myihtoi amo

64
MYIHTOI YOELA & AMO YAN A MUNGGA (LACHYUM HPYAN LAIKA) MYIHTOI YOELA & AMO YAN A MUNGGA (LACHYUM HPYAN LAIKA) MYIHTOI YOELA & AMO YAN A MUNGGA (LACHYUM HPYAN LAIKA) Kalajang ai, Lahpai Awng Li (B.Sc (Q), M.Div, D.Min, Ph.D) Dip Shabra ai : Hpaji Sut Htingnu 189 Yuzana, Myitkyina. November 10, 2008.

Upload: htoilahpai

Post on 04-Sep-2015

230 views

Category:

Documents


7 download

DESCRIPTION

Kachin Online

TRANSCRIPT

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    MYIHTOI YOELA & AMO YAN A MUNGGA(LACHYUM HPYAN LAIKA)

    Kalajang ai,

    Lahpai Awng Li(B.Sc (Q), M.Div, D.Min, Ph.D)

    Dip Shabra ai : Hpaji Sut Htingnu189 Yuzana, Myitkyina.

    November 10, 2008.

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    NUM HTET GAGA NHPAW

    YOELA LAIKA

    I. SHINGDU LABAU NI (A) Myihtoi wa (B) Myihtoi htoi ai shaningII. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA

    III. AHKYAK AI GA LAMYI NI(A) Ru yak shoihpa hte hten za na lam(B) Myit Malai Lu Ra Ai Lam(C) Yehowa Bai Hkye Hkrang Shaw La Na

    Lam

    VI. KARAI MASA MUNGGA (A) Yehowa gaw shingra tara a madu re (B) Myit malai lu na matu shaga ai lam (C) Yehowa a nhtoi du wa na lamV. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AI LAM (A) Daw Kaba 1 (B) Daw Kaba 2 (C) Daw Kaba 3VI. SHARIN LA NA LAM NI

    MALAWM NI LAIKA MAN

    112

    3

    5556

    7789

    10

    101829

    35

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    AMO LAIKA

    I. SHINGDU LABAU NI (A) Myihtoi wa (B) Mung Masa (C) Makam Masham Masa (D) Nga Pra Masa hte Sut Masa

    II. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA

    III. AHKYAK AI GA LAMYI NI (A) Masha shada tara rap ra lam (B) Tara jeyang na lam (C) Myit mada lam

    VI. KARAI MASA MUNGGA(A) Ga shaka hte seng ai ga sadi hte

    jahkrit sharim ai lam(B) Israela hkrat sum na re ngu jahkrit

    sharim ai lam(C) Yehowa gaw mungkan ting a Karai

    hte shingra tara a madu re.

    V. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AI LAM

    (A) Daw Kaba 1 (B) Daw Kaba 2 (C) Daw Kaba 3 (D) Daw Kaba 4 (E) Daw Kaba 5 (F) Daw Kaba 6 (G) Daw Kaba 7 (H) Daw Kaba 8 (I) Daw Kaba 9

    VI. SHARIN LA NA LAM NI

    MADI SHADAW AI LAIKA NI

    MALAWM NI LAIKA MAN

    38

    3838394042

    43

    45464647

    4747

    49

    50

    51

    MALAWM NI LAIKA MAN

    52586672798996102107

    115

    117

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    Myihtoi Yoela hte Myihtoi Amo laika lahkawng yan gaw,Karai Kasang a kashu kasha langai a hpungda hpe, madi madunai mungga re. Karai Kasang gaw, shingra tara a madu, hpungshingkang rawng ai wa hte, tara rap ra ai lam hpe sharawngawng ai Karai re ai lam hte, Karai Kasang lata la ai kashu kashani hku nna, Karai Kasang a man e gara hku asak hkrung nga raai lam ni hpe, htawn tsun dan ai myihtoi ga ni re. Dai majaw,dai ni na prat masa hta, anhte myu Wunpawng sha ni gara hkuasak hkrung ra ai ngu ai, mahtai hpe lu la mai ai mungga ni re.Rai tim gum wai ga ni hte ka da ai mungga ni re majaw, chyumlaika hpe hkrai sha hti yang, lachyum chye na na yak la nga ai.Dai re ai majaw n dai lachyum hpyan shaleng ai laika hpe kalajang dat ai re.

    Shawng daw de shingdu labau ni hpe sang lang da nna,hpang daw de, daw kaba, daw kaji ma hkra hpe lachyum shalengai, ladat hte ka da ai lachyum hpyan laika re. Chye chyangkunghpan ai, chyum ninghkrin ni a matu n rai, Jinghpaw ga hkuhti hka ja mayu ai, hpung up, hpung sara, chyum jawng ma nihte, hpung masha ni, ta tut asak hkrung lam hta jai lang na matu,yaw shada nna, ka shalat ai she rai nngai. Myu Wunpawng shani, ndai Karai mungga, lachyum hpyan laika hpe hti nna, YehowaKarai a sharawng awng ai lam hpe grau chye na lu let, Hkristungu ai baw hta rawt galu kaba wa ga ngu yaw shada let,

    Dr. Lahpai Awng Li

    NUMHTET GNUMHTET GNUMHTET GNUMHTET GNUMHTET GAAAAA

    Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni, Ji Nat ni a mayamtai nna, ganoi htum mat, mat mat hkyen nga ai ni hpe Sh.K14:2; 53:2 hta, Zai Byeng-ya rawng ai wa nga ai, n nga ai,Karai Kasag hpe tam ai wa nga ai kun? Mada yu na nga,Yehowa lamu de nna, masha kasha ni hpe gum yu nga ai,nga nna, ka da nga ai hte maren, gum yu ai shaloi, anhte JinghpawWunpawng sha ni hpe mu mada nna, anhte hpe sa tam na matu,anhte na mung n na yu, mu mung n mu yu, chye mung n chye aiAmerican shan hpraw Sara Kaba, Ma Ma ni hpe panglainammukdara ni hpe rap nna, sa tam shangun sai. Dai Sara KabaMa Ma ni asak nawng hkra sasana galaw ai majaw, 1882, March19 ya shani, Manmaw Ginwang, Bumwa Kahtawng, NammawkHka kaw Jinghpaw Wunpawng sha ni hta na, shawng ningnanmarai 7 myit malai hkalup, hkam la nna, Jinghpaw WunpawngHkalup Hpung ngu ai de hpang sai.

    Ya, ndai tsa ban 21 de du shang wa ai shaloi, anhteJinghpaw Wunpawng sha ni, Hkalup Hpung masha tai aiasak (126) ning de shang wa saga ai. Hebre 5:12 hta, Atenhpe tau yu yang gaw, nanhte sara tai ram manit dai; rai ti mung,Karai Kasang a mungga hta na, shawng na ga kanu hpe pyi marailangai ngai e, naw sharin ya ra ai ni rai nga myit dai nga nna kada ai hte maren, anhte a lagaw a pyending, hkrun lam a nhtoi taiya nga ai Karai Kasang a Mungga (Sh.K. 119:105) hpe grai,sharawng awng ai an hte hti hka ja ra saga ai. Dai n rai yang,(Mt. 11:12; 12:30; Ehpesu 4:13-14) hta tsun da ai hte maren,makam masham hpyen ni a lata de shang mat wa na ga ai.

    Ya, anhte a Nawng Nang KTC kaw na, Professor Dr.Lahpai Awng Li hpe Karai Kasang shadut ai hte maren, anhte

    iiv

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    GGGGGA NHPA NHPA NHPA NHPA NHPAWAWAWAWAW

    Shawng ningnan, Karai Kasang a chyeju hpe na chyingwa dum shakawn n ngai. Chyinghkai Nu yan Wa hte, ngai hpechyum hpaji hta Ph.D jan mau lu gup la hkra, moi ma kaji pratkaw nna, ya dai ni du hkra sharin achyin, pawn ba garum shingtaula lai wa sai Sara/num ni yawng hte jinghku jingyu ni yawnghpe mung chyeju dum ai lam ka masat da n ngai. Ningrumningtau kaja langai hku, kangka sadi dung ai hte, nye a prat,ngai galaw ai magam bungli ni hpe myit galu kaba hte, chye namadi shadaw ya nga ai, nye a garep n ra, Sarama Maraw Ji Wawmhpe mung ndang tsun hkra chyeju dum nngai.

    Hpan wa Karai gaw, anhte myu Wunpawng sha ni hpe,Karai Kasang a amyu hku lata la ai gaw, anhte a asak hkrunglam hte n dai mungkan hta Karai a mying ningsang grau danhkung wa hkra, shadan shadawng na matu rai nga ai.

    Karai Kasang she anhte myu Wunpawng sha ni hpe hpanda ai re majaw, Karai a mungga hpe hti hkaja ai hku nna sha,Yehowa Karai Kasang shinggyim masha ni a ntsa tawn da ai,yaw shada ai lam hte, shani shagu bau sin makawp maga, chyejujaw nga ai lam ni hpe chye na la mai nga ai. Dai sha n ga, KaraiKasang a mungdan a kashu kasha a manu hte, nam chyim ni hpemung chye na lu nga ai. Dai hku nna, Hkristu Yesu hte rau,mungkan hpe awng dang ai, asak hkrung lam gaw de lu ga ai.Dai re ai majaw, Hkristu Yesu hpe tinang a hkye la madu hkuhkap la kam sham ai, anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni yawngmung, Karai a mastun maroi mungga hpe hti hka ja nna, anhte amakam masham hpe shangang shakang la let, Hkristu Yesu hta,bawng ring galu kaba wa ra ga ai.

    Hkrsitan Hpung masha ni hti hka ja sharin la nna, tinang a matumung, masha kaga ni a matu mung, nli tum kaja tai let, makammasham lam hta kung hpan, su hprang ai Hkrsitan (MatureChristian) tai nga na matu yaw shada ai hte, Myihtoi Yoela hte,Myihtoi Amo laika hpe alak mi lachyum shaleng ka lajang ailaika re.

    Ndai Myihtoi yan gaw, dai ni anhte a asak hkrung lam amatu, n myit yu n mai, n chye na mai, n hkap la n mai re ai lamni hpe madi madun (focuss) nna, sadi jaw nga ma ai. Amu amarai nna hkum pyaw len taw nga mu, amyu sha ni kaw hkrit hparuyak shoi hpa kaba du na ra ai, rai tim aten dep myit malai luai ni, Karai Kasang matsan dum ai hte hkye hkrang la ai hkrumna re ai lam, tsun ndau nga ai (Yoela 1:1-3,21; Amo. 5:18-20;Zehpani 1:2-18).

    Myihtoi Amo gaw, shi a aten na, hkawhkam hkawsengni, du magam ni, lu su ai sahti kunmi ni hku nna, ahkaw ahkangn lu ai, matsan mayan ni, kabai kau hkrum ai masha ni hpe, tararap ra ai lam n nga hkra, hkrawt sep sha nga ai ni hpe, sadi jawnga ai (Amo. 5:21-24). English ni tsun ga ai ga malai Historyrepeats itself- labau gaw shi hkrai shi bai nhtang byin byin rainga ai nga ai hte maren, dai ni mung, anhte a mungkan hta byinnga ai. Dai majaw, Karai Kasang a tara jeyang ai lam, anhtekaw n du u ga, ndai Dr. Lahpai Awng Li ka ai laik hpe hti nna,Karai Kasang ra ai lam hpe hkan sa asak hkrung ga ngu nna,numhtet numra hte, madi shadaw dat nngai law.

    Rev. Dr. Maji LajaHpung Up

    Behtela Buga Hkalup Hpung, Myitkyina.

    ii iii

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    YOELA LAIKAYOELA LAIKAYOELA LAIKAYOELA LAIKAYOELA LAIKA

    (JOEL)

    I. SHINGDU LABAU NI (THE BACKGROUNDFOR UNDERSTANDING JOEL)

    A. Myihtoi Wa (The Prophet Joel)Yoela ngu ai mying a lachyum gaw, "Yehowa gaw

    Karai Kasang rai nga ai" (Yahweh is God) ngu ai lachyumre. Pehtuela a kasha re (1:1), ngu ai hta lai nna myihtoiwa a part labau hpe, atsawm n chye lu ga ai. Shi a daidaw buga gaw Rubin ginwang hta re ngu, I HkawhkamLabau 15:7 hpe lakap nna, chyum htai sara nkau mi,sawn la ma ai. Shi tsun mat wa ai, mungga chyum dawni hta, Yuda mung Yerusalem mare hpe madi madun daai majaw, Yerusalem hpe dinggam yaw ni sha jahten ai aten hta, Yoela Yerusalem kaw nga ai re ngu sawn la ma ai."Yehowa a nta" ngu ai nawku htingnu a, nawku daw jauai lam hpe, grai myit shang sha ai wa re majaw, nawkuhtingnu hte seng ai myihtoi ngu nna, mying gumhkawngai wa re (1:9,13; 2:12, 15-17). Karai Kasang a jeyangna lam hte Karai Kasang a nhtoi ngu ai hpe, grau madungdat htawn tsun ai wa re.

    prat a lam du hkra shaleng da ai. Madu a nhtoi ashawng e byin pru wa na lam ni hpe tsun da ai. Shi amyuntsa, Wenyi ru jaw bang na lam, mungdan ni hpe dawdan

    jeyang na lam hte, Israela a jahtum na shagrau sha a,hkrum na lam ni hpe tsun da nga ai (2:18-3:21).

    I. Ga Nhpaw 1:1II. Dinggam yaw ni a jahten shaza ai lam (1:2-12)III. Du sat ni a jahten shaza ai gaw, Karai Kasang a

    nhtoi du wa na a kumla re ai lam (2:1-11)IV. Myit malai lu na matu shadum ai lam (2:21-

    17)V. Yehowa matsan dum lama ai hte, bai mawai la

    na lam (2:18-27)VI. Karai Kasang kaw na Wenyi lu la shangun nna,

    mawai hkrang shaw la hkrum na lam (2:28-32)

    VII. Yehowa Karai Kasang tara jeyang na lam (3:1-16)

    VIII. Israela hpe bai gram lajang la na lam (3:17-21).

    14

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    B. Myihtoi Htoi a Shaning (Date)Yoela laika hta gara shaning, gara shara, kadai hkaw

    -hkam wa up ai aten hta, tsun ai mungga re ngu ai lam ni,

    n lawm ai majaw, gara shaning ladaw laman hta, tsun aimungga re ngu ai hpe, hkrak n chye lu ga ai. Chyumninghkrin ni sawn la ai lam ni mung shai hkat ma ai.

    Chyum ninghkrin nkau mi gaw, BC 835-830 daramhta myihtoi htoi ai wa re nga ma ai.Dai hku sawn la aigaw:

    (1) Suri, Asuri, hte Babelon ni a lam, myihtoi laika htan lawm ai hpe yu nna, Israela mungdan, lahkawngbrang rai garan ngut ai hpang, Suri, Asuri hteBabelon ni, Yuda mung hpe gasat gala, dingbaidingna n jaw ai aten hpe lakap nna, sawn la ai re.

    (2) Up hkang ai hkaw hkam a lam, myihtoi Yoela laikahta n mu lu ai majaw, Yuda mung hpe hkinjawngYehoiada wa, mungdan a up hkang lam ma hkrahpe, hparan ai aten rai na re ngu, sawn la ai lam re(II Hkaw Hkam Laika 11:1-21).

    Bai nna, chyum ninghkrin nkau mi gaw BC 432 htaka ai laika buk re nga ma ai. Dai hku hkam la ai lamgaw,

    (1) myihtoi wa a mungga hta nawku htingnu a,nawku daw jau ai lam hte seng ai lam nihpe, grai myit shang sha ai lam, rawng aihpe lakap nna, bawng dung ai kaw nna,

    bai wa ai hpang, Yerusalem htingnu gawgap la ngut ai aten hta, myihtoi htoi ai wa rengu sawn la ma ai (1:9,13; 2:14).

    (2) Yoela a mungga hta, dingdung hte dingdaIsraela garan ginhka ai lam n rawng ai shan ga, Yerusalem kaw nga ai ni hpe, Israelangu shamying ai hpe, lakap nna, bawngdung ai kaw nna, bai wa ai hpang na lam nishe re ngu, sawn la ai lam re ( 3:16-17).

    (3) Hkawhkam hte seng ai lam ni, n rawng aisha n ga, hkinjawng ni hte, salang ni(elders) ni hpe, myu a ningbaw ni hku tsunai majaw ( 1:13-14; 2:9, 16-17), Yerusalemmare bunghku bai gaw gap ngut ai hpangna lam hpe tsun ai ngu, sawn la ma ai.

    II. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA(OUTLINE)

    Shawng na daw hta, dinggam yaw hpyen hte lamumarang hkun hkraw lam ni, bai nna Israela hpe myitmalai lu na matu shaga ai hte akyu hpyi ai ga hpe, KaraiKasang mahtai jaw ai lam ni ka da ai (1:2- 2:27). Hpangna daw hta gaw, myihtoi wa a prat kaw nna, htawm hpang

    2 3

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    III. AHKYAK AI GA LAMYI NI (KEY WORDS)

    A. Ru yak shoihpa hte hten za na lam.Yoela gaw, dik hkra tsinyam tsindam hkrum hkra

    ai aten hta myihtoi htoi ai wa re. N dang tsun hkra lawla ai, shingtai, dinggam- yaw, hkakrit, shingchyut ni ajahten shaza ai majaw, shawng de n byin yu ai ruyakshoihpa, Israela mungdan hta laning mi jan byin hkrum

    hkra ai re. Dai majaw, mungdan hta hkai nmai kata rai,Yehowa a nta kata e lusha hkungga hte, dumhpung (drinkoffering) hkungga htum mat ai aten du mat ai. Dai zawntsinyam tsindam hkrum ai gaw, Israela ni a yubak mara amajaw, Karai Kasang jeyang ai lam re. Dai gaw, Yehowaa nhtoi du wa na hpe kumla, madun ai re ngu, Myihtoiwa shaleng dan let, sharin shaga wu ai.

    1. Htenza ai lam 1:22. Shingtai, dinggam-yaw, hkakrit, shingchyut ni

    jahten shaza ai lam 1:4,6-7; 2:2-103. Dumhpung hkungga gadawn ganawn rai mat ai

    lam 1:9, 13; 2:14.4. Hku wa wa ai lam 1:10-12, 16-20.5. Yehowa a nhtoi 1:15, 2:1-2,11,31; 3:4.

    B. Myit Malai Lu Ra Ai LamYehowa a jeyang ai lam a majaw, tsabyi lu len ai

    ni, yi hkauna galaw ai ni, hkinjawng ni hte, Israela myu

    yawng dang hta hpe hpan da ai wa rai nna, shingra taramabyin masa ma hkra a npawt mung re, ngu hkam la dama ai. Dai majaw, shingtai, dinggam-yaw, hkakrit,shingchyut ni a sha jahten ai lam ni; hkai nmai n ngai ailam ni, lamu marang n htu mat nna, hkun hkraw ai lamni gaw, Yehowa a pawt sindawng ai lam hpe, madun aikumla re ngu, shi a amyu sha ni chye na, na matu,Yehowa hpaw madun dan ai lam re ngu, myihtoi washaleng dan wu ai ( 1:3-20).

    Bai nna Yehowa gaw, shingra tara a jahten shaza ailam ni yawng hpe, shazim kau lu ai sha n ga, shamanchyeju hte hkai nmai ni bai ngai shangun lu ai hte, hkrukat shangun ai Karai Kasang re lam, htawn tsun shalengdan ai mungga re (2:18-19).

    B. Myit malai lu na matu shaga ai lamShingra tara hku nna, Yehowa jeyang daw dan ai

    gaw, myu sha ni a nawku daw jau ai lam hta, ningra aimajaw re. Nawku htingnu hta hkungga nawng ai lam nnga rai, katsi katsang rai mat ai lam gaw, Yehowa htehtinglu htinglai matut mahkai lam, hkring mat sai kum lare (1:9,13,17). Tinang a mara ni hpe yin la let, myit malaiai hte, Yehowa hpang de hpyi nem sit shang ra ai. Shingganshingni hku, bu hpun palawng gang je ashep let, hpyinem sit shang ai lam n rai; myit masin hpe gang je ashepkau nna, hkrap ngu hkrap ngoi hte, lu sha gam let hpyinem sit shang ra ai ( 2:12-17). Myit masin kata na, tengman

    58

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    sha ni yawng, myit malai nna, Karai Kasang hpang debai nhtang wa na matu, shadum sharin ai lam rai nga ai.Shoihpa tsin yam kaw na lawt na matu, hkrap ngu hkrapngoi hte lu sha gam let, Yehowa hpe hpyi jahtau na matu,myihtoi wa shadut wu ai. Myit malai ai hte Yehowa hpangde sit shang ai lam chyu sha, tsinyam kaw na lawt lu nare, hpe tsun shaleng dan ai mungga re.

    1. Myit malai lu ra ai lam 2:13-14

    2. Hkrap shabam let myit malai lu ra ai lam 1:8,13;2:12-17.

    3. Lu sha gam let myit malai ra ai lam 1:4; 2:12, 15-16.

    C. Yehowa Bai Hkye Hkrang Shaw La Na LamMyit malai hte bai n htang wa yang, Yehowa Karai

    Kasang bai mawai hkrang shaw la na re, ngu myihtoi washingran lu la wu ai. Israela hpe jahten shaza ai lam ni mahkra hpe, yeng seng kau ya nna, marang jahtu ya let, naimam, tsabyi jahku hte, sau ni bai shaman ya na re. Daihta n ga, Yehowa a Wenyi, Israela myu ni a ntsa ru jaw yanna, Israela ni gaw Yehowa hte htinglu htinglai ai asakhkrung lam nnan hpe lu la na re. Hpyen ni yawng hpe,yeng seng kau ya nna, Yehowa a mungdan bai gaw gapna re. Dai zawn mawai shaw la ai gaw, Yehowa a matsandum lama ai, tsaw ra myit a majaw re, ngu nna, myit

    mada shara, nhtoi hpe shingran lu la let, Yoela shi amyusha ni hpe n-gun jaw wu ai.

    1. Htenza nga ai mungdan hpe bai gaw sharawt nalam 2:19-26,32.

    2. Yehowa Karai Kasang rai nga ai lam chye luna 2:26-27, 3:17.

    3. Wenyi hte ningnan bai shalat la na 2:28-30.4. Maigan amyu ni hpe yeng seng kau na 3:1-16.5. Yehowa a mungdan npawt de ai lam 3:17-21.6. Yehowa a matsan dum lama ai lam 2:13-18.

    IV. KARAI MASA MUNGGA (THEOLOGICALMESSAGE)

    Shingtai, dinggam-yaw, hkakrit, shingchyut ni, Yudamung hta, sha jahten ai hte, lamu marang kata rai, hkunhkraw mat wa ai mabyin hpe la kap nna, Karai Kasangkaw na shingran lu la let, Karai mungga htawn tsun ai re.Shingtai dinggam-yaw, hkakrit, shingchyut ni sha jahtenai lam hpe, lu na sha na hte sut masa hkra machyi wa aihku sha n myit la ai sha, makam masham ningmu hku,Karai Kasang jeyang daw dan ai lam re, ngu shadumjahprang ai mungga re.

    A. Yehowa gaw shingra tara a madu reYehowa gaw, shingra tara a madu re ai sha n-ga,

    shingra tara hte seng ai mabyin masa ni hte, shi a myit raai lam ni hpe shadan shaleng nga ai. Yehowa gaw, nga

    6 7

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    ai myit malai lu ai lam hte hpawn rai, nawng jau ai hkunggani hpe sha, Yehowa hkap la na re. Dai shaloi, nga mu ngamai ai chyeju, Yehowa bai jaw na re ngu, tsun shadumwu ai (2:14).

    C. Yehowa a nhtoi du wa na lamShingra tara a, jahten shaza ai lam ni gaw, Yehowa

    a nhtoi du wa magang ra ai, ngu ai hpe kumla madun ailam re, ngu myihtoi wa htawn tsun wu ai (1:1-12; 2:1-

    11). Dai nhtoi gaw, jeyang ai nhtoi rai na re (1:15; 3:14).Dai ladaw ningnan hta shingra tara, jan, shata ni pyi,Yehowa a hkringmang tai wa na ra ai (1:18-19, 3:15). Daiaten hta, tara maigan amyu baw sang ni hpe, ninghkaplet, Yerusalem hta Zi-un Bum hpe shagrau shatsaw namatu, Karai Kasang du sa na ra ai. Dai lam gaw, KaraiKasang shi a amyu masha ni hpe, hkye hkrang la na matu,shinggyim labau kata de, du shang wa let, mungkanningnan hpe, bai hpan hpajang da na lam rai nga ai (3:20).

    Yehowa a nhtoi du ai shaloi, Israela hpe,Yehowaalak myi shaman ya na lam, Wenyi shaman chyeju mungIsraela amyu ni hkam la lu na. Israela ni Yehowa a Wenyilu la nna, Yehowa a sharawng awng ai lam ni hpe chye nahkawn hkrang let, myihtoi ga ni hte, Yehowa a lam sak sehkam na mara ai ( 2:28-31).

    e, nanhte lu na matu, dwi ai tsabyi jahku htummai sai majaw, sharung shayawt nga mu.

    Ru kru (drunkards) ngu ai gaw, lu su nga mai let,pyaw poi ni hte lu len, sha len nga ai ni hte, Karai Kasanghpe pyi n myit dum hkra, lu nang, pyaw len nga ai nihpe, ngu mayu ai re. Tsabyi lu lai ai ni, ngu ai ga hpeEnglish chyum laika hta drinkers of wine (King James,New International Version, Today English Version) ngulang da ai hpe yu yang, tsabyi lu sharawng ai ni hpe ngumayu ai re. Dwi ai tsabyi jahku gaw tsabyi ningnan (newwine) hpe ngu mayu ai re. Shingtai, dinggam- yaw, hkakrithte shingchyut ni sha jahten ai gaw, tsabyi rai n lu shu laai aten, rai nna, tsabyi sun ting hpe a krin atsai sha jahtenkau sai majaw, tsabyi ningnan n nga mat sai. Dai majawmarit maroi ai hte yawn madai ra na re. Dai gaw KaraiKasang a jeyang ai lam re ngu, shadum ai re.

    Daw Kaji 6-7 Kaning rai nme law, hti n danglaw ai, n-gun ja ai amyu, nye a mungdan ntsade lung wa sai: de a awa gaw hkanghkyi yi akawng zawn rai nga ai. 7 Shi gaw nye a tsabyiru hpe shaza kau nna, nye a lakum hpun hpeagrawp kau nu ai: shi dai hpe atsai awai hpyigaw kau nna, kabai kau nu ai; de a lakunglakying ni hpraw nga ai.

    912

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    V. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AILAM (COMMENTARY ON THE TEXT)

    DDDDDAW KABAW KABAW KABAW KABAW KABA 1A 1A 1A 1A 1

    Daw Kaji 1 Da ndai gaw, Pehtuela a kashaYoela kaw du ai, Yehowa a mungga rai nga ai.

    Yoela ngu ai mying shamying ai masha, ga shakadingsa prat hta grai law ai majaw, myihtoi wa hpe atsawmginhka chye lu na matu, kawa a mying Pehtuela hpe kabang da ai re. Bai nna, shi htawn tsun ai, mungga gaw shihkrai myit sawn la nna, htawn tsun ai n rai, Yehowa KaraiKasang kaw na shingran lu la ai, Karai Kasang jaw aishingran mungga majing re ai lam, sang lang dan ai, raimali ai.

    Daw Kaji 2-4 Dingla ni e, n dai ga madatmara mu; mungdan hta shanu ai ni nlanghte gaw, na la mu. Ndai zawn re ai amu nanhtea apart e, shing n rai, nji nwa ni a apart e,byin yu a ni? 3. Dai lam nanhte a nshu nshani hpe hkai dan mu; shanhte gaw tinang akashu kasha ni hpe, hkai dan mu ga; baishanhte gaw shu mashi, shu masha prat na nihpe hkai dan mu ga. 4 Shingtai ngam da aigaw, dinggam- yaw sha kau sai; dinggam-yaw ngam da ai gaw, hkakrit sha kau sai;

    hkakrit ngam da ai gaw, shingchyut sha kausai.

    Shawng de rai nbyin yu ai, hten za ai lam Yudamung hta Karai Kasang jeyang ai lam hku nna, du ai re.Mungdan ting shingtai, dinggam- yaw, hkakrit hteshingchyut ni sha jahten kau sai majaw akrin ahkrawrai mat sai. {Lachyum hpyan sara nkau mi, n dai mabyingaw, kaga mungdan ni Israela mung hpe jahten shazakau ai lachyum hku htai la ma ai ( Ga shadawn NewBible Commentary hta gaw Asuri, Babalon, Greek hteRoma ni Israela hpe jahten shaza kau ai hku tsun da ngaai)}. Dai lam hpe moi dep ai, asak kaba sai, kashu kashani hpe hkai dan let, ban hte ban hkai dan hkrat mat wana matu hkang da ai lam re. 'Dingla ni', ngu ai ga hkumhpe English hku The New King James hte NewInternational version hta, elders ngu ai ga hkum lang daai. Dai majaw, lachyum hpyan laika nkau mi hta, Israelaamyu sha ni hpe, woi awn ai ni hpe tsun mayu ai re, ngama ai. Hpa majaw nga yang, bawngdung ai kaw nna,Yuda mung de bai wa ai hpang, Israela amyu ni hkawhkam n lu ai sha, asak kaba sai ni (elders) woi awn aimajaw re ( I Sam 30:26-31; II Sam 19: 11-15; GaShagawp 31:23; II Hkaw HKam Laika 23:1; Yeremia26:17).

    Daw Kaji 5 Ru kru ni e, yup hprang nna,hkrap ngu hkrap ngoi mu; tsabyi lu lai ai ni

    10 11

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    Shingtai, dinggam-yaw, hkakrit hte shingchyut nigaw, hti n dang hkra law nna, n gun ja ai amyu zawnYuda mung de du shang wa sai. Hkang hkyi ni a awahte akawng lu ai ni zawn san hkra rai, shingtai, dinggam-yaw, hkakrit hte shingchyut ni tsabyi hpun hpe ru htehpawn, sha agrawp kau nna, lakum hpun ni hpe mung,matut asak n hkrung lu hkra, hpyi ni hpe atsai awai, gawsha kau ya ma ai.

    Daw Kaji 8:- Hkawn ram prat e si mat aimadu wa matu, lachyit nba bu hpun nnasharung shayawt ai hkawn sek zawn, sharungshayawt nga u.

    'Hkawn ram' ngu ai gaw, Yuda mung ting hpe ngumayu ai re. Lachyit nba ngu ai gaw, Israela amyu ni ahtunghking hta, yawn hkyen ai aten, hpun ai nba re. Israelani a htunghking hta, rai n hkungran shi yang, mahtan daai htung nga ma ai. Dai mahtan da ai aten hta madu jan,madu wa, zawn rai n nga, num la ngang (sex) ganawn ailam rai n nga tim, madu jan madu wa tai wa na masat dahkrum sai re majaw, madu jan, madu wa ngu ai myinghpe lang hpang ma ai. Dai majaw, shawng lam de graingwi pyaw ai, dinghku hpe de lu na re ngu, myit mada daai rai tim, mahtan da ai madu wa si mat nna, sharungshayawt nga ai, hkawn sek zawn, Israela ni mung shawnglam de myit htum myit chyum na zawn re ai hkrai rai nga

    yam hkrum hkra ai hpe, myit dum nna, Karai Kasanghpang de myit malai ai hte, hpa manoi let, sit shang namatu myihtoi wa shadut ai re. Karai Kasang hte htingluhtinglai ai lam hpe, woi awn nga ai, hkinjawng ni hpemung, shawa yawng hpe shaga zuphpawng nna, lu shagam let, lachyit nba bu hpun rai, Yehowa hpang de hpyisit shang mu ngu, shadut ai re. Karai Kasang a man e,myit malai ai kumla hpe, lu sha gam let, hpyi nem sitshang ai htung Israela ni hta nga ma ai ( I Sam 7:6; Neh9:1-2; Yona 3:5).

    Daw Kaji 15-18 Ala, dai nhtoi du ra ai;Yehowa a nhtoi ni magang wa nna, dai gawhten byak ai shani zawn, Chyahtum ChyalaiN-gun rawng ai wa kaw na, du na ra ai. 16Anhte a man e lusha shahpa mung, anhte aKarai Kasang a nta na kabu gara ai htesharawng awng hpa mung, htum mat sai, nrai ni? 17 Nli ni gaw ga kata e krau mat sai;nai mam ni kan mat ai majaw, mam dum niman mat nna, ulawng ni daw mat ma ai. 18Yam nga ni grai nbaw nga ma ai; dumsuhpung ni udat shara n nga ai majaw, myithtum ma ai; gaja wa, sagu hpung ni htummat ma ai.

    Shinggyim masha nlu shingdang da lu ai, tsinyammajaw hkai nmai, yam nga ni htum mat sai. Ndai lam

    1316

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    sai majaw, lachyit nba hpun let, sharung shayawt nga ungu, myihtoi wa tsun shadum ai lam re.

    Daw Kaji 9-10 Yehowa a nta kata e, lushakumhpa hte dumhpung hkungga, htum mat sai:Yehowa a amu gun hpai ai hkijawng ni gaw,yawn hkyen nga ma ai. 10 Yi hkauna ni hkamnga ai; mungdan gaw yawn nga ai: kaning rainme law, nai mam san mat sai, asau hkyet matsai.

    Mungdan ting hku wa wa ai hte, hkai nmai n ngaimat sai majaw, nawku htingnu hta, hkungga nawng jau ailam n nga mat sai. Lusha hkungga hte, dumhpunghkungga (grain offering and drink offering) gaw shanishagu, htingnu hta nawng jau ai, hkungga ni rai ma ai.Naimam, tsabyi, asau ni, ma wa sai. Hkungga shatai namatu mung, hpa n ngam sai majaw mungdan ting yawnhkyen nga ma ai. Hkinjawng ni mung bungli kata rai,hkrap ngu hkrap ngoi yawn hkyen nga ma ai, ngu myihtoiwa shingran ga tsun ai re.

    Daw Kaji 11-12 Yi hkauna galaw ai ni e,mak mat mu; tsabyi sun lajang ai ni e, hkrapshabam mu: hkaulan mam, muk yaw mamhte pa ga na hkai nmai hten mat sai. 12 Tsabyiru gaw nyui mat sai, lakum hpun gaw hkrawmat sai; hkainu si hpun, maun hpun, magaw

    si hpun hte pa ga na hpun mahkra nyip matsai: gaja wa, shinggyim masha ni hta kabugara ai lam wai mat sai.

    Yi hkauna galaw ai ni hte, tsabyi lajang ai ni, duhkra ladaw hten ai majaw, mau mahka let hkrap shabamra sai. Hkaulan mam, muk yaw mam hte, nam si hpun nihten za mat sai majaw, kabu gara let, shu la dan la na,hpa mung n ngam sai majaw, shinggyim masha a gabugara ai lam wai mat sai.

    Daw kaji 13-14 Hkinjawng ni e, lachyit nbabu hpun nna, hkrap shabam mu; tawnhkungri a amu gun hpai ai ni e, sharungshayawt mu: nye a Karai Kasang a man e dawjau ai ni e, sa ma rit; lachyit nba bu hpun let,shana tup taw nga mu: kaning rai nme law,lusha hkungga hte dumhpung hkungga hpe,nanhte a Karai Kasang a nta e, n nawng yanga myit hka. 14 Lusha gam ai aten san damu; dingla ni hte mung masha ni mahkrahpe, nanhte a Karai Kasang Yehowa a nta htajahpawng nna, Yehowa hpe hpyi jahtau mu.

    Tsinyam hkrum ai lam ni gaw, majoi lachyum npru ai, byin pru wa ai n rai. Dai gaw Karai Kasang ajeyang ai lam re. Hkungga n nawng ya lu mat hkra, tsin

    14 15

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    gaw, lak lai ai tsin yam re. Dai gaw, Yehowa a nhtoi ni wamagang ra ai, ngu ai kumla re. Moi shawng de Israela nichye na ai, 'Yehowa a nhtoi' ngu ai gaw, Israela hpeYehowa hkye mawai la ai n htoi hte, Israela hpe hpyen taiai amyu ni hpe Krai Kasang ari jaw na nhtoi ngu ai hku,chye na hkam la ai re. Rai tim mung, n dai chyum dawhta, Yehowa a nhtoi gaw hten byak kau shangun ai nhtoihku she tsun dan da ai re. Yehowa, hkai nmai htenza aihku nna, kum la madun ai hpe, myit n malai jang, KaraiKasang je yang ari jaw na, myit malai jang hkye mawai laai chyeju bai jaw na ngu ai masa re.

    Daw Kaji 19-20 Yehowa e, ngai nang hpeshaga nngai; gaja wa awan gaw nam malina udat shara ni hkru kau nu ai; wan shingletgaw, pa ga na hpun ni mahkra hpe hkru kaunu ai. 20 Pa ga na yam nga ni pyi, ba galawplet nang hpe marit nga ma ai; kaning rai nmelaw, hka shi hka gai ni hkyet mat nna, nammali na udat shara ni, hkru mat sai.

    Shingtai, dinggam- yaw, hkakrit, shingchyut ni asha jahten ai hpe, awan hte wan shinglet ni hkru kau aihte bung ai hku, shingdaw nna tsun ai re. Mungdan tingakrin atsai rai mat sai majaw, yam nga ni pyi, tsinyamkaw na shalawt ya lu ai madu, hkai nmai hpun kawa hte,lamu marang du hkra ladaw, jahtuk ya lu ai Yehowa hpe

    hte shingdaw nna, sang lang dan ai re. Dinggam-yaw nin-gun ja ai hpyen hpung ni a wu kadu ai nsen zawn,mungdan ting hta gumtawng shingtawt hkawm nga maai. Dai majaw, mung masha ni myit htum myit chyum rai,hkrit gari nga ma ai.

    Daw Kaji 7-9 Shanhte gaw share ninghkrinzawn gat nna, hpyen masha zaw, mare bunghkuhpe lung ma ai; langai hte langai n shai ai,tinang lam ang ang hkan hkawm ma ai. 8 Kadaimung manang wa hpe n hkra ai: ri nhtu hkra timung, hkala nba an hkrum ma ai. 9 Dai ni gawmarebunghku ntsa e shingtawt hkawm ma ai;mare bunghku ntsa e gat hkawm ma ai; nta nihta lung shang ma ai; lagu lagut zawn,hkuwawt hku shang bang wa ma ai.

    Rip kawp tara hte hkrak shaman shakyang da ai,share shagan hpyen la ni zawn, Yerusalem bunghku hpetawt lai let, mare ting de, du shang wa ma ai. Ninghkaptim, n dang lu, shingdang tim n dang lu rai, nta kata depyi shang bang wa ma ai.

    Daw Kaji 10-11 Dai ni a man e lamu ga ashunawam nga ai; sumsing lamu ni gari nga ai;ajan hte shata sin mat nna, shatgan ni a nhtoimat ma ai: 11 Yehowa gaw shi a luksuk ni aman e, shi a nsen sharawt nga ai; shi a hpyen

    1720

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    marit nga masai, ngu nna, myihtoi wa Yehowa hpe hpyinem ai, ga re.

    DDDDDAW KABAW KABAW KABAW KABAW KABA 2A 2A 2A 2A 2

    Daw Kaji 1-3 Ziun mare hta e, pahtau dummu; nye a chyoi pra ai bum ntsa e garu jahtaumu; mung masha ni yawng hkrit gari nga muga; kaning rai nme law, Yehowa a nhtoi du raai, dai gaw ni magang ra ai: 2 dai nhtoi gawnsin sin ai hte sin mak nna, sumwi mung aihte chyang htat ai nhtoi, rai nga ai; bum ni antsa e jahpawt manap nhtoi pri rai nga ai zawn,law la ai hte n-gun atsam rawng ai amyu dura ai: dai zawn re ai gaw, shawng de galoi nbyin yu ai; shanhte a hpang e mung, pratshaning law law du hkra, byin yu na n rai. 3Shanhte a shawng e wan hkru nga ai, shanhtea hpang e wan shinglet grung nga ai:mungdan gaw, shanhte a man e Eden sunzawn rai nga nna, shanhte lai ai hpang, katsikatsang re ai zaibru jang, tai nga ai: gaja wa,shanhte a lata na lawt lu ai, hpa mung n ngaai.

    Pahtau dum u ngu ai gaw, hkrit hpa lam du nahpe tau nna, shadum ai lam re. Mung masha ni yawngYehowa a ari jaw ai lam hpe, dum hprang shangun ai re.Yuda mung gaw, shawng de Edin sun zawn, tsit lali aishara rai tim, ya gaw sin mak ai sum mwi ka-up da ainhtoi zawn, tsin yam du nga sai. Hti n dang ai jahtenshaza ai dusat ni, jahpawt manap pru wa ai, jan shingkangzawn du wa sai. Shawng de Edin sun zawn, tsit lali aishara yawng, wan e hkru shakrin kau ai zawn, sha shakrinkau nna, zai bru jang zawn, rai mat sai. Moi shawng demung, htawm hpang prat e mung byin yu na n re ai,mabyin byin pru wa sai.

    Daw Kaji 4-6 Shanhte a hpraw nsam gawgumra hte bung nna, shanhte gaw gumrajawn ai ni zawn, gat nga ma ai. 5 Dai ni gaw,bum pungding ntsa e, ngoi ai hpyen lengzawn, yi hku hkru ai wan shinglet zawn, hpyenhtim na matu hkyen tawn ai n-gun ja ai amyuzawn, wu nna, gumtawng shingtawt nga maai. 6 Shanhte a man e masha amyu ni myithtum mat nna, myi man yawng chyang matnga ai.

    Dinggam-yaw ni a baw hte, gumra ni a baw hkrangbung ai majaw mung, gumra lagaw zawn shamu shamawtgahkan hkawm lu ai majaw, Dinggam-yaw hpe, gumra

    18 19

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    dap gaw, nachying gaba nga ai; shi a munggahpajang ai wa gaw, n-gun ja nga ai: kaningrai nme law, Yehowa a nhtoi gaw, galu kabaai hte grai hkrit mai ai nhtoi rai nga ai; kadaiwa hkam lu na rai ta?

    Ninggawn tawa a, n ru n ra byin ai lam gaw, Yehowaa ari jaw jeyang nga ai kum la re. Dai gaw, Yehowa KaraiKasang jeyang ai hkrit hpa tsin yam re ngu ai kumla re.Yehowa gaw hpyen jaw bu wa, hpyen luk suk hpe woiawn ai zawn, shingra tara, ninggawn tawa yawng a ntsaup hkang nga ai. Dai majaw, Yehowa a jeyang ai nhtoigaw hkrit hpa nhtoi rai na rai nna, dai hpe hkam jan lu aishinggyim masha nga na n rai, ngu tsun shadum ai re.

    Daw Kaji 12-14 Ya rai ti mung, Yehowa gaw,Lusha gam let, hkrap ngu hkrap ngoi nna,sharung sharawt let, nanhte a myit masinmahkra hte ngai hpang de nhtang wa marit: 13nanhte a hpun palawng nrai, myit masin hpegang je kau nna, nanhte a Karai Kasang Yehowahpang de bai wa marit: shi gaw matsan dum aihte chyeju jaw ai myit, galu kaba ai hte n-gawnwai ai myit, rawng nna, ari jaw na lam myitmalai nga ai. 14 Nanhte a Karai Kasang Yehowahpe, lusha kumhpa hte dumhpung hkungga,naw nawng ya lu hkra, shi myit malai lu nna,

    shara re (see. Bible Background Commentary). Dai sharahta, Hkinjawng ni yawng mahkawng na, Yehowa hpangde, hpyi nem shangun ai re. Israela ni a mara hpe raw datkau ya nna, matsan dum lama na matu, maigan amyu ni aup sha, roi rip ai kaw nna shalawt na matu hte, Isreala aKarai a hpung shing kang hpe maigan ni asawng asangtsun jahpoi ai lam n di lu mu ga, lapran masha ni tai let,hpyi nem shangun ai re.

    Daw Kaji 18-20 Shaloi Yehowa gaw shi amungdan a lam lahpawt lama dum nna, shi aamyu masha ni hpe matsan dum nga ai. 19 Daihta kaga Yehowa gaw shi a amyu masha ni hpehtan nna, Yu mu, ngai gaw nanhte hpang denai mam, tsabyi jahku hte sau shangun dat nna,nanhte hkru kat na marin dai: maigan amyuni hta, ngai nanhte hpe, htawm hpang de aroiarip jahkrum na, n rai: 20 dingdung magana luksuk laba ni hpe, ngai nanhte kaw natsan tsan de jahtaw kau nna, akrin akraw htekatsi katsang re ai mung de, shachyut kau nanngai: dai ni a man maga sinpraw nawngde, shingdu maga sinna nawng de dep nna,de a manam ai hte hpu hkying ai gaw, mawngpru na ra ai: kaning rai nme law, Yehowaamu kaba galaw nu ai.Israela myu sha ni a myit malai ai hte hpyi nem ai

    nsen hpe, Yehowa htan ya na. Shaman chyeju ni jaw let2124

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    nanhte hpang de nhtang wa let, shaman aichyeju nanhte hpe n gam jaw na, kadai wachye lu a ta? nga nna tsun ai.

    Yehowa Karai Kasang a nhtoi gaw, hkrit hpa nhtoirai na re majaw, shut hpyit ai lam ni hpe, tengman ai myitmalai hte, lu sha gam let hpyi nem sit shang yang, Yehowagaw, matsan dum lama ai hte, chyeju bai jaw na. Hpunpalawng ni hpe, gangje ashep ai hte Karai Kasang hpangde sit shang ai hpe Yehowa Karai sharawng awng ai nrai, myit masin dingsa hpe gangje ashep kabai kau nna,Yehowa hpe sha , kam hpa manoi manat ai myit masinhte, Yehowa Karai hpang de sit shang na hpe, Yehowasharawng nga ai. Lusha kumhpa hte dumhpung hkunggani bai jaw jau let, Yehowa hte bai htinglu htinglai lu na rainna, ari jaw ai lam dawm la kau na re, ngu myihtoi watsun shadum ai re.

    Daw Kaji 15-16 Ziun mare hta e, pahtau dummu; lusha gam ai aten san da mu; shawahpawng zup hpawng mu: 16 mung masha nihpe jahpawng mu, shawa hpung hpe shachyoishapra mu; dingla ni hpe jahpawng mu; ma kajini hte chyu chyu ai ni hpe hpawng shangun mu:la ningnan wa gaw shi a gawk kaw na, numningnan gaw shi shim ai shar a kaw na, prumu ga.

    Pahtau dum ai hpe majan rawt na matu, hpyen hteseng ai kaw mung lang ai re. Rai tim, n dai chyum daw nihta gaw, Yehowa hpang de myit malai ai myit masin hte,lusha gam let, sit shang na matu, myit dum shangun ai re.Ma chyangai, dinggai dingla, mung shawa yawng na ralet, shang lawm na matu tsun ndau ai re. Yuda ni ahtunghking hta, la ningnan gaw, hpyen majan n sa ra aisha, laning myi tup, tinang a madu jan hte rau nga nga luai (Tara jahprang 24:5). Pyaw pyaw nga ra ai aten rai tim,la ningnan hte num ningnan ni mung, lusha gam let hpyinem sit shang ai kaw, shang lawm ra na ngu, tsun ndau aire.

    Daw Kaji 17 Yehowa a amu gun hpai aihkinjawng ni gaw, nta jan hte tawn hkungrilapran e hkrap ngu hkrap ngoi let, Yehowa e,na a amyu hpe matsan dum e law; maiganamyu ni anhte a ntsa e up nga nna, na a saliwunli masha ni aroi arip hkrum hkra, shanhtea lata hta anhte hpe hkum ap kau et: Shanhtea Karai Kasang kanang nga a hka? Nga nnamasha amyu ni hta, hpa majaw tsun shajangna ma ta? nga nna tsun mu ga.

    Hkinjawng ni gaw, Yehowa hte Israela amyu ni alapran, htinglu htinglai ya ai lit hpe shatsam da hkrum aini re. Yehowa a nta a jan hte, hkungga nawng ai hkungrilapran na shara gaw, hkinjawng ni sha mai pru shang ai

    22 23

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    bai mawai la na re. Karai Kasang a amyu hku nna, maiganamyu ni a man hta, shatsaw sharawt la na. { Dingdungmaga na luksuk kaba ni ngu ai hpe dinggam yaw hpungni hpe ngu mayu ai re, nga nna lachyum hpyan ai ni ngaai zawn; lachyum hpyan sara nkau mi gaw, dingdungmaga hku shang wa let Israela hpe zingri sha ai Aram,Asuri, Babalon, Persia, Greek hte Roma amyu ni hpengu mayu ai ngu, lachyum htai la ma ai}. Hpyen ni yawnghpe, Sinpraw nawng 'Jum Nawng' de, sinna nawng'Mediteranean pang lai' de du hkra shachyut kau ya nare. Hti n dang hkra law ai dinggam yaw ni a yat manam aisama ni, mawng pru na rai nna, dai gaw hkrit kajawnghpa n rai, Yehowa a mau hpa amu kaba, galaw sai ngu ai,kum la she rai na ngu, myihtoi ga tsun ai re.

    {Naku mi Israela hpe, zingri ai, maigan amyu shani a moi mang yat manam ai hpe tsin ai she re ngunna mung lachyum hpyan ma ai}.

    Daw Kaji 21-23 Mungdan e, hkum hkrit et;kabu gara ai hte sharawng awng nga u:kaning rai nme law, Yehowa gaw amu kabagalaw nu ai. 22 Pa ga na ashu ashan ni e,hkum tsang myit; kaning rai nme law, nammali na udat shara ni tu prut nga ai; namsihpun ni, si si nga ai; lakum hpun hte tsabyiru ni, ja kat nga ma ai. 23 Dai rai nna, Ziun

    Ga shaka dingsa aten hta, Yehowa a Wenyi gaw,lak san masha ni hpe, lak san mabyin masa hta, lak sanmagam lit a matu jaw ai re. N dai chyum daw hta, 'shayishading sha ni, dingla ni, brang ram ni, ngu ai gaw', Israelaamyu sha yawng Karai Kasang a Wenyi lu la na ngu ai re.'Karai Kasang, Wenyi ru jaw ai' ngu ai gaw, Karai Kasanga lam hte, shi a sharawng awng ai lam ni hpe, asan apramu mada, shangun ai hte, chye na hkawn hkrang shangunai lam re. Ga shaka Ningnan hta kasa ni Pentikoti shaniWenyi lu la nna, Karai Kasang a lam hte, Karai Kasang ayaw shada ai lam ni hpe grau chye na lu nna, Karai Kasangjaw ai n gun atsam hte, gwi gwi Yesu Hkristu a lam, sakse hkam ma ai re (Kasa 2:16f)

    Daw Kaji 30-32 Sumsing lamu hta e mung,ginding aga ntsa e mung, mauhpa amu nguai, asai awan hte wan hkut shadaw hte hpe,ngai madun na nngai. 31 Galu kaba re aihte, hkrit mai ai, Yehowa a nhtoi garai n duyang, ajan hpe nsin hte, shata hpe asai hte,galai kau na ra ai. 32 Dai shaloi e, Yehowa amying ningsang hpe gang shaga ai wa kadaimung, mawai hkrang la ai kaw du na ra ai:kaning rai nme law, Yehowa tsun da sai htemaren, Ziun bum hte Yerusalem mare hta e,shanglawt ni nga nga na mara ai; naw ngam

    2528

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    a kashu kasha ni e, kabu gara nga mu; anhtea Karai Kasang Yehowa hta, sharawng awngnga mu: kaning rai n me law, shi gaw marangnhpaw hpe, ram ai hte maren, anhte hpe jawmanit dai; gaja wa shi gaw shawng shata kawnna, marang nhpaw hte marang shadoi anhtea ntsa e jahtu nu ai.

    Hkum hkrit et ngu ai gaw, Yehowa myit shalanshabran ya ai ga rai nga ai. Israela mungdan hpe Yehowabai shaman chyeju jaw na. Ashu Ashan yam nga ni amatu mung nam si nam saw bai ja kat shangun na. Hkunhkraw mat sai mungdan hpe, marang jahtu ai hte, hkainmai bai ngai shangun na. Dai majaw, Israela amyu shani e, kabu gara ai myit hte Yehowa Karai Kasang lajang ailam hpe sharawng awng nga mu, ngu myihtoi wa tsunsharin wu ai.

    Daw Kaji 24-17 Shingrai mam chyarang nihkaulan mam hte hpring nna, htumbyen nitsabyi jahku hte asau kabrat na ra ai. 25 Ngainanhte hpang de shangun dat ai, nye a hpyenluksuk kaba ngu ai, dinggam-yaw, hkakrit,shingchyut hte shingtai sha kau ai shaning ni,ngai nanhte hpe bai hkin ya na nngai. 26 Shaloinanhte gaw lusha law nna, hkru hkru kat katsha let, nanhte hte mauhpa amu galaw ai,nanhte a Karai Kasang Yehowa a mying

    ningsang hpe, shakawn kungdawn na marindai; nye a amyu masha ni mung, htawm hpangde kaya kahpa galoi n hkrum na masai. 27 Daihta n-ga, ngai gaw Israela amyu kaang e rainga ai mung, ngai nan nanhte a KaraiKasang Yehowa rai nga nna, ngai hta shaje nnga ai mung, nanhte chye lu na marin dai:nye a amyu masha ni mung, htawm hpang dekaya kahpa galoi n hkrum na masai.

    Dinggam yaw, hkakrit, shingchyut hte shingtai nisha jahten kau ai yawng hpe bai wa ya ai hku nna, Yehowanai mam, tsabyi hte asau ni bai shaman ya na. Hkru hkrukat kat sha lu ai kaw nna, Yehowa a mau hpa magambungli hpe mu mada na. Yehowa Karai Kasang sha, Israelaa Karai, Israela hte rau nga ai, ngu ai sak se mu madanna, Yehowa a mying ningsang hpe shakawn na mara ai.Karai Kasang a shagrau la ai amyu ni bai tai na ra ai.

    Daw Kaji 28-29 Dai hte a hpang e ngai gaw,ashan yawng a ntsa e nye a Wenyi hpe ru jawnna, nanhte a shayi shadang sha ni myihtoihtoi na mara ai; nanhte a dingla ni yup mangmu na mara ai; nanhte a brang ram nishingran mu na mara ai; 29 rai sa, dai nhtoihte yang, nye a nchyang la ni hte, nye anchyang jan ni a ntsa e mung nye a Wenyihpe, ngai ru jaw na nngai.

    26 27

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    nga ai ni hta, Yehowa shaga la ai ni, lawmna mara ai.

    Yehowa a nhtoi rai n du yang, sumsing lamu htegingding aga hta, mau hpa amu ni hpe, kum la hku, KaraiKasang madun na re. Asai awan hte wan hkut shadawni hpe madun na hte, ajan hpe nsin hte, shata hpe asai htegalai na ngu ai gaw, Yehowa yawng mayawng hpe dangdi lu ai wa re ngu ai kum la rai nga ai. (Ga shadawn,Egutu hte nam mali hkrun lam kaw madun ai kumla nigaw, Karai Kasang yawng mayawng a ntsa up hkangnga ai ngu ai sakse re). Dai shani nhtoi ni hta, Yehowahpe kam hpa nna, hpyi jahtau ai ni yawng, Karai Kasanga mawai la ai, hkye la ai hkrum na. Ziun bum hteYerusalem mare gaw, Karai Kasang a bum hte mare ngunna, shadawn shabung let, Ziun bum hte Yerusalem marehta shalawt na, ngu tsun ai re. Rai tim, n kam sham ai nihpe gaw, jahten kau na, ngu nna myihtoi wa htawn tsunwu ai.

    DDDDDAW KABAW KABAW KABAW KABAW KABA 3A 3A 3A 3A 3

    Daw Kaji 1-3 Kaning rai nme law, yu u, Yudamung hte, Yerusalem mare na, bawng dunghkrum ai ni hpe ngai nhtang wa shangun ailadaw aten e, 2 maigan amyu ni yawng hpe

    mung Sheba amyu sha ni a lata de ( Arabian Ezek 27:22-23) mayam bai tai shangun na nga nna, Yehowa tsun aire.

    Daw Kaji 9-11 Maigan amyu ni hpe ndailam tsun dan mu; hpyen majan matu, nhtandi dun mu; share ningghkrin ni hpe jasu mu:hpyen masha ni yawng sit sa nna, lung wamu ga. 10 Nanhte a najawn ni hpe, nhtu,nhkyau ni hpe, ri, dup mu: n-gun n ja ai wagaw, Ngai n-gun ja nngai, nga nna tsun uga. 11 Grup yin e nga ai maigan amyu niyawng hte e, alawan sa nna, hpawng nga mu:Yehowa e, na a share ninghkrin ni hpe dai deyu wa shangun u.

    Maigan amyu ni hpe, hpyen majan a matu, hkyenlajang mu, najawn, nhkyau ngu ai tinang a arung arai nihpe, ri nhtu dup nna, maja nga mu, n-gun n rawng ai wan-gun jahpring nna, hpyen majan a matu hkyen mu. N-gun gahkyin nna hpyen majan a matu hpawng nga mu,ngu tsun ai sha n rai, Yehowa hpe mung, shi a shareninghkrin lamu kasa dap ni hpe dai maigan amyu ni hpangde dat dat nna, kasat shangun ya rit ngu, myihtoi wa hpyishawn ai re. Dai gaw, Yehowa gaw Israela hpe makawpmaga nga ai, ngu ai hpe maigan amyu ni hpe chye shangunmayu ai lam rai nga ai.

    2932

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    ngai jahpawng nna, Yehosahpat kadit de yuwa shangun na nngai: shanhte gaw nye a saliwunli amyu, Israela masha ni hpe, maiganamyu ni hta bra wa shangun ai majaw, daiyang e ngai shanhte hpe daw dan na nngai:shanhte gaw nye a mungdan hpe karan nna,3 nye a amyu masha ni a matu hpaida da maai; lasha ma hpe shawa num hte, tsabyi jahkulu na matu, numsha ma hpe tsabyi jahku hte,galai ma ai.

    Yehowa Israela amyu hpe bai gaw sharawt la ai nhtoi hta, maigan mungdan ni de bawng dung hkrum matwa ai, Israela amyu ni hpe bai mawai la ai lam munglawm na re. Dai aten hta Israela hpe zingri zingrat ai,dut sha ai, n gawn n sawn di ai, maigan amyu ni yawnghpe. Karai Kasang je yang na. Yehosahpat kadit gawYerusalem hte Tsanlun bum lapran na, Kidron kaditlayang (Kidron valley) kaw nga ai shara re nga, chyumhpyan sara malawng htai la ma ai. N dai chyum daw nihta Yehosahpat kadit de ngu ai gaw Yehowa jeyang aide (Yahweh judges) ngu ai lachyum hku tsun ai re. Lashama hpe shawa num hte, tsabyi jahku hte num sha ma hpegalai ai, ngu ai gaw, mayam shatai ai, masha n sawn ai,arung arai langai zawn jai lang ai hpe, ngu mayu ai re.

    Daw Kaji 4-8 Gaja wa, Turu, Sidon hteHpilisti ginwang mung daw ni e, nanhte ngaihte hpa seng a ta? nanhte ngai hpe matai dawpna rai myit ni? Ngai hpe matai dawp yang,nanhte a matai dawp ai lam, ngai nanhte a bawntsa e alawan a kajawng sha nhtang dat nanngai. 5 Nanhte gaw nye a aja gumhprawkashun la nna, nye a hpu ai arung arai hpe,nanhte a nawku nta ni hta hpai tawn da aimajaw mung, 6 Yuda hte Yerusalem a kashukasha ni hpe, tinang a buga na tsan tsan de htawtkau na matu, Heleni masha ni hpang de dut kauai majaw mung, 7 yu mu, nanhte dut kau aishara kaw na ngai, shanhte hpe sharawt nna,nanhte a matai dawp ai lam, nanhte a baw ntsade nhtang dat na nngai. 8 Ngai nanhte a shayishadang sha ni hpe, Yuda kashu kasha ni a latahta dut kau nna, shanhte gaw tsan tsan e shanunga ai, Sheba amyu masha ni hpang de,shanhte hpe bai dut kau na mara ai: kaningrai nme law, dai lam Yehowa tsun da sai.

    Turu, Sidon hte Hpilisti ni, Yuda mung na Israelamyu sha ni hpe, kasat nna, Yerusalem htingnu na, arungarai ni hpe kashun la ai ni rai ma ai. Israela ni, Babelon demayam tai hkra, lam amyu myu hku zingri ai, dut sha ailam ni galaw sai. Dai majaw, de a shabrai hku nna, shanhtea ntsa hta, Yehowa matai bai htang na re. Shanhte hpe

    30 31

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    Daw Kaji 12-13 Maigan amyu ni rawt nna,Yehosahpat kadit e lau lung wa mu ga: kaningrai nme law, dai yang e ngai dung nga nna, grupyin na amyu ni mahkra hpe, daw dan na nngai.13 Nmut ta du sai majaw, nhkyau hpe dat datmu; tsabyi htumbyen hpring nna, yam ni kabratnga ai majaw, sa marit, tsabyi si hpe kabyemu: kaning rai nme law, shanhte a n hkru nhkra ai lam law la nga ai.

    Maigan amyu ni Yehosahpat kadit e lau lung washangun mu ngu ai gaw Yehowa a jeyang ai hkam la namatu hkyen nga shangun mu ngu ai re. Shanhte a nhkrunhkra ai lam hpe, Yehowa jeyang na re. Nai mam hpenhkyau hte dan ai zawn, shanhte hpe dan kau na, tsabyisi hpe prip kabye ai zawn, shanhte hpe prip kabye kauna ngu, tsun ai re.

    Gaw Kaji 14-15 Jeyang shangut ai kadit htae, Yehowa a nhtoi du magang ra ai majaw,wunawng wuwa ni, wunawng wuwa ni,jeyang shangut ai kadit hta e de nga ma ai. 15Ajan hte shata sin mat nna, shagan ni n htoimat ma ai.

    Masha wunawng wuwa ni, Yehowa a jeyang ai nhtoi hta, jeyang hkrum na ra ai. Yehowa a jeyang ai nhtoia kumla hku nna, ajan hte shata sin mat nna, shagan ni n

    Yehowa a shaman chyeju hte,bai hpring na ra ai. Yehowaa nta,(Yerusalem) kaw nna, Karai Kasang a hkye la ailam pru wa nna, hkun hkraw ai shara yawng hpe maditya na.{ Bala hpara hpe nawku ai ni, Bala hpara a htingnukaw nna, shaman chyeju len pru wa ai ngu kam ma ai.Dai majaw, Yoela gaw, Yehowa Karai she grau hpungrawng ai karai ngu ai hku nna, Yehowa a nta kaw na,hkye la ai lam hte shaman chye ju hkum sum hpa, shamanya nga ai lam, shangang shakang ai hku, myihtoi ga tsunai re}. Israela ni hpe mayam shatai lai wa sai hte tut nawnghpyen tai nga ai Egutu mung hte, Israela ni tsin yam hkrumhkra shang lawm ai hte, Israela ni a tsin yam hkrum ailam hpe, kabu ai, Edom hpe mung Karai Kasang dingnyejaw na re.

    Daw Kaji 20-21 Yuda mung chyawm gaw,htani htana, Yerusalem mare gaw, prat mi hteprat mi agrin nga na ra ai. 21 Jahkaw kau aiasai majaw matai garai ndawp ti mung, yangai dawp na nngai: kaning rai nme law,Yehowa gaw, Ziun bum e shanu nga ai law.

    Makau grup yin mungdan ni, htenza mat ai hkrumtim, Yuda mung gaw grin nga na ra ai. Karai Kasang ahpung shingkang hpe, shadan ai mare ngu ai, Yerusalemmare gaw prat mi hte prat mi a grin nga na ra ai. Chyumhpyan sara, nkau myi gaw, n dai chyum daw gaw, Yesulahkawng lang bai yu sa ai shaloi na, htani htana grin nga

    3336

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    htoi mat ai lam ni byin na. Dai gaw, Yehowa gaw jan,shata shagan ni yawng hpe up hkang nga ai ngu ai kumlare. Asuri ni Jan nat hpara Shamash, Egutu ni Jan nathpara Amon hpe naw ku ma ai. Babelon ni gaw shatanat Sin hpe nawku ma ai. Myihtoi wa gaw, dai Israelani a hpyen ni rai nga ai, Asuri, Egutu hte Babelon ni hpeshading nna, Yehowa gaw jan shata, shagan ni yawng antsa up hkang nga ai wa, hpung shaing kang arawngsadang hte hpring ai wa re ngu tsun dan mayu ai lammung rai nga ai (see. Bible Background Commentary).

    Daw Kaji16-17- Yehowa gaw Ziun bum kawna shabam nna, Yerusalem mare kaw nna,nsen sharawt na ra ai; sumsing lamu hteginding aga ashun awam na ra ai: rai timung, Yehowa gaw, shi amyu a shingbyishingwung shara, Israela kashu kasha ni angang ai hpyen dap tai na ra ai. 17 Shingrai,nye a chyoi pra ai Ziun bum ntsa e shanu ngaai, nanhte a Karai Kasang Yehowa, ngai rainga ai hpe, nanhte chye lu na marin dai: daishaloi e Yerusalem mare chyoi pra ai shara tainna, tsasam masha ni dai mare hpe htawmhpang de kabye lu na, n rai.

    Israela ni Babelon kaw bawng dung ai aten hta,Yehowa gaw Yerusalem kaw n nga sai, Babelon kawshanhte hte rau nga ai ngu ai, makam masa nga lai wa

    sai ( Ezek 40-48){ see. The New Interpreters StudyBible}. N dai chyum ga ni hta, Yoela gaw, Yehowa gawYerusalem mare, Ziun bum hta ningngai nga nna, shichyu sha Yehowa Karai Kasang re ai lam shadan dan nara ai, ngu Israela hpe, tsun dan ai lam re. Dai shani eIsraela hpe makawp maga la na re. Yerusalem mare hpebai shachyoi shapra nna, maigan amyu ni, n shang madula lu hkra, Yehowa makawp maga na, ngu myihtoi gatsun ai re.

    Daw Kaji 18-19 Dai aten e, bum ni gaw, dwiai tsabyi jahku yun nna, kawng ni gaw, ngachyu lwi na ra ai: Yuda hka lawng hkahkawng ni yawng, hka lwi na ra ai: Yehowaa nta kaw nna, hkahpawk hpaw pru nna,Shitim kadit hpe madit na ra ai. 19 Yudamung na, kashu kasha ni hpe zingri zingratnna, shanhte a mungdan hta mara n kap aisai jahkaw kau mu ai majaw, Egutu mungkatsi katsang shara, Edom mung shingrankatsi ai zai bru jang tai na ra ai.

    Shitim kadit gaw, Kidron layang, Yerusalem asinpraw maga, pang lai si de sa wa ai lam kaw nga ai re(see. Bible Background Commentary).Yehowa a Israela hpe bai gaw sharawt la na nhtoi hta,Pru Mat Wa ai laika 3:8 hta tsun da ai , nga chyu hte lagatjahku lwi ai ga, ngu ai hte maren, bum ni, kawng ni yawng

    34 35

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    na, Yuda mung hte Yerusalem mare hpe tsun mayu aishe re, nga ma ai.

    VI. SHARIN LA NA LAM NI (LESSONS FROMTHE BOOK OF JOEL)

    1. Ruyak tsinyam hkrum hkra wa ai shaloi, KaraiKasang anhte hpe tsun shadum mayu ai lam ni ngaai hte, Karai Kasang hte htinglu htinglai kanawnmazum lam , ningnan bai gaw gap ra ai hpe, myitdum ra ga ai.

    2. Yehowa a man de shagrit shanem ai hte, mara yinla let hpyi nem sit shang yang, Yehowa KaraiKasang gaw, mara raw dat ya nna, shaman chyejuningnan ni bai jaw ai Karai Kasang re.

    3. Karai Kasang gaw, matsan dum lama ai Karai rainna, anhte a hpyi nem ai lam ni hpe, madat ya letmahtai jaw ya nga ai Karai re.

    4. Karai Kasang a Wenyi anhte a ntsa, shanu ai shaloi,Karai Kasang jaw na, shingran lu la na ga ai rainna, Karai Kasang a yaw shada ai lam hpe, chyena lu let Karai Kasang hta myit dik ai asak hkrunglam hpe lu la na re.

    Hkawhkam jan Yezebela gaw Karai Kasang hpe n chyeai jan re ai hte maren, Israela mungdan hta, shi a Balanawku htung hpe woi nawku wu ai. Dai hpe Yehu ngu aiwa woi awn nna, rawt malan ai hte Ahab aru arat ma hkrahte, Bala hpara hpe nawku ai ni hpe atsai awai shamyitkau nu ai ( II Hkaw HKam 9, 10). Dai mabyin a majaw,shawng de jinghku hku da ai, Yuda hte Hpiniki(Phoenicia) mungdan ni a madi shadaw ai lam n lu la matsai. Bai htingbu mungdan rai nga ai, Suri ni mung shangdingsa bang wa sai. Suri hkaw hkam Hazaela gaw shi amare daju Damasku kaw nna, Israel masha ni hpe ahkunhkanse ni hta la nna, adip arip hte, lamu ga nkau myi hpekashun daw la ya ma ai. Rai tim, BC 805 hta Asuri hkawhkam Adadnirari III, Suri hte Israela mungdan ni hpegasat dang la kau sai. Rai tim, Asuri ni mung BC 802 htatinang mungdan kata, yak hkak lam ni nga wa ai majawshi a hpyen dap ni hpe Israela mungdan kaw na bai dawmla kau sai. Dai majaw, Israela mungdan gaw hkawhkamYosha hte Yeroboam II ni a lak htak hta mungdanshanglawt bai lu sai. BC 787 hta Yeroboam II gaw Arabiapanglai du hkra mungdan hpe maden jat let Samari maregaw, sut su nga mai ai mare tai wa sai. Dai zawn, Israelamungdan ting sut masa rawt jat kalu kaba ai hte hpagayam ga grai ngai ai aten hta Amo myihtoi htoi ai re.

    C. Makam Masham Masa (Religious Background) Israela myu ni sut su nga mu nga mai lam hta rawtjat galu kaba wa ai rai tim, Karai Kasang hte tawn da ai

    3740

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    AMO LAIKAAMO LAIKAAMO LAIKAAMO LAIKAAMO LAIKA

    (AMOS)

    1. SHINGDU LABAU NI ( THE BACKGROUNDFOR UNDERSTANDING AMOS)

    A. Myihtoi Wa ( The Prophet)Amo gaw lungrawk hte bum ni shinggrup da ai,

    Tekoa kahtawng kaji na re. Tekoa mare gaw Yudamungdaw hta nga ai rai nna, Yerusalem mare a dingdamaga deng 12 tsan ai shara hte, Belehem mare a dingdamaga deng 6 tsan ai shara hta nga ai re. Amo ngu aimying a lachyum gaw lit li gun ai wa (burden-bearer) nguai re. Dingda Yuda mungdan masha rai nna, dingdungIsreala mungdan hta myihtoi ga tsun na matu shaga lahkrum ai wa re (7:12-13, 15). Myihtoi dinghku na pra aimasha n re ai sha n-ga, myihtoi htoi sha ai wa mung n re.Yu maya sagu rem ai wa rai nna, lakum si hte kan bau aiwa re (7:14). Dingdung Isreala mungdan Behtela marekaw myihtoi htoi ai wa re ngu nna chyum ninghkrin lawmalawng hkap la ma ai. Behtela mare gaw hkawhkamYerobom II wa, hpara jawng de ai shara rai nna, kagamaigan hpara ni law law hpe mung nawku ai shara re.Kyang lailen hten za ai hte ngang gayut pyaw len ai sharare. Dai zawn re ai mare hta, Amo Karai Kasang a munggahtawn tsun ai re. Sagu rem ai wa sha rai tim, Hebrew gaatsawm chye shaga ai hte ga num suk rawng ai (ga shaga

    ram ai) wa re. Labau htunghkying ni hpe hka ja da ai warai nna, makam masham ngang kang ai wa re (1:3-8, 13;2:3,9,7). Sagu ni hpe zingri htim sha ai, nam du sat nihpe gwi gwi gasat hkinghkap ai wa re ai hte maren, mashashada n tara ai hku dip sha roi sha ai hpe gwi gwi tsunshaga ninghkap ai wa mung re. Behtela mare na hkinjawngAmaziah wa shi hpe gumhpraw lu na matu myihtoi htoishakut ai wa ngu nna mara shagun ai shaloi, dai hpe ndang let, shi a myihtoi ga gaw Karai Kasang kaw na lu laai hte, Karai Kasang htawn tsun shangun ai mungga majingre ngu gwi gwi bai nighkap tsun ai wa re. Dingdung,Israela mungdan hta hkawhkam Yeroboom II up ai atenhte, dingda mungdan Yuda mung hta hkawhkam Uzia uphkang ai aten BC 760-759 laman myihtoi ga tsun ai ware.

    B. Mung Masa Shingdu Labau (PoliticalBackground)

    Dawi gaw gap da ai Israel mungdan gawShawlamon hkawhkam a lak htak hpang e lahkawng branggaran mat sai. Ndai mungdan lahkawng hta na YeroboamI, gaw gap sa wa ai dingdung mungdan gaw grau n-gunja nna, Omri wa hkaw dung ai aten hta n-gun ja dik tai wasai. Omiri gaw Samari mare hpe BC 879 hta de tawn danna mare daju shatai da sai. Omri gaw, Hpiliki (Phoenicia)mungdan hte mung jinghku hku nna, shi a kasha Ahab amatu hkaw hkam a shayi sha Yezebela hpe la ya wu ai.

    38 39

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    ga shaka hpe hkan shadik shatup ai lam hta ning ra wasai. Hkik hkam ai nawku htingnu ni hta, nawku mashalaw law wa n rau n htau rai nawku nga ma ai (4:4f; 5:21-24). Rai tim, nawku htingnu ni hkan maigan hpara ni hpeadan aleng tawn let, nawku jaw jau wa ma ai majaw,Yehowa hpe chyu sha nawku ai lam n rai mat sai ( 4: 11-14). Israela ni gaw shanhte hkum shanhte, hpungshingkang kaba dik ai Yehowa a nawku masha ni nguhkam la let, shaning ting a du hkra ladaw ni hpe masatnna, hkungga nawng poi ni, hkik hkam ai lu sha poi nigalaw rai, nawku ma ai (4: 4f; 5:5, 21-24). Yehowa Karaihpe mahkawn mangwi hte shakawn ai hta mung, Karaishe shanhte hpe nga mu nga mai shangun ai hku shakawnai lam n rai, shanhte a nga mu nga mai ai lam hta YehowaKarai hpe shang lawm shangun ai hku mahkawn shakawnma ai. Mahkawn mangwi hte tinang hkum hpe KaraiKasang hta grau shagrau shakawn la ma ai. Yehowa hpemam man hkungga nawng jau ai rai yang, Karai a manhta kangka sadi dung ai ni tai sai ngu hkam la ma ai.

    Dai lam ni hpe Amo tsun sharai ai gaw, shingganshingni hku n tsa lam hkungga sak nawng ai lam htekyang lai len hten za ai hpe, Yehowa n dawng n yawtnga ai ngu tsun sharin wu ai. Yehowa gaw dinghpring aiKarai rai nna, mungdan yawng a ntsa up hkang nga ai ware. Dai majaw, n ding n man, n hkru n kaja ai, n tara ai niyawng a ntsa je yang na ra ai. Israela ni hpe sut su ngamai ai gaw, Yehowa makawp maga chyeju jaw nga ai nguai sakse re ngu tsun shadum wu ai. Rai tim, Israela ni

    hkan e kapik kapawk sha mu chye lu ai. Amo laika hpentsa lam daw mali hku garan nna, chye na la mai nga ai.

    A. Mungdan matsat a ntsa Karai Kasang jeyang nalam (1:1 2:16)

    (1) Damasku 1:3-5 (2) Gaza 1: 6-8 (3) Turu 1:9-10 (4)Edom 1:11-12 (5) Ammon 1:13-15 (6) Moba 2: 1-3 (7)Juda 2:4-5 (8) Israela 2:6-16.

    B. Israela ni a yubak mara hte Karai Kasang ari jawna lam ( 3-6)

    (1) Israela ni a yubak mara a majaw Yehowa ari jaw nalam ( 3:1-15)

    (2) Israela ni a n madat mara ai lam a ntsa Yehowa arijaw na (4:1-13)

    (3) Yehowa hpang de bai n htang wa na matu Israela hpelajin ai lam (5:1-17)

    (4) Sharung shayawt ai ga hte myit malai lu na matushaga ai lam (5:18-27)

    (5) Isralea hpe jahten sharun kau na lam (6:1-14)

    C. Myihtoi wa mu ai shaingran (7:1 9: 1-10)(1) Dinggam yaw (7:1-3)(2) Wan (7:4-6)(3) Shadawn sumri (7:7-9)(4) Hkinjawng Amazia hte Amo ga htai lai hkat ai lam

    (7:10-17)(5) Namsi ka tawng (8: 1-14)

    4144

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    gaw, Karai Kasang hpe malap mali di nna, Karai Kasanga sharawng awng ai hku asak n hkrung sai. Dai majaw,Yehowa Karai Kasang gaw jasam mungdan ni hpe jailang nna Israela hpe daw dan je yang na ra ai. Kade n nayang Israela hpe daw dan je yang na matu mungdan langairawt galu kaba wa na ra ai ngu Amo myithtoi ga tsun wuai. Amo a myihtoi ga hte maren, Asuri ni n-gun ja wanna, Israela mungdan hpe BC 721 ning hta kasat dang lakau nna, Israela myu ni hpe bawng hku rim la mat wa aihkrum sha sai.

    D. Nga Pra Masa hte Sut Masa Shingdu Labau(Social and Economic Background)

    Myihtoi Amo a aten hta Israela mungdan gaw sutmasa ring chying ai hte maren, ja gumhpraw sut gan htapyaw len nga ai ni law law re. Sut gan gaw masha hpe githkang da ai hte, sut gan a mayam tai nga ai ten re. Lu sukun myi ni gaw, kashung ta na nta, n lum ta na n ta nigap da ma ai. Magwi kawng yupku hta galeng let, sagudumsu shan ni sha let, tsabyi n tsin ni hte, poi ni galawrai, nga lu tim, matsan masha ni a akyu ara hpe kachyimyi pyi n yu ya ma ai (6:4-6). Num ni mung tsabyi lu lenma ai. Lu su ai ni matsan mayan ni hpe adip arip htezingri zingrat di ma ai (4:1). Hkawhkam hkawseng ni aaru arat ni hte, hpaga ga ai htinggaw na ru sai ni sha, lu sunga mai nna, mung masha malawng maga gaw matsanma ai. Dai majaw, lu su ai ni hte matsan ai ni a lapran

    mala hka ai lam grai kaba wa ai hte, n tara ai, dip sha roisha ai lam ni, ja gumhpraw hte matsan ai ni a ntsa, gamyetzingri ai lam ni grai law wa ai.

    Yi hkauna galaw sha ai yu maya masha ni gaw, lusu kun myi ni matsan dum yang she nga pyaw ai masarai nga ai. Matsan masha ni, du hkra ladaw a jahten shazalam ni a majaw lu su ai ni hpe, shamyet shanat ra aishaloi, n tara ai hku bawdaw la ai zawn, hka n lu jaw aishaloi mung matsan dum lama ai lam n nga ai sha, yi sunhkauna ni hpe zing la ya ma ai ( 2:6f; 5:11; 8:4-6). Daimajaw, n tara ai amu ni shara shagu hta nga nga nna, taraagyi ni mung mayun kum hpa la let, kyang lai len hten zanga ai aten re (5:10,12). Dai re ai majaw, matsan ai ni gawmakawp maga la na kadai n nga rai, lu su ai ni a roi sha ainpu e, baw gum dagup taw nga ra ai aten Amo myihtoigat sun ai re.

    II. MYIHTOI LAIKA A GA HKRANG MASA(OUT LINE)

    Amo laika gaw myihtoi kaji ni a laika buk htanumbat masum hta bang da hkrum ai laika re. Rai tim,myihtoi laika ni yawng hta laika buk hkrang hku shawngnnan ka da ai myihtoi laika re. Amo a shawng daw deMoshe, Samuela, Nahtan, Gad, Elia hte Elisha zawn re aimyihtoi law law nga lai wa sai rai tim, shahte a myihtoi gani laika buk hkrang hku n mu lu ai sha, labau maumwi

    42 43

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    (6) Hkungri (9:1-10)

    D. Yehowa Israela hpe bai gram lajang la na lam(9:11-15)

    III. A Hkyak ai ga lami ni (key words)

    A. Masha shada tara rap ra lamMyihtoi Amo gaw shinggyim masha shada lapran

    na, tara rap ra, ra ai lam hpe ndau shana ai myihtoi re.Mungkan sut gan ni hte pyaw len nga ai sahti kun myi,matsan chyaren ni hpe dip sha, roi sha rai, n tara ai hku,ja gumhpraw tam ai lam ni hte tara rung hta, mayu kumhpa la let matsan masha ni hpe dip sha ai lam ni galawnga ma ai. Grau nna, Karai Kasang a masha ni re ngutim, tinang hkum shagrau la nna, kaga masha wa a ntsan tara ai hku amyat htuk la ai lam galaw ai majaw, KaraiKasang a man e n shawp ai amu ni rai mat ai lam, shadumsharin ai re.(1) Sahti kunmyi ni a pyaw hpa lam hta len ai lam (3:15;

    4:1; 5:11; 6:1,4-6; 8: 4-6)(2) Matsan mayan ni hpe roi rip, dip sha ai lam (2:6-8;

    3:9; 4:1; 5:7, 11; 8:4-6)(3) N tara ai hku ja hpaga tam ai lam (8:5)(4) Tara rung ni a n tara ai lam (2:7; 5:10, 12, 15)

    tsun wu ai. Mungga madung gaw, Israela hpe Egutukaw nna shaga shapraw la ai mabyin masa hpe a hkyakkaba hku hkai ai mungga re (3:1-8). Yehowa Karai Kasanggaw, Israela hpe, Egutu kaw bawng dung nga ai kaw nnashalawt la ai Karai, nam mali hkrun lam kaw bau maka aiKarai, ga sadi jaw da ai mungdan lamu ga hpe madu lashangun ai Karai re ( 2:9-10; 9:7; 5:25). Yehowa gawIsraela hpe lata la nna, chyeju jaw ai zawn, Israela gawYehowa hta sadi dung let sak hkrung ra ai, ngu ai, gashaka hta, mahta nna Yehowa Israela hpe woi lakawn waai re ( Pru. 19:1-6). Dai majaw, Israela gaw Yehowa hpechyu sha nawku daw jau ra ai (3:3), dai gaw Karai Kasanghte Israela lapran tawn da ai ga shaka hte seng ai ganawnmazum lam re. Dai gashaka hta sadi dung nga jang,Yehowa gaw Israela ni a Karai rai nga na rai nna, Israelamung Karai a amyu rai na, ngu ai Karai a ga sadi grin ngana re. N dai kaw, Karai a ga madat let sadi dung jangshaman chyeju lu na, ga n madat ai sha sadi n dung jangdingnye lu na ngu ai jahkrit sharim ai lam lawm ai. Raitim, Israela gaw yubak galaw ai hku nna Karai hte tawnda ai ga shaka hpe jahten sharun kau ai. Ga sadi n dungai lam gaw, ga shaka hte seng ai matut mahkai lam (covenant relationship) hpe hkra machyi shangun sai. Daimajaw, Yehowa shaman chyeju dawm la kau sa na rainna, dagam dala hte mara jaw jeyang ai hkrum sha ran angu nna, Amo htawn tsun ai re.

    4548

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    (5) Sawt ai myit masin hte nawku daw jau ai lam (4:4-5;5:21-23; 8:5)

    (6) Tara rap ra ai lam hpe asak hkrung ra ai lam hta tutlwi nga ai hka shi zawn lwi nga shangun ra ai lam(5:24).

    B. Tara jeyang na lamIsraela ni a yubak mara a majaw Karai Kasang

    kaw na jeyang ai lam du na re ngu nna, myihtoi wa ajaawa htawn tsun ai re. Yehowa Karai gaw mungdan yawnghte, nga yawng danghta hpe hpan shalat ai Karai re. Daimajaw, tara maigan amyu ni hpe mung, shanhte a n hkrun kaja ai lam hta hkan nna, Yehowa jeyang na re. Graunna, Israela ni gaw, hpan madu hpe chye nga ninglen, nhkru n kaja ai lam hpe galaw ai majaw grau kaba ai arijaw hkrum na, re ngu nna tsun shadum ai re. Hkai n maini htenza ai, ana zinli ni byin ai, grai gumshem ai hpyen nishang gasat hkrum ai hte mungdan hpe jahten sharunnna, mung masha ni hpe, bawng hku woi mat wa ai zawnre lam ni gaw, Karai a tara jeyang ai kum la ni rai nga ai.Kaba dik ai jeyang ai lam gaw Israela ni Karai Kasanghpe shaga yang nhtan ya ai, Karai garum hpyi yang atsinsha nga mat ai lam ni mung tara jeyang ai kum la ni rainga ai. Shinggyim wuhpawng hpe n tara ai hku (sh) n rapra ai hku maw mawn ai ni yawng gaw Karai kaw na jeyangai lam ni du wa shangun ai lam ni re ngu, Amo aja awahtawn tsun wu ai.

    (1) Nga yawng danghta a Karai (4:13; 5:8; 9: 5-6)(2) Mungkan mungdan yawng a Karai ( 1:3- 2: 16; 3: 6-7:

    9:7)(3) Mungdan ni hpe tara jeyang na lam (1:3-2:3)(4) Du wa na tsin yam ni ( 3:14-15; 6:8, 11; &:9, 11, 17;

    9: 1-4)

    C. Myit mada lamMyit malai ai hte Yehowa hpe teng man ai hku tam

    let, hpyi sit shang yang Yehowa gaw myit mada shara baijaw na, bai mawai la na re ngu nna, Amo wa htawn tsunai re (9:11-12). Maigan amyu ni a lapran na, n -gu hpehkying hta hkying ai zawn , naw ngam nga ai Israela nihpe hkying la let chyeju bai jaw na.(1) Yehowa hpe tam ra ai lam ( 5:4-6, 14-15)(2) Ngam nga ai Israela ni hpe bai mawai la na (5:15;

    9:9-10)(3) Israela hpe shaman chyeju bai jaw let bai gram lajang

    la na (9:11-15)

    IV. KARAI MASA MUNGGA (THEOLOGICALMESSAGE)

    A. Ga shaka hte seng ai ga sadi hte jahkrit sharimai lam ( Covenant promise and Threats)

    Israela amyu gaw Karai Kasang lata la ai amyu rengu ai, Moshe a matsun ga hta mahta nna myihtoi ga

    46 47

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    B. Israela hkrat sum na re ngu jahkrit sharim ailam ( the threat of doom)

    Yehowa tawn da ai ga shaka hta mahta nna, la ra ailit hpe ahkyak n shatai ai sha, sut su ai ni matsan chyarenni a ntsa dip sha roi sha ai lam galaw sai. Hpaga yamgalam hta n dingman ai joi jang ni lang rai, amyat tam sai.Tara agyi ni mung mayun kumhpa ni hkap la rai, n tara aihku tara jeyang ai lam ni galaw sai ( 8:7; 5:11-15; 6:12; 8:4-6). Lu su ai, ni tinang a tinggyeng matu sha myit nna,matsan mayan ni hpe n garum shingtau la ma ai. Ndingman ai, n tara ai, hku asak hkrung nga ai hpe Yehowamu nga , chye nga ai hpe Israela ni n dum ma ai. Yehowahpe hkungga nawng, nawku daw jau jang Yehowa myitdik sai ngu hkam la ma ai (4:4,5; 5:4, 21-24). Jep ai tarahpe shadik nna, Yehowa sharawng awng ai hku asak nhkrung ai lam rai nga ai. Mung up salang ni mung, Yehowahpe malap mali rai mungkan lam hta pyaw len hten za maai. Dai majaw Amo gaw, Yosep a hkala n ba hkrum ailam hpe hpa n yawn ma ai( 6:6)" ngu tsun wu ai. Dai lamni gaw, Yehowa a man e sadi n dung ai lam rai mat sai.Yehowa a amyu hku lata la ai hpe, n gawn n sawn di aiang sai. Si ging ai a na shabyin na maka kum la rai ngaai. Israela ni a n ding n man ai, n tara ai, n rap ra ai lam nigaw dingman ai Karai Kasang a man e, nju n dawng hparai sai majaw (2:6), Karai a jeyang ai n htoi Israela ni antsa du wa magang ra ai ngu tsun shadum wu ai. Israelani a matu, Karai Kasang gaw hkye la ai wa, ngu nna

    Daw Kaba IDaw Kaba IDaw Kaba IDaw Kaba IDaw Kaba I

    Daw Kaji 1-2 Yuda hkawhkam Uzia hte,Israela hkawhkam Yosha a kasha Yeroboama lakhtak e, dai nnang nawn garai n nawnyang, nining a shawng e, sagu rem ai ni htalawm ai, Tekoa masha Amo gaw, Israela hpelakap nna mu ai mungga, da ndai rai ngaai. Shi tsun ai gaw, Yehowa Ziun bum kawna shabam let, Yerusalem mare kaw na nsensharawt na ra ai; sagu rem ai ni a udat sharani yawn nga nna, Hkarmela bum pungdingnyip nyui mat na ra ai.

    Yuda mung hta hkawhkam Uzia hte Israela munghta hkawhkam Yeroboam up ai aten, Amo ngu ai, Tekoamare na sagu rem sha ai wa ,Israela mung e myihtoi gatsun ai re. Shi tsun ai gaw, Yehowa a tara jeyang ai lamIsraela hte, dai mungdan na shingra tara ni hta du na raai. Ziun hpe Ga shaka dingsa a chyumga malawng htaYerusalem hpe ngu ai re. Rai tim , n dai kaw gaw Yehowaningngai nga ai shara hpe ngu mayu ai re. Yehowa pawtsindawng kaba hte tsun nga ai, Hkarmela (Carmel) gawga sau nam hpun kaja ai shara rai nna, tsit lali ai udatshara re. Rai tim, Karai Kasang gaw kade nna yang daishara hpe hkun hkraw ai shara shatai kau na re.

    4952

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    labau hta hkai hkrat wa tim ya gaw, jeyang ai labau byinwa magang ra ai ngu daru shadum wu ai. Asuri masha nihpe dat dat let, Karai Kasang gaw Israela hpe dingnyejaw jahten sharun kau na re, ngu nna sharung sharawtmahkawn hte shadum sharin ga tsun wu ai. Dai majaw,nanhte a mahkawn mangoi ni hpe jasim kau mu, na atinges ni a mahku, ngai n na ra n ngai. Tara malang ai lamhka zawn, dinghpring ai lam tut lwi ai hka nu zawn lwinga u ga (5:23-24) ngu nna, Israela hpe tsun shadum aimungga mung re.

    C. Yehowa gaw mungkan ting a Karai hte shingratara a madu re ( Yahweh is God of nations andnature)

    Yehowa gaw n dai mungkan rai n nga shi a ai atenkaw nna, nga ai karai rai nna, mungkan ting hpe hpan dalet, up hkang nga ai Karai re. Shi a up hkang ai hte hkyehkrang la ai labau gaw, Israela sha n rai mungkan amyushagu hte mung seng nga ai. Myu shagu a labau shaguhta Karai Kasang shi a hpung shingkang hpe shadan dannga ai lam mu lu nga ai (1:3- 2:3). Yehowa gaw mungkana mai kaja lam hpe makawp maga nga ai wa rai nna, nhkru n kaja lam a ntsa tara jeyang nga ai wa re. Mungdanlangai ngai hpe jai lang nna kaga mungdan ni hpe jeyangnga ai (6:14). N dai mungkan gaw Karai Kasang up hkangai npu hta tsaw ra myit hte tara rap ra ai hku, asak hkrungna matu hte, Shi a shrawng awng ai lam hta daw jau letasak hkrung na matu hpan da ai re ( 7:1, 4; 4: 6-11).

    Shingra tara hpe mung Yehowa jum tek nga ai rainna, shingra tara ni gaw Karai Kasang a hpungshingkang hpe shadan shapraw nga ai lam, Amo htawntsun nga ai (4:6-11). Shingra tara hpe jai lang akyu jashawnnna mung, mungkan shinggyim masha ni hpe je yang ngaai. Ga shadawn - hku hku shangun let, sha hpa taw ailam shabyin timung nanhte ngai hpang de n wa ma ai(4:6,7,8), ngu nna, shingra tara hp jai lang let, shadumsharin ai lam hpe tsun da nga ai.

    D. Myit malai lu na matu shaga la ai lam ( a call torepentance)

    Yehowa gaw Israela ni a lapran hta bungli galawnga ai wa rai nna, Yehowa ari jaw jeyang ai lam gawIsraela hpe jahten shaza kau na matu n rai, Israela hpemyit malai let, Shi hpang de n htang wa na matu she re.Ari jaw tim, Yehowa a yaw shada lam madung gaw, Israelani myit malai lu na matu re lam shadum nga ai (4:6-12).Ya dai ni jang, tengman ai myit malai hte Yehowa hpangde bai wa nna, Yehowa hte tawn da ai ga shaka hpekalang bai shangang shakang na matu, Israela hpe tsunshadum ai mungga rai nga ai ( 5:14-15).

    V. CHYUM GA NI HPE LACHYUM HPYAN AILAM (COMMENTARY ON THE TEXT)

    50 51

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    Daw kaji 3-5 Yehowa ning nga ai: Damaskumare a yubak masum hta n-ga, yubak malimajaw, ngai ari n jaw ai, nga na n rai; kaningrai nme law, shanhte gaw, mam dup ai hprirai hte, Geliad mung hpe dup manu ai. 4 Dairai nna ngai gaw, Hazaela nta nhku de wanjahkrat dat nna, Benhada a hkawhkamhtingnu ni hpe hkru kau na ra ai. 5 Damaskua chying hka htinggrang hpe ngai agrawp kaunna, Awen kadit e shanu nga ai hte, Eden ntana du sumdoi lang ai wa hpe, shamyit kau nanngai: Suri masha ni g aw, Kira mung debawng dung sa wa na mara ai, nga nnaYehowa tsun ai.

    "Yubak masun hta n-ga, yubak mali ngu ai gawyubak grai law ai ngu ai hpe tsun mayu ai re. Damaskugaw Suri munga mare daju re. Suri mung gaw shi a gumshem n hkru ai lam a majaw, Karai Kasang ari jaw na.Geliad gaw Damasku mare makau e nga ai Israelamungdaw re. Geliad gaw Damsaku mare hte ni ai re majaw,jahkring hkring suri ni a gasat gala lam the zingri ai lamhpe hkam sha ra ma ai.

    Benhada II gaw Suri hkaw hkam Hagaela (841-801) a kasha re. Awen kadit ( Damasku a ding dungmaga de nga nna, jan nat nawku ai shara daju re) namasha ni hpe 'wan hte nat hkru ai zawn', hkam sha hkrashaza kau na. Edin nta (Suri mung a sinpraw maga shara

    kahpu kanau wa hpe nhtu hte hkan shachyutlet, pawt sindawng ai hte tut tut amya je kaunna, masin galoi n si hkraw ai. 12 Dai rainna ngai gaw, Teman ntsa e wan jahkrat nna,Bozra htingnu ni hkru mat na ra ai.

    Edom mungdan gaw Yawdan hka wo ra hkran kawde nga ai mungdan re. Teman gaw, Edom a mungdawlangai rai nna, n dai chyum daw kaw, Teman ngu ka da aigaw Edom mung ting hpe ngu mayu ai re. Bozra maregaw Edom mung a dingdung daw de na ahkyak ai marelangai myi re.

    Edom gaw Esau a aru arat ni rai nna, Yaku a aruarat Israela hte n ju n dawng rai tut gasat hkat ai lam nilabau hta nga ai. Israela ni Egutu mung kaw nna Hkanande hkawm sa wa ai shaloi, Edom mung hku lai di namatu ahkang hpyi tim Edom hkawhkam wa ahkang n jawai( Buhkawm 20:14-21; 21:4 ; Tara Agyi 11: 11:17-18).Kahpu kanau shada she rai tim, tsaw ra myit n madun aisha, gasat shamyit hkat mayu ai myit masin galoi n kawphkraw ai amyu re majaw, de a yubak ntsa Yehowa ari jawna ngu ai re.

    Daw Kaji 13-15 Yehowa ning nga ai: Ammona kashu kasha ni a yubak masum hta n-ga,yubak mali majaw, ngai ari n jaw ai nga na,n rai: kaning rai nme law, shanhte gaw tinanga lamu ga hpe maden jat na matu, Gelead

    5356

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    rai nna, nga pyaw ai shara re) hpe shamyit kau na. Surimung ting Kira mung e bawng dung ra na. Amo tsun saihte maren, Suri ni Asuri ni a lata hta BC 732 hta bawngdung hkrum masai (II Hkaw Hkam 16:9).

    Daw Kaji 6-8 Yehowa gaw ning nga ai: Gazamare a yubak masum hta n-ga, yubak malimajaw, ngai ari n jaw ai nga na n rai: kaningrai nme law, shanhte gaw amyu ting hpe, Edommasha ni a lata hta ap ya na matu, bawng rimwa mu ai. 7 Dai rai nna ngai gaw, Gaza bunghkuntsa e wan jahkrat nna, de a htingnu ni hkrumat na ra ai. 8 Ashdod shara e shanu nga aini hte, Ashkelon mare na du sumdoi lang aiwa hpe, shamyit kau na nngai: Ekron hpe ngaihkap gasat nna, naw ngam nga ai Hpilisti mashani gaw, hten byak hkrum na mara ai, nga nnaMadu Yehowa tsun ai.

    Hpilisti mung gaw Egutu hte Israela mung lapran enga ai shara rai nna, hpaga yamga ngai ai shara re. Hpilistimung gaw panglai hkin gau shara rai nna, Gaza, Ashdod,Ashkelon hte Ekron mare ni lawm ai. Gaza gaw tinang akahpu kanau ni hpe mayam shatai na matu, Edom mungde dut sha ai mara majaw, Karai Kasang gaw Hpilistimung hpe jahten kau na nga tsun ai. Uzia lak htak htaHpilisti mung hpe shamyit jahten kau sai (II Hkaw HkamLabau 26:6).

    Daw Kaji 9-10 Yehowa ning nga ai: Turumare a yubak masum hta n-ga, yubak malimajaw, ngai ari n jaw ai, nga na, n rai:kaning rain me law, shanhte gaw kahpukanau shada tawn da ai ga shaka n hkan ai,amyu ting hpe, Edom masha ni a lata de apkau ma ai: 10 dai rai nna ngai gaw Turu abunghku ntsa e wan jahkrat nna, de a htingnuni hkru mat na ra ai.

    Turu mare gaw Phoenicia mung dingda de nga airai nna, hpaga ngai ai mare re. Dai mung na hkawhkamHiram gaw Dawi a nta htingnu gaw gap ai ten hte,Shawlamun hkawhkam nawku htingnu gaw gap ai hkangrai garum lai wa sai (II Sam 5:11; I Hkaw hakm 5:1-12;9:11-14). Gara Israela hkaw hkam mung Turu hte sidonmare ni hte gasat gala n galaw hkat ga ai. Rai tim Turugaw kahpu kanau zawn tsaw ra hkat nga ai, ga shaka hpen hkan sai sha, Israela hpe mayam shatai ai yubak a majawYehowa je yang na re. Amo tsun ai hte maren, Turu gawAsuri ni a up hkang ai npu de du sai. Dai hpang Babulonhkaw hkam Nebuchadnezzar bai up sha sai. BC 332 htaAlexander wa Turu mare hpe gasat dang la sai.

    Daw kaji 11-12 Yehowa ning nga ai: Edomamyu a yubak masum hta n-ga, yubak malimajaw ngai ari n jaw ai nga na, n rai: kaningrai nme law, shi gaw matsan hpa n dum ai,

    54 55

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    mung na na-um nasin re ai num ni hpe ahkriga kau manu ai: 14 dai rai nna, ngai gawhpyen majan shani garu jahtau ai hte, larubungshi hte rau, Raba bunghku ntsa e wanshachyi nna, de a htingnu ni hkru mat na raai. 15 shanhte a hkawhkam, shi hkum hte dusalang ni gaw, bawng dung mat wa ai hkrumna mara ai, nga nna Yehowa tsun ai.

    Ammon gaw panglai si ( Dead Sea) a sinprawdingdung maga de nga ai mungdan re. Ammon masha nigaw galoi mung tinang a lamu ga jarit maden jat la lu namatu, Moab hte Suri mung ni hpe jinghku hku la nna,makau grup yin mungdan ni a lamu ga ni hpe gasat la larai ma ai. Israela mungdan n gun yawm ai ten, hkawhkamYerobom, Israela mung hpe rai n up ai ten ni hta, Israelamung na lamu ga, grau nna Gelead (Yodan hka a sinpraw maga de na ginwang rai nna, Gad hte Manasseh aaru arat ni nga ai shara re) hpe grai mazut ai ladat hkushang gasat, sat rai ma ai. Na-um nasin re ai num ni hpeahkri ga kau manu ai gu ai gaw masha n sawn, du sat(sh) arung arai langai hku ahtum kadaw, sat sharu ai hpengu ai re. Raba gaw Ammon mungdan a mare daju re.Rai tim, kade nna yang, wan the nat kau hkrum ai zawn,hten za kaba hkrum na ra ai. 'Laru bungsha', ngu ai gaw

    tara ai, shinggyim sari sadang hpe n gawn n sawn di ai,ru hka amu ni hpe tara jeyang nga ai, ngu ai lam re.

    Daw Kaji 4-5 Yehowa ning nga ai: Yuda ayubak masum hta n-ga, yubak mali majaw, ngaiari njaw ai, nga na, n rai: kaning rai nme law,shanhte gaw Yehowa a tara hpe kau da nna, shia matsun maroi ga hpe, hkan nang ma ai, nrai; shanhte a kaji kawa ni hkan nang yu aimasu ga gaw, shanhte hpe mung shut kaushangun mu ai: 5 dai rai nna ngai gaw, Yudantsa e wan jahkrat nna, Yerusalem a htingnuni hkru mat na ra ai.

    Yuda mung gaw, Yehowa a tara hte matsun maroiga ni hpe nhkan ai majaw, ari jaw hkrum na. Dai tara htematsun maroi ga ni gaw, Israela hte Yehowa a laprantawng da ai, Prumat wa ai laika 20-24 hta rawng ai Ngaihta kaga Karai shaje hpe hkum naw hkum ku (Pru. 20)matsan mayan ni hpe roi sha dip sha n galaw lu na (Pru.22:21-24; Amo. 2:7, 4:1; 5:11; 8:4) amyu sha matsanmayan ni hpe amyat hte gumhpraw n mai hkoi shap ai (Pru. 22:25; Amo 5:11) ngu ai tara hte matsun maroi gani rai nga ai. Yuda mung masha ni gaw moi na kaji kawani Yehowa a ntsa sadi n dung ai zawn, karai shaje ni hpenawku ma ai. Karai shaje hpe nawku ai lam gaw Yuda a,Yehowa tawn da ai tara hpe tawt lai ai lam rai sai. Dai reai majaw, kaga maigan myu sha ni hpe ari jaw ai zawn,

    5760

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    Yehowa a pawt sindawng ai lam rai nna,Ammon mungdangaw Nebuchadnezzar a lak htak hta jahten shaza hkrumai hte, Babalon mung de bawng dung hkrum sai.

    DaDaDaDaDaw kw kw kw kw kaaaaaba 2ba 2ba 2ba 2ba 2

    Daw Kaji 1-3 Yehowa ning nga ai: Moba ayubak masum hta n-ga, yubak mali majaw, ngaiari njaw ai nga na n rai: kaning rai nme law,shi gaw Edom hkawhkam a nrut nra hpe,namhtun ju nga ai: 2 dai rai nna ngai gaw,Moba ntsa e wan jahkrat nna, Keriot a htingnuni hkru mat na ra ai: Moba gaw, wu kadu ai,garu jahtau ai, pahtau dum ai hte rau, si matna ra ai; 3 de a kaang e tara agyi wa hpe ngaijahtum kau nna, shi hte rau du ni yawng hpe,sat kau na nngai; nga nna Yehowa tsun ai.

    Moba amyu gaw 'Lawt' hte shi a shayi sha kabakaw na shaprat ai shadang sha a aru arat ni rai ma ai(Ningpawt Ninghpang 19:37). Israela hkawhkamYehoram, Yuda hkawhkam Yehoshaphat hte Edomhkawhkam ni n gun mahkawng nna, Moba hpe gasatdang la lai wa yu masai (2 Hkawhkam 3). Amo htawntsun ai Moba a mara gaw, Edom hkawhkam a nrut nra nihpe, namhtun ju ai ngu ai mara re. Ga shaka dingsa prathta hkawhkam hkawseng ni hte n ta masha ni a moi manghpe hkungga la ra lup makoi ai htung nga malu ai ( 2

    Hkawhkam 9:34). Masha hpe wan hte nat nna, ari jaw aigaw, sawng dik ai hku ru hka amu hte seng nna mara jawai lam (criminal punishment) rai nga ai (Ningpawt 38:24;Jawjau 20:14;21:9). Rai tim, n dai chyum daw ni kawnrut nra hpe nat ai ngu ai gaw, langai ngai a marai hkumsari sadang hpe aroi ara di ai (mara jaw ang ai hta lai janhkra di nna, Karai a hpan da ai lam hpe n hkungga ai,aroi ara di ai) majaw, mara nga ai ngu nna, Amo tsun aire.

    Keriot gaw Moba mung a mare daju rai nna(Yerimiya 48:24), Moba ni a Chemosh nat Karai a hparajawng nga ai mare re. Ndai chyum daw kaw gaw 'Keriothtingnu' ngu ai gaw Moba mung ting hpe ngu mayu ai re.Yehowa gaw Keriot hpe hpyen majan jahkrum nna jeyangna re. Hkru mat shangun na wu kadu ai, garu jahtauai, pahtau dum ai ngu ai ni gaw hpyen majan byin nakum la ni hpe tsun ai re. Shinggyim masha a Karai hpanda ai sari sadang ni hpe aroi ara di ai lam hpe, tara agyi nimung n hkum pat ai, tara n je yang ai majaw tara agyi nihte du ni yawng hpe si ari jaw na, ngu ai re. Asurihkawhkam Tiglath- Pileser III wa BC 734 BC hta Mobamung hpe gasat shamyit dang la sai. Dai hpang Babelonni n-gun ja wa ai shaloi Babelon hpe a hkun hkase jaw rarai, Nebuchadnezzar a lak htak hta gaw Moba hpe kasatshamyit ka-up la kau sai. N dai chyum daw a munggamadung gaw, Yehowa gaw mungdan yawng a, n tsa uphkang jeyang nga ai. Shinggyim wuhpawng kata na, n

    58 59

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    Yuda hpe mung wan jahkrat nna (majan hpe ngu mayuai) jahten sharun kau na, ngu Amo tsun ai re.Amo tsunsai the maren, Babelon ni Yerusalam hpe BC 587 htashang gasat dang la kau, nna Babelon de bawng dung rasai.

    Daw Kaji 6-8 Yehowa ning nga ai: Israela ayubak masum hta n-ga, yubak mali majaw,ngai ari njaw ai, nga na, n rai: kaning rainme law, shanhte gaw, ding hpring ai wa hpegumhpraw hte, matsan mayan wa hpe kyepdinman mi hte, dut kau ma ai; 7 shanhte gawmatsan mayan ni a baw hpe, ga n hpu htemagap kau na ndawt nga nna, sumnung aini a lam hpe shanut kau ma ai; nye a chyoipra ai amying ningsang awu asin hkrum hkra,kawa hte kasha gaw mahkawn langai sha htejawm kanawn ma ai: 8 shanhte gaw tang daai nba hpe tawn hkungri shagu makau e nepnna yup ma ai: shawa la ai gumhpraw htemari ai tsabyi jahku hpe, shanhte a KaraiKasang a nta hta lu ma ai.

    Sut masa hte makam masham masa a, n tara ai,shut shai ai yubak ni a majaw Yehowa ari jaw na. Israelani tawt lai ai yubak mara ni gaw, Ja gumhpraw kadawnkanawn re ai ni hte matsan mayan ni hpe mayam hku dutsha ai (6b). Matsan mayan ni a baw hpe ga nhpu hte

    aingu ai gaw, Yehowa Israela ni Hkanan mung hpe madula lu ngut ai hpang mung jahkrai zawn n kabai da ai, yunga, lahku nga, lam matsun madun nga ai ngu ai hpe tsundan ai lam re. Yehowa Shi a hkye hkrang la ai magambungli, Israela a ntsa matut galaw nga ai ngu ai hpe tsundan ai lam re.

    Nazari masha ngu ai gaw, chyoi pra ai masha,Yehowa a matu ngu nna, ga sadi da ai (vow), ap nawngda ai (consecrate), lak san san da ai (separate) ni re.Nkau myi n htoi kadun, nkau myi prat tup Nazari mashatai ma ai (Bu Hkawm 6:1-12). Num rai tim, la rai tim maiai. Nazari ni gaw tsabyi hte nang ai baw lu hpa sha hpayawng koi gam ma ai. Tsabyi hpun hta na lu la ai hpabaw mung n lu n sha ai, kara n zen ai, si ai mang hpe nkahtep, n hkra ai ni re. Shanhte gaw Yehowa a matsun gahte n htan shai ai hku asak hkrung ai lam hte, tara maiganni a htung tara ka-up sha wa ai lam ni hpe, hkan ninghkapai ni rai ma ai.

    Daw Kaji 12 Nanhte chyawm gaw Nazarimasha ni hpe tsabyi jahku lu shangun nna,myithtoi ni hpe, Myihtoi hkum htoi myit, nganna jet myit dai.Israela ni Yehowa a matu ngu ap nawng da ai Nazari

    ni hpe, shanhte tawn da ai ga sadi jahten shangun nna,tsabyi jahku lu shangun ma ai. Yehowa Israela a matumai kaja dik ai hku lajang da ya ai hpe, n gawn nsawn diai hte, Yehowa a man e awu asin shabyin ai lam re. Myihtoi

    6164

  • M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A ) M Y I H T O I YO E L A & A M O YA N A M U N G G A ( L AC H Y U M H P YA N L A I K A )

    magap kau sharawng ai { nhpu baw ntsa mara ai ngu aigaw tsin yam hkam sha ai a kum la re (2 Sam 1:2, Yawba2:12)}hte, matsan mayan ni a tara rap ra lam hpe shanutshanat di kau ya ai (7a). San seng ai hte sadi dung ai nguai Karai Kasang a lata la ai kashu kasha ni a kum la hpe, ngawn n sawn, awu asin di ai hku Kawa hte kasha,mahkawn langai hte sha ganawn ai lam ni galaw sai. Daigaw Karai a mying ningsang hpe awu asin di ai hku angsai (7b). Matsan chyaren ni a ntsa gumhpraw hte sengnna, tinggyeng akyu ara tam la ma ai (8). Moi na Israelani a tara hta, hka hte ting la ai nba hpe jan rai n shang shiyang madu hpe bai jaw ra ai, hpa majaw nga yang nbagaw shana na matu masha a shim lam hpe jaw ya lu aimajaw re ngu, hkam la ma ai. N tara ai hku lu la aigumhpraw hte mari