n i ki l lÂni dawak 3 n a dÎniningh balna yulni...
TRANSCRIPT
MUIH, MÂ YALAHDA LÂNI DAWAK
DÎNININGH BALNA YULNISUMALNIN/SUMALNINI
SINSNI LÂNI
TIPNI KILN
A
3
Wark yamnin/yamnini balna tangâwa
Kûl sumalyang balna yakatKalpakwi kalbamak sitwi parasni yamwi wayatubuk PEBI Mayangna Panamahka, UNESCO – LINKS, kûl rikni nuhni/nuhnini dawak SEAR kapat, tingmana yakat manadi adi/aka bukni Mayangna pâni balna yak muih dawi dî niningh bang yakarak kulninna lâni amang lalâwa: Waspa dîni dawi Kuah bukni (bukni I dawi II) yulni kidi/yaka. Adi/aka bukni kaupak bik sinsni lâni walyakwi wark yamnin/yamnini balna tangâwa yakat lâih wai yakwi.
Kûl kayang bukni kidi/yaka, sumalnin/sumalnini sinsni lâni karak, bukni kidi/yaka yakat, kalpak maki wark yamnin/yamnini mahni kau man baisa yaksihni yamnam sip ki talaman yakat dawak bik kûl sumalyang as warkni balna yamta amang lâtaman kapat.
Adi/aka bukni yayamna muihni balna kidi/yaka Mayangna kûl sumalyang minit tatalwa balna kaupak yayamna, tûni bû kûlni yamwa baisa sinsni lâni amang lalâwa kidi/yaka kaupak nining launa Mayangna yalahwa lâni kat bukni balna. Kûl rikni nuhni dawi UNESCO witingna buk yamnin/yamnini yakat sinsni lâni kau amang lalâwa balna dawi umani yalahwa lâni amang lâwa balna. Adi/aka bukni kûl rikni nuhni/nuhnini wayatubuk war dûwa yakarak yamna.
Wark balna as as kidi/yaka pâ tanituna balna dawak muih barak balna bik sak atnin/atnini nîtki, kaput bik adika/aka dî wisamni lan kalna as ki pâ muihni balna bitik nining yakat dawak bik kûl sumalyang nining yakat bik. Adi/aka sinsni lâni wirihna muih barak dî amang lâwa dawak walabis balna niningna yakat dî nuhni/nuhnini as ki umani taimni kau sinsni lâni amang lâwa kidi/yaka, adika/aka sumaltun kidi/yaka yamni amang lâwa tannika laih awaski kaunah walabis balna muih yak rispik munnin lan kakalwi. Kidi/yaka yulni, kûl sumalyang balna dî amang lâwa muihni yakat kulnin/kulnini laihwi dû kiunin/kiunini wark yamnin/yamnini awarni yakat.
Wark yamnin/yamnini balna tangâwa kidika/yaka Mayangna tûni bû karak awi yamna Panamahka dawi Yuskuh yul as as amang lalâwas kidika/yaka kauhna bayalni as karak sahyakna ki tûni bû karak.
Mayang tahadi adi/aka bukni balna kûl sumalyang balna yakat nining launa as kûl sumalwa nining yakat, Mayangna balna lânina umani dai/rang kidi/yaka parasni yamwi nanit dakwi main talnin/talnini dî sangnika niningh dûwa balna kidi/yaka aput laih kulna nuhnini karak ma sauki tanit yakat main taldi dudarang.
i
Yul tunan balna
Kûl amput/ampu sumalnin/sumalnini sinsni lâni uduhna kidi/yaka iii
Sainni balna yulwi talnin/talnini vi
Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat viii
Rabutna paskau sumalwa tunan balna x
Wark yamnin/yamnini balna xiii
UDUHNA I: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna
Nining kawa tâni 1: Mâ sauki daklana lainni balna Nining kawa tâni 2: Mâ sauki daklana ampat talda kidi/yakaNining kawa tâni 3: Mâ sauki daklana wasni Nining kawa tâni 4: Sauki daklana pasyakat wark yamwa balnaNining kawa tâni 5: Ritsni balna dîniningh sâtni balnaNining kawa tâni 6: Waspa dîni înin/înini sâtni balnaNining kawa tâni 7: Mayangna yalahwa lâni yakat amang lâwa ritsni balna dînininghNining kawa tâni 8: Was dîni balna sâtni kau sahyakna
ii
Nining kawa tâni 9: Ritsni balna dîniningh wisamwa dawi wisamwas kaupak ilpni lâni dûda kidi/yakaNining kawa tâni 10: Yalahda lâni râmh yakat ritsni balna dîniningh tanit kat yus yamwaNining kawa tâni 11: Ritsni balna dîniningh apakwa dawi tanit kat yus yamwaNining kawa tâni 12: Kuah balna: dîwail kapat amput/ampu kal rawaiwa
UDUHNA 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa
Nining kawa tâni 13: Kulna lâni dawak sinsni lâni, dikasna sâtni yus yamda dawi siknis nining yakat bikNining kawa tâni 14: Mayangna kasnin/kasnini sâtni dûwa balna
UDUHNA 3: Yalahda lâni, ritsni balna dawi mâ sauki sahyakna bin/bini yulni bayakna
Nining kawa tâni 15: Pâki yulni bayakna, sauki daklana dawi Mayangna pâni
Yul tunan tamnika balna karak
iii
ii
Kûl amput/ampu yamnin/yamnini sinsni lâni wisamni uduhna kidi/yaka kûl ûni pasyakat baisa kau yamni sumalnin/sumalnini. Kaput laih sahyakna as yakat nining kawi yulni tunan bahwa balna bitik yakat, amput/ampu sinsni lâni yamwi kiwa bitik yakat rabutna as pasyakat bang kidi/yaka kalahna atnin/atnini Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat dawi kûl kayang balna bukni yakat.
Lâs yakat yul tuhni balna tannika bang ki, isi amang lânin/lâniniyulni Ispayul yulni kau Panamahka yulni kau bik dawi Yuskuh kau buk.
Pas sahyakna yakat dûwi yulni balna mahni kau tunan bahwa yakat; kulna tâni dûwi dawak nining kawa tâni bik, amput/ampu laihwi talnin/talnini as yamnin/yamnini dawak ûk balna sinsni lâni dûwa yakarak:
Kûl amput/ampu sumalnin/sumalnini sinsni lâni uduhna kidi/yaka
iv
Nining kawa tâni bani kidi/yaka kulna tâni as dûwi kûl wayatubuk.
Tunan bahwa kidi/yaka kulna tâni balna kau palni nuhni/nuhnini kidi/yaka ana bangki dawak sinsni lâni ûk bitik yakat.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini wark yamnin/yamnini balna tangâwa yakat sinsni tuhni kau nining lauwi.
1. Sahyakna aswa kidi/yaka yakat yulni balna bitik kawi tunan bahwa kulna tâni, nining
kawa tâni laihwi talwi nining kawa yakat dawi sinsni lâni ûk karak.
Nining kawa tâni 3
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 3
Kulna tâni
2. Sau pîsni balna yakat kalahwa kidi/yaka talah dawi sau sahyakwa bin/bini yakat sangnika sâtni kau yalahwa bang kidi/yaka pâ yakat dawi dî balna bang yakat.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat yuldarang sau daklana wasni balna Mayangna yalahwa lâni kat (sumalwa tunan 2. 3) kulna tâni as karak:
• Mayangna yalahwa lâni kat was murwa sâtni balna nuhni/nuhnini dûwa kidi/yaka amang lâdi kulna.
• Was balna maisihni yamnin/yamnini awas pasyakat kawi tanit dakwi dawi nuhni/nuhnini kalawarang.
Kûl sumalyang kidi/yaka nîtki kûl kayang balna yakat sans diyawak kulninna lâni awi yul bauninna ki, sau daklana pasyak was murwa Mayangna sulani niningkauh kulna nuhni/nuhnini dûwa kidi/yaka amang lâwangh.
Sans diyatang kat pâ tatuna balna dawi muih bararak balna Mayangna wasni balna maisihni kalna kidi/yaka ayangni dawi amput/ampu maisihni kalna kidi/yaka turwi dakanin/dakanini.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
22, 31 dawi 51.
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna kidi/yaka tingta/wark sâtni yayamna kidi/yaka talah:
• Mayangna yalahwa lâni kat sâtni balna kidi/yaka amang lâwi.
• Apakwa pani wasni balna yakat kulna nuhni/nuhnini kalawi maisihni yamnin/yamnini awas tanit dakwa.
Mâ sauki daklana wasni Nining kawa tâni 3
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
• Alasna karak nining katah dawi lâ kat râmh palni pâma yakat was tranibil kidi/yaka nining yakat.
• Mayangna sulani balna niningkauh was kidi/yaka kulna nuhni/nuhnini kalwi.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
Kûl kayang balna kidi/yaka tuyulsah kau yalahwi Sumalwa tunan kidi/yaka baisa yamni amang lânin/lânini Waspa dîni dawi Kuah bukni 1 was murwa sâtni balna kulna nuhni/nuhnini dûwa yulni yul babauwangh.
Nining kawa tâni 3
Nining kawa tâni kau sumalwa tunan balna kidi/yaka walyakna wark yamnin/yamnini sumaltun sahyakna bukni niningh dûda yakaupak.
v
iv
2. Sahyakna buwa kidi/yaka yakat baisa yus yamwi dawi kidi/yaka pasyakat kawi kûl
sumalyang wark yamnin/yamnini sinsni lâni ûk manas dûnin/dûnini ki.
Nining kawa tâni 10
70 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtik talayang4. Umani kau lâni kidi/yaka
Umani kau lâni kidi/yaka yakat amput/ampu waspa dîni înin/înini yulni kûlki sumalyang yulwa kidi/yaka yamni palni dakâyang.
Kûlki sumalyang, amiski/imiki dawi wahaiki balna karak umani kau lâni kidi/yaka yul bautik dakayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Umani kau lâni kidi/yaka yamtayangh? • Umani kau balna kidi/yaka dûdi yamdas
karang kat ais/aisa mai kalahwarang yah? • Danamait dawi wasklasni karak waspa dîni înin/
înini kidi/ yaka umani kau lani kidi/yaka yah?
Talayang
Dakâyang
Y
ul b
autayang
Pas taimni laih kaput yamnin sip dai, ûl laihna atnin kat uba mahni dai. Ahsa dawak muih kauh bûlah dai. Kaunah waralaih yuldi mahaiwi mâ dîki balna adika apaknin ki. Bahangh yang kultayang main talnin ki adika dîniwail [ahsa], bûlah kasnin ki, kaunah kasak kuah main talnin ki. As bû kat laih laihnin ki, kaunah mayang laih danh yamnin kat kuldi.
Yal barakni, Sakalwas
Umani kau lâni kidi/yaka: Kalwanaih ûl kasnin/kasnini uba minit bayak îhiwas dai/rang.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 70 22/12/2015 21:42
Yamni yulwi talnin/talnini umani kau lâni balna buk basni 388 dawi Sakalwas yayalni balna yul yayakna buk basni 307 lâs pîsni Waspa dîni dawi Kuah bukni II yakat.
Sans as diyatang umani kau yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Wark baisa ûk kapat, paitah muih barak yal awak kay al as paitan kaiwi walabis balna yakat disumalwang.
Wark yamni yamnin/yamnini, awaskat muih barak as kûl ûni yakat kiunin sipawas kat, sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat walta talah (buk basni x yakat talah).
Sainni balna wasautni kau dûwa kidi/yaka nining kawi angdika/angka wark yamwarang kidika/yaka (talah bukni basni vi dawi vii yakat).
Sumalnin/sumalnini sâtni AYY (APA) usnit uidi nining kawa tâni as bani kidi/yaka sahyakna bâs dûwi.
Kûl kayang bukni basni nining kawa tâni yakat.
Kûl kayang bukni basni as yakat yamni palni kalahwi.
Sainni balna pipihni dawi sâni karak kidi/yaka kûl sumalyang wauhnitaya yakat kalahwi. Kûl kayang bukni yakat laih kalahwas ki.
Rabutna paskau wayani balna kidi/yaka Waspa dîni dawi Kuah bukni kaupak yakna.
Yaihnit yakat kalahwi wark yamnin/yamnini nining lauwi, wark yamnin/yamnini balna tangâwa dawi wark baisa ûk balna nining lauwi kûl sumalyang yakat.
vi
Sainni balna yulwi talnin/talnini
Sainni kidi/yaka Nining kawi Sainni kidi/
yaka Nining kawi
Yul bautayang – Kûl kayang balna wahainina awaskat kûl sumalyang karak yul babauwi
Rawastayang/ultayang – Kûl kayang balna wauhninataya yakat rawawaswi/ulwi
Yultik talayang – kûlkayang balna rawasna as yulwitatalwi
Talayang – Kûl kayang balna tatalwa munah lan kakalwi dawi wayani as kidi/yaka awaskat sau wayani talwa yakat kulwitalwi
Dakâyang – Kûl kayang balna kisi as yulwak dakâkawi
Yamnin/yamnini – Kûl kayang balna nining kawa tâni yakat, yamnin/yamnini as kidi/yaka awi papatwangh
Wanaihni karak – Kûl kayang ahal yayal binana kidi/yaka ûnipas muihni ilpni munah baisa yamni lan kakalwi
Pâki yak – Kûl kayang balna pânina kat lan kakalwi.
Nining katayang – Kûl kayang balna yamnin/yamnini yul bauwi walwi yayakna kidi/yaka nining kawi
Kullayam – Kûl kayang balna kullawi dîwaya, kisi, rawaswi/ulwi yakwa pâni, wayani yamwi yakisda kidi/yaka awaskat dî ûk kullayam balna
U
I
vii
vi
Dakni bin/bini kau – Kûl kayang balna dakni bin/bini kau lan kakalwi.
Muih bû karak – Kûl kayang balna muih bû karak lan kakalwi.
Kûl bitik yakat – Kûl kayang balna kal uduhna kau, kidi/yaka awaskat kûl sumalyang karak lan kakalwi.
Sainni balna kidika/yaka kûl amput/ampu sumalwi kiunin/kiunini wauhnitaya yakat manah kalahwi:
Sainni kidi/yaka Nining kawi
Paiwak kaiwa – Adika/aka warkni yamwi paiwak kaiwa taimni manah. Kûl sumalyang balna kidi/yaka warknina yamnin/yamnini ki, baisa wâtwi talwa muihni kaiwas kau (talah bukni basni ix yakat).
Wark baisa ûk- Kûl sumalyang kidi/yaka warni ûk yamnin/yamnini kat want ki tingta/wark ahni kaupak yamnin/yamnini. Adika/aka warkni laih kûl kayang wauhnitaya pasyakat kalahwas ki.
Y
Kûl bitik yakat
Muih bû karak
Dakni bin/bini kau
viii
Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat
Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat, kûl sumalyang al yal yakat nining lauwarang warkni balna yaksihni yamwarang yakat:
Amput/ampu ridi yamnin/yamnini
• Tanmaka dûtah kûl rikni nuhni kau wark yamnin/yamnini bukni sumalnin/sumalnini tunan balna dûwa yakat, rabutna paskau sumalwa tunan balna (wauhtaya basni x dawi xi yakat).
• Yultatalah yulni balna bang kidika/yaka yamni yulta talah dawak wayani balna karak, Mayangna pâni balna sinsnina lâni: Waspa dìni dawi Kuah bukni karak warkni yamnin/yamnini balna. Nining kawa tâni bitik yakat wauhtaya basni kau nuhnini rawasna/ulna bang ki sumalwa tunan yulni. Adika/aka karak sip ki kulna tâni balna amang lânin/lânini yulni kidi/yaka, dawak wark yamnin/yamnini yakat alasna karak kullayamwarang.
Yamta nû kalna man munah baisa yamni sumalnin/sumalnini
• Sans as diyatah walabis ahal dawi yayal balna yakat, wayani lakwi talwi yul babauwangh. Disumaltah ais/aisa dîni sâtni warkni Mayangna balna yayamwa dai/rang kidika/yaka.
• Yultatalah yul ulna kalahwa kidi/yaka buk nuhni yakat tuhni kau dawi yamni lâih diyaktah. Mayangna muih barak balna yul babauna kidi/yaka ais/aisa yulnin/yulnini want yah.
• Taritala walabis ahal dawi yayal warau balna yakat sans as diyatang kat wark yamnin/yamnini balna kidika/yaka wanaihni balna awaskat main talwa muihni awaskat muih barak as karak yalalahwa muihni pasyakat kawi nining lauwangh.
ix
viii
• Wark yamnin/yamnini as as kau nîtki muih al yal dî amang lâwa kat sak atnin/atnini kûl ûni yakat sinsni lâni sir munnin. Biri biri amang lâlawa kidi/yaka yul bauwi dakakana karang walabis ahal yayal balna karak. Kau palni kidi/yaka laih yalahwa lâni amang lâwa kidi/yaka parasni yamna karang Mayangna kapat. Kaput bik kiunin/kiunini sip awaskat, walabis ahal yayal lan munnin/munnini ûk kidika/yaka laih:
o Warkni kidika/yaka yamni yamnin/yamnini kat muih barak al yal yakat baisa kau kal yulbaunin/yulbaunini ki sumalwa tunan walabis al yal yakat nining kawarang kidika/yaka;
o Pâ muih bararak al yal dis kat muih ûk painin/painini papangh awaskat nanangh sumalwa tunan kidi/yaka amang lâwa kat;
o Muih barak kurih nuhni/nuhnini dûwa yulni sip lapakwas kat, witing ûni yakat tanit kau yawa kal yulnam ki sumalwa tunan kidika/yaka yulni sumalnin/sumalnini;
o Muih barak kidi/yaka kûl kayang balna kukunghnina awaskat titinghnina, papangh nanangh sip ki tanit kau paidi sumalwa tunan kidika/yaka kal yulnin/yulnini.
o Kûl kayang balna amang lâwa muihni sip kiwi disumalwas karang kat, kûl sumalyang turwi amang lâna kidika/yaka diyulna karang. Tanit kau turwi amang lânin/lânini ki amang lâwa muihni bana yakat awaskat kûl sumalyang balna kal uduhwi TEPCE yayamwa yakat biri biri yul bauwi dakakana karang.
Amput/ampu amang lâwa balna kidi/yaka sumalnin/sumalnini pasyakat anin/anini yah
x
Rabutna paskau sumalwa tunan balna
UDUHNA I: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna
Nining kawa tâni
Kulna tâni Sumalwa tunan balna Bukni adika/aka basni balna
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni
balna
11. Baisa amang lâtah sau daklana bin/bini yakat pâ balna uduhna manas bang ki dawak wark yayamwa balna tal yaktah
1.2. Mâ sauki daklana
1.4. Mâ sauki daklana lainni balna
Tunan bahwa basni dawi 2
kaupak 818,19, 22
2
2. Sau pîsni balna yakat kalahwa kidi/yaka talah dawi sau sahyakwa bin/bini yakat sangnika sâtni kau yalahwa bang kidi/yaka pâ yakat dawi dî balna bang yakat
2.1. Mâ sauki daklana ampat talda kidi/yaka
Tunan bahwa basni dawi 9 kaupak 14
30
3 2.3. Mâ sauki daklana wasniTunan bahwa basni dawi 15
kaupak 2222, 30, 31, 51
4 2.4. Sauki daklana pasyakat wark yamwa balna
Tunan bahwa basni dawi 23
kaupak 2822, 23, 51
5
5. Ritsni balna dîniningh tal yaktah kapat muih balna sangninaka yakat niningna lauwa balna kidi/yaka amang lâtah dawak yalahwa lâni kat dîniningh balna kaupakyamnin/yamnini talwa kidi/yaka bik kulna lâni kalanin/kalanini
5. Ritsni balna dîniningh sâtni balnaTunan bahwa basni dawi 29
kaupak 3530, 31
6
5.1. Mayangna yalahwa lâni yakat amang lâwa ritsni balna dîniningh
Tunan bahwa basni dawi 36
kaupak 39
356 kaupak 378, 389
7Tunan bahwa basni dawi 40
kaupak 4632 kaupak 41
8 5.2. Was dîni ritsni dîniningh balna sâtni kau sahyakna
Tunan bahwa basni dawi 47
kaupak 55
44 kaupak 48, 282, 283
xi
x
Nining kawa tâni
Kulna tâni Sumalwa tunan balna Bukni adika/aka basni balna
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni
balna
9
6. Yalahda lâni kat ritsni balna dîniningh main talwi apakwi yus yamnin/yamnini yulni amang lâwi yulnin/yulnini
6.1. Ritsni balna dîniningh wisamwa dawi wisamwas kaupak ilpni lâni dûda kidi/yaka
Tunan bahwa basni dawi 56
kaupak 63
392 kaupak 399, 407 kaupak 415, 418 kaupak 429
10
6.2. Yalahda lâni kat amput/ampu ritsni balna dîniningh tanit kat yus yamda kidi/yaka dawi apakwas tanit yakat yus yamwa
Tunan bahwa basni dawi 64
kaupak 73383 kaupak 389
11 6.3. Ritsni balna dîniningh apakwa dawi tanit kat yus yamwa
Tunan bahwa basni dawi 74
kaupak 7822, 26, 27
12
10. Baisa amang lâtah tinglau balna amput/ampu kal rawawaiwa sâtni kidi/yaka dawak amput/ampu dî yamwa kidi/yaka amang lânin/lânini
10. Kuah balna: dîwail kapat amput/ampu kal rawaiwa
Tunan bahwa basni dawi 79
kaupak 84
282, 283, 286 kaupak 288
UDUHNA 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa
13
15. Dikasna sâtni balna mâ bâki yakat yamni wark yamwa dawak wark yamwa balna kidi/yaka amang lânin/lânini dawi yus yamnin/yamnini
15.1 Kulna lâni dawak sinsni lâni, dikasna sâtni yus yamda dawi siknis nining yakat bik
Tunan bahwa basni dawi 86
kaupak 90401 kaupak 407
14
16. Baisa amang lâtah kasnin/kasnini sâtni balna mâ muihki nuhni nining kauh yamni mayawa kidi/yaka amang lâwi nuhnini kalanin/kalanini
16.1 Mayangna kasnin/kasnini sâtni dûwa balna
Tunan bahwa basni dawi 91
kaupak 94
395 kaupak 399, 400, 419 kaupak 421
UDUHNA 3: Yalahda lâni, ritsni balna dawi mâ sauki sahyakna bin/bini yulni bayakna
15
24. Pâni dawi sauni daklana bin/bini karak ampat kalpakwi wark yamwa yulni dawak angkaupak aiwi yalalahna, kaput bik yalahwa lâni balna amang lânin/lânini
24. Pâki yulni bayakna Tunan bahwa basni dawi 96 kaupak 100
6, 17 kaupak 20
xii
xiii
xii
MÂ SAUKI SAHYAKNA, ASANGNIPAS DAWI DÎNIWAIL BALNA
UDUHNA 1Kau yamnin/yamnini
balna minit lakwa
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
Mâ sauki daklana lainni balna
Kulna tâni
1. Baisa amang lâtah sau daklana bin/bini yakat pâ balna uduhna manas bang ki dawak wark yayamwa balna tal yaktah.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat sau daklana kidi/yaka taldarang kat (sumalwa tunan balna 1.2 dawi 1.4 yakat) kalahwi:
• Kûl kayang kidi/yaka pâni ampat yaka, sau daklana balna pîsni nuhni/nuhnini ayangni, lainni balna dawak pâni kidi/yaka angdika/angka sauni daklana pasyakat kalahwa kidi/yaka amang lânin/lânini.
• Kûl sumalyang kidi/yaka baisa yamni karang kûl kayang balna yakat sans diyawak kulninna lâni awi yulnin/yulnini angdika/angka sauni daklana pasyakat pâni kalawa kidi/yaka sansni diyatang.
• Kaput bik sans diyatang muih barak balna yakat mâ kilwa, kawa, pirini balna dînining karak libitwi yulwa yaka/kidi walwi dakakawangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
18, 19 dawi 22.
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang yamnin/yamnini balna sâtni yayamna kidi/yaka taldi:
• Sauni daklana dawak pâni angkat/angka pîsni yakat pak kidi/yaka amang lâwi yulwi.
• Sau daklana lainni dawak pîsni nuhni/nuhnini ampus kidi/yaka kulna lâni kalawi.
• Pâni lainni dawak sauni daklana lainni balna amang lâwi.
Nining kawa tâni 1
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 1
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 1
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Yamnin/yamnini balna minit lakwa, kûl kayang balna sip ki libitwi talnin/talnini rabutna kraspas 1 kau, pasyakat (18 dawi 19 Waspa dîni dawi Kuah bukni I yakat) pâ muihni bararak balna kaupak dûna mayang yakaupak.
• Sip ki sinsni lâni tuhni kau yulni balna amang lânam kat us yamtah rabutna kraspas 1 “Sauni pas kau kawa, muih ampus bang yaka, tûni yulni yulwa dawi waraka Mayangnina balna angka pâni kaupak niningna lauwa yaka” (wauhtaya basni 18 dawi 19 Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat). Diyultah Mayangna muih bararak dî amang lâyang balna yuyulna yulni diyultah.
• Kûl kayang balna kidi/yaka diyultang kal tuyulsah as yamwi kal ududuhwangh sumalwa tunan lankakalna kidi/yaka baisa yamni amang lânin/lânini ki, Waspa dîni dawi Kuah bukni kau yulwa yakat. Alasna diyamtinah man kat yuyulwangh pâma lainni dawi panuhni kidi/yaka sins mumunna pa dawi wirihna balna yakat angdika/angka kidi/yaka kalahna yah.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Uduhna aswa dawi kulna tâni aswa prukrama “Muih yalahwa lâni dawak dî niningh karak” yakat sumalwa tunan wisamni kawi Waspa dîni dawi Kuah bukni kaupak Mayangna pâni balna kûlni kayang balna yakat.
Nining kawa tâni 1
Wark yamnin/yamnini balna
2 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Mâ sauki daklana lainni balna
Amang lâtayang
Sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS sau wayani yakat talayang dawak pâki kidi/yaka angdika/angka sauni daklana pasyakat kalahwa kidi/yaka talyaktayang.
Talayang
1. Mayangna sauni daklana wayani balna
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Nining kawa tâni 1
Julia
Che
ftel
(ad
apta
do d
e St
ocks
et
al. 2
007)
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 2 22/12/2015 21:41
Damat kahwinih wauhtaya basni usnit yakat yulwi talnin/talnini kidi/yaka.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 18, 19 dawi 22 yulwa kidi/yaka.
• Sans diyatang talyayakwangh sau daklana pasyakat angdika/angka pîsni yakat yalalahwa pâni kalahwa kidi/yaka dawi ais/aisa amang lalawa kidi/yaka yuyulwangh.
• Nît kat niningna lautang kat sau wayani yakat pâni angkat/angka kidi/yaka talyayakwangh.
Nining kawa tâni 1
3Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 1
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul bautik dakayang apakwa sauni wayani yakat laktik talayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh.
• Pâki yalahtayang kidi/yaka sauni daklana ayangni ais/aisa yah?
• Angdika/angka pâni, pâki karak lainni dûwih? • Angdika/angka pâ balna ayangni kidi/yaka
sauki daklana pasyakat kalahwih? • Sauki pîsni daklana yakat ais/aisa yamnin/
yamnini dûwih? • Sauki daklana pasyakat ais/aisa kidi/yaka baisa
yaksinh talayangh?
Nangnit/dangnit lâna balna kidi/yaka wauhnitaya yakat rawastayang/ultayang.
Yul
bautayang
Yulwi talna kidi/yaka laih nuhni/nuhnini ki
kat sau wayani yakat sainni maniking kawi dikalahwa
yulni.
Raw
astayang/Ultaya
ng
Territorios indígenas
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 3 22/12/2015 21:41
Sau daklana wayani pak dinit kau sau daklana ayangni binni kau manah ulna kidi/yaka lâih yakta diyultah.
Sau daklana wayani yakat diwaya dûwa tannika ulna balna kidi/yaka talwi amang lânin/lânini diyultah.
Diyultang kat nangnit/dangnit lâna balna kidika/yaka wauhnitaya yakat yamni lâih uhulwangh.
Sans as diyatang tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
• Yulwi dakana balna bang adika/aka karak yultang yul babauwangh.
• Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 1
4 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Ising kattayang laih kal
wanaihni mahni uduhna yak pâ as kalwi, kaput bik pâ mahni kal uduhwak sau
sahyakna bin/bini as kalwi.
Talayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Ant
hony
Sto
cks
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 4 22/12/2015 21:41
Paita diyultang buk kau yulwa kidi/yaka lâih yakwi yul babauwi dakakawangh.
Nining kawa tâni 1
5Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 1
Yamtik talayang
Rabutna kidi/yaka yakat Mayangna sauni daklana pâni nuhni/nuhnini balna kidi/yaka laktik talayang.
Wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang: • pâni nuhni/nuhnini dûwa kidi/yaka • pâni dibin/dibini dûwa kidi/yaka • Mayangna sauni daklana yakat sau sahyakna bin/bini ayangni ais/aisa pasyakat watwih
2. Sau sahyakna pâni nuhni/nuhnini balna
Talayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Sau daklana/ pâ
Sauni pâni kilumita rabutni
Sauni sayakna bin/bini awasakat sau sahyakna bin/bini
Pâni dawi muih ampus bangh yaka
Mayangna sumu balna amput/ampu yul babauwa yaka
Mayangna Sauni As
1668 Bonanza 15(5585) Panamahka
Mayangna Sauni Bû
1024 San José de Bocay 16(2798) Panamahka
Sikilta 454 Siuna 2(843) Panamahka
Lakus < 200 San José de Bocay 3(~500) Panamahka
Santo Tomás de Umra
– Waspam 1 Panamahka
Pyu y Amarana – Wiwili 2(~200) Panamahka
Mayangna Sauni Arungka
200 Bonanza/Rosita 5(3250) Panamahka
Wasakin – Rosita, Alamikamban
10(1879 en Wasakin)
Tuahka
Awas Tingni 734 Waspam 1(1164) Panamahka
Karawala – Laguna de Perlas 2(~1000) Ulwa (350 muih bararak)
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 5 22/12/2015 21:41
Paita diyultang rabutna kraspas yakat tatalwangh.
• Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 18 dawi 19 yulwa kidi/yaka.
Rabutna yakat yul kalahwa yulni nuhnini watta talah.
Diyultang kat nangnit/dangnit lâna balna kidika/yaka wauhnitaya yakat yamni lâih uhulwangh.
• Yamni yuldarang kat sauni daklana bitik yakat pîsni kapapat awas/awasa ki dawak bik nuhnini balna bik.
• Mayangna sauni daklana bani yakat pâni nuhnini kidi/yaka diyultang tal yayakwangh.
Nining kawa tâni 1
6 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yul parahni kau wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang sauki daklana yulni balna: • Sau daklana pâni nuhni/nuhnini • Muihni ampus kidi/yaka • Tûni sât yulwa • Sauma daklana pasyakat pâ balna ampus bang kidi/yaka
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak rawasna/ulna kidi/yaka laihtik talayang.
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Nin
ing katayang
Yul kulyak
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 6 22/12/2015 21:41
Niningna lautang yamni kulwi dakawi parahni kau lâih karak uhulwangh.
Sans as diyatang ulna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
Nining kawa tâni 1
7Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 1
3. Sauki daklana wayani kidi/yaka
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak Mayangna kapat sauki daklana wayani as yamtayangna angkat/angka bang mayang kidi/yaka dawi wasautni yamni talayangna kidika/yaka kahtayangna.
Sau wayani kidi/yaka wahaiki, amiski/imiki dawak kûl sumalyang yakat nining katayangna.
Paul
e G
ros
Nin
ing katayang
Yul kulyak
IDakni bin/
bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 7 22/12/2015 21:41
Sans as diyatang saunina wayani kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
• Uduhna as yakat muih arungka karak kalahwi Mayangna kapat sauma daklana wayani yamtah.
• Diyultang kat sau wayani yayamna yakat pâma lainni balna kidi/yaka kakahwangh.
• Diyultang kat wasautni yamni tatalwa kidika/yaka kau kakahwangh.
Nining kawa tâni 1
8 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang4. Sau wayani talas lainni balna amang lâtayang
Pâ muih bararak balna yakat waltik dakayang pâki dawi Mayangna sauni daklana nuhni/nuhnini ampus kidi/yaka. Mana yultik dakayang:
• Pâ lainni balna kidi/yaka amput/ampu baisa amang lâtamanh?
• Sauma daklana kidika/yaka wayani dis amput/ampu kal yulwa daih/rangh?
• Umani kau sau daklana balna kidika/yaka angdika/angka daih/rangh? • Sau daklana lainni balna kidika/yaka umani kau ais/aisa sâtni kau yus yayamwa daih/rangh?
Wark yamnayang kidi/yaka amiski/imiki dawi wahaiki balna karak wirihtayang.
Umani kau sau daklana lainni sâtni balna yus yayamwa dai kidika/yaka wayani yamtik diyultayang.
Pâki yak
Raw
astayang/Ultaya
ng
Pâki yak
Nin
ing katayang
Yul kulyak
I
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 8 22/12/2015 21:41
Ridi kalta muih bararak balna yakat walta talah sara mâni sau wayani dis/diska dai/rang taimni yakat saunina lainni kidi/yaka.
Muih bararak balna kaupak amang lâna mana kidi/yaka parahni kau ulta wirihtanauh talnauh.
Wark baisa ûk kapat, sip ki nining lautang mâ kilwa, kawa, pirini balna dînining karak libitwi yulwa bukni bin/bini yamnin/yamnini.
Nining kawa tâni 2
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 2
Kûl sumalyang kidi/yaka baisa nuhnini kalanin/kalanini kidika/yaka laih kûl kayang balna yakat sans diyatang kulninna amput/ampu kukulwa kidi/yaka yuyulwangh, sau pîsni balna yakat sât sât bang kidi/yaka kaupak Mayangna asangnipas ampat talwa kidika/yaka.
Kaput bik sans diyatang kat yul babauwangh papanghnina dawi wanaihnina balna karak ais/aisa kakalna kidi/yaka. Mayangna pâni kau asangapas yakat baisa nuhnini kalawa yulni yulwa balna kidi rispik lâni kat dakana karang.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
30 (“Kuma kaupak asangpas kau”)
Mâ sauki daklana ampat talda kidi/yaka
Kulna tâni
2. Sau pîsni balna yakat kalahwa kidi/yaka talah dawi sau sahyakwa bin/bini yakat sangnika sâtni kau yalahwa bang kidi/yaka pâ yakat dawi dî balna bang yakat.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat yuldarang Mayangna sauni daklana dawi pâ wayani pîsni balna (sumalwa tunan 2.1) kulna tâni as karak:
• Mayangna sauni daklana dawi pâni yakat ais/aisa nining balna kidi/yaka talyakwi yulnin/yulnini.
• Dî nining bang kidi/yaka nuhni/nuhnini, kalanin/kalanini, kaput bikangdika dîni kaupak pâ muihni ilpni talwa kidi/yaka amang lânin/lânini.
• Mayangna pâni balna yakat ais/aisa dîni sât sât niningh dûwa balna yaka ayangni yulwangh.
Nining kawa tâni 2
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna yamnin/yamnini sâtni yayamna kidi/yaka talwangh:
• Mayangna yalahwa lâni kat amput/ampu dîniningh balna yakat kulna lâni kalawa kidi/yaka yuyulwangh.
• Mayangna pâni balna yakat asangpas kulna nuhni/nuhnini kidi/yaka amang lalâwangh.
• Sau daklana Mayangna yalahwa lâni kat dîniningh balna wayani Mayangna talwa yakat yayamwangh.
• Sau pîsni wayani balna yayamwangh.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl kayang balna kidi/yaka diyultang kal tuyulsah as yamwi kal ududuhwangh sumalwa tunan lankakalna kidi/yaka baisa tuhni kau yamni amang lânin/lânini ki, Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 30 kaupak 31 yulwa yakat dawi muih bararak ahal dawi yayal balna amput/ampu diyuyulna yakarak.
• Sauma daklana dawi pâ pîsni yakat satûk kalna kidi/yaka angdika/angka balna kat yuyulwangh muih
balna kawi daukakalwa kidika/yaka amput/ampu dawi laiwatnin sip yah.
• Tuyulsah kau paktah yalahwi dawi album, mural, maqueta dawi recetario tannika balna kidi/yaka libitwi talyakwangh dawak ais/aisa yakat satuk kat talyaknin/talyaknini dawak sâtni bâni kau nining kana as as yamnin/yamnini paktah.
• Kûl kayang balna karak biri biri mâ pâki balna yakat buk bin/bini, wayani yam, birnin pâni yamnin/yamnini dîni dahni dûda kidi/yaka, dîbasta, kauhmak, saubla, wasmak, panmak, wah, tat dawi tikam kau yamnin/yamnini sip kidi/yaka yulni yul bauta talnauh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni kidi/yaka baisa tuhni yamwarang sumalwa tunan sau pîsni Mayangna yuyulwa lâni kat tunan balna nining kawa tâni 1, 3 dawi 4 karak bik yus yamnin/yamnini.
Nining kawa tâni 2
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 2
Wark yamnin/yamnini balna
9Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 2
Mâ sauki daklana ampat talda kidi/yaka
Amang lâtayang1. Mayangna sauni pasyakat ritsni balna
Kûlki sumalyang, amiski/imiki dawi wahaiki balna karak pâki yakat wâtna as yamtayang dawi talayang sauni pasyakat ritsni balna sâtni.
Sauni pasyakat ritsni sâtni balna wâtna talnayang kidi/yaka wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Pâki yak
Nining kawa tâni 2
Kûl bitik yakat
Raw
astayang/Ultaya
ng
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 9 22/12/2015 21:41
Sans as diyatang wâtwi tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
• Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nining kawa tâni 2
10 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
2. Asangpas
“Kuma kaupak asangpas kau” yultik talayang.
Nin
ing katayang
Ya
m
nin/yamnini
Yu
ltik talayang
U
Walasah yaka, muih kapat kaunah taldasa ki mâ as kat nawalh atdi, kûl bik walasa dûwi awasa kat [dâniwan karak ki].
Al barakni, Musawas
Was yakat dûwi was dîni balna bik bang ki, yaka pasyak ûk bang yaka laih waspa dîni, kuah balna, was nawahni, yapu [turha] dawi dîman bik bang ki.
Al barakni, Musawas
Asangpas dûwi dî basta [panabas], dî wail [asangpas dîni dî muihni kasna yamni mayawi], wah dawi pan nunuhni.
Al barakni, Musawas
Mayangna sulani sangnika yakat sauni nuhni/nuhnini sak akat sahwi yakna nunuhni bû bang yaka: Asangpas yaka sahwi yakna sâtni bâs bang ki. walasah, asangpas, dawi was. Bâs libitwi kûl. Usnit aka laih sau akat aisa sak yaka yulni sâtni yulwi kiwi. Muih balna yaka bik sau akaupak ki dawak pâ yalalahwa yaihnitna yaka pana dawi watak dîniwail karak bang ki.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 10 22/12/2015 21:41
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 30 dawi 31 yulwa kidi/yaka.
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Nining kawa tâni 2
11Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 2
Kûlki sumalyang niking lâuwak Mayangna sulani sauni daklana pasyakat sangnika sât yulni rawasna/ulna as yamtik papattayang.
Kûl bitik yakat biri biri wirihtayang wayani wasakna kidi/yaka.
Asangpas
Walasah Was
Waspa dîni
Pan/pana
Nin
ing katayang
Ya
m
nin/yamnini
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 11 22/12/2015 21:41
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 30 yulwa kidi/yaka.
Sans as diyatang wasakna kidi/yaka biri wirihwi tatalwangh.
Asangpas
Nawalh
Dî basta DîwailWah
Kuah balnaWas nawahniYapuDimanÛk balna (kûl kayang baisa tang ânin sip ki)
Was dîni balnaKûlAdika/aka nangnit/dangnit lâna balna kûl kayang balna yakat isning ilwi isi nangnit/dangnit lâtanauh kullayam karak.
Minit as sans diyatang kat dî sangnika dûwa sâtni dûwa awangh.
Nining kawa tâni 2
12 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Dakni bin/bini kau yul bautayang sauni pasyakat ritsni sâtni balna: kuma dawi asangpas, walasah, asang, was dawi kûl.
Nin
ing katayang
Yul
bautayang
Yul kulyak
Pâki yak
Dakni bin/bini kau
Ant
hony
Sto
cks
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 12 22/12/2015 21:41
Uduhtah dakni bin/bini kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yulnin/yulnini.
Yulwi talna kidi/yaka kûl kayang balna alasna karak yamwarang ais/aisa sinsni lâni amang lâna kidika/yaka.
Diyultang biri biri wirihwi tatalwang asangpas tannika Mayangna yalahwa lâni kat.
Nining kawa tâni 2
13Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 2
Yamtik talayang3. Pâki wayani as yamtayang
Yus yamtayang saubla awaskat sau pih karak pâki wayani yamtik datik sauni pasyakat ritsni sâtni balna Mayangna sulani yalahwa lâni kat.
Pâki wayani yamnayang kidi/yaka lawik nining katayang.
Yamtayang4. Asangpas ritsni kidi/yaka
Pâki yakat muih barak amang lâwa balna niking lauwa kat, Mayangna balna asangpas ritsni dudûwa kidi/yaka waltik talayang.
Nin
ing katayang
Yul kulyak
I
Pâki yak
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 13 22/12/2015 21:41
Pâma yakat yus yamnam sip dîni balna kau sau bibilni, saupih, kauhmak, dîbasta, wah awas kat dî ûk kau bik dûta yus yamtah.
Ridi yamtang yulwi dakakawangh pâ yakat muih barak balna al dawi yal yakat.
Yulwi dakana bang kidi/yaka kau yus yamnam sip ki:• ¿Asangpas yakat ais/aisa dîni balna bang yah?• ¿Mayangna pâni yakat amput/ampu ritsni balna kidi/yaka yus yayamwih?• ¿Asangpas yakat dîsangnika dûwa sâtni ampus bang yah?
Sans as diyatang wayangni yayamna yulni babauwangh.
Nining kawa tâni 2
14 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Wahaiki, amiski/imiki dawi kûlki sumalyang kat, lan kalnayang kidi/yaka yul bautik dakayang, pâ muihni barak balna kau tanka waltik yaknayang kidika/yaka yul bautik dakayang.
• Mayangna sulani yalahwa lâni kat asangpas tannika yul bautik talayangna.
Mayangna pâni balna yakat asangpas nuhni/nuhnini amang lânayang kidika/yaka wanaihki balna karak yul bautik dakayang.
Nining kawa tâni 3
Pâki muhni barak
balna kidi/yaka kasak amang lalâwi.
Yul
bautayang
Yul
bautayang
Wa
naihni karak
Dakni bin/bini kau
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 14 22/12/2015 21:41
Uduhtah dakni bin/bini kau muih arungka karak.
Alasna diyamtang wanaihnina balna kaupak amang lâna kidi/yaka biri biri wirihwi dudûwangh.
Nining kawa tâni 3
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 3
Kulna tâni
2. Sau pîsni balna yakat kalahwa kidi/yaka talah dawi sau sahyakwa bin/bini yakat sangnika sâtni kau yalahwa bang kidi/yaka pâ yakat dawi dî balna bang yakat.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat yuldarang sau daklana wasni balna Mayangna yalahwa lâni kat (sumalwa tunan 2. 3) kulna tâni as karak:
• Mayangna yalahwa lâni kat was murwa sâtni balna nuhni/nuhnini dûwa kidi/yaka amang lâdi kulna.
• Was balna maisihni yamnin/yamnini awas pasyakat kawi tanit dakwi dawi nuhni/nuhnini kalawarang.
Kûl sumalyang kidi/yaka nîtki kûl kayang balna yakat sans diyawak kulninna lâni awi yul bauninna ki, sau daklana pasyak was murwa Mayangna sulani niningkauh kulna nuhni/nuhnini dûwa kidi/yaka amang lâwangh.
Sans diyatang kat pâ tatuna balna dawi muih bararak balna Mayangna wasni balna maisihni kalna kidi/yaka ayangni dawi amput/ampu maisihni kalna kidi/yaka turwi dakanin/dakanini.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
22, 31 dawi 51.
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna kidi/yaka tingta/wark sâtni yayamna kidi/yaka talah:
• Mayangna yalahwa lâni kat sâtni balna kidi/yaka amang lâwi.
• Apakwa pani wasni balna yakat kulna nuhni/nuhnini kalawi maisihni yamnin/yamnini awas tanit dakwa.
Mâ sauki daklana wasni Nining kawa tâni 3
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
• Alasna karak nining katah dawi lâ kat râmh palni pâma yakat was tranibil kidi/yaka nining yakat.
• Mayangna sulani balna niningkauh was kidi/yaka kulna nuhni/nuhnini kalwi.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
Kûl kayang balna kidi/yaka tuyulsah kau yalahwi sumalwa tunan kidi/yaka baisa yamni amang lânin/lânini Waspa dîni dawi Kuah bukni 1 was murwa sâtni balna kulna nuhni/nuhnini dûwa yulni yul babauwangh.
Nining kawa tâni 3
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 3
Wark yamnin/yamnini balna
15Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 3
Mâ sauki daklana wasni
Amang lâtayang1. Mayangna balna niningna yakat was nuhnini kidi/yaka
Wahaiki dawi amiski/imiki balna yul bautik talayang was nuhnini dûwa kidika/yaka Mayangna pâni balna yakat.
Nining kawa tâni 3
Yuldi was nuhnini
kidi/yaka main talnin/talnini maisihni yamnin/yamnini
awas/awasa.
Yul
bautayang
Dakni bin/
bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 15 22/12/2015 21:41
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Was main talnin/talnini nuhnini yamwangh.
Nining kawa tâni 3
16 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
2. Sauki daklana yakat was bayakwa balna
Mayangna balna saunina daklana wayani yakat talayang dawi Apakna Asangni Sahlai, sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS paskau was murwa bang kidi/yaka talayang.
Sauki daklana paskau was kira bang kidi/yaka nining katang.
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Yul
bautayang
Talayang
Kûl
bitik yak
Territorios indígenas
Julia
Che
ftel
(ad
apta
do d
e St
ocks
et
al. 2
007)
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 16 22/12/2015 21:41
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I basni 22 yulwa kidi/yaka.
Sau daklana wayani pak dinit kau sau daklana ayangni binni kau manah ulna kidi/yaka lâih yakta diyultah.
Sau daklana wayani yakat diwaya dûwa tannika ulna balna kidi/yaka talwi amang lânin/lânini diyultah.
Nining lautang sauma daklana yakat was kira bang kidi/yaka talyaknin/yaknini.
Nining kawa tâni 3
17
Wahaiki dawi amiski/imiki karak was yulni yultik dakayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Mayangna sauni daklana yakat angdika/ angka wasni balna murwa bang yah? • Wasni balna kidika/yaka angdika/angka
nû manh? • Pâki yakat angdika/angka wasni bayakwih?
Wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang:
• Was kuma yakat sahni kalahwa ayangni dawi Mayangna sauni daklana pas munah bayakwa kidi/yaka ayangni.
• Sauki daklana munah was balna bayakwa ayangni.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 3
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Muih bû karak
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 17 22/12/2015 21:41
Dakni bin/bini kau uduhtah dawi sans as diyatang was balna nû kidi/yaka yulni yulwangh.
• Yulwi dakana balna bang adika/aka karak yultang yul babauwangh.
Diyultang kat nangnit/dangnit lâna balna kidika/yaka wauhnitaya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nining kawa tâni 3
18 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtik talayang3. Was murwa sâtni balna
Muih bû karak buk kidi/yaka yultik talayang was sâtni murwa yulni balna.
Yu
ltik talayang
Yu
ltik talayang
U
Escribo
Muih bû karak
Was lungni was murawasa yaka awasa kat kakwatna, dawi was parasni laih, was sirihni murwa yulnin kat [kîtang balna].
Al barakni, Musawas
Was tuhni balna laih sipit 20 kaupak 50 kat kidi, was tuhni atwi, was baini laih tuhni awasa yaka ki.
Al barakni, Musawas
Mayangna talwi dî sangnika karak yaka kilitna kau awi dana bang ki. Was sâtni murwa balna kidi laih was lungni, was parasni, was tuna, was bini, parasni tuna, was nuhni, was tingni, was bin sahni dawi ûk balna bik. Was parasni murwa tuhni dawi was ampat murwa yaka wasnuh, was bini, was tingni yus yamwi was sâtni pâni ampat yaka yulwi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 18 22/12/2015 21:41
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 31 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 3
19Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 3
Yu
ltik talayang
U
Yul balna amang
lâtasyang kidika /yaka talyaktayang, yulpuyang yakat
tannika waltik talayang dawi wauhkitaya yakat rawastayang/
ultayang.
Escribo
Muih bû karak
Was tuna laih, was tang biniwa yaka ki, dawi wassah laih, was binilah as wasnuh kau kalahwa yaka ki. Sahni laih was as was ûk kau wayahwa yaka ki, ûk yuyulwa yaka laih, wassar dawi tuna yakawas parasni awasa kat kîtang tuna dawi sar bik yultayangna.
Al barakni, Musawas
Was dinit yak pâ ûk bik pak ki (malam) atwi yaka bik sau minit akat kapat sîmh dîwail asangpas dîniwail watak dînibasta kasyang tûruh, âras, mulukus dawi was pamka.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 19 22/12/2015 21:41
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka yulpuyang yakat tannika walwi amang lalâwangh.
Nining kawa tâni 3
20 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Dakni bin/bini kau yulwi talna kidi/yaka yulni yul bautik talayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh.
• Mayangna sulani yalahwa lâni kat, angdika/angka balna kidi/yaka was murwa yah?
• Was kudungni 20 kaupak 50 pît tuhni dûwa kidi/yaka ayangni amput/ampu papakwih?
• Was dinit yakat ais/aisa tingnilau/watak dîniwail balna bang yah.
Ais/aisa yakat sâtuk balna kidi/yakat rawastayang/ultayang: • was lungni dawi was parasni.
• was tuhni dawi was baini.
Warkki yamnayang kidi/yaka lawik yultayang dawak isning pakna balna yâ yuyulwa kidi/yaka libittayang.
C
onverso
Yul kulyak
Nin
ing katayang
Kûl bitik yakat
Dakni bin/bini kau
Ya
m
nin/yamnini
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 20 22/12/2015 21:41
Uduhtah dakni bin/bini kau muih bâs karak.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Diyultang kat yamnin/yamnini balna kidi/yaka awi papatwangh.
Adika/aka nangnit/dangnit lâna balna kûl kayang balna yakat isning ilwi isi nangnit/dangnit lâtanauh kullayam karak.
Sans as diyatang wark kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Was lungni kidi/yaka laih kitang dis pâni balna dawak was
parasni kidi/yaka laih kitang kidi/yaka balna
Was tuhni kidi/yaka laih was baini awas balna kidi/yaka
dawak was baini laih was tuhni awas minit yak kidi/yaka
Nining kawa tâni 3
21Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 3
Yamtayang 4. Pâki wayani as yamtayang
Pâki wayani ampat kidi/yaka yamtayang datik kauhtayang was lungni, was parasni, was tuna, was bini, parasni tuna, was nuhni, was tingni, was bini sahni, dawi was sâtni ûk balna kira kidi/yaka bik.
Yul kulyak
IM
enu
ka S
ce
tbo
n-D
idi
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Paul
e G
ros
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 21 22/12/2015 21:41
Nining lautang pâ wayani asa yamwangh.
Sans as diyatang wayani balna biri biri wirihwi tatalwangh.
Nining kawa tâni 3
22 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Papanghki dawi wanaihki balna yakat lan kalnayang kidi/yaka yul bautik dakayang was lungni, was parasni, was tuna, was bini, parasni tuna, was nuhni, was tingni, dawi was bin sahni.
5. Was kung yak pan balna dahnin
Was buhlaknin/buhlaknini awas/awasa yulni was kung yakat pan/pana dahtayang. Y
ul b
autayang
Wa
naihni karak
Pâki yak
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 22 22/12/2015 21:41
Was kung yakat ais yamnin/yamnini kidi/yaka baisa kau ridi atnin/atnini.
Baisa kau kûl kayang balna yakat pan/pana binina dûwi uiwak was kung yakat dahnin/dahnini paktah.
Was balna kidi/yaka kulna nuhni/nuhnini karak main talnin/talnini dawi was ûk balna yakat bik.
Alasna diyamtang wanaihnina balna kaupak amang lâna kidi/yaka biri biri wirihwi dudûwangh.
Nining kawa tâni 4
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 4
Kulna tâni
2. Sau pîsni balna yakat kalahwa kidi/yaka talah dawi sau sahyakwa bin/bini yakat sangnika sâtni kau yalahwa bang kidi/yaka pâ yakat dawi dî balna bang yakat.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat yulnin/yulnini kulwi sau daklana yakat awas kat pâ balna wark yayamwa (sumalwa tunan 2.4) kulwa lâni dûwa kidika/yaka laih:
• Mayangna yalahwa lâni yakat wark yayamwa balna kidika/yaka dawi sau pîsni ampat kidi/yaka kulna lâni kalanin/kalanini.
• Mayangna sulani niningkauh waspa dîni înin/înini warkni yaka kulna nuhni/nuhnini dûwa dawak angdika/angka wasni balna yakat waspa dîni îhiwa kidi/yaka amang lalâwangh.
• Mayangna pâni balna yakat waspa dîni înin/înini wark kau yayamwa kidi/yaka amang lânin/lânini ki.
Kûl sumalyang kidi/yaka nîtki kûl kayang balna yakat sans diyawak kulninna lâni awi yul baunin/baunini waspa dîni înin/înini wark yayamwa pâni balna dawak kulna nuhni/nuhnini dûwa yaka bik yuyulwangh.
Kaput bik sans diyatang kat papanghni, nanaghni, kukunghni balna, titinghni balna yakat wanaihnina muih bararak ûk balna yakat tanka walwi dakawarang, wark yamnin/yamnini balna û payak dawi mâ pâki balna yakat sâtni kau yamda yakat.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
22, 23, 50, 51 dawi 71 (bukni I), 293 kaupak 295 (bukni II).
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna yamnin/yamnini sâtni yayamna kidi/yaka talwangh:
• Sau wayani yakat waspa dîni înini/înini pâni yayamni kulna nuhni/nuhnini dûwa kidi/yaka bik amang lânin/lânini.
Sauki daklana pasyakat wark yamwa balna
Nining kawa tâni 4
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
• Sau daklana awaskat pâma yakat wark yamnin/yamnini lalah yakwa kidi/yaka yamni talwi.
• Rispik lâni kat kulnin/kulnini lâni wirihnin/wirihnini ki dawi wahaini balna karak bik kulna nuhni/nuhnini kalawa kidi/yaka pamnin/pamnini warkni yakat Mayangna pâni balna yakat alasna nît karak yayamwa kidika/yaka.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl kayang balna yakat diyultang tatalwangh buk basni 22, 23, 50, 51 dawi 71 kau yulwa kidika/yaka (bukni I yakat) 293, 294, 295 (bukni II) Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat wanaihnina balna kaupak yul dudûna kidi/yaka ûnina dawi pâ yakat ais warkni yayamwa.
• Tuyul uduhna as kau kûl kayang yayal dawi ahal balna kidi/yaka uduhta amput/ampu waspa dîni kaupak lalah yamwi, mâ pâki baraknin/baraknini sip kidi/yaka yulni yul bautah.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni yakat kawi amput/ampu waspa dîni înin/înini kidika/yaka. Sumalwa tunan balna baisa tuhni kau yamnin/yamnini nining kawa tâni 6 dawi 10.
Nining kawa tâni 4
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 4
Wark yamnin/ balna
23Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 4
Sauki daklana pasyakat wark yamwa balna
Amang lâtayang1. Sauki daklana yakat wark balna baisa yamwa kidi/yaka
Kûlki sumalyang, amiski/imiki dawi wahaiki balna karak pâki awaskat sauki daklana yakat wark yayamwa kidi/yaka yulni yul bautayang.
• Mayangna balna umani kau wark sâtni yamwi aina kidi/yaka yul bautik dakayangna.
Nining kawa tâni 4
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Yul
bautayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 23 22/12/2015 21:41
Mayangna balna umani mâni kau wark yamwi aina kidi/yaka:• Dahwa lâni kidi/yaka• Dî îwa kidi/yaka• Asangpas yakat panaminik balna uduhwa dawi panabas balna bik• Pamwa kidi/yaka• Waspa dîni binina uduhwa dîman dawi dî ûk balna bik
Sans as diyatang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Nining kawa tâni 4
24 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
2. Wark yamwa pâni
Mayangna sauni daklana balna wayani yakat wark yamwa pâni balna kidi/yaka laktik talayang.
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Talayang
Yulwi talna
Julia
Che
ftel
(ad
apta
do d
e St
ocks
et
al. 2
007)
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 24 22/12/2015 21:41
Sau wayani yulwi talnin/talnini ratang kalahwa yakat dawi sau daklana ayangni balna.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 23 yulwa kidi/yaka.
Damat kahwinih yulwi talnin/talnini basni ûk yakat.
Nining kawa tâni 4
25
Sau wayani yakat talik talayang dawak kidi/yaka yulni yul bautayang:
• Dî dahnin/dahnini pâni yakat angdika/angka dîni balna dadahwih? • Angdika/angka sauni daklana yakat kûl
susuhwas yah? • Mayangna sauni daklana yakat angdika/
angka kidi/yaka was bin/bini dawi was tuna balna tanit daknin/daknini dis/diska yah?
• Pâki yakat wark kau yayamwa kidi/yaka angdika/angka yah?
• Sauki daklana yakat ais/aisa warkni balna kidi/ yaka kau yayamwih?
Sauki daklana yakat wark yayamwa balna wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 4
Yul
bautayang
Yulwi talna kidi/yaka laih nuhnini ki kat sau wayani yakat sainni
maniking kawa yulni.
Territorios indígenas
Raw
astayang/Ultaya
ng
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 25 22/12/2015 21:41
Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Sau daklana wayani yakat diwaya dûwa tannika ulna balna kidi/yaka talwi amang lânin/lânini diyultah.
Yulwi dakana balna bang adika/aka karak yultang yul babauwangh.
• Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 4
26 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtik talayang3. Sauki daklana yakat wark yamwa pâni balna
Sauki daklana wayani yakat wark yamwa pâni balna tal yaktayang.
Sauki daklana yakat wark yamwa balna kidi/ yaka wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Warkni balna dawak ayang bang adika/aka karak libittik talayang.
Warkni balna Dîni balna
Kûl suhwa warkni Am/ama
Pamwa Pan/pana mak, panabas, dîmuih
Dî înin/înini Mûlalah
Dî dahwa lâni Siwi
Minik bahwa Kûl
Wa
naihni karak
Yul kulyak
Raw
astayang/Ultaya
ng
Talayang
Ya
m
nin/yamnini
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 26 22/12/2015 21:41
Diyultang kat baisa wark ûk sauni daklana yakat yayamwa kidi/yaka ahawangh,
Adika/aka nangnit/dangnit lâna balna kûl kayang balna yakat isning ilwi isi nangnit/dangnit lâtanauh kullayam karak.
Sans as diyatang wark kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Paitang talyakwangh sauma daklana wayani yakat wark yamwa balna pâni.
Diyultang kat nangnit/dangnit lâna balna kidika/yaka wauhnitaya yakat yamni lâih uhulwangh.
Ûk balna (kûl kayang balna baisa pisni balna yakat tingta yamna ûk ûk tang ânin sip ki)
Nining kawa tâni 4
27
Wahaiki dawi amiski/imiki karak, Mayangna sauni daklana balna yakat wark sât yayamwa balna kidi/yaka wayani yamtik buk bin/bini as yamtayang.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 4
Yamtayang4. Wanaihki dawak pâki yakat wark yayamwa balna
Sauki daklana yakat wark balna yayamwa yulni amang lânayang kidi/yaka wanaihki balna yakat diyultayang.
Wanaihki muih barak balna yakat yultik dakayang ûnina dawi pâ yakat ais/aisa warkni yayamwa pâ.
• Wark as yayamna kidi/yaka yaklau niningna kanin yultayang.
Wa
naihni karak
Yul kulyak
I
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 27 22/12/2015 21:41
Uduhtah dakni bin/bini kau muih arungka karak buk bin/bini as yayamwangh.
Ridi yamtang yulwi dakakawangh wanaihnina balna yakat û yakat wark yayamwa dawi pâni yakat.
Diyultang kat papanghnina yakat dî yamna dîni as yuyulwangh.
Dakni bin/bini kau
Nining kawa tâni 4
28 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Pâki yakat wark yayamwa sâtni as dûnayang kidi/yaka nining kana yamtayang.
yul bautayang
Nin
ing katayang
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Pâki yak
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 28 22/12/2015 21:41
Sumalna as yamnin/yamnini nining lautah.
Nining kawa tâni 5
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 5
Kulna tâni
5. Ritsni balna dîniningh tal yaktah kapat muih balna sangninaka yakat niningna lauwa balna kidi/yaka amang lâtah dawak yalahwa lâni kat dîniningh balna kaupak yamnin/yamnini talwa kidi/yaka bik kulna lâni kalanin/kalanini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat yulnin/yulnini kulwi Mayangna sauni daklana pasyakat was dîni ritsni dîniningh dawi buhni ritsni dîniningh balna ampat/ampu kidi/yaka amang lânin/lânini:
• Mayangna sauni daklana pasyakat was dîni ritsni dîniningh dawi buhni ritsni balna sâtni bang kidi/yaka dûta yus yamta amang lâtah kulna nuhni/nuhnini kalawa balna kidika/yaka.
• Kulna balna kidi/yaka lakwi talwi râmh yakat yamwa isninglak lasna dawi taim bani yakat ritsni balna dîniningh balna dûwa kidi/yaka main talwi tanit daknin/daknini ki.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diya wangh ulninna lâni awi yul bauninna ki, Mayangna pâni balna yakat was dîni ritsni dîniningh dawi buhni ritsni balna kaupak ilpni lâni dudûwa kidika/yaka.
Kaput bik sans diyatang kat kûl ûni kaupak kalahwi saunina daklana yaihnitna yakat was dîni dûwa kidi/yaka talnin/talnini.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
30 dawi 31 (buk I yakat), 392 kaupak 395 dawi 409 kaupak 415 (buk II yakat)
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang yamnin/yamnini sâtni balna yayamna yakat talwi:
• Mayangna pâni balna yakat ritsni balna dîniningh kaupak ilpni balna yakda dawak amput/ampu yus yamda yaka, kau palni waspa dîni dawi kuah karak kulna nuhni/nuhnini kalawa kidi/yaka.
Ritsni balna dîniningh sâtni balnaNining kawa
tâni 5
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
• Waspa dîni amput/ampu yus yamwa kidi/yaka yulni as yamwi yakna.
• Was dîni ritsni dîniningh yulni dawi ais/aisa yakat yus yamdan yulni parahni kau ulta yaktah.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl kayang balna wanaihnina balna karak kalpakwi dî pamna uina yakat amput/ampu was dîni ritsni dîniningh yus yayamwa yulni diyuyulna kidi/yaka diyultang libitwi tatalwangh.
• Sip ki sinsni lâni tuhni kau yulni balna amang lânam kat yus yamtah Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 30 dawi 31, 392, 395 dawi 409, 415 yulwa yak. Adika/aka yulni Mayangna muih bararak dî amang lâyang balna yuyulna kidi/yaka isningna kattah.
• Kaput bik mâ pâki yakat wark yamnin/yamnini sâtni balna yulni yul bautanauh amput/ampu dawi nining lauwi tanit daknin/daknini ritsni balna dîniningh yakat.
• Kûl kayang balna tuyulsah as kau uduhtah dawak pâma yakat wark yamnin/yamnini balna bang kidi/yaka amput/ampu dawi nining lauwi tanit dakwi yamna atnin/atnini ritsni balna dînininghkidika/yaka yulni yul bauwi tatalwangh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni akat sumalwa tunan balna yakat kawi was dîni ritsni balna tannika, baisa palni kidi/yaka laih waspa dîni dawi kuah balna yulni. Kaput bik Mayangna sulani niningkauh kulna lâni nuhnini dûwa kidi/yaka yulni yulwi. Adika/aka sinsni lâni âwi yamwi kiwarang nining kawa tâni balna 6, 7, 8, 9, 10 dawi 11 kat.
Nining kawa tâni 5
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 5
Wark yamnin/yamnini balna
29Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 5
Ritsni balna dîniningh sâtni balna
Amang lâtayang1. Mayangna sauni daklana yakat ritsni balna dîniningh
Wahaiki, amiski/imiki balna dawi kulki sumalyang yul bautik dakayangna, Mayangna sauni kidi/yaka was dîni ritsni dîniningh dawi buhni dîni balna kat.
Kûlki sumalyang wahaiki dawi amiski/imiki balna karak pâki yakat awaihna as yamtayang, dawi sauki daklana pasyakat was dîni ritsni dîniningh kidi/yaka talayang.
Nining kawa tâni 5
yul bautayang
Pâki yak
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 29 22/12/2015 21:41
Tanit baisa kau laihwi yamnin/yamnini win kalahnin/kalahnini kidi/yaka.
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Mayangna sauni daklana ritsni balna kulna nuhni kalawa kidika/yaka nining kanin/kanini.
Nining kawa tâni 5
30 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Rabutna kau yakat ritsni balna bang kidi/yaka ayangni rawastayang/ultayang was dîni ritsni dîniningh dawi buhni kat dawak Mayangna pâni balna yakat ilpni lâni apakwi main talwi dûnin/dûnini ki.
Was dîni ritsni dîniningh Buhni ritsni balna
Mâ pâki kau
awaihna mayang kidika/yaka yakat was dîni ritsni
dîniningh kidi/yaka rawasna/ulna adika kau X rawastah/ultah.
Talayang
Ya
m
nin/yamnini
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 30 22/12/2015 21:41
Sans as diyatang wauhnitaya kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Adika/aka nangnit/dangnit lâna balna kûl kayang balna yakat isning ilwi isi nangnit/dangnit lâtanauh kullayam karak.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 30 dawi x yulwa kidi/yaka.
• Waspa dîni balna• Kuah balna• Was dîni ûk ûk balna• Was
ûk ûk?
• Panmak, panabas dawi panpas dinmuih balna• Înin/înini sip dîniwail balna• Panpas uhuni dawak suman balna• (Dî dahnin yamni) sauni• (Sau suba yamnin/yamnini yamni) sauni pih• (Mayangna sulani ma yalahda kat kanin asnina) pan untak
ûk ûk?
Nining kawa tâni 5
31
Yamtik talayang2. Walakwas wasni was dîni ritsni dîniningh
Walakwas wasni wayani kidika/yaka talayang, dawak mâ sauki daklana yakat waspa dîni dawi kuah balna manas kidi/yaka talyaktayang.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 5
Talayang
Es
teba
n C
arlo
s ra
swas
wi k
alah
wak
way
ani y
amna
mui
hni C
ristó
bal T
ham
y Ló
pez
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 31 22/12/2015 21:41
Sau wayani yakat sainni kidi/yaka yulwi talnin/talnini dawi nuhnini kidi/yaka amang lânin/lânini.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 51 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 5
32 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Mâ sauki daklana pasyakat waspa dîni dawi kuah balna ayangnina bang kidi/yaka wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Pâki yakat was kira wayani balna kidi/yaka yamna yang nining kawa tâni 3 yakat, waspa dîni dawi kuah balna mahni dûwa pâni balna wasautni kahtayang.
3. Mayangna pâni balna yakat waspa dîni yus yayamwa
Yultik talik dawak yul bautik dakayangna.
Yul
tik talayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul kulyak
I
Yul
tik talayang
UMuih bû karak
Waspa dîni luih kau yayamni ki mâ tunakibâ dawi mamikpa dawi bukut balna bik kau yamni ki.
Al barakni, Arangdak
Panabas balnaWaspa dîni luih kidi/yaka muihni pasyakat panabas as dudûwa ki yamni mai yamwi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 32 22/12/2015 21:41
Niningh lautang waspa dîni dawi kuah mahni pâni kidi/yaka talyaknin/talyakninni.
Yus yamnin/yamnini sip ki Walakwas wasni wayani nining kana as.
Yamni yulwi talnin/talnini basni balna 392 kaupak 395 dawi 409 kaupak 415 Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni II yakat.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nining lautang kat waspa dîni dawi kuah talyaknin/talyaknini.
Nining kawa tâni 5
33Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 5
Yul
tik talayang
UMuih bû karak
Bilam bikis kidi/yaka panabas yamni as ki utak kilwa lainni yakat dawi pilau palni yakat bik. Mumulukus, mûsiwa dawi tâpam kidi/yaka salani yakwi panabas kapat yus yayamwi wingta laihwatwa yakat yus yayamwi. Tungkih balna kidi/yaka muih yayal muih bin dûwa kat yus yayamwa kat tâwas kasak pûwi.
Laihwi yamnaMûlalah nunuhni anani balna kidi/yaka dûwi walabis balna alahnin/alahnini yayamwi, sika yamwi diyawi dawi bik, û yakat dûnin/dûnini kapat bik. Mûsiwa wakalni balna kidi/yaka, û yakat yus yayamwi.
DikasnaMayangna pâni balna yakat mûlalah muihni kidika/yaka baisa kakaswi. Waspa dîni muihni kidika/yaka dikasna yamni as ki, muihni parasni kal dakadi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 33 22/12/2015 21:41
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Nining kawa tâni 5
34 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yulwi talwi amang lâna munah/ulik rawaswi/ulwi papatna karang, waspa dîni yus yamwa balna kidika/yaka.
Dakni bin/bini kau kalahwi parahni kau rawaswi/ulwi yayamna karang, was dîni ritsni dîniningh sauki daklana yal yus yamwa balna kidika/yaka.
Panabas Laihwi yamna Dikasna
Way
ani y
amna
mui
hni
Cris
tóba
l Tha
my
Lóp
ez
Wa
naihni karak
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng Dakni bin/bini kau
Ya
m
nin/yamnini
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 34 22/12/2015 21:41
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nangnit/dangnit lâna kidi/yaka buk basni tanit yakat kalahwi.
Adika/aka nangnit/dangnit lâna balna kûl kayang balna yakat isning ilwi isi nangnit/dangnit lâtanauh kullayam karak.
Waspa dîni sâtni walyakna bitik yakat kulnin/kulnini ki.
Yamni yulwi talnin/talnini basni balna 392 kaupak 395 dawi 409 kaupak 415 Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni II yakat.
Waspa dîni bitik kidi/yaka kasnin/kasnini yamni ki:• Tunba niningkauh• Makpa niningkauh• Uhdana niningkauh
• Musa anan kidi/yaka kau walabis yayal dawi ahal tingniba sitnin dîni yamwi• Sirik banpah kidi laih û yak yus yamnin/yamnini dîni as ki
Waspa dîni muihni kidi/yaka mâ muihki nuhni yamni dûnin kasnin/kasnini yamni ki dawak mâ paraski bik yamni dûdi
Nining kawa tâni 5
35
Yamtayang4. Wanaihki balna karak dî pamna yawayang
Pâki yakat wanaihki balna karak dî pamna alahyawayang, dawak yultik dakayang waspa dîni dawi kuah pamnin/pamnini pâni baisa yayamni kidika/yaka.
Wanaihki balna kaupak lan kalna yang kidika/yaka kûlki sumalyang wahaiki dawi amiski/imiki yakat diyultayang.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 5
Raw
astayang/Ultaya
ng
Wa
naihni karak
Kûl bitik yakat
Nin
ing katayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 35 22/12/2015 21:41
Sans as diyatang wanaihnina balna karak lan kakalna kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Ridi yamtang sumalwa tunan kidika/yaka wanaihnina balna karak dî pamna uina yakat wais kau mahni ilna yulwi dakakawangh.
Wark baisa ûk kapat sip ki yulnin/yulnini:• Diyultang kat wanaihnina balna kaupak was dîni yulna amang
lalâna kidika/yaka yuyulwangh.• Kûl yakat biri biri yulwi dakakawangh wanaihnina balna kaupak amang lalâna kidi waspa dîni dawi kuah mahni pâni kidi/yaka.
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
Nining kawa tâni 6
Kulna tâni
5. Ritsni balna dîniningh tal yaktah kapat muih balna sangninaka yakat niningna lauwa balna kidi/yaka amang lâtah dawak yalahwa lâni kat dîniningh balna kaupak yamnin/yamnini talwa kidi/yaka bik kulna lâni kalanin/kalanini.
Tunan bahwa
Adika/aka sumalwa tunan yakat sumalwarang ki Mayangna alas yalahwa lâni kat dî amang lâwa balna yulni (sumalwa tuman 5.1), kau palni laih waspa dîni înin/înini sâtni yulni kat mâ sauki daklana pas yakat mâ bitik kau yayamwi kidi/yaka:
• Mayangna pâni balna yakat waspa dîni înin/înini sâtni balna yus yayamwa kidi/yaka amang lânin/lânini.
• Waspa dîni înin/înini sâtni danh yus yamwas balna kidi/yaka wâtwi yus yamwi lan kalahnin/kalahnini.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diya wangh pâ balna yakat waspa dîni înin/
înini sâtni yus yayamwa balna amang lalâwa kidi/yaka yulni yulna karang.
Kaput bik sans diyatang kat tanka walwi tatalwangh pâ amang lâwa dawi tatuna balna yakat angdika/angka waspa dîni înin/înini sâtni balna, wais balna yayamwih dawi angdika/angka balna yus yamnin/yamnini awas yuyulna yah.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
356 kaupak 385 dawi 389 bukni II yakat
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna yamnin/yamnini sâtni yayamna yakat taldi:
• Umani mâni balna yakat waspa dîni înin/înini sâtni balna yayamwa dai kidi/yaka kulna nuhni kalawi watwi laihwi yus yamnin/yamnini.
• Yultah kulnam lâni dûwa atnin/atnini dawi lâih karak nuhnini laih umani kau lâni balna awi dûwi yus yamnini/yamnini.
Waspa dîni înin/înini sâtni balnaNining kawa
tâni 6
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 6
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl kayang balna yakat diyultang kat libitwi tatalwangh buk Waspa dîni dawi Kuah bukni, basni 356, 382 dawi 389 yakat dawi yulwi dakana sâtni yamwi yakna kidi/yaka karak. Waspa dîni dawi Kuah bukni kidi/yaka Mayangna muih bararak dî amang lalâwa balna kaupak walwi yayakna.
• Kûl kayang balna tuyulsah as kau uduhtangh baisa yamni tuhni yayamwangh umani mâni waspa dîni înin/înini sâtni yus yayamwa dai kidika/yaka yulni.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kâwa tâni kidi/yaka baisa tuhni kau sumalwa tunani wark yamwi aina balna kidi/yaka kulna nuhni kalawi waspa dîni înin/înini sâtni balna amput/ampu kalahna yulni dawak amput/ampu dutni yamwa kidi/yaka waspa dîni dawi kuah balna sâtni balna yakat. Adika/aka sumalwa tunan balna lâs kidika/yaka nining kawa tâni balna 7, 9 dawi 10 kidi/yaka karak libitwi.
Nining kawa tâni 6
Nining kawa tâni 6
Wark yamnin/yamnini balna
36 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Waspa dîni înin/înini sâtni balna
Amang lâtayang1. Waspa dîni înin/înini sâtni baisa yus yamwa
Kûlki sumalyang, amiski/imiki dawi wahaiki balna karak waspa dîni înin/înini sâtni balna sauki daklana yakat baisa yus yayamwa kidi/yaka yulni yul bautik talayang.
Nining kawa tâni 6 Y
ultik
talayang
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 36 22/12/2015 21:41
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 6
37
Sâtni Wais balna yus yayamwi
Waspa dîni dawi kuah karak baisa yus yamda kidi/yaka
Kuyulh wahni nailun kau Muih bitik, kau palni kidi yayal Muih bitik
Las dawi sîbang karak Ahal balna Mûlalah, pahwa
Suksuk Ahal muih bararak balna Mûsiwa, mûpih, mûlalah, mûsa, pahwa
Awas yunin Ahal balna Mûlalah, pahwa, taras, bahya, muara
Was klas Ahal balna Pahwa, mûlalah, tirisu, mûsiwa
Asna dawi pabulu kau Yayal dawi walabis balna Tungkih, bilam, kirhsa, plais naini, subaturuk, mâbai
Dîbasta dutni waspa dîni îwa
Ahal balna Muih bitik
Bakannin pâni Muih bûlah sau daklana bani kau
Mûlalah, pahwa, sirik, mûsiwa, tirisu, mûpih
Sinak sinika Yayal dawi walabis balna Tungkih, bilam, kirhsa, plais naini, subaturuk, mâbai
Tarraya Ahal balna Waspa dîni nuhni/nuhnini kuarta kuihwas balna (ting as pitni)
Pâ balna yakat lakun kau papamwa
Muih bitik, kau palni kidi/yaka yayal balna
Pahwa, taras, susum
Bâtal kau Walabis balna Bilam
Batal kau laihwa Yayal balna Bilam bikis
Sinak sinika Muih bararak balna Muih bitik
Sahwa Ahal balna Bitik
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 6
2. Mayangna waspa dîni înin/înini sâtni balna
Dakni bin/bini kau yultik talayang datik rabutna kau adika/aka yulni yul bautik talayang.
Yul
tik talayang
UDakni bin/
bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 37 22/12/2015 21:41
Uduhtah dakni bin/bini kau muih bâs karak rabutna kidi/yaka yulwi talwi yul babauwangh.
Nining kawa tâni 6
38 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtik talayang3. Waspa dîni dîni/înini sâtni umani kau
Wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang: • umani kau waspa dîni înin/înini sâtni balna; • waspa dîni înin/înini sâtni balna amang lâtasyang.
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak mâ muihki barak balna waspa dîni înin/înini sâtni yus yayamwa dai/rang kidi/yaka yulni yul bautayangna.Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Angdika/angka balna madikit kahna yah? • Pâki yakat angdika/angka balna yayamwih? • Wais balna waspa dîni înin/înini umani kau dai/rang kidika/yaka yus yayamwih?
Nin
ing katayang
Pâki yak
Yul kulyak
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 38 22/12/2015 21:41
Diyultang kat nangnit/dangnit lâna balna kidika/yaka wauhnitaya yakat yamni lâih uhulwangh.
Wark baisa ûk kapat, witingna balna karak yul bautah umani mâni sinsni lâni ban yus yamwi aiwa kidika/yaka kulna nuhni karak.
Alasana diyamtah yul bauwi dakakawangh sumalwa tunan kidi/yaka dawi yulwi dakana balna nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 6
39
Yamtayang4. Waspa dîni înin/înini sâtni umani mâ dikitkahwi
Pâki muihni barak al awas kat yal kau yul bautik dakayang mâ muihki barak balna waspa dîni înin/înini sâtni yus yayamwa dai/rang kidi/yaka balna danh yus yamdas yulni.
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak rawaswi/ulwi yakna as yamtayang mâ muihki barak balna waspa dîni înin/înini sâtni umani kau yus yayamwa dai/rang kidi/yaka balna danh yus yamdas yulni.
Kûlki sumalyang dawi wanaihki balna yakarak rawaswi/ulwi yakna kidi/yaka yulni niningna katayang.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 6
Nin
ing katayang
Pâki yak
Yul kulyak
IDakni bin/
bini kau
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 39 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau muih arungka karak dawi ridi yamtah muih barak al yal yakat turwi dakakawangh.
Nining lautang yul kalahwa balna talnin/talnini pani ridi yamwangh.
Sans as diyatang wauhtaya sâtni birwa pâni niningna kanin pâ tunan muihni balna yakat.
Nining kana yamwarang kidi/yaka pâ muihni balna paitang aiwi tatalwangh.Y
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
Nining kawa tâni 7
Mayangna yalahwa lâni yakat amang lâwa ritsni balna dîniningh
Kulna tâni
5. Ritsni balna dîniningh tal yaktah kapat muih balna sangninaka yakat niningna lauwa balna kidi/yaka amang lâtah dawak yalahwa lâni kat dîniningh balna kaupakyamnin/yamnini talwa kidi/yaka bik kulna lâni kalanin/kalanini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni sumalwi Mayangna yalahwa lâni kat dî sangnika niningh dûwa balna kaupak dî amang lâwa kidi/yaka (sumalwa tunan 5.1), kau palni kidi/yaka yuldarang kat dîwail balna dâninawan yulni. Kulnin/kulnini lâni laih:
• Dîwail balna dâninawan balna amang lânin/lânini dawi kulna lâni kalanin.
• Lîwa pîsni ampat kidi/yaka dawak yulni yulwa kidi/yaka amang lânin/lânini.
Kûl sumalyang kidi/yaka nîtki kûl kayang balna yakat sans as diyana atnin/atnini witingna dîwail balna dâninawan (walasah dawi nawalh) yulni ais/aisa amang lalâwa kidi/yaka yulninna.
Kaput bik sans diyatah muih bararak balna yakat walasah dawi nawalh yulni kau palni kidi/yaka lîwa yulni walwi dakawangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
32 kaupak 35 dawi 36 a 40 kat bukni II yakat
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna wark yamnin/yamnini sâtni balna yayamna yakat taldi:
• Dîwail balna dâninawan yulni yamni amang lâwi yulwi, kau palni kidi/yaka Mayangna sulani nining kauh waspa dîni balna dâninawan kau kulna kalawa yulni.
• Mayangna pâni balna yakat dîwail balna dâninawan yakat kulna lâni kalawi ritsni balna dîniningh tanit kat yus yamwa kidi/yaka yulni yulwi.
• Mayangna yalahwa rispik lâni kat dîwail balna
Nining kawa tâni 7
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 7
dâninawan yakat kulna lâni kalawi.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
Kûl kayang balna yakat diyultang kat dîwail balna dâninawan yulni (buk basni 32 kaupak 40 kat Waspa dîni dawi Kuah bukni I yakat) yulwa kidi/yaka dawi pâ muihni bararak balna kaupak yul dudûna kidi/yaka karak libitwi tatalwangh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni yakat sumalwa tunan balna kidi/yaka awi sumalwi Mayangna kulnin/kulnini dûwa balna nuhnini dawak ritsni balna dîniningh yakat kulna lâni kalawa dawak tanit daknin/daknini. Tannika balna akat râmh awi nining kawa tâni balna 8 dawi 10 yakat.
Nining kawa tâni 7
Nining kawa tâni 7
Wark yamnin/yamnini balna
40 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Mayangna yalahwa lâni yakat amang lâwa
ritsni balna dîniningh
Amang lâtayang1. Dî sangnika dûwa dâniwan balna
Wahaiki dawi amiski/imiki balna kûlki sumalyang kat yul bautik dakayang dî sangnika dûwa balna dâniwan yulni (walasah dawi nawalh).
Nining kawa tâni 7
Yul
tik talayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Yul
bautayang
Kûl
bitik yak
Way
ani y
amna
mui
hni C
ristó
bal T
ham
y Ló
pez
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 40 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Sans as diyatang wayani tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
Nining kawa tâni 7
41
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yultik talayang “Dîwail balna dâninawan” yulni bautik dakayangna.
Yul balna amang lâtasyang kidika/yaka talyak-tayang, yulpuyang yakat tannika waltik talayang dawi wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Wahaiki amiski/imiki balna karak sir muntayang yulwi talna kidi/yaka ais/aisa yulni yulwa pa. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Mayangna sauni daklana balna yakat dîwail balna dâninawan kidi/yaka ayangni ais/aisa papakwih? • Muih balna ritsni balna dîniningh dûwa yakat uba isiwa kat ais/aisa kalahwih? • Yulwi talna kidi/yaka ais/aisa yulni yulwih?
Yulwi dakawa balna wauhkitaya yakat ultik nangnit/dangnit lâtang.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 7
Yul
tik talayang
U
Raw
astayang/Ultaya
ng
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Dakni bin/bini kau
Dî wayani kau walik lik awa kapatnah bik awas kat walasah nawalh atwi. Adi/aka muihni kapat wayani kau tulu awa yaka Mayangna sauni asangnipas kau dawi wasni balna yaka asang nunuhni kau, pâ nai balna, yaka bang ki. Yaka bûas laih dîwail balna dâninawan. Dîwail balna dâninawan kidi witingna ah atwa taimni kat dî îyang kidi dîwail as îwarang ki. Awasa bik dipamyang yal kidi waspa dîni as ilwarang atna kat ilwi. Dîwail balna dâniwan yaka, muih yaklau dîniwail balna kau uya iwasa atnini yulni main ditalwi bang awi. Kaunah malni kau ki, lâih kalahwas ki, watwi bik, watwi bik wais as dîwail awasa kat waspa dîni uba ihîwa kat sirihni siknis as dilaihwi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 41 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau wauhtaya kidi/yaka yultatalah “Dîwail balna dâninawan”.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 32 yulwa kidi/yaka.
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 7
42 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtik talayang2. Lîwa kidi/yaka waspa dîni balna dâninawan
Wayani kidi/yaka talayang dawi yul bautik dakayang talnayang kidi/yaka.
Yul
tik talayang
Talayang
Way
ani y
amna
mui
hni O
rland
o Br
uno
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 42 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 36 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 7
43Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 7
Dakni bin/bini kau yultik talayang dawak wayani yakarak yul bautik talayangna.Y
ultik
talayang
UDakni bin/
bini kau
Lîwa kidi/yaka pirit kapat ki parasni ki dawi waspa dîni balna bitik tingni dinit yak dûwi. Kulna ki waspa dîni sâtni kau bang kidika/yaka bitik yak dâniwan, yuldarang kat (wadau, siksik, dîman, was yapu, dawi suni kat). Kaput bik lîwa kidi waspa dîni balna dawi was dîniwail ûk binina yaka luih dâniwan dudûwa karang bik lîwa yaka waspa dîni pipihni balna karak is yamni kal pakwi bang awi. Lîwa yaka dî sâtni mahni kalnini sip ki. Lîwa pihni yaka yal pihni basni nanaini kalwi. Al kapat bik kalwi lîwa al atwi. Lîwa yaka pâ nai kau yakmaldi, sak karang bik waspa nai kau tuhni babang yakat laih mâ as kalahwak muih tatalwi, pasyakat muih as uba waspa dîni îwa kat lîwa yaklauwi muihni awas kat muihni bin yakat siknis laihwi. Bûwa yakat laih lîwa kidi/yaka yal as want talwa kat awaskat walabis al, yal yakat want talwa kat witing laihwi kiwi dûwi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 43 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau wauhtaya kidi/yaka yultatalah “Lîwa, waspa dîni balna dâninawan”.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 36 yulwa kidi/yaka.
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Nining kawa tâni 7
44 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâtayang.
• Lîwa kidi/yaka wais yah? • Lîwa pîsni kidi/yaka ampat yah? • Lîwa kidi/yaka angdika/angka wasnipa dîni karak baisa kal papakwih? • Lîwa kidi/yaka angdika/angka pâni yakat yakmaldih? • Lîwa kidika/yaka ais/aisa taimni yakat kalahwih?
3. Lîwa yulni
Muih barak as yul bauwak dakâyang lîwa kidi/yaka waspa dîni balna dâniwan.
Pâki yakat muih
barak balna baisa dî amang lâwa kidi/
yaka apdis datik dakâyang. N
ining katayang
Yul kulyak
Yul
bautayang
Yul
bautayang
Dakâyang
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 44 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Paitah muih barak yal awas kat al as amang lâwa kat kaiwi lîwa yulni yulwangh.
Wark yamni yamnin/yamnini, awaskat muih barak as kûl ûni yakat kiunin sipawas kat, sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat walta talah (buk basni ix yakat talah).
Muih barak as kiwas karang kat laihta talah Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 36 dawi 41 bukni I yakat.
Y
Nining kawa tâni 7
45Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 7
Buk kau yulwa yakarak libittik talayang.
Lîwa warkni yamwa baisa yamni talayang kidi/yaka uya yamni talasyang kidi/yaka wayani yamtik wasautni kahtayang.
Wahaiki, amiski/imiki balna karak dîkinawaya balna libittik talayangna dawi ais/aisa yulni walyakna yang kidika/yaka yultayangna.
Kulyaktik yus yamtayang
dawi bik kullayang.
Nin
ing katayang
Yul kulyak
I
Yul
bautayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 45 22/12/2015 21:42
Diyultang libitwi tatalwangh yul kalahwa balna kidi/yaka buk yakat “Mampat lîwa lâih kalahwa yaka” (Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 38 yakat).
Sans as diyatang dîwaya yamna kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Alasna diyamtang dîwaya yamwi wasautni kahwi yus yamwangh alas kulnin/kulnini lâni dawi kullayam.
Nining kawa tâni 7
46 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang4. Walasah dawi nawalh yulni walwi talnin/talnini
Pâki muihni barak balna yakat waltik talayang walasah dawi nawalh kau baisa kidika/yaka lîwa tannika.
Kûl warkni yamtik yaknayang walwi talwa kidi/yaka niningna katayang.
Wanaihki balna karak yul bautik dakayang walasah dawi nawalh kau baisa kidi/yaka lîwa tannika amang lânayang kidika/yaka.
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Wa
naihni karak
Nin
ing katayang
Pâki yak
Jim
Ka
rpo
wic
z
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 46 22/12/2015 21:42
Ridi yamtang pâ yakat muih bararak balna yakat yulwi dakakawangh.
Alasna diyamtang wanaihnina balna kaupak amang lâna kidi/yaka biri biri wirihwi dudûwangh.
Sans as diyatang walwi talna balna nining kakawangh.
Nining kawa tâni 8
Was dîni balna sâtni kau sahyakna
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 8
Kulna tâni
5. Ritsni balna dîniningh tal yaktah kapat muih balna sangninaka yakat niningna lauwa balna kidi/yaka amang lâtah dawak yalahwa lâni kat dîniningh balna kaupak yamnin/yamnini talwa kidi/yaka bik kulna lâni kalanin/kalanini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni akat sumalwarangki was dîni balna sâtni kau sahyakna balna yulni (sumalwa tunan 5.2) kulnin/kulnini lâni kidi/yaka:
• Pâni wasni balna yakat waspa dîni dawi kuah sâtni balna bang kidi/yaka yulni amang lânin/lânini.
• Waspa dîni yayamni, waspa dîni sasâni dawi waspa dîni pipihni kau sahyakna kidi/yaka amang lânin/lânin.
• Mayangna yalahwa lâni talyaknin/talyaknini dî sangnika dûwa balna was paskau bangh kidi/yaka kulna lâni kalawa yulni yulwi.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diya wangh waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni balna yulni ais/aisa amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Kaput bik sans diyatang waspa dîni yayamni, pipihni, dawi sasâni ayangnina dawak pîsni ampapat kidi/yaka yulwangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
44 kaupak 48 (bukni I) dawi 282 dawi 283 (bukni II yakat)
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna wark yamnin/yamnini sâtni balna yayamna yakat taldi:
• Pânina wasni balna yakat waspa dîni dawi kuah balna sâtni dûwa kidi/yaka yuyulwi.
Nining kawa tâni 8
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
• Mayangna kapat waspa dîni amput/ampu sahyakwa kidi/yaka dawak waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni pîsni ampat dawak kulna dûwa kidi/yaka yulni yuyulwi.
• Kuah dawi lîwa karak amput/ampu libitna dûwa kidi/yaka yuyulwi.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
Kûl kayang balna yakat yultah biri biri wirihwi tatalwangh yulni adi/aka basni 44 kaupak 48 bukni I yakat dawi 282 dawi 283 bukni II yakat yulwi dakana sâtni mahni yayakna yakat. Yul balna yakna Waspa dîni dawi Kuah bukni Mayangna muih bararak balna amang lalâwa yuyulna.
Uduhtah tuyulsah as kau dawi BOSAWAS Mayangna sauni pasyakat waspa dîni muih as luih minit kau salap dawi kuah tias kau as yulni tuhni kau nining katah.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni sumalwa tunan balna kidi/yaka Mayangna lâni kat amput/ampu waspa dîni dawi kuah karak yulni kûl kayang balna amang lalâwa kidi/yaka yulni yuyulwarang ki, nining kawa tâni 7 (lîwa) dawi nining kawa tâni 10 (umani kau lâni kidika/yaka palni ki).
Nining kawa tâni 8
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 8
Wark yamnin/yamnini balna
47Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 8
Was dîni balna sâtni kau sahyakna
Amang lâtayang1. Waspa dîni dawi kauh sâtni balna
Wahaiki, amiski/imiki dawi kûlki sumalyang kat yul bautik dakayangna, pâki wasni balna yakat waspa dîni dawi kuah sâtni balna dûwa kidika/yaka yulni.
Pâki yakat, waspa dîni dawi kuah sâtni balna dûwa kidi/yaka wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Nining kawa tâni 8
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 47 22/12/2015 21:42
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 44 kaupak 46 dawi 282 yulwa kidi/yaka bukni I dawi II.
Sans as diyatang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Yamni amang lâtah waspa dîni dawi kuah karak nuhnini lâni dûwa kidi/yaka was dîni ritsni dîniningh Mayangna sauni daklana pasyakat.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nining kawa tâni 8
48 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
2. BOSAWAS yakat waspa dîni sâtni balna walyakna
Wayani yakat talayang waspa dîni yamni as, waspa dîni pihni as dawi waspa dîni sâni as.
Yul
bautayang
Yul
tik talayang
Talayang
Kûl bitik yakat
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 48 22/12/2015 21:42
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 44 dawi 46 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 8
49
Wahaiki, amiski/imiki dawi kûlki sumalyang kat yul bautik dakayangna waspa dîni yayamni, waspa dîni pipihni dawi waspa dîni sasâni kat. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh.
• Waspa dîni yamni kidika/yaka angdika/angka yah? Amput/ampu nû manh?
• Waspa dîni pihni kidika/yaka angdika/angka yah? Amput/ampu nû manh? • Waspa dîni sâni kidi/yaka angdika/angka yah? Amput/ampu nû manh?
Dakni bin/bini kau yultik talayang waspa dîni dawi kuah balna walwi yakna yulni.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 8
Yul
bautayang
Yul
tik talayang
UDakni bin/
bini kau
Amput/ampu tatalwi Mayangna balna waspa dîni sâtni 30 dudûwa yakaupak walwi yakna bang ki, uduhna bani tâni tuna karak ki. Adika wasnipa dîni uduhna mahni kaupak yaka baisa tanka dûnam kat waspa dîni yayamni, waspa dîni pipihni dawi waspa dîni sasâni. Wasnipa dîni yayamni balna uduhna balna pasyakat kawi waspa dîni kasnin dûni awas balna. Waspa dîni pipihni dawi waspa dîni sasâni balna kalaih lîwa sâni pihni karak mâ bani kalpakwi tulu ki. Kidika/yaka bahang wais kaswarang kat dutni diyamwi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 49 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau muih bâs karak yuyulwangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 44 yulwa kidi/yaka.
Sans as diyatang tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 8
50 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yul balna amang lâtasyang kidika/yaka talyaktayang, yulpuyang yakat tannika waltik talayang dawi wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Sumalwa tunan kidi/yaka wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yultik dakayangna baisa kau yamni dakakih yana kidika/yaka.
3. BOSAWAS yakat kuah sâtni balna walyakna
Wayani yakat talayang kuah dawi ahsa karak.
Yul
tik talayang
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Raw
astayang/Ultaya
ngTa
layang
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 50 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Paita diyultang wayani balna yakat tatalwangh.
Nining kawa tâni 8
51
Kûlki sumalyang, wahaiki dawi amiski/imiki balna karak kuah sâtni balna yulni yul bautik talayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Kuah kidi/yaka angdika/angka yah? Amput/ampu nû manh? • Angdika/angka ahsa yah? Amput/ampu nû manh? • Yultik talayang kuah sâtni tias kau as yulni.
Yultik talayang kuah sâtni tias kau as yulni.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 8
Yul balna amang
lâtasyang kidika/yaka talyaktayang, yulpuyang yakat
tannika waltik talayang dawi wauhkitaya yakat rawastayang/
ultayang.
Yul
tik talayang
U
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
BOSAWAS wasni balna kau kuah tias kau as bang yaka Mayangna kau yulwa kapat, kuah tias kau as balna aka dîwail sâtni mahni ûk balna yakarak bik kapapat ki. Nining kana as kuah, ahsa, kuskus dawi bala yaka, wasnuh kau, wasbinina kau dawi buhni kau bik tatalwi, bahang yaka awakat dîniwail aka dîwail sangnika bû dûwa yakauh ki, as yaka buhni kau dawi ûk kalaih was kau ki. Palan kauh makpah laih, buhni kau walik lik iwi, yaka awak, asangpas dîniwail kal kulwi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 51 22/12/2015 21:42
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 282 dawi 283 yulwa kidi/yaka.
Sans as diyatang tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nining kawa tâni 8
52 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yultik talyang kidi/yaka ais/aisa yamni talnayang kidi/yaka yulni amiski/imiki, wahaiki balna karak yul bautik talayang.
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul kulyak
Yul
bautayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 52 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh.
Nining kawa tâni 8
53Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 8
Yamtik talayang4. Waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni balna amang lânin/lânini
Waspa dîni pihni as, sâni as dawi waspa dîni yamni as wauhkitaya yakat wayani yamtik wasautni kahtayang.
Waspa dîni wayani yamnayang kidi/yaka ayangni rawastayang/ultayang. Ais/aisa yulni adika/aka bâs yamnayang kidi/yaka yulni yultayang.
Kûlki sumalyang yakat nining katayang. Sâtni ampat kidi/yaka yultayang waspa dîni pipihni, sasâni awaskat yayamni walwi yakwa.
Waspa dîni yamni
Waspa dîni sâni
Waspa dîni pihni
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul kulyak
I
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 53 22/12/2015 21:42
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Sans as diyatang warkni niningna kanin.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I basni 45, 46 dawi 47 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 8
54 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang5. Waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni pîsni
ampat kidi/yaka
Wanaihki balna muih bararak yakat yultik dakayang waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni. Yulwi dakana bang kidi/ yaka yus yamtayang:
• Angdika/angka wasnipa dîni balna kasnin/ kasnini yamni yah? • Siknis yang kat angdika/angka kasnik dûtni yah? • Angdika/angka wasnipa dîni balna lîwa karak baisa kal papakwih?
Waspa dîni sâtni kau sahwi yakna amang lânayang kidi/yaka parahni kau rawastayang/ultayang.
Parahni kau rawasnayang/ulnayang kidi/yaka wahaiki amiski/imiki balna karak sir muntayang.
Raw
astayang/Ultaya
ng
Wa
naihni karak
Nin
ing katayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 54 22/12/2015 21:42
Diyultang kat yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâna kidi/yaka wauhmanataya yakat yamni ultanauh.
Sans as diyatang parahni kau ulna balna kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Ridi yamtang yulwi dakakawangh wanaihnina balna yakat waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni yulni.
Diyultang kat wanaihnina balna karak yul babauna kidi/yaka biri biri yulwi dakakawangh yamwi amang lalâna 4.
Nining kawa tâni 8
55Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 8
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 55 22/12/2015 21:42
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
Nining kawa tâni 9
Kulna tâni
6. Yalahda lâni kat ritsni balna dîniningh main talwi apakwi yus yamnin/yamnini yulni amang lâwi yulnin/yulnini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat yulwarang ki ais/aisa ilpni yakda kidi/yaka ritsni balna dîniningh wisamwa dawi wisamwas kau (sumalwa tunan 6.1) kulna lâni laih:
• Ritsni balna wisamwa (waspa dîni dawi kuah, asangpas, was) kaupak ais/aisa ilpni yakda kidi/yaka amang lânin/lânini.
• Ritsni balna wisamwa (waspa dîni dawi kuah) karak tanit daknin kidi/yaka dawak kaput bik amput/ampu apakwi yus yamnin/yamnini nuhnini.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diya wangh ritsni niningh kal sasahwa sâtni (waspa dîni dawi kuah, asangpas, was) yulni ais/aisa
amang lâwa dawak ais/aisa kulwa kidi/yaka yulni yulnin/yulnini.
Kaput bik sans diyatang kat yul baunin pâ muihni bararak balna karak yus yamnin/yamnini balna kidi/yaka bik diyatang yuyulwangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
392 kaupak 395, 407 kaupak 415 (waspa dîni yulni balna) dawi 418 kaupak 419 dawi 424 kaupak 429 (kuah balna yulnina kalahwi)
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang yamnin/yamnini sâtni balna yamwi kaina yakat taldi:
• Ritsni balna wisamwa ilp lâni dîwa kidi talyakwi (waspa dîni dawi kuah).
• Yultah râmh palni ilpni lâni nuhnini dûda kidi/yaka waspa dîni dawi kuah kaupak tanit kat yamwa.
Ritsni balna dîniningh wisamwa dawi wisamwas kaupak ilpni
lâni dûda kidi/yaka
Nining kawa tâni 9
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 9
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 9
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl kayang balna yakat diyultang pâ muihni bararak balna kaupak yul bauwi dakana kidi/yaka dawi bukni II yakat Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat waspa dîni kaupak ilpni lâni dûda kidi/yaka buk basni (392 kaupak 395, 407 kaupak 415) dawi kuah balna (bukni basni 418 kaupak 419 dawi 424 kaupak 429 kat).
• Uduhtah kûl kayang balna tuyulsah as kau yulwangh pâ balna ais/aisa warkni yamwa kidi/yaka Mayangna pâni balna yakat ilp dûwa kidi/yaka ritsni balna dîniningh kaupak.
• Diyultang kat yuyulwangh kûl ûni yakat yul kalahwa balna talnin/talnini pâni amput/ampu ilpni lâni dûnin/dûnini kidi/yaka ritsni balna dîniningh wanaihnina balna niningna lauwa kat yayamwarangh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka bukni yakat sumalna tunan balna kidi/yaka sumalwa tâni 4 dawi 5 yakat nining launa as ki. Adika/aka sumalwa tâni yakat amput/ampu lâ kat ritsni niningh balna yamni apakwi yus yamnin/yamnini kidi/yaka yulni yulwi kau palni kidi/yaka sumalwa tâni 10 dawi 11 baisa tuhni kau yuldarang ki.
Nining kawa tâni 9
Wark yamnin/yamnini balna
56 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Ritsni balna dîniningh wisamwa dawi
wisamwas kaupak ilpni lâni dûda kidi/yaka
Amang lâtayang1. Ritsni balna dîniningh kaupak ilpni lâni dûda kidi/yaka
Kulninna lâni bitik ahana karang, nû yang waspa dîni dawi kauh balna kaupak ilpni lâni mayawa kidika/yaka.
2. Waspa dîni kasda kidi/yaka
Tawa/lung yultik talayang.
Nining kawa tâni 9
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
tik talayang
U
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Sarâ mâni balna yakat waspa dîni kau baisa kaswa dai, dî muihni ûk karak
Yal muih barak, Amak
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 56 22/12/2015 21:42
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 392 yulwa kidi/yaka.
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan ais/aisa amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Adika/aka ritsni balna dîniningh kau palni was dîni Mayangna pâni yakat dawi sau daklana yakat ilpni nuhnini dûwa.
Nining kawa tâni 9
57Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 9
Buk kau yul balna amang lâtasyang kidi/yaka yulpuyang yakat tannika walyaktayang dawak wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Raw
astayang/Ultaya
ng
Walabis as baisa bin kau mûsa kukuni kaladak kasnin ki, dangni wahni balna yaka, tanka laih paun atnin, dî tinini dûlaunini bang bik waihnita karak lus munnin yulni.
Al barakni, Arangdak
Dakni bin/bini kau
Waspa dîni kidika/yaka dikasna as baisa yamni dawi parasni mayang mâ muihki bik yamni ki.
Mayangna balna wasni pasyakat waspa dîni muihni kauh tâtuna dûdi dikasna dawi dî muihni ûk balna karak kat. Mayang kuldi waspa dîni balna muihni mahni dû yang dawi is auhni balna yakauh is waldi kuldi. Kaput bik waspa dîni pipihni balna kauh is auhni ki atdi. Waspa dîni laih kasda pasyakat as as bang ki; mûlalah, pahwa, taras (maiyas) dawi susum balna yaka is mâ diki kasna palni ki. Bosawas pas akat Mayangna wasni balna akat wasnipa dîni bañna râmh yus yamwi kat uba mahni bangh.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 57 22/12/2015 21:42
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nining kawa tâni 9
58 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul bautayang ais/aisa yulni wilwih. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Waspa dîni balna kasna atnin/atnini yakat ilpni lâni mayawa kidi/yaka angdika/angka yah?
• Mayangna pâni balna yakat waspa dîni kau yus yamda balna kidi/yaka angdika/angka yah?
Talayang
Yul
bautayang
Yul
bautayang
Dakni bin/
bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 58 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 9
59Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 9
Yamtik talayang3. Kuah balna nuhnini kidi/yaka
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul bautik dakayang kuah balna ilpni lâni kidi/yaka Mayangna yalahwa lâni yakat.
4. Kuah balna kaupak ilpni lani dûda
Kuah wayani balna talayang dawi yul bautayang.Ta
layang
Yul
bautayang
Muih bû karak
Kûl bitik yakat
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 59 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Uduhtah dakni bin/bini kau dawi sans as diyatang dîwaya tatalna kidi biri biri wiririhwangh.
Nining kawa tâni 9
60 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Sumalwa tunan yulni yultik talayang dawak yultayang.
Nin
ing katayang
Ya
m
nin/yamnini
Yul
tik talayang
UDikasnaMayangna pâni balna akat, kuah laihda kat kasnini/kasnini makpa kau is yus yamdi kaput bik, kuah sâtni manas yakaupak liuh yamni kasdi. Is palni kasda yakalaih, kuah, ahsa dawi kuskus, is palni walda kalaih.
PanabasKuah salani kidi/yaka, panabas yamni dudûwi ûtak kilwa yaka. Yuldarang kat kalrah kilwa kapat kal dinit suru bahwa kapat, bik dawi muhbuswa bik kakahwi, dawi nangtak sikninis bik adi/aka bik kapat paru ki, kuah, ahsa dawi alwana kusnikus ûnitak tikwi luhwi kal kilwa bangwa sikninis kal laihwa yak uhwi. Kuah sumani pîsni balna kidi/yaka yus yayamwi muih yayal balna miuhnini sirihni tus atnin/atnini dîni as ki.
Wark kau yamnaKuah ûnitak yaka in baunin/baunini dîni yayamwi, dilahnin dîni, û yak apaknin/apaknini dawi yakisdana balna yakat bik. Bala ûnitak awasa bik pasni walik bik, dî dutni dûyang muihni îyang balna diawak, kirinini dîni as ki.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 60 22/12/2015 21:42
Muih bû bû karak minit as, yulwi talwi dawi yuyulwangh ais/aisa yulwa kidi/yaka.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 418 kaupak 419 dawi 424 bukni II yakat.
Nining kawa tâni 9
61
Yultik talikda yakaupak, kuah kaupak dî sâtni kau yus yamda kidi rabutna yakat atik papattayang:
Rabutna kau ulnayang balna kidi/yaka wahaiki dawi amsiki/imiki karak biri biri wirihtik talayang.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 9
Panabas Wark kau yamna Dikasna
Nin
ing katayang
Ya
m
nin/yamnini
Partes de una tortuga: Kuah pîsni balnaCuaderno PCN MAY 2015.indd 61 22/12/2015 21:42
Diyultang kat yamnin/yamnini balna kidi/yaka awi papatwangh.
Nangnit/dangnit lâna kidi/yaka buk basni tanit yakat kalahwi.
Adika/aka nangnit/dangnit lâna balna kûl kayang balna yakat isning ilwi isi nangnit/dangnit lâtanauh kullayam karak.
Sans as diyatang rabutna wasakna niningna kanin.
Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Panabas• Salani kidi/yaka mâ ukitak yamahni nininghkauh yamni ki;• Kuah dawi ahsa untak bukulna kidi/yaka bik;• Kuah suman ûni kidi/ yaka muih yal muihbin dunin niningkauh yamni ki• ûk ûk…
Wark kau yamna• ln bauna sâtni binni yamnin/ yamnini yakat bik• Dî lahnin sâtni yus yamnin/ yamnini• Û yak apakwi dûnin• Yakisdana sâtni• Bala palani kau kraspas as dûwa kidika/yaka karak muih dî dutni yamwa niningkauh yamnin/yamnini yamni ki• ûk ûk…
Dikasna• kuah• ahsa• alwana kusnikus
Nining kawa tâni 9
62 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Wahaiki dawi amiski/imiki bâs karak kal paktik parahni kau rawastayang/ultayangna kuah nuhnini kalawa kidi/yaka Mayangna yalahwa lâni yakat.
Parahni kau rawasnayang/ulnayang kidi/yaka kûl yakat nining katayang.
Wahaiki dawi amiski/
imiki balna yul babaubna kidi/yaka
laihtik dûtayang.
Dakâyang
Wa
naihni karak
Yul kulyak
Nin
ing katayang
Yul kulyak
I
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 62 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau muih arungka karak parahni kau uhulwangh.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Sans as diyatang parahni kau ulna kidi/yaka nining kâwangh.
Diyultang kat rispik lâni kat dakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 9
63Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 9
Yamtayang5. Waspa dîni dawi kuah balna apakwi yus yamnin/yamnini
Pâ muihni bararak as, Mayangna yalahwa lâni kat waspa dîni dawi kuah balna kulna lâni amput/ampu apakwi yus yamnin/yamnini yulni sumalwa yaka apdi datik dakâyang.
Kûlki sumalyang wahaiki dawi amiski/imiki balna karak, waspa dîni dawi kuah amput/ampu tanit kat yamwa kidi/yaka pâki yakat lâni ultik yus yamtayang.
Was dîni ritsni dîniningh kaupak ais/aisa ilpni mayawa kidi/yaka dawak amput/ampu tanit kat yus yamwa yulni wanaihki balna yakat diyultayang.
Dakâyang
Wa
naihni karak
Yul kulyak
I
Kûl bitik yakat
Amang lâwa muihni al
awaskat yal yul bauwa kidi/yaka tanit kat yus
yamwa yulni.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 63 22/12/2015 21:42
Paitah muih barak yal awak kay al as paitan kaiwi walabis balna yakat disumalwang.
Wark yamni yamnin/yamnini, awaskat muih barak as kûl ûni yakat kiunin sipawas kat, sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat walta talah (buk basni ix yakat talah).
Muih barak as paitang kaiwi amput/ampu yus yamnin/yamnini balna yulni yulwangh.
Nining lautang kulwi talwangh waspa dîni dawi kuah ilpni lâni dûwi tanit kat yamwa.
Alasna diyamtang wanaihnina balna kaupak amang lâna kidi/yaka biri biri wirihwi dudûwangh.
Y
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
Nining kawa tâni 10
Kulna tâni
6. Yalahda lâni kat ritsni balna dîniningh main talwi apakwi yus yamnin/yamnini yulni amang lâwi yulnin/yulnini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat yulwarang ki mâ yalahda lâni kat ritsni balna dîniningh balna tanit dakwi lâ kat apakwi yus yamwa kidi/yaka dawak apakwas daukalwa kidi/yaka yulni yulwarang ki. Adika/aka kulnin/kulnini lâni laih:
• Mâ yalahda lâni kat ritsni balna dîniningh ilp munwa wisamwa yakat.
• Waspa dîni înin/înini sâtni yamni awas dutni yamwa kidi/yaka tanka amang lânin/lânini.
• Pâ tunan muihni balna waspa dîni înin/înini sâtni yamni yulwa kidi/yaka amang lâwi laihwi yamnin/yamnini.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani
yakat sans diya wangh mâ yalahda lâni kat ritsni niningh balna lâ kat apakwi yus yamnin/yamnini yulni amang lâwa kidi/yaka yulni yul bauwangh.
Kaput bik sans diyatang pâ tunan muihni balna waspa dîni înin/înini sâtni yamni awas yulwa kidi yulni ais/aisa kulwa kidi yul bauwangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
383 kaupak 389 bukni II yakat
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang kidi/yaka yamnin/yamnini sâtni yamwi kaina yakat taldi:
• Ritsni balna dîniningh lâ kat tanit kat yus yamwa umani kau yalahda lâni kidi/yaka yamni palni amang lâwi yuyulwi.
• Pâ tunan muihni balna waspa dîni apakwas daukalwa yulni waspa dîni înin/înini sâtni yus yamnin/yamnini awas yulwa kidi/yaka yamni amang lalâwi.
Yalahda lâni râmh yakat ritsni balna dîniningh tanit kat yus yamwaNining kawa
tâni 10
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 10
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Yultah kûl kayang balna yakat yalahda lâni kat yulni kidi/yaka tanit kat yamwa atnin/atnini (Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 292, 293, 305 dawi 383 kaupak 389 kat waspa dîni dawi kuah bukni II) pâ muihni barak balna kaupak dûna mayang kidi/yaka biri biri wirihdi dakanin/dakanini.
• Sip ki tuyulsah kau uduhtah yalahwi baisa yamni yul bauwi tatalwangh Mayangna muihni barak balna amang lalâwa yul babauna Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 383 kaupak 389 bukni II yakat.
• Uduhtah dakni bin/bini kau kûl kayang balna muih bâs karak sahyakta waspa dîni, kuah dawi asangpas ritsni balna kidi/yaka main talwi yus yamnin/yamnini lâni balna laihwi yus yamnin/yamnini sip kukulwa kidi/yaka yulni yuyulwangh.
• Uduhtah tuyulsah as kau kûl kayang balna paktangh yalalahwangh dawak kuah dahni yulni (bukni basni 292 dawi 293 yakat buk Waspa dîni dawi Kuah bukni II) dawi ahsa (bukni basni 305 buk Waspa dîni dawi Kuah bukni II yakat). Basni 305 kau lâih yulyakwa kidi/yaka Mayangna ahal dawi yayal balna asangpas dîniwail balna dis/diska lalawa yulni.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/angka nining kawa tâni yakat sumalwa tunan palni kidi/yaka laih waspa dîni înin/înini sâtni balna yulni yulwarang ki nining kawa tâni 9 kau yulwa kapat. Kaunah adika/aka nining kawa tâni akat laih baisa palni yulwarang ki waspa dîni înin/înini sâtni balna was dîni ritsni dîniningh yakat daukalwa yulni baisa yulwarang ki. Sumalwa tunan kidi/yaka nining kawa tâni 11 yakat baisa yuldarang ki.
Nining kawa tâni 10
Nining kawa tâni 10
Wark yamnin/yamnini balna
64 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yalahda lâni râmh yakat ritsni balna dîniningh tanit kat yus yamwa
Amang lâtayang1. Waspa dîni dawi kuah balna tanit dakwi yus yamnin/yamnini
Kûlki sumalyang, wahaiki dawi amiski/imiki balna karak amput/ampu waspa dîni balna dawi kuah sâtni balna tanit dakwi yus yamnin/ yamnini kidi/yaka yulni yul bautayangna.
Nining kawa tâni 10 Ta
layang
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 64 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Nining kawa tâni 10
65Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 10
2. Wasklas kau waspa dîni îwa
Wayani kidi/yaka laktik talik datik wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul bautik talayang.
Talayang
W
ayan
i yam
na m
uihn
i Cris
tóba
l Tha
my
Lóp
ez
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 65 22/12/2015 21:42
Paita diyultang talnin/talnini wayani kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 384 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 10
66 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yultik talayang “Wasklas kau waspa dîni înin/înini yus yamda kidika/yaka”.
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Yul
tik talayang
U
Waralaih wasklasni kau waspa dîni îdi, dî as isi ki dawi mahni bik îdi yaka yulni waspa dîni balnabik witwi kiwi, dawi bik minikratni kalahwi kiwi laihnini bik wark palni ki, muih manas maskara kau bakakatwak bik disna ki.
Wahma, Musawas
Wara kat laih wasklasni kau was bakatnin/bakatnini kidi/yaka Mayangna pâni balna yakat niningh yayamwi, maskara yakau waspas yakat yamni talda yaka yulni, waspa dîni balna isi palni îdi. Mayangna sauni balna BOSAWAS pas akat muih manas kuldi wasklas kaikana kaupak waspa dîni diswi kiwi waspa dîni mahni kat talda dai/rang kapat awasa ki. Amput/ampu laihda laih lâ bayakdi Mayangna muih barak balna mâ niking kana balna yaka dadi dî ûk yamdi mayang laih umani kaupak kasnin/kasnini walik yus yamdi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 66 22/12/2015 21:42
Kal pakta yulwi talnin/talnini.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 383 dawi 387 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 10
67
Yul balna amang lâtasyang kidika/yaka talyaktayang, yulpuyang yakat tannika waltik talayang dawi wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak wauhtaya yultik talanayang kidi/yaka yulni yul bautik talayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Waspa dîni dawi kuah balna niningkauh ais/aisa kalahwih wasklasni kau înini/înini kat?
• Wasklasni kau waspa dîni înin/înini kidi/yaka nining kana as Mayangna balna umani kau yayamwa daih/rangh?
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 10
Raw
astayang/Ultaya
ng
Pas taimni laih kuah dahni dai, dawi laihnin sâtni balna bik bûlah dai. Kaunah wasklasni dis kakawa was bakakatwa dai, yaka awak mahni lalaihwas as bû kat lah dai, kaunah wara laih bikisni kaupak lalaihwi.
Al barakni, Santo Tomás
Yul
bautayang
Dakni bin/
bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 67 22/12/2015 21:42
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 10
68 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
3. Danamait, bumba kau waspa dîni îwa
Yultik talayang danamait kau waspa dîni înin/înini dawi wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul bautik dakayang.
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
tik talayang
U
Rispik dis ki [muih asang dawi wing balna maintalyang balna kau bik] waspas kau puisin bukwi, dawi waspa dîni balna bik ûl dis lawi tahadak was paulawak bitar dawi.
Al barakni, Sikilta
Dakni bin/bini kau
Danamait balna kau waspa dîni ihîwa ban ki. Waspa kau bumba as rumhnini laih dî yamadanhni ki, rumhyang makpah kau, dawi was maisihni yamwi. Bumba laih waspa dîni luih îmukwi, bararakni binina bik dawi waspas kau puisin dutni bik dawi. Adika/aka yamnin/yamnini dutni palniki Mayangna sauni daklana tanituna balna nining yakat pâni ûl yakat.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 68 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau muih bâs karak wauhtaya kidi/yaka yulwi tatalwangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 387 dawi 388 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 10
69Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 10
Yul balna amang lâtasyang kidika/yaka talyaktayang, yulpuyang yakat tannika waltik talayang dawi wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Yul bautik talayang wahaiki dawi amiski/imiki balna karak sumalwa tuna yulwi talna kidi/yaka. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâtayang:
• BOSAWAS pîsni yakat danamait kau waspa dîni înin/înini kidi/yaka yamni yah?
• Danamait kau waspa dîni înin/înini kidi/yaka ais/aisa kalahwih?
• Muih balna adika/aka sâtni waspa dîni înin/înini yayamwa kidika/yaka ais/aisa yulni as diyulmayah?
Me
nuka
Sc
etb
on-
Did
i
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 69 22/12/2015 21:42
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 10
70 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtik talayang4. Umani kau lâni kidi/yaka
Umani kau lâni kidi/yaka yakat amput/ampu waspa dîni înin/înini yulni kûlki sumalyang yulwa kidi/yaka yamni palni dakâyang.
Kûlki sumalyang, amiski/imiki dawi wahaiki balna karak umani kau lâni kidi/yaka yul bautik dakayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Umani kau lâni kidi/yaka yamtayangh? • Umani kau balna kidi/yaka dûdi yamdas
karang kat ais/aisa mai kalahwarang yah? • Danamait dawi wasklasni karak waspa dîni înin/
înini kidi/ yaka umani kau lani kidi/yaka yah?
Talayang
Dakâyang
Yul
bautayang
Pas taimni laih kaput yamnin sip dai, ûl laihna atnin kat uba mahni dai. Ahsa dawak muih kauh bûlah dai. Kaunah waralaih yuldi mahaiwi mâ dîki balna adika apaknin ki. Bahangh yang kultayang main talnin ki adika dîniwail [ahsa], bûlah kasnin ki, kaunah kasak kuah main talnin ki. As bû kat laih laihnin ki, kaunah mayang laih danh yamnin kat kuldi.
Yal barakni, Sakalwas
Umani kau lâni kidi/yaka: Kalwanaih ûl kasnin/kasnini uba minit bayak îhiwas dai/rang.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 70 22/12/2015 21:42
Yamni yulwi talnin/talnini umani kau lâni balna buk basni 388 dawi Sakalwas yayalni balna yul yayakna buk basni 307 lâs pîsni Waspa dîni dawi Kuah bukni II yakat.
Sans as diyatang umani kau yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Wark baisa ûk kapat, paitah muih barak yal awak kay al as paitan kaiwi walabis balna yakat disumalwang.
Wark yamni yamnin/yamnini, awaskat muih barak as kûl ûni yakat kiunin sipawas kat, sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat walta talah (buk basni ix yakat talah).
Nining kawa tâni 10
71Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 10
5. Tunan muihni balna waspa dîni înin/înini mai yuyulna kidika/yaka
Rabutna kidi/yaka laktik talayang. Mayang tunan muihni balna mai yuyulna kidika/yaka.
Talayang
Sâtni Wais balna
yayamwaAmput/ampu yus yamnin/yamnini isning pakna
Nailun dawi kuyulh anan kau
Muih bitik, kau palni kidi yayal balna
A’ah
Las dawi sibangh Ahal balna A’ah
Suksuk Ahal muih bararak balna A’ah
Was yunin Ahal balna Amput/ ampu yus yamnin/yamnini yulwa kidi/yaka yakat risnipik lâni dûnin/dûnini
Was klasni Ahal balna Dih
Umuk dawi pabulu
Yayal dawi walabis balna Yal balna kaunah uba palni awas ki
Dibasta duni wasp dîni îwa
Ahal balna Dih
Bakkanin pâni Muih bulah sau daklana bani kau
Dih
Tutuk ilisniYayal balna dawi walabis balna
Isiningilwa ahal balna yamni awas yuyulwa bik yayal yayamwi.
Tarraya Ahal balna A’ah
Pâ balna yak laun kau papamwa
Muih bitik kau palni kidi/yaka yayal balna
A’ah
Batal Walabis balna A’ah
Kuring kau laihwa Yayal balna A’ah
Sinak sinika Muih barak balna Dih
Sahwa dini (danamait)
Ahal balna Dih
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 71 22/12/2015 21:42
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 389 yulwa kidi/yaka.
Sans as diyatang tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
Diyultang kau palni Mayangna tatuna balna yuyulna kidi/yaka uhulwangh.
Nining kawa tâni 10
72 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Wauhkitaya yakat waspa dîni înin/înini sâtni yamni awas ki yuyulwa kidi/yaka rawastayang/ultayang.
Kûl sumalyang niking lauwak kat kal uduhna kau kalahwi tunan muihni balna înin/înini sâtni yamni talwi diyulwa ki ultayang.
Waspa dîni înin/înini sâtni as tunun muihni balna yamni tatalwa kidi/yaka wayani yamtik. Kûlki sumalyang yakat nining kahtayang.
.
Tunan muihni balna
kulwi tatalwi waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu tanit kat
yamwa kidi/yaka Mayangna kulnin/kulnini lâni kulwa kidi/yaka dawi
yalahwa balna karak.
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Pâki yak
Yul kulyak
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul
bautayang
Yul kulyak
I
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 72 22/12/2015 21:42
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Uduhtah dakni bin/bini kau muih arungka karak yul bûas uhulwangh.
Mayangna tunan muihni balna isning pakna balna yamwa kidi/yaka kulna nuhni duwa kidi/yaka yulni yul bautah.
Sans as diyatang kat waspa dîni înin/înini wayani as yayamwangh dîni waya kidi/yaka nining kawangh.
Wark baisa ûk kapat, sip ki adika/aka waspa dîni înin/înini sâtni balna yamni ki atwa kidi/yaka yulni kat yulwi dakana balna
bang yakarak diyulbautah:• Waspa dîni înin/înini sâtni balna yamni ki atwa kidi/yaka muih kaupak talwi lan kalalahna yah awaskat mayang silp ma lâni kat yah?• Wais wah labuna kau waspa dîni îwih: ahal, yayal, walabis awaskat muih bararak? • Ais/aisa yulni waspa dîni înin/înini sâtni as as kidi/yaka yamni dawak ûk ûk balna laih yamni awaski atwih?
Nining kawa tâni 10
73
Yamtayang6. Waspa dîni îwa sâtni tanit kat wamwas balna
Pâ muihni barak balna yakat waspa dîni înin/înini sâtni yamni awas/awasa dawak ritsni balna dîniningh tanit kat yus yamwa awas/awasa daukalwa yaka waltik talayang dawi amput/ampu wirihnin/wirihnini kidi/yaka.
Yul râmh palni yulwa kidika/yaka parahni kau rawastayang/ultayang. Amput/ampu pamnin/pamnini dîni balna yamni awas/awasa kidi/yaka sâtuk yamdarang yah was dîni balna tanit kat yus yamwa dûna atnin/atnini.
Kûl bitik yakat sinsni lâni parahni kau rawasna/ulna kidi/yaka biri biri wirihtik nining katayang.
• Kuldi taldi angdika/angka kauh dûdi yamnin/yamnini yah Mayangna pâni balna yakat tanit kat yamwas balna kidi/yaka danin/danini.
Rawaswi/ulwi nining kawa pâni yakat yul parahni kau ulta birtah waspa dîni înin/înini sâtni yamni awas/awasa balna kidi/yaka amput/ampu wirihdarang yah, was dîni ritsni dîniningh tanit kat yus yamwa dû kiunin/kiunini kauh.
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 10
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Pâki yak
Kûl bitik yakat
Yul kulyak
I
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 73 22/12/2015 21:42
Ridi yamtang pâ yakat muih bararak balna yakat yulwi dakakawangh.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Uduhtang yayamwangh yul kalahwa balna talnin/talnini pâni.
Waltik talnayang kidi/yaka parahni kau ultik yus yamnik sip ki yul kalahwa balna talnin/talnini pâni yakat.
Sans as diyatang turwi yakna balna niningna kanin.
Alasna diyamtah pâ muihni barak balna kaupak ais/aisa diyulbauna kidi/yaka ûk balna yakat diyulnin/diyulnini paktah.
Waspa dîni înin/înini sâtni balna yalahwa lâni kat amang lalâna kidi/yaka apis kulwi tatalwangh amput/ampu ritsni balna apakwi yamni yus yamnin/yamnini yulwa kidi/yaka.
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 1
Nining kawa tâni 11
Kulna tâni
6. Yalahda lâni kat ritsni balna dîniningh main talwi apakwi yus yamnin/yamnini yulni amang lâwi yulnin/yulnini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat ritsni niningh balna yamni apakwi lâ kat yus yamnin/yamnini yulni yuldarang ki (sumalwa tunan 6.3) kulnin/kulnini lâni laih:
• Amput/ampu mâ yalahda lâni kat dî apakwi yus yamnin/yamnini kidi/yaka kulna lâni kalanin/kalanini.
• Mayangna sauni sahyakna BOSAWAS asangnipas isiwa kaupak dutnini kalahwa kidi/yaka amang lânin/lânini.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diya wangh Mayangna pâni balna yakat was dîni ritsni dîniningh lâ kat tanit kat yus yamwa yulni amang lalâwa kidi/yaka yulni yul babauwangh.
Kaput bik sans diyatang Mayangna sauni sahyakna BOSAWAS asangnipas isiwa kaupak ais/aisa dutni balna kalahwa yulni yuyulwangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
22, 26 dawi 27
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang kidi/yaka yamnin/yamnini sâtni yamwi kaina yaka taldi:
• Sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS asangnipas akat, sauni daklana awaskat pâni yakat pan/pana pihwa kaupak dutni yamwarang kidi/yaka yamni amang lâwi.
• Mayangna sauni sahyakna BOSAWAS asangnipas yakat pan/pana pihwa kaupak ais/aisa dutni kalahwa kidi/yaka yamni amang lâwi yulwi.
Ritsni balna dîniningh apakwa dawi tanit kat yus yamwaNining kawa
tâni 11
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 11
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
Kûl kayang balna yakat yultang sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS asangnipas yakat muih pan/pana pipihwa yulni Waspa dîni dawi Kuah bukni (basni 22, 26 dawi 27 yakat bukni II) yulwa kidi/yaka dawi papanghni, nananghni kaupak ais/aisa dakana kidi/yaka karak libitwi talwangh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni karak saran laihdi amput/ampu ritsni niningh balna lâ kat apakwi yus yamnin/yamnini yulni kidi/yaka, adika/aka yulni kidi/yaka nining kawa tâni 9 dawi 10 yakat yuldi mahaina.
Nining kawa tâni 11
Nining kawa tâni 11
Wark yamnin/yamnini balna
74 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Ritsni balna dîniningh apakwa dawi tanit
kat yus yamwa
Amang lâtayang1. Sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS yakat pan/pana pipihwa
Yul bautayang kûlki sumalyang wahaiki dawi amiski/imiki balna karak pan/pana pipihwa yulni.
• Yul tayang râmh pâki yakat awaskat sauki daklana yakat pan/pana pipihwa yulni.
Wayani talayang
Nining kawa tâni 11
Yul
tik talayang
Yul
bautayang
Talayang
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Julia
Che
ftel
(ad
apta
do d
e St
ocks
et
al. 2
007)
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 74 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Paita diyultang wayani balna kidi/yaka talnin/talnini yul bauwi dakakawangh kûl kayang bukni basni 74 dawi 75 yakat.
Sau wayani yakat sainni kidi/yaka yulwi talnin/talnini dawi nuhnini kidi/yaka amang lânin/lânini.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 26 dawi 27 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 11
75Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 11
Kûlki sumalyang dawi wahaiki amiski/imiki balna karak talyaktayang sauki daklana wayani dawi pâki wayani.
• Talayang sauki daklana yakay dawi pâki yakat pan/pana pihwa isisina kidika/yaka.
Yultik talayang sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS. Y
ultik
talayang
U
Yul
bautayang
Dakni bin/bini kau
Ant
hony
Sto
cks
Sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS kidi laih dî as lâih yaka, pâ as dî yamni yalahwi kaina lâni dawi dîwail pâni balna yaka paknini ki, kaput bik amang lânin/lânini ki, sau ritsni balna yakau yalahwa yaka dutni sak ki is yaka yâmak yamwi kiwa ulikdi râmh isiwi kuina ki. Is yaka muih pâ uk kaupak aiwi kawi asangpas isiwi û (pâ) yamwi. Apakwa sauni batanghna kaupak asangpas dîsang mahni isiwi unina, is yaka asangpas sak dai/rang daukakalna. Wara kat asangpas yamni isiwa bang ki. Sau putni yaka dawi apakna sauni sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS yak.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 75 22/12/2015 21:42
Nining lautang sauni daklana dawipâni wayani tal yaknin/yaknini.
Mâ bani muih mawas/mawasa pâni awaskat isiwa pâni yakat yalahtaman pa tal yaktah.
Nining lautang sauni daklana dawi pâ yakat pan mahni pipihna kidi/yaka talyaknin/talyaknini.
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Uduhtah dakni bin/bini kau yul ulna kidi yamni yulwi talwangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 26 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 11
76 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yultik talnayang kidi/yaka. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Pan/pana pihwa kidi/yaka ais/aisa amang lâdih? • Apakwa sauni pasyakat pan/pana pihwa dis
yamnin/yamnini tranibil kidi/yaka angdika/angka yah?
Wahaiki dawi amiski/imiki dawi kûlki sumalyang kat yul bautik dakayangna. Bosawas sauni apakwa pâni yakat, pan/pana pihnin adar sak yah, awas kat ais/aisa warkni kidi/yaka yamnin/yamnini sip yah sauki daklana yakat.
Dakâyang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul kulyak
Yul
bautayang
Yul
bautayang
Y
ul b
autayang
Kûl bitik yakat
Julia
Che
ftel
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 76 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan yulni yul babauwangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni I, basni 22 kaupak 23 dawi 26 kaupak 27 kat yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 11
77Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 11
Yamtik talayang2. Pan/pana pipihwa kaupak ais/aisa kalahwa kidika/yaka
Apdis dakâyang kûlki sumalyang awaskat pâ yakat muih al dawi yal amang lâwa balna yulwa kidi/yaka sangnika dûwa apakwa sauni Bosawas pan/pana pipihwa ais/aisa kalahwih.
Kuldi taldang amang lâwa al dawi yal yulwa kidi/yaka kûlki sumalyang, wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul bautik dakayang, sangnika dûwa apakwa sauni Bosawas yakat pan/pana pipihwa kidi/yaka. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Mayangna sauni daklana Bosawas yakat pan/pana pipihwa ais/aisa kalahwih? • Pan/pana pipihwa kaupak ais/aisa kalahwih? • Sauki daklana paskau pan/pana pipihwa kidika/yaka ais/aisa lâni atik yus yamnik sip yah?
Wauhkitaya yakat parahni kau ultayang pan/pana pipihwa kaupak ais/aisa kalahwa yulni kidi/yaka sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS yakat.
Apakwa sauni pasyakat baisa pan/pana pipihwa lâ awasa lâni balna wauhnitaya kauh ulik yaktayang.
Dakâyang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul kulyak
I
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 77 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining lautang wauhtaya basni nuhni/nuhnini yakat sumalwa tunan ulwangh
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Wark baisa ûk kapat, diyultang kat wauhtaya basni nuhni/nuhnini yakat awangh yul kalahwa balna talnin/talnini pâni kûl ûni kau dûwa yaka.
Paitah muih barak yal awak kay al as paitan kaiwi walabis balna yakat disumalwang.
Diyultah muih barak al yal amang lâwa yakat sangika naini kaina yakat talna kidi/yaka pan/pana pipihwa kaupak ais/aisa kalahna kidi/yaka.
Diyultang kat rispik lâni kat dakakâwangh.
Wark yamni yamnin/yamnini, awaskat muih barak as kûl ûni yakat kiunin sipawas kat, sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat walta talah (buk basni ix yakat talah).
Y
78 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang3. Sauki daklana dawi pâki yakat pan/pana pipihwa
Wanaihki balna karak yul bautik dakayang. Sangnika dûwa apakwa sauni Bosawas pasyakat pan/pana pipihwa yakat dutni kalahwa yulni.
• Yultik dakayang sauki daklana yakat pan/pana pipihwa talna manah dawi ais/aisa dutni kalahwarang.
Wahaiki amiski/imiki balna karak sir muntayang, wanaihki balna yâ yuyulna kidika/yaka sauki daklana pas akat pan/pana pihwa kaupak ais/aisa dutni kaiwarang kidika/yaka.
Yul
bautayang
Yul kulyak
Wa
naihni karak
Nin
ing katayang
Kûl bitik yakat
Ant
hony
Sto
cks
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 78 22/12/2015 21:42
Ridi yamtang sumalwa tunan kidika/yaka wanaihnina balna karak yulwi dakakawangh.
Sans as diyatang wanaihnina balna karak lan kakalna kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Nining kawa tâni 11
Nining kawa tâni 12
Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 12
Kulna tâni
10. Baisa amang lâtah tinglau balna amput/ampu kal rawawaiwa sâtni kidi/yaka dawak amput/ampu dî yamwa kidi/yaka amang lânin/lânini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni akat tinglau balna amput/ampu kal rawawaiwa yulni yulwarangki kau palni kidi/yaka kuah sâtni balna, kulnin/kulnini lâni laih:
• Kuah ampat kidi/yaka dawak angkat/angka pâni kawa kidi/yaka amang lânin/lânini.
• Kuah balna amput/ampu kal rawawaiwa kidi/yaka yulnin/yulnini.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diyawangh Mayangna sauni sahyakna balna yakat kuah yulni ais/aisa amang lâwa kidi/yaka yulwi.
Kaput bik kuah sâtni yapak talwa kidi/yaka ayangni, angkat/angka bangh kidi/yaka dawak amput/ampu kal rawawaiwa kidi/yaka yuyulwangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
Basni 282, 283, 286, 287 dawi 288 buk II yakat
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang kidi/yaka yamni/yamnini sâtni yamwi kaina yakat taldi:
• Kuah balna sâtni yulni dawak angdika/angka Mayangna sauni sahyakna yakat kal sasahwa yulni kidi/yaka yamni palni amang lâwi yulwi.
• Kuah kal rawaiwa pîsni balna yulni kidi/yaka yamni amang lâwi yulwi.
Kuah balna: dîwail kapat amput/ampu kal rawaiwa
Nining kawa tâni 12
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl sumalyang balna kidi/yaka baisa yamni kuah yulni yulwi talnin/talnini paktah Waspa dîni dawi Kuah buk II basni 286 kaupak 295 kat.
o Adika/aka yul yulna bang kidi/yaka Mayangna muih barak balna dî amang lâyang muihni balna kaupak anawi yakna ki.
• Sip ki baisa sinsni lâni tuhni kau amang lânam kat kuah sâtni ûk yus yamtah buk basni 297 kaupak 341 Waspa dîni dawi Kuah bukni II yakat. Adika/aka yulni balna bitik kidi/yaka Mayangna muihni barak balna dî amang lalâwa kaupak mai yuyulna.
• Uduhtah tuyulsah kau kûl kayang balna yalahwi dawi kuah kidi/yaka angdika/angka muihni pîsni kau was dawak sau yakat lik atnin/atnini yus yamwa kidi/yaka yulni yul bauwangh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Nining kawa tâni karak Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni sumalwa kau uduhna aswa kaupak sumalwa tunan balna adika/aka witwi.
Nining kawa tâni 12
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 12
Wark yamnin/yamnini balna
79Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 12
Kuah balna: dîwail kapat amput/ampu
kal rawaiwa
Amang lâtayang1. Kuah balna amput/ampu kal rawawaiwa
Kûlki sumalyang, karak wahaiki dawi amiski/imiki balna kat yul bautik dakayang. Kuah sâtni balna amang lâtayang kidi/yaka. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Angdika/angka kuah balna amang lâdih? • Angkat babang yah? • Ais/aisa kakaswih? • Wasautni ais/aisa sât yah? • Was paskau amput/ampu lik yah? • Sau buhni yakat lik kat amput/ampu lik yah? • Angdika/angka muihni pîsni karak kal rawaiwih?
Dakni bin/bini kau amput/ampu kuah was yakat dawak sau buhni yakat kal rawaiwi lik kidi/yaka wayani yamtayang.
Nining kawa tâni 12
Yul
bautayang
Yul kulyak
I
Kûl bitik yakat
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 79 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Yulwi dakana balna bang kidi/yaka dûta yus yamtah.
Uduhtah dakni bin/bini kau kuah amput/ampu was pasyakat dawak sau buhni yakat kal rawaiwa kidi/yaka yamnin/yamnini paktah.
Sans as diyatang yakisdinin nining kana yulni yul bauwi dakakawangh.
Nining kawa tâni 12
80 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
2. Kuah muihni kidi/yaka
Wayani pak adi/aka talayang.
Yul
bautayang
unitak
tingni balna kalni balna
mamahni sut
tunani
tang ana balna
kauna balna
pasni lamwa balna
kauna balna tipisnimak
pasni
kananimak yudutwa
Partes de una tortuga: Kuah pisni balna
Talayang
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 80 22/12/2015 21:42
Paita diyultang rabutna kraspas yakat tatalwangh.
Nining kawa tâni 12
81Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Niningkawa tâni 12
Kûlki sumalyang, amiski/imiki dawi wahaiki balna karak wayani kidi/yaka kidi/yaka yulni yul bautik dakayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh: • Kuah kidi/yaka ampât yah? • Kuah untak kidi/yaka ais/aisa yakat yus yamdih? • Angdika/angka pîsni kidi/yaka kuah untak
kaupak kalahwih? • Kuah pîsni dangnit kau dawak tanit kau kidi/
yaka ais/aisa yamnin/yamnini yus yamwih?
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Yul
bautayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 81 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang wayani tatalna kidi/yaka yul bauwi dakakawangh wauhnitaya basni tanit yakat dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 12
82 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtik talayang3. Kuah wayani as yamtayang
Kuah wayani yamtik wasautni kahtayang dawi pîsni balna ayangni bik rawastayang/ultayang.
• Angdika/angka muihni pîsni kau was yakat dawak buhni yakat kal rawainin/rawainini lapakni/lapaknini yulni yus yamwa kidi/yaka ayangni rawastayang/ultayang.
4. Alwana kusnikus alwana karak papatni kalalahwi
Wayani kidi/yaka laktik talayang.
Way
ani y
amna
mui
hni O
rland
o Br
uno
Yul
tik talayang
Yul
bautayang
Yul kulyak
I
Talayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 82 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau wayani yamwi dawi pîsni balna ayangni uhulwangh.
Paita diyultang talnin/talnini wayani kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
Nining kawa tâni 12
83Uduhna 1: Mâ sauki sahyakna, asangnipas dawi dîniwail balna – Nining kawa tâni 12
Dakni bin/bini kau alahwik yultik talayang.
Dakni bin/bini kau wayani kidi/yaka yakat ais/aisa talayang kidi/yaka amang lâtayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Yulni umani adika/aka kaupak ais/aisa kidi/yaka baisa yamni yah? • Muih buâs yuyulwi alwana kusnikus balna
kidi/yaka amput/ampu aiwih? • Yulni umani adika/aka yakat ais/aisa yulni yulwih?
Yul
tik talayang
U
Yul
bautayang
Hombre adulto, Arangdak
Mayangna kulnin/kulnini lâni as yakwi yuyulwi, alwana kusnikus dawi alwana karak kapapat yaihnit ki. Muih bûas yuyulwi kusnikus adi/aka mâ dutni laihwa yaka yak lauwi mukus kaupak alwana dû aiwi lawa atnin/atnini ki. Kusnikus muihni wais kaswarang kat, kasna muihni ûni minit yakat alwana buknini sip ki. Kaput bik dîniwail yakat ditni kalyamdak biriwi dî as mai kalahwarang kukulwi. Ûk kidika alwana kusnikus û yakat dûda kat alwana rumhwa kat kînipala kidi mâ ûki kalni kau pawi. Sip ki mâ ûki pas muihni ûl dauninna.
Al barakni, Arangdak
Dakni bin/bini kau
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 83 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau muih bâs karak wauhtaya kidi/yaka yulwi tatalwangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 327 bukni II yakat.
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi wayani yakat ais/aisa kalahna yah tal yayakwangh.
Yulwi dakana balna bang adika/aka karak yultang yul babauwangh.
Nining kawa tâni 12
84 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang5. Kuah yulni amang lâtayang kidi/yaka
Papanghki, nananghki balna awaskat wanaihki balna yakat yultik dakayang, kuah balna kal rawawaiwa kidi/yaka yulni lan kalnayang kidi/yaka ûk balna karak sir muntayang.
Kuah balna amang lâtayang kidi/yaka parahni kau rawastayang/ultayang.
Parahni ulnayang kidi/yaka kûl yakat nining katayang.
Wa
naihni karak
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Kûl bitik yakat
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 84 22/12/2015 21:42
Alasna diyamtang wanaihnina balna kaupak amang lâna kidi/yaka biri biri wirihwi dudûwangh.
Sans as diyatang parahni kau ulna balna kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Niningna lautang kat amang lalâna kidi yamni lâih rawasnin/ulnini.
cxxi
UDUHNA 2MUIH PÎSNI KIDI/YAKA
DAWI AIS/AISA WARKNI YAMWA
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 13
Kulna tâni 15
Dikasna sâtni balna mâ bâki yakat yamni wark yamwa dawak wark yamwa balna kidi/yaka amang lânin/lânini dawi yus yamnin/yamnini.
Tunan bahwa
Adika/aka kulna tâni yakat umani mâni kaupak amput/ampu dikasna sâtni balna muih siknis kat yus yamwa dai/rang balna kidi/yaka yulni yulwarang (sumalwa tunan 15.1) adika karak kulnin/kulnini dûwi:
• Mayangna balna kasnin/kasnini sâtni balna kidi/yaka yultah, waspa dîni kasnin/kasnini yakat lîwa is kulnin/kulnini lâni nuhni dûwa kidi/yaka yultah.
• Nuhnini kidi/yaka amang lânin/lânini kasnin/kasnini mâ bâki yamni wark yamwa dawak yamni wark yamwas amang lâwi waspa dîni dawi kuah.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diyawangh waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu Mayangna balna dikasna kaswa tannika amang lâwa kidi/yaka yulni yulnin/yulnini paktah.
Sans bik diyatang wanaihnina balna karak bik bala lahnin/lahnini kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
401, 402, 403, 404, 405, 406 dawi 407 (bukni II yakat)
Kulna lâni dawak sinsni lâni, dikasna sâtni yus yamda dawi
siknis nining yakat bik
Nining kawa tâni 13
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Uduhna 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa – Nining kawa tâni13
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang kidi/yaka yamnin/yamnini sâtni balna yamwi kiwa yakat talah:
• Mayangna balna kasnin/kasnini sâtni dudûwa kidi/yaka yamni amang lâwi yulwi.
• Waspa dîni dawi kuah karak kasdak mâ bâki yamni wark yamwa dawak yamni wark yamwas kidi/yaka amang lâwi yus yamnin/yamnini kidi/yaka amang lânin/lânini.
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Dikasna kulna nuhni dûwa dawak kasnin/kasnini balna tannika amang lâwa kidi/yaka ais/aisa tannika dûwa kidi/yaka kasnin/kasnini dawi siknis nining kauh bik laihwi talnin/talnini, paktang (wauhtaya basni 401, 402, 403, 404, 405, 406 y 407 Waspa dîni dawi Kuah bukni II yakat) dawak wanaihni muih barak kaupak dakana kidi/yaka.
• Sip ki sinsni lâni tuhni kau yulni balna amang lânam kat yus yamtah buk basni 401, 402, 403, 404, 405, 406 y 407Waspa dîni dawi Kuah bukni II yakat talah. Adika/aka yulni Mayangna muih barak al dawi yal dî amang lâtayang balna yuyulna kidi/yaka yultah.
• Uduhtah kûl kayang balna tuyulsah as kau kuah dawi kuskus muihni kasdakat ais/aisa yulni yamni awas yulwa kidi/yaka yulni yul babauwangh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
• Wauhnitaya nining kawa tâni 14 yakat adika/aka sumalna yulni baisa yamni amang lalâwarang kat adika/aka yakat Mayangna kasnin/kasnini sâtni balna yulni yulwi.
• Adika/aka sumalwa tunan balna nining kawa tâni 8 yakat bik nining lauwi (waspa dîni sâtni balna) dawi nining kawa tâni 9 yakat (kau palni kidi/yaka kuah balna kulna nuhni dûwa yulni yulwa kidi/yaka yakat).
Nining kawa tâni 13
Nining kawa tâni 13
Wark yamnin/yamnini balna
86 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Kulna lâni dawak sinsni lâni, dikasna sâtni yus
yamda dawi siknis nining yakat bik
Amang lâtayang1. Kuah kasda munah siknis mai laihwa balna
Sinsni lâni balna ahawa munah kuah kasdak siknis mai laihwa kulda nû yang kidi/yaka yultayang.
Kûl bitik yakat
Yu
ltik talayang
Nining kawa tâni 13
Yul
bautayang
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 86 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Sip ki sinsni lâni balna ahawa muhna wark yamnin/yamnini.
Diyultang sumalwa tunan yulwa yakat ais/aisa amang lalâna kidi/yaka yuyulwangh.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 418 dawi 423 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 13
87Uduhna 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa – Nining kawa tâni13
2. Kuah balna kasnin/kasnini dutni kal kulwa
Dakni bin/bini kau muih bâs karak yultik talayang.
Dakni bin/bini kau
Mayangna balna lânina dudûwi tuhni palni kau kawas yulni kat liwa karak kal pak was ki baini kau tulu bang, tuhni kau laih dahni ki pasyakat kal bahawi. Bang ahawi dî bû yaka siknis mayayawi sip ki sau kau bang yaka dawi dâniwan karak wauhnitaya yak talnan. Kasnin/kasnini awasa kulwa yaka laih; kuah muihni, kuskus balna yaka sîmh waspa dîni yulni yulwa balna yakarak kapapat ki. Muih lîwa sikninis laihna yakat ûntak kilwa dawi bâdala, yaka sikninis laihna, yakat ûntak kilwa dawi bâdala yaka sikninis kapat dawi muih dî dutni kal yamna kat. Yaka kuah balna muihni kasnin/kasnini awasa ki, kaunah muih yayal muih bungh yak bik ki. Kuskus yaka, kasnin/kasnini awasa yuyulwa yaka daunini mai laihwak sirihni daudasa kal waraudi daudi yaka kulwi kakaswasa ki. Kuah kasnin/kasnini awasa kulwa balna yaka. Kuskus, ahsa balna laih kaput kulwasa ki, yaka balna luih yaka yamadangni diska kasnin/kasnini sip ki. Kaswa atnin/atnini bik sip ki ahsa muihni yaka ûtak kau siknis laihwa bik awasa kat tun dala dawi bâdala kapat kat kasnin/kasnini dutni ki.
Yu
ltik talayang
U
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 87 22/12/2015 21:42
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Uduhtah dakni bin/bini kau muih bâs karak paita diyultang wauhtaya yamni yulta talah.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 422 dawi 423 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 13
88 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yultik talna yangna munah yul bautik dakayangna. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh.
• Ais/aisa yulni palni Mayangna yalahwa lâni kat, kuah muihni kasdak yamah mai laihwih? • Wais balna kuskus muihni kasnin/kasnini sip awas/awasa yah? • Ais/aisa yulni adi/aka dîni muihni kasnin/kasnini dutni yah? • Ais/aisa sâtni kuahni muihni kidi/yaka kasnin/ kasnini yamadanghni dis/diska yah?
Kûlki sumalyang dawi wahaiki amiski/imiki balna yakat sîmh taimni, wanahiki balna dawi yang kat kuah muihni sip kastas danayang mana yultayang:
• Ais/aisa yamahni dûwa daih/rangh? • Wais/waisa kidi/yaka yamah dûwa daih/rangh? • Angdika/angka balna dutni yah?
Wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang ais/aisa yulni palni kuah muihni kasnin/kasnini dutni yah.
Nin
ing katayang
Yul kulyak
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Yul kulyak
I
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 88 22/12/2015 21:42
Alasna diyamtah wahaini dawi amisni/imini balna yakat yulwangh amang lâwa kidi/yaka. Yulwi dakana balna bang adi/aka yus yamtah.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Nining kawa tâni 13
89Uduhna 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa – Nining kawa tâni13
Yamtik talayang3. Buk bin/bini as kuah muihni pîsni balna panabas yamni kidika/yaka
Buk bin/bini as yamtayang kuah muuihni pîsni balna panabas yamni kidika/yaka.
Kûlki sumalyang yakat buk bin/bini yamnayang kidi/yaka nining katayang..
Paul
e G
ros
Bû kau
Nin
ing katayang
Yul kulyak
I
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 89 22/12/2015 21:42
Uduhtah muih bû bû karak dawi nining lautang kuah kaupak panabas yamni kidi/yaka buk bin/bini as yamtah.
Alasna diyamtah kuah wayani bik yamwi anin/anini paktah.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 424 dawi 425 yulwa kidi/yaka.
Sans as diyatang kûl sumalyang buknina bin/bini niningna kanin.
Wark baisa ûk kapat, sans as diyatang dîwaya yamna kidi/yaka wahaini dawi amisni/imini balna karak biri biri wirihwi tatalwangh.
Nining kawa tâni 13
90 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang4. Ahsa kasnin/kasnini ridi yawa kidika/yaka
Nananghki, itu awaskat wanaih ûk balna yakat yultayang:
• Ahsa kau amput/ampu yamwi salani yakwi dudûwi panabas kapat?
Wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang wanaihki balna umani kau lâni amput/ampu yayamwa dai/rang yayuyulna kidi/yaka.
Isingkatayang umani lâni kidi/yaka
mahni laihnin awas ûpas muihni balna yus yamwarang
pitni kat. Kaput laih kuah balna apakwi yus yamnin/
yamnini ki.
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Wa
naihni karak
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 90 22/12/2015 21:42
Ridi yamtang yulwi dakakawangh wanaihnina balna yakat.
Nining katah sans kalatang talnin/talnini dawi wanaihnina balna nining launin/launini ahsa muihni ridi yamnin/yamnini dawi salani panabas kapat yaknin/yaknini paktah.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 424 yulwa kidi/yaka.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Wark baisa ûk kapat, witingna karak yul bautah kuah dawi ahsa balna witwa kidi/yaka dawi baisa
tanit kat yamwa yamwi amang lânin/lânini ki.
Yamni yulwi talnin/talnini yulni adi/aka bukni basni 292 kaupak 293 (kuah) dawi 305 kaupak 307 (ahsa) yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 14
Uduhna 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa – Nining kawa tâni 14
Kulna tâni 16
Baisa amang lâtah kasnin/kasnini sâtni balna mâ muihki nuhni nining kauh yamni mayawa kidi/yaka amang lâwi nuhnini kalanin/kalanini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni yakat Mayangna sulani kasnin/kasnini sâtni balna dudûwa kidi/yaka yulni yulwarang ki:
• Kuah dawi waspa dîni kaupak ais/aisa sâtni kasnin/kasnini yamwa balna kidi/yaka yulwi yakwangh.
• Kasnin/kasnini sâtni balna kidi/yaka ais/aisa ilpni nuhni mâ âki yakat kiwa kidi/yaka amang lânin/lânini.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diya wangh ais/aisa amang lâwa kidi/yaka yulnin/yulnini ûnina yakat dikasna sâtni balna waspa dîni dawi kuah muihni amput/ampu û yakat ridi yamwi lalahwak tatalwa kidi/yaka yuyulwangh.
Sans bik diyatang wanaihnina balna karak walwi talnin/talnini waspa dîni dawi kuah karak kasnin/kasnini ridi yamwa kidi/yaka.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
395 kaupak399 (waspa dîni kau kasnin/kasnini balna ridi yamwa), 400 (apakwa), 419 kaupak 421 (kuah muihni kau kasnin/kasnini balna ridi yamwa)
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna wark yamnin/yamnini balna yamwi kaina yakat taldi:
• Waspa dîni dawi kuah muihni karak ais/aisa sâtni kasnin/kasnini balna yamwa kidi/yaka yamni amang lâwi yulwi.
• Kasnin/kasnini sâtni balna kaupak ma âki yakat parasni kalawa kidi/yaka kulna nuhni dûwa yulni amang lâwi yulwi.
Mayangna kasnin/kasnini sâtni dûwa balnaNining kawa
tâni 14
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl kayang balna yakat yultah yulni kidi/yaka wirihwi talnin/talnini dikasna sâtni dûwa Mayangna balna Waspa dîni dawi Kuah, bukni II basni 395 kaupak 399 yakat (waspa dîni), 400 (apakwa) dawi 419 kaupak 421 (kuah balna) wanaihnina balna kaupak dudûna kidi/yaka yuyulwangh.
• Sip ki sinsni lâni tuhni kau yulni balna amang lânam kat yus yamtah Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni II basni 395 kaupak 399 yakat (waspa dîni), 400 (apakwa) dawi 419 kaupak 421 (kuah balna). Adika/aka yulni balna Mayangna muih bararak, dî amang lâyang balna yuyulna.
• Uduhtah kûl kayang balna tuyulsah as kau yuyulwangh ûnina yakat amput/ampu dawi dikasna sâtni waspa dîni dawi kuah kaupak yamwa kidi/yaka yulni yul baunin/baunini paktah.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni tuhni kau amang lânam kat nining kawa tâni 13. Sumalwa tunan adika/aka kalahwi nining kawa tâni 8 (was dîni balna walyakwa) dawi nining kawa tâni 9 (kau palni kidi/yaka waspa dîni dawi kuah kasnin/kasnini nuhnini warkni yamwa yulni yulwi).
Nining kawa tâni 14
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Nining kawa tâni 14
Wark yamnin/yamnini balna
91Uduhna 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa – Nining kawa tâni 14
Mayangna kasnin/ kasnini sâtni dûwa balna
Amang lâtayang 1. Mayangna kasnin/kasnini sâtni balna
Kûlki sumalyang dawi amiski/imiki balna karak Mayangna kasnin/kasnini balna amang lâtayang yulni bautik dakayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Kuah muihni kau ais/aisa sât kasnin/kasnini balna yamwa amang lâtayangh? • Waspa dîni kau ais/aisa sât kasnin/kasnini balna yamwa amang lâtayangh? • Wais balna kasnin/kasnini adik/aka yayamwih? • Amput/ampu kasnin/kasnini kidi/yaka yayamwih?
Paul
e G
ros
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Nining kawa tâni 14
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 91 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Yulwi dakana balna bang adika/aka karak yultang yul babauwangh.
Yamni yulwi talnin/talnini yulni kidi/yaka bukni basni 418 kaupak 423 Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni II.
Adika/aka kasnin/kasnini sâtni kidi/yaka mâ âki yakat parasni kalawa balna kidi/yaka yulwi sumalnin/sumalnini.
Nining kawa tâni 14
92 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
2. Kuah muihni kau dikasna yamwa balna
Bû kau, yulwi talnin/talnini kidi/yaka yultik talayang.
Wahaki dawi amiski/imiki balna karak yultik talnayang kidi/yaka yulni yul bautik talayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Kuah sâtni dibin/bini kat amput/ampu lalahwih? • Kuah muihni kidi/yaka amput/ampu kasdih? • Amput/ampu lahna kidi/yaka baisa yamni yah?
Yul
bautayang
Nin
ing katayang
Yul kulyak
Yul
bautayang
Yu
ltik talayang
UBû kau
Kuah muihni yamwi kasnin/kasnini sât manas bangh ki. Adika/aka yulni yulwa kidika/yaka amput/ampu kuah muihni yamwi kasnin/kasnini. Wasni yamwi dînin/dînini kat rais kau dawi wakisa/pasa kau bik yayamwi. Kuah muihni lahnini kidika/yaka dis was karak ilwi lahwi. Kuah binina laih dakat laihwi ûnitak karak suba paskau adak lahwi, muihni yaka lahdawak kakaswi. Dî ûk awi yus yayamwi. Kuah muihni kau wasni yamwi dînin/dînini kidika/yaka yayamwi wakisa awaskat wakisa/pasa kau dawi dî ûk bik pasyakat awi yus yayamwi. Kuah muihni yaka dî mahni adi/aka kasdi, dimak wakisa/pasa am/ama tikna, malaih amput/ampu is yamni taladarang, kat dikasna yamyang kidi/yaka lahwi.
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 92 22/12/2015 21:42
Kal pakta yulwi talnin/talnini.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni II, basni 419 dawi 421 yulwa kidi/yaka.
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Diyultang kat yul balna amang lalâwas kidi/yaka talyakwang dawi yulpuyang yakat tannika walwangh dawi wauhninataya yakat uhulwangh.
Wark baisa ûk kapat, alasna kal yamtangh Waspa dîni dawi Kuah, bukni II dî kasna sâtni ûk balna bang kidi/yaka paktang talyakwangh.
Nining kawa tâni 14
93Uduhna 2: Muih pîsni kidi/yaka dawi ais/aisa warkni yamwa – Nining kawa tâni 14
Yamtik talayang 3. Waspa dîni dawi kuah muihni kau kasnin/kasnini palni balna
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak kasnin/kasnini sâtni balna amang lâtayang kidi/yaka ayangni balna yamtayang. Wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Mayangna kasnin/kasnini palni waspa dîni dawi kuah kau yamwa balna kidi/yaka yul kalawha balna talnin/talnini pâni yamtayang. Kasnin/kasnini balna kidi/yaka wayani yamtik wasautni kahtayang.
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul kalawha balna talnin/talnini pâni yamnayang kidi/yaka kûlki sumalyang yakat nining katayang.
Paul
e G
ros
Paul
e G
ros
Yul
bautayang
Nin
ing katayang
Yul kulyak
I
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 93 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang wauhtaya sâtni birwa pâni niningna kanin.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Diyultang dikasna balna wayani yamwi wasautni kakahwangh.
Uduhtah dakni bin/bini kau dawi yul bûas nining lautang dî kasna sâtni amang lâwa kidi/yaka rawaswi/ulwi yakwangh.
Kuah muihni dawi waspa dîni karak kasnin/kasnini sâtni balna yayamwa kidi/yaka yulnin/yulnini.
Yamni yulwi talnin/talnini yulni kidi/yaka bukni basni 395 kaupak 400 dawi 419 kaupak 421 Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni II.
Wark baisa ûk kapat, uduhtah dakni bin/bini kau muih arungka karak dawi diyultang kat talyayakwangh plit wayani kalahwa
kidi/yaka Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni II, basni 392 kaupak 401 dawi, 420 dawi 421 Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat.• Diyultang amput/ampu yamwa kidi/yaka yulwangh.• Sans as diyatang kat kasnin/kasnini balna adika/aka mâ âki yakat parasni kalawa yulni yulwangh.
Nining kawa tâni 14
94 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang 4. Kasnin/kasnini palni balna ridi yamwa
Tanka waltayang wanaihki balna yakat amput/ampu Mayangna dikasna sâtni balna yayamwa dai/rang kidi/yaka yul darang kat:
• Waspa dîni wasni kau wabul yamna • Bahya muihni busna wakisa karak • Pahwa lahna awas kat busna wakisa karak • Dîwanni pûna kidi/yaka
Wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang wanaihki balna yayana kidika/yaka.
Kûlki sumalyang dawi wahaiki dawi amiski/imiki balna karak biri biri wirihtik dakayang yâ yuyulna kidika/yaka.
Dîwanni pûna kidi/yaka ais/aisa ûk dîni muihni karak bik
yayamwih?
Nin
ing katayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Kûl bitik yakat
Wa
naihni karak
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 94 22/12/2015 21:42
Ridi yamtang yulwi dakakawangh wanaihnina balna yakat.
Sans as diyatang yamnin/yamnini tannika niningna kanin.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
cxxxv
UDUHNA 3YALAHDA LÂNI, RITSNI BALNA DAWI MÂ SAUKI
SAHYAKNA BIN/BINI YULNI BAYAKNA
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni Nining kawa tâni 15
Kulna tâni 24
Pâni dawi sauni daklana bin/bini karak ampat kalpakwi wark yamwa yulni dawak angkaupak aiwi yalalahna, kaput bik yalahwa lâni balna amang lânin/lânini.
Tunan bahwa
Adika/aka nining kawa tâni akat pâni, sauni daklana dawi Mayangna sulani yulni bayakna yulni yulwarangki:
• Angkaupak aina dawak pâni ayangni dawi Mayangna sulani yulni amang lânin/lânini.
• Mayangna sulani, pâni dawi sauni daklana balna kidi/yaka talyakwi amang lânin/lânini.
Kûl sumalyang al yal nuhnini laih kûl kayang as bani yakat sans diyawangh Mayangna sulani balna pas aiwi yalalahna yulni dawak yalahwa yulni yul babauwangh.
Kaput bik sans diyatang Mayangna pâni balna angkat/angka bangh kidi/yaka yuyulwangh.
Waspa dîni dawi Kuah bukni basni balna
6 (Mayangna mayang yaka waisa mayangh) dawi 17 kaupak 20 kat (Mayangna balna dawi saunina daklana)
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Kûl kayang balna wark sâtni yamna kidi/yaka taldi:
• Mayangna pâni dawi sauni daklana ayangni kalahna kidi/yaka lâih karak yulyaktah.
• Pâni, sauni daklana dawi Mayangna sulani yulni bayakna yulni amang lâwi yulwi.
• Pas muih aiwi yalalahna yulni yulni bayakna kidi/yaka yamni amang lâwi rispik lâni kat yultah.
Pâki yulni bayakna, sauki daklana dawi Mayangna pâniNining kawa
tâni 15
Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Uduhna 3: Yalahda lâni, ritsni balna dawi mâ sauki sahyakna bin/bini yulni bayakna – Nining kawa tâni 15
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
• Kûl kayang balna yakat diyultang kat pâma yulni bayakna dawi sauma daklana yulni bayakna kidi/yaka dawi kukunghnina, titinghnina muih al, yal dî amang lalâwa kaupak dudûna kidika/yaka karak libitwi tatalwangh.
• Sip ki sinsni lâni tuhni kau yulni balna amang lânam kat yus yamtah pâma yulni, sauma daklana yulni bayakna dawi Mayangna pâni Waspa dîni dawi Kuah bukni, basni balna 6 yakat kalahwi (Mayangna mayang kidi/yaka waisa mayangh) dawi wauhtaya basni balna 17 kaupak 20 kat (Mayangna balna dawi saunina daklana). Adika/aka yulni balna kidi/yaka diyultah muih ahal yayal dî amang lâyang balna kaupak mai yuyulna.
• Uduhtah kûl kayang balna tuyulsah as kau sumalwa tunan balna lan kalna man kidi/yaka tuhni kau amang lânam kat yus yamtah Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni I kau yul bauta dakanauh wais/waisa pas pâni yakat kiwi yalahna, angkaupak aina ais/aisa yulni sau daklana akat aiwi wawatna yulni yulwangh.
Yamwi kiunin/kiunini balna
Adika/aka nining kawa tâni kapapat yulwi sumalwa tunan balna nining kawa tâni 1 dawi 2 yakarak Mayangna pâni yulni bayakna sau daklana balna dawi sau wayani yakat talnauh.
Nining kawa tâni 15
Nining kawa tâni 15
96 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Pâki yulni bayakna, sauki daklana dawi
Mayangna pâni
Amang lâtayang1. Mayangna pâni yulni bayakna
Mayangna pâni yulni bayakna balna sinsni lâni balna ahawa awa munah yul tayang.Y
ul b
autayang
Kûl bitik yakat
Yu
ltik talayang
Nining kawa tâni 15
Paul
e G
ros
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 96 22/12/2015 21:42
Uduhtah tuyulsah as kau dawi alasna diyamtang sumalwa tunan amang lalâwa kidi/yaka yuyulwangh.
Wark kalahnin/kalahnini sip ki sinsni lâni ahawa munah.
Sinsni lâni balna ahawa kûl kayang balna talyayakwangh pâma yulni bayakna, sauma yulni bayakna dawi Mayangna pâni dawi sumalwa tunan amang lâtaman kidi/yaka yulwangh.
Wark yamnin/yamnini balna
Nining kawa tâni 15
97Uduhna 3: Yalahda lâni, ritsni balna dawi mâ sauki sahyakna bin/bini yulni bayakna – Nining kawa tâni 15
2. Mayangna balna dawi saunina daklana
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul talayang.
Mayang indian kal uduhna as mayang was ulaluh binina prinsawala wasni, wangki dawi wawa kapat kidi/yaka kung yak, yalahtayangna. Muih as yayamni yangna dawi bik alas muihkina kat bik kulna lâni nuhni/nuhnini dûtayangna. Sau daklana balna pasyakat Mayangna pâni balna bang ki sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS tingnipal tâni papas yak asangpas is nuhni/nuhnini sak pasyakat bang ki, angkat/angka pâni pas akat dî îdi dawi waspa dîni kasdi panmak balna waldi kurih mahni bang atna yangna dawak ispayul balna aiwi kawi yâna kanwi yayakna, dawak was binina tunani kau yawik watna yangna, kaput dawak asangpas nuhni yamni dai/rang kidi/yaka isisina. Indian ûk balna dawi ispayul karak kat, yangna yalahnikna lâni aka sâtuk palni ki. Mayangna sulani kapat, dî apakyang yangna yaihkitna yakat dî sangnika dûwa balna, pana kapat dawi dîwail bik mahni ki yangna alas yalahtayangna, lâni kulna lâni dawi yulkina balna bik ban dûtayangna, sauni adi/aka râmh palni yangna dikina kultayangna, saukina daklana pas kau dî yayamni bang kidi/yaka main talik yawayangna.
Mayangna Sauni daklana pâni tunan dûwa balna BOSAWAS
Yu
ltik talayang
UDakni bin/
bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 97 22/12/2015 21:42
Uduhtah dakni bin/bini kau dawi kal pakta yulwi talnin/talnini.
Yamni yulwi talnin/talnini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 6 yulwa kidi/yaka.
Nining kawa tâni 15
98 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yul balna amang lâtasyang kidi/yaka walyaktayang dawak yulpuyang yakat tannika walyaktik wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak yul bautik dakayang. Yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâdanangh:
• Yulwi talna kidi/yaka ais/aisa yulni yulwih? • Alas yalahwa sauni daklana tingpal sait angdika/ angka pîsni yakat Mayangna pâni bang yah? • Mayangna balna amput/ampu yalahwa daih/rangh? • Ais/aisa yulni saunina dawi kirana daih/rangh? • Adika/aka mâni akat Mayangna pâni balna angkat/angka bang yah? • Mayangna balna ais/aisa kapat apapakna daih/rangh? • Mayangna yalahwa lâni kat ais/aisa yakat sâtni ûk yah ispayul sulani karak?
Jim
Ka
rpo
wic
z Yul
bautayang
Yul
bautayang
Raw
astayang/Ultaya
ng
Wa
naihni karak
Raw
astayang/Ultaya
ng
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 98 22/12/2015 21:42
Sans as diyatang yulwi tatalna yulni yul bauwi dakakawangh dawi yulwi dakana balna kidi/yaka nangnit/dangnit lalâwangh.
Diyultang wauhninataya yakat yamni lâih uhulwangh.
Nining kawa tâni 15
99Uduhna 3: Yalahda lâni, ritsni balna dawi mâ sauki sahyakna bin/bini yulni bayakna – Nining kawa tâni 15
Yamtik talayang3. Mayangna balna angkaupak kalalaha kidi/yaka
Mayangna angkaupak kalalahna kidi/yaka kukunghki titinghki balna yakat tanka waltik dakayang.
Kukunghki dawi titinghki balna yâ yuyulna kidi/yaka wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Kukunghki dawi titinghki yul yayana kidi/yaka kûlki sumalyang wahaiki dawi amiski/imiki yakat diyultayang.
Mayangna balna angkaupak kalalahna
yulni kidi/yaka kukunghki dawi titinghki yuyulwa kidi/yaka
rispik lâni kat dis datik dakâyang.
Yul
bautayang
Kûl bitik yakat
Kûl bitik yakat
Raw
astayang/Ultaya
ng
Wa
naihni karak
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 99 22/12/2015 21:42
Diyultang kat yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâna kidi/yaka wauhmanataya yakat yamni ultanauh.
Sans as diyatang wanaihnina balna karak lan kakalna kidi/yaka biri biri wirihwi tatalwangh.
Ridi yamtang yulwi dakakawangh kukunghnina dawi titinghnina yakat.
Yamni yulwi talnin/talnini yulni kidi/yaka buk basni 17 kaupak 20 yulwa kidi/yaka Waspa dîni dawi Kuah bukni, bukni I.
Nining kawa tâni 15
100 Kau yamnin/yamnini balna minit lakwa: Muih, mâ yalahda lâni dawak dîniningh balna yulni
Yamtayang4. Pâki yayamna muihni balna
Wahaiki dawi amiski/imiki balna karak kalpaktik tanka waltik dakayangna wanaihki dawak pâki tânituna balna yakat wais yamna dai/rang pa pâki adi/aka. Yulta dakanama:
• Wais/waisa balna daih/rangh? • Ais/aisa yulni akat aiwi yalalahna daih/rangh? • Angkaupak aina daih/rangh?
Pâ yayamna muihni balna yakna yang kidi/yaka wauhkitaya yakat rawastayang/ultayang.
Dakni bin/bini kau tanka waltik yakna yangna kidi/yaka wahaiki dawi amiski/imiki kûlki sumalyang yakat nining kâtayangna.
Nin
ing katayang
Pâki yak
Raw
astayang/Ultaya
ng
Dakni bin/bini kau
Cuaderno PCN MAY 2015.indd 100 22/12/2015 21:42
Diyultang kat yulwi dakana balna nangnit/dangnit lâna kidi/yaka wauhmanataya yakat yamni ultanauh.
Sans as diyatang turwi yakna balna niningna kanin.
Uduhtah dakni bin/bini kau dawi ridi yamtang yulwi dakakawangh wanaihnina balna dawi tatuna balna yakat. Yulwi dakana balna bang kidi/yaka dûta yus yamtah.
Panamahka/yuskuh Ispayul
Muih bû karak En pareja
Nining katayang Presento
Nining kawa tâni Guía
Nining kawi Indica
Paiwak kaiwa Visitante
Pâki yak En mi comunidad
Pan/pana pihwa Deforestación
Pâni Zona
Rabutna paskau sumalwa tunan balna
Tabla de contenidos
Rawastayang/ultayang Escribo
Ritsni balna dîniningh Recursos naturales
Ritsni balna wisamwa Recursos renovables
Sainni Ícono
Sainni balna yulwi talnin/talnini Leyenda de los iconos
Yul tunan tamnika balna karak
Panamahka/yuskuh Ispayul
Amang lâtayang Aprendo
Amang lâwa al dawi yal Sabio y sabia
Bayakna yulni Historia
Buk bin/bini Álbum
Dakâyang Escucho
Dakni bin/bini kau En equipo
Diyatah Dé
Kal rawaiwa El sistema locomotor
Kûl amput yamnin/yamnini sinsni lâni uduhna kidi
La organización de las sugerencias
Kûl kayang bitik yakat Toda la clase
Kûl kayang bukni Guía del estudiante
Kullayam Creatividad
Kulna tâni Competencia
Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka
Indicador de evaluación
Yul tunan tamnika balna karak
Panamahka/yuskuh Ispayul
Sangnika dûwa apakwa sauni BOSAWAS
Reserva de la Biosfera BOSAWAS
Sâtni (kuah awaskat waspa dîni) Especie (de tortuga o de pez)
Sau daklana Territorio
Sau wayani Mapa
Sau wayani yulwi talwa Leyenda (de una mapa)
Sinsni lani balna ahawa Lluvia de ideas
Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat
Consejos prácticos generales
Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini
Consejos prácticos
Sumalnin/sumalnini sinsni lâni Sugerencias metodológicas
Sumalwa tunan Contenido
Talayang Observo
Tanit kat (sahyakwi) yus yamwa
Uso sostenible (racional)
Tanit kat yamwa Sostenible
Tanmaka dûtah Oriéntese
Tunan bahwa Introducción
Uduhna as Primera unidad
Panamahka/yuskuh Ispayul
Uduhtah dakni bin/bini kau Organícelo en equipo
Waltik talayang Investigo
Wanaihni karak En familia
Wark baisa ûk Actividad extra
Wark yamnin/yamnini balna tangâwa
Materiales complementarios
Wark yamnin/yamnini balna tangâwa
Actividades complementarias
Was dîni ritsni dîniningh Recursos naturales acuáticos
Waspa dîni dawi Kuah bukni El libro Peces y Tortugas
Waspa dîni înin/înini sâtni Técnica de pesca
Watwa Locomoción
Wayani langni Plano
Wayani wasakna Esquema
Wayatubuk sumalwa Programa de estudio
Yamni yulwi talnin/talnini Documéntese
Yamnin/yamnini Ejercicio
Yamtayang Aplico
Yul tunan tamnika balna karak
Yul tunan tamnika balna karak
Yul tunan tamnika balna karak
Panamahka/yuskuh Ispayul
Yamtik talayang Practico
Yamwi kiunin balna Desarrollo
Yul bau dakawa/walwi talwa Entrevista/indagación
Yul bautayang Converso
Yul kalahwa balna talnin/talnini pâni
Mural
Yul tunan balna Índice
Yultatalah Lea
Yultik talayang Leo
Equipo de desarrollo del currículumDemetrio Antolín Jacobo*, Elizabeth Salomón McClean, Wapolio Ricardo Patrón*, Amancio Taylor Ramón*, Rosalío Miguel Castro*, Rigolain Hernández*, Celia Rener Ramírez*, Isidro Martinez (MINED), Gustavo Madrigal (MINED), Santos Duarte (MINED), Sabelino Smith (SEAR), Maritza Alemán (MINED), Mabel Guevara Urbina, Leyla Barbosa Toribio, Serena Heckler (UNESCO)
Miembros participantes del equipo del libro Conocimientos del Pueblo Mayangna sobre la Convivencia del Hombre y la Naturaleza: Peces y TortugasNacilio Miguel Frithz, Francisco Solano González Dixon, Orlando Bruno Arcangel
Equipo de coordinación UNESCO-LINKSSerena Heckler, Douglas Nakashima, Jonathan Baker
Agradecimientos especiales por su valioso aporteAlberto Lopez (MINED-SEAR Bonanza), Faran Dometz (MINED), Guillermo Lopez (MINED), María Elsa Guillén (MINED), Pastor Ingram Leiva (SEAR), Roberto Paramo (UNICEF), Dr. Juan Arríen (Comisión Nacional de la UNESCO), Claudia Valle (Comisión Nacional de la UNESCO), Rosalyn McKeown (UNESCO), Marco Zolly, Sergei Yurevich, Guillermo Alejandro Rodriguez
Revisores del mayangnaDemetrio Antolín Jacobo, Elizabeth Salomón McClean, Rigolain Hernández, Rosalío Miguel Castro, Wapolio Ricardo Patrón, Amancio Taylor Ramón
Diagramación y producciónJulia Cheftel (UNESCO-LINKS), Ivette Fabri (ilustraciones)
Revisora del españolKatya Villarreal Rodríguez
* Equipo de la Educación Intercultural y Bilingüe-Panamahka (MINED), Bonanza
Publicado en el 2015 por la Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura (UNESCO),7 Place de Fontenoy, 73752 Paris 07 SP, Francia
En el marco del Programa de los Sistemas de Conocimientos Locales e Indígenas (LINKS), Sector de Ciencias Naturales
© UNESCO 2015Todos los derechos reservados
Los términos empleados en esta publicación y la presentación de los datos que en ella aparecen no implican toma alguna de posición de parte de la UNESCO en cuanto al estatuto jurídico de los países, territorios, ciudades o regiones ni respecto de sus autoridades, fronteras o límites. Las ideas y opiniones expresadas en esta obra son las de los autores y no reflejan necesariamente el punto de vista de la UNESCO ni comprometen a la Organización.
Cubierta: Julia Cheftel
Impreso en Nicaragua
Para mayor información, por favor contactar a: Douglas NakashimaSección de las Pequeñas Islas y el Conocimiento Indígena, UNESCO, SC/PCB/[email protected]/links
Mayangnapânibalnayakm
uihdaw
idîniningbang
yakarakkulninnalâniamanglalaw
abukni(as)1
Mayangna pâni balna yak muih dawi dî niningbang yakarak kulninna lâni amanglalawa
Sau daklana Nikarawa dawi Honduras yakat ki, asang pas nahni pan, was sauni yamni dûwa kidika, nahnini laih Americaakat Amazonia usnit yaka ki. Dî sangnika dûwa balna apaknin pâni BOSAWAS ( bocay-sahlai-waspuk) Nicarawa akat. Sauniayangni pakwa kidi ‘corredor biológico Mesoamericano’ lakwi talna kat apakna atnin nuhnini palni ki, dî sangnika dûwabalna pânina biodiversidad centroamericana pâni akat, indian Mayangna balna yalahwi ûnina dudûna kurih tausinbayakwi kaina yak dawi wayah bik ki. wais balna kidika nû daih pan dawi dîwail balna sangni naka nuhnini palni kidika.Yalahwa lâni dûwa yakarak talwi laihwi yamwa munah yulmi yakna. 2005 kurihni yak Nikarawa kingni râmhnina dianaMayangna sauni yak apakna lâni dûwa kidi Reserva de la Biosfera BOSAWAS kapat bahang indian balna bik dî sangnikadûwa balna yulni yuyulwa kidika râmhnina sak ki.
Bukni adi Mayangna balna pânina yak. Muih al dawi dî nining bang yakarak, sinsni lâni talwi amanglawa yakarak yulwiyamna waspa dîni dawi kauh karak. Kulna tâni bû dûwi kidika laih pâ muihni balna ais amanglawi yulwa yakat yamna,tanka laih sulani balna kaiwarang kidi adi sinsni lâni nahni, tuhni kau nû kalwi yulna indian kapat, yaihnit kan dî niningbalna awaihdak yaka nuhnini palni kalaih Mayangna kapat warkni balna yamwi kaiwa kidi tanit kat apakwi dûwi kiuninki. Sani pasyakat.
Adika warkini kau palni laih Mayangna balna sinsni lâni laihwi yamni talwa munah yulwi yakna waspa dîni sangnika,dawi bukni adi bû kau sahyakna, pas kidi laih Mayangna sauni pasyak talwa yulni yulna sinsni lâni dûwa munah waspadîni balna yulni, bûwa yakat sîmh Mayangna balna yuyulna kuah sangnika yak, amput waspa dîni laihnin yak dawi waspadîni amput yus yamnin balna yak bik.
Paule M Gros y Nacilio Miguel Frithz
Waspa dîni dawi kuah karak bukni (as) 1
ISBN 978-92-3-404149-2
Organizaciónde las Naciones Unidas
para la Educación,la Ciencia y la Cultura
Organizaciónde las Naciones Unidas
para la Educación,la Ciencia y la Cultura
Sistemas de ConocimientosLocales e Indígenas
www.unesco.org/links
Mayangna Couv Vol 1:Layout 1 7/6/10 20:23 Page 1
Mayangnapânibalnayakm
uihdaw
idîniningbang
yakarakkulninnalâniamanglalaw
abukni(as)2
Mayangna pâni balna yak muih dawi dî niningbang yakarak kulninna lâni amanglalawa
Sau daklana Nikarawa dawi Honduras yakat ki, asang pas nahni pan, was sauni yamni dûwa kidika, nahnini laih Americaakat Amazonia usnit yaka ki. Dî sangnika dûwa balna apaknin pâni BOSAWAS ( bocay-sahlai-waspuk) Nicarawa akat. Sauniayangni pakwa kidi ‘corredor biológico Mesoamericano’ lakwi talna kat apakna atnin nuhnini palni ki, dî sangnika dûwabalna pânina biodiversidad centroamericana pâni akat, indian Mayangna balna yalahwi ûnina dudûna kurih tausinbayakwi kaina yak dawi wayah bik ki. wais balna kidika nû daih pan dawi dîwail balna sangni naka nuhnini palni kidika.Yalahwa lâni dûwa yakarak talwi laihwi yamwa munah yulmi yakna. 2005 kurihni yak Nikarawa kingni râmhnina dianaMayangna sauni yak apakna lâni dûwa kidi Reserva de la Biosfera BOSAWAS kapat bahang indian balna bik dî sangnikadûwa balna yulni yuyulwa kidika râmhnina sak ki.
Bukni adi Mayangna balna pânina yak. Muih al dawi dî nining bang yakarak, sinsni lâni talwi amanglawa yakarak yulwiyamna waspa dîni dawi kauh karak. Kulna tâni bû dûwi kidika laih pâ muihni balna ais amanglawi yulwa yakat yamna,tanka laih sulani balna kaiwarang kidi adi sinsni lâni nahni, tuhni kau nû kalwi yulna indian kapat, yaihnit kan dî niningbalna awaihdak yaka nuhnini palni kalaih Mayangna kapat warkni balna yamwi kaiwa kidi tanit kat apakwi dûwi kiuninki. Sani pasyakat.
Adika warkini kau palni laih Mayangna balna sinsni lâni laihwi yamni talwa munah yulwi yakna waspa dîni sangnika,dawi bukni adi bû kau sahyakna, pas kidi laih Mayangna sauni pasyak talwa yulni yulna sinsni lâni dûwa munah waspadîni balna yulni, bûwa yakat sîmh Mayangna balna yuyulna kuah sangnika yak, amput waspa dîni laihnin yak dawi waspadîni amput yus yamnin balna yak bik.
Paule M Gros y Nacilio Miguel Frithz
Waspa dîni dawi kuah karak bukni (as) 2
Organizaciónde las Naciones Unidas
para la Educación,la Ciencia y la Cultura
Organizaciónde las Naciones Unidas
para la Educación,la Ciencia y la Cultura
ISBN 978-92-3-404150-8
Sistemas de ConocimientosLocales e Indígenas
www.unesco.org/links
Mayangna Couv Vol 2:Layout 1 8/6/10 10:18 Page 1