na regionalni strukturi me|u centralnata vlast i op{tinite. M@SPP, kako dràven organ odgovoren za planirawe, predviduvawe i kontrolirawe na upravuvaweto so otpad, e odgovorno za nadminuvawe na tekovnite nedostatoci i inicirawe na aktivnosti za sozdavawe na neophodno potrebnite preduslovi za postignuvawe na nacionalnite strategiski celi za upravuvawe so otpad. Vo politikite i aktivnostite }e bidat angaìrani site vklu~eni klu~ni u~esnici - pr. op{tinite i komunalnite pretprijatija koi obezbeduvaat uslugi, zaedno so aktivnostite za podignuvawe na svesta na javnosta voop{to i podignuvawe na svesta na nositelite na odluki, zajaknuvawe na ~ove~kite resursi i kapaciteti, kako i obezbeduvawe na finansiski resursi. So cel implementacija na odr`liviot nacionalen plan za upravuvawe so otpad i postignuvawe na usoglasenost so politikite i zakonskata regulativa na EU, a vo otsustvo na formalna nacionalna Strategija za UO, nekolku strategiski celi se postaveni vo sega{niot NPUCO bazirani vrz osnovnite uslovi i identifikuvanite kriti~ni to~ki/problemi.

1.3 Politi~ka i zakonodavna ramka

1.3.1 Evropska

Politikata za upravuvawe so otpad na EU e generalno postavena vo Pettata Akciona Programa za ìvotna sredina (1992-1999), "Kon odr`livosta", (COM (92) 93), vo Strategijata na Zaednicata za upravuvawe so otpad1 i [estata Akciona Programa za ìvotna sredina (2001-2010), "@ivotnata sredina 2010: Na{ata idnina, na{ izbor", (COM (2001). Principite na politikata i strategijata za upravuvawe so otpad na EU se implementirani primarno (no ne i eksluzivno/edinstveno) od direktivite, regulativite i odlukite na EZ koi sozdavaat obligacioni zakonski obvrski za zemjite ~lenki. Politikata za upravuvawe so otpad na EU kako {to e pretstavena vo Strategijata na Zaednicata za upravuvawe so otpad1 e sodràna vo Ramkovnata Direktiva za otpad (75/442/EEC) i propratnata Direktiva za opasen otpad (91/689/EEC), kako i vo Propisot za otpremuvawe na otpad (259/93).

1 Prvobitno objavena kako Komunikacija na Zaednicata do Sovetot SEC (89) 934 Finalna


-17-

Ovaa ramka e nadopolneta so ostanatite direktivi za specifi~nite vidovi na otpad. Zemjite ~lenki na EU, i zemjite pristapni~ki na Evropskata Unija, se obvrzani da gi transponiraat ovie direktivi vo nacionalnite zakoni i da gi implementiraat pobaruvawata na zakonskata regulativa na EU vo celost.

1.3.2 Nacionalna

Vo izminatite dve godini Makedonija se nao|a vo period na intenziven razvoj na zakonskata regulativa za upravuvawe so cvrst otpad. Podgotvuvaweto na predlog Zakon za za upravuvawe so otpad ("Slu`ben Vesnik na RM" br. 68/04, 71/04) pridonese kon tekovniot proces na aproksimacija, obezbeduvaj}i i na zemjata sovremen i seopfaten Zakon baziran na Direktivite za otpad i opasen otpad na EU. Zakonot za upravuvawe so otpad gi dava op{tite pravila koi se odnesuvaat na slednive pra{awa: Strategija, formulirawe na Planovi i Programa; proceduri za postapuvawe so otpad; postapuvawe so opasen otpad; deponii; sogoruvawe (inseneracija) i ko-inseneracija na otpad; uvoz, izvoz i tranzit na otpad preku teritorijata na Republika Makedonija; monitoring i upravuvawe so podatoci; informativen sistem; finansirawe; nadzor i kompetentni organi; kazneni odredbi; preodni i zavr{ni odredbi. Zakonot za upravuvawe so otpad e povrzan i so ostanatite zakoni. Ova osobeno se odnesuva na Zakonot za ìvotna sredina, koj gi vklu~uva osnovnite pra{awa, kako {to e izdavaweto na dozvoli i EIA proceduri. Zakonot za upravuvawe so otpad isto taka se zasnova i na definiciite i principite vklu~eni vo (Predlog) Zakonot za ìvotna sredina. M@SPP ima namera celosno zakonski da gi transponira site Direktivi na EU do 2008 godina. Vo momentov, podgotveni se slednive predlog podzakonski akti: (1) Upravuvawe so opasen otpad, (2) Identifikacija, transport i izvestuvawe za UO, (3) Otpadni masla i (4) Podzakon za PHB and PHT. Osven finalizacijata i usvojuvaweto na gorenavedenite propisi, naporite na pravniot sektor na M@SPP }e se fokusiraat na implementacionite propisi za deponii za otpad i otpad od pakuvawe. So toa }e se obezbedat tehni~ki standardi i uslovi za izdavawe licenci/dozvoli, so cel podobruvawe na op{tinskite aktivnosti za UO, zatvorawe na nesoodvetnite deponii / "divi" deponii i namaluvawe na koli~inite na otpad koi se nosat na deponiite. Odredeni pra{awa povrzani so upravuvaweto so otpad se opfateni i so razni odredbi vo ostanatite zakoni. Imeno, Zakonot za Organizacija na Organite na dràvnata administracija, Zakonot za lokalna samouprava, Zakonot za javni pretprijatija, Zakonot za prostorno i urbanisti~ko planirawe, Zakonot za investicioni gradbi, Zakonot za koncesii, Zakonot za javni nabavki, site reguliraat odredeni pra{awa koi se va`ni za sektorot upravuvawe so otpad vo Republika Makedonija, dodeluvaj}i razli~ni nadle`nosti za implementacija na oddelnite aspekti na UO. Ona {to e va`no da se naglasi e deka ne site od gorenavedenite zakoni imaat postignato celosna usoglasenost so zakonskata regulativa na EU, i istite }e bidat predmet na ponatamo{no razgleduvawe i izmeni od strana na regulatorot.


-18-

2 SOSTOJBI SO UPRAVUVAWE SO CVRSTIOT OTPAD VO MAKEDONIJA

2.1 Glavni nositeli na odluki

Ministerstvo za ìvotna sredina i prostorno planirawe Upravuvaweto so otpad e opfateno vo slednive sektori: • Sektor za Regulativa i Standardizacija - izdavawe dozvoli, zakonska

regulativa (standardi i reìmi), upravuvawe so ~ove~ki resursi; • Sektor za Evropska Integracija - me|unarodna sorabotka vo obezbeduvawe na

tehni~ka pomo{; • MEIC - monitoring, upravuvawe so podatoci; • Slu`ba za ìvotna sredina - izdavawe dozvoli, sproveduvawe, gradewe na

kapaciteti, laboratorija; • Inspektorat za ìvotna sredina - sproveduvawe/inspekcija; • Nacionalna kancelarija za POPs - postepeno isfrlawe od upotreba na

opremata koja sodrì PHB i PHT; • KKJ - komunikacija so javnosta i aktivnosti za podignuvawe na javnata svest. Vo odnos na gorenavedenata struktura i odgovornosti, moè da se zaklu~i slednoto: • Za razvoj na podzakonski akti i drugi implementacioni pravila potreben e

me|unaroden pridones (input), od pri~ina {to lokalnoto iskustvo e nedovolno za razvoj na relevantni standardi i instrumenti za transponirawe na zakonskata regulativa za otpad na EU;

• Vo M@SPP ne postoi posebno oddelenie za upravuvawe so cvrst otpad, nitu pak odgovorni lica za UCO vo ostanatite sektori;

• Laboratorijata na M@SPP ne e opremena i akreditirana da vr{i analizi na karakteristikite/konstituentite na otpadite, {to gi ograni~uva monitoringot i inspekciskite aktivnosti potrebni za soodvetno upravuvawe so opasniot otpad na nacionalno nivo;

• Op{tinite ne obezbeduvaat strukturirani informacii za otpadot za MEIC; kako rezultat na toa, ne postoi izvestuvawe do EIONET;

• Inspektoratot za ìvotna sredina nema soodvetni resursi; kako ~ove~ki, taka i finansiski.

Ministerstvo za zdravstvo • Spored Zakonot za upravuvawe so otpad, Ministerot za ìvotna sredina i

prostorno planirawe i Ministerot za zdravstvo zaedni~ki gi reguliraat pravilata za rakuvawe so MeO, kako selektiraweto, pakuvawe/obeleùvawe, alternativen pred-tretman, transport i finalno depon-irawe/inceneracija/sogoruvawe na medicinskiot otpad;

• Vo odnos na inspekcijata na pra{awata povrzani so upravuvawe so medicin-skiot otpad, ne se jasno podeleni odgovornostite pome|u Sanitarniot i In-spektoratot za ìvotna sredina;

• MZ e odgovorno i za pravilnicite za upravuvawe so otrovi. Ministerstvo za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo • MZ[V e odgovorno za veterinarna zdravstvena za{tita (pr. tretman na

ìvotinskiot otpad), i za{tita na rastenijata (pr. kontrola na uvozot i upotrebata na pesticidi);


-19-

• Dràvniot Zemjodelski Inspektorat e odgovoren za standardite koi se primenuvaat vo zemjodelskiot sektor; vo sekoj slu~aj, toj e (indirektno) odgovoren za inspekcira na rakuvaweto i deponiraweto na ìvotinskiot otpad.

Ministerstvo za transport i vrski • Spored Zakonot za upravuvawe so otpad, MTV, vo sorabotka so M@SPP, gi

odreduva poblisku minimalnite tehni~ki pobaruvawa za licencirawe na so-bira~i/transporteri na KCO i OO;

• Dràvniot Komunalen Inspektorat ostanuva odgovoren za monitoring i in-spekcija na Javnite Komunalni Pretprijatija (vo soglasnost so Zakonot za Ko-munalni dejnosti). Inspekcijata na op{tinskite deponii e prefrlena na Inspektoratot za ìvotna sredina;

• Izdavaweto na grade`ni dozvoli za site novi infrastrukturi, vklu~uvaj}i gi i logistikata/infrastrukturite za UO, e odgovornost na MTV;

• Upravuvaweto so graè`niot otpad i grade`niot {ut (otpad od ru{ewe) }e go reguliraat zaedni~ki M@SPP i MTV.

Ministerstvo za finansii • Carina, kako oddelenie na MF, e odgovorna za monitoring na uvezenite

opasni dobra; • MF e odgovorno za alokacija/dodeluvawe na godi{ni buxeti za

Ministerstvata, vklu~uvaj}i go i M@SPP; • MF vr{i monitoring na tro{eweto na buxetot za Programata za ìvotna

sredina (porane{niot Fond za ìvotna sredina); • MF obezbeduva kofinansirawe za proekti so me|unarodna finansiska

poddr{ka (grantovi, zaemi, itn.); • MF e odgovorno za alokacija/dodeluvawe na buxeti za op{tinite; • MF e odgovorno za finalno odobruvawe na nivoto za nadomestocite za otpad,

predloèni od strana na op{tinite; • Nazna~uvaweto na novi vraboteni vo dràvnite institucii (M@SPP i

ostanatite ministerstva) e predmet na odobruvawe od strana na MF. Treba da se napomene deka MF igra va`na uloga vo finansiskoto odlu~uvawe vo odnos na implementacijata na NPUCO. Toa u~estvuva vo izborot na prioritetni merki koi treba da se prezemat i alokacijata/dodeluvaweto na finansiski sredstva za istite. Implementacijata na finansiskite/ekonomskite instrumenti vo smisol na administrativni proceduri i namenskata alokacija/dodeluvawe na finansiski sredstva e u{te eden vaèn preduslov za implementacija na NPUCO, koj zaedni~ki }e go reguliraat i sproveduvaat M@SPP i MF. Ministerstvo za ekonomija • Sektorot za Energija i Mineralni Resursi na ME e odgovoren za regulativata

i sproveduvaweto. Odgovornostite za istoriskoto industrisko zagaduvawe ("àri{ta") od rudarskite aktivnosti i termoelektranite treba zaedni~ki da gi reguliraat M@SPP i ME;

• Sektorot za Industrija i Strukturni Reformi na ME treba da se konsultira so M@SPP vo odnos na pra{awata i odgovornostite od oblasta na ìvotnata sredina koi se odnesuvaat na privatizacijata na pretprijatijata zagubari.

Ministerstvo za lokalna samouprava


-20-

• MLS e odgovorno za monitoring na procesot na decentralizacija na op{tinite;

• Vo odnos na me|uop{tinskata sorabotka vo nasoka na vospostavuvawe na regionalni administracii (NUTS regionalni edinici), }e bide potrebno silno vklu~uvawe na MLS vo vospostavuvaweto na regionalnite sistemi za UO.

Edinici na lokalnata samouprava / op{tini • Op{tinite se odgovorni za: organizirawe na sobiraweto, transportot i

deponiraweto na komunalniot otpad; • Nadzor na transportot i deponiraweto na industriskiot neopasen otpad; • Odlu~uvawe za lokaciite na kapacitetite za upravuvawe so otpad; • Donesuvawe na lokalni pravilnici za upravuvawe so otpad; • Finansirawe i nadzor na zatvoraweto na deponiite/"divite" deponii i

prestanuvaweto so rabota na kapacitetite za upravuvawe so otpad; • U~estvo vo regionalni proekti (vklu~uvaj}i i podelba na tro{ocite). Generalno, moè da se zabeleì deka vrskata me|u M@SPP i gorenavedenite ostanati Ministerstva - nositeli na odluki ne e institucionalizirana i deka sorabotkata glavno se inicira na ad-hok osnova. Ostanati nositeli na odluki • Zaednicata na Edinicite na lokalnata samouprava (ZELS) e asocijacija

so~ineta od site op{tini, koja gi pokriva/razgleduva pra{awata vo odnos na op{tinskite funkcii, pregovori so vladata za finansirawe na op{tinite, podgotovka na zakonodavni akti, konsultacii, itn.

• Asocijacijata na trgovci so sekundarni surovini (Makedonska Surovina) kako glavna cel ima promovirawe na povtornata upotreba i povtornoto vra}awe na (industriskiot) cvrst otpad vo proizvodnite ciklusi. Toa e organ za poddr{ka koj gi pretstavuva interesite na nad 80 privatni kompanii vklu~eni vo sektorot reciklirawe. Asocijacijata isto taka gi poddrùva svoite ~lenovi so garantirawe na cenite i nao|awe na pazari/plasman za nivnite secundarni surovini.

• Postojat razli~ni nevladini organizacii (NVO), koi se posebno zaintere-sirani za pra{awata od oblasta na upravuvawe so otpad.

2.2 Vidovi na otpad i praktiki za upravuvawe so otpad

2.2.1 Komunalen cvrst otpad

Komunalniot cvrst otpad (KCO) e glavniot vid od vkupnite koli~ini na otpad sozdadeni vo Makedonija. KCO go vklu~uva otpadot koj e sobran od doma}instvata, zaedno so odrùvanjeto na javnata higiena i sobiranje na otpadot od parkovite, komercijalno-institucionalniot otpad i otpadot sozdaden vo industrijata, a e sli~en na otpadot od doma}instvata. Mal del od otpadot od doma}instvata e opasen: bateriite od doma}instvata koi sodràt te{ki metali i kiselini, ili boite i razreduva~ite so maslena osnova se o~igledni primeri. Sozdavaweto na komunalniot otpad go sledi {iroko rasprostranetiot model deka vo gusto naselenite urbani oblasti se sozdavaat pogolemi koli~ini na KCO otkolku vo op{tinite od predominantno ruralen karakter. Vo 2004/5 godina


-21-

zemeni se primeroci za analiza od 10 op{tini (grejna i ne-grejna sezona), koi gi pokaùvaat slednive cifri: Tabela 4 Podatoci za sozdavawe na otpad (2004/5 godina)

Sozdavawe na otpad/po ìtel 313 kg/po

ìtel

253 kg/po

ìtel

Rezulati od zemenite primeroci

Podatoci od Komunalnite Pretprijatija

Frakcija na otpad od

doma}instvata

73% % od vkupniot sobran cvrst otpad

Specifi~na teìna:

-Individualni ku}i

-Zgradi

-Komercijalen sektor

127 kg/m3

112 kg/m3

96 kg/m3

Otpad od pakuvawe 13%

30%

Od otpad od doma}instvata

Od komercijalen otpad

Biorazgradliv (organski) otpad

(Otpad od zelenilo)

26% 148,819 toni vkupno sozdaden otpad godi{no

(61.765 toni vkupno sozdaden otpad godi{no)

Gabariten otpad 5% 28,619 toni vkupno sozdaden otpad godi{no

Moè da se zabeleì deka sostavot na me{aniot komunalen otpad vo Makedonija e vo golema merka vo ramkite ustanoveni so drugi istraùvawa vo isto~no Ev-ropskite zemji. Tabela 5 Vkupno sozdavawe i sostav na KCO

Vid na otpad Koli~ini

(toni/godi{no)

(%)

Otpad od

doma}instvata

417,838 73

Komercijalen otpad 154,543 27

Vidovi na otpad

Biorazgradliv

otpad

148,819 26

Otpad od pakuvawe 97,305 17

Gabariten otpad 28,619 5

Drugi vidovi na

otpad

297,638 52

Vkupno KCO 572,381 100

Otpad od pakuvawe Golem del od ovoj otpad se deponira na deponiite ili "divite" deponii kako konstituent na KCO i sli~nite vidovi na komercijalen/industriski otpad. Vo momentov, kapacitetot za reciklirawe, povtorna upotreba i povtorno vra}awe na pakuvawata vo proizvodniot ciklus vo Makedonija e mnogu ograni~en. Postojat odredeni kapaciteti za reciklirawe na metali, hartija i karton, PET, PVC i HDPE, me|utoa vo momentov ne funkcioniraat so poln kapacitet, ili pak vo nekoj zna~itelen stepen. Postojat aktivnosti vo neformalniot sektor so raste~ka tendencija poradi zgolemeniot interes na brojnite pomali privatni kompanii da se vklu~at vo biznisot so recikliraweto.


-22-

Pakuvawe Hartija/karton PET Staklo

Reciklirani (t) 14,844 0,2 0

Uvezeni n/a 0 0

Izvezeni 3,600 0 0

Deponirani

(odloèni na

deponija)

71,655 10,74

8

13,972

Vkupna koli~ina

(sozdaden)

86,499 10,74

8

13,972

Stapka na recik-

lirawe

21,1% 0,01

%

0%

2.2.2 Postoe~ki praktiki za upravuvawe so otpad

Komunalni uslugi Uslugite za sobirawe na otpad primarno gi obezbeduvaat Komunalnite Pretprijatija, vklu~uvaj}i i drugi aktivnosti: ~istewe na ulicite, javnite parkovi i zeleni povr{ini, i odrùvawe na grobi{ta. Samo mal del od sobira~ite na otpad se privatni kompanii, voobi~aeno opsluùvaj}i gi ruralnite oblasti. Redovnite uslugi za sobirawe na otpad se glavno limitirani na urbanite sredini, dodeka na ruralnite naselbi im se posvetuva nedovolno vnimanie. Sevkupno, okolu 70% od vkupnoto naselsnie vo Makedonija dobiva redovni uslugi za sobirawe na otpad, dodeka samo okolu 10% od vkupniot broj na ruralni naselbi se vklu~eni vo organiziranata usluga. Ne postoi standardizacija, bidej}i Komunalnite Pretprijatija koristat vozila i kontejneri za sobirawe i/ili kompaktirawe od razli~ni vidovi i golemini. Vo pogolemite gradovi, sistemot za upravuvawe so otpad e poorganiziran. Uslugite za sobirawe na otpadot se obezbeduvaat barem edna{ nedelno, me|utoa naj~esto se koristat zastareni i vozila so mal kapacitet. Ograni~enite uslugi za sobirawe na otpadot vo ruralnite oblasti, dokolku istite postojat, obi~no se izvr{uvaat so traktor i prikolka, ili ponekoga{ so mali pove}enamenski op{tinski vozila. Najgolem del od KCO i ostanatite vidovi sobran otpad se deponiraat na op{tinskite "deponii" ili na "divi" deponii bez nikakov pred-tretman. Vo 2004 godina, vo koristewe se 54 op{tinski "deponii" od strana na Komunalnite Pretprijatija, i iljadnici "nezakonski/divi" deponii sozdadeni od naselenieto koe ne dobivalo komunalni uslugi na sobirawe na otpadot. Se ~ini deka samo nekolku Komunalni Pretprijatija alociraat finansiski sredstva za odrùvawe na opremata, odnosno predviduvaat sredstva za amortizacija. Organiziranosta se zasnova glavno na principot "rabota, kako i voobi~aeno", i ~esto praksata zavisi od niza finansiski ograni~uvawa. Finansiskite parametri pokaùvaat slaba produktivnost i uslugi so niska efektivnost vo sporedba so napravenite tro{oci. Me{aniot otpad, pr. industriskiot otpad od proizvodstvoto izme{an so onoj sozdaden vo objektot so karakter sli~en na komunalniot, se sobira na sosema nestandardiziran na~in (za~estenost, postavenost, vid i golemina na kontejnerite). Ne postoi selektivno sobirawe na komunalniot otpad, osven na gabariten otpad vo Skopje i (vo mal obem) selektivno sobirawe na biorazgradliv otpad vo op{tina Zrnovci, kako rezultat na pilot proektot finansiran od USAID.


-23-

Nekoi aktivnosti za reciklirawe se prezemeni od strana na neformalniot sektor za materijali koi se recikliraat, kako {to se metali, hartija, plastika, avtomobilski baterii i akumulatori, otpadni masla. Vra}aweto na odredeni vidovi na materijali koi potencijalno moàt da se recikliraat se smeta za finansiski mo`no vo tekovnite uslovi. Neformalniot sektor, koj gi ima prevzemeno resursite vo sostav na mreàta za reciklirawe {to funkcionirala vo porane{na Jugoslavija e mnogu aktiven iako tehni~kite i ~ove~kite resursi se relativno ograni~eni. Praktikite za deponirawe na otpadot ne se vo soglasnost so bilo kakvi tehni~ki i/ili ekolo{ki standardi. Najgolem broj od postoe~kite op{tinski "deponii" treba da se zatvorat, bidej}i uslovite na samata lokacija ne dozvoluvaat nivno podobruvawe/nadgradba do nivo na soodvetnite deponii od EU vo ramki na "razumni" tro{oci. Vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi / reciklirawe Poradi nedovolnite finansii i nedostatokot na iskustvo, prerabotuva~kite kapaciteti i pazarite, o~igledno e deka niedna od op{tinite do sega ne se obidela da obezbedi reciklirawe. Porane{nite dràvni pretprijatija "Jugosurovina" i "Otpad" go zagubija porane{niot jugoslovenski pazar za sekondarni surovini i prestanaa so rabota. Od ovie dve golemi pretprijatija proizlegoa novi pomali privatni kompanii. Osven toa, sega funkcioniraat razli~ni novi privatni kompanii so samo-finansirawe. Asocijacijata na sobira~i na sekundarni surovini "Makedonska Surovina" broi preku 70 ~lenovi. Ponatamu, moè da se zabeleì deka postojat dva paralelni sistema za sobirawe na hartija/karton. Edniot e organiziran od fabrikata za hartija "Komuna", koja sobira okolu 20%, a drugiot e organiziran od sobira~ite na sekundarni surovini (glavno hartija i karton). Nekolku pogolemi sobira~i / brokeri na pazarot nabavuvaat hartija i karton od ostanatite subjekti vklu~eni vo sistemot. Brokerite gi otstapuvaat na ovoj na~in sobranite koli~estva na otpadna hartija na "Komuna" Skopje, ili gi izvezuvaat vo sosednite zemji. Kapacitetot za reciklirawe na fabrikata za hartija "Komuna" ne e vo celost iskoristen poradi pazarnoto ograni~uvawe, no i poradi uslovite za isplata na krajnite korisnici. Vkupnite identifikuvani koli~ini na hartija iznesuvaat: 14.000 toni - reciklirana od lokalnata fabtika za hartija, 6.000 toni - izvezena, i 65.000 toni - deponirana. Koga bi se osnoval formalen sistem za reciklirawe, tro{ocite bi bile pokrieni so proda`nata cena na hartijata. Vo slu~aj da se javat dopolnitelni tro{oci, na primer za kampawa za podignuvawe na javnata svest, skladirawe i balirawe, itn., selektivnoto sobirawe na otpadot bi bilo aktivnost {to sozdava zagubi.

Otpadnite metali go pretstavuva najgolemiot del od sobranite materijali za reciklirawe, a go prerabotuva fabrikata za ~elik "Makstil" Skopje. Postoi dobro vospostavena mreà na sobira~i i/ili brokeri, kako i silen i stabilen pazar za otpadnite metali koi se vra}aat vo proizvodnite ciklusi. Moè da se zaklu~i 80% od generiranoto otpadno èlezo se sobira i vra}a vo procesite.. Sobranoto i preraboteno staro èlezo vklu~uva avtomobili, doma{ni aparati,


-24-

tehnolo{ki/industriski otpad, otfrlena ma{inerija/oprema i razli~ni drugi ~eli~ni proizvodi koi proizleguvaat od kategorijata na frleno staro èlezo. Otprilika okolu 50% - 60% poteknuva od industriski izvori i otfrlena ma{inerija. Pazarot za reciklirawe na plastika vo Makedonija e nerazvien. Najgolem del od "tvrdata plastika" se sobira, vklu~uvaj}i HDPE, PVC, polipropilen i polistiren. Tie poteknuvaat od iskr{eni avtomobilski baterii, cevki, sandaci i kontejneri. Poradi visokite tro{oci za sobirawe, vo momentov PET plastikata se sobira neformalno i so ograni~en obem. Otpadnite avtomobilski gumi seu{te ne se recikliraat, iako postojat dobri mo`nosti i interes za nivno sogoruvawe vo cementarnicata. Kompostirawe Nekolkute postoe~ki kapaciteti za kompostirawe se kapaciteti za kompostirawe ili anaerobna digestija (od mal obem), nameneti za degradacija na zemjodelskiot otpad, posebno |ubrivoto. Samo eden mal kapacitet, pilot proekt vo Zrnovci, koristi organska frakcija na KCO kako osnoven materijal za proizvodstvo na kompost. Glavnata bariera za razvoj na pazarot za organski kompost "proizlezen od otpad" vo Makedonija e glavno nedostatokot na informacii za koristeweto na kompost i pridobivkite od nego. Potencijalniot pazar za primena na kompost vo Makedonija e relativno golem, poradi goleminata na zemjodelskiot sektor i ograni~eniot broj na lu|e koi ìveat vo tie regioni. 2.2.3 Industriski cvrst otpad

Industriskiot cvrst otpad se sotoi od site vidovi na cvrst otpad sozdadeni vo industriite, kako od samiot industriski proces, taka i od bilo koj drug izvor vo ramkite/krugot na industriskiot kapacitet. Treba da se napravi razlika me|u industriskiot neopasen otpad (site vidovi na cvrst otpad sozdadeni vo ram-kite/krugot na industriskiot kapacitet, koi ne sodràt opasni sostojki, ili so sostojki/konstituenti na opasen otpad pod minimalnite standardi/normi) i industriskiot opasen otpad (site vidovi na opasen otpad sozdadeni vo ram-kite/krugot na industriskiot kapacitet, pr. opasen otpad spored listata na EU). Treatiranite industriski otpadni vodi (pr. mil) koi sodràt opasni sosto-jki/konstituenti {to gi nadminuvaat minimalnite standardi/normi se vklu~eni vo vkupnite koli~ini na opasen otpad. Tabela 6 Sozdavawe na industriski neopasen i opasen otpad

Vid na otpad Vkupno

(toni/godi{no)

Neopasen otpad

(toni/godi{no)

Opasen otpad

(toni/godi{no)

(%)

Otpad od rudarstvoto 17,246,000 12,700,000 4,546,000 26

Otpad od termalnite

procesi 2,090,726 2.015.379 75,347 3.6

Otpad od drugi

prerabotuva~ki

industrii

108,877 106,830 2,047 1.9

Vkupno 19,445,603 14.822.209 4,623,394 24


-25-

• Vo Makedonija, najgolemi koli~estva na industriski otpad i industriski opasen otpad se sozdavaat vo sektorot rudarstvo (Poglavje Kod 1):

• Dvata najgolemi generatori vo od sektorot na termalni procesi se topilni-cata MHK Zletovo so 70,000 toni/godi{no od Pb-Zn zgura i pra{ina od izdu-vni gasovi od oxaci, i fabrikata za ~elik Makstil-Skopje, koja sozdava okolu 5,000 toni/ pra{ina od pra{ina od izduvni gasovi od oxaci godi{no.

• Koli~inite od ostanatiot industriski otpad i opasen otpad gi sozdavaat glavno malite i srednite prerabotuva~ki industrii ili kompanii.

Postoe~ki praktiki za UCO Generalno, sozdava~ite na opasen otpad ne vr{at separacija na svojot indus-triski otpad, tuku gi me{aat razli~nite vidovi na opasen so ostanatiot, neopasen otpad. Dokolku i postoi nekakva separacija, toa e glavno poradi pazar-noto pobaruvawe - pr. se separiraat samo onie vidovi na opasen otpad koi moè da se prodadat. Vo zemjata ne postojat oficijalno licencirani sobira~i i trans-porteri na opasen otpad. Vkupnata koli~ina na industriski neopasen otpad koj se deponira na op{tinskite deponii se procenuva na 4.927 toni/godi{no, dodeka za industriski opasen otpad koli~inata iznesuva 487 toni/godi{no. 2.2.4 Medicinski otpad

Medicinskiot otpad (MeO) se smeta za cvrst otpad sozdaden vo medicinskite i zdravstvenite institucii (dispenzeri, bolnici, polikliniki i zdravstveni stanici, zabni kliniki, itn.), koj poteknuva od iskoristenite predmeti i materi-jali kako rezultat na dijagnosticirawe, medicinski tretman i spre~uvawe na bolesti kaj lu|eto i ìvotnite; (Zakon za otpad). Medicinskiot opasen otpad se deli spored slednava klasifikacija (EU): • delovi od teloto i organi, vklu~uvaj}i krvni kesi i krvni rezervi (pa-

tolo{ki otpad); • otpad ~ie sobirawe i deponirawe e predmet na posebni pobaruvawa so cel

spre~uvawe na infekcii (infektiven otpad); • hemikalii koi se sostojat od ili sodràt opasni supstancii; • drugi hemikalii; • citotoksi~ni i citostati~ni lekovi; • drugi lekovi.

Vo Makedonija godi{no se sozdava grubo proceneto od 900-1.000 toni MeO, koj pretstavuva okolu 15% od vkupniot otpad sozdaden vo zdravstvenite institucii. Separacijata na MeO vo bolnicite i posebnoto sobirawe vo Skopje i Kumanovo, kako i deponiraweto so inseneracija/sogoruvawe opfa}a do 360 toni/godi{no. Finansiraweto na ovie aktivnosti go obezbeduva MZ za javnite zdravstveni centri i individualnite privatni proizvoditeli/sozdava~i na medicinski otpad koi u~estvuvaat vo sistemot. Tabela 7 Sozdavawe na medicinski otpad

Medicinski otpad

Koli~ini (toni/godi{no) (%)

Region na Skopje/Kumanovo 350 5

Ostanatiot del od RM 650 10

Vkupno 6,670 100


-26-

Postoe~ki praktiki Ograni~eni koli~ini na opasen MeO - okolu 35% - se selektira, transportira i insenerira/sogoruva na deponijata Drisla vo Skopje. Ostatokot od 65% od opas-niot MeO se deponira na op{tinskite depoinii ili "divi" deponii. Generalno, nivoto na selektirawe i soodvetno rakuvawe so opasniot medicinski otpad vo bolnicite e nezadovolitelno. 2.2.5 Zemjodelsko-sto~arski otpad

Ne postojat to~ni/verodostojni statisti~ki informacii za sozdavawe na otpad od zemjodelstvoto. Procenkite bazirani na terensko ispituvawe vklu~uvaj}i gi pogolemite poljodelski kapaciteti i ìvotinski farmi vo Makedonija se sled-nive: Tabela 8 Otpad od zemjodelstvoto i sto~arstvoto

Vid na otpad \ubrivo

(toni/godi{no)

@ivotinski

le{ovi

(toni/godi{no)

Otpad od sto~arstvoto

@ivina 81,295 340

Sviwi 469,930 469,930

Dobitok 3,000,000

Ovci 1,300,000

Rastenija Organski

ostatoci

@itarici 500,000

Lozja 54,000

Zelen~uk 13,000

Ovo{je 6,000

Postoe~ki praktiki @ivotinski izmet Relativno golemite koli~estva na otpad kako rezultat na odgleduvawe na gov-eda i ovci se iskoristuvaat vo celost za na|ubruvawe na po~vata. Me|utoa, ovaa praktika treba da se podobri preku soodvetna obuka na farmerite povrzana so soodvetno kompostirawe i planirana primena na kompostot na po~vata. Vo mo-mentot, ne e izvr{ena analiza za da se odredi dali skladiraweto na ovoj vid na |ubrivo na odredeni oblasti/povr{ini e rizi~no ili ne. Vo odnos na zagadu-vaweto na po~vata i podzemnite vodi, treba da se posveti pove}e vnimanie na soodvetnoto skladirawe na |ubrivoto na farmite. So cel da se spre~i zgolemu-vaweto na koli~inite na otpad i lokalnoto zagaduvawe na po~vata i podzemnite vodi, ne treba da se dozvoli do`dovite da doprat do lagunite kade otpadot glavno se ~uva i zree. Te~nata frakcija na ìvotinskiot izmet od preìvarite ima visok zagaduva~ki potencijal poradi nejzinoto naj~esto nekontrolirano ispu{tawe vo ìvotnata sredina. Postojnata praksa treba da se promeni taka {to ovie otpadni vodi treba ili da se tretiraat pred ispu{tawe, ili da se rasporeduvaat na pogolema povr{ina so rasprskuvawe. Treba da se napomene deka otpadot sozdaden vo komercijalnite sviwarski i ìvinarski farmi vo Makedonija pretstavuva realna zakana za ìvotnata sredina. Od tie pri~ini,


-27-

potrebno e prezemawe na aktivnosti za zajaknuvawe na znaeweto i kapacitetot na farmerite za upravuvawe so ovoj vid na otpad na ekolo{ki podoben na~in. Otpad od ìvotinski tkiva Vo momentot, nedostasuva soodveten sistem za upravuvawe ili zakonska ramka za rakuvawe so otpad od ìvotinski tkiva. Postoe~kata praktika e da se zakopu-vaat ìvotinskite tkiva vo dupki iskopani vo zemjata na farmite, ili da se frlaat istite na selskite "divi" deponii. Vo dvete situacii, ovaa aktivnost se odviva na sosema nekontroliran na~in, koj ne e vo soglasnost so sanitarnite standardi. Postojat samo nekolku retki organizirani regionalni mesta za zakopuvawe na ovoj vid na otpad. Vklu~enosta na i nadzorot od strana na veterinari e nezna~itelna, ili voop{to ne postoi. Vo Makedonija, vo momentot ne postojat industriuski kapaciteti za proizvodstvo na hrana za mileni~iwa, kapaciteti za kompostirawe ili anaerobna digestija, odobreni lokacii za deponii ili kapaciteti za sogoruvawe, koi moè da se koristat za soodvetno deponirawe na otpad od ìvotinski tkiva. Otpad od rastitelni tkiva Vo Makedonija ne postoi posebna zakonska regulativa za proizvodstvo, rakuvawe i deponirawe na otpad od rastitelni tkiva. Golem del od rastitelnite tkiva koi se sozdavaat vo zemjodelstvoto povtorno se koristat na ekolo{ki razumen/podoben na~in. Me|utoa, golemi koli~ini na rastitelen otpad se gorat vo otvoren ogan na poliwata. Ova rezultira vo nekontrolirani emisii vo vozduhot i vo otstranuvawe na organskite materii od zemjodelskite povr{ini/po~vi. Ovaa praktika se smeta za poevtina od transportirawe na otpadot do deponija ili do kapacitet za kompostirawe, dokolku takov postoi. So cel da se spre~i gorenavedenoto, potrebna e zakonska regulativa i ramka za nejzino sproveduvawe. Plasti~en otpad Ne postoi sistem za sobirawe i deponirawe na plastika koja poteknuva od proizvodstvoto od stakleni gradini ili silaì. Op{ta praktika e otpadot da se sogoruva na otvoren ogan na samata lokacija, ~esto zaedno so otpad od rastitelni tkiva. Do odreden stepen, plasti~niot otpad go sobiraat lokalnite kompanii koi vr{at negovo reciklirawe. Plastikata se reciklira samo vo ograni~en procent, iako kapacitetot za reciklirawe na ovoj vid na otpad e mnogu pogolem. Agrohemiski otpad koj sodrì opasni supstanci Vo Makedonija ne postojat bezbedni kapaciteti za deponirawe na agrohemiski otpad koj sodrì opasni supstanci kako {to e kontaminiran otpad od pakuvawe na pesticidi, i potro{eni sredstva za odrùvawe na higienata na ovci. Kontaminiraniot otpad od pakuvawe obi~no se se gori ili frla zaedno so komunalniot otpad. Potro{enite sredstva za kapewe na ovci se osloboduvaat vo ìvotnata sredina na lice mesto (na samata lokacija), ili tie se ostavaat poleka da se su{at na mestata na drena`nite kanali i sli~no. Ova pretstavuva zakana za ìvotnata sredina, koja nalaga promena i podobruvawe. 2.2.6 Posebni vidovi na cvrst otpad

Slednive vidovi na otpad treba posebno da se razgledaat: • Otpadni masla i masla koi sodràt PHB i PHT;


-28-

• Otpadni avtomobilski {kolki (EoLV); • Otpad od elektri~na i elektronska oprema (WEEE); • Avtomobilski baterii i akumulatori; • Otpadni gumi. Vo momentov vo Makedonija ne postojat statisti~ki to~ni informacii za sozda-vaweto na ovie otpadi na godi{no nivo, nitu pak {emi na usoglasenost za sobi-rawe ili ekolo{ki podobno vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi. Tabe-lata podolu gi prika`uva procenkite izvr{eni vo Makedonija vo 2004/2005 godina vrz osnova na studija za procenka na pazarot na reciklabilnite materii vo Makedonija: Tabela 9 Sozdavawe na posebni vidovi otpad (toni/godi{no)

Vid na otpad Koli~ina

(ton/god)

Otfrleni

edinici/god

Otpadni gumi 5,000

Otpadni masla 8,000

Otpadni vozila 17,500

Avtomobilski baterii i akumula-

tori

1,500

Tekovna praksa Otpadni gumi Iako del od godi{no sozdadeniot otpad od otpadni gumi se sobira i koristi kako gorivo vo proizvodnite kapaciteti za var, najgolem del od otpadnite gumi vo momentov se deponiraat. Osven lokalno sozdadenite koli~ini, postoi uvoz na otpadni gumi za razli~ni celi. Koristewe na energija od sogoruvawe na gumi ne se primenuva, i pokraj postoeweto na prerabotuva~ki kapaciteti dostapni vo pe~kite vo cementarite vo Skopje, kako i jasen interes za procesirawe/prerabotka na otpadni gumi. Otpadni masla i masleni otpadi Vo Makedonija vo momentov ne postoi sistem za sobirawe i procesirawe/prerabotka na iskoristeni motorni masla i nivni komponenti. Najgolem del od maslenite avtomobilski komponenti se deponiraat ili isturaat na nepropisen na~in. Najgolem del od otpadnite masla i masleni emulzii koi se sozdavaat vo pretprijatijata i ostanatite aktivnosti se gorat. Otpadni baterii i akumulatori Potro{enite baterii koi se koristat vo doma{nite aparati se deponiraat na deponiite glavno kako konstituent na KCO. Golem broj na kompanii koi uvezuvaat otpadni avtomobilski akumulatori (okolu 7.000 toni/godi{no), gi rasklopuvaat bateriite i gi izvezuvaat komponentite {to mo`e da recikliraat na prerabotuva~ki kapaciteti nadvor od zemjata. Otpadnite avtomobilski akumulatori sozdadeni vo zemjata (1.500 toni/godi{no) ne se sobiraat i obi~no zavr{uvaat na "divite/nezkonskite" deponii, ili se me{aat so KCO i se deponiraat na op{tinskite deponii. Otpadni avtomobilski {kolki


-29-

Ne postoi organizirano sobirawe na otpadni avtomobilski {kolki. Ostatocite od vozilata obi~no se sobiraat preku neformalniot sektor, i se prerabotuvaat so cel povtorno vra}awe na rezervnite delovi vo proizvodnite ciklusi, ili pak za otpadni metali. Otpadnite metali se izvezuvaat, ili se ispora~uvaat do fabrikata za ~elik vo Skopje, koja poseduva seka~ za se~ewe na otpadni metali pred nivnoto topewe. PHB otpad Neodamne{nite ispituvawa na PHB otpad poso~uvaat deka zna~itelna koli~ina na transformatori za koi se somneva deka sodràt PHB masla, seu{te se koristat vo energo-snabditelniot sistem. Nekoi od ovie masleni otpadi se nameneti za sobirawe, izvoz i deponirawe vo [vajcarija. Postoi somnevawe deka otpad koj sodrì PHB se sozdava vo nekoi industrii, kako {to se èlezni~kite kapaciteti. Treba da se napomene deka vo lokalnite laboratorii vo Makedonija ne postojat kapaciteti za identifikacija na sodrìnata na PHB ili PHT vo cvrstiot otpad. Gradeèn otpad/gradeèn {ut (otpad od ru{ewe) Gradeèniot otpad/grade`niot {ut (otpad od ru{ewe) proizleguva od aktivnostite kako gradewe na objekti/zgradi i civilna infrastruktura, celosno ili delumno ru{ewe na objekti/zgradi i civilna infrastruktura, planirawe i odrùvawe na patna struktura. Ovoj otpad obi~no se sostoi od: beton, plo~ki, armatura, asfaltno poplo~uvawe, asfalten pokriven materijal, drvena gra|a, gipesni plo~i, kamen, zemja i sitni ostatoci. Moè da se sretnat i opasni konstituenti: fluorescentni tubi, azbest, olovo, ìva i boi. Sozdavaweto na ovoj vid na otpad na godi{no nivo mnogu zavisi od grade`nite aktivnosti vo javniot ili privatniot sektor. Procenetite koli~ini za Makedonija se baziraat na iskustvoto na drugite zemji: varijaciite na sozdavawe po ìtel vo Evropskite zemji se dviàt od 136 kg/god. do 3.359 kg/god., glavno kako rezultat na definiraweto na ovoj poseben vid na otpad. Za Makedonija, prose~noto godi{no nivo na sozdavawe na gradeèn otpad/gradeèn {ut (otpad od ru{ewe) se procenuva od 460.000 do 500.000 toni/godi{no. 2.3 Finansirawe / pokrivawe na tro{oci

Vrz osnova na principot "zagaduva~ot pla}a", tro{ocite za finansirawe na upravuvaweto so komunalniot cvrst otpad treba da se obezbedat preku nado-mestocite koi gi pla}aat korisnicite na komunalni uslugi, pr. doma}instvata. Ovie nadomestoci se fakturiraat i sobiraat direktno od Komunalnite Pretpri-jatija, a ne od op{tinite, {to moè da go popre~i zgolemenoto u~estvo vo aktiv-nostite za sobirawe na otpad od strana na privatniot sektor. Osnovata za odreduvawe na nivoto na nadomestocite se razlikuva pome|u op{tinite, i moè da se napravi razlika me|u slednive varijabilni kriteriumi: • naplata po m2 za ku}i i dvorovi (glavno vo urbanite op{tini); • fiksen nadomestok (pau{al) za doma}instvo/mese~no (naj~esto slu~aj vo

ruralnite i nekoi semi-urbani op{tini); • naplata po ~len od doma}instvo (edinstven slu~aj vo op{tina Tetovo); Za sobirawe i deponirawe na industriski neopasen i komercijalen otpad, Komunalnite Pretprijatija isto taka naplatuvaat fiksni nadomestoci, no so


-30-

pogolemi tarifi otkolku tie za KCO. Generalno, prihodite dobieni od doma}instavata i ostanatite izvori ne se dovolni da gi pokrijat tro{ocite za obezbeduvawe na uslugite, poradi: • delot na ne-pla}a~ite e golem; • tarifite za otpad koi gi pla}aat doma}instvata za relativno niski; • tarifite gi odreduva op{tinata, vo dogovor so Komunalnoto Pretprijatie,

me|utoa tie se baziraat ne na ona {to e realen tro{ok za uslugite, tuku na ona {to izgleda finansiski dostapno za korisnicite;

• se ~ini deka Komunalnite Pretprijatija ne gi koristat raspolo`livite resursi na efikasen na~in.

2.4 Infrastruktura i kapaciteti za upravuvawe so otpad 2.4.1 Kapaciteti za deponirawe

Cvrstiot otpad koj se sozdava vo Makedonija naj~esto se deponira. Deponijata Drisla, koja go opsluùva regionot na Skopje, e edinstvenata deponija vo Make-donija koja e relativno dobro upravuvana. Vo sekoj slu~aj, planovite za in-stalirawe na nepropustliva podloga so cel da se spre~i eventualnata kontami-nacija na podzemnite vodi seu{te ne se realizirani. Oblasta/podra~jeto koe ja opkruùva deponijata se sostoi od propustlivi nanosi na pesok i ~akal. Me|utoa, ne se prezemeni nikakvi posebni grade`ni merki za spre~uvawe na mo`noto prodirawe na iscedokot vo podpo~venite i podlabokite akviferi. Registracija na komunalniot otpad osven na deponijata Drisla, ne se vr{i ni-kade na drugo mesto vo Makedonija. Na deponijata Drisla se napla}a taksa za deponirawe po ton odloèn/deponiran otpad za op{tinite nadvor od regionot na Skopje koi gi koristat uslugite za deponirawe. Na deponiite vo Veles, Bitola i Vinica se napla}a fiksen nadomestok za deponirawe za ostanatite op{tini koi gi koristat ovie deponii, bez ogled na koli~inata na deponiran otpad. Komunal-noto Pretprijatie vo Gostivar i pla}a povremeno na privatna kompanija za nabivawe i pokrivawe na otpadot na deponijata. Nabivaweto i prekrivaweto na otpadot se vr{i samo na odreden broj od pogolemite op{tinski deponii. Na op{tinskite deponii, ili "divi" deponii vo ruralnite oblasti, Komunalnite Pretprijatija ednostavno go frlaat otpadot bez operativni tro{oci, osven nekoi op{ti tro{oci (pla}awe na ~uvarite, dokolku gi ima) i povremeni tro{oci za potro{uva~ka na voda za gasewe na slu~ajnite poàri na deponijata. Tabela 10 Pregled na op{tinskite deponii

Op{tinska deponija Funkcionira od Depoziti (m3) Povr{ina

(m2)

Kumanovo/ "Krasta" 1960 1,832,200 65,000

Peh~evo / "Suvi Dol" 1974 20,000 4,500

Murtino / "Dineva Bara" 1999 5,000 4,500

Krivogastani / "Livadski Pat" 2004 800 900

Novo Selo / "Solena Reka" 2004 480 600

Resen / "Al~evi Ko{ari" 1966 200,000 30,000

Bitola / "Meglenci" 1982 1,500,000 75,000

Bel~i{ta (4) 2002 16,250 10,000

Valandovo / "Suvodolica" 1972 80,000 15,000


-31-

Op{tinska deponija Funkcionira od Depoziti (m3) Povr{ina

(m2)

Zletovo / "Meli{te" 1974 72,000 70,000

Kru{evo (2) / "Kole Nal~o" 1970 5,400 3,000

Sveti Nikole / "Nemaweci" 1977 60,000 12,000

Veles / "Bunardere" 1980 620,000 75,000

Probi{tip / "Strmos" 1975 12,000 1,600

Kriva Palanka / "Konopnica" 1982 120,000 5,500

Lipkovo (4) / "Niku{tak" 1998 n/a n/a

Strumica 1986 350,000 80,000

Kavadarci / "Melci" 1978 480,000 60,000

Ko~ani / "Belski Pat" 1975 300,000 120,000

Vinica / "Leski" 1971 430,000 15,000

Me{ei{ta 2002 6,240 3,000

Karbinci (4) 1998 5,824 4,500

Ki~evo 1998 50,000 30,000

Mak. Kamenica / "Kameni~ki Rid" 1986 50,000 5,000

Miravci / "Karaivanovi kuli" 1998 2,000 1,300

Del~evo / "Ostrec" 1989 175,000 25,000

Gevgelija / "Suva Reka" 1976 20,000 15,000

Gostivar / "Su{i~ki Most" 1971 720,000 32,000

Dojran / "Dekil Tas" 1975 12,000 6,500

Blatec / "Po~ivalo" 2000 3,840 900

Orizari / "Bel Kamen" 1997 7,000 20,000

Oble{evo / "Jaz" 2002 n/a n/a

Mak. Brod / "Barbaros" 1995 12,000 8,000

Ohrid / "Bukovo" 1972 200,000 60,000

Dolneni / "Crnili{te" 2004 1,000 800

Prilep / "Omec" 1974 530,000 38,000

[tip / "Tre{tena Skala" 2004 8,000 6,000

Berovo / "Iljadin Valog" 1992 22,000 5,600

Debar / "Krivci" 1971 150,000 19,000

Kratovo / "@eleznica" 1968 20,000 2,500

Radovi{ n/a 50,000 11,000

Bogdanci / "Brdanov Kamen" 1967 50,000 20,000

Demir Kapija / "P~eni~ni Dupki" 1982 101,200 35,000

Negotino / "Bu~eto" 1978 120,000 46,000

2.4.2 Industriski deponii - "`ari{ta"

Makedonskite rudarsko-prerabotuva~ki industrii se soo~uvaat so golemi prob-lemi vo tranzicioniot period, so golemi izgledi da prestanat so aktivnosti bez {ansi za povtorno restartirawe vo bliska idnina. Nivnite "divi" deponii za procesirawe/tretman na otpadot na lice mesto bea napu{teni, bez nikakvi ili so mnoogu malku informacii za istorijata na nivnoto koristewe i vidot i koli~estvata na deponiran otpad. Za vreme na procesot na privatizacija ne se napravija jasni aran`mani so novite sopstvenici vo odnos na saniraweto na starite "divi" deponii. Napravenata lista/inventar rezultira{e so identifi-kacija na 16 pogolemi industriski kontaminirani lokacii (Tabela 11).


-32-

Tabela 11 Industriski kontaminirani lokacii - "àri{ta" br. @ari{te Operativen status Depoziti (m3) Povr{ina

(m2)

Postrojka za

hlorni alkalii

napu{ten

Postrojka za

lindan

napu{ten

HCH "diva"

deponija

napu{ten

1

OHIS A.D

"Diva" deponija funkcion-

ira

252,200 76,725

2 Bu~im (rudnik za bakar) Flotaciona

jalovina

funkcion-

ira

196,000,000 900,000

3 MHK Zletovo (topil-

nica)

Rudni~ka

jalovina

funkcion-

ira

1,115,000 95,000

4 Lojane - rudnik za hrom,

arsen, antimon

napu{ten 1,000,000 100,000

5 Sasa (rudnik za olovo i

cink)

napu{ten 30,000,000 285,000

6 Silmak (postrojka za

èlezo-silicium)

funkcionira 851,000 80,000

7 Toranica (olovo i cink) napu{ten 3,000,000 25,000

8 Makstil (postrojka za

èlezo i ~elik)

funkcionira 2,500,000 125,000

9 Zletovo (rudnik za

olovo i cink)

napu{ten 14,000,000 280,000

10 REK Bitola (Elektrana

i rudnik za jaglen)

funkcionira 11,000,000 100,000

11 Feni (topilnica za

èlezo i nikel)

funkcionira 2,200,000 167,000

12 MHK Zletovo (ve{ta~ki

|ubriva)

napu{ten 3,700,000 70,000

13 REK Oslomej (Elektrana

i rudnik za jaglen)

funkcionira 2,000,000 280,000

14 Godel koàra napu{ten 5,600 500

15 OKTA (rafinerija za

nafta)

funkcionira 3,000 6,000

16 Tane Caleski (tretman

na metalni povr{ini)

napu{ten 10 100

Prosek/vkupno 267,626,810 2,590,325

Osven pogolemite industriski "divi" deponii, koi se smetaat za nacionalni "àri{ta", postojat i pomali "divi" deponii na koi se deponiraat preraboten otpad i opasen otpad (Tabela 12). Tabela 12 Ostanati industriski depoziti (na sopstvena lokacija)

Kapacitet Vid na otpad Depoziti

(toni/godi

{no)

Dimko Mitrev - Veles • Ostatoci od koà, le{ovi 357

Agropin, Skopje/Kavadarci • Mil od PSOV 0.1


-33-

Kapacitet Vid na otpad Depoziti

(toni/godi

{no)

• Pakuvawe 0.2

• Pepel od jaglen 850

MITTAL - Skopje • Pakuvawe 20

MZT Livnica - Skopje • Lien pesok i jadro 2,500

Algreta AD Resen • Mil 20

• Maslena emulzija 0.7EMO ~eli~ni stolbovi DOOEL Kicevo

• Filter 8

Alumina - Skopje • NaAlO2 4

Leov - Proluks, Prilep • Mil od elektro-oblogi 0.3

Ezerka - Ohrid • Mil od PSOV 3

• Mil od galvanizacija na

cink

2


srebro

0.6

EMO Industriska prerabotka na metal i

povr{insko obloùvawe


nikel

2

• Mil od PSOV - filter 20Amak SP AD Ohrid

• Mehani~ki tretman na otpad 1

Rade Kon~ar, Skopje • Mil od galvanizacija 3

2.4.3 Kapaciteti za inseneracija/sogoruvawe

Vo Makedonija ne postojat kapaciteti za inseneracija/sogoruvawe pri UCO, osven delumno za medicinski otpad. Na deponijata Drisla, koja go opsluùva po-dra~jeto na Skopje, instaliran e insenerator za bolni~ki otpad, koj zapo~na so rabota vo 2000 godina. Glavnite karakteristiki na inseneratorot se prikaàni vo Tabela 13. Se procenuva deka okolu 35 % od vkupnata kolu~ina na opasen medicinski otpad vo Makedonija se insenerira/sogoruva. Tabela 13 Glavni karakteristiki na inseneratorot na bolni~ki otpad vo Drisla

To~ka Specifikacija

Kapacitet (~as) 200 kg/~as, pribli`no 1 ton/smena

Stvaren vnos na otpad

(godi{no)

2001: 230 toni, 2002: 240 toni (procenka)

Temperatura za in-

seneracija / sogoruvawe

Komora 1: 800°C, Komora 2: 1000 °C

Br. i tip na vraboteni 5 rabotnici, 1 inèner, 1 administrator

Sistem za ~istewe so

te~en gas

Nema dopolnitelen sistem za ~istewe pokraj

sekundarnata komora

Podatoci za emisii Inspekcija od Inspektoratot na Ministerstvoto

zaìvotna sredina i prostorno planirawe

Deponirawe na pepel Deponirawe


-34-

2.4.4 Kapaciteti za tretman / procesirawe

Reciklirawe Vra}aweto na otpadot vo proizvodnite ciklusi se prezema so cel namaluvawe na koli~estvata na deponiran material vo koj vleguvaat razli~ni artikli - kako {to e hartija, tvrda plastika i HDPE folija; vo ovoj proces se vklu~eni fir-mite {to stopanisuvaat so sekundarni surovini, kako i krajnite korisni~ki kapaciteti/prerabotuva~i. Vo sekoj slu~aj, aktivnostite na firmite vo sostavn na asocijacijata Makedonska surovina pokaùvaat tendencija da gi pokrivaat raspolo`livite prerabotuva~ki kapaciteti vo zemjata, iako nekoi od artiklite za koi pazarnite ceni ovozmoùvaat pokrivawe na tro{ocite za transport se izvezuvaat. Bio-razgradliv otpad Vo minatoto, razli~ni kapaciteti za biolo{ki tretman na organski otpad se instalirani vo Republika Makedonija: • Instalacija za biogas vo sklop na voeniot ekonomski logor "Petrovec"; • Instalacija za biogas "Sviwarska farma", Del~evo; • Instalacija za biogas vo sklop na sviwarskata farma "Lozar", Veles; • Instalacija za kompostirawe "{ampiwoni", Ko~ani; • "Osogovo" Kriva Palanka; • Instalacija "Tajmi{te", Ki~evo; • Instalacija "Dabo", Kriva Palanka; • Instalacija "Standard", selo Psa~a, Kriva Palanka. Prvite dve instalacii koristat tehnologija na anaerobna digestija so relativno golem kapacitet; izgradeni se vo sredinata na 80tite, koga rabotele samo kratok vremenski period, dodeka vo momentov ne se vo funkcija. Ostanatite se mnogu pomali kapaciteti za anaerobna digestija i kompostirawe. Site koristat pri-rodno |ubrivo izme{ano so slama kako surovina za tehnologijata. Tehnologijata koja se koristi ne e primenliva za kompostirawe na organskata frakcija na komunalniot otpad. Kompostiraweto na komunalen otpad se vr{i na edna mala pilot postrojka za kompostirawe na bio-razgradliv otpad sobran od doma}instvata vo ruralnata zaednica Zrnovci. 2.5 Problemi i ograni~uvawa vo UCO vo Makedonija Izvr{eni se detalen pregled i analiza na klu~nite problemi povrzani so postojnata sostojba so UCO vo Makedonija, so fokus na slednive oblasti: • Politi~ka i zakonodavna ramka; • Institucionalna/organizaciona postavenost; • ôve~ki resursi/kapacitet; • Finansirawe/vra}awe na tro{oci; • Svest i komunikacija na nositelite na odluki; • Dostapnost na podatocite/izvestuvawe; • Odbegnuvawe i namaluvawe na sozdavaweto na otpad; • Vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe; • Segregacija, skladirawe, sobirawe i transport na otpadot; • Tretman/procesirawe na otpadot;


-35-

• Finalno deponirawe;

Analizata na problemi pokaùva deka sega{nata sostojba so UCO vo Makedonija moè da se okarakterizira kako sub-standardna, nedovolna i neefikasna, po-pre~ena od seriozni disfunkcii vo op{testveno-politi~kata sfera (javna svest, sproveduvawe), koi rezultiraat so veri`no povrzani negativni efekti vrz ìvotnata sredina i ~ove~koto zdravje. Rezultatite od analizata na problemite se priloèni vo Dodatokot A. Jasen primer e problemot so nedovolno sproveduvawe na zakonskata regulativa vo odnos na razli~nite pra{awa za upravuvawe so otpad. Glavnata pri~ina za ova e identifikuvana kako: • Resursite, kako ~ove~ki taka i finansiski, i procedurite za monitoring i

sproveduvawe se nedovolni i neefektivni; • Sproveduvaweto o~igledno ne se smeta za (politi~ki) prioritet. Gorenavedenoto gi ima kako rezultat slednive efekti: • Frlaweto i nezakonskoto odlagawe/deponirawe na otpadot prodolùva i

ponatamu vo podra~jata koi ne dobivaat uslugi na sobirawe na otpadot; • Nekontroliranoto frlawe na komunalniot otpad }e prodolì, vklu~uvaj}i

go i potencijalno opasniot industriski i medicinski otpad; • Nedovolno opremeniot Inspektorat ne e vo mo`nost soodvetno i efikasno

da vr{i monitoring i kontrola na klu~nite aktivnosti za upravuvawe so otpad.

Rezultatite od analizata na problemite se segregirani na na~in {to ponatamu ovozmoì da se sogledaat strate{kite celi, kako i akcionite planovi za postignuvawe na ovie celi.

3 STRATE[KI SOGLEDUVAWA

Pribliùvaweto kon odr`liv sistem za upravuvawe so otpad, baziran na EU direktivi i nasoki, }e bara golemi promeni vo sega{nite praktiki za upravuvawe so otpad vo Makedonija. Vo izmenite treba da se vklu~at site sektori vo op{testvoto i od niv se bara da prezemat akcii kako vladini pretstavnici, gra|ani, potro{uva~i, ~lenovi na doma}instva i biznisi. Obvrska na Vladata na Makedonija, a osobeno na M@SPP e da : • Postavi strategiski celi za soodvetni praktiki za upravuvawe so otpad; • Postavi ramka za donesuvawe soodvetni odluki od site nositeli; • Definira politiki i implementira merki i instrumenti neophodni za

pottiknuvawe i poddr{ka na promenite; • Obezbedi prifa}awe i razbirawe na odgovornostite i ulogite na site

nositeli vo nasoka na postignuvawe na strate{kite celi. • Primena i sproveduvawe (po pat na sankcii vo slu~aj na potreba) na

dogovorenite merki i instrumenti. Iako Vladata }e treba da gi artikulira potrebnite promeni preku zakonodavstvoto, vo domenot na site vklu~eni nositeli e da gi prezemat i primenat definiranite aktivnosti za postapno preminuvawe kon odr`liv sistem za upravuvawe so otpad vo Makedonija.


-36-

3.1 Strate{ki pra{awa Brojni strategiski pra{awa i ograni~uvawa treba da se zemat vo predvid pri odreduvawe na aktivnostite i pri izbor na opciite za implementacija na in-tegriranoto upravuvawe so cvrst otpad. Legislativa i sproveduvawe Merkite i / ili fizi~kata infrastruktura {to }e se realiziraat kon nadgradu-vawe na postojnite sistemi za vospostavuvawe na integriran sistem za upravu-vawe so otpad, se samo del uspe{nata implementacija na Nacionalniot plan za upravuvawe so otpad, {to najmnogu }e zavisi od primenata na usvoenoto zakono-davstvo, preku uspe{en sistem za monitoring i sproveduvawe. Seto prethodno iskaàno treba da funkcionira preku usoglaseno koordinirawe na segmentite {to ja so~inuvaat baznata ramka. Zada~ata za transponirawe, implementirawe i sproveduvawe na EU standardite i legislativata e golem predizvik. Spored ova, barawata na Direktivite za deponii i Direktivite za otpad od ambalaà }e bidat najte{ki za ispolnuvawe. Izrabotkata i sproveduvaweto na pravnite instrumenti }e bara angaìrawe na lica vo javnite institucii (M@SPP, a osobeno vo edinicite na lokalnata samouprava) na koi }e im bidat dovereni specifi~ni zada~i, obezbedena obuka; sekako posvetenosta na ovoj personal }e bide od osobeno zna~ewe. Organizaciona funkcionalnost i fleksibilnost Moè da se o~ekuva Evropskoto zakonodavstvo da vovede novi i / ili modificirani standardi i barawa relevantni za upravuvaweto so otpad, pa zatoa e va`no da se razvie sistem koj go zadrùva stepenot na operativna fleksibilnost, kolku {to e vozmo`no. Ekonomski faktori Tro{ocite, bilo operativnite izrazeni preku edine~nite ceni (po ton tretiran ili deponiran otpad) i kapitalnite investicii, se vaèn faktor. Efektot na ekonomi~nost pri {to se primenuva ragionalniot princip e osobeno vaèn. Vo taa nasoka, primenata na nekoi tehnologii koi se soodvetni za razvienite evropski zemji se ~ini neostvarliva ili neisplatliva za Makedonija, poradi maliot volumen na otpad, niskite nadomestoci za postapuvawe so otpad, i povisokite rabotni tro{oci pri sobirawe i transportirawe na otpadot vo podra~ja so relativnoniska gustina na naselenost. Ova osobeno se odnesuva na procesite na reciklirawe ili tretmanot na opasen otpad. Preduslov za odrùvawe na tro{ocite od deponiraweto na razumno nivo e visokata operativna isplatlivost. Dominanten faktor vo sevkupnite rabotni tro{oci se plati za vrabotenite, kako i tro{oci za odrùvawe na vozilata i opremata. Vklu~uvaweto na privatniot sektor bi moèlo da pridonese kon obezbeduvawe na kapital i prenesuvawa na iskustva vo Makedonija, no so cel negovo privlekuvawe }e bidat potrebni fundamentalni promeni vo institucionalnata postavenost i voveduvawe na pazarni odnosi vo ovaa dejnost od javen interes. Drug klu~en ekonomski faktor e ograni~eniot lokalen pazar za reciklira~ki materijali i obnoveni proizvodi od otpad. Ovie pazari se ~ini deka }e ostanat


-37-

mnogu mal i vo bliska indina. Ova zna~i deka pogolem del od reciklabilnite materijali }e treba da se izvezuva, zgolemuvaj}i ja nivnata cena zaradi transportnite tro{oci i namaluvaj}i ja istovremeno nivnata pazarna konkurentnost. Makedonija sporedbeno e siroma{na zemja so relativno niski nivoa na prihod i op{to, niski ìvotni standardi. Voveduvaweto i naplatata na realni nadomestoci za postapuvawe so otpad e te{ka i komplicirana zada~a. Te{kata finansiska situacija na industriite e u{te edno ograni~uvawe za celosno voveduvawe na principot "zagaduva~ot pla}a" za finansirawe na soodveten tretman na upravuvawe so opasen otpad. Pokraj kapitalnite investicii za podobruvawe na tekovnite standardi za upravuvawe so otpad, }e bidat potrebni zna~itelni dopolnitelni tro{oci pri urgentnoto zatvorawe i/ili aktivnosti za rekultivacija na stari ili napu{teni op{tinski i industriski deponii. Kone~no, }e bidat potrebni fondovi koi }e gi pokrivaat zgolemenite administrativni tro{oci {to proizleguvaat od zgolemenite barawa za monitoring i inspekcija na nivo na sozdava~i i vo javnite institucii zadolèni po ove pra{awa. Uviduvawa na javnosta Percepciite na naselenieto, ~esto manifestirani preku silno sprotivstavuvawe na neophodnite promeni vo postoe~kite praktiki za upravuvawe so otpad, moàt da pretstavuvaat golema pre~ka i ograni~uvawe vo prifa}aweto i implementacijata na integriranata strategija za upravuvawe so otpad. Vo nekoi slu~ai tie percepcii se zasnovani na prirodnite stravovi i zagriènost, dodeka vo drugi slu~ai tie proizleguvaat od nedovolno i nesoodvetno informirawe i nerazbirawe na potrebata za tie promeni. Na primer, negativniot stav na pove}eto lu|e, koi se odnesuva na novoto regionalno sanitarno deponirawe, moèbi proizleguva od lo{iot imix na postoe~kite deponii, iako novite sanitarni deponii }e treba da bidat dobro dizajnirani i spored zakon. Predlozite za razvivawe na sistemi za upravuvawe so specifi~nite otpadi verojatno }e proizvedat sli~ni reakcii. Poradi ova M@SPP ja prepoznava potrebata za razvivawe i implementirawe na razbirlivi programi za tekovni komunikacii i konsultacii so javnosta i drugite nositeli i pred i za vreme na implementacijata na NPUO.

3.2 Strate{ki celi

So cel da se obezbedi realen napredok, formulirani se serii na globalni strate{ki celi za idnoto upravuvawe so otpadot. Ovie celi ja odrazuvaat obvrskata na M@SPP da: • Se soo~i so zgolemenite koli~ini na proizveden otpad, da se oslabne ili

eventualno prekine vrskata pome|u ekonomskiot raste` i proizvodstvoto na otpad.

• Se prerabotuva i reciklira onoj del od generiraniot otpad {to ima upotrebna vrednost za natamo{no koristewe.

• Se vovede integriran nacionalen sistem za upravuvawe so otpad, zemajki gi vo predvid najdobrite dostapni tehnoligii/tehniki bez da se vklu~at prekumerni tro{oci.


-38-

• Se realizira bezbedno prerabotuvawe ili deponirawe na otpadot bez zagrozuvawe na ~ovekovoto zdravje i bez koristewe na procesi ili metodi koi bi moèle da i na{tetat na ìvotnata sredina.

Ovie strate{ki celi se razraboteni vo razli~ni pod-celi {to proizlegoa od analizite realizirani vo specijalnite studii i tehni~kite izve{tai {to se priloèni kako aneksi na ovoj plan. Rezultatite od oddelnite analizi se koristea vo specifikacijata na detalnite akcioni planovi dadeni vo poglavjeto 6. Glavnata odgovorna uloga na M@SPP e da go inicira i sledi napredokot kon postignuvawe na ovie celi, i redovno da gi procenuva preku soodveten monitoring. So cel soodvetno da se meri i sledi napredokot, }e bidat koristeni razli~ni kvantitativni indikatori. Ovie indikatori }e vklu~uvaat: • Proizvodstvo na otpad, sevkupen i po sektori; • Koli~ini na deponirani otpadi; • Stepen na prerabotka i reciklirawe, sevkupno i po sektori; • Stepeni na reciklirawe, spored materijali; • Koli~ini na proizveden i tretiran industriski opasen otpad; • Koli~ini na proizveden i tretiran medicinski opasen otpad; Tabela 1 Strate{ki celi

Oblast/aktivnost Primarni celi

1. Politiki i pravna ramka

1.1 Nacionalna politika / strategija za UO e dovolno razviena

da obezbedi podgotovka i implementacija na integriran i isplat-

liv sistem za UO;

1.2 Nacionalnata legislativa vo vrska so UO celosno sood-

vetstvuva so EU standardite i barawata;

1.3 Sproveduvaweto i legislativata vo vrska so UO e

efektivna.

2. Institucionalna

/organizaciona postavenost

2.1 Postoe~kata Institucionalna/organizaciona postavenost

za UCO se dovolno razvieni da obezbedat usoglasenost so evrop-

skite i nacionalnite barawa za integrirano i efikasno funk-

cionirawe.

3. ôve~ki resursi /

kapacitet

3.1 Postoe~kite ~ove~ki resursi i kapacitet za upravuvawe so

otpad (vo javniot i privatniot sektor) se adekvatni.

4. Finansirawe

/pokrivawe na tro{oci

4.1 Prihodot od naplatata na nadomestocite za UO se dovolni

za da gi pokrijat tro{ocite na integriran sistem, {to gi

zadovoluva site evropski i nacionalni barawa za UO.

5. Svest na nositelite i

komunikacija.

5.1 Site nositeli imaat dovolno svest i razbirawe za

nacionalnata politika i strategija za usoglasenost so evropskite

barawa za UO.

6. Dostapnost na poda-

toci/izvestuvawe

6.1 Dostapnite podatoci i informacii za izvorite, prirodata,

koli~inite i sostavot na otpadot, i postrojkite za postapuvawe

so otpad, se na soodvetno nivo za da odgovorat na

sega{nite/idnite evropski i nacionalni barawa

7. Izbegnuvawe i

namaluvawe na otpad

7.1 Potencijalot za izbegnuvawe i namaluvawe na

sozdavaweto na otpad se koristi vo dovolna merka.


-39-

Oblast/aktivnost Primarni celi

8. Prerabotka i

reciklirawe na otpad

8.1 Potencijalot za ponatamo{en tretman i reciklirawe na

otpad se realizira i e dovolen soglasno razli~nite vidovi na

otpad.

9. Segregacija, skladirawe,

sobirawe i transport na

otpad

9.1 Postoe~kite metodi / sistemi za segregacija, vremeno

skladirawe, sobirawe i transport na pove}eto tipovi na otpad se

dovolni da obezbedat usoglasenost so evropskite i nacionalni

barawa za UO.

9.2 Postoe~kite uslugi za sobirawe i transport na UCO se

efikasni i isplatlivi.

10. Tretman i procesirawe

na otpad

10.1 Postoe~kite praktiki za tretman i procesirawe na otpad

se vo soglasnost so evropskite i/ili nacionalni standardi;

10.2 Dostapniot kapacitet za tretman i procesirawe na otpad e

dovolen da obezbedi usoglasenost so evropskite i nacionalni

barawa za UO.

11. Finalno deponirawe 11.1 Site postoe~ki postrojki / praktiki za finalno depon-

irawe na otpad se usoglaseni so tekovnite / planiranite za

donesuvawe EU standardi;

11.2 Na op{tinskite deponii i/ili industriskite "è{ki to~ki" se vr{i remedijacija i/ili se zatvoraat.

Kon strate{kite celi, be{e postavena niza na celi za postapuvawe so specifi~ni otpadi. Vremenskite horizonti za ostvaruvawe na ovie celi se nad planiraniot period na NPUO bidejki po~etnite 6 godini od negovata implementacija glavno }e bidat fokusirani na zna~ajni izmeni i podobruvawa na osnovnata infrastruktura, prosledeno so legislativni / politi~ki merki i zajaknuvawe na kapacitetot na ~ove~kite resursi. Tabela 2 Celi za specifi~ni vidovi na otpad

Vid na otpad Cel Da se dostigne do:

Bio-razgradliv otpad {to se

deponira

(se bara osloboduvawe od obvrskata)

Redukcija do 75%

Redukcija do 50%

2015

2020

Ambalaèn otpad

(Se bara preoden period)

Prerabotka na barem 50%

Reciklirawe na barem 25%

2015

2015

Baterii i akumulatori Napu{tawe na uvozot i

proda`bata na baterii koi

sodràt Hg, Cd, Pb pove}e od

dozvolenata granica vo Evropa.

Efikasna organizacija za sepa-

rativno sobirawe

2006

Osnoven preduslov

PCB/PCT otpad Inventarizacija

Soodveten tretman na

postoe~kite materijali

2010

2015

Otpadni vozila Tretman i povtorno koristewe do

70%

Tretman i povtorno koristewe na

barem 85%

2010

2015


-40-

4 RESURSI I FINANSISKI IMPLIKACII

Vo ova Poglavje se pretstaveni nekoi od resursite i finansiskite implikacii {to }e proizlezat od promenite koi se neophodni za postignuvawe na na{ite strategiski celi za upravuvawe so otpad. So tolku mnogu razli~ni faktori koi imaat vlijanie vrz vidovite i koli~inite na otpad i od druga strana potrebata da se realiziraat novi ili nadgradat postojnite kapaciteti za upravuvawe so otpad, te{ko e so sigurnost da se predvidi {to vsu{nost }e se slu~uva vo nared-nite godini. Procenkite i predviduvawata pretstaveni vo ova Poglavje sluàt kako indikacija {to bi moèlo da se slu~i vo idnina, vrz osnova na razli~ni pretpostavki. Podgotveni se finansiski procenki i proekcii so kompjuterski model diza-jniran da gi presmetuva koli~inite i protokot na otpad, masniot balans, sis-temite i tro{ocite na komponentite na sistemite, i ostanati promenlivi veli~ini, koristej}i razli~ni vlezni podatoci i pretpostavki. Modelot }e ovozmoì aùrirawe na potrebnite kapaciteti za upravuvawe so otpad i pred-viduvawe na tro{ocite vo idnina, a vrz osnova na podobreni informacii i/ili promeneti uslovi.

4.1 Klu~ni pretpostavki

Dimenzioniraweto na infrastrukturata za UO potrebna za rakuvawe so KCO i OO (industriski i medicinski otpad) vo soglasnost so standardite na EU se zasnova na dve pretpostavki: • koli~inite na sozdaden otpad i proekciite za nivnen natamo{en porast; • finansiskite implikacii od koristeweto na razli~nite tehnologii za

tretman / deponirawe na otpad (vklu~uvaj}i go i vra}aweto na otpadot nazad vo proizvodnite ciklusi i negovoto reciklirawe), kako i primenata na re-gionalni/nacionalni koncepti vo UO so cel racionalizirawe na tro{oci.

Vo slednive stavovi podetalno se objasneti pretpostavkite koristeni vo odre-duvaweto na vkupnite potrebni kapaciteti za rakuvawe so otpad.

4.1.1 Predviduvawa / proekcii za otpadot

Idniot ekonomski razvoj }e ima zna~itelno vlijanie vrz pobaruvawata za sis-temi i kapaciteti za rakuvawe so KCO, odnosno na koli~inite i vidot na soz-daden otpad. Duri iako se o~ekuva deka merkite koi imaat za cel vra}awe na otpadot nazad vo proizvodnite ciklusi }e vlijaat vrz namaluvaweto na koli~inite na sozdaden otpad, so cel procenuvawe na vidovite i ocenuvawe na potrebnite kapaciteti na idnite sistemi i kapaciteti, proekciite za sozda-vaweto na otpad vo idnina treba da se zasnovaat na pokonzervativni pret-postavki. Zna~i, podgotveni se proekcii za sozdavaweto na otpad vo idnina za ~etiri razli~ni scenarija. Vo najgolem del od Zapadna Evropa, vo novite zemji pristapni~ki, sozdavaweto na otpad na ìtel prodolùva da raste, i pokraj naporite za namaluvawe na otpadot. Efektot od vakviot porast moè da bide mo{ne biten. Proektiranite scenarija za sozdavaweto na otpad se navedeni podolu:


-41-

1. Nula porast - nema porast na sozdavaweto na otpad na ìtel, sozdavaweto na

otpad na ìtel raste proporcionalno so porastot na naselenieto; 2. Nizok porast - vo dopolnenie na porastot na naselenieto, sozdavaweto na

otpad na ìtel e povrzano so 50% od porastot na BDP (proektiran na 3% god.);

3. Sreden porast - isto kako vo to~ka 2, no pretpostavuva porast na BDP od 5% za 10 godini po dobivawe na ~lenstvo vo EU (proektirano da se slu~i vo 2012 godina);

4. Visok porast - isto kako vo to~ka 2, no 100% uslovenost so porastot na BDP. Efektot od sozdavaweto na otpad za Makedonija so tek na vreme e prikaàn na Slika 1. Slika 1 Efekt od zgolemuvaweto na sozdavaweto na otpad na ìtel na godi{no nivo Pretpostavki za pobaruvawata za novi i / ili podobreni kapaciteti Procenkite na idnite potrebi od realizacija na kapaciteti se napraveni samo za onie sistemi ~ie obezbeduvawe i ureduvawe }e bide obvrska na Vladata i op{tinite. Ova ne vklu~uva obezbeduvawe na kapaciteti za zapo~nuvawe na procesot na ispolnuvawe na barawata {to proizleguvaat od Direktivata za deponii. Efektot od porastot na sozdavaweto na otpad vo odnos idniot kapacitet za deponirawe vo Makedonija e prikaàn na Slika 2.

Efekt od zgolemuvaweto na sozdavaweto na otpad na ìtel na godi{no nivo

-

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

2005 2010 2020 2030

Nula porast Nizok porast Sreden porast Visok porast

Go

di

{n

i k

ol

i~i

ni

na

otp

ad -

to

ni


-42-

Slika 2 Efekt od porastot na sozdavaweto na otpad vrz potrebniot kapacitet za deponirawe

4.1.2 Finansiski pretpostavki

Glavnite pretpostavki vrz koi se zasnovaa procenkite na potrebnite sistemi i kapaciteti, kako i tro{ocite {to od niv proizleguvaat se navedeni podolu: Edine~ni ceni na deponirawe Treba da se napomene deka pretpostavenite tro{oci, kako i tehnologijata na deponirawe se napraveni vrz osnova na scenarioto za nula porast na sozda-vaweto na otpad. ]e bide potrebno da se obezbedi pogolema povr{ina na lo-kaciite na idnite deponii za prifa}awe na pogolemi koli~estva otpad pri lointenziven ekonomski porast, so reperkusii isto taka vrz dizajnot, {to }e rezultira so sli~ni ili poniski edine~ni ceni za deponirawe; pointenziven ekonomski razvoj, odnosno sostojba {to odgovara na ~etvrtoto scenario mo`e da bara promena vo tehnologiite za deponirawe, ili prezemawe na merki za vra}awe na otpadot nazad vo proizvodnite ciklusi od pogolem obem, {to navre-meno }e treba da se voo~i vo tekot na monitoringot vrz implementacijata na planot. Procenki za edine~nite ceni za sanitarno deponirawe se navedeni po dolu:

Efekt od porastot na otpad vrz potrebniot deponiski kapacitet

-

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

2009-13 2014-18 2019-23 2024-28

Nula porast

Nizok porast

Sreden porast

Visok porast

Mi

li

on

i k

ubn

i m

etr

i p

otr

ebn

i z

a 5-

god

i{

en p

eri

od


-43-

Tabela 14 Edine~ni ceni za deponirawe

Terminot "nadomestok za deponirawe" vo gornata tabela e nominalna cifra koja pretstavuva kompenzacija za op{tinite za prifa}awe na regionalnite deponii na nivna teritorija. Ovaa suma, kako i mehanizmite za sobirawe i naplata treba detalno da se razrabotat preku sledniot proekt predloèn so ovoj plan. Ekonomski uslovi/sistemi Vrz osnova na gorenavedenite edine~ni ceni, presmetani se tro{ocite za deponirawe za razli~na golemina na opsluèno naselenie, so cel da se pokaè vlijanieto vrz tro{ocite od regionalnite sistemi. Slika 3 pribli`no ja pokaùva vrskata me|u tro{ocite po ton i tro{ocite na ìtel za opsluèn region od 50,000 do 300,000 ìteli. Slika 3 Tro{oci za deponirawe vo zavisnost od golemina na opsluèno naselenie

Od gornata slika moè da se zaklu~i deka tro{ocite za deponirawe ne po~nuvaat da se stabiliziraat sé dodeka ne se dostigne brojkata od okolu 200,000 opsluèno naselenie. Ovoj podatok pretstavuva mnogu realna argumentacija za primena na regionalniot princip pri sanitarno deponirawe.

po ton po m3

Infrastruktura € 2.30 € 1.80 Prostor za deponirawe € 5.89 € 4.71 Rabota i odrùvawe € 5.65 € 4.52 Nadomestok za deponirawe (prihod na op{tinata) € 1.00 € 0.78 Rekultivacija € 3.68 € 2.88 Monitoring po zatvarawe € 0.35 € 0.27 Vkupno € 18.87 € 14.98 Prose~en godi{en tro{ok € 821,258

€ 0.00

€ 5.00

€ 10.00

€ 15.00

€ 20.00

€ 25.00

€ 30.00

€ 35.00

50,000 100,000 150,000 200,000 250,000 300,000

Naselenie

Tro{ok po ton

Tro{ok po ìtel

Po

edi

ne~

ni

tr

o{

oc

i


-44-

Vozila za sobirawe i tro{oci za sobirawe i transport na otpad Mo{ne e te{ko da se generaliziraat tro{ocite za sobirawe na otpadot, poradi mnogute promenlivi faktori koi moè da vlijaat vrz niv: • oddale~enost do deponijata; • godi{na tonaà na sozdadeniot otpad (koja zavisi od brojot na ìteli); • raspredelenost na naselenieto vo op{tinata (t.e. distribucija na ku}ite vo

ruralnite oblasti, i, {to e u{te pova`no, mo`nosta za pristap na golemi vozila do ovie ku}i).

So podetalni analizi }e se odlu~i dali postoi potreba da se koristat pogolemi ili pomali vozila za sobirawe na otpadot (specijalizirani vozila za sobirawe na otpad, nasproti specijalni vozila za transport za dolgi rastojanija so golem kapacitet). Prvite se smetaat za poekonomi~ni zemaj}i gi predvid regionalnite osobenosti vo Makedonija (gustina na naselenost i koli~estva na sozdaden otpad). Slika 4 gi pokaùva tro{ocite za transport pri koristewe na specijalizirani vozila za sobirawe na otpad.

Operativni tro{oci: Procenkata na ovie tro{oci se zasnova kako na iskustvata na EU, taka i lokalnite iskustva. Pri presmetuvaweto na tro{ocite ne se pretpostaveni profitni margini, bidej}i marginite za razli~nite vidovi na otpad moè zna~itelno da variraat i da zavisat od finalnite sistemi i kapaciteti koi se koristat, vklu~uvaj}i go i vlijanieto na konkurentnosta vo obezbeduvaweto na uslugite..

€ 0.00

€ 2.00

€ 4.00

€ 6.00

€ 8.00

€ 10.00

€ 12.00

€ 14.00

€ 16.00

€ 18.00

20 40 60 80 100 120 140 160 180 Patna oddale~enost - km

RCVs

€ p

o t

on

Slika 4. Transportni tro{oci po ton - za specijalizirani vozila za sobirawe na otpad


-45-

Kamatni stapki: Kamatna stapka od 13% be{e pretpostavena za procenka na finansiskite tro{oci i za presmetuvawe na edine~nite ceni za postapuvawe so otpad. Inflacija: Site procenki i proekcii za tro{oci se izrazeni kako za tekovnite uslovi (za 2005 godina) t.e. tro{ocite se prilagodeni, zemaj}i ja predvid idnata inflacija na cenite. Odreduvawe/Podesuvawe na vremeto za investicii: Potrebnite kapitalni investicii se podeleni na dva perioda (2006-2012 i 2012-2010), so toa {to 40% od potrebniot kapacititet }e bide izgraden vo prviot, i 60% vo vtoriot period. Vo praksa, odreduvaweto/podesuvaweto na vremeto za nekoi investicii mo`e da sledi razli~en model. Vo Tabelata podolu e dadeno rezime na tro{ocite za instalirawe i funkcionirawe na regionalnata infrastruktura za UKCO za periodite od 2006-2012 i 2012-2020. Tabela 15 Rezime na tro{ocite za instalirawe i funkcionirawe na regionalnata infrastruktura za UKCO

2006-2012 2012-2020 Potreben kapacitet (t.g.) 200,000

Potreben kapacitet (t.g.) 300,000

Kapacitet Tro{oci (t.g.) (€)

Tro{oci (€ mil.)

Tro{oci (€ mil.)

Sanitarni deponii Investicioni tro{oci 110 22 33Neto operativni tro{oci

5 6 9

Oprema za transportirawe Investicioni tro{oci 80 16 24Neto operativni tro{oci

35 42 63

Vkupno investicioni tro{oci 38 57Vkupno operativni tro{oci 48 72

Bio-razgradliv otpad Kompostiraweto na bio-razgradliviot otpad e opcija koja treba da se razgleda. Vo sekoj slu~aj, postojat va`ni faktori koi treba da se zemat predvid vo odnos na niskata stapka za sozdavawe na otpad, kako i stapkata za u~estvo na doma}instvata (proceneto e u~estvo od 65%), intenzivni tro{oci za posebno sobirawe i tretman, finalniot kvalitet na kompostot i pazarnite ograni~uvawa. Podgotven e dizajn za postrojkite za kompostirawe za dve nivoa na funkcionirawe: 10,000 toni god. i 3,500 toni god. Tro{okot za kompostirawe e procenet na € 42,90/ton - {to pretstavuva pove}e od tro{okot za deponirawe. Mo`e da se o~ekuva deka obezbeduvaweto na posebno sobirawe na bio-razgradliviot otpad i negovo kompostirawe }e predizvika zgolemuvawe na vkupnite tro{oci za upravuvawe so otpad za pove}e od 12.5%. Spored ova, ne se


-46-

prepora~uva prezemawe na aktivnosti za kompostirawe vo sledive nekolku godini. Ovaa sostojba moè da se promeni koga i ako od Makedonija se o~ekuva da gi ispolni celite na EU za namaluvawe na bio-razgradliviot otpad za deponirawe. Reciklirawe Dokolku so predviduvawata za sozdavawe na otpad se pretpostavi deka recikliraweto }e zapo~ne vo 2009 godina }e se zgolemi od 1% vo prvata godina do okolu 8% posle 4 godini. So opfa}awe na okolu 40% od naselenieto }e se postigne sli~no zgolemuvawe kaj recikliraweto. Vo sekoj slu~aj, va`no e da se priznae deka posebnoto sobirawe na otpad/materijali koi moè da se recikliraat }e predizvika dopolnitelni tro{oci. Dopolnitelnite tro{oci za reciklirawe se proceneti na okolu 4.4% od tro{ocite za sobirawe na me{ovit otpad. Od tie pri~ini, vo op{tinite ne se prepora~uva selektivno sobirawe na reciklabilni materii, zaradi procenetite tro{oci so pomo{ na dadenite finansiski modeli. Predloèna e pilot merka za reciklirawe za selektiranite artikli za koi postoi pazar. Zatvorawe na nesoodvetnite deponii Tro{ocite za rekultivacija na nesoodvetnite deponii se proceneti vrz osnova na pobaruvawata od direktivata za deponii, zemaj}i gi predvid ~etirite opcii za rekultivacija primeneti za razli~nite klasi na procenetiot rizik po ìvotnata sredina. Metodot i tro{ocite od presmetkite se opi{ani vo Posebnata Studija C (Aneks 7). Vkupnite tro{oci za rekultivacija se vo opseg do € 30 milioni. Zatvorawe na industriskite "àri{ta" Vrz osnova na metodologijata za zatvorawe / rekultivacija dadena vo Posebnata Studija E (Aneks 9), presmetani se tro{ocite za prepora~anite merki so primena na edine~ni ceni za razli~nite opcii za rekultivacija, vo zavisnost od fizi~kite karakteristiki na lokaciite, koi gi davaat vkupnite tro{oci po lokacija, kako i sevkupnite tro{oci. Vrz osnova na kalkulaciite, napravena e slednava procenka na to{ocite: • vkupnite tro{oci za rekultivacija se okolu € 77 milioni (variraat od € 2,700

do € 12,7 milioni za sekoja poedine~na lokacija); • vkupni tro{oci za realizacija na ispituvaweto na zagaduvaweto na po~vata i

podzemnite vodi, opis na istraga/ispituvawe i plan za rekultivacija do € 900,000;

• vkupnite tro{oci za kontrola i monitoring po zatvarawe se € 150,000 godi{no.

Sistemi za upravuvawe so opasen otpad Investicionite i operativnite tro{oci za finalno deponirawe na opasen otpad se zemeni kako glavni elementi za sistemot za UOO koj treba da se postavi. Dve opcii za finalen tretman na OO se zemeni vo predvid: • Bezbedno deponirawe; • Inseneracija/sogoruvawe. Po~etnite investicioni tro{oci za bezbedna deponija za OO se odreduvaat spored goleminata na prvite kelii (za period od 4-5 godini) i oblasta koja se opsluùva, zemaj}i gi predvid koli~inite na otpad koj treba da se deponira, koi


-47-

vo slu~ajot so Makedonija se proceneti na 25,000m3. Edine~nite ceni po m3 de-poniran otpad se zemeni od primerite i metodite za deponirawe/tretman vo drugi zemji so koi moè da se napravi sporedba, i ~ii kalkulacii pokaàle deka tro{ocite za izgradba na prvata kelija na deponijata za OO }e bidat vo opseg od okolu € 2 milioni. Na deponijata ne se dozvoluva deponirawe na site vidovi na OO, i od taa pri~ina del od sozdadeniot OO mora da se insenerira/sogoruva. Obemot na vakviot vid na otpad e procenet na okolu 2,500-5,000 t/god. Investicionite tro{oci za insenerator za OO, pri {to se primenuva edine~na cena od okolu € 500,000 po t/god, rezultira vo investicioni tro{oci od okolu € 250,000 - €1 milion. Osven investiciite, presmetani se edine~nite rabotni tro{oci po ton OO, me|utoa godi{nite tro{oci ne moàt da se odredat poradi nedostatokot na relevantni/to~ni informacii za sozdavaweto na OO, kako i neizvesnosta na koj na~in }e se organizira vremenoto (regionalno) skladirawe i transport na OO do centralniot deponiski kapacitet. Poradi zna~eweto koe mu e dadeno na pra{aweto za UOO, podgotven e nareden proekt {to }e se realizira vo po~etniot implementacionen period na Planot. Detalite za procenkata na tro{ocite se navedeni vo Aneks 1. Datumi za postignuvawe na usoglasenost Glavna cel na planot nema da bide postignuvawe na usoglasenost so Direktivite {to povlekuvaat zna~itelni investicii, tuku postavuvawe i funkcionirawe na osnovna infrastruktura za UO, koja }e dozvoli postepeno podobruvawe na ovie sistemi do postignuvawe na standardite definirani so zakonskata regulativa na EU: Direktivata za deponii Ramkovnata Direktiva za OO i Direktivata za pakuvawe i otpad od pakuvawe.

4.2 Institucionalni resursni pobaruvawa Za implementacija na Nacionalniot Plan za upravuvawe so cvrst otpad 2006-2012 }e bidat potrebni su{tinski institucionalni resursi. Tie primarno se povrzuvaat so implementacijata na zakonskata regulativa, institucionalnite i organizaciskite merki i nadzor vrz sistemite od edna, kako i razvoj na fizi~kata infrastruktura za upravuvawe so otpadot na lokalno nivo od druga strana. Odgovornosta za monitoring i implementacija }e mu pripa|a primarno na M@SPP i negovite sektori/oddelenija, posebno Inspektoratot za ìvotna sredina, me|utoa }e bide potrebna i bliska sorabotka i koordinacija so Ministerstvoto za finansii vo odnos na investiciite i upravuvawe so finansiskite / ekonom-skite instrumenti. Vo sekoj slu~aj, resursite koi se vo momentov dostapni za ministerstvoto se mo{ne ograni~eni i nedovolni; kapacitetite za upravuvawe so pogolemite investicii i poddr{ka na institucionalnite promeni na nacion-alno a osobeno na lokalno nivo }e mora postapno da se razvivaat. Za da se napravat to~ni i detalni procenki na potrebnite institucionalni i ~ove~ki resursi {to }e obezbedat uspe{na implementacija na NPUCO 2006-2012, potrebno e zavr{uvawe na aktivnostite B i D prezentirani vo Akcioniot Plan.


-48-

Vo taa nasoka, treba da se napravi razlika me|u instituconalni resursi potrebni za: • Implementacija/nadzor na zada~ite so ograni~eno vremetraewe kako {to e

podobruvawe na deponiite, zatrvorawe i rekultivacija na starite deponii; • Prezemawe na tekovnite funkcii kako {to se monitoring i sproveduvawe • Podgotvenost za rabota vo uslovi na te{ki rokovi, optovarenost so

dopolnitelni zada~i, bez pogolemi posledici vrz obavuvaweto na tekovnite funkcii.

4.3 Zaklu~oci Pobaruvawata za kapaciteti za sistemite za rakuvawe so OO se sostojat od izgradba na regionalni sanitarni depponii i obezbeduvawe na logisti~ka poddr{ka za transport na podolgi relacii. Proekciite za sozdavawe na KCO se napraveni vrz osnova na scenarioto za "nula" porast na sozdavawe na otpad. Investicionite i operativnite tro{oci koi treba da obezbedat 40% od potrebniot deponiski kapaciteti }e bidat vo opsegot od € 86 milioni. Dopolnitelnite tro{oci za reciklirawe se proceneti na okolu 4.4% od tro{okot za sobirawe na me{ovit otpad. Od tie pri~ini, vo op{tinite ne se prepora~uva selektivno sobirawe na reciklabilni matrerijali zaradi poka~enite tro{oci presmetani preku finansiskiot model. Predloèni se pilot merka za reciklirawe za izbrani artikli za koi postoi Pazar (hartija, PET). Be{e razgledana opcijata za kompostirawe na bio-razgradliviot otpad, no zaradi dopolnitelni tor{oci za selektivno sobirawe i tretman okolu 12,5% povisoki od tro{ocite za postapuvawe so me{an otpad, ne se prepora~uva prezemawe na aktivnosti za kompostirawe vo naredniot kratkoro~en period. Zatvoraweto na nesoodvetnite deponii i industriski "àri{ta" treba ponatamu da se elaborira preku naredni proekti. Tro{ocite za rekultivacija na nesoodvetnite deponii se presmetani na okolu € 30 milioni, a za industriskite "àri{ta" do € 77 milioni. Finansiraweto i za obete }e bara intenzivna donatorska koordinacija i lokalni merki so koi }e se obezbedi kofinansirawe. Rezimeto na potrebnite ~ove~ki i finansiski resursi za realizacija na gorenavedenite merki e prezentirano vo Tabela 16. Postignuvaweto na usoglasenost so Direktivite na EU ne e primarna cel na NPUCO, tuku postepenoto podobruvawe kon postavuvawe na osnovnata infrastruktura za UKCO i UOO. Direktivite za deponija, OO i pakuvawe }e bidat celni, me|utoa vo ovaa faza ne moàt da se odredat datumite za usoglasuvawe. Ostanatite proekti za aproksimacija, kako i monitoringot vrz implementacijata na planot }e go razrabotat ova pra{awe vo sledniot period.

National Waste Management Plan

-49-

Tabela 16 Potrebni institucionalni i finansiski resursi

~ove~ki

resursi /

Tro{oci (€ 1000) Sektor Glavni aktivnosti NPUCO 2006 - 2012 Odgovornost

Personal 2006-2012 2012-2020

− Sledni proekti

− Zavr{uvawe na zakonskata reguilativa za UO M@SPP 2+2 100 50

Politi~ka / zakonodavna

ramka i sproveduvawe

− Monitoring / sproveduvawe Inspektorat 10 360 500

- Podelba na odgovornostite Site nositeli na

odluki

1+1 - -

- Me|usklop na nacionalno i op{tinsko nivo M@SPP / MLS 2 - -

- U~estvo na privatniot sektor 2

- Finansiski / Ekonomski instrumenti 1+2

Podobruvawe na institucio-

nalnata / organizacionata

postavenost

- Postavuvawe na "{emi na usoglasenost" M@SPP / Indus-

triite

1 - -

− Vospostavuvawe na regionalni sistemi za KCO M@SPP /

Op{tinite

(1) 38,000 57,000

− Podobruvawe na op{tinskite praktiki za UCO Op{tinite 84+1+1 (za{teda na

tro{oci)

(za{teda na

tro{oci)

− Zatvorawe/rekultivacija na deponiite M@SPP /

Op{tinite

1+1 15,000 15,000

− Zatvorawe/rekultivacija na "`ari{tata" 30,000 47,000

Podobruvawe na tehni~kite /

operativnite infrastrukturi

− Nacionalni sistemi za OO i MeO Site nositeli na

odluki

(2) 3,000 10,000

− Oddelenie za upravuvawe so otpad pri M@SPP M@SPP 5 180 250

− Ostanati nacionalni nositeli na odluki Site 6+1 360 400

− Regionalni / op{tinski nositeli na odluki M@SPP / MLS 84 1,500 2,000

− Operatori za UO Op{tinite se namalu-

vaat

(za{teda na

tro{oci)

(za{teda na

tro{oci)

~ove~ki resursi / gradewe na

kapaciteti

− Generatori/sozdava~i na otpad Op{tinite - - -

Podobruvawe na ekonomskata /

finansiskata situacija

− Aktivnosti za vra}awe na tro{ocite Op{tinite (se namalu-

vaat)

(za{teda na

tro{oci)

(za{teda na

tro{oci)


-50-

− Implementacioni finansiski / ekonomski instrumenti M@SPP / MF /

Op{tinite

1+1+84 - -

− Strategija za komunikacija na nositelite na odluki M@SPP (1) -Podignuvawe na javnata svest /

svesta na nositelite na

odluki

− Kampawi za podignuvawe na javnata svest M@SPP /

Op{tinite

1 300 500


-51-

4.4 Finansirawe i pokrivawe na tro{oci

4.4.1 Finansirawe

Vo osnova kapitalnite investicii treba da bidat obezbedeni ode den, ili kombinacija od pove}e mo`ni izvori navedeni podolu: • Preku u~estvo na privatniot sektor (doma{en i / ili stranski) vo vid na delumno ili

celosno obezbeduvawe na potrebniot kapital. • Dolgoro~en capital od komercijalni finansiski institucii (doma{ni i / ili

stranski). • Dolgoro~ni zaemi od strana na internacionalnite Finansiski institucii (IFIs) kako

na primer Evropskata banka za obnova i razvoj (EBRD), Evropskata investiciona banka (EIB), i Svetska banka.

• Dolgoro~ni krediti od bilaterlani izvori kako Germanksata banka za obnova (KfW), ORET, DIFID, DANIDA i drugi

• Po pat na izdavawe na fiksni obvrznici ili kreditni akcii. • Transferi od dràvniot buxet. • Kapitalni grantovi ili dolgoro~ni krediti dodeleni preku namenskite fondovi za

realizacija na Investicionite programi na M@SPP • Kapitalni grantovi od Instrumentot za strukturni promeni na zemji pristapni~ki

(ISPA). U~estvo na privatniot sektor Vo re~isi site ~lenki na EU osnovni subjekti i nositeli na aktivnostite vo upravuvaweto so cvrstiot otpad se organizicii od privatniot sektor. Pokraj kapacitetite na ovie strukturi da injektiraat kapital i obezbedat realizacija na pokrupni investicii, ne se za zanemaruvawe nivnata optimalna organiziranost i efikasnost vo delot na obezbeduvaweto na uslugite; iskustvoto {to niz godini uspe{na rabota go imaat steknato, moè da bide preneseno na op{tinite i nivnite slu`bi, so cel podobruvawe na tehni~kiot i organizacioniot kapacitet na istite, so cel nadminuvawe na potrebata od dodeluvawe na subvencii, kako i izolirawe na ovaa biznis sfera od tekovnite politi~ki vlijanija. Postojat niza opcii za u~estvo na privatniot sector vo sferata na upravuvaweto so cvrst otpad. Op{tinata ili javniot sektor na toj na~in ja zadrùva odgovornosta za nivoto i kvalitetot na uslugata {to treba da se obezbedi, dodeka privatniot sektor prevzemaj}i ja obvrskata da ja realizira ovaa usluga prevzema del od rizikot za uspe{noto funkcionirawe na vakviot sistem. Modelite na sorabotka pome|u privatniot i javniot sector se razlikuvaat spored raspredelbata na funkciite, sopstvenosta i prevzemaweto na investiciite. Vo praksa postojat takvi modeli {to se primenlivi se specifi~ni uslovi, so cel da se postognat celite definirani so individualni proekti. Bez ogled na toa kakov model }e se izbere, investiraweto od strana na privatniot sector povlekuva prevzemawe na rizik. Nadminuvaweto na vakvite rizici }e bara ili obezbeduvawe na rabotni uslovi {to }e obezbedat profit, ili }e bidat potrebni dopolnitelni garancii od strana na Dràvata. So zgolemuvawe na obemot na vloènite sredstva se zgolemuva i rizikot, taka vo po~etniot period ne e za o~ekuvawe deka privatniot sector }e u~estvuva so zna~itelni sredstva vo investiciite vo sferata na upravuvaweto so otpad, tuku potrebnite sumi bi se obezbeduvale od kombinirani izvori.


-52-

Komercijalni finansiski institucii Tie moàt da bidat od razli~en vid (banki, zdruèni kapitalni fondovi i t.n.) i se glavni izvori za obezbeduvawe na kapital za investirawe vo postrojki i druga oprema za upravuvawe so cvrst otpad vo zemjite na EU. Iako ponekoga{ privatniot sektor prevzema del od investicijata za smetka na u~estvo vo upravuvaweto so kompanijata i vo sopstvenosta na akciite, vo najgolem broj na slu~ai privatniot sektor se vozdrùva, dodeka investicijata se obezbeduva preku krediti. Uslovite {to se nudat pri kreditirawe se pod vlijanie na nekolku faktori kako {to se vremetraeweto na otplata, finansiskiot status na stranata {to se zadolùva, kvalitetot na garanciite vrz kreditot, kako i proporcijata na ko-finansirawe od lokalni i drugi izvori. Vo sekoj slu~aj, dominanten faktor e goleminata na rizikot {to proizleguva od realizacijata na investicionite proekti, odnosno dali prihodite vo fazata na implementacija }e bidat dovolni za pokrivawe na rabotnite tro{oci kako i za otplata na kreditot i kamatata vo tekot na postoeweto i raboteweto na investicioniot objekt. Komercijalnite finansiski institucii retko finansiraat 100% od kapitalnite tro{oci, taka {to investitorot obi~no treba da obezbedi sopstveni sredstva, ili da ja zaokruì konstrukcijata so sredstva od drugi izvori. Internacionalni finansiski institucii (IFI’s) Najrazli~ni internacionalni finansiski institucii IFI’s nudat relativno atraktivni uslovi za finansirawe so cel izgradba ili podobruvawe na postojni postrojki i infrastruktura, vo vid na meki krediti. IFI’s {to se prisutni vo zemjite na Isto~na i Centralna Evropa se: Evropska Banka za rekonstrukcija i razvoj (EBRD), Evropska investiciona banka (EIB) i Svetska Banka. Glavno, aplikaciite za finansirawe na kapitalnite investicii treba da dobijat ofocojalno odobrenie i garancii za poddr{ka od Vladata. Kako isklu~ok od taa postavenost e EBRD, koja ne bara suvereni garancii. Od druga strana, kamatnite stapki na ovaa institucija se ne{to povisoki od onie {to gi nudat drugite institucii. Internacionalnite finansiski institucii davaat krediti na firmi, ili korporacii so jasno definirana struktura na upravuvawe, nosewe na odluki, kako i zacrtani celi vo nasoka na komercijalno rabotewe. Nekoi institucii imaat minimum definirana suma na kredit. Taka na primer EBRD finansira proekti so ~inewe od US $ 5 milioni ili nad taa suma. Od tie pri~ini finansiraweto na proekti vo UO od strana na Internacionalnite finansiski institucii }e bide ograni~eno na relativno golemi proekti. Treba da se zeme predvid deka pregovorite za ostvaruvawe na pristap do ovie krediti traat podolgo vreme, koga se planira periodot na implementacija. Bilateralni fondacii Pove}eto zemji vo Zapadna Evropa, Soedinetite Dràvi, Japonija i Kanada obezbeduvaat finansiska pomo{ na zemjite od Centralna i isto~na Evropa po pat na takanare~enite bilateralni institucii. Tie glavno se razlikuvaat spored podra~jata {to gi finansiraat, kako i sproveduvaweto na proektite (modus operandi). Najzna~ajni bilateralni finansiski institucii vo Evropa se Germanskata banka za rekonstrukcija (Kreditanstalt für Wiederaufbau – KfW). DANIDA, DIFID i ORET.


-53-

Fiksni obvrznici i kreditni akcii Iako ovoj vid nadolgoro~no finansirawe moè da bide pogodno za oderen vid na investicii, sepak nivnoto administrirawe e komplicirano a so toa moè da stane skapa opcija. Od tie pri~ini treba da se zemat predvid samo za investicii od pogolem obem. Dràven buxet Ne moè da se pretpostavi deka kapitalnite investicii za usoglasu7vawe so EU direktivite za otpad }e bidat obezbedeni odd ràvniot buxet. Vladata moè da dava grantovi za promotivni ili drug vid na strate{ki proekti {to treba da iniciraat zna~itelni promeni; od druga strana sredstva od buxetot }e se koristat za ko-finansirawe i garancii pri finansirawe na infrastruktura za UO so sredstva od stranski izvori. Investicioni programi Tie se glaven izvor na dràvno finansirawe na proekti vo ìvotna sredina za javniot i privatniot sektor glavno vo vid na kapitalni grantovi ili meki krediti. Kapacitetite na fondovite da obezbeduvaat finansiska poddr{ka zavisi od raspolo`livite resursi, odnosno od izvorite na prihodi vo vid na taksi i nadomestoci za ìvotna sredina. Sekako potrebata za finansirawe sekoga{ }e gi nadminuva raspolo`livite sredstva taka {to proektite {to }e se poddràt treba da bidat soodvetno izbrani kako strate{ki vo procesot na usoglasuvawe so EU. Ovie sredstva se na raspolagawe i za ko-finansirawe na proekti poddràni od internacionalni izvori. Instrument za strukturni politiki pri pristapuvawe (ISPA) Ova e osnoven mehanizam na Evropskata Unija za obezbeduvawe na finansiska pomo{ za realizirawe na investicii {to pridonesuvaat kon usoglasuvawe so Envropskoto zakonodavstvo za zemjite kandidati za ~lenstvo. Osnovni karakteristiki na ovoj instru-mement se slednite: • ISPA poddr{kata e na raspolagawe za investicioni proekti vo oblasta na

transportot i ìvotnata sredina i se realizira vo vid na grant. • ISPA poddr{kata ne e dostapna za privatniot sector odnosno komercijalni

investitori. • Vkupnite tro{oci na proektot treba da bidat najmalku 5 milioni € ili pove}e. • Vo osnova 75% od vkupnata investicija {to e potrebna da se realizira soodveten

proekt bi bile pokrieni od strana na ISPA. Sepak, naj~esto ISPA vo stvarnost pokriva okolu 50% od vkupnite investicioni tro{oci. Balansot treba da se postigne so vloùvawe na sredstva od drugi izvlori.

Spred prethodno iskaànoto, ISPA finansiraweto }e bide pogodno za investicii od pogolem obem vo javniot sektor, kako na promer pri izgradba na sistemi za regionalno deponirawe na komunalen otpad. Pokrivawe na tro{oci ]e bide neophodno vo idnina da se premine kon celosno pokrivawe na vkupnite tro{oci za upravuvawe so cvrstiot otpad so cel obezbeduvawe na dolgoro~na odr`livost na postapkite i opremata {to gi opsluùva soodevetnite sistemi, a od druga strana da stimulira kon namaluvawe na generiraweto na otpadot i negov tretman za vra}awe vo proizvodnite ciklusi kako dolgoro~na cel. Politika za ostvaruvawe na ekonomski / finansiski merki }e se realizira vo tekot na tranzicioniot period {to }e obezbedi


-54-

sozdava~ite na otpad da se prilagodat na zgolemuvaweto na cenite za postapuvawe so nivnite otpadi. Specifi~nite preporaki na planot imaat za cel da vovedat kako prioritet finansisko / ekonomski instrumenti od sledniot vid: • Nadomestok za deponirawe, odnosno taksa za deponirawe na deponii {to ne

soodvetstvuvaat so dadeni tehni~ki standardi • Nadomestoci za uvoz na specifi~ni opasni / hemiski proizvodi i materii • Voveduvawe na {emi za usoglasuvawe (odgovornost na proizvoditelot), pilot merki za

reciklirawe na otpadni gumi Do postignuvawe na realni uslovi kon potpie{uvawe na konkretni dogovori za obezbeduvawe na soodvetni (novi, ili postojni nadgradeni) uslugi i postrojki za upravuvawe so otpadot, ne e mo`no so sigurnost da se predvidat vistinskite tro{oci za postapuvawe so razli~ni vidovi na otpad.


-55-

5 AKCIONI PLANOVI

Postignuvaweto na strate{kite celi definirani kon nadminuvawe na tekovnite prob-lem ii te{kotii }e bara {irok opseg na kacii {to }e treba da se implementiraat konti-nuirano vo naredniot period od 15-20 godini. So ogled na toa deka horizontot na planot e relativno kratok (6 godini) najgolem e predizvikot za nositelite na odluki da prevzemat i sprovedat merki {to }e pottiknat itni podobruvawa, ili }e naso~at posaku-vani procesi. Vo naredniot tekst se dadeni akcionite planovi, na koi prethode{e prioritizirawe so cel izbor na nacelishodni merki.

5.1 Prioriteti i struktura na planot

Pri specificiraweto na kratkoro~ni merki / akcii najte{kiot element vo de-finiraweto na globalniot pristap be{e da se izdvojat prioritetite i strukturiraat vo edna sprovedliva matrica. Osobeno {to tekovnite sub-standardni uslovi i praksa se golema pre~ka kon postignuvawe na vidlivi rezultati vo usoglasuvaweto so Evropskoto zakonodavstvo preku osnovawe na integrirani sistemi za upravuvawe so otpadot. Analizata na problemi pokaà koi se slabostite i dobrite strani na postojnite sistemi, kako i potencijalnite mo`nosti i ograni~uvawa od strana na nadvore{nite faktori. So cel da se izdvojat prioritetnite podra~ja kako i tipovi na otpad, se izdvoija kako prioritetni 4 Evropski Direktivi, po intenzivni konsultacii kako interno vo ramkite na proektot taka i vo komunikacija so javnosta. Ramkata za formulirawe na prirotietni akcii vklu~uva Institucionalni / Organizacioni, kako i Ekonomski / Finansiski aspekti, podigawe na svest na nositeli na odluki i javnosta, se so cel sozdavawe na uslovi za implementacija na investicioni proekti i podobruvawe na postojnata tehni~ka infreastruktura. Vo Prilog 4 se prikaàni prioritetnite EU Direktivi vklu~itelno barawata za usoglasuvawe. Prilog 4 Prioritetni EU Direktivi za upravuvawe so otpadot

Ramkovni Postrojki za tretman i deponirawe na otpad

Specifi~ni vidovi na otpad

4. Pakuvawe inotpad od pakuvawe (94/62/EC) − Administracija, planirawe

i obezbeduvawe na infra-struktura

− Regulativa, monitoring i sproveduvawe

− Komunikacija i sprovedu-vawe

• Baterii i akumulatori

(91/157/EEC) • Odlagawe na PCBs i PCTs

(96/59/EC) • Otpadni vozila(2000/53/EC) • Odlagawe na otpadni masla

(75/439/EEC) • Otpadna elektri~na i

1. Direktiva za otpad (75/442/EEC) − Institucionalna postave-

nost na nacionalno i lo-kalno nivo

− Planirawe i imple-mentacija

− Regulativa, monitoring i sproveduvawe

− Izvestuvawe − Tehni~ka ekspertiza i

vodstvo za subjakti vklu~eni vo UO

− Komunikacija na nositeli na odluki i odnosi so jav-nost

2. Direktiva za opasen otpad (91/689/EEC) − Administracija i

planirawe − Regulativa,monitoring i

sproveduvawe − Postapuvawe so OO,

postapki, tehnologii i postrojki

− Izvestuvawe − Tehni~ka ekspertiza i

3. Deponirawe na otpad − Administracija i

planirawe − Regulativa, monitoring i

sproveduvawe − Tehni~ka stru~nost na operatorite − Finansiski aspekti

(celosno pokrivawe na tro{oci na rabota i grià po zatvarawe)

− Izvestuvawe • Integrirano spre~uvawe i

kontrola na zagaduvaweto (96/61/EC)

• Inseneracija na komunalen otpad (84/429/EEC & 89/369/EEC)

Transport, uvoz i izvoz

Nadzor i kontrola vrz trans-grani~niot transport na otpad (Regulation 259/93)

Zabele{ka: Biote ozna~uvaat tri nivoa na prioritet na Direktivite i obvrskite: • Crno: kratkoro~ni pri-

oriteti • Sino za srednoro~ni • Sivo za dolgoro~ni pri-

oriteti


-56-

Odgovornosti za sproveduvawe na NPUO So cel da se namali obemot na obvrski vo UO vo razli~ni institucii, potrebno e jasno da se definiraat nadle`nostite na subjektite vo Integriranoto upravuvawe so cvrst otpad. Vo Tabela 17 se dadeni generalnite nadle`nosti {to proizleguvaat od EU direktivite i ~ie prevzemawe e neophodno za usoglasuvawe so niv. Ovoj pregled moè da se koristi pri organiziraweto na postapuvaweto so oddelni tipovi na otpad.. Tabela 17 Glavni nositeli oi nivnata uloga i odgovornosti vo upravuvaweto so cvrstiot otpad

Mora da se zabeleì deka sistemite za odr`livo upravuvawe so cvrstiot otpad ne moè da bidat implementirani dokolku nositelite na odluki (nacionalnite i lokalnite vlasti, industrite i komercijalniot sektor) ne se soo~at so potrebata od prevzemawe itni organizacioni merki i nivno finansirawe. Isto taka mora da se naglasi deka tekovnata praksa bara minimalni sredstva vo sporedba so skapite usoglaseni so EU postrojki i nivno odrùvawe, taka {to implementacijata na merkite za podobruvawe sekoga{ }e bide oponirano od onie

Nositeli Ulogi

Vlada (M@SPP i oddelni rabotni

edinici) • Implementacija i odrùvawe na usoglasenost so EU

politiki i zakonodavstvo za UO • Izrabotka i implementacija na Strategija za UO

Agencii za ìvotna sredina

angaìrano od Vladata (nacionalno

telo za standardizacija,

laboratorii)

• Planirawe, regulative i tehni~ka pomo{ vo

specifi~ni podra~ja za UO. Zabele{ka: takvi insti-

tucii ne se osnovani vo Makedonija

Regionalna i lokalna vlast • Planirawe, regulativa i monitoring

Op{tini • Sobirawe, tretman, prerabotka, deponirawe na otpad,

kako i planirawe i regulative do odreden stepen Firmi vklu~eni vo UO • Obezbeduvawe na usluga vo UO, sobirawe, transport,

tretman, deponirawe i.t.n. Industrii i komercijalen sektor

(sozdava~i)

• Spre~uvawe, namaluvawe i reciklaà na otpad.

Zabele{ka: ovie merki ne se smetaat za itni gledano

kratkoro~no. • Organizirawe i finansirawe na soodvetno rakuvawe,

tretman i deponirawe so otpadot. • Sopstven monitoring i izvestuvawe za sozdavawe na

otpadot, tretman i deponirawe. Javnost • Selekcija na izvor, reciklaà i namaluvawe na

sozdavaweto na doma{niot otpad; Zabele{ka: ovaa

merka se planira kako pilot samo vo oddelni op{tini

gledano kratkoro~no. • Pla}awe za dobienata usluga (sobirawe, tretman i

deponirawe na otpad). • Zainteresirana strana pri locirawe na postrojki za

postapuvawe so otpadot NVO • Zastapuvaat javno mislewe, lobiraat za imple-

mentacija na planski merki i drugi pridobivki vo

ìvotnata sredina Istrsùva~ki institucii

(Fakulteti i sl.) • Istraùvawe vo delot na novi tehnilogii, analizi na

sostojba na ìvotna sredina i sl.


-57-

{to }e treba da go prevzemat finansiraweto na novite tro{oci. So cel nadminuvawe na ovie problemi verojatno }e treba da se primeni kombinacija od stimulativni i kazneni merki. Na toj na~in }e se otpo~ne eden postapen proces preku primena na interventni merki (zatvarawe na nesoodvetni deponii), prosleden so voveduvawe na nadomestoci / taksi koi bi bile progresivno zgolemuvani na godi{no nivo, za {to }e treba da se zajakne inspekcijata i sproveduvaweto. Ovie merki se smeta deka }e go trasiraat patot kon implementirawe na dolgoro~nite politiki za integrirano UO. Osnovna ramka Nacionalniot plan za upravuvawe os cvrst otpad treba da se podrazbere kako instrument za osnovawe na bazna funkcionalna infrastruktura za uprauvvawe so komunalen i industriuski opasen otpad. Na toj na~in se o~ekuva uprvuvaweto so komunalniot otpad da se podobri zna~itelno do krajot na planskiot horizon (2006-2012) po pat na pro{oruvawe na uslugata vo ruralnite podra~ja, nadgradba na kapacitetite za transport i otpo~nuvawe na izgradbata na regionalni sanitarni deponii. Seto ova }e treba da bide pridruèno so cvrsti merki vo institucionalnata sfera i finansiraweto. Vo sferata na upravuvawe so OO, se o~ekuva da se prevzemat pove}e institucionalni, zakonski i organizacioni promeni, otkolku da se realiziraat zna~ajni investicioni proekti. Gledano srednoro~no, dokolku prethodnite merki dadat rezultati, se o~ekuva da se gradat postrojki za tretman i deponirawe na ovoj vid na otpad. Specoifi~nite tipovi na otpad, kako otpadnite vozila, elektri~na i elektronska oprema, gradeèn {ut i dr. se od sekundarna va`nost; zemaj}i predvid deka pove}eto moàt da se re{avaat so primena na principot “odgovornost na proizvoditelot” sistemite za postapuvawe }e se osnovaat nezavisno od dràvata i lokalnite vlasti. Vladata }e bide vklu~ena vo definiraweto na celite za reciklaà / vra}awe vo proizvodnite ciklusi i vo nadzorot vrz postignuvawe na ovie celi. So cel da se ovozmoì instalirawe na tehni~ka infrastruktura za postapuvawe so komunalne i OO, neophodno e da se postavat soodvetni organizacioni, finansiki i pravni strukturi. Ne moè da se odvoi {to od ova e pova`no, bidej}i seto e neophodno kako preduslov da se ostvarat uslovite za odr`livo osnovawe i odrùvawe na tehni~kata infrastruktura. Ramkata na NPUO e dadena podolu: • Organizacioni strukturi

− Osnovawe na Oddelenie za UO vo M@SPP − Zgolemena efikasnost na inspekcijata i kapacitetite za sproveduvawe − Efektivna sorabotka pome|u ministerstvata − Zajaknuvawe na kapacitetite na op{tinite / komunalnite pretprijatija

• Tehni~ka infrastruktura − Osnovawe na novi sanitarni deponii − Zatvarawe na nesoodvetnite deponii (fazno) − Pro{iruvawe na organiziranito sobirawe na otpad (100%) i podobruvawe na

transportnite sistemi • Finansiski strukturi

− Celosna primena na principot "Zagaduva~ot pla}a" − Ko-finansirawe na sistemite za upravuvawe so komunalniot otpad (voveduvawe na

taksi za deponirawe i drugi kazneni merki vo soglasnost so zakon) − Voveduvawe na principot "Odgovornost na proizvoditelot" za postapuvawe so otpad od

pakuvawe (i specifi~en opasen otpad) − Ko-finansirawe na sistem za postapuvawe so opsen otpad i zatvarawe na industriski

àri{ta (taksi na hemiski / produkti na baza na mineralni masla) • Pravna ramka

− Nacionalno nivo, zaokruùvawe na pravnata ramka za UO − Lokalno nivo, izmena i dopolna na op{tinskite akti za UO


-58-

Od sekundarna va`nost se::

Struktura na Akcioniot plan Planot se strukturiran vo tabeli soglasno jadra na akcii, pri {to se definira merkata, odgovorniot subjekt za nejzino sproveduvawe, kako i opis na merkata. Vode~kata uloga na nositel vo odnos na grupa nositeli poso~ena kako nadle`na za realizacija na dadena merka }e se odredi vo tek na konsultacii; istoto }e se slu~uva koga stanuva zbor za precizirawe na nadle`nosti za specifi~ne vid na otpad. Objasnuvaweto {to e dadeno da se pretstavi sodrìnata na merkata gi dava nasokite za nejzina implementacija. Taka na primer, osnoven preduslov da se otpo~ne so implementacija na planot }e bide osnovawe na oddelenie za UO vo M@SPP, koe }e treba da se zaloì, me|u drugoto, za cvrsta koordinacija na aktivnostite {to treba da bidat realizirani od strana na drugi nositeli, kako na nacionalno, taka i na lokalno nivo. Osobeno }e bide va`no da se komunicira so op{tinite. Niza na me|usebno povrzani i usloveni merki se prezentirani i koncizno objasneti vo 6 grupi kako {to sledi: A. Politika i zakonodavstvo

A 1 Naredni proekti A 2 Kompletirawe i implementacija na zakonskata ramka A 3 Monitoring / sproveduvawe na instrumenti i postapki

B. Institucionalni i organizacioni B 1 Podelba na odgovornosti pome|u nositeli na odluki na nacionalno nivo B 2 Sorabotka pome|u nacionalno i lokalno nivo B 3 Pazar i konkurencija za uslugi vo UO i u~estvo na privatniot sektor B 4 Institucionalna postavenost za finansiko / ekonomski instrumenti B 5 Postavuvawe na “{emi za usoglasuvawe” (princip odgovornost na proizvoditelot)

C. Tehni~ki / operativni merki C 1 Regionalni postrojki za upravuvawe so komunalen otpad C 2 Postrojki za opasen i medicinski opasen otpad

D. ôve~ki resursi / Izgradba na kapaciteti D 1 Kapaciteti na M@SPP D 2 Kapaciteti na drugi nacionalni nositeli D 3 Kapaciteti na op{tinite

• Komunalen otpad − Promovirawe na namaluvawe na sozdavawe na otpad i merki za reciklaà;

o Op{tinski pilot proekti (selektivno sobirawe - reciklaà, kompostirawe)

o Podigawe na javna svest o Voveduvawe na "Odgovornost na proizvoditelot" za postapuvawe so otpad

od pakuvawe o Sozdavawe na pogodni uslovi za vklu~uvawe na privatniot sektor

• Drugi vidovi na otpad − Osnovawe na nacionalni sistemi za:

o Industriski opasen otpad o Medicinski opasen otpad


-59-

D 4 Kapaciteti na operatori vo UO D 5 Kapaciteti na sozdava~i na otpad

E. Ekonomski / Finansiski E 1 Pokrivawe na tro{oci E 2 Finansisko / ekonomski instrumenti

F. Podigawe na svest na javnost i nositeli F 1 Strategija za komunikacija so javnost F 2 Strategija za komunikacija so nositeli

5.2 Programa za implementacija

Planot e organiziran okolu prethodno navedenite jadra (klu~ni oblasti) a specifi~nite aktivnosti se dedeni podetalno vo naredniot tekst. Pokraj ak-cioniot plan, definirani se vremeto na otpo~nuvawe, traeweto i uslovenost na oddelni akcii od realiziraweto na drugi; na ovoj na~in mo`e da bidat so-gledani i prioritetite za nivna realizacija..


-60-

Tabela 20 indikativna programa za sproveduvawe Akcija Nositeli Glaven opfat

A Politika & Zakonski merki A1 Naredni proekti

A 1.1 Osnovawe na Oddelenie za UO i obuka na personal

M@SPP Politika / regulativa, dozvoli za uslugi vo UO, tenderirawe i sklu~uvawe na dogovori, tehni~ko vodstvo na u~esnicite vo UO, poddr{ka na monitoring / inspekcija i sproveduvawe

A.1.2 Fizibiliti analizi za voveduvawe na taksa / nadomestok za deponirawe

M@SPP, MF Regulativa i tehni~ki standardi za (vremeno) deponirawe, upravuvawe so fondovite i kriteriumi i preduslovi za finansirawe / ko-finansirawe na proekti / planovi

A 1.3 Fizibiliti analizi za podobruvawe na naplatata na nadomestocite za UO

M@SPP, MF F, op{tini

Pilot merki za opredeluvawe na optimalni na~ini na tarifirawe i vr{ewe na naplata; voveduvawe standardizirani smetkovodstveni sistemi; nezavisni rabotni edinici za UO vo komunalnite slu`bi

A.1.4 "Analiza na potrebi" za monitoring / inspekcija & sproveduvawe, vklu~itelno pilot proekti

M@SPP Potrebni resursi; prioriteti za vr{ewe na inspekcija i sproveduvawe; sistemi i proceduri; usoglasuvawe i koordinacija pome|u nacionalno i lokalno nivo.

A 1.5 Fizibiliti studii za postapuvawe so: • Opasen industriski otpad • Medicinski otpad

M@SPP, MZ, industrii

Tehni~ki koncepti; institucionalna i finansiska postavenost; zakoni i tehni~ki standardi; tenderska dokumentacija

A 1.6 Zatvarawe / rekultivacija na industriski "`e{ki to~ki" M@SPP

Procenka na rizici od zagaduvawe; glavni proekti i predmeri presmetka; tenderska dokumentacija; post monitoring merki; konsultacii so donatori

A 1.7 Regionalni fizibiliti studii za postapuvawe so komunalen otpad

M@SPP , op|{tini

Tehni~ki koncepti; Institucionalna postavenost; procenka na tro{oci i tenderska dokumentacija; konsultacii so donatori

A 1.8 Zatvarawe / rekultivacija na postojnite deponii

M@SPP, op{tini

Procenka na rizici od zagaduvawe; glavni proekti i predmeri presmetka; tenderska dokumentacija; post monitoring merki; konsultacii so donatori.

A 1.9 Pilot “odgovornost na proizvoditeli / uvoznici” za postapuvawe so otpadni gumi

M@SPP, uvoznici, distributeri

Celi za iskoristuvawe na otpadna guma; regulative; institucionalna postavenost i finansirawe na “odgovornost na uvoznikot / distributerot” (taksi, danoci i sl.); monitoring.

A 1.10 Pilot proekti za selektivno sobirawe na hartija

Op{tini Organizirawe na selektivno sobirawe na hartija (vo gradovi pogolemi od 50,000 `iteli); finansirawe na logistika; aktivnosti za podigawe na svest; finansirawe na sistemot, naplata i pokrivawe na tro{oci

A2 Zavr{uvawe i sproveduvawe na pravnata ramka

A2.1 Tehni~ki standardi i kodovi na praksa za

UO

M@SPP,

op{tini Minimum tehni~ki potrebi za uslugite i postrojkite za UO ( za prioritetnite vidovi

na otpad

A2.2 Lista na otpadi bazirana na EU Katalogot

za otpad

M@SPP, Izrabotka i usvojuvawe na zakoni: monitoring i sproveduvawe


-61-

Akcija Nositeli Glaven opfat

A2.3 Sekundarno zakonodavstvo za sledewe,

izvestuvawe i transfer na podatoci

M@SPP,

op{tini

Barawa za kvalitet na podatoci, protok na podatoci, regulativi za implementacija,

monitoring i sproveduvawe

A2.4 Metodolo{ko upatstvo za sproveduvawe

na izvestuvaweto na site involvirani

strani

M@SPP Mehanizmi i proceduri za izvestuvawe: obvrska za avto-monitoring i izvestuvawe od

strana na generatorite na otpad, operatorite na postrojkite za UO, procesirawe na

podatocite soglasno potrebite na korisnicite

A2.5 Transponirawe na nacionalnoto zakono-

davstvo i celi za UO vo op{tinski akti

op{tini Minimum tehni~ki barawa za uslugite i postrojkite za UO, politiki na naplata,

mehanizmi i proceduri za monitoring i sproveduvawe

A2.6 Upatstvo za opfatot na potrebnite

amandmani na lokalnite akti za UO

M@SPP Tehni~ki barawa reflektirani vo regulativa i podelba na odgovornostite pome|u

op{tinite i provajderite na uslugi; monitoring i sproveduvawe na regulativite /

dogovornite uslovi.

A2.7 Regulativi za deponirawe/ krajno depon-

irawe na otpad (vo soglasnost so EU)

M@SPP Minimum standardi za zatvorawe na neusoglaseni deponii; i za sanitarno deponirawe;

finansirawe, iz davawe dozvoli; monitoring i sproveduvawe

A2.8 Celi za reciklaà i prerabotka na

oddelni vidovi otpad (pakuvawe i otpad

od pakuvawe)

M@SPP Izbor na materijali od pakuvawe; konsultacii za na~ini na implementacija na

principot "odgovornost na proizvoditelot i uvoznikot"; finansisko/ekonomski

instrumenti i "{emi za usoglasuvawe"; monitoring

A2.9 Amandmani na zakonot za ìvotna sredina M@SPP Se dozvoluva na zagaduva~ot i uvoznikot da izberat pome|u pla}awe na nadomestok

za otpad od pakuvawe ili da se pridrùvaat kon "{emite za usoglasuvawe"

A2.10 Odgovornost na proizvoditelot/ "{emi za

usoglasuvawe za reupotreba i recik-

lirawe na izbrani produkti

M@SPP,

zagaduva~ite i

uvoznicite

Pakuvawe, baterii i akumulatori, iskoristeni mineralni masla, gumi , otpadni

vozila, elektronska i elektri~na oprema, gradeèn {ut

A2.11 Zakonodavstvo i standardi za specifi~ni

vidovi na opasen otpad

M@SPP Implementirawe na regulativi, institucionalna postavenost, finansirawe,

monitoring i sproveduvawe

A2.12 Upatstvo za sproveduvawe na

zakonodavstvoto za specifi~ni vidovi na

opasen otpad

M@SPP Standardi za segregacija, selektivno sobirawe, tretirawe, procesirawe i krajno

deponirawe na specifi~ni vidovi na opasen otpad


-62-

A3 Monitoring / Instrumenti i proceduri

za sproveduvawe

A 3.1 Regulativi za izdavawe na

dozvoli/licenci

M@SPP, op{tini Uslovi za izdavawe na dozvoli i proceduri da se dobijat dozvoli od

sobira~ite/transporterite , operatorite i postrojkite; mehanizmi i

proceduri za monitoring/inspekcija/ sproveduvawe

A 3.2 Kazni/pari~ni kazni M@SPP, op{tini Da se identifikuvaat tipovi na prekr{oci koi ne se kaznuvaat sood-

vetno, da se zgolemat kaznite na nivo na realni tro{oci potrebni za

sanirawe na {tetite predizvikani vo `ivotnata sredina; da se razgle-

daat adekvatnosta na resursite i procedurite

A 3.3 Programi za inspekcija i redovni

inspekcii na site operatori/postrojki

koi imaat dozvola

M@SPP, op{tini Da se obrne vnimanie na vidovite na otpad, generatorite, operatorite i

postrojkite vo programite za inspekcija; da se nadgleduva

sproveduvaweto na planovite i programite na Op{tinite i

proizvoditelite na otpad


-63-


B Institucionalno / Organizaciski

B1 Podelba na odgovornostite na nacionalno nivo

B 1.1 MMS da ja nadgleduva sproveduvaweto na

NPUCO

M@SPP , MTV, MZ, MLS,

MF, MZV[, ME

Pregled na napredokot, koordinacija na monitoring/inspekcija i sprov-

eduvawe, nadgleduvawe na proektite koi }e sledat

B 1.2 Kancelarija za implementacija na

Proektot

M@SPP Da se imenuva odgovorno lice od Oddelenito za ìvotna sredina i da se

koordiniraat proektite koi }e sledat

B 1.3 Da se osnovaat RG koi }e gi implementi-

raat proektite koi sledat

M@SPP Priodnes, koordinacija i nadgleduvawe na proektite koi }e sledat

B2 Isprepletuvawe pome|u nacionalnoto i lokalnoto nivo

B 2.1 Barawa za planirawe i izvestuvawe M@SPP, op{tini Vremeno i odgovorno planirawe i izvestuvawe; pridones kon izgotvuvawe

na programite za inspekcija; baza za izvestuvawe na EU / EIONET B 2.2 Finansirawe na UCO na

regionalno/lokalno nivo

op{tini Uniformen system za naplata; transparentno odreduvawe na

nadomestocite; efikasnost na mehanizmite za naplata; sproveduvawe na

naplata.

B 2.3 Monitoring i sproveduvawe na

zakonodavstvoto za UO

op{tini Lokalni inspekcii za ìvotna sredina; programi za inspekcija i

koordinacija so Inspektoratot za ìvotna sredina pri M@SPP

B 2.4 Institucii koi }e rakovodat so region-

alnite infrastrukturi i uslugi za UO

op{tini Lokalni regulativi; regionalno planirawe na UO; javen tender i nadzor

vrz izgradbata na postrojkite od regionalno zna~ewe; sopstvenost; usluga

za UO vo regionalno okruùvawe; sklu~uvawe na dogovori za vr{ewe na

uslugata; monitoring na rabotata na provajderite na uslugi, odnosi so

javnosta.

B 3 Konkurencija vo davawe na uslugite za UO i u~estvo na javniot sektor

B 3.1 Refori vo op{tinskite uslugi za UO op{tini Posebno odelenie za UO vo op{tinskite JP (vidi D 4.1)

B 3.2 Da se vospostavat i implementiraat

tenderski i dogovorni proceduri za

postrojkite/uslugite za UO

op{tini / MOJP Konkurencija - podobri uslugi za poniska cena;

B 3.3 Pomo{ na op{tinite vo pregovarawe so

privatniot sektor

M@SPP Steknuvawe na iskustvo vo tenderskite proceduri / sklu~uvawe na

dogovori od strana na op{tinskata administracija.


-64-


B 3.4 Da se bara od op{tine da vr{at monitor-

ing i kontrola na izvedbata na

nositelite na uslugite za UCO

M@SPP Da se osigura kvalitet i cena na uslugata zadadena vo dogovorot

B4 Institutiocionalna postavenost za implementacija Finansiski / Ekonomski Instrumenti

B 4.1 Nadomestoci/Taksi za UO M@SPP, op{tini, MF.

Operatori so otpad,

proizvoditeli

Da se identificira proizvod/usluga {toj }e podlegne na odano~uvawe; da

se postavat visinite na nadomestocite/taksite; postavat metodi za

sobirawe; da se osnova buxetska stavka; da se postavat kriteriumi za

namena i koristewe na fondovi/ proceduri za povlekuvawe i tro{ewe na

sredstvata; barawata da se vnesat vo regulativa

B5 Postavuvawe na "{emi za usoglasenost" B 5.1 Pilot aktivnosti za "odgovornost na

proizvoditelot ( na pr. gumi)

M@SPP, uvoznici,

prodava~i Otu|uvawe- otstapuvawe na uslugata vo privatniot sektor; selektivno

sobirawe i tretman na otpadot, recikla`a, finansirawe na sistemot;

monitoring

B 5.2 Da se pregovara i da se dogovori okolu

celite/ uslovite so proizvoditelite/

uvoznicite

M@SPP, proizvoditeli,

uvoznici Nadomestoci za produkti/ taksi za uvoz, stapki za reciklirawe ( stepen

na vra}awe na materijalite vo proizvodnite ciklusi i tro{oci za uso-

glasuvawe so EU zakonodavstvoto)


-65-


C Tehni~ki/operativni merki

C 1 Regionalni postrojki za upravuvawe so CO

C 1.1 Zgolemen opfat na sobirawe vo

op{tinite

op{tini, Finansirawe i organizacija na sobirawe na otpadot vo ruralnite

sredini.

C.1.2 Zatvorawe/rekultivacija na nelegalni

deponii

op{tini Finansirawe, tender i realizacija na zatvoraweto/remedijacijata

C 1.3 Zatvorawe/rekultivacija na op{tinskite

deponii

M@SPP, op{tini, MF,

MOJP

Finansirawe, tender i realizacija na zatvoraweto/remediacijata

C 1.4 Postrojki i oprema za integrirano UCO vo

regionite

M@SPP, op{tini, MF,

MOJP

Finansirawe, tender, nabavka na regionalni postrojki i oprema; vra}awe

na tro{ocite

C 2 Postrojki za medicinski i opasen otpad

C 2.1 Sistem i postrojki za {teten otpad M@SPP, MF, industrii • Finansirawe, tender i izgradba na postrojki za tretman na opasen

otpad vo ramki na lokaciite kade se sozdava; pokrivawe na

tro{ocite

• Finansirawe, tenderirawe, nabavka na postrojki i oprema za

tretman/deponirawe na opasen otpad na nacionalno nivo; pokrivawe

na tro{ocite • Finansirawe na izvozot na opasen otpad za ponatamo{en

tretman/deponirawe C 2.2 Sistem i postrojki za medicinski otpad M@SPP, MZ, privatni

bolnici

• Finansirawe, tender, nabavka na postrojki i oprema za

tretman/deponirawe na medicinski otpad na nacionalno nivo;

pokrivawe na tro{ocite C 2.3 Zatvorawe/rekultivacija na industriski

"`e{ki to~ki" M@SPP, ME, MF Finansirawe, tenderirawe, aktivnosti za remediacija, monitoring po

remediacijata


-66-


D ôvekovi resursi/jaknewe na kapcitetot

D 1 1. Kapacitetot na M@SPP

D 1.1 Da se postavi Oddelenie za UO i da se

obu~i negoviot personal

M@SPP Vidi akcija A 1 1

D 1.2 Da mu se obezbedat dovolno resursi za da

moè da se nosi so zgolemenite potrebi

za monitoring i inspekcija vo pra{awata

za UO i da se obu~i personalot

M@SPP Vidi akcija A 1 4

D 1.3 Da se vospostavi Oddelenie vo Informa-

tivniot centar da gi procesira i odrùva

bazata na podatoci za pra{awata za UO i

da go obu~i personalot

M@SPP Software i hardware; definirawe na standardni proceduri; indikatori

za verifikacija (validizirawe) na podatocite.

D 1.4 Da se vospostavi Oddelenie vo KKJ da ja

koordinira i implementira strategijata

za odnosi so javnosta, da se opremi i da go

obu~i personalot

M@SPP Pra{awa za sproveduvawe na NPUCO:

• Kampawi protiv nelegalno deponirawe

• Informacii za pridobivkite od postoewe na usoglaseni sistemi

za UO so EU na razli~ni celni grupi

• Da se podigne voljata za naplata so podobri uslugi

D 2 Kapaciteti na drugi nacionalni nositeli D 2.1 Focal points za UO vo drugite

ministerstva; trening i oprema

Site nositeli na UO Vidi akcija B 1.1. i B 1.3.

D 3 Kapaciteti na op{tinite D 3.1 Personalot da odgovara na zgolemenite

barawa na pra{awata za UO na

lokalno/regionalno nivo; obuka i oprema

op{tini Amandmani na regulativite; planirawe i izvestuvawe, politiki za

naplata i odr`livo finansirawe na sistemite na UO; monitor-

ing/sproveduvawe

D 3.2 Tender/dogovor za UO M@SPP, op{tini Vidi akcija B 3.2. i B 3.3.

D 3.3 Lokalni/regionalni inspektori za

ìvotna sredina; da se obezbedi trening i

obuka

op{tini Vidi akcija B 2.3.


-67-


D 3. 4

Resursi i kapacitet za da se

vodi/koordinira nacionalnata strategija

za komunikacija

op{tini Kampawi vo nasoka so F 2. i D 1.4.

D 4 Kapaciteti na operatorite za UO

D 4.1 Biznis edinici za UO razli~ni od drugite

komunalni uslugi + involviranost na

privatniot sector

op{tini Transparetno i standardizirano smetkovodtsvo; nabavka i

odr`uvawe na oprema, organizacija na efikasna usluga; merki i

standardi vo nasoka na za{tita na `ivotnata sredina.

D 4.2 Obuka za stopanisuvawe so sanitarna

deponija (menaxeri na sanitarnite

deponii)

M@SPP, op{tini, MOJP,

privatni lica

Sevkupni ve{tini za upravuvawe, tehni~ki i operativni pra{awa,

nacionalni i pravni barawa na EU;ekonomski/finansiski pra{awa.

D 5 Kapaciteti na proizvoditelite na otpad

D 5.1 Implementacija na nacionalni strategii

za UO

M@SPP MMS; obuka na eksperti, usoglasenost so celite i aktivnostite

definirani vo NPUCO vo planovite za UO na proizvoditelite na

otpad; sproveduvawe na auto-monitoring

D 5.2 Mo`nosti i tehniki za izbegnuvawe na

otpadot i namaluvawe

M@SPP, proizvoditelite

so otpad Po~isto proizvodstvo; EMAS, IPPC.

D 5.3 Odeluvawe i oddelno skladirawe,

transport, tretman i deponirawe na

potencijalen {teten otpad

M@SPP, proizvoditelite

so otpad, sopstvenici i

operatori na postrojki

Tehnologii, i postrojki / oprema; pravni regulativi i uslovi za

dobivawe na dozvoli; organizacija i finansirawe; poznavawe na

uslovite na pazarot; odnosi so javnosta

D 5.4 Odeluvawe i odelno skladirawe, pred

sobirawe na reciklabilnite materii M@SPP, op{tini ,

sopstvenici i operatori

so otpad

Tehnologii, i postrojki / oprema; pravni regulativi i uslovi za

dobivawe na dozvoli; organizacija i finansirawe; poznavawe na

uslovite na pazarot; odnosi so javnosta D 5. 5 Odeluvawe i odelno skladirawe i

kompostirawe na biodegradabilen otpad

op{tini Pazarna pobaruva~ka, tehnologii za kompostirawe, postrojki/ oprema;

standardi i barawa za kompostirawe.

D 5 6 Kompetencija na nevladinitot sektor vo

UO

M@SPP, op{tini, NVO Celite na NPUCO da se integriraat vo nacionalnite/lokalnite

strategii za odnosi so javnosta realizirani od NVO


-68-


E Ekonomski / Finansiski merki

E 1 Vra}awe na sredstvata

E 1.1 Sistem za naplata za uslugite vo UCO M@SPP, MF, op{tini Direktni / indirektni mehanizmi za naplata; Vidi akcija A

1.3. i D 3.1.

E 1.2 Criterumi i pravila za postavuvawe na

nadomestocite/tarifite

M@SPP, MF, op{tini Tro{oci za uslugata:

• Investicii + operativni tor{oci (vklu~uvaj}i i

amortizacija);

• Drugi faktori: promeni vo dobivawe na prihodite;

infalcija; isplatlivost i volja za naplata;

efektivnost na sproveduvawe

E 1.3 Uniformiran system za naplata na USCO

M@SPP, MF, op{tini Sobirawe i naplata na nadomesticite od strana na

op{tinite; isplata na davateli na usluga soglasno sklu~en

dogovor

E 1.4 Sproveduvawe na naplata na taksite od

korisnicite

M@SPP, MF, op{tini Poednostavuvawe na procedurite za sproveduvawe;

pritisok vrz op{tinite/ stopirawe na lokalno

finansirawe do postignuvawe na celite definirani od

Vladata

E.2 Ekonomski / Finansiski instrumenti E 2.1 Sproveduvawe na taksa za deponirawe +

(zgolemen i razli~en ) nadomestok za

deponiite koi ne se usoglaseni so EU

standardite

M@SPP, MF, op{tini, operatori so

sanitarni deponii

Zatvorawe na deponiite koi ne se usoglaseni so EU

standardite; kofinansirawe na infrastrukturata za UO

koja e usoglasena; motivirawe za op{tinite da gi prifatat

regionalnite sanitarni deponii na nivna teritorija;

potreben e silen monitoring/sproveduvawe

E 2.2 Taksi/nadomestoci za oddelni produkti

hemiski/mineralni masla

M@SPP, MF, proizvoditeli i

uvoznici

Ko-finansirawe na investiciite nameneti za tretman na

opasen otpad Vidi akcija B 4.1.

E 2.3 Taksi/nadomestoci za oddelni produkti/

materijali za pakuvawe

M@SPP, MF, proizvoditeli i uvoznici Finansirawe na {emi za usoglasenost za da se dostignat

zadadenite celi.


-69-


F Nositeli i op{ta javna svest

F 1 Strategija za komunikacija so javnosta na nositelite

F 1.1 Nadgleduvawe na odnesyuvaweto od

strana na MMS i RG

Site nositeli Godi{ni programi za raboteweto bazirani vrz vremenskata

ramka za implementacija na NPUCO.

F 1.2 Nadgleduvawe na odnesuvaweto od

strana na regionalnite MMS MOJP, op{tini Godi{ni programi za raboteweto bazirani vrz vremenskata

ramka za implementacija na NPUCO i na regionalnite

programi za UO F 2 Strategija za komunikacija so javnosta F 2.1 Kampawa da se promenat negativnite

sogleduvawa za pra{awata za UO

M@SPP, op{tini Promocija na barawa od EU zakonodavstvoto {to go

regulira UO; tehnologii za UO usoglaseni so EU stan-

dardite, tro{oci i pra{awa za javnoto zdravje; pridobivki

od sproveduvawe na regionalniot princip

F 2.2 Kampawa da se podigne voljata za

npalata op{tini Potreba da se poka~at cenite za da se podobri uslugata;

informirawe za zdravstvenite rizici od nesoodvetno UO;

javna dostapnost do informaciite za UO, transparentnost

pri odreduvawe na visinata na nadomestocite.

F 2.3 Kampawa protiv nelegalno deponirawe op{tini Vlijanie vrz `ivotnata sredina od nesoodvetno

deponirawe; sankcii protiv nelegalnoto deponirawe na

otpadot; primena na merki kon javno posramotuvawe na

storitelot.

F 2.4 Kampawa da se pomogne uspehot na

proektite koi }e sledat Site nositeli Informacii za slednite proekti dostapni za site

nositeli i korisnici na uslugite (Vidi akcija A 1)


-70-

6 MONITORING I SPROVEDUVAWE

NPUCO 2006-2012 pretstavuva samo po~etna faza na eden dolgotraen proces. Potrebite i okolnostite vo Makedonija povrzani so pra{awata za upravuvawe so cvrst otpad moàt i re~isi sigurno }e se smenat. Zatoa e vitalno pove}egodi{niot Nacionalen plan koj }e bide usvoen od Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe da bide predmet na kontiniuiran moni-toring za da se osigura deka na{ite celi, merki za voveduvawe na promenite, kako i planskite pretpostavki se u{te se validni/dosledni, i deka vremenskata ramka za postignuvawe na usoglasuvawe so obete, evropskoto i nacionalnoto zakonodavstvo, ispolnuvaweto na celite {to od niv proizleguvaat se dosledno po~ituvani i implementirani. Vo kontekst na periodot za sproveduvaweto na NPUCO 2006-2012, potrebite za monitoring i sproveduvawe }e se manifestiraat na 3 nivoa: 1. Sproveduvawe na politikite- do kade se implementirani vo praksa merkite i politikite postaveni vo Planot. 2. Razvoj na kapacitet za upravuvawe so otpad- do koj stepen se razvieni, spored planiranoto, potrebnite kapaciteti na infrastrukturata i sistemite za fizi~ko upravuvawe so otpadot za da se usoglasat so celite na Planot. 3. Rezultati- rezultati postignati vo odnos na ostvaruvawe na kvalitativnite i (kvantitativnite) celi vo Planot. Soglasno prethodnoto, M@SPP ke vr{i monitoring vrz sproveduvaweto na NPUCO 2006-2012, iniciraj}i i stimuliraj}i razvoj vo poleto na upravuvawe so otpad. Posebno vnimanie }e se obrne na napredokot vo:

• Namaluvawe na opasnostite i rizicite za ìvotna sredina od aktivnostite na upravuvawe so otpad

• Razvoj na novi sistemi i postrojki za upravuvawe so otpad • Implementacija na novi institucionalni re{enija (kako Inspektorat za

ìvotna sredina i koordinacija so lokalnite inspektori) • Sobirawe na fondovi za da se finasira sistemot za UO od strana na

generatorite na otpad (zagaduva~ite) i preku finansiski/ekonomski instrumenti (posebno taksa za deponirawe/nadomestoci)

Isto taka, posebno vnimanie }e im bide dadeno na aktivnostite za monitoring/sproveduvawe. Zakonite, regulativite i standardite koi vladeat vo poleto na upravuvawe so otpad ne se dovolni sami po sebe da go zagarantiraat svojot uspeh. Za da se bide efektiven, takvite merki mora da bidat upravuvani i sproveduvani, koe{to pak za vozvrat bara da se upotrebuvaat adekvatni sistemi, proceduri i resursi za da moè da se ispolnat ovie zada~i. Funkcijata za regulirawe se sostoi od tri osnovni zada~i: izdavawe na dozvoli na postrojkite i aktivnostite za upravuvawe so otpad; monitoring i inspekcija za da se osigura deka nositelite se pridrùvaat do uslovite definirani so dozvolite; i da se prevzemat akcii na sankcionirawe dokolku istite ne se sproveduvaat. Zatoa mora da se napravi eden takov celoshoden sistem za ~uvawe, snimawe i dobivawe na podatoci i informacii. Iako postojat dokazi deka makedonskoto op{testvo vo poslednive godini stanuva zagrièno za ìvotna sredina, treba da se naprase postognat odr`livi podobruvawa vo upravuvaweto so otpad. Soodvetno, potrebata za efektiven monitoring i sproveduvawe }e bide glaven element na programata za


-71-

realizacija na postojani komunikacii so site zainteresirani strani. Gradej}i {iroka poddr{ka i priznavawe na ulogata na M@SPP niz promovirawe na realiziranite aktivnosti, Dràvniot inspektorat za ìvotna sredina }e ima potreba od postojano zajaknuvawe na sistemot za kazni. Kako i da e, po postojan monitoring na efektite od kaznuvawe na nesoodvetnoto odnesuvawe, moèbi }e ima potreba na promena na mehanizmite ili visinite na kaznite so cel preku niv da se reflektiraat tro{ocite za kompenzirawe na {tetata vrz ìvotna sredina, kako i da se zgolemi svesta kaj zainteresiranite strani i narodot za va`nosta na naporite za sproveduvawe na novoto zakonodavstvo usoglaseno so EU. M@SPP }e sobira podatoci i informacii preku planiraniot nacionalen informati~ki sistem za upravuvawe so otpad po regularen pat. Sumarni izve{tai za napredokot postignat vo sproveduvawe na ovoj Plan }e bidat podgotvuvani i izdavani sekoj tri meseci. NPUCO 2006-2012 }e bide pregleduvan i aùriran na 2 godini do 2010 a potoa na sekoj 3 godini.


-72-

LISTA NA KRATENKI

CI Centralno-Isto~en region NDT Najdobra Dostapna Tehnologija NIEO Najdobra izvodliva ekolo{ka opcija EBRR Evropska Banka za Rekonstrukcija i Razvoj EAR Evropska Agencija za Rekonstrukcija EIA Procena na vlijanijata vrz ìvotnata sredina EIONET Evropska informativna i opservaciona mreà EU Evropska Unija FIDIC Me|unarodna Federacija na konsultanti - inìneri NDP Neto Doma{en Proizvod VRM Vlada na Republika Makedonija GTZ Germanska Agencija za tehni~ka sorabotka OO(U) Opasen Otpad (Upravuvawe) IFI Me|unarodna Finansiska institucija ISPA Instrument za pred-pristap kon strukturni politiki ISKZ Integrirano Spre~uvawe i Kontrola na Zagaduvaweto MOO Me|u-Op{tinski Odbor MMUK Me|u-Ministerski Upraven Komitet KfW Kreditanstalt fur Wiederaufbau LEAP Lokalen Ekolo{ki Akcionen Plan LRA Logi~na Ramkovna Analiza LS Lokalna Samouprava MEIC Makedonski Informativen Centar za ìvotna sredina M@SPP Ministerstvo za ìvotna sredina i prostorno planirawe MO Medicinski Otpad MTV Ministerstvo za Transport i Vrski MF Ministerstvo za Finansii ME Ministerstvo za Ekonomija MLS Ministerstvo za Lokalna Samouprava KCO(U) Komunalen Cvrst Otpad (Upravuvawe) SI Severo-Isto~en region NEAP Nacionalen Ekolo{ki Akcionen Plan NVO Nevladina Organizacija NPUCO Nacionalen Plan za Upravuvawe so Cvrst Otpad NPK Nacionalen Proekt Koordinator SV Sega{na Vrednost PVH Polivinil Hlorid DPP Dràvno Privatno Partnerstvo OPP Oddelenie za Podgotovka na Proekti UCO Upravuvawe so Cvrst Otpad TP Tehni~ka Pomo{ ToR Rabotni zada~i SB Svetska Banka ZELS Zaednica na Edinicite na Lokalnata Samouprava


-73-

DODATOK A

Postoe~ka postavenost za upravuvawe so otpad - Analiza na problemi

-74-

Oblast/Aktivnost Klu~ni problemi Glavni pri~ini Glavni efekti

1. Politi~ka i zakonodavna ramka 1.1 Postoe~kata nacionalna politika / strategija za UO seu{te ne e dovolno razviena da go obezbedi podgotvuvaweto i implementacijata na celosno integriran i isplatliv sistem za UO.

1.2 Postoe~kata nacionalna zakonska regulativa za UO seu{te ne e vo potpolnost usoglasena vo standardite i pobaruvawata na EU.

1.3 Sproveduvaweto na zakonskata regulativa za UO ne e efikasno.

1.1.1 Ne postoi seopfatna strategija koja gi opfa}a site klu~ni podra~ja za realizacija na UO.

1.1.2 Nema programi / celi za postignuvawe na usoglasenost so standardite i pobaruvawata na EU za UO.

1.1.3 Nema politiki za posebnite vidovi na otpad.

1.1.4 Zakonskata regulativa i standardi na EU za UO seu{te ne se celosno transponirani vo nacionalnata zakonska regulativa.

1.1.5 Relacijata pome|u postoe~kata / predstojnata soodvetna zakonska regulativa za UO na EU i lokalnite regulativi ne e vo potpolnost definirana.

1.1.6 Sproveduvaweto ne se smeta za prioritet.

1.1.7 Resursite i procedurite za monitoring i sproveduvawe se nedovolni / neefikasni.

• Ne postoi dostapna seopfatna sektorska osnova za odreduvawe na prioritetite, pobaruvawata ili celite za UO.

• Ne se podgotveni regionalni strategii / planovi za UO (nitu pak implementirani onie {to formalno se podgotveni so prethodna TP).

• Lokalnite vlasti nemaat resursi i kapaciteti da ja implementiraat novata zakonska regulativa koja soodvetstvuva so zakonskata regulativa na EU

• ]e bide te{ko da se implementiraat standardite na EU za UO.

• So otpadot ne se upravuva vo soglasnost so najdobrite dostapni praktiki i tehniki.

• Otpadot se frla i deponira na "divi" deponii vo oblasti vo koi ne postojat komunalni uslugi na sobirawe na otpad.

• Nekontrolirano frlawe na otpad, vklu~uvaj}i i potencijalno opasen otpad.

• Inspektoratot ne e vo mo`nost da vr{i monitoring i kontrola na procesite / aktivnostite za UO na soodveten na~in.

2. Institucionalna/Organizaciska

postavenost 2.1 Postoe~kata insti-

tucionalna / organi-zaciska postavenost za UO seu{te ne e dovolno razviena za postignu-

1.1.8 Postoe~kite institucionalni strukturi i povrzanite sistemi i proceduri za UO se fragmentirani i neefikasni /

• Konfuzija / preklopuvawe na funkciite i odgovornostite. Nedovolna koordinacija me|u vladinite institucii.

-75-


vawe na usoglasenost so Evropskite i nacional-nite pobaruvawa na in-tegriran i efikasen na~in.

neefektivni. 1.1.9 Institucionalnite

odgovornosti ne se jasno i vo celost definirani / podeleni.

1.1.10 Vo golem broj slu~ai, odgovornostite na Ministerstvata ne se jasno definirani (pr. veterinaren otpad, infektiven otpad, gradeèn {ut, zemjodelski, itn.) i doa|a do preklopuvawe na nekoi od odnosnite aktivnosti.

1.1.11 ̂ ove~kite i ostanatite resursi na Inspektoratot za ìvotna sredina ne se dovolni za ispolnuvawe na zgolemenite barawa {to proizleguvaat od Evropskata i nacionalnata zakonska regulativa.

1.1.12 Postoe~kiot sistem za sproveduvawe na moè da obezbedi dovolno kontrola na sozdavaweto i odlagaweto / prerabotkata / prekugrani~noto dvièwe na otpad.

1.1.13 Korelacijata na institucionalnite funkcii i odgovornosti za UO na regionalno i lokalno nivo ne e soodvetna.

• Propusti / nedostatoci vo odlu~uvaweto i implementacijata na zada~ite. ôve~kite resursi se nedovolni i ne se podgotveni za vakvi zada~i, i ne se dovolno motivirani.

• Aktivnostite za UO ne se reguliraat na efikasen na~in.

• Vklu~enosta na privatniot sektor vo odlu~uvaweto i funkcioniraweto na UO e ograni~ena.

• Opsegot na ekonomskite aspekti i ostanatite potencijalni efekti vo obezbeduvaweto na uslugite ne se dovolno ispitani. Nedostigaat institucionalna postavenost za me|uop{tinska sorabotka vo odnos na planiraweto, monitoringot i sproveduvaweto.

• Potencijalnata korist od konkurentnost vo obezbeduvaweto na komunalni uslugi ne se sfateni vo site oblasti na UO.

3. ôve~ki resursi / kapaciteti 3.1 Postoe~kite ~ove~ki resursi i kapaciteti za upravuvawe so otpad (vo dràvniot i privatniot

1.1.14 Brojot na lu|e (personalot) za UO vo dràvniot sektor ne e dovolen i istite se nesoodvetno obu~eni i/ili se neiskusni.

• Aktivnostite za UO ne se se reguliraat na efikasen na~in.

• Postoi nesoodvetna specifikacija i nadzor na

-76-


sektor) se nesoodvetni. 1.1.15 Proizvoditelite i upravuva~ite so otpad od privatniot sektor se ne-soodvetno obu~eni i/ili se neiskusni.

obezbeduvaweto na uslugi za UO.

• Sozdava~ite na otpad od privatniot sektor ne gi primenuvaat najdobrite praktiki i tehniki za UO.

• Komunalnite pretprijatija koi obezbeduvaat uslugi za UO ne gi primenuvaat najdobrite praktiki i tehniki.

4. Finansirawe / vra}awe na

tro{oci 4.1 Prilivot na prihodi od

postoe~kata naplata za UO e dovolen da gi pokrijat tro{ocite za obezbeduvawe na integriran sistem {to gi ispolnuva site Evropski i nacionalni pobaruvawa za UO.

1.1.16 Postoe~kite tarifi / naplata za uslugite i kapacitetite za UO ne gi pokrivaat vkupnite tro{oci, ili dolgoro~nite marginalni tro{oci za upravuvawe so otpad vo soglasnost so site tekovni / predstojni pobaruvawa na EU.

1.1.17 Celosnite tro{oci za obezbeduvawe na kapaciteti za UO se retko prepoznaeni ili priznaeni

1.1.18 Voveduvaweto na ednoobrazen/podednakov sistem za naplata ne se smeta za prioritet

1.1.19 Celosnite tro{oci za postignuvawe na usoglasenost so pobaruvawata na EU ne se dostapni vo vrska so postoe~kiot NDP.

• Seu{te ne postoi odr`liva osnova za finansirawe na razvojot i funkcioniraweto na integriran sistem za UO, koj e usloglasen so site tekovni / predstojni Evropski i nacionalni pobaruvawa.

• Ne postojat instrumenti / osnovi za pottiknuvawe privatniot sektor da investira vo nova infrastruktura za UO koja }e bide vo soglasnost so EU.

5. Podignuvawe na svesta i komunikacija me|u nositelite na odluki

5.1 Site nositeli na odluki nemaat dovolno razviena svest i razbirawe na nacionalnata politika i strategija za postignuvawe na usoglasenost so Evropskite pobaruvawa za UO.

1.1.20 Ne e podgotvena celna nacionalna programa za tekovnata komunikacija i konsultacija so site nositeli na odluki.

1.1.21 Nema razviena komunikacija pome|u razli~nite nositeli na odluki.

1.1.22 Pra{awata za UO ne se dovolno razraboteni vo ramki na postoe~kite nastavni planovi i

• Nacionalnata politika i strategija za UO ne se na efikasen na~in preneseni do site nositeli na odluki.

• Vladinite nameri i politi~ki celi vo odnos na UO ne se sfateni i/ili seopfatno razbrani od strana na site site nositeli na odluki.

-77-


programi. 1.1.23 Ne e osnovan/opremen

koordinativen centar za implementacija na Nacionalnata Programa za Komunikacija

• Odgovornostite i zada~ite vo odnos na UO ne se vo celost razbrani od strana na site nositeli na odluki.

• Vo op{testvoto seu{te ne postoi generalna svest / razbirawe za pra{awata povrzani so UO.

• Realizacijata na potrebnite proekti za UO i drugi promeni mo`e da bide spre~ena / zadocneta poradi nedostatok na svest / razbirawe od strana na nositelite na odluki.

6. Dostapnost na podatoci /

izvestuvawe 6.1 Dostapnite podatoci i

informacii za izvorite, prirodata, koli~estvata i sudbinata na otpadot, i kapacitetite za upravu-vawe so otpad, ne se do-volni da gi ispolnat postoe~kite / idnite Ev-ropski i nacionalni po-baruvawa. (Metodologi-jata ne e razrabotena).

1.1.24 Ne postoi nacionalen sistem za klasifikacija, sobirawe, prerabotka, analiza i diseminacija na podatoci i informacii za izvorite, prirodata, koli~inite i sudbinata na otpadot, kako i kapaciteti za UO.

1.1.25 Ne postoi sistem za monitoring i izvestuvawe za aktivnostite za UO.

1.1.26 Nema razvieno resursi i proceduri za samo-monitoring na proizvoditelite / komunalnite pretprijatija koi obezbeduvaat uslugi.

• Seu{te ne postoi seopfatna i sigurna statisti~ka osnova za planirawe, upravuvawe i kontrola na kapacitetite i uslugite za UO.

• Seu{te ne postoi seopfatna i postojano sigurna osnova za monitoring i izvestuvawe izvestuvawe za site aktivnosti za UO.

• Podatocite i informaciite vo vrska so specifi~nite / prioritetnite vidovi otpad se neadekvatni i/ili nedostapni (pr. otpadi od pakuvawe; otpadni masla; PHB otpad; stari vozila).

• Informaciite koi se dostapni za nositelite na odluki ne se dovolni.

7. Izbegnuvawe i namaluvawe na

sozdavaweto na otpad 7.1 Potencijalot za

izbegnuvawe i 1.1.27 Tekovnite finansiski tro{oci za

upravuvawe i odlagawe na otpad • Po~istite tehnologii voop{to

ne se razgledani kako opcija,

-78-


namaluvawe na sozdavaweto na otpad ne e dovolno ispitan.

obezbeduvaat nezna~itelen ili voop{to nikakov pottik za da se izbegne / namali sozdavaweto na otpad.

1.1.28 Postoe~kite dano~ni olesnuvawa i drugite vidovi na soodveten ekonomski pottik za da se izbegne i namali sozdavaweto na otpad se nedovolni ili voop{to nedostapni.

1.1.29 Snabduva~ite na proizvodi, potro{uva~ite i ostanatite sozdava~i na otpad ne se svesni za potencijalnite mo`nosti za, i korist od, izbegnuvaweto i/ili namaluvaweto na sozdavaweto na otpad.

1.1.30 Ne postojat spremni informacii za mo`nostite i tehnikite za izbegnuvawe i namaluvawe na sozdavaweto na otpad dostapni za sozdava~ite na otpad.

ili pak nemaat {iroka primena. • Formalnite standardi koi

imaat cel da go pottiknat izbegnuvaweto / namaluvaweto na sozdavawe na otpad nemaat osnova za nepre~ena implementacija poradi lo{ata komunikacija me|u nositelite na odluki i nedostatokot na ekonomski merki na pottiknuvawe.

• Resursite, vklu~uvaj}i gi i resursite za UO, ne se koristat na efikasen na~in kako so aktuelnite, taka i so potencijalnite ekonomski i ekolo{ki posledici.

• Postoe~kiot / idniot obem na otpad so koj }e treba da se rakuva, da se prerabotuva i odlaga e / }e bide pogolem.

• Potrebnite resursi za postapuvawe so, prerabotuvawe i odlagawe na otpad se / }e bidat pogolemi.

8. Vra}awe na otpad vo

proizvodnite ciklusi i reciklirawe na otpad

8.1 Potencijalot za ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na otpadot ne e realiziran.

1.1.31 Ne postoi vladina politika i poddr{ka za pazarite za sekundarni surovini.

1.1.32 Tekovnite finansiski tro{oci za upravuvawe so i odlagawe na otpad obezbeduvaat nezna~itelen ili voop{to nikakov pottik za ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na otpadot.

1.1.33 Nema stabilni, dolgoro~ni pazari za mnogu vidovi / stepeni na

• Ponatamo{no vra}awe na mnogu vidovi na materijali koi imaat potencijal za reciklirawe vo proizvodnite ciklusi ne e finansiski izvodlivo zaradi uslovite koi preovladuvaat.

• Tehnologiite i tehnikite za ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na otpadot ne se primenuvaat vo dovolna merka.

-79-


materijali koi moè da se recikliraat.

1.1.34 Ne postojat doma{ni pazarni izlezi za mnogu vidovi na materijali koi moè da se recikliraat, ili istite se mnogu nerazvieni.

1.1.35 Tro{ocite napraveni za sobirawe, selektirawe i prenos go spre~uvaat izvozot na nekoi materijali koi moè da se recikliraat.

1.1.36 Ne postojat dano~ni olesnuvawa i i drugi vidovi na soodveten ekonomski pottik za ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na otpadot.

1.1.37 Korisnicite na surovini ne go smetaat otpadot kako del od ciklusot na materijalite.

1.1.38 Snabduva~ite na proizvodi, potro{uva~ite i ostanatite sozdava~i na otpad ne se svesni za potencijalnite mo`nosti za, i korist od ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na otpadot.

• Kapacitetite za ponatamo{no vra}awe na nekoi vidovi otpad vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na istite se ograni~eni.

• Resursite, vklu~uvaj}i gi i resursite za UO, ne se koristat na efikasen na~in kako so aktuelnite, taka i so potencijalnite ekonomski i ekolo{ki posledici.

• Postoe~kiot / idniot obem na otpad so koj }e treba da se postapuva - da se prerabotuva i odlaga e / }e bide pogolem.

• Resursnite pobaruvawa za postapuvawe so, prerabotuvawe i odlagawe na otpad se / }e bidat pogolemi.

9. Separacija, skladirawe, sobirawe i transport na otpad

9.1 Postoe~kite metodi / sistemi za separacija, privremeno skladirawe, sobirawe i transport na razli~ni vidovi otpad ne se dovolni da ovozmoàt usoglasenost so site Evropski / nacionalni pobaruvawa za UO.

9.2 Postoe~kite uslugi za sobirawe i transport na

1.1.39 Postoe~kata postavenost za separacija i posebno skladirawe na potencijalno opasniot otpad pred negovoto sobirawe e nesoodvetna.

1.1.40 Nema dovolno razvieni sistemi za separacija i posebno skladirawe na materijalite koi moè da se recikliraat pred nivnoto sobirawe.

1.1.41 Nema dovolno razvieni sistemi za

• Zgolemeni rizici po ~ove~koto zdravje / ìvotnata sredina od nesoodvetnata separacija / skladirawe.

• Mo`nostite za za ponatamo{no vra}awe na nekoi otpadni materijali vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na istite ne moè da se realiziraat.

-80-


KCO ne se efikasni / izplatlivi.

separacija i posebno skladirawe na biorazgradliv otpad.

1.1.42 Ne postojat sistemi za transfer / transport na golemo na nekoi vidovi otpad do (idnite) centralizirani kapaciteti za tretman / prerabotka.

1.1.43 Vo zakonodavnite akti ne postojat odredbi koi se odnesuvaat na vospostavuvawe na {emi za sobirawe na OO (nema postaveno jasni pravila i proceduri, nitu pak institucionalni / finansiski modeli).

1.1.44 Lokalnite regulativi za UO ne se vo soglasnost so standardite definirani vo Zakonot za otpad.

1.1.45 Nema razvieno {emi za konkurenten pazar za komunalnite pretprijatija koi obezbeduvaat uslugi za razli~nite vidovi otpad (vkl. KCO).

• Opsegot na ekonomskite aspekti vo funkcioniraweto na idnite centralizirani kapaciteti za tretman / prerabotka na otpad ne mo`e da se ispita.

• Stvarnite tro{oci za obezbeduvawe na komunalni uslugi za sobirawe na KCO se / }e bidat povisoki.

• Postoe~kata postavenost za obezbeduvawe na komunalni uslugi za sobirawe na KCO od podolgoro~en aspekt se finansiski neodr`livi.

• Postoe~kite pretprijatija koi obezbeduvaat komunalni uslugi za sobirawe na otpad se neefikasni i finansiski slabi.

10. Tretman / prerabotka na otpad 10.1 Postoe~kite praktiki za tretman / prerabotka na otpad ne se usoglaseni so tekovnite / predstojnite Evropski i/ili nacion-alni standardi.

10.2 Raspolo`ivite ka-paciteti za tretman / prerabotka na otpad ne se dovolni za postignu-vawe na usoglasenost so site Evropski i nacion-alni pobaruvawa.

1.1.46 Zakonskata regulativa koja go pokriva finalnoto odlagawe na otpad ne e vo potpolnost vo soglasnost so standardite na EU/ne se sproveduva.

10.1.1 Golem broj od postoe~kite kapaciteti za tretman na otpad ne se vo soglasnost so tekovnite / predstojnite standardi na EU.

1.1.47 Niskite tro{oci za deponirawe na netretiran otpad, relativni vo odnos na tro{ocite za tretman / prerabotka na otpadot, go ko~at investiraweto vo novi ili podobreni kapaciteti za tretman / prerabotka.

10.2.1 Ne postojat kapaciteti za tretman

• Zgolemeno zagaduvawe i potencijalna opasnost od vakvite kapaciteti.

• Nakoi vidovi na otpad se tretiraat / sogoruvaat vo neadekvatni / nesoodvetni kapaciteti.

• Zna~itelni rizici po ~ove~koto zdravje / bezbednost na rabotnicite koi rakuvaat so otpadot, kako i po ostanatite lu|e koi vleguvaat na lokaciite za odlagawe na otpad.

• Metodite koi ja pretpo~itaat hierarhijata kaj upravuvaweto so otpad ne se dovolno

-81-


/ prerabotka na opasen otpad. 10.2.2 Postoe~kite kapaciteti za

namaluvawe na obemot na biorazgradliviot otpad koi se odlagaat na deponiite ne se dovolni ili se nedovolno iskoristeni.

1.1.48 Postoe~kite sistemi / kapaciteti za prerabotka na materijali za pakuvawe koi se vrateni vo proizvodnite ciklusi ne se dovolni.

iskoristeni. • Celite za namaluvawe na

obemot na otpad (posebno biorazgradliviot komunalen otpad) koj se nosi na deponiite ne moàt da se postignat.

• Celite za ponatamo{no vra}awe na otpadot vo proizvodnite ciklusi i reciklirawe na otpad od pakuvawe ne moàt da se postignat.

• Zna~itelno zagaduvawe / potencijalen rizik po ~ove~koto zdravje od odlagaweto na nekoi vidovi na netretiran otpad na deponija.

11. Finalno odlagawe 11.1 Site postoe~ki ka-

paciteti / praktiki za finalno odlagawe na ot-pad ne se usoglaseni so tekovnite / predstojnite Evropski standardi.

11.2 Mnogu stari (istoriski i neoperativni) op{tinski "divi" deponii i/ili industriski àri{ta ne se rekultivirani i sanirani.

1.1.49 Zakonskata regulativa koja go pokriva finalnoto odlagawe na otpad ne e vo potpolnost vo soglasnost so standardite na EU/ne se sproveduva .

1.1.50 Ne postojat bezbedni, dobro dizajnirani i upravuvani kapaciteti za finalno odlagawe na otpad.

11.1.1 Lokalnite zaednici ne ja sogleduvaat / ne ja prifa}aat korista od deponiite koi odovaraat na pobaruvawata na EU i drugite kapaciteti za UO.

1.1.51 Postoe~kite tarifi / naplata za finalno odlagawe na otpad ne gi reflektiraat vistinskite tro{oci ili dolgoro~ni marginalni tro{oci za deponirawe na otpad vo

• Kontinuirani ekolo{ki opteretuvawa i rizici po ~ove~koto zdravje od postoe~kite deponii i starite "divi" deponii i industriski "àri{ta".

• Zna~itelni negativni vlijanija vrz vrednostite na pejsaòt i obi~aite.

• Pobaruvawata i standardite na EU koi go reguliraat dizajniraweto, funkcioniraweto i kontrolata na deponiite ne moè da bidat ispolneti.

-82-


soglasnost so site tekovni / predstojni pobaruvawa na EU.

1.1.52 Ne postojat dostapni finansiski resursi i odgovornosti za identifikacija, procena, rekultivacija i sanacija na site stari "divi" deponii.

1.1.53 Ne postojat dostapni finansiski resursi i ne se locirani odgovornostite za identifikacija, procena, rekultivacija i sanacija na site stari industriski “`ari{ta”e.

nacionalen plan za upravuvawe so cvrst otpad (2006 … · nacionalen plan za upravuvawe so cvrst...

Documents