200 lekë

VASIL S. TOLEKRISTI POPA

8

8

Për klasën e tetë të arsimit 9-vjeçar

9 789928 080646

ISBN: 978-9928-08-064-6

8Për klasën e tetë të arsimit 9-vjeçar

Akademik Vasil S. ToleKristi Popa

©

Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj mjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese

Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.

Kontaktet:www.mediaprint.alShtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605

Cel.: 069 40 50 380Tel.: 04 2251614 Cel.: 069 40 44 441Cel.: 069 20 79 021Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201

botime@mediaprint.al distributor@mediaprint.al print@mediaprint.al

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara

“Mediaprint” sh.p.k.

S H T Ë P I A B O T U E S E

Tel.: 04 4500605

Miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencës, maj 2012

Titulli:

Autorë: Akademik Vasil S. ToleKristi Popa

Drejtuese botimi: Anila Bisha

Redaktor shkencor: Akademik Vasil S. Tole

Recensentë: Prof. Dr. Fatmir HysiSofokli Tole

Redaktore:

Punoi shembujt muzikorë: Andi Bajraktari

Design: VisiDesign

Kopertina: VisiDesign

Shtypi: Media-print

ISBN: 978-9928-08-064-6 Botimi i parë: 2012

Edukim muzikor 8

Ma. Ingrit Prizreni Faviola Shahinaj

8

3

Kapitulli I - Këndimi muzikor Shembujt muzikorëMësimi 1 Himni Kombëtar “Rreth flamurit të përbashkuar” 7 1.1 Himni Kombëtar, melodia dhe teksti 7 - “Himni Kombëtar” 1.2 Këngët patriotike, djepi i Himnit Kombëtar 8Mësimi 2 Himni i Europës së Bashkuar 13 2.1 Himni i Europës 13 - “Himni i Europës” 2.2 Flamuri dhe Dita zyrtare e Europës 14Mësimi 3 Këndimi muzikor iso-polifonik 17 3.1 Shkallët muzikore pentatonike 17 3.2 Këndoni këngët dhe meloditë iso-polifonike në shkallë pentatonike 18 18 - “Muzikë iso-polifonike”Mësimi 4 Këndimi muzikor monodik 20 4.1 Shkallët muzikore modale diatonike 20 4.2 Këndoni këngët homofonike në shkallë modale 21 21 - “Pop. shkodrane”Mësimi 5 Përjetimi i ritmit 5/8 në muzikë 23 5.1 Ritmi 5/8 në muzikën e kultivuar 23 5.2 Ritmi 5/8 në muzikën popullore 24 25 - “Pop. jugore”Mësimi 6 Përjetimi i ritmit 7/8 në muzikë 26 6.1 Ritmi 7/8 në muzikën e kultivuar 26 6.2 Ritmi 7/8 në këngët patriotike dhe qytetare shqiptare 27 27 - “Patriotike” 7/8 6.3 Ritmi 7/8 në muzikën popullore 29 29 - “Turtullesha” 7/8 30 - “Pop. shkodrane” 7/8Mësimi 7 Përjetimi i ritmit 9/8 në muzikë 32 7.1 Ritmi 9/8 në muzikën e kultivuar 32 33 - “Prelud” Bah 35 - “Suitë”, Debysi 7.2 Ritmi 9/8 në muzikën popullore 37 37 - “Pop. kosovare” 7.3 Këndoni ushtrimet muzikore në ritmet 5/8, 7/8 dhe 9/8 38 7.4 Rikujtojmë këndimin në ritmet dypjesëtuese: kanone dhe melodi 39 40 - “Kanon”, Çezar Frank 41 - “Melodi”, Bethoven

Kapitulli II - Bazat e arsimimit muzikorMësimi 8 Shkallët muzikore maxhore + dhe minore – 43 8.1 Shkalla muzikore, arpezhi dhe akordi 43 8.2 Shkalla muzikore maxhore+ 43 8.3 Shkalla muzikore minore – 43Mësimi 9 Shkalla sol+ dhe mi– me një diez 44 9.1 Shkalla sol + 45 9.2 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në sol + 45 45 - “Melodi”, Çajkovski 9.3 Shkalla mi – 48 9.4 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në mi – 49 Mësimi 10 Shkalla fa+ dhe re– me një bemol 51 10.1 Shkalla fa+ 51 10.2 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në fa + 52 52 - “Këngë”, Eno Koço 10.3 Shkalla re – 55 10.4 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në re – 56

PËRMBAJTJA

Përmbajtja

EDUKIMI MUZIKOR

4

8Mësimi 11 Shkalla re+ dhe si– me dy diezë 59 11.1 Shkalla re + 59 11.2 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në re + 60 11.3 Shkalla si – 62 11.4 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në si – 63Mësimi 12 Shkalla sib+ dhe sol– me dy bemolë 65 12.1 Shkalla sib + 65 12.2 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në sib + 66 12.3 Shkalla sol – 67 12.4 Lexoni, këndoni dhe interpretoni në sol – 68

Kapitulli III - Luajtja në instrumentet muzikoreMësimi 13 Instrumentet muzikore aerofone dhe veçoritë e tyre 72 13.1 Veçoritë e veglave muzikore popullore dhe emërtimet 72Mësimi 14 Përdorimi i fyellit si vegël melodike dhe shoqëruese 75 14.1 Fyelli si vegël melodike 75 14.2 Repertori muzikor i fyellit 76 14.3 Fyelltarët më të dalluar 77 78 - “Sirinksi”, Debysi Kapitulli IV - Dëgjimi muzikorMësimi 15 Mbi veçoritë dhe standardet e dëgjimit muzikor 82 15.1 Fyelltarët më të dalluar 82Mësimi 16 Muzika në Egjiptin e Lashtë 84 16.1 Muzika në Egjipt 84 16.2 Instrumentet muzikore në Egjiptin e Lashtë 86Mësimi 17 Muzika në Greqinë Antike 87 17.1 Disa karakteristika të muzikës në Antikitet 87 17.2 Vegla muzikore 89 17.3 Këngë tradicionale greke 90Mësimi 18 Muzika në Romën e Vjetër 93 18.1 Muzika romake 93 18.2 Muziktari më i njohur romak 94 18.3 Këngë tradicionale italiane 95Mësimi 19 Muzika në Mesjetë 96 19.1 Muzika në periudhën e Mesjetës dhe të Rilindjes. Përfaqësuesit kryesorë 96 19.2 Muzika në Shqipërinë mesjetare 97Mësimi 20 Rilindja muzikore europiane dhe lindja e operës 98 20.1 “Ars Antiqua” 98 20.2 “Ars Nova” 99 20.3 Opera 101Mësimi 21 Muzika shqiptare dhe krijuesit e saj 102 21.1 Fillimet e muzikës profesioniste shqiptare 102

Kapitulli V - Shprehja dhe krijimi muzikorMësimi 22 Muzika dhe disiplinat e tjera 105 22.1 Muzika si art ndërdisiplinor 105Mësimi 23 Shprehja e individualitetit muzikor përmes improvizimit 108 23.1 Ç’është improvizimi 108 23.2 Shembuj të krijimit muzikor përmes improvizimit 109Mësimi 24 Improvizimi mbështetur mbi melodinë dhe ritmin 114 24.1 Parimet e improvizimit 114 24.2 Improvizo ritmin gjatë këndimit të kanonit 115Mësimi 25 Njohuri mbi aktivitetet kombëtare të muzikës sonë tradicionale 116 25.1 Festivali i sazeve 116 25.2 Festivali i iso-polifonisë 116 25.3 Festivali i valleve 117 25.4 Festivali i veglave popullore 117 25.5 Festivali ndërkombëtar i CIOFF-it 118

8

5

Hyrje

Të dashur nxënës!

Teksti “Edukimi muzikor - 8” është teksti që përforcon njohuritë tuaja për muzikën si art, për elementet përbërës të saj: melodinë, ritmin, këndimin, veglat muzikore dhe jo vetëm kaq. Përmes këtij teksti, mu-zika e të gjitha stileve dhe epokave bëhet e prekshme, po ashtu rëndë-sia që ajo ka patur dhe ka për for-mësimin e qytetërimeve botërore dhe në qytetërimin modern euro-pian. “Edukimi muzikor - 8” ndër-thur njohuritë e lëndëve ekzakte me ato artistike në funksion të edukimit tuaj muzikor, pasi muzika është formimi përmes tingullit. Mësojeni, këndojeni dhe dëgjojeni muzikën që shoqëron librin tuaj. Suksese!

Nxënësit Mësuesit

Të nderuar kolegë!

Ky është libri me të cilin ju do të bashkëbisedoni natyrshëm me nxë-nësit për thellimin e tyre në procesin e edukimit muzikor. Edukimi muzi-kor është shumëdimensional dhe për këtë ju duhet që tekstin ta përdorni në mënyrë krijuese. Nxirrni në pah aftësitë e nxënësve që këndojnë natyrshëm traditën tonë muzikore, që luajnë në instrumente të ndryshme muzikore apo që dinë të shprehin bukur emocionet që u krijon muzika. Zbuloni tek ata ndjenjën ndaj bashkëtingëllimit dhe harmonisë së zërave muzikorë dhe mësojini ata që të kuptojnë se ashtu si harmonia në muzikë, në një harmoni të përgjithme është e ndërtuar gjithë jeta natyrore dhe njerëzore. “Edukimi muzikor - 8” është libri ku muzika dhe njohuritë e tjera, krijojnë një nivel më të lartë të formimit muzikor të nxënësve.Punë të mbarë!

Hyrje

EDUKIMI MUZIKOR

6

8Kapitulli I

Këndimi muzikor

Mësohet të këndohet saktë dhe të interpretohet me emocion të veçantë Himni Kombëtar dhe ai i Europës së Bashkuar.

Mësohen bazat e këndimit të muzikës iso-polifonike popullore dhe asaj monodike përmes njohjes së veçorive të kësaj muzike dhe shembujve.

Mësohen shprehitë vokale bazë gjatë këndimit, si dhe rregullat e këndimit në ansambël vokal me një dhe dy zëra.

Mësohet përjetimi emocional i ritmeve 5/8, 7/8 dhe 9/8 përmes njohjes dhe këndimit të shembujve muzikorë të ndërtuar mbi këto ritme.

Në këtë kapitull do të mësoni, si:

Orfeu duke kënduar me veglën e lirës

8

7

himni Kombëtar “RRETH FLAMURIT TË PËRBASHKUAR”

Këndimi IMësimi 1

Himni ynë Kombëtar është njohur si i tillë më 28 Nëntor 1912 gjatë ceremonisë së Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Si në asnjë himn tjetër të botës, Himni ynë Kombëtar është një

me flamurin tonë kombëtar. Kjo gjë shprehet që në titullin e poezisë së Himnit “Betimi mi flamur”. Poezia e Himnit është shkruar nga poeti ynë Aleksandër Stavre Drenova - Asdreni, kurse muzika e tij është përshtatur sipas një kënge ndër-kombëtare. Orkestrimi i himnit është realizuar nga kompozitori i shquar shqiptar, Çesk Zadeja.

Asdreni (1872-1947)

Teksti i Himnit Kombëtar

Rreth fl amurit të përbashkuarMe një dëshir‘ e një qëllim,Të gjith‘ atij duk‘ ju betuarTë lidhim besën për shpëtim.Prej lufte veç ay largohetQë është lindur tradhëtor,Kush është burrë nuk frikohet,Po vdes, po vdes si një dëshmor!

Në dorë armët do t‘i mbajmëTë mprojmë atdhenë më çdo kënt,Të drejtat tona ne s‘i ndajmë;Këtu armiqtë s‘kanë vënt.Se Zoti vetë e tha me gojëQë kombe shuhen përmi dhe,Po Shqipëria do të rrojë;Për të, për të luftojmë ne!

O fl amur, fl amur, shenj‘ e shenjtë,Te ty betohemi këtu,Për Shqipërin‘ atdhen‘ e shtrenjtë,Për nder‘ edhe lavdimn‘ e tu.Trim, burrë quhet dhe nderohetAtdheut kush iu bë theror;Për jet‘ ay do të kujtohetMi dhet, mi dhe si një shenjtor!

Stema e Republikës së Shqipërisë

Ref: Prej lufte veç ay largohet Që është lindur tradhëtor, Kush është burrë nuk frikohet, Po vdes, po vdes si një dëshmor!

Melodia e Himnit Kombëtar

1.1 Himni kombëtar, melodia dhe teksti

EDUKIMI MUZIKOR

8

81.2 Këngët patriotike, djepi i Himnit Kombëtar

“Vlora-Vlora”nga Thoma Nasi

8

9

“Dua më shumë Shqipërinë”Këngë patriotike

Këndimi I

200 lekë

VASIL S. TOLEKRISTI POPA

8

8

Për klasën e tetë të arsimit 9-vjeçar

9 789928 080646

ISBN: 978-9928-08-064-6