muzicko za 8 odd za pecatnica - sreden file - print sredeno za

MUZI^KO OBRAZOVANIE

ZA VIII ODDELENIE

OSUMGODI[NO OSNOVNO OBRAZOVANIE

Slavjanka Dimova Vera Angelovska

Marina Vasi} - Stefanovska

Со решение на Министерот за образование и наука на Република Македонија бр.22-2434/1 од 26.04.2010 година се одобрува употребата на овој учебник

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје373.3.016:78 (075.2) = 163.3ДИМОВА, СлавјанкаМузичко образование за VIII одделение : осумгодишно основно образование /Славјанка Димова, Вера Ангеловска, Марина Васиќ Стефановска. - Скопје :Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. - 121 стр. :илустр. ; 28 смISBN 978-608-4575-79-51. Ангеловска, Вера [автор] 2. Васиќ Стефановска, Марина [автор]COBISS.MK-ID 84070922

Автор:Славјанка ДимоваВера АнгеловскаМарина Васиќ-Стефановска

Уредник:Славјанка ДимоваВера АнгеловскаМарина Васиќ-Стефановска

Илустратор:Славјанка ДимоваВера АнгеловскаМарина Васиќ-Стефановска

Рецензенти:Д-р Ивица ЗориќФросина Цветкова-МуратовскаФлурим Зулфија

Јазичен лектор:Татјана Нанкова

Компјутерска подготовка:Весна Горјанска-КржеваДраган Арсовски

Издавач:Министерство за образование и наука за Република Македонија

Печати:Графички центар дооел, Скопје

Тираж: 16.500

Po~ituvan u~eniku,

Ovaa u~ebna godina e posledna od Tvoeto osnovno obrazovanie. Vo nea }e

go zavr{i{ patuvaweto niz svetot na muzikata, otkrivaj}i gi tajnite na

u{te dve temi: muzi~ki instrumenti i scenski muzi~ki dela.

Dokolku so izu~enite noti, tonski skali, osnovni elementi od muzi~kite

formi, slu{anite dela i mo`nosta da ja iskaè{ svojata kreativnost preku

muzi~ko izrazuvawe i tvorewe, sme go pottiknale interesot i qubovta kon

klasi~nata muzika, }e ni bide zadovolstvo. Steknatite znaewa {to podocna

}e gi pro{iri{, }e Ti pomognat da gi sledi{ muzi~kite nastani od razli~ni

muzi~ki ànrovi, kaj nas i vo svetot, a pri toa da moè{ da gi voo~i{

osnovnite muzi~ki vrednosti.

Muzikata e duhovna hrana za sekoj ~ovek. Samo taa moè da go vozdigne

~ovekot nad site te{kotii, potkrevaj}i go ~uvstvoto na dostoinstvo,

vrednost i ~ovekoqubie.

Zatoa, }e po~ustvuvame u{te pogolemo zadovolstvo, dokolku uspeeme,

znaewata steknati od oblasta na muzikata da stanat del od mozaikot na

Tvojata kultura i obrazovanie, del od Tvojata li~nost. Samo takvi li~nosti,

}e doprinesat vo {ireweto na muzi~kata, no i op{tata kultura. A taa, pak,

}e doprinese da te`nee{ kon povisoki celi i vistinski vrednosti kako del od

na{eto sekojdnevie.

Ti posakuvame uspeh i istrajnost na patot vo otkrivaweto na tajnite na

muzikata. Se nadevame deka moèbi nekoj od vas }e bide iden uspe{en kompozitor,

dirigent, muzi~ki pedagog, peja~, instrumentalist so golemi poznavawa i

sposobnost za vistinsko vrednuvawe na muzi~kite dela ili izvedbi.

Od avtorite

4

Zemjo moja

(po sluh)

Detstvoto moe kako v bajka

minuva vo radost, poj

qubov na{a - radost tvoja

li~en kraju moj.

Refren: Rasti, cuti ....

Ako treba da te branam,

zemjo i ako sum mlad

detstvoto moe, igri moi

za tebe bi gi dal.

Refren: Rasti, cuti ....

5

Durski tonski skali

Da se potsetime:

Skalata C-dur go dobila imeto spored abecednoto ime na po~etniot ton C.

Sekoja durska skala ima vakov raspored na celi i polovina stepeni:

Od V (petoto) stapalo na C-dur od tonot g ve}e ja izgradivme skalata G-dur.

Za pravilen raspored na celi i polovina stepeni, go povi{ivme tonot na VII stapalo

(F vo FIS). Ovaa skala pripa|a na grupata tonski skali so povi{uvalki.

Za da se sozdade nova durska skala, tonot na IV (~etvrtoto) stapalo na skalata

C-dur, nastanuva I (prvo) na novata tonska skala.

Za pravilen raspored na celi i polovina stepeni (pome|u III i IV i VII i VIII

stapalo) vo dobienata skala, potrebno e da se promeni visinata na tonot na IV

stapalo. Vo ovoj vid na tonska skala go upotrebuvame znakot bemol (sni`uvalka).

Na~in na sozdavawe na durski skali

so bemoli

Novata durska skala ja sozdavame od ~etvrtoto stapalo na skalata C-dur

(~etiri stapala nagore ili pet stapala nadolu od tonot C). Postapkata za otkrivawe

na drugi durski skali so znaci za sni`uvawe (bemoli) e ista.

6

1. Durskite skali so bemoli se otkrivaat od IV stapalo nagore ili V stapalo

nadolu od prethodnata skala.

2. Vo durskite skali polovina stepeni ima pome|u III i IV i VII i VIII stapalo.

Zapomni!

F-dur skala

Da se potsetime:

Tonot {to se nao|a na IV-stapalo vo C-dur - nagore ili V-stapalo nadolu e

tonot F. So nagorno redewe na tonovi }e izgradime nova tonska F-dur skala.

Tonot F }e bide po~eten ton na novosozdadenata durska skala.

Vo dadeniot primer rasporedot na polovina stepenite ne e pravilen.

Pravilniot raspored na polovina stepeni vo durskite skali e pome|u III i IV i

VII i VIII stapalo.

Za da se dobie pravilen raspored na celi i polovina stepeni, tonot H (IV

stapalo) se sniùva za polovina stepen so predznakot - bemol vo Hes (B).

Vo muzi~kata literatura se praktikuva predznakot (B) HES da se beleì

vedna{ po violinskiot klu~ na tretata linija od petolinieto.

7

1. Skalite se imenuvaat po abecednoto ime na tonot {to se nao|a na I

stapalo. F-dur skalata ima eden snièn ton B (HES) na IV stapalo.

Zapomni!

Melodiski ve`bi

vo F-dur skala

8

1. Otpej gi ve`bite so imenuvawe na notite.

2. Voo~i ja sni`enata nota vo melodiskite ve`bi.

3. Odredi gi stapalata na po~etnata i poslednata nota na melodiskite

ve`bi.

Zada~i:

Zajko mnoguznajko

(po noti)

9

1. Imenuvaj ja tonskata skala vo koja e napi{ana pesnata.

Zada~a:

10

Molski tonski skali

Da se potsetime:

Molskite skali se gradat od tonot {to se nao|a na VI ({estoto) stapalo od

durskata skala.

Od VI stapalo na skalata G-dur od tonot e ja izgradivme molskata tonska

skala e-moll.

Postojat tri vida na molski skali: priroden, harmonski i melodiski vid.

Molskite skali gi prepoznavame po rasporedot na celite i polustepenite,

karakteristi~ni za vidot na molskata skala.

Koga tonot na VI stapalo od durskata skala stanuva prv ton se sozdava

molska skala. Od VI stapalo na F-dur skala od tonot d }e izgradime nova molska

skala, a }e go dobie imeto po po~etniot ton.

1. Molskite skali se gradat od tonot {to se nao|a na VI ({estoto) stapalo od

durskata skala.

Zapomni!

Priroden vid na molska skala

d-moll skala

Od VI-to stapalo na skalata F-dur od tonot d se sozdava tonskata skala d-moll.

Rasporedot na celi i polovina stepeni vo molskata skala od prirodniot vid e

ist i nadolu i nagore.

11

1. Priroden vid d - moll skala ima eden sni`en ton b (hes).

Zapomni!

1. Pej ja d - moll skalata nagore i nadolu!

2. Napi{i ja skalata d - moll - priroden vid, vo notna tetratka.

Aktivnosti:

Melodiski ve`bi

vo d-moll priroden vid

12

Spomen ~e{ma

1. Otpej gi melodiskite ve`bi po noten tekst!

2. Voo~i ja zvu~nosta na prirodniot vid na d-moll skalata.

Zada~a:

Harmonski vid na molska skala

d-moll skala

d-moll skala harmonski vid

Da se potsetime:

Rasporedot na celi i polovina stepeni na molskata skala od harmonskiot vid

e sleden:

Za da se dobie pravilen raspored na celi i polovina stepeni vo harmonski vid

na molska skala se povi{uva tonot na VII stapalo. So ovaa promena se dobiva

rastojanie od eden i polovina stepen pome|u VI i VII stapalo.

Vo harmonski vid na d - moll skalata tonot na VII-to se povi{uva, a

s se povi{uva vo cis.

Imiwata na tonovite se:

13

1. Skalata d-moll- harmonski vid ima sni`en ton b i povi{en ton cis.

Zapomni!

1. Pej ja skalata d - moll - harmonski vid , nagore i nadolu.

2. Napi{i ja skalata d - moll - harmonski vid vo notnata tetratka.

Aktivnosti:

Melodiski ve`bi

vo d-moll harmonski vid


2. Voo~i ja zvu~nosta na tonot cis (VII stapalo).

Zada~i:

14

Razvila gora zelena

(narodna)

Pod drvo le`i mlad, ranet junak,

so devet rani, rani, kur{umlii.

So devet rani, rani, kur{umlii,

deseta rana so no` probodena.

1. Imenuvaj ja sni`enata i povi{enata nota vo notniot tekst.

2. Imenuvaj ja tonskata skala vo koja e zapi{ana pesnata.

Zada~i:

15

Melodiski vid na molska skala

d-moll skala

16

Da se potsetime:

Povi{enite ili sni`enite tonovi se vra}aat na prethodnata visina so

znakot -bekar (razre{ilica). Se pi{uva pred notata ili na po~etokot na

petolinieto.

Rasporedot na celi i polovina stepeni na molskata skala -melodiski vid

e sledniot:

Za da se dobie pravilen raspored na celi i polovina stepeni na molska

skala- melodiski vid, se povi{uva tonot na VI i VII stapalo.

Vo skalata d-moll se razre{uva tonot na VI-to stapalo, b vo h, i se povi{uva

tonot na VII-to stapalo c vo cis.

Skalata d-moll - melodiski vid nadolu se pee kako priroden vid.

So pravilna primena na znakot - bekar povi{enite tonovi }e se vratat

na prethodnata visina.

1. Skalata d - moll, melodiski vid ima razre{en ton b vo h i povi{en ton

c vo cis.

Zapomni!

1. Pej ja skalata d - moll melodiski vid, nagore i nadole.

2. Napi{i ja skalata d - moll melodiski vid vo notnata tetratka nagore i

nadole.

Aktivnosti:

Melodiski ve`bi

vo d-moll - melodiski vid

17


2. Voo~i ja zvu~nosta na tonot h (VI stapalo) i cis (VII stapalo).

Zada~i:

18

Melodiski ve`bi

vo F-dur i d-moll skala

1. Otpej gi melodiskite ve`bi so noten tekst!

2. Odredi koj primer od melodiskite ve`bi e vo F-dur skala, a koj vo

d-moll skala.

Aktivnosti:

Vidovi taktovi

Da se potsetime:

Dvodelniot 2/4 takt za osnovna taktova mera ima ~etvrtina nota. Sodrì dve

taktovi vremiwa i se taktira na dva udari.

Neramnodelniot 5/8 takt za osnovna taktova mera ima osmina nota.

Sodrì dve taktovi vremiwa i se taktira na dva udari.

Akcentot na zborovite vo tekstot se sovpa|a so silnite (naglaseni) taktovi

vremiwa. Poradi redosledot na silni i slabi taktovi vremiwa, ritamot na zborovite

e zapi{an vo 3/4 takt.

19

1. Izgovori go tekstot od ve`bata ritmi~ki to~no i so pravilen akcent

na zborovite.

Aktivnost:

1. Tridelniot 3/4 takt za osnovna taktova mera ima ~etvrtina nota.

Sodrì tri taktovi vremiwa i se taktira na tri udari.

Zapomni!

Neramnodelen 7/8 takt

20

1. Izgovori go literaturniot tekst so pravilen akcent na zborovite:

Literaturniot tekst e zapi{an so notni traewa vo 7/8 takt.

Izgovori go tekstot so pravilen akcent i taktiraj na tri udari.

Neramnodelniot 7/8 takt, isto taka ima tri taktovi vremiwa no za

osnovna taktova mera ima osmina nota.

Prvoto taktovo vreme sodrì tri osmini noti ( ), a drugite dve

taktovi vremiwa sodràt po dve osmini noti ( ).

Aktivnost:

1. Neramnodelniot 7/8 takt za osnovna taktova mera ima osmina nota.

Sodrì tri taktovi vremiwa i se taktira na tri udari.

Zapomni!

Melodiski i ritmi~ki ve`bi

so primena na 7/8 takt

1. Sporedi go ritamot na ritmi~kite i melodiskite ve`bi 1 i 2.

Zada~a:

21

1. Pridru`uvaj gi melodiskite ve`bi 1 i 2 so nisko taktirawe.

Aktivnost:

Majka na Marika duma{e

(po sluh)

Poslu{a Marika majka si,

zema go \or|i bekrija,

\or|i na Marika duma{e

Marike, libe Marike.

Nova se kr~ma otvara

mene me kanat da idam,

sefteto da im napravam,

firmata da im napi{am.

Ene go \or|i kaj ide,

devet mu zurli svirea,

devet mu zurli svirea

deset tapani ~ukaa.

1. Pej ja pesnata †Majka na Marika duma{e# i voo~i go ritamot!

2. Odredi koe taktovo vreme sodr`i tri osmini noti?

Zada~i:

22

Elementi na muzi~kite formi

23

Da se potsetime:

Muzi~kata kompozicija e sostavena od pomali i pogolemi muzi~ki

formalni celini.

Vo dadenata {ema prikaàna e postapnosta vo sozdavawe na muzi~kite

formalni celini, od motiv do period.

Motiv e najmal del od muzi~kata celina.

Fraza (dvotakt) e muzi~kata celina sostavena od motivi.

Muzi~ka re~enica e zaokruèna muzi~ka misla, sostavena od dve frazi.

Periodot e sostaven od dve muzi~ki re~enici koi me|usebno se

nadopolnuvaat i sozdavaat zaokruèna muzi~ka celina. Prvata re~enica vo

periodot e vo vid na pra{awe, a vtorata e odgovor na pra{aweto.

24

Mala dvodelna pesna

1. So izrazno ~itawe na literaturniot tekst na pesnata voo~ete gi

literaturnite celini.

2. Napravete analiza i odredete gi literaturnite celini vo preostanatiot

tekst od pesnata.

Aktivnost:

1. Napravi {ema na mala dvodelna pesna so primena na IKT.

Zada~a:

1. Kompozcija koja e sostavena od dva dela - periodi, ima forma na mala

dvodelna pesna. Delovite se ozna~uvaat so a i b.

Zapomni!

Utre {tom niz prozor tvoj, son~ev yirne zrak,

v igri, pesni, detski smev, boder, vesel }e si pak.

Dobra no}, dobar son, se e tivko von,

slu{aj zov, pti~ji poj, spi mi galebe moj.

Prispivna pesna

25

1. Otpejte ja kompozicijata †Prispivna pesna# od Johanes Brams.

2. Voo~i ja dvodelnosta i osobenostite na dvata dela.

Aktivnosti:

1. Odredi go prviot i vtoriot del na pesnata vo notniot zapis.

2. Napravi analiza na drugi pesni od u~ebnikot i odredi ja nivnata muzi~ka

forma.

Zada~i:

Utre {tom niz prozor tvoj, son~ev yirne zrak,

v igri, pesni, detski smev, boder, vesel }e si pak.

Dobra no}, dobar son, se e tivko von,

slu{aj zov, pti~ji poj, spi mi galebe moj.

26

Diviot java~

Robert [uman

Robert [uman e germanski kompozitor koj ìveel

vo 19 vek. Od tatkoto ja nasledil qubovta kon

knièvnosta, a od majkata qubovta kon muzikata. U{te

kako dete po~nal da u~i pijano. Poradi povreda na prst

na desnata raka ne moèl da nastapuva. Negovata èna,

Klara [uman, gi izveduvala negovite kompozicii i gi

realizirala negovite idei. Se posvetil na pedago{ka

rabota, uredni{tvo i muzi~ka kritika. Napi{al golem

broj kompozicii za pijano, koncertni kompozicii za

pijano i orkestar, violina i orkestar, simfonii, solo

pesni i drugo. Zbirkite na kompoziciite nasloveni †Album za mladite# i

†Detski sceni#, se del od tvore{tvoto {to go posvetil na mladite

slu{ateli i interpretatori.

Vo piesata †Diviot java~#, [uman go opi{uva dostoinstvenoto galopno

tr~awe na kowot, ostavaj}i go zad sebe zvukot {to go proizveduvaat

negovite kopita.

Kompozicijata ima vesel karakter i brzo tempo. Vo prviot del,

energi~nata melodija vo molski tonalitet ja sviri desnata raka

pridruèna so kratki akordi. Vo vtoriot del, melodijata preminuva vo

levata raka, no vo durski tonalitet i vo tretiot del koj e povtoruvawe na

prvata melodija povtorno ja sviri desnata raka.

Kompozicijata ima tridelna forma taka {to sekoj del pretstavuva period.

Robert [uman

prv del

vtor del

tret del

Mala tridelna pesna

Malata tridelna pesna e sostavena od tri dela. Sekoj del od pesnata ne e

pogolem od period. Koga kaj tridelnata pesna se povtoruva prviot del kako tret,

delovite gi obele`uvame so a b a. Dokolku site tri dela se razli~ni, niv gi

obele`uvame so a b c.

27

Diviot java~

1. Obidi se da gi opredeli{ delovite vo notniot tekst.

Zada~a:

1. Kompozicijata koja e sostavena od tri dela - periodi, ima forma na mala

tridelna pesna.

Zapomni!

[ema na mala tridelna pesna

28

1. Bidi kreativen i izraboti {ema na mala tridelna pesna so primena

na IKT.

Zada~a:

Takt i taktovi vremiwa

Da se potsetime:

Sekoj takt sodrì silni (naglaseni) i slabi (nenaglaseni) taktovi vremiwa.

Niv gi beleìme so ovie znaci:

Brojot na silni i slabi taktovi vremiwa go opredeluva taktovata mera koja se

pi{uva na po~etokot na taktot.

Akcentot koj go beleìme so ovoj znak >, sekoga{ pa|a na silnite taktovi

vremiwa.

2/4 takt sodrì edno silno i edno slabo taktovo vreme. Akcentot pa|a na

silnoto taktovo vreme.

3/4 takt sodrì edno silno i dve slabi taktovi vremiwa. Akcentot pa|a na

silnoto taktovo vreme.

4/4 takt sodrì dve silni i dve slabi taktovi vremiwa. Akcentot pa|a na

silnite taktovi vremiwa.

Voobi~aeno akcentot vo muzikata sme naviknale da go slu{ame na odredenoto

mesto, na silnoto taktovo vreme.

No, mnogubrojni se primerite kade {to akcentot pa|a na slabo taktovo vreme.

Takvite primeri pretstavuvaat interesna ritmi~ka osobenost.

29

Sinkopa

Ako vtoroto slabo i tretoto silno taktovo vreme gi povrzeme so lak (vo edna

notna dol`ina), akcentot od silnoto }e premine na slaboto taktovo vreme. Taka

nastanuva neo~ekuvana i interesna ritmi~ka osobenost koja se vika sinkopa.

Notite koi gi povrzuvame so ista visina mo`at da se ednakvi ili razli~ni po

traewe.

30

Sinkopa

1. Sinkopa e ritmi~ka osobenost koja nastanuva so povrzuvawe na slabo so

silno taktovo vreme taka {to akcentot od silnoto preminuva na slaboto

taktovo vreme.

Zapomni!

31

Ritmi~ki i melodiski ve`bi

so primena na ritmi~kata osobenost

sinkopa

32

Momi~e malo |avolo

Ne mi minvaj pred dvori,

ne mi minvaj pred dvori, pred dvori.

Ne mi zadavaj jadovi,

ne mi zadavaj jadovi, jadovi.

Zaspalo mome

Poduvna vetre, povejna, mila mamo

poduvna vetre, povejna.

Odlomi gran~e, maslin~e...

ta, udri mome po lice...

Mome se luto, razluti

u{te poluto prokolna.

†Zo{to mi vetre poduna,

i sladok son mi odnese

i sladok son mi odnese#.

1. Imenuvaj gi taktovite vo notniot tekst na melodiskite ve`bi i

pesni kade {to ima sinkopa.

Zada~a:

33

INSTRUMENTALNA MUZIKA

Prvite soznanija za razvojot na muzikata se crteìte vo pe{terite na

koi e prikaàn ìvotot na lu|eto vo prvobitnata zaednica. Od niv doznavame

deka vo ~ovekovoto sekojdnevie, osven pesna i igra, golema uloga i primena imale

i muzi~kite instrumenti.

Prvite instrumenti bile napraveni od razli~ni materijali.

Tie pretstavuvaat osnova za ponatamo{en razvitok na muzi~kiot

instrumentarium.

Da se potsetime:

muzi~ki instrumenti od vremeto

na egipetskata kultura

Vidovi na muzi~ki instrumenti

34

1. So primena na IKT istra`uvaj za muzi~ki instrumenti i klasificiraj gi

spored gore navedenata podelba.

Aktivnost:

Udarni

instrumenti

Duva~ki

instrumenti

@i~ani

instrumenti

Vidovi

na

instrumenti

Instrumenti so klavijatura

Del od instrumentite so klavijatura

i pripa|aat na grupata `i~ani,

a del pak na grupata duva~ki instrumenti.

@i~anite instrumenti vodat poteklo od vremeto na prvobitnata zaednica.

Niz vekovite tie se razvivale i usovr{uvale vo raznovidni ì~ani instrumenti.

Tonot kaj ì~anite instrumenti se dobiva na dva na~ini:

- povlekuvaj}i po ìcite so prsti ili plektrum (perce - trzalka);

- vle~ewe na gudalo po ìcite.

Podelba na muzi~kite instrumenti

spored na~in na proizveduvawe na ton

35

violina

violagitara

mandolina

harfa

kontrabasviolon~elo

36

Guda~ki instrumenti

Guda~kite instrumenti spa|aat vo grupata na

ì~ani instrumenti. Imeto go dobile spored na~inot

na svirewe. So vle~ewe na gudaloto po ìcite, tie

treperat i proizveduvaat ton. Visinata na tonot

zavisi od dolìnata i debelinata na ìcite.

Guda~kite instrumenti imaat ista forma, no

razli~na golemina i na~in na drèwe na instrumentot.

Osnovni delovi na guda~kite instrumenti se:

rezonanten korpus, vrat, ~ivii, ìci i gudalo.

Poradi {irokiot registar (mo`nost da se

otsvirat pove}e tonovi), ja imaat dominantnata

uloga vo klasi~nata muzika i pretstavuvaat temel

na simfoniskiot orkestar.

guda~ki kvartet †Tartini#

na~in na svirewe

violaviolina

kontrabas

violon~elo

Dali znae{?

Najpoznati izrabotuva~i na guda~ki instrumenti bile italijanskite

semejstvata Amati, Gvarneri i Stradivari. Za izrabotka koristele posebni

materijali i tehnika. Nekoi od nivnite violini se so neprocenliva vrednost. Se

~uvaat vo muzei, no nekoi se dadeni na koristewe na istaknati svetski virtuozi.

37

Violina

Violinata nastanala vo Severna Italija vo 16

vek. Poteknuva od familijata †viola da bra~o#. Nazivot

†violina# se pojavuva vo Italija 1538 godina. Defini-

tivnata forma violinata ja dobila vo Italija, pome|u

1520 i 1550 godina. Vo toj period vo italijanskiot grad

Kremona ìveele najpoznatite majstori na violina:

Amati, Stradivari i Gvarneri.

Francuskiot kral, Karlo IX, vo 1596 godina od

Amati pora~al 24 violini. Od taa nara~ka najstara

o~uvana violina e t.n. †Karlo IX#, proizvedena vo Kremona.

Violinata ima milozvu~en svetol i neèn ton. Poradi

golemite tehni~ki i izrazni mo`nosti, so violinata se

izveduvaat i solisti~ki delnici. Zastapena e i vo kameren

ansambl, simfoniski, guda~ki, zabavni, xez i naroden orkestar.

Za violina se napi{ani golem broj kompozicii od

poznati kompozitori.

Isak Perlman

violina

Italijanskiot kompozitor i virtuoz, Nikolo

Paganini, bil nenadminliv majstor vo svirewe na violina. Za

ispolnuvawe na negovite kompozicii potrebno e golemo

tehni~ko majstorstvo. Na violinata del od tvore{tvoto i

posvetile i kompozitorite: Vivaldi, Bah, Mocart, Betoven,

âjkovski i drugi.

Poznati svetski izveduva~i na violina se: Henrik

Vijewavski, Ja{a Hajfec, Jozef Joakim, Leonit Kogan, Fric

Krazler, Gidon Kremer, Jehudi Mewuhin, David Ojstrah,

Nikolo Paganini, Jacik Perlman, Pablo de Sarasate, @ak Tibo, Viktor Tretjakov,

Pinkas Cukerman, Isak [tern, Stefan Milenkovi} i drugi. Poznati makedonski

izveduva~i na violina se: Blagoja Dim~evski, Qubi{a Kirovski, Oleg

Kondratenko i drugi.

Nikolo Paganini

Dali znae{?

Muzi~arot Filipe Kvint, nominiran za nagradata Gremi, uspeal da ja najde

svojata violina vredna 4 milioni dolari †Antonio Stradivari# od 1723 godina,

koja ja zaboravil vo taksi. Violinata vo svojata kutija ja preno}ila no}ta na

zadnoto sedi{te od taksito.

Viola

Periodot na renesansata pretstavuva †zlatno vreme#

na violata vo koe se koristele razni vidovi violi: sopran, alt,

tenor, viola da bra~o, viola da gamba. Imiwata gi dobivale spo-

red zvu~nosta ili na~inot na dr`eweto.

Za postanokot na violata postojat

dve pretpostavki.

Ednata pretpostavka e deka nastanala vo XV vek od

†viola da bra~o# i "viola da gamba#. Od toj period postoi

u{te edna viola od ovaa grupa nare~ena viola d’amore.

Taa nazivot go dobila poradi mekiot zvuk. So najnovite

istra`uvawa se pretstavuva deka violata nastanala od

†lira da bra~o#, pogolema varijanta na violina.

Dene{nata viola po forma e sli~na na violinata, no malku pogolema.

Proizveduva karakteristi~en nazalen, mek i potemen ton. Naj~esto e orkestarski i

kameren instrument, poretko solisti~ki.

Solisti~kata literatura za ovoj instrument

ne e obemna. Volfgang Amadeus Mocart ja napi{al

simfonijata za viola i violina; Hektor Berlioz-

simfonijata †Harold vo Italija#; koncerti za

viola na Fridrih Hendel i Johan Kristijan Bah i

drugi dela.

Poznati svetski izveduva~i na viola se: Tabea Cimerman,

Jurij Ba{met, Tatjana Masurenko, Julijan Rahlin i drugi.

Makedonski izveduva~i na viola se: Qup~o Sokolov, Frosina

Balova, Blerim Grubi i drugi.

38

viola d’amore

delovi na viola

viola

solo izveduva~ na viola Viktor Botene kameren sostav- trio

Preporaka za slu{awe:

†[eherezada# (voved)- N. R. Korsakov.

Violon~elo

Violon~eloto poteknuva od familijata na †viola da gamba#. Po

gradba i forma e identi~no so violinata i violata. Korpusot mu e dvojno

pogolem, no ima podolgi i podebeli ìci, poradi {to zvu~i za oktava

ponisko od violata. Osven po opsegot i zvu~nosta, violon~eloto se

razlikuva i po na~inot na drèwe pri izvedbata. Izveduva~ot

sviri vo sede~ka polo`ba pridrùvaj}i go instrumentot so

kolenicite, potpren na zemja so metalna nogarka.

So vle~ewe na gudaloto po ìcite se proizveduva zvuk, a

so pritiskawe (skratuvawe) na ìcite se dobivaat tonovi

razli~ni po visina. Izveduva~ite na ovoj instrument se

vikaat violon~elisti ili skrateno ~elisti.

Poradi {irokiot registar na tonovi, podvi`nosta i

topliot i poeti~en ton, ovoj instrument ima zna~ajno mesto

vo solisti~kata, kamernata i orkestarska muzika.

Muzi~kata literatura za violon~elo ja obogatile mnogu istaknati

kompozitori: Kamij Sen-Sans, Ludvig van Betoven, Karl Marija Veber, Franc

[ubert, Johanes Brams, Antonin Dvoràk, Edvard Grig i drugi. Poznati svetski

izveduva~i na violon~elo se: Andre Navara, Mstislav Rostropovi~, Pablo

Kazals, Ksenija Jankovi}, Jo Jo Ma, Antonio Meneses, Alfredo Pjati, Xovani

Rikardi, Kanon Vake{ima i drugi. Makedonski izveduva~i na violon~elo se:

Du{ka Tasevska, Paskal Krapovski, Radoslav Stojanov, Boìdar Peji} i drugi.

39

korpus

Mstislav

Rostropovi~

Pablo Kazals


†Lebed# od Kamij Sen - Sans.

violon~elo

Kontrabas

Kontrabas (bas), poteknuva od poseben vid na

†viola da gamba#, a dene{nata forma i ulogata vo

orkestarot ja dobil u{te vo dale~niot XVIII vek.

Izveduva~ot, kontrabasistot, sviri vo sede~ka

ili stoe~ka polo`ba, so ispraven instrument

pred sebe, koj e potpren na podot so kratka nogarka.

Kontrabasot poradi goleminata na korpusot

poseduva najdlaboka zvu~nost. Ima najdebeli i

najdolgi ìci na koi se sviri so gudalo.

So trepereweto na ìcite se sozdava temen,

pomalku ~kripav ton.

Zastapen e vo razni

vidovi orkestri i kamerni

ansambli. Kako solisti~ki

instrument se javuva vo xezot,

dodeka vo klasi~nata muzika,

ima orkestarska uloga.

Poznati stranski izveduva~i na

kontrabas se: Xovani Botezini, Domeniko

Dragoneti, Ludvig [trajher, ârls

Mingus, Sergej Kusevickij i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na

kontrabas se: Dragan Trajkovski,

Aleksandar Pop Hristov, Velko

Todevski, Blagoja Morotov i drugi.

40

kontrabas

delovi od

kontrabas

~ivii

kobilica

Dragan Trajkovski

grupa kontrabasisti

Dali znae{?

Na guda~kite instrumenti moè da se sviri i so povlekuvawe na ìcite so

prstite, takanare~eno picikato svirewe. Na ovoj na~in se sviri poznatata

†Picikato polka# od avstriskiot kompozitor, Johan [traus.


†Slon# - Kamij Sen-Sans.

Harfa

Harfata e instrument za koj znaele u{te starite civ-

ilizacii. Dene{nata harfa datira od XIX vek. Ima forma

na tristrana ramka. Se sostoi od slednite delovi:

Postament na koj leì celiot instrument.

Na nego se smesteni pedalite za

pre{timuvawe na ìcite. Vertikalno na

postamentot e postaven {upliv stolb niz

~ija vnatre{nost pominuvaat polugi {to gi povrzuvaat pedalite

so gorniot del na mehanizmot za pre{timuvawe, nare~en most.

Drveno i {uplivo rezonantno telo, postaveno na koso vo odnos na

postoqeto. Vrat vo forma na bukva S. Na nego se postaveni ~ivii

na koi se pricvrsteni ìcite. Zategnuvaweto ili olabavuvaweto

na ìcite pretstavuva osnovno {timawe.

Harfata ima 46 ili 48 ìci, na koi se

sviri so povlekuvawe so prstite na dvete race

po ìcite. Nekoi ìci se crveni ili sini so

{to se olesnuva orientacijata na izveduva~ot

pri svireweto.

Izveduva~ot sviri vo sede~ka

polo`ba, potpiraj}i go instrumenot

na ramo i koleno.

Prvite harfi se koristele kako

instrumenti za pridru`ba, no so nivnoto usovr{uvawe

stanuvaat del od orkestarot.

Poradi bogatata koloristi~na i lirska zvu~nost,

harfata nao|a primena vo delata na Hendl, Mocart, Vagner,

Berlioz, Debisi, Ravel i drugi kompozitori.

Poznati svetski izveduva~i na harfa se: Nikola

Boksa, Marsel Granàni, Vera Dulova, Ksenija Erdeli, Olga Erdeli i drugi, a

poznati makedonski izveduva~i na harfa se: Lejla Urmanova i Mersiha [ukri.

41

Mersiha [ukri

na~in na svirewe

harfa

"Queen Mary harp"


†Valcer na cve}iwata# (voved) - balet †Orevokr{a~ka# P.I. âjkovski.

Gitara

Gitarata e eden od najpopularnite instrumenti. [panija e

zemja kade gitarata ja dobila svojata kone~na forma.

Se sostoi od rezonanten drven korpus, vrat so ~ivii i

{est metalni ìci. Na vratot se postaveni, takanare~eni

pragovi {to gi odreduvaat mestata na tonovite.

Se sviri so povlekuvawe na ìcite so prsti ili so

trzalka i so nivno treperewe se sozdava ton. Prstite od

levata raka pritiskaat na ìcite i taka se dobivaat

tonovi so razli~na visina.

Najgolema primena ima vo zabavnata i popularnata

muzika. Se koristi i kako klasi~en solisti~ki instrument.

Tonot kaj akusti~nite gitari se sozdava so

treperewe na ìcite i rezonacija vo {upliviot korpus. Elektri~nite gitari

nemaat rezonanten korpus. Zvukot se dobiva po pat na elektronskata tehnika.

Postojat pove}e vidovi na akusti~ni i elektri~ni gitari.

Eden od najzna~ajnite

kompozitori koj pi{uval za

ovoj instrument e Manuel de

Faqa. Poznati izveduva~i na

gitara se: Andre Segovia,

Pako de Lusija, Tomi

Emanuel, Skot Henderson,

Jovan Jovi~i}, Ximi

Hendriks, Erik Klepton i

drugi.

42

Vlatko Stefanovski

makedonski gitarist Andre Segovia

~ivii

vrat so pragovi

akusti~na

gitara

elektri~na

gitara


†Koncert za gitara i orkestar#- vtor stav, od Joakim Rodrigo.

Mandolina

Mandolinata (italijanski mandolino-mal badem), e

trza~ki instrument koj se pojavil vo XVI vek vo Italija.

Nabrgu stanuva popularen instrument vo folklorot na

mnogu zemji.

Formata na mandolinata e sli~na na lautata,

no ima podolg vrat, a na gorniot del ima ~ivii koi

sluàt za {timawe. Najgolema primena ima

napolitanskata mandolina so ~etiri dupli ìci.

Tonot se dobiva so povlekuvawe na dvete ìci odedna{, so trzalka, so brzo

dvièwe na desnata raka nagore-nadole. Metalnite ìci proizveduvaat jasen,

yvonliv i milozvu~en zvuk.

Ovoj instrument moè da bide solisti~ki, kameren i orkestarski. Osven vo

folklorot, se primenuva i vo umetni~kata muzika: Vivaldi -Koncert za mandolina,

guda~ki orkestar i ~embalo; Mocart-opera †Don @uan#; Betoven-Sonati i varijacii za

mandolina. Golema primena ima vo narodnite i vo u~ili{nite orkestri.

Najpoznat mandolinski orkestar vo Makedonija e orkestarot pod rakovodstvo

na Ramadan [ukri:

†Predizvik mi e da rabotam i aranìram kompozicii

{to ne se ~esto izveduvani, da vmetnuvam fragmenti od

na{iot neiscrpen folklor. Najmnogu izveduvam dela {to

i se poznati na publikata i istite gi prisposobuvam za

mandolinski orkestar#.

Taka veli Ramadan [ukri, muzi~ar i dirigent na

mandolinskiot orkestar na grad Skopje. Kako rezultat na

negovata kontinuirana rabota se mnogubrojnite koncerti na

koi kako gosti nastapuvale istaknati i renomirani solisti

doma{ni i svetski.

Za negovata uspe{na dejnost svedo~at osvoenite

nagradi na me|unarodno nivo i kako {to veli:

†Najdragi mi se dvete Gran-pri nagradi {to

orkestarot gi osvoi vo Belgija i specijalnata

nagrada za najdobar dirigent {to ja osvoiv na

festivalot 1986 g. vo Polska#.

43

mandolinski orkestar

Ramadan [ukri


†Mala no}na muzika# (transkripcija) od Volfgang Amadeus Mocart.

mandolina

Duva~ki instrumenti

Ovaa grupa na instrumenti se narekuvaat duva~ki zatoa {to tonot se dobiva

so duvawe i treperewe na vozduhot vo cevkata na instrumentot. Razli~nata visina

na tonot se dobiva so promena na dol`inata na vozdu{niot stolb. Ovaa funkcija ja

ima sistemot na klapni (kapa~iwa) ili ventili.

Duva~kite instrumenti se izraboteni od razli~ni materijali i poradi toa se

klasificiraat vo dve grupi: drveni i limeni duva~ki instrumenti.

Drvenite duva~ki instrumenti se izrabotuvaat od drvo ili metal. Tonot se

dobiva so duvawe vo sloboden otvor ili vo usnik so ednodelna ili dvodelna trska.

So otvorawe ili zatvorawe na slobodnite otvori so metalni klapni se dobivaat

tonovi razli~ni po visina.

Limenite duva~ki instrumenti naj~esto se izrabotuvaat od presuvan mesingov

lim ili vo ponovo vreme od metalna legura †novo srebro#, koper, germanski ~elik

itn. Imaat forma na svitkana cevka koja postepeno se {iri. Site imaat tri do

~etiri ventili. Tonot se proizveduva so duvawe vo usnikot i pritiskawe na

ventilite ili pak so vovlekuvawe i izvlekuvawe na cevkata kaj cug-trombonot.

44

Drveni duva~ki

instrumenti

Limeni duva~ki

instrumenti

Flejta

Flejtata e eden od najstarite duva~ki instrumenti.

Nejzinata forma postojano se usovr{uvala. So

konstruirawe na sistemot na klapni, flejtata ja dobiva

svojata kone~na forma. Denes tie naj~esto se izrabotuvaat

od bakar, nikel, cink ili od srebro.

Flejtata pretstavuva dolga,

prava cevka, sostavena od tri ili

~etiri dela koi se vovlekuvaat eden

vo drug, so {to se ovozmoùva

{timaweto na instrumentot. Instrumentot se drì horizontalno,

pri {to vozduhot pominuva niz otvorite i sozdava zvuk.

Flejtata e instrument

so temna boja vo niskiot, no

rezok i svetol zvuk vo gorniot register. Sredniot

register e karakteristi~en po mekite i topli

tonovi, pogodni za pastoralni melodii.

Bidej}i e mo{ne podvièn i virtuozen

instrument so golemi koloristi~ni i dinami~ki

mo`nosti, flejtata se koristi kako solisti~ki,

kameren i orkestarski instrument.

Poznati svetski izveduva~i na flejta se: Volfgang Riter, Gustav [ek,

Fransoa Born, Miodrag Azawac, Irena Grafenauer, Qubi{a Jovanovi} i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na flejta se: Kiro Boìnovski, Nikola

Atanasov, Stra{o Temkov, Ilija Zimbo i drugi.

Pikolo e mala flejta koja po forma, na~in na svirewe i

dobivawe na tonot e ist kako kaj flejtata. Zvu~i za oktava povisoko

od flejtata.

Proizveduva visoki, prodorni tonovi i e namenet za

orkestarsko muzicirawe. Na ovoj instrument ponekoga{ mu se dava

solisti~ka delnica. Primer: †Mar{ na decata# od operata †Pikova

dama# od P.I. âjkovski.

45

sistem na klapni

na~in na svirewe

flejta

pikolo

Pikolo


†Petre i volkot# od Sergej Prokofjev.

Klarinet

Klarinetot pripa|a vo redot na pomladite od grupata na drvenite duva~ki

instrumenti. Mu prethodat sli~ni instrumenti od renesansniot period, vo zemjite

na Sredna i Zapadna Evropa, kako {to se Klarino i [almo. Vo XVIII-tiot vek,

germanskiot graditel na instrumenti, Johan Dener, go usovr{uva mehanizmot na

klarinetot. So toa se zgolemuvaat negovite tehni~ko- izveduva~ki mo`nosti.

Impresioniran od virtuoznosta na klarinetistot, Anton

[tedler, V. A. Mocart go pi{uva koncertot za klarinet i orkestar

vo A-dur. Vo negovoto posledno delo †Rekviem# u{te edna{ dava

potvrda za solisti~kite kvaliteti na ovoj instrument. Bez

klarinetot ponatamo{niot razvitok na simfoniskiot orkestar

ne moè da se zamisli. So negovoto gradbeno usovr{uvawe stanuva

tehni~ki podvièn i virtuozen instrument so najgolem opseg na

tonovi vo grupata na duva~ki instrumenti.

Denes naj~esto se izrabotuva od crno abonosovo drvo vo pet

dela: usnik-(pifla), burence, goren i dolen mehanizam i korpus.

Spored tipot na mehanizmot, denes glavno se vo upotreba

dva vida na klarineti: germanski (obi~en) i francuski (Bem

sistem), naj~esto vo B i A zvu~nost.

Klarinetot ima va`na uloga vo orkestarskata i vo kamernata

muzika. Kako solisti~ki instrument zastapen e vo razli~ni ànrovi:

umetni~ka, narodna, xez i pop muzika.

Tvore{tvo: Vivaldi, [tamic, Mocart, Betoven, Veber, Brams,

[uman, Glinka, Korsakov, Ger{vin i dr.

Poznati stranski izveduva~i na klarinet se: Karl Lister,

Stenli Driker, Josip Nohta, Alesandro Karbonare, Mi{el

Ariwon, Sabine Mejer, [eron Kam, Beni Gudman, Arti [o,

Milenko Stefanovi} i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na klarinet se: Ivan

Ko~arov, Tale Ognenovski, Boris Tanaskov, Stojan Dimov, Ferus

Mustafov, Zoran Jovanovi} Lima, Zdravko Angelov, i drugi.

Bas klarinet

Bas klarinet zvu~i za oktava ponisko od klarinetot. Poradi temnata boja vo

dlabokiot registar, kompozitorite go upotrebuvaat za izrazuvawe na tainstveni i

dramati~eni momenti. Tehnikata na svirewe e ista kako na klarinetot.

46

Stojan Dimov

klarinet i

bas klarinet


†Rapsodija vo sino# X. Ger{vin;

Koncert za klarinet i orkestar od V. A. Mocart.

Saksofon

Saksofonot e napraven od metal. Po konstrukcija i izveduva~ka

tehnika im pripa|a na drvenite duva~ki instrumenti. Negoviot tvorec

e belgijanecot, Adolf Saks, koj vo polovinata na XIX-tiot vek ìvee i

tvori vo Pariz, Francija.

So~uvani se pove}e nacrti vo sozdavaweto na ovoj instrument. Tie

nalikuvaat na negoviot dene{en izgled. Zaedni~ko za niv se vklopenite

osobenosti na negovite postari srodnici od grupata na drvenite duva~ki instrumenti.

Golem poddrùva~ na Adolf Saks vo sozdavaweto na noviot instrument e francuskiot

kompozitor, Hektor Berlioz. Otuka e negovata prvi~na primena vo operskiot i

simfoniskiot orkestar. Podocna se upotrebuva za potrebite na voenite orkestri kade

na otvoren prostor gi zamenuva guda~kite instumenti.

Saksofonot se pravi vo pove}e zvu~nosti, od najniskiot,

do najvisokiot registar. Spored potrebite na solisti~kata i

orkestarska izvedba, najzastapeni se: alt, tenor, sopran i bariton

saksofonot. Pove}eto saksofoni ja imaat formata na

latini~nata bukva Y, no nekoi od tipot na sopran i sopranino

saksofon imaat prava forma i nalikuvaat na metalen klarinet.

Blagodarenie na bogatiot kolorit od boi vo site negovi

registri, mo`nosta za prefineto dinamizirawe, virtuoznost,

doprinele saksofonot za kuso vreme da stane popularen i

omilen instrument vo re~isi site muzi~ki ànrovi. Mnogu

avtori na umetni~ka muzika, osobeno na dvaesetiot vek, mu

posvetuvaat zna~aen del od svojot opus. Razni narodi vo

svetot go vnesuvaat vo svojot folklor kako instrument

sozdaden tokmu za nivnoto podnebje. Vo pop i osobeno vo

xez - muzikata ja potvrduva svojata maksimalna dominacija.

Poznati stranski izveduva~i na saksofon se:

Detlef Bensman, Sigur Ra{er, Klod Delongl, Timoti Mek

Alister, ârli Parker, Xo{ua Redmen, Pakito Drivera,

Keni Xi, Kendi Dolfer, Xejms Karter i mnogu drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na saksofon se:

Petar Kargov, \eor|i Micanov, Zoran Jovanovi},

Ninoslav Dimov, Bobi Kominovski, Stojan Dimov, Ferus

Mustafov, Toni Velkov, Vlatko Ivanov, Zoran

Kraguevski, Vladimir Trajanovski i dr.

47

vidovi saksofon

saksofon

Ninoslav Dimov


†Skaramu{# treti stav, od Darijus Mijo.

Oboa

Oboata nastanala od eden vid srednovekoven {almaj,

drven instrument so dolga cevka. Vo XVII vek, vo Francija,

trpi izmeni koi doprinesuvaat vo podobruvaweto na

intonacijata i nejzinata izraznost. Vo tekot na XIX vek taa

e usovr{ena so dodavawe mehanizam na lostovi i klapni.

Po forma e sli~na na klarinetot, no namesto

usnik ima kratko metalno cev~e vo koe e vmetnato dvojnoto jazi~e. Na sredniot del

se otvorite so klapni, a dolniot del na cevkata ima top~esta forma.

Ima nazalna i ostra boja. Vo zavisnost od

registarot, moè da zvu~i i ne`no i idili~no, duri i

trogatelno, a visokite tonovi ponekoga{ imaat

orientalen prizvuk.

Oboata e instrument na koj mu se dodeluvaat

solisti~kite delnici vo orkestarot. Poradi nejziniot

intonativen i precizen zvuk se koristi za {timawe na

orkestar. Osven vo orkestarot, se primenuva i vo

kamernata i vo solisti~kata muzika.

Postojat nekolku vidovi na oboi (vo razli~ni

registri), no najzna~aen i najzastapen e angliskiot rog.

Angliski rog

Angliskiot rog e instrument sli~en na oboata †pogolema oboa#. Zvu~i za pet

tonovi ponisko od oboata. Kompozitorite go upotrebuvaat za iskaùvawe na

elegi~ni i pastoralni raspolo`bi. Angliskiot rog ja

ispolnuva glavnata tema vo bavniot stav vo IX simfonija,

†Od noviot svet# na A. Dvoràk.

Poznati svetski izveduva~i na oboa se: Fran~esko

Barsanti, Xuzepe Samartini, Albreht Majer i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na oboa se: Kiro

Davidovski, Vasil Atanasov, Gordana Josifova, Vladimir

Lazarevski i drugi.

48

na~in na svirewe

oboa

Gordana Josifova


Glavna tema od †Lebedovo ezero# - P.I. âjkovski.

Fagot

Fagotot e najgolemiot drven duva~ki instrument. Imeto go dobil po

svojata gradba (italijanski fagotto - snop). Se razvil vo prvata polovina na

XVI vek od stariot instrument bombarda. Negovoto usovr{uvawe bilo

zavr{eno vo XIX vek.

Ovoj instrument ima drvena cevka dolga okolu 2,5 metri, podelena na

delovi, {to se povrzuvaat. Vo pokratkiot goren del na cevkata e vmetnato

metalno cev~e so duplo jazi~e od trska, vo koe se duva pri {to se sozdava ton.

Fagotot ima otvori dol` cevkata i slo`en mehanizam na lostovi i

klapni. Opfa}a golem tonski opseg vo dlabokiot i sredniot registar.

Dlabokite tonovi mu se jaki, no ne mnogu prodorni. Vo visokite

registri zvu~i meko i raspeano, sli~no na saksofonot.

Vo tehni~ka smisla e podvi`en instrument, pa kompozitorite go

koristat za brzi, {egobijni i za izrazito mirni melodii. Vo grupata na

drveni duva~ki instrumenti ima basova uloga. Osven vo orkestarot se

primenuva i vo kamernite ansambli (sobeno vo duva~ki kvintet, kade ispolnuva

najniska melodija). Ponekoga{ ima koncertna, solisti~ka primena.

Kontrafagot

Po forma e sli~en na fagotot, no e mnogu pogolem, Zvu~i za oktava

ponisko od fagotot. Karakteristi~ni mu se dlabokite tonovi. Vo orkestarot

se koristi kako harmonska podloga.

Poznati svetski izveduva~i na fagot se: Klaus Tuneman, Milan

Turkovi~, Valerij Popov i drugi. Poznati makedonski izveduva~i na fagot

se: Sreten Teodosievski, Vasil Karaskakovski i Daniel Apostolov.

49

kvartet †Fagotisimo#

kontrafagot

fagot


†Petre i volkot# - S. Prokofjev.

Prvite instrumenti od tipot na truba bile izrabotuvani

vo razli~ni registri i formi. Instrumentot Fanfari bile

dolgi cevki bez ventili koi se upotrebuvale za najava na

vojni~ki ili sve~eni nastani.

Trubata ima forma na svitkana cevka koja na dolniot del se pro{iruva vo

forma na inka. Se sviri so pomo{ na tri ventili.

Trubata registarski e najvisok limeno duva~ki-instrument. Ima svetol i

prodoren ton. Izveduva~kata tehnika na ovoj instrument e razviena do virtuoznost.

Po afirmacijata vo klasi~nata muzika, stanuva popularen i eden od

vode~kite solisti~ki instrumenti vo xezot. Se upotrebuva i

vo zabavnata i vo narodna muzika. Poradi svojot

karakteristi~en zvuk ponekoga{

izveduva~ot upotrebuva pridu{uva~

ili sordino.

Trubata e zastapena vo tvore{tvoto

na: Xuzepe Verdi, Ludvig van Betoven,

Petar Ili~ âjkovski, Bedìh Smetana, Antonin Dvoràk i drugi.

Poznati izveduva~i na truba se: Luis Armstrong, Oliver King, Nini Roso,

Vinton Marsalis, Blagoja Angelovski, Vaso Ristov, Qup~o Koskarov i drugi.

50

Vaso Ristov

vidovi sordina

truba so sordino

Truba

Trombon (pozauna) ili †golema truba# se pojavil vo XV

vek. Razli~nite vidovi tromboni se razlikuvaat po forma,

gradba i na~in na svirewe.

Cug- trombonot ima podvi`na cevka, vo forma na bukva

U, so ~ie izvlekuvawe i vovlekuvawe se dobivaat podlaboki

ili povisoki tonovi. Vo XIX vek se izrabotuvaat tromboni so

ventili. Zvukot na trombonot e masiven, prodoren i bleskav, eden od najsilnite vo

orkestarot. Negoviot registar na tonovi opfa}a ~etiri oktavi. Ovie karakteris-

tiki ja zacvrstuvaat pozicijata na trombonot vo orkestarskoto, kamernoto i

solisti~koto muzicirawe. Osven vo umetni~kata muzika, zastapen e i vo xezot i

drugi muzi~ki ànrovi. Na{ol primena vo tvore{tvoto na pove}e kompozitori:

âjkovski, Musorgski, Ravel i drugi.

Poznati svetski izveduva~i na trombon se: Xej Xej Xonson, Glen Miler, Tom

Dorsej i eden od makedonskite istaknati trombonisti Kiril Ribarski.

Trombon

Kiril Ribarski


- Muzi~ki primeri vo izvedba na Luis Armstrong;

- †ârda{# - Monte (izvedba, Kiril Ribarski).

Horna (rog) vodi poteklo od love~kiot rog. Nejzinata forma bila menuvana

i usovr{uvana. So dodavawe na ventili, se zgolemile tehni~kite mo`nosti na

limenata horna.

Cevkata na hornata e svitkana vo forma na krug, vo koj se

nao|a splet na dodadeni cevki so tri ili ~etiri ventili. Na

gorniot del se nao|a usnikot, a dolniot del od cevkata e

pro{iren vo forma na inka. Hornata e edinstven limeno-

duva~ki instrument na koj se sviri so leva raka.

Hornata zvu~i ne`no, meko i poeti~no, so golemi

dinami~ni nijansi i rasko{na boja na tonot. Poradi virtuoznosta,

podvi`nosta i tehni~kite mo`nosti i se doveruvaat mirni i

idili~ni melodii. Hornata e zastapena vo simfoniski orkestri, kamerni ansambli

no kako solisti~ki instrument.

Nejzinata zvu~nost e posebno zabeleìtelna vo delata na: K. M. Veber, C.

Frank, B. Smetana, A. Dvoràk i drugi.

Poznati svetski izveduva~i na horna se: Herman Bauman, Frank Lojd, Mi{el

Tomson, Vinsent de Rosa, Filip Farkas, Xovani Punto, Stefan Dor, Radovan

Vlatkovi} i drugi. Poznati makedonski izveduva~i na horna se: Lev~e Trajkovski,

Aleksandar Go{ev i drugi.

Horna

51

Aleksandar Go{ev

Tubata se razvila od stariot basov instrument serpent, a sovremenata forma

i ja dal Adolf Saks.

Taa e najgolem duva~ki instrument. Pri svirewe izveduva~ot ja drì pred

sebe, so inkata zavrtena nagore. Ima tri ili ~etiri ventili.

Tubata poseduva dlabok, masiven tembr, poradi {to vo simfoniskiot

orkestar ima uloga na basov instrument. êsto se upotrebuvaat za solovi epizodi,

kako na primer vo tvore{tvoto na: Maler,

Stravinski, Musorgski i drugi kompozitori.

Se primenuva vo simfoniski i duva~ki, a

poretko vo xez i zabavni orkestri.

Poznati svetski izveduva~i na tuba se: Xefri

Anderson, Ronald Bi{op, Marti Erikson, Kris Olka,

Patrik [eridan i drugi.

Tuba

kvartet tubi


- †Petre i volkot# - S. Prokofjev;

- †Bidlo# - Sliki od izlo`ba Musorgski-Ravel;

- †Vodi~ niz orkestar# - B. Britn (utvrduvawe na muzi~kite instrumenti).

Instrumentite so klavijatura moè da se podelat vo dve grupi:

- ì~ani instrumenti so klavijatura i

- duva~ki instrumenti so klavijatura

êmbalo ili klavi~embalo e instrument koj se koristel vo docniot Sreden

vek. Vo Italija se nao|aat najstarite primeroci na klavi~embala. Na po~etokot

imal edna klavijatura i sluèl naj~esto za pridru`ba.

Po forma e sli~no na pijanoto. Nad rezonantnata plo~a se

postaveni ìci po koi se povlekuva so perce. Vo XVII i XVIII vek se

zgolemuval brojot na ìcite i bila dodadena u{te edna klavijatura,

no i registri za promena na bojata na tonot.

êmbaloto ima karakteristi~en yvonliv i jasen zvuk. Vo period

od XVI-tiot do XVIII-tiot vek imal primarna uloga vo orkestarskite,

kamernite i operskite dela.

Baroknite kompozitori J.S. Bah i G.F. Hendl, napi{ale

najmnogu kompozicii za ~embalo.

Poznati svetski izveduva~i

na ~embalo se: Kenet Gilbert,

Trevor Pinok, Kristof Ruse,

Andreas Stajer, a vo

Makedonija, Cvetanka Sozovska

i drugi.

Instrumenti so klavijatura

êmbalo

52

vid na klavi~embalo

klavi~embalo

P.Virtaperko

(~embalist )


†Hromatska fantazija i fuga#- J.S.Bah.

Pijano ili klavir e instrument naslednik na ~embaloto

i negovite srodni instrumenti. Se pojavil vo po~etokot na

XVIII vek vo Italija. Imeto piano go dobil vo periodot koga e

izmislen mehanizam na ~ekan~iwa so koi tonovite moèle da se

izveduvaat so razli~na ja~ina. Prvite pijana bile nare~eni piano-

forte (italijanski- tivko, silno), poradi na~inot na dobivawe na

ja~inata na tonovite. Modernoto pijano e sozdadeno vo XIX vek.

Pijanoto e sostaveno od: drven korpus postaven na tri nogarki vo forma na

horizontalno postavena harfa i so kapak od gornata strana. Vo korpusot e postavena

metalna ramka so raspnati ìci, rezonantna {tica i mehanizmot so ~ekan~iwa.

So upotreba na pedali se zbogatuvaat izraznite mo`nosti na instrumentot.

Klavijaturata se sostoi od 88 klavi{i (52 beli i 36 crni) na koi se sviri so

dvete race. So udirawe na klavi{ite se podignuvaat ~ekan~iwata i udiraat na

ìcite koi treperat i sozdavaat tonovi.

Za izraznite mo`nosti i zvu~nosta na pijanoto, Franc List, eden od

najgolemite pijanisti, napi{al: †Na pijanoto moàt da se izveduvaat akordite

kako na harfa, da se pee kako so duva~ki instrument, na nego moàt da se izvedat

iljada pasaì, koi porano morale da se otsvirat so pove}e razli~ni instrumenti...#

So razvojot na instrumentalnata muzika od XVII vek, pijanoto, kako i negovite

prethodnici, zazema zna~ajno mesto vo solisti~kata, no i vo kamernata i

orkestarska muzika.

Vode~kata uloga mu ja dodeluvaat i vienskite klasi~ari Hajdn, Mocart i

Betoven. Osven vo klasi~nata se primenuva i vo xezot i vo popularnata muzika.

Poznati svetski izveduva~i na pijano se: Sergej Rahmawinov, Svjatoslav

Rihter, Artur Rubin{tajn,Aleksis Vajsenberg, Djuk Elington i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na pijano

se: Valeri Stefanovski, Milica [perovi},

Stela Sleanska, Rita trp~eva-Popovi}, Todor

Svetiev, Marija \o{evska i na{iot svetski

poznat pijanist, Simon Trp~evski.

Pijaninoto ima ista zvu~nost kako

pijanoto, no pomal volumen na zvukot. Poradi

ovie karakteristiki ne se koristi za koncertna

izvedba, no e pogodno za doma{na upotreba.

Pijano

53

Simon Trp~evski

pijano


- Vals cis-moll, Frederik [open;

- †Za Eliza# - Ludvig Van Betoven.

Orgulite vodat poteklo od dale~nite isto~ni instrumenti

i od anti~kata †Panova# flejta. Vo sredniot vek orgulite se

koristat kako instrument za pridru`ba vo crkovnoto peewe vo

zapadnohristijanskite liturgii. Vo periodot na barokot, pak,

stanuvaat zna~aen instrument vo instrumentalnata muzika.

Orgulite se najgolem i najslo`en duva~ki instrument,

sostaven od golem broj cevki. Tonot se proizveduva so struewe

na vozduhot od vozdu{niot mev niz cevkite. Orgulite imaat

naj~esto tri klavijaturi (manuali), skalesto naredeni i na niv

se sviri so race. Na dolniot del, na klavijaturata se sviri so noze (pedal). Vedna{

do manualite se registrite tie slu`at za odreduvawe na bojata na zvukot na

sviralite, so {to se dobiva zvu~nost na eden, ili na grupa instrumenti.

Cevkite se napraveni od drvo ili metal. Tie se

vo razli~na forma i golemina. Za sekoj ton orgulite

imaat edna ili pove}e cevki, no so razli~na boja i

ja~ina na zvukot. Poradi toa se postignuva zvu~nost na

simfoniski orkestar. Denes orgulite se solisti~ki

koncerten instrument. Se koristi vo crkvite,

katedralite i golemite koncertni sali.

Sovremenite elektri~ni orguli se upotrebuvaat vo popularnata muzika.

Za orguli najmnogu pi{uval kompozitorot J. S. Bah, no i samiot bil

virtuozen izveduva~ na orguli.

Poznati svetski izveduva~i na orguli se: Lorenco Gijelmi, Daniel Brun,

Vanes Vanderhoven, Dalibor Miklav~i~, Pavao Ma{i}, Gorana Vidwevi}-

Fabijani} i drugi.

Orguli

54


†Tokata i fuga# , d-moll od J.S. Bah.

orguli

Harmonika e ime za pove}e instrumenti. Kaj niv

tonot se dobiva so treperewe na metalnite jazi~iwa so

pomo{ na struewe na vozduhot.

Usnata harmonika se pojavila vo Germanija. Poradi svojot

neobi~en, a vo toa vreme nov zvuk, stanuva popularen instrument koj ponatamu se

usovr{uva.

Moè da bide napraven od drvo, no i od metal. Ima forma na pravoagolnik so

dva reda otvora, na koi se sviri so duvawe i vovlekuvawe na vozduhot. Na usnata

harmonika osven melodija moè da se dobie i akordska pridru`ba.

Instrumentot se drì so dlankite, a so nivno pomrdnuvawe se dobiva efekt na

treperewe. Na toj na~in se sozdavaat tonovi so

karakteristi~na ubava boja. Ovoj instrument so svojata

zvu~nost nao|a primena vo bluzot, kade {to izveduva~ite

imaat posebno razviena tehnika na svirewe. Denes se primenuva

vo razli~ni muzi~ki ànrovi.

Harmonikata so klavi{i ili kop~iwa ima posloèna

konstrukcija i tehnika na svirewe.

Se sostoi od dva drveni dela so klavi{i koi se povrzani

so vozdu{en mev. Na desnata strana se nao|aat klavi{ite

so koi se izveduva melodijata, a na levata strana se nao|aat kop~iwa koi se koristat

kako basova pridru`ba.

So razvlekuvawe na mevot, voz-

duhot pominuva niz otvorite, pri

{to metalnite jazi~iwa treperat i

sozdavaat ton.

Ima golema primena vo narodnata,

zabavnata i klasi~nata muzika. Vo

muzi~kata literatura za harmonika,

osven originalni ima i prerabotki na

drugi dela.

Poznati izveduva~i na harmonika se:

Boban Kopunovi}, Mi{a Mijatovi}, Bojan Jovanovi},

Qubi{a Petkovi}, Gordan Ta{i}. Na na{ite prostori

poznati izveduva~i na harmonika se: Ko~o Petrovski, Milan Zavkov, Goran Ala~ki,

Zuica Lazova, Il~o Jovanovski, Zorica Karakutovska i drugi.

Harmonika

55


- Tango Wujork

harmonika so klavi{i

usna harmonika

harmonika so kop~iwa

Zorica Karakutovska

Imeto go dobile spored na~inot na svirewe - udirawe po povr{inata koja

zatreperuva i sozdava zvuk. Se sviri na razli~ni na~ini: so raka, so razni vidovi

palki, so metalna pra~ka, edna povr{ina od druga ili so pomo{ na mehanizmot. Ovie

instrumenti se najstari, a po gradba najednostavni.

U{te vo vreme na prvobitnata zaednica, ovie instrumenti imale zna~ajna uloga

vo sekojdnevniot `ivot na lu|eto. Podocna vo narodnata muzika doprinele vo

izrazuvaweto na ~uvstvata i zbogatuvaweto na muzi~kata izvedba. Vo zabavnata i

umetni~kata muzika tie go naglasuvaat karakteristi~niot ritam i davaat zvu~na boja

na celiot orkestar.

Spored zvukot {to go proizveduvaat se delat na dve grupi:

- instrumenti so opredelena tonska visina (melodiski);

- instrumenti so neopredelena tonska visina (ritmi~ki).

Udarni instrumenti

56

so opredelena

tonska visina

so neopredelena

tonska visina

Grupa instrumenti koi proizveduvaat eden ili pove}e tonovi, a se sozdavaat od

trepereweto na drveni i metalni plo~ki, cevki ili ko`a, u{te se vikaat i melodiski

instrumenti. Vo ovaa grupa spa|aat pove}e instrumenti me|u niv i: ksilofon,

vibrafon i timpani.

Ksilofon

Imeto go dobil od gr~kiot zbor ksilos- drvo i fonos- zvuk,

po materijalot od koj se napraveni plo~kite.

Ksilofonot poteknuva od Azija, a go sre}avame i kaj

narodite na Afrika i Latinska Amerika. Vo Evropa za prvpat

se javuva vo XVI vek. Vo XIX vek, poljakot Guzikov, ja menuva

konstrukcijata na instrumentot, stavaj}i gi plo~kite vo

~etiri redici.

Dene{niot ksilofon ima drveni plo~ki vo dve redici,

sli~no kako klavi{ite kaj pijanoto i rezonator vo vid na cevki

na koi se naredeni plo~kite.

Se sviri so udirawe po plo-

~kite so dve palki so top~est zavr{etok. Tonovite se

reski, vo forte, no meki i topli vo pijano dinamika.

Ksilofonot prvpat bil upotreben vo orkestar vo

sredinata na XIX vek. Denes se koristi vo simfoniskiot

orkestar (K. Sen Sans, G. Maler, Stravinski, Ravel, X.

Ger{vin), kameren orkestar (Bartok, Stravinski) i mnogu

retko kako solisti~ki instrument (Sonata za ksilofon -

Tomas Pitfild).

Udarni instrumenti

so opredelena tonska visina

(melodiski instrumenti)

57

anti~ki ksilofon

golem ksilofon

palki za profesionalen

ksilofon


†Sidarta# - ksilofon xez.

Imeto vibrafon e dobieno spored zborovite

"vibra" - vibrirawe i "fone"- zvuk. Poteknuva od

starite udarni instrumenti od ostrovite Java i

Bali. Instrument pod ova ime, no zna~itelno

razli~en, prv pat se javuva vo XX vek vo SAD.

Vibrafon e napraven od metalni (aluminiumski)

plo~ki, naredeni na dve drveni {tici nad

metalnata ramka i rezonator sostaven od cevki

razli~ni po golemina.

Vibrafonot ima i pedala, sli~no kako kaj pijanoto,

i slu`i za pridu{uvawe na zvukot. Taka tonot stanuva

pridu{en i kratok. Cevkite se postaveni vertikalno pod

plo~kite i so pomo{ na elektromotorot proizveduvaat

vibrira~ki ton.

Na plo~kite se sviri so palki. Tie mo`at da bidat

razli~ni po golemina, a naj~esto imaat †glava# obvitkana

so volna. Za da se otsviri akord se koristat dve, tri, pa

duri i ~etiri palki.

Vibrafonot e solisti~ki instrument, naj~esto vo xezot, no se koristi i kako

orkestarski instrument vo klasi~nata (B. Britn, I. Stravinski), filmskata i

zabavnata (Bitlsi, Madona, Pink Flojd) muzika.

Poznati svetski izveduva~i na vibrafon se: Gari Barton, Milt Xekson, Bobi

Hat~erson, Bo{ko Petrovi}, a kaj nas Mojca Sedeu, Martin Vu~i} i drugi.

Vibrafon

58

vibrafon

na~in na svirewe

Nik Parnel Gari Barton


Vibrafon solo - Gary Burton.

Instrumenti sli~ni na dene{nite timpani, a vo Evropa postoele u{te vo XV

vek. Vo XVII vleguvaat vo sostav na orkestarot.

Se sostoi od korpus napraven od metal i mem-

brana napravena od prirodna ili ve{ta~ka koà

raspnata preku otvorot na korpusot. Zategnatosta

na koàta se menuva so pomo{ na pedal, pri {to se

menuva visinata na tonot na instrumentot. Zvukot se

dobiva so udirawe so palki po zategnatata koà. Tie

moàt da bidat napraveni od razli~en

materijal {to bitno vlijae na kvalitetot

i bojata na zvukot.

Timpanite moè da proizvedat yvonlivi, no i

pridu{eni zvuci, vo zavisnost od formata na instrumentot

i vidot na palkite. Moè da napravat dinami~ka gradacija od

pijanisimo do fortisimo. Vo orkestrite imaat uloga da

naglasat odreden ritam ili da ostvarat nekoj zvu~en efekt

(grmotevici, pukawe od top, vodopadi i sl.).

Tampanite se zastapeni vo razli~ni ̀ anrovi na muzikata:

klasi~nata (B. Smetana, L. V. Betoven), zabavnata i xezot.

Timpani

59

izveduva~i na timpani

timpani

timpani

za doma{na upotreba

60

Udarnite instrumenti so neopredelena tonska visina u{te se vikaat i

ritmi~ki instrumenti. Ovie instrumenti sluàt za svirewe na ritam ili za

sozdavawe na odredeni zvu~ni efekti. Vo ovaa grupa instrumenti spa|aat: golem

i mal tapan, gong, ~ineli, triangl, marakas, dajre i kastaweti.

Ritmi~kite instrumenti nao|aat primena vo klasi~nata, a i drugite

ànrovi na muzikata (zabavna, narodna i xez).

Tapan (golem i mal) imal golema uloga vo ìvotot na lu|eto. So

tek na vremeto se menuval, pa denes postojat razni vidovi na tapani.

Zvukot se dobiva koga so palkite se udira po membranata na

instrumentot, pri {to taa treperi i se dobiva zvuk. Palkite se

izraboteni od razli~en materijal i razli~ni po

golemina i teìna.

Poznati svetski izveduva~i na tapan se: Fil

Kolins, Tihomir File{, Rob Gardner, Ringo

Star i drugi. Makedonski izveduva~i na tapan

se: Martin Vu~i}, Garo Tavitjan i bra}ata Tavitjan.

Gong e star kineski instrument. Li~i na golema, metalna

~inija i se sviri so udirawe so palka vo sredinata na instrumentot.

Postojat razni vidovi na gong, no najzastapeni se golem i mal gong.

Vo orkestrite naj~esto se koristi za sozdavawe na zvu~ni efekti.

îneli se instrument na koj se sviri so palki (~iniite se

postaveni horizontalno) ili ako se postaveni vertikalno se

udiraat edna od druga. Naj~esto se primenuvaat vo klasi~nata

muzika, a vo zabavnata i xez muzika se sviri so pedal.

Zastapena e vo duva~ki, voen, xez i simfoniskiot orkestar.

Udarni istrumenti

so neopredelena tonska visina

(ritmi~ki instrumenti)


Buddy rich - solo tapani.

golem tapan

dobo{

gong

~ineli

Triangl e metalen instrument svitkan vo forma na triagolnik.

Se drì vo leva raka, a so metalna pra~ka se udira po stranite na

instrumentot. Ima yvonliv ton i sluì za ritmi~ki i melodiski efekti.

Marakas (tropalki) e ritmi~ki instrument so

karakteristi~en zvuk. Najgolema primena ima vo zabavnata i

xez-muzikata. Se koristi i vo folklorot na Meksikancite.

Dajre e ritmi~ki instrument. Zvukot se proizveduva so

tresewe ili udirawe po membranata na instrumetot. Zastapen e

vo razni ànrovi na muzikata: zabavna, xez, narodna i klasi~na.

Kastaweti se ritmi~ki instrument. Dominanten e vo

folklorot na [panija. Zastapeni se i vo ostanatite ànrovi

na muzikata. Kako i kaj ~inelite i kaj kastawetite, zvukot se

dobiva so udirawe na edna povr{ina od druga.

61


- †Bolero# - Moris Ravel;

- †Mar{ na êrnomor# - M. Glinka

- Neboj{a Jovan @ivkovi}- 7 udaralki, vibrafon, 12 marimba.

drugi udarni instrumenti

triangl

dajre

marakas

kastaweti

62

Boì}

(po sluh)

Zvezdo, ti mila!

Boè, Gospode,

dari mi qubov, verba silna,

da ne krasat nas.

Refren: Kaj i da si...

1. Istraùvaj kako se proslavuva praznikot Boì} vo svetot i kaj nas.

Zada~i:

64

OPERA

Potrebata od nadopolnuvawe na izrazot pome|u teatarskata i muzi~kata

umetnost se zabeleùva u{te kaj starite Grci (V vek p.n.e.), a prodolùva i vo

Sredniot vek.

Kon krajot na XVI vek vo Firenca - Italija, grupa istaknati muzi~ari,

filozofi, pisateli i umetnici koi rabotele pod imeto camerata ja naso~ile

svojata rabota kon obnovuvawe na anti~kata gr~ka tragedija. Ovie renesansni

nastojuvawa sozdale nov vid na muzi~ko-scensko delo so golemi umetni~ki

vrednosti, nare~eno opera.

Opera e muzi~ko scensko delo. Dramskoto dejstvo (sodrìnata)

izveduva~ite go realiziraat preku peewe. Vokalnite solisti, horot i baletskite

ansambli gi pridruùva orkestar. Spored toa, operata pretstavuva sinteza od

pove}e umetnosti: muzika, igra, drama i likovna umetnost, iskaàni preku

scenska dekoracija i kostimografija. Operata se sostoi od ~inovi, a ~inovite se

podeleni na sliki.

Nazivot opera poteknuva od latinskiot zbot opus {to zna~i drama {to se pee.

Prvobitna ideja za sozdavawe na vakov vid muzi~ko delo bila na

knièvnikot Oktavio Rinu~ini. Toj napi{al tekst so naslov †Dafne#, a soodvetno na

tekstot, kompozitorot Jakopo Peri sozdal muzika. Taka nastanala prvata opera

†Dafne# vo 1594 godina.

scena od operata †Dafne#

od Jakopo Peri

Bidej}i rakopisot od operata †Dafne# bil zaguben, za prva muzi~ka drama

se smeta negovata vtora opera †Evridika#, koja prvpat bila izvedena vo 1600 godina.

Operata se razviva i vo drugi gradovi vo Italija, pa i vo evropskite dràvi:

Francija, Anglija, Germanija i Avstrija.

Od toj period, pa do denes, operata ja ima istata popularnost.

65

Klaudio Monteverdi

Klaudio Monteverdi (1567 - 1643) e roden vo

Karmela - Italija. Se smeta za najgolem majstor na

operskata umetnost. Operata †Orfej# se smeta za prvo

muzi~ko scensko delo, premierno izvedena vo 1607 god.

Kako kompozitor dramaturg postignal potpolno

edinstvo me|u muzikata i dramata. Ednoli~nite

re~itativi gi zamenil so arii (muzi~ka celina so

razviena melodiska linija). Go postavil temelot na

sozdavawe na operskiot orkestar.

Scena od operata †Orfej#.

Denes se izveduva vo sovremena

varijanta na Karl Orf.

Kladio Monteverdi

scena od operata †Aida# scena od operata †Sevilski berber#

Dali znae{?

Xovani Batista Pergolezi so operata †Sluginkata gospodarka# (izvedba

1733) i pripa|a na prvata generacija kompozitori na opera Bufa.

66

sceni od operata †Aida#

68

Libreto

Tekstualnata podloga na operskoto delo se vika libreto.

Prerabotkata i adaptacijata na tekstot ja pravi libretistot.

Moè da se obrabotat temi od istoriskoto minato, qubovni,

narodni ili od sekojdnevniot ìvot.

Libretoto za operata moè da bide specijalno napi{ano

ili da bide prerabotka na postoe~ko dramsko delo kako na

primer: †Kralot se zabavuva# od Viktor Igo koe e libreto za operata

†Rigoleto#; dramata †Pe~albari# od Anton Panov e libreto za operata

†Razdelba# i drugi.

Kompozitor

Kompozitorot pi{uva muzika inspiriran od nekoja sodrìna. Taa }e bide

libreto za sozdavawe na opersko delo. Po svoe razmisluvawe i so upotreba na

muzi~ki izrazni sredstva, kompozitorot sozdava melodija koja }e sozdade edinstvo

pome|u muzikata i dramata. Za uspe{no sozdavawe na opersko delo treba da ima

postojana i dobra sorabotka pome|u libretistot i kompozitorot.

poznati operski kompozitori

X. Rosini

R. Vagner

V. Belini

@. Bize

X. Pu~ini

X. Verdi

Vokalni interpretatori

Nositeli na zvu~nata realizacija na operskoto delo se vokalnite

interpretatori. Tie se solisti ili ~lenovi na vokalni ansambli.

Solistot, ma{ki ili ènski glas, moè da ima glavna, no i sporedna-epizodna

uloga. Vo interpretacijata na operskoto delo se primenuvaat razli~ni stilovi

na peewe. Solistite go primenuvaat stilot Bel kanto- ubavo peewe. Primenata

na bel kanto stilot e posebno potrebna vo posloènite i pote{ki melodiski

linii. Primer: arijata †Kasta Diva# od operata †Norma#, arija na †Figaro# od

operata †Sevilski Berber# i drugi.

Na scenata istovremeno moàt da nastapuvaat pove}e solisti. Spored

brojot na ispolniteli sostavite moàt da bidat: dueti- dvajca solisti; terceti-

trojca solisti; i kvarteti - ~etvorica solisti. Ulogata na ovie sostavi e da se

prikaè dijalog pome|u dva, tri ili ~etiri lika.

69

Marija Kalas Lu~ijano Pavaroti

peja~ki sostavi od operata †Rigoleto#

Hor

Horskiot ansambl vo operata se koristi za masovni sceni. Kompozitorot

preku niv go iskaùva momentot od dramskoto dejstvo koga saka da pretstavi

pogolema grupa na lu|e, vo zavisnost od sodrìnata na operata: selani, vojska,

rabotnici i drugo.

Sostavot na horot moè da bide me{an, ma{ki, ènski ili detski.

Edna od najuspe{nite horski arii, koja vo operskoto tvore{tvo ostava

poseben beleg e horskata arija †Hor na Evreite# od operata †Nabuko# od Xuzepe

Verdi.

70

sceni od operata †Nabuko#


†Horot na Evreite# od operata †Nabuko# od Xuzepe Verdi.

Orkestarot vo operata

Mestoto na orkestarot vo operata e

pome|u gledali{teto i scenata. Ovaa tradicija

datira u{te od vremeto na starogr~kiot

teatar.

Kompozitorite koristele razli~ni

sostavi na orkestar, zavisno od nivnite

afiniteti i vremeto vo koe ìveele.

Dirigent

Dirigentot rakovodi so zaedni~kata izvedba na muzi~kiot del od operskata

pretstava. Toj e realizator na ideite na kompozitorot. Vo interpretacijata na

deloto dirigentot vnesuva i sopstveno ~uvstvo koe ne treba da gi naru{i

op{tite karakteristiki na operata vo celost.

Korepetitor

Za uspe{na izvedba na operskoto delo, dirigentot kontinuirano sorabotuva

so korepetitorot (pomo{en dirigent) na horot i solistite. So negova pomo{ i

pridru`ba na pijano gi razrabotuva melodiskite linii na peja~ite, horskite i

baletskite ansambli.

Reìser

Reìserot e zadolèn za scenskata realizacija na operskoto delo. Toj

sorabotuva so celiot tim: scenograf, koreograf, kostimograf i drugite u~esnici,

solisti, hor, da pomaga okolu nivniot nastap i realizacija na nivnite ulogi.

71

starogr~ki teatar-amfiteatar

Zubin Mehta Oskar DanonRikardo Muti

Scenograf

Scenograf e likoven umetnik koj

treba da go osmisli, nacrta i postavi

scenskiot dekor, soodveten na vremeto i

mestoto na dramskoto dejstvo. So

ovozmoùvawe na sovremena postavka na

operskoto delo, scenografot moè da razvie

i upotrebi visoki standardi za promocija na

svoite zamisli i idei.

Kostimograf

Likoven umetnik koj treba da

poseduva golemo poznavawe za

razli~nite stilovi i na~inot na

oblekuvawe vo razli~ni vremenski

epohi. Dizajnira nacrti za oblekata

na solistite, horot i u~esnicite vo

baletskite ansambli koi treba bidat

prilagodeni na dramskoto dejstvo.

Koreograf

Koreograf e baletski umetnik. Toj gi osmisluva i

oblikuva dvièwata, ~ekorite i figurite na

baletskite umetnici.

72

Dali znae{?

Vo finalnata realizacijata na operskoto delo u~estvuva i sufler (lice

koe im pomaga na izveduva~ite dokolku se javi potreba od pomo{ vo tekstot) i

inspicient koj se griì za navremena podgotovka za nastap na izveduva~ite.

scenski dekor

baletska figura

moderen kostim kostim od

periodot Renesansa

Operski ku}i

Vo pogolemite kulturni centri - gradovi vo Evropa i vo svetot, kako

odraz na kulturniot razvoj i neguvawe na operskata umetnost, postojat specijalno

izgradeni operski ku}i. Vo niv se promoviraat poznatite operski ostvaruvawa

kako i poznati imiwa na operski peja~i.

Edena od najstarite operski ku}i vo Evropa

koja od sozdavaweto, pa se do denes go odrùva i go

nametnuva svojot avtoritet e †Golemata opera#

vo Pariz osnovana vo 1669 godina.

Milanskata †La Skala#, poradi nejzinata dragocenost i presti`nost, ostava

vpe~atok na †hram na muzikata#. Nadvore{niot izgled (navidum ne mnogu golema), ja

krie nejzinata vnatre{na ubavina. Doìvuvawata od izvedbite na operskite

pretstavi moè da se sporedat so prikazni od bajkite. Zatoa taa pretstavuva

predizvik za mnogu svetski operski peja~i i dirigenti.

73

Dali znae{?

Po napravenata rekonstrukcija na milanskata †La Skala#, sve~enoto

otvorawe bilo na denot na †Sv. Ambrozij#, za{titnik na gradot Milano. Zatoa

umetni~kiot direktor, maestro Rikardo Muti, za taa prigoda ja odbral operata

na italijanskiot kompozitor A.Salieri †Priznata Evropa#, so koja vo 1778 godina

bila otvorena operata †La Skala#.

Opera vo Pariz

Opera †La Skala# Opera †La Skala# (vnatre)

Za presti`na operska ku}a vo

ponovo vreme se smeta operata

Metropoliten takanare~ena Met.

Osnovana e vo 1883 godina so

donacija od bogati qubiteli na

muzi~kata umetnost.

74

Metropoliten - Wu Jork

Operata vo Sidnej e arhitektonski

simbol na gradot. Izgradena e vo 1973

godina. Iako e postavena vo

pristani{te, taa e potpolno

funkcionalen kompleks. Sostaven e od

golema koncertna sala koja ima

izvonredna akustika, operska sala i

sala za dramski pretstavi.

Operska ku}a vo Sidnej

Boq{oi teatar e najstar teatar

vo Moskva, koj datira od 1824 godina. Vo

nego se izveduvaat poznati ruski no i

pretstavi od stranski avtori. Po

kapacitet (broj na publika), spa|a me|u

najgolemite teatri vo svetot.

Boq{oi teatar

Dali znae{?

Na golemiot koncert vo Hyde Park vo 1991 godina Lu~ijano Pavaroti

voodu{evil pove}e od 250.000 posetiteli. Po toj uspeh koncertot e povtoren

1993 godina vo Wujork - Metropoliten na koj prisustvuvale okolu polovina mil-

ion posetiteli.

1. Istra`uvaj za drugi operski ku}i vo Evropa i svetot.

2. So primena na IKT izraboti prezentacija vo Power point, za edna od

operskite ku}i po tvoj izbor.

Zada~i:

Xuzepe Verdi (1813-1901)

Xuzepe Verdi (Giuseppe Fortunino Francesco Verdi) e

italijanski kompozitor koj ìvee i tvori vo taka-nare~enoto

vreme na (bel canto) - ubavo peewe.

Roden e vo Le Ronkole vo Italija. Po~nal da sviri

orguli vo lokalnata crkva na 11 godi{na vozrast, poradi lo{a

semejna finanska sostojba. Negoviot za{titnik Antonio,

trgovec i qubitel na muzikata, mu pomognal da go zapo~ne

muzi~koto obrazovanie vo Milano.

Poradi starosnata granica ne gi ispolnil uslovite za

upis na Konzervatoriumot i bil prinuden da raboti kaj

operskiot dirigent Laviwe. Po smrtta na orguqa{ot Provesi, vo Buset, ja

prezema negovata rabota. Dve godini podocna se èni so }erkata na negoviot

za{titnik. Po smrtta na negovata èna i dvete deca ostanuva sam. Vo toa vreme

Verdi debitira kako operski kompozitor. Toa mu ovozmoìlo da go promeni

mestoto na ìveewe vo Milano. Taka nastanuvaat negovite operi: †Rigoleto#,

†Travijata# †Otelo#, †Trubadur#, †Bal pod Maski#, †Mo} na sudbinata#, †Don

Karlos#, †Nabuko# i operata †Aida#, koja nastanuva vo ~est na otvaraweto na

Sueckiot kanal. Verdi doìveal dlaboka starost i golem uspeh. Negoviot ve~en

dom se nao|a vo muzi~kiot institut †Verdi# vo Milano.

75

Xuzepe Verdi

scena od operata †Aida# scena od operata †Trubadur#

scena od operata †Rigoleto# scena od operata †Don Karlos#

76

Travijata

Travijata (ital. La Traviata) e

opera vo tri ~ina, na italijanskiot

kompozitor Xuzepe Verdi. Libretoto go

napi{al Fran~esko Marija Pjave,

spored dramata †Damata so kamelii# na

Aleksandar Dima-sinot. Premierata e

izvedena na 6 mart 1853 vo teatarot

Feni~e (ital. Teatro la Fenice) vo

Venecija. Dejstvoto se odviva vo Pariz i

okolinata, spored Diminovata drama

okolu 1700 godina. Ponatamu, postavkata na operata naj~esto e po zamislata na

Verdi, vo vreme na praizvedbata, XIX vek.

Prv ~in

Dejstvoto se odviva vo ku}ata na kurtizanata

Violeta Valeri vo Pariz. Po kusoto boleduvawe,

Violeta organizira zabava vo ~est na nejzinoto

vra}awe me|u prijatelite. Pred prisutnite gosti,

dolgogodi{niot prijatel na Violeta, Gaston, go najavu-

va prisustvoto na svojot prijatel Alfred @ermon. Toj

ve}e podolgo vreme e oboàvatel na Violeta.

Alfred nazdravuva so ubavata Violeta vo imeto na qubovta, a taa za nego e

najzna~ajna vo ìvotot. Violeta se pridruùva na zdravicata, velej}i deka

qubovta e samo radost i zabava.

Violeta, iznemo{tena i so slabo zdravje, se povlekuva vo druga prostorija,

zamoluvaj}i gi gostite da prodolàt so zabavata. Alfred e zagrièn za zdravjeto na

Violeta. Negoviot gri`liv odnos ja oddava qubovta kon Violeta. So golema

blagodarnost, Violeta go pokanuva Alfred da ja poseti naredniot den. Alfred

si zaminuva sre}en, a zabavata zavr{uva so zaminuvawe na ostanatite gosti.

Violeta ostanuva sama, obzemena od novite ~uvstva na qubov i me~taewe za

nejziniot ìvot so Alfred.

scena †zdravica#

plakat za izvedba na operata †Travijata#

77

Vtor ~in, slika prva

Ve}e tri meseci Violeta i Alfred ìveat vo

nejzinata ku}a vo blizina na Pariz. Alfred otkriva

deka za nivnoto rasko{no ìveewe Violeta prodava od

nejziniot imot. Zatoa toj zaminuva vo Pariz. Dodeka

Violeta so zadovolstvo ja ~ita pokanata za bal od

nejzinata prijatelka Flora, sobarkata go najavuva

posetitelot @or` @ermon, tatkoto na Alfred. Toj od

Violeta bara da ja prekine vrskata so negoviot sin

bidej}i istata moè da sozdade lo{a reputacija na nivnoto semejstvo. Violeta

o~ajno go moli da ne bara od nea takva `rtva bidej}i se raboti za vistinska

qubov.

Dobrinata i iskrenosta na Violeta go namaluvaat somneòt na @ermon, no toj

i ponatamu ostanuva na svoeto barawe. Violeta so skr{eno srce se soglasuva

samo poradi svojot sakan i @ermon zaminuva. Violeta vo o~aj mu pi{uva

pro{talno pismo na Alfred. Toj pristignuva i taa so solzi vo o~ite mu kaùva deka

zaminuva za Pariz.

Vsu{nost, Violeta ne mu ja kaùva vistinata. @or` @ermon se vra}a i go

nagovara Alfred da se vrati vo rodnata Provansa. Alfred ~itaj}i ja pokanata za

bal, nameneta za Violeta, zbunet i o~aen zaminuva za Pariz.

pismo za razdelba

Vtor ~in, slika prva

Na zabavata kaj Flora glavna tema za razgovor e

razdelbata na Violeta i Alfred. Na zabavata

pristignuva Alfred, a po nego doa|a Violeta, vo

pridru`ba na baronot Dufal.

Ubeden deka Violeta go ostavila poradi qubovta

kon baronot, Alfred go navreduva Dufal. Violeta go

povikuva Alfred na razgovor i go moli da si zamine.

Ogor~en od qubomora, Alfred ja obvinuva Violeta, ne

biraj}i zborovi so koi }e ja navredi. Pred site prisutni toj gi frla parite pred

nea kako blagodarnost za nejzinite uslugi. Ogor~en od negovata postapka,

baronot Dufal go povikuva Alfred na dvoboj. @or` @ermon, tatkoto na

Alfred, go prekoruva svojot sin so pouka deka †sekoj e nedostoen koj }e povredi

èna vo bes#.

scena od igrawe karti

78

Tret ~in

U{te edno utro vo ìvotot na Violeta. Te{ko

bolna taa leì sama vo svojata soba. Pokraj nea e samo

Anina. Doa|a lekar koj ja potvrduva nejzinata lo{a

zdravstvena sostojba. Vo pismoto od @ermon, Violeta

dobiva vesti deka po dvobojot Alfred e vo begstvo, a

baronot e lesno povreden. Svesen za svojata nepravda

kon Violeta, vetuva deka na svojot sin }e mu ja kaè

celata vistina. Nabrgu vo sobata vleguva Alfred. So

neizmerna qubov, vo moment na o~aj, toj ja drì Violeta vo svoite pregratki, vetu-

vaj}i i deka naskoro }e ozdravi i }e zapo~nat nov ìvot. Violeta e presre}na. Gi

pravi poslednite napori da izgleda ubavo pred svojot sakan. Za àl, nejzinoto

zdravje e mnogu lo{o i taa umira na racete na Alfred.


Arija (vinska pesna) od operata †Travijata# - X. Verdi.

Duet na Violeta i Alfred

scena od treti ~in

79

Opera vo Makedonija

Makedonskata opera e osnovana vo 1947

godina, vo sostav na Makedonskiot naroden

teatar (MNT).

Za prv pat na 9 Maj vo MNT bila izvedena

operata †Kavalerija Rustikana# od Petro

Maskawi, a pod dirigentskata palka na maestro

Todor Skalovski.

Na 24 maj 1954 godina, premierno bila

izvedena prvata makedonska opera †Goce# od

makedonskiot kompozitor, Kiril Makedonski.

Reìjata na ovaa izvedba e na Petre Prli~ko, a

kako solisti nastapile: Dan~o Mitrovski, Zina

Kreqa i Kalina Milo{evska.

MOB rabotela vo ramkite na MNT vo

golemata i isklu~itelno funkcionalna teatarska

zgrada izgradena 1927 godina. Istata bila sru{ena

za vreme na zemjotresot na 26.07.1963 godina.

Po zemjotresot, MNT raboti vo privremeniot objekt Teatar Centar, do

izgradbata na novata zgrada na Makedonskiot naroden teatar, vo 1982 godina.

Na 10.02.1983 godina e otvoren noviot objekt

na Makedonskata Opera i Balet. Ovoj model na

teatarska organizacija (drama-opera-balet), bila

promenet vo 2004 godina. Toga{ MNT go zadràl

dramskiot ansambl, a Operata i Baletot stanale

posebna organizacija, nare~ena Makedonska opera

i balet (MOB).

Makedonskata opera i balet (MOB) e dràvna kulturna ustanova i najstara

institucija od ovoj vid vo Makedonija.

scena od †Kavalerija Rustikana#

Makedonski naroden teatar

novata zgrada na MOB

80

Makedonski operski solisti

Boris Trajanov Milka Eftimova Nikola Gagov

Slavica Petrova - Gali} Gabriela Georgieva Cvetan Stojanovski

Igor Durlovski Blagoj Nacoski Ana Durlovski

1. Istra`uvaj za drugi makedonski operski peja~i i nivnite operski

ostvaruvawa, a potoa napravi album.

Zada~a:

Vesna Ginovska-Ilkova

81

Makedonski dirigenti

Tomislav [opov Aleksandar LekovskiOliver Balaburski

Sa{a Nikolovski-\umar Bisera ^adlovskaBorjan Canev

1. Poseti edna operska pretstava po tvoj izbor i izraboti esej vo koj }e dade{

opis na tvoite do`ivuvawa od izvedbata.

2. Bidi vo uloga na profesija-dirigent i objasni ja tvojata rabota, imenuvaj gi

~lenovite od timot za sorabotka, za uspe{na realizacija na operskoto delo.

Aktivnosti:

Na repertoarot na Makedonskata opera napraveni se postavki na novi

operski ostvaruvawa koi se izveduvaat pod dirigentskata palka na pove}e

makedonski dirigenti.

Poznati makedonski kompozitori

i nivni dela

82

Kiril Makedonski

Trajko Prokopiev

Toma Pro{ev

Dimitrije Buàrovski

Risto Avramovski

Kiril Makedonski:

†Goce#,

†Car Samuil#,

†Ilinden#.

Toma Pro{ev:

†Pajaìna#,

†Maliot princ#.

Dimitrije Buàrovski:

†[e}erna prikazna#,

†Despina i Mister Doks#.

Trajko Prokopiev:

†Razdelba#,

†Kuzman Kapidan#.

Risto Avramovski:

†Bolen Doj~in#,

†Lidija od Makedonija#.

1. Istraùvaj za ìvotot i delata na dadenite kompozitori i napravi

prezentacija vo Power Point.

Zada~a:

Kiril Makedonski

83

Kiril Makedonski (1925-1984) e makedonski

kompozitor, avtor na prvata makedonska opera

†Goce#. Muzi~ki se obrazuval vo Zagreb, Saraevo

Qubqana, a vo rabotata se zdobil so zvaweto

†specijalist za kompozicija#. Negov magisterski trud

e operata †Car Samuil#, koja od komisijata na

Muzi~kata akademija vo Qubqana e oceneta so

najvisoka ocena.

Vo svojata dolgogodi{na, plodna kompozitorska

dejnost, napi{al golem broj muzi~ki dela. Najpoznati

se operite: †Goce#, †Car Samuil# i †Ilinden#;

simfoniskata poema †Tan~arka#; ~etiri simfonii;

†Starogr~ki koncert# za guda~i i drugi tvorbi: sonati, kantati, horski

kompozicii i solo pesni. Avtor e na muzika za radio-drami, scenska muzika za

dramski dela, muzika za kratkometra`ni filmovi i za filmot †Makedonska

krvava svadba#.

Negoviot tvore~ki pat glavno bil orientiran kon sozdavawe na makedonski

nacionalen stil, zasnovan vrz karakteristikite na makedonskiot nacionalen

melos.

Za operata †Car Samuil#, Makedonski sam go

napi{al libretoto, opfa}aj}i gi glavnite momenti od

sudbonosnite nastani vo Makedonija kon krajot na X i

po~etokot na XI vek. Kompozitorot, Kiril

Makedonski, se trudel so ednostavni zvu~ni re{enija

da ostvari dramska ekspresija. Nastojuval, osobeno

muzi~ki, da gi diferencira scenite {to se odvivaat

me|u Vizantijcite i onie vo doma{niot tabor.

Kiril Makedonski

Car Samuil

84

Car Samuil

Kiril Makedonski

(sodrìna)

Prv ~in

Vo dvorecot na knezot Samuil vo

Prespa, site ja proslavuvaat pobedata

nad vizantiskata vojska.

Knezot Samuil ne moèl da ja

po~uvstvuva pobedata bidej}i vo negovata

du{a vladee nemir. Samuil bil

primoran da go ubie svojot brat Aron, za

da sozdade stabilnost i edinstvo vo

dràvata. Nestabilnosta vo dràvata go

potvrduva negoviot sin Gavril Radomir

koj se zaqubuva vo zaplenetata Grkinka, Irena. Isto taka, Marija ènata na

Vladislav, koj e sin na Aron, zagovara odmazda za svojot svekor. Saka da go otrue

Samuil i da go nasledi prestolot.

Vo me|uvreme, vo dvorecot na vizantiskiot car, Vasilij Vtori, po

pobedata nad Samuilovata vojska kaj rekata Sperhej, vladee mir. Vizantiskiot

dou{nik, Crnoqub, istovremeno e i Samuilov sorabotnik. Toj mu javuva na

Vasilij Vtori deka Samuil vo Ohrid se proglasil za car. Ovaa vest na Vasilij

ne mu se dopa|a i kaj nego predizvikuva èlba za odmazda.

scena od operata †Car Samuil#

Vtor ~in

Vo svojot dvorec, na Ohridskata tvrdina,

Samuil so svoite vojvodi podgotvuva plan za

presmetka so Vasilij Vtori. Crnoqub koj e

obzemen od èlbata da stane car, saka da pobedi.

Pobedata saka da ja ostvari so itrina, ne so borba.

Sledi raspravija na Marija i Vladislav. Toj ne se

soglasuva so idejata na svojata èna da go otrue

Samuil.

scena od operata †Car Samuil#

85

Epilog

Pred straotnata gletka za svoite 14 iljadi oslepeni

vojnici, od golema taga i bolka umira Samuil.

srednovekoven crte`

od smrtta

na Car Samuil

Tret ~in

Itriot Crnoqub go doznava planot za presmetka

na Samuil i go izvestuva Vasilij Vtori. Na planinata

Belasica se vodi te{ka bitka me|u vojskite na Samuil

i Vasilij. Vojskata na Samuil pretrpuva poraz. Opien

od pobedata, Vasilij Vtori nareduva da se oslepat 14

iljadi zarobeni vojnici, a na sekoj stoti vojnik da mu se

ostavi po edno oko, da mo`at da se vratat kaj Samuil.

srednovekoven crte`

od bitkata na Belasica

Fragment od operata Car Samuil

1. Koi bile motivite za da se sozdade operata Car Samuil?

2. Kakvi ~uvstva kaj tebe predizvikuva operskoto delo: voshit, qubov kon

tatkovinata, taga, radost?

3. Ozna~i nekoj od tie ~uvstva {to konkretno gi do`ivuva{ pri slu{awe

na muzi~kiot prilog.

Zada~a:


†Monolog na Car Samuil#, od istoimenata opera.

86

1. Odredi vo koja tonska skala e napi{ana pesnata.

Zada~a:

Goceva Makedonija

(po noti)

Praznuva narod, narod presre}en, zemjo,

pomilo peat v gora pticite,

pobrzo rastat `itjata,

v nasmev ni cutat licata.

Imeto ti e Makedonija, zemjo,

razgori temni, mra~ni vekovi,

majka na Goce vojvoda,

v son~evo utro ~ekori{.

OPERETA

Opereta e muzi~ko- scensko delo so vedra, {egobijna i zabavna sodrìna.

Dramskoto dejstvo se realizira preku peewe, svirewe, gluma i govorni dijalozi.

Operetata proizlegla od francuskata Opera Comique (komi~na opera) vo sredinata na

19-ot vek za da gi zadovoli potrebite za kratki, lesni dela kako kontrast na delata

koi spa|aat vo Opera Comique.

Se misli deka @ak Ofenbah gi napi{al prvite opereti kako {to se najranite

edno~inski hitovi †Dvajcata slepi lu|e#, †Ba-ta-klan# i prvata celosna opereta

so golem uspeh †Orfej od podzemniot svet#.

Popularnosta na operetata gi nadminuva francuskite granici i se

pro{iruva vo Anglija, Germanija, Avstrija i po{iroko. Najzna~aen kompozitor

na opereta na germanski jazik e Avstriecot Johan [traus - pomladiot, a negovata

najpopularna opereta e †Liljakot#. Vienskata tradicija ja prodolùvaat Franc

Lehar, Oskar [traus, Karl Celer, Leo Fal i dr.

Berlin stanal centar na germanskata opereta. Taa se odlikuvala so sopstven

stil, osobeno po Prvata svetska vojna. Ovoj stil vklu~uval noviteti kako {to se

elementi na xez, drugi sinkopirani tancuva~ki ritmovi i prisustvo na regtajm-

mar{ira~ki melodii. Me|u prvite opereti e †Devojkata od crnata {uma# od Leon

Jesel. Drugi avtori na opereti se: Pol Linke, Eduard Kuneke, @an Gilbert i dr.

Vrvot vo operetata na angliski jazik bil dostignat koga se pojavile Gilbert

kako pisatel na libreta i Salivan Vilijam kako kompozitor na muzikata.

Razvojot na opereta prodolùva vo 20-ot vek so dela od kompozitorite: Edvard

German, Lajonel Monkton i Harold F. Simson.

87

sceni od operetata †Liljakot#

1. Navedi gi razlikite i sli~nostite me|u opera i opereta.

Zada~a:

88

@ak Ofenbah

@ak Ofenbah (@ak Ofenbah, 1819- 1880 god.), e

francuski kompozitor i violon~elist so germansko

poteklo, koj ja sozdal francuskata opereta i dal pridones

za nejzinata popularnost.

Napi{al okolu 100 muzi~ki dela od koi najpoznati

se operetite: †Orfej od podzemniot svet#, †Ubavata

Elena# i operata †Hofmanovite prikazni#.

Ona {to gi karakterizira operetite na Ofenbah e

vedrata i zabavna muzika, prosledena so satira i

groteskniot na~in na prikaùvawe na ìvotot, no isto

taka i ekstremnata slobodoumnost vo izvedbata.

†Orfej od podzemniot svet#

(opereta vo dva ~ina)

†Orfej od podzemniot svet# e opereta na @ak

Ofenbah. Francuskoiot tekst bil napi{an od Ludvig

Alevi (Ludovic Halevy), podocna revidiran od Hektor

Kremio (Hector J. Cremieux). Prvata izvedba na ovaa opereta

bila vo Pariz, 21 Oktomvri 1858 godina. Podocne`nata

verzija vo ~etiri ~ina se pokaàla kako pomalku popularna

od originalnata verzija.

Prv ~in, scena 1

Izvedbata zapo~nuva so melodrama. Javnoto mislewe e pretstaveno preku

lik koj ja objasnuva moralnosta, a koj{to }e ja preraskaè prikaznata. Operetata

Orfej i Evridika ima moralizatorski karakter.

Orfej i Evridika se vo brak. Taa e vqubena vo Aristeus-ov~ar koj ìvee

vo sosednata ku}a, a pak Orfej vo Kloe - ov~arka. Na insistirawe na Evridika da

se razdelat, Orfej pravi napori da go zadràt brakot i da se za{titat od

ozboruvawata. Arterius trudej}i se da ne bide otkrien deka e Pluton, pee

ov~arski pesni. Pluton i Orfej pravat zagovor za da ja ubijat Evridika. Smrtta

za nea ne e tolku lo{a bidej}i Bogot na podzemjeto i smrtta smrtno e vquben vo

nea. Evridika mu ostava poraka na Orfej deka zaminuva po svoja èlba. Navidum

mirniot ìvot na Orfej go naru{uva javnoto mislewe, spored koe mora da ja

spasi svojata èna. Orfej e nezadovolen, no se soglasuva.

@ak Ofenbah

Evridika

Scena 2

Dejstvoto se odviva na Olimp, a tamu za bogovite nema razonoda. Dinamika

vnesuva Dijana koja kaùva deka Akteon, nejzinata qubov, go pretvorila vo elen.

Jupiter e iznenaden od odnesuvaweto na Dijana koja treba da pretstavuva Boìca

na nevinosta i ~esnosta.

Pristignuva Pluton i na drugite bogovi im gi otkriva "zadovolstvata" na

pekolot, vodej}i gi da se pobunat protiv zdodevniot ìvot na Olimp. Jupiter e

tema na potsmev poradi negovite mitolo{ki aferi. Situacijata se smiruva so

doa|aweto na Orfej. So svojot monolog gi rasplakuva bogovite, otkrivaj}i deka

treba da ja vrati Evridika. Jupiter i ostanatite bogovi se nudat da mu pomognat,

pa i tie da odat vo pekolot. Sledi masovna proslava.

Scena 2

Vo pekolot ima golema zabava na bogovite na koja uspeva da dojde i

Evridika. Tancot na Jupiter bogovite go smetaat za zdodeven. Se vklu~uvaat site

likovi i ovoj del od operetata e najpopularniot del- galop, vo muzikata poznat

kako kan- kan tanc.

Na scenata pristignuvaat Orfej i likot na javnoto mislewe. Jupiter vetuva

deka }e ja drì Evridika podaleku od nego. Spored mitologijata, Orfej ne smee

da se vrti nanazad, dokolku ne saka da ja izgubi Evridika zasekoga{. Jupiter

predizvikuva molskavica koja }e go predizvika Orfej da pogledne nazad. Scenata

zavr{uva so povtorno tancuvawe na popularnata melodija kan-kan.

89

Vtor ~in, scena 1

Pluton ja ~uva Evridika zaklu~ena vo podzemniot

svet. Nejzinata zdodevnost go pottiknuva Xon Stik u{te

pove}e da raskaùva za negovoto vladeewe kako kral na

Beotija, del od Grcija.

Pluton otkriva kade se nao|a Evridika. Pretvoren vo

zlatna muva se provlekuva niz klu~alkata i se sre}ava so

Evridika. Sledi quboven duet. Otkrivaj}i go svojot lik toj

i vetuva na Evridika deka }e ja spasi, kriej}i gi li~nite

~uvstva.

Evridika i Orfej


†Kan-kan#- tanc od operetata †Orfej od podzemniot svet# - @ak Ofenbah.

Johan [traus

Operetata kako teatarski ànr mnogu brzo ja

prifatila i vienskata publika. Vo tvore{tvoto na Johan

[traus taa go na{la svoeto mesto i e najpopularniot

pretstavnik na opereti.

Negovo prvo delo od ovoj ànr e †Indigo i 40-te

razbojnici# (1871), no negova najuspe{na opereta e

†Liljakot# (1874), koja {to stanala najizveduvanata

opereta vo svetot i do den denes ostanala najpopularno

scensko delo.

Za realizacija na ovaa opereta potrebni se iskusni

peja~i so golemi glasovni mo`nosti, glumci i komedijanti

so golemo iskustvo, podvi`ni balerini, dobar i

raspoloèn hor i odli~no postaven orkestar. †Liljakot# nabrzo bil postaven na

repertoarot na Dvorskata opera, podocna Dràvna opera vo Viena. Operetata

bila prifatena i vo drugi ugledni operski ku}i vo Evropa i po{iroko.

Johan [traus

90

Liljakot

(opereta vo tri ~ina)

†Liljakot# e opereta komponirana od Johan [traus, na

libreto od Karl Hafner i Ri~ard Gene.

Originalniot izvor za †Liljakot# bil napi{an od

Julius Roderik Benediks poznat pod naslov †Zatvorot#. Drug

izvor e francuskata drama †Polno}na ve~era# na Anri

Meljak i Ludvik Alevi. Poradi prisustvoto na

specifi~nite francuski obi~ai, Ri~ard Gene napravil

adaptacija na dramskiot tekst vo libretoto so Vienski

bal, nameneto za Johan [traus.

Operetata e postavena i premierno izvedena na 5

April 1874 godina vo Viena. Ottoga{, taa redovno e del od

repertoarot na operata vo Viena.

91

Prv ~in

Gabriel fon Ajzen{taun e osuden na osum dena zatvor poradi navreda na

dràven slu`benik, delumno po vina na negoviot advokat d-r Blind. Adela,

sluginkata na Ajzen{tajnovi, dobiva pokana od nejzinata sestra da prisustvuva

na balot na princot Orlovski. So drugo obrazloènie, Adela bara slobodni denovi.

Na balot e pokanet i Ajzen{ajn. Toj zaminuva od doma kaùvaj}i i na svojata

sopruga Rozalinda deka odi vo zatvor.

Po negovoto zaminuvawe, Rozalinda ja posetuva nejziniot qubovnik

Alfred, profesor po peewe. Frank, upravitelot na zatvorot, doa|a da go privede

Ajzen{tajn, no naiduva na Alfred koj ja prifa}a ulogata da bide Ajzen{tajner.

Vtor ~in

Vo vilata na princot Orlovski se pravi zabava. So dozvola na Orlovski,

Falke e dirigent na balot. Negovata cel e da mu se odmazdi na Ajzen{tajn poradi

povredata {to toj prethodno mu ja nanel, ostavaj}i go na ulica vo pijana sostojba

oble~en kako liljak. Del od planot na Falke e prisustvoto na Frank, Adela i

Rozalinda.

Princot gi pre~ekuva svoite gosti me|u koi i Rozalinda, vo uloga na

ungarska kontesa, Ajzen{tajn pod imeto Markiz Renard, Frank-kavaler

(kowanik) [agrin i Adela vo uloga na glumica. Gostite se zabavuvaat i

razgovaraat so naklonost edni kon drugi, ne prepoznavaj}i se me|usebno.

Rozalinda uspeva da ukrade ~asovnik od xebot na nejziniot soprug, koj podocna }e

go priloì kako dokaz za nedoli~no odnesuvawe. Vo moment na nevnimanie,

raskaùvaj}i ja slu~kata za Liljakot, Ajzen{tajn ja otkriva svojata li~nost.

Upravnikot na zatvorot i Frank vo pijana sostojba se sprijateluvaat i ja

napu{taat zabavata odej}i kon zatvorot.

Tret ~in

Narednoto utro site se nao|aat vo zatvorot. Vo otsustvo na upravnikot

vladee atmosfera na zbunetost poradi pijanstvoto na zatvorskiot ~uvar Frosi.

Znaej}i za izmamata na Gabriel, Rozalinda nosi odluka da zapo~ne postapka za

razvod. Adela i nejzinata sestra Ida gi nosat vo pritvor. Ovoj zaplet kulminira so

izjavata na Falke koj ja priznava vistinata deka slu~kata e odmazda za

†Liljakot#. Ajzen{tajn go priznava svoeto neverstvo i ostanuva vo zatvor da ja

odleì izre~enata kazna.


Uvertira od operetata †Liljakot# - J. [traus.

BALET

Balet (italijanski ballet-igra, tanc) e scenska izvedba vo koja dramskoto

dejstvo se izrazuva preku dvièwe, tanc i pantomima vo pridru`ba so muzika.

Prvite formi na balet se sre}avaat vo primitivnite magiski igri,

kulturnite obredi na starite civilizacii, gr~kata tragedija i komedija, vo

igrite na uli~nite peja~i i zabavuva~i vo sredniot vek. Kako teatarska forma

na igra, baletot po~nal da se razviva vo Zapadna Evropa za vreme na renesansata

(1300-1600) godina.

Na sve~enite priredbi vo Francija dvorskiot balet se razvil kako sinteza

na igra, muzika i tekst.

So otvaraweto na baletskite {koli (1661) po~nuva istorijata na

klasi~niot balet, koj pak se odlikuva so jasni dvièwa, izrazi, pantomima i

~uvstva.

Razvojot na baletot kako umetni~ka forma

Vo XVII i XVIII-tiot vek baletot po~nal da se prikaùva kako sostaven del

od operata (intermeco). Potoa sledi period na golem napredok vo tehni~kite

standardi na baletot.

Vo XIX-tiot vek baletot stanal seriozna, dramati~na i samostojna

umetni~ka forma i na isto ramni{te so operata. Klu~en del vo napredokot bil

epohalniot trud na @an - Xorx Nuvr, koj emociite gi iskaùval preku dvièwe

na telata i izrazot na licata na tan~erite.

92

Baletski tan~eri od Edgar Dega, 1872 godina

Klasi~niot balet e najformalen baletski

stil koj se pridrùva do tradicionalnata baletska

tehnika. Spored mestoto na poteklo, postojat

varijanti na: ruski, francuski, angliski i

italijanski balet. Prepoznatliv e po unikatnite

karakteristiki i tehniki, visokite protegnuvawa,

gracioznite, lesni i precizni dvièwa.

93

dvièwa vo baletot

Romanti~niot balet bil inspiriran od prikazni i

legendi, primenuvaj}i klasi~na baletska tehnika vo koja se

zabeleùvaat elementi od temperamentnite narodni igri.

Vo po~etokot na XX vek, Sergej Djagiljev so grupa mladi

koreografi i muzi~ari sozdava moderen balet. Toj te`nee kon

edinstvo na tancot i muzikata.

Moderniot balet gi koristi estetskite komponenti od klasi~nata baletska

tehnika, tradicionalnite i modernite narodni igri, no primenuva i sovremen

baletski izraz.

Poznati baletski ostvaruvawa se: †Lebedovo ezero#, †Orevokr{a~ka# i

†Zaspanata ubavica# od Petar Ili~ âjkovski; †@izel# od Adolf Adam; †Rajmonda#

od Boris Glazunov; †@ar ptica# i †Petru{ka# od Igor Stravinski; †Romeo i Julija#

i †Pepela{ka# od Sergej Prokofjev; †Esmeralda# od êzare Puwi; †Don Kihot# od

Ludvig Minkus; †Kopelija# od Leo Delib; †Ohridska legenda# od Stevan Hristi} i

drugi.

stav vo baletot

Isidora Dankan e osnovopolo`nik

na moderniot tanc. Taa e prva balerina

koja tancuva bosa.

sceni od Moderen balet Isidora Dankan

Termini vo baletot

Sozdavaweto na baletskata pretstava se temeli na prethodno

komponirana muzika, a vrz osnova na predloènoto libreto.

Koreografot ja ima glavnata uloga vo postavkata na baletskata pretstava.

Koreografija e igra~kata umetnost vo celina koja ja izveduva igra~ot (balerina,

baletan) ili grupa igra~i.

Divertisman e koncertna programa, sostavena od igri

razli~ni po ànr i po karakter.

Kostimografot ima zada~a da izraboti uspe{en i

vpe~atliv dizajn na baletskite kostumi. @enskata i ma{kata

baletska obleka (odora) se napraveni taka {to }e ja istakne

figurata na teloto, no i da bide udobna za realizacija na

tan~erskite dvièwa.

Baletski umetnici

Primabalerina asoluta e najvisoka titula {to moè da ja dobie

interpretatorka na klasi~niot balet. Dodelena e nekolku pati vo istorijata na

baletskata umetnost.

Primabalerina e najistaknata solistka vo baletskata grupa. Terminot

podrazbira umetnik koj igra del od klasi~niot repertoar. Vo grupite koi se

zanimavaat samo so moderen balet ne e voobi~aeno dodeluvawe na ovaa titula.

Solisti se baletski umetnici (ma{ki i ènski) koi ja izveduvaat prvata i

vtorata uloga vo pretstavite ili solisti~kite numeri.

Ansambl (ma{ki i ènski) se baletski igra~i koi igraat zaedni~ki sceni,

bez poedine~ni delovi ili samostojni numeri.

94

baletski patiki

scena od baletot †Zaspanata ubavica#

Dali znae{?

Baletot †Zaspanata ubavica# prvpat e izveden 1829 godina vo Pariz, vo

postavka na francuskiot tan~er i koreograf @an Omer. Kako rezultat na dobrata

koreografska postavka stanal del od repertoarot na site sceni vo svetot so

pomalku ili pove}e izmeni od prvata verzija.

Poznati baletski umetnici

Matilda K{esinskaja Ana Pavlova Galina Uqanova

Margo Fontejn Larisa PonomarenkoMaja Plisecka

Juri Janovski Gabor KapinRudolf Nureev

95

1. Istra`uvaj za drugi poznati svetski baletski umetnici i nivni poznati

tan~erski izvedbi.

2. Napravete album so fotografii na tan~eri od `anrot moderen balet.

Zada~i:

Petar Ili~ âjkovski

96

Petar Ili~ âjkovski (1840-1893) e ruski kompozitor,

koj ìveel i tvorel vo vtorata polovina na XIX-tiot vek.

U{te kako dete pokaàl interes kon muzikata, posebno kon

ruskata narodna muzika. Iako poseduval muzi~ki talent, po

èlba na negovite roditeli studiral pravo. Na 23 godi{na

vozrast zapi{al studii po muzi~ka teorija i kompozicii na

Konzervatoriumot vo Petrograd.

Negoviot originalen muzi~ki jazik se zabeleùva u{te

vo prvite negovi dela (1866-1877): Prvata simfonija, uvertirata

†Romeo i Julija# i baletot †Lebedovo Ezero#.

Blagodarenie na Nade`da fon Mek, ruska blagorodni~ka i qubitelka na

negovata muzika, bil materijalno nezavisen. Doìveal golem uspeh so negovite

nastapi kako dirigent izveduvaj}i gi svoite dela vo Rusija, Evropa i Severna

Amerika. Vo negovoto tvore{tvo se zabeleùvaat elementi od ruskiot i

folklorot na drugite narodi. Zna~ajno mesto vo muzi~kata literatura imaat

negovite {est simfonii; muzi~ko-scenskite dela-operite: †Evgenij Owegin# i

†Pikova dama#; baletite: †Lebedovo ezero#, †Zaspanata ubavica# i

†Orevokr{a~ka#.

P. I. âjkovski

scena od baletot †Zaspanata ubavica#

Dali znae{?

-Nekoi muzikolozi tvrdat deka {estata simfonija âjkovski ja napi{al kako

svoj Rekviem.

-Komunikacijata pome|u Nade`da fon Mek i âjkovski bila isklu~ivo preku

pisma (si pratile 1200 pisma). Nikoga{ ne se videle.

Orevokr{a~ka

97

†Orevokr{a~ka# e klasi~na baletska bajka na Petar

Ili~ âjkovski, na libreto napi{ano od Marius Petipa, a po

skaznata na T. Hofman. Prvata postavka na baletot bila na 6

Dekemvri 1892 godina vo Marinski teatar vo Sankt

Peterburg.

Prv ~in:

Vo prikve~erieto na Boì} niz

ulicite se ~uvstvuva prazni~na, vesela i

razigrana atmosfera. Vo gostinskata soba na

semejstvoto [taqbaum stoi prazni~no

ukrasenata Boì}na elka.

Na proslavata pristignuvaat decata i

Dresermajer, star majstor na igra~ki. Site se

sobrani okolu elkata. Dresermajer gi deli

podarocite na decata. So golema radost

zapo~nuva igrata so kukli †miì-tatara#.

Na igrata se pridruùva i Dresermajer.

So vrzani o~i prv ja fa}a Klara, }erkata na

[taqbaum. Po igrata po~nuvaat tancite.

Sodrìna:

Dejstvoto se odviva vo staro germansko grat~e, vo XIX-tiot vek.

Klara so kuklata

Orevokr{a~ka

ku}ata na [taqbaum

pristignuvawe na gosti

Zabavata dobiva nov tek so pojavata na

Dresermajer oble~en kako magioni~ar. So

svoite magioni~arski trikovi, izveduva

kuklena pretstava. Kralot na gluvcite saka

da ja ukrade princezata, no hrabriot

[~elkun~ik - kukla za orevi nare~ena

Orevokr{a~ka, go ubiva. Igrite na

Dresermajer prodolùvaat.

Toj ja pokaùva kuklata Pajak, no na Klara najmnogu i se dopa|a

[~elkun~ik. Kuklata saka da ja zeme Franc, no vo negovite race ostanuva samo

otka~enata glava. Dresermajer brgu ja poprava kuklata i igrata prodolùva.

Klara zadovolno ja miluva i smiruva svojata kukla.

Vo docnite ve~erni ~asovi gostite si zaminuvaat. Boì}nata zabava

zavr{uva so tanci. Klara se zboguva so [~elkun~ik, gi gasi svetilkite na elkata

i zaminuva na spiewe. Taa sonuva kako gluvcite doa|aat vo gostinskata soba, na

~elo so nivniot kral. Vo odbrana doa|a [~elkun~ik

so olovnite vojni~iwa. Nadminuvaj}i go stravot,

Klara hrabro go frla ~evli~eto kon kralot na

gluvcite i taka go spasuva [~elkun~ik. Kralot na

gluvcite ja gubi bitkata i is~eznuva so svojata vojska.

Dresermajer so magija ja preobrazuva Klara vo

prekrasna devojka, a [~elkun~ik vo prekrasno

mom~e. Zapo~nuva patuvaweto vo zemjata na bajkite.

Vtor ~in:

Klara i [~elkun~ik se nao|aat na

vol{ebniot ostrov. Vo ubavata prazni~a

atmosfera sre}ata na Klara i [~elkun~ik e

neizmerna. Tancuvaat i se zabavuvaat so

ostanatite gosti. Utroto se bliì i Klara se

budi. Vol{ebniot son zavr{uva.

98

magioni~arot Dresermajer

igra na gluvcite

tanc na snegulkite


†Tanc na cvekiwata# od baletot †Orevokr{a~ka#- P.I.âjkovski.

Makedonska opera i balet

So formirawe na operata vo 1948 god. po~nal

da raboti i baletot na MNT. Makedonskiot

koreograf, \or|i Makedonski, zaedno so Analize

Asman (germanska balerina i u~itelka po ovaa

umetnost), go formirale baletskoto studio vo

sostav na MNT. Na po~etokot baletskoto studio

broelo 25 ~lena.

Prvata baletska pretstava †Valpurgiska no}# od [arl Guno e izvedena na

27 Januari 1949 godina pod dirigentskata palka na Trajko Prokopiev.

Koreografijata ja izrabotil \or|i Makedonski, a baletskiot ansambl bil

sostaven od igra~i od razni sredini kako i od ~lenovite na baletskoto studio.

Vo 1950 godina, baletskoto studio prerasnuva vo ni`o u~ili{te, a potoa i vo

sredno baletsko u~ili{te, koe i denes raboti vo sostavot na Muzi~ko-

baletskiot u~ili{en centar.

Muzi~ko-baletskiot u~ili{en centar,

denes †Ilija Nikolovski Luj#- Skopje, e osnovan

1945 godina. Vo nego se obrazuvaat kadri od

muzi~kata i baletskata umetnost. Kako

edinstven centar od vakov vid vo Republika

Makedonija, toj pretstavuva jadro od koe

proizleguvaat idnite muzi~ki, baletski umetnici i

pedagozi, koreografi, dirigenti, kompozitori i

drugi muzi~ki i baletski kulturni rabotnici.

Baletskata repertoarska programa se pro{iruva so dela od doma{nata

kompozitorska dejnost na: Trajko Prokopiev, Toma Pro{ev, Tomislav

Zografski, Aleksandar Lekovski i drugi kompozitori.

99

nekoga{en MNT

zgrada na dene{en MBUC

Dali znae{?

Baletot †Makedonska povest# od makedonskiot kompozitor Gligor

Smokvarski e prv makedonski balet.

Makedonski baletski umetnici i koreografi

Elpida Pakovska

Olga Milosavleva

Zoran Velevski Ekrem HuseinZoica P.-Velevska

Vera Branxolica

Natka Penu{liska

100

Goran Bo`inov,

prvenec na MB

Kire Pavlov,

solist vo MB

Aleksandra Mijalkova,

prvenka na MB

Katerina Kiprovska,

primabalerina na MB

Risima Risimkin

101

Risima Risimkin ima napraveno 20-tina

avtorski proekti. Taa e umetni~ki rakovoditel na

festivalot †Tanc fest# i edna od nekolkute makedonski

koreografi {to pridonele za razvojot na sovremeniot

tanc vo Makedonija.

1. Istra`uvaj za baletskata umetnost vo Makedonija i izraboti album od

istaknati makedonski baletski umetnici.

Zada~a:

scena od baletot †Rajmonda#

Trajko Prokopiev

Trajko Prokopiev (1909-1979) e makedonski kompozitor,

roden vo Kumanovo. Sredno muzi~ko u~ili{te zavr{uva vo

Belgrad. So èlba da go prodlabo~i svoeto muzi~ko obrazovanie,

vo 1946 godina zaminuva na pra{kiot Konzervatorium. Po

vra}aweto vo Makedonija razviva mo{ne plodna aktivnost

kako na~alnik na muzi~koto oddelenie na Radio Skopje. Raboti

kako dirigent na Simfoniskiot orkestar, Skopskata opera i

direktor na ansamblot †Tanec#. Negovoto tvore{tvo e

mo{ne bogato i plodno. Vo nego koristi motivi od narodni

pesni, karakteristi~ni za kumanovskiot kraj, stilizirani

horski rakatki, kamerni minijaturi i drugo. Od scensko-muzi~kata dejnost

poznati dela se: baletot †Labin i Dojrana# i operite †Razdelba# i †Kuzman

Kapidan#. Avtor e i na muzikata za prviot makedonski film Frosina, 1952 godina.

†Labin i Dojrana#

Prikaznata za †Labin i Dojrana# e mitolo{ki nastan koj se slu~il na

Dojranskoto Ezero. Spored mitot samovilite se natprirodni su{testva

~ija mo} e nad ~ovekovata. Na adaptiraniot tekst na ovoj mitolo{ki nastan,

Trajko Prokopiev ja napi{al muzikata za baletot †Labin i Dojrana#.

Praizvedbata e odràna na 11 Juni 1958 godina, vo Makedonskiot naroden

tetatar, Skopje.

Vo edna od trite legendi za nastanuvawe na Dojranskoto Ezero i

imeto na gradot Dojran, se veli: Vo gradot Polin ìveela ubava, visoka,

crnooka devojka po ime Dojrana. Sekoja ve~er, Dojrana i nejzinite drugarki

odele po voda do ~e{mata koja se nao|ala vo ramnoto pole, podaleku od

gradot. Edna ve~er kaj ~e{mata do{ol i nejziniot merak, ubaviot Labin.

Preplaveni od ~uvstva i zadlabo~eni vo razgovor, ne zabeleàle deka

drugarkite na Dojrana gi napolnile svoite stomni i zaminale doma.

Dojrana, ispla{ena brzo gi napolnila stomnite so voda, ostavaj}i ja

~e{mata da te~e. Vodata te~ela cela no} i ja poplavila celata dolina.

Ubavoto trevno pole stanalo ezero. Po imeto na ubavata Dojrana,

ezeroto go narekle Dojransko Ezero, a gradot Dojran.

102

Trajko Prokopiev

Sodrìna na baletot †Labin i Dojrana#

Na bregot na Dojranskoto Ezero se sre}avaat mom~eto Labin i negoviot

drugar Ognen. Inspiriran od ubavinata na vodite na Dojranskoto Ezero, Labin

sviri na svojot kaval. Vol{ebniot zvuk na kavalot gi mami trite sestri,

samovili da izlezat od ezeroto i da zaigraat samovilski tanc. Koga gi videl

Labin se voodu{evil od nivnata ubavina. Spored legendata, toj znael deka mo}ta

na samovilite se nao|a vo nivnite ko{uli. Ne moèj}i da ‹ odolee na ubavata

Dojrana, Labin ja zadrùva nejzinata ko{ula. Taa e prinudena da ostane da ìvee

so Labin. Vremeto minuvalo, a tie sre}no ìveele vo qubov i sloga. Ognen,

drugarot na Labin, se podgotvuva za svojata

svadba. Na svadbata se pokaneti i Labin i

Dojrana. Na svadbenata veselba site ja molat

ubavata Dojrana da zaigra samovilski tanc. Taa

go moli Labin da i ja vrati samovilskata

ko{ula bidej}i bez nea ne moè da zaigra. Za

da ja ispolni èlbata na Dojrana, Labin i ja

vra}a ko{ulata. Zanesena vo magijata na tancot

Dojrana ja dobiva samovilskata mo} i is~eznuva

zasekoga{. V~udovidenite lica na prisutnite

gosti ostanale vpereni vo beznade`niot i

o~aen lik na Labin.

103

scena od baletot †Labin i Dojrana#

Dali znae{?

Na{iot edinstven baletski film e †Labin i Dojrana#, snimen vo

vistinskiot ambient od libretoto - na Dojransko Ezero. Muzikata e na Trajko

Prokopiev, scenarioto na Branko Gapo, Vlado û~kov i Qubomir Bran|olica, a

reìjata na Branko Gapo.

1. So primena na IKT istraùvaj za drugi muzi~ko-scenski dela koi za

libreto imaat mitolo{ki nastani ili fantasti~na sodrìna.

Zada~a:


†Labin i Dojrana#- Trajko Prokopiev.

MJUZIKL

Mjuzikl e muzi~ko-scensko delo so

zabaven i lesen karakter, ispolnet so

dijalozi, muzi~ki i tan~erski to~ki.

Naj~esto ima dva ~ina.

Nastanal okolu 1900 godina na Brodvej

vo Wujork, kako odraz na amerikanskiot

zabaven ìvot. Vo po~etokot pretstavuval

sinteza od burleski, pantomoma, balet i

opereta.

Izvedbite na muzi~kite to~ki imaat

beleg na zabavna pesna i xez-muzika.

Uspe{nite libreta se temelat na vredni literaturni dela. Seto toa doprinelo

mjuziklot da stane samostojno muzi~ko-scensko delo.

Okolu 1930 godina mjuziklot se prenel i vo Evropa, najprvo vo Anglija,

Francija i vo Germanija. Mnogu melodii od toa vreme stanuvaat popularni kako

evergrini: melodijata †Marija# od †Prikazna od zapadnata strana# i †Ne pla~i

za mene Argentina# od †Evita#.

Od 1920-1960 godina e vreme na umetni~kata zrelost na mjuziklot. Vo ovoj

period zajaknuva povrzanosta pome|u pesnata, igrata i sodrìnata. Poznati

avtori na mjuzikli od toa vreme se: @erom Kirn so †[ou brod#, Leonard

Bern{tajn so †Prikazna od zapadnata strana#, Ri~ard Roxers so †Oklahoma# i

drugi.

Po toj period popularnosta na mjuziklot prodolùva. Se sozdavaat mjuzikli

pod vlijanie na rok muzikata: †Isus Fristos, super yvezda# i †Kosa#. Najpoznat

avtor na vtorata polovina na 20 vek bil Endru Lojd Veber, so mjuziklite: †Ma~ki#,

†Fantom od operata# i †Evita#.

104

scena od mjuziklot †Ma~ki#

scena od mjuziklot †Kosa#

scena od mjuziklot

†îkago#

Prikazna od zapadnata strana

"West Side Story"

Amerikanski mjuzikl †Prikazna od zapadnata strana#

(West Side Story) za koj muzikata ja napi{al Leonard

Bern{tajn, libreto e na Stefen Sondeim adaptirano po

deloto na Artur Laurents. Vo prikaznata na mjuziklot ima

i elementi od [ekspirovata drama †Romeo i Julija#. Scenskata

postavka e napravena vo sredinata na 50-te godini na 20 vek

vo Wujork.

Ovoj mjuzikl go razotkriva rivalstvoto na dve

tinejxerski uli~ni bandi so razli~no etni~ko i

kulturno minato koi se borat za kontrola vrz sosedstvoto.

Specifi~nata mra~na tema, sofisticiranata muzika, prodolènite

tancuva~ki sceni i fokusot na socijalnite problemi i obeleàle presvrt vo

istorijata na amerikanskiot teatar.

Mjuziklot ostvaril 732 pretstavi pred da se organizira turneja so istiot.

Vo London pretstavata se izveduvala u{te podolgo i se zdobila so

internacionalen uspeh. Vo 1961 godina napravena e prerabotka, film- mjuzikl vo

reìja na Robert Vajs. Filmot osvoil 10 oskari od vkupno 11 nominacii.

105

sceni od mjuziklot †Prikazna od zapadnata strana#

rivalstvo izrazeno

preku tanc

^lenovite na grupata "the Sharks"

(†Ajkuli#), se prva generacija Amerikanci od

Puerto Riko. Tie se povikani na uli~na

presmetka od belite mom~iwa, "the Jets". Na

zaedni~kata zabava pome|u mladoto mom~e

Toni i devojkata Marija, se ra|a qubov.

Marija e sestra na Bernardo, liderot na

sprotivnata banda, "the Sharks" (†Ajkuli#).

Vo me|uvreme devojkite se zabavuvaat a

mom~iwata podgotvuvaat uli~ni presmetki.

Qubovta pome|u Toni i Marija se rasplamtuva

i tie me~taat za svadba. Na postojanite

predizvici za tepa~ka od strana na Bernardo,

Toni ostanuva ramnodu{en. Vo momentot koga

Bernardo go proboduva so no` Raf, prijatel na

Toni, toj ne moè da gi kontrolira svoite

~uvstva i go ubiva Bernardo.

Sodrìna:

Prv ~in:

106

Marija i Toni

Vtor ~in:

Vesta za smrtta na Bernardo doa|a do

Marija. Taa e obzemena so izme{ani ~uvstva na

omraza i qubov. Sepak odlu~uva da pobegne so

Toni. Raf vo ime na iskrenoto prijatelstvo

saka da go za{titi Toni. Presmetkite

prodolùvaat proprateni so zapleti i lagi.

Do Toni stignuva la`na vest deka Marija e

ubiena. Nemaj}i {to pove}e da izgubi Toni

doa|a kaj sprotivnata banda vo potraga po

Marija. Po patot toj e ranet i umira. Marija

bespomo{no gleda kako zaminuva nejzinata vistinska qubov.

scena od begstvoto na Marija i Toni

rivalstvo izrazeno preku tanc

1. Izraboti prezentacija na mjuzikl po tvoj izbor vo Power point.

Zada~a:


†Prikazna od zapadnata strana# - Xim Mambo.

Fantomot od operata

"The phantom of the Opera"

†Fantomot od operata# e novela od francuskiot

pisatel Gaston Leru (Gaston Leroux). Vo po~etokot na 20

vek (1910), ovaa prikazna bila objavena kako kniga za

koja nemalo osoben interes. Podocna bila nekolku

pati reizdavana, obrabotena za film i teatarska

pretstava i postiguva golem uspeh. Edna od

najzna~ajnite postavki se smeta mjuziklot na Lojd

Veber (Llya Webber) od 1986 godina.

†Fantomot od operata# denes e najdolgo

izveduvaniot mjuzikl na Brodvej i edna od najproduktivnite izvedbi na site

vremiwa.

Devoj~eto Kristin Dae, mnogu rano ostanuva bez svojata

majka. Po smrtta na majkata, za nea se griì nejziniot tatko,

poznat svadbarski izveduva~ vo [vedska. Za vreme na nivnite

patuvawa toj i raskaùval mnogu prikazni vo koi naj~est lik

bil angelot na muzikata. Vo prikaznite uìva i nejzinoto

mom~eto Raul.

Te{ko spravuvaj}i se so nanesenata bolka po smrtta na

nejziniot tatko, Kristin po~nala da pee vo horot na Pariskata

operska ku}a.

Kristin i Fantomot

Iznenadena, taa po~nuva da go slu{a glasot na angelot

na muzikata, od prikaznite na nejziniot tatko. Vsu{nost, toa e

glasot na Erik, deformiran genij - fantom, koj tajno ìveel vo

podrumskite prostorii na operata dodeka se gradela.

Nastap na

Kristin

Sodrìna:

107

Nastapite na Kristin triumfirale blagodarenie na

nejziniot prekrasen glas. Pome|u Erik i Raul nastanuva

rivalstvo bidej}i i dvajcata se vqubeni vo nea.

Od soàluvawe kon Erik, Kristin ne moè da zamine so

Raul, a koj pak saka da ja odnese {to podaleku od Erik.

Kristin i Erik

Erik go slu{nal razgovorot i na operskata izvedba

na †Faust#, ja grabnuva Kristin. Predlogot da se omaì

za nego ili vo sprotivno }e ja uni{ti celata opera ja

drì Kristin vo neizvesnost.

Raul i †Persijanecot# (lik od minatoto na Erik), doa|aat da ja spasat

Kristin, no zapa|aat vo prostorija nare~ena †}elija za ma~ewe#. Sakaj}i da gi

spasi, Kristin se soglasuva da se omaì za Erik. Vo momentot koga taa go baknuva

Erik, toj e preplaven od emocii i ja osloboduva da zamine so Raul, ~ovekot {to

vistinski go saka. Pla~ej}i, Kristin zaminuva. Po tri nedeli stignuva vesta

deka Erik e mrtov.

vo podzemnite

prostorii

scena od operetata †Fantomot od operata#

108


†Fantom od operata# - @ak Ofenbah vo ispolnenie na Sara Brajtman

i Antonio Banderas.

109

XEZ MUZIKA

(jazz)

Xezot e muzika karakteristi~na za

20 vek. Poteknuva od afrikanskite crnci

koi se naselile vo Ju`na Amerika. Od svojata

pratatkovina, Afrika, gi donele svoite

obi~ai i svojata narodna muzika. Vo novata

zemja imale dopir so narodnata, crkovnata

muzika i drugi muzi~ki formi. Isklu~itelno

muzikalni so darba i smisla za improvizacija

i oset za ritam, amerikanskite crnci ja

prifatile muzikata od novata sredina i ja interpretirale na svoj na~in, no so

golemo vlijanie na afrikanskiot folklor.

Vo izvedbata na xez-muzikata moàt da u~estvuvaat i

vokalni solisti i ansambli. Poznati imiwa na vokalni

interpretatori se: Luis Armstrong, Bing Krozbi, Frenk

Sinatra, Rej ârls, Sara Von Ficxerald, Mahalija Xekson,

Bili Holidej, Barbara Strejsend i dr.

Na~inot na izvedba e mnogu individualen i sekoja izvedba e premierna

poradi improvizacijata {to e karakteristika na xezot. Na po~etokot na kom-

pozicijata se demonstrira temata, a podocna melodiski i ritmi~ki varira i se

pojavuva vo nastapite na site interpretatori. Improvizaciite se ritmi~ki

bogati, slobodni i so prisustvo na sinkopirana melodija. Ovoj na~in na izvedba

bara maksimalna angaìranost i kreativnost od strana na izveduva~ot.

Instrumentariumot vo xezot e mnogu

raznoviden. Na grupata udarni instrumenti

(timpani i drugi udaralki), podocna se

dodadeni pijanoto, kontrabasot i gitarata.

Grupata melodiski instrumenti: truba,

trombon i klarinet, pak bile zbogateni so

zvukot na saksofonot i vibrafonot.

Frenk Sinatra

izveduva~i na xez muzika

obi~aj na afrikanskite crnci

Razvoj na xezot

Prviot period od 1895 do dvaesettite godini na 20

vek e nare~en Wu Orleans stil ili †topol# xez.

Karakteristi~ni pravci vo toj period se regtajm i bluz.

Se karakterizira so improvizirana melodija izveduvana

na evropski instrumenti: truba, klarinet, trombon i

udarni instrumenti.

Amerikanskite belci go prifatile ovoj stil i po~nale da go izveduvaat.

Taka nastanal stilot diksilend koj ponatamu ne ostanal samo stil na belcite. Se

karakterizira so u{te pogolema solisti~ka improvizacija na melodiskite

instrumenti i na grupa instrumenti odedna{.

Dixieland Jazz Band

110

îkago e centarot kade {to xezot go

doìvuva svojot razvoj. Vo periodot od 1920 do

1930 godina se pojavuva sving centar vo îkago. Vo

~ika{kiot stil se pojavuva saksofonot kako vaèn

melodiski instrument. Po prvata svetska vojna se

{iri popularnosta na xezot niz cela Amerika i

Evropa. Se formiraat mnogu xez-sostavi (big

band). Me|u poznatite grupi od ovoj period e

Xozef †King#, Oliver i grupata na Djuk Elington.

Vo toa vreme se sozdava simfoniski xez. Golemite simfoniski xez-orkestri

svirat vo golemi koncertni dvorani. Od toj period poznata e izvedbata na

†Rapsodija vo sino# od Xorx Ger{vin.

Orkestarot na King i Karter

Djuk Elington


†Rapsodija vo sino# - X. Ger{vin.

Dali znae{?

Djuk Elington (1899-1974) e prv crnec ~ij lik bil

vtisnat na amerikanska pari~ka od 25 centi.

Vo 30-tite godini na 20 vek se sozdava nov stil nare~en sving. Podocna }e bide

popularna muzika za igra. Karakteristi~no za svingot se golemite sostavi vo koi od

tehni~ki pri~ini improvizacijata ve}e ne moèla da bide zaedni~ka, tuku se

koncentrirala na solistite. Xezot od bordelite e prefrlen vo Karnegi Hol.

Poznati pretstavnici od toj period se: Luis Armstrong (truba~ i peja~), Beni Gudman

(klarinetist i dirigent), Kaunt Bejzi (pijanist i kompozitor), Lajonel Hempton

(vibrafonist).

Vo po~etokot na 40-tite godini se ra|a nov stil, nare~en bi-bop (bebop)

karakteristi~en po brzoto tempo, namenet kako muzika za slu{awe, no ne i

tancuvawe. Pretstavnici od toj period se: ârli Parker (saksofonist), Dizi

Gilespi (truba~ i dirigent).

Od vtorata polovina na 40-tite i 50-tite godini sledat pove}e stilovi vo

xezot: cool-jazz, so lesen prizvuk, smirena melodiska improvizacija i bez agresivni

tempa i harmoni~nata apstrakcija na bi-bopot. Kako prodolènie na bi-bop, se

pojavuva hard-bop koj ja vra}a temperamentnata i virtuozna improvizacija.

Crkovnite modusi se osnova na melodijata i improvizacijata na stilot modalen-xez

(Modal-jazz). Kon krajot na 50- tite godini se javuva nov pravec nare~en "free-jazz" -

avangarda vo xezot, specifi~en po sloboda vo interpretacijata. Pretstavnici: Majls

Dejvis, Xon Koltrejn, Herbi Henkok, Ornet Koulman.

†Kral na xezot#

Luis Armstrong vikan †Sa~mo#, imal dvojna prepo-

znatlivost: virtuoz na truba i peja~ot so rapaviot glas.

Vo edna prilika izjavil: "Sekoja muzika e narodna muzika#.

Luis Armstrong

Beni Gudman

111

Dali znae{?

Kompozicijata †Sing,sing,sing# na Beni Gudman,

amerikanskoto radio ja proglasilo za edna od 100

najva`ni muzi~ki dela.

112

Vo 60-tite i 70-tite godini od XX vek sledat

novi stilovi vo xez-muzikata. Latino xez (Latin-jazz),

koj se bazira na ritmovite od afrikanskite i latino-

amerikanskite zemji (bossa nova). Po nego sledat

stilovite: post- bop; soul- xez; xez- fju`n; xez-fank i

drugi. Pretstavnici od ovoj period se: Sten Gec, Toni

Vilijams, îk Koreja, Al Di Meola, Stenli Klark,

Xon Meklaflin, Kit Xeret ...

îk Koreja

Od 80-tite godini, pa do denes, xezot se dviì vo site

mo`ni pravci, koristej}i gi site pridobivki na novata

tehnolo{ki razviena era. Na muzi~kata xez scena se prisutni

slednite stilovi: Smooth Jazz, Acid Jazz, Nu Jazz, Jazz-Rap, Punk Jazz,

Jazzcore i drugi. Poznati izveduva~i od ovoj period se: [ade,

Dijana Kral, [aka Kan, Xo{ua Redman, Keni Xi, Xejms Karter.

Xejms Karter

Al Di Meola Kit Xeret


“Blue Bossa” - Keni Dorhan.

Blue Bossa

Xezot vo Makedonija

Dragan \akonovski-[pato (1931-1987) kompozitor,

aranèr i dirigent e legenda na makedonskata xez i zabavna

muzika. Celiot ìvot rabotel na sozdavawe tradicija za

kvalitetna xez i zabavna muzika vo Makedonija.

Gi formiral prvite profesionalni orkestri vo

Makedonija, rakovodel so niv, me|u niv i Big bendot na

MRT. Napi{al nad 3.000 aran`mani i orkestracii i nad 500

zabavni i xez- tvorbi. Najpoznati vokalni kompozicii mu se: †Leni#, †Zar vistina e

kraj#, †Posleden den na razdelbata#, †Ubava si kako muzika# i drugi. Orkestarskata

kompozicija †Na igranka# e proglasena za prva makedonska xez- kompozicija.

D. \.-[pato

Kire Kostov e makedonski kompozitor i dirigent. Vo

periodot od 1970 do 1988 g. bil prv truba~ i solist na tancoviot

orkestar na Radio Skopje, a od 1988 g. do denes e negov dirigent.

Avtor e na okolu pedesetina kompozicii vo orkestarska izvedba od

oblasta na xezot i avtor na kompozicii od popularnata muzika.

Nekoi od niv, kako †Tajno moja# i denes se peat.

Kire Kostov

^lenovi na tancoviot

orkestar na MRTV

Ilija Pejovski e xez - kompozitor, aranèr i dirigent.

Diplomiral xez-kompozicija i aranìrawe na kolexot Berkli vo

Boston, SAD. Negoviot tvore~ki opus go so~inuvaat pove}e od 70

originalni kompozicii i preku 300 aran`mani. U~estvuval na

pove}e festivali niz svetot. Svoite iskustva kako tvorec i

pedagog gi prenel vo knigata †Harmonski osnovi na xezot#.

Ilija Pejovski

113

Skopskiot xez - festival datira od 1982

godina.

Iako na festivalot se promovira muzika

koja na prv pogled izgleda dale~na od makedonskata

kultura i tradicija, uspeva da privle~e brojna

publika.

Ima reputacija na prestièn festival ne

samo vo Makedonija, tuku i na Balkanot i vo

Evropa.

Toni Kitanovski e u~enik na Dragan \akonovski - [pato i diplomec na

Berkli (u~ili{te za muzika vo Boston). Negoviot muzi~ki izraz e rezultat na

istraùvawe i iskustva od oblasta na sovremeniot xez i sovremenata i tradicionalna

muzika na svetot po{iroko.

Georgi [arevski, diplomiral xez - kompozicija na kolexot vo Berkli, SAD.

[arevski sorabotuva so svetski poznati internacionalni muzi~ari so koi ima

snimeno i dva albuma i nastapuva na mnogu festivali.

Vladimir êtkar, gitarist od Ohrid. @ivee i raboti na Menheten vo Wujork.

Lider e na svojot kvartet i profesionalen studiski aranèr i producent.

Nastap na bendot

na Rahib Abu-Kalil

na skopski xez- festival

Toni

Kitanovski

Makedonski xez - interpretatori

Georgi

[arevski

Vladimir

êtkar

114

1. Istraùvaj za istaknati doma{ni i stranski interpretatori i

bendovi {to nastapuvale na Xez- festivalot vo Skopje.

2. Istraùvaj i otkri koj e Oliver Belopeta.

Zada~i:

POPULARNA MUZIKA

Popularna muzika e poim {to ja opi{uva muzikata favorizirana od naj-

golemiot del od publikata. êsto e narekuvana pop- muzika, no sepak ovoj termin

se odnesuva na poseben ànr kako del od popularnata muzika. Se pojavuva vo doc-

nite 50-ti godini na 20 vek i koristi elementi od razli~ni muzi~ki stilovi:

bluz, soul, rege, kantri, elektronska muzika i drugo. Taa go sledi trendot i se

menuva so tekot na vremeto, zadrùvaj}i gi tinejxerite kako svoja celna publika.

Stilovi na popularnata muzika

Po~etocite na rok- muzikata se vo t.n. "rock'n'roll" era vo 50-

tite godini od 20-ot vek. Prvenstveno bila nameneta za tancuvawe.

Zabrzano po~nala da dominira na muzi~kata scena i taa uloga se

zadràla do denes. Pretstavnici: Beatles (Bitlsi), Rolling Stones

(Roling Stouns), Elvis Presley (Elvis Prisli), U2, Lenny Kravitz

(Leni Kravic), Kings of Leon (Kings of leon)... Makedonski

pretstavnici: Leb i Sol, Beni [a}iri, D.N.O., Area...

Metal muzikata se pojavuva vo 60-tite i 70-tite godini vo

Velika Britanija i SAD. Se opi{uva kako muzika na †neza-

dovolnite#. Ovoj tip muzika e podvid na rok- muzikata koja {to

proizlegla od bluz-rok i psihodeli~en-rok.

Pretstavnici: Iron Maiden (Ajron Mejden), Led Zeppelin (Led

Cepelin), Black Sabbath (Blek Sabat), Deep Purple (Dip Parpl),

Metallica (Metalika)....

115

Elvis Prisli

Rap muzikata e proizvod na afro-amerikanskoto malcinstvo

i voop{to razvojot na hip-hop kulturata vo SAD. Prvpat se

pojavuva vo Bronks, Wujork. Ovoj stil e karakteristi~en po toa

{to izveduva~ot recitira tekst so rima (rapuva) na postoe~ki

ritam ili ritmizirana melodija. Pretstavnici: Dr. Dre (Doktor

Dre), Tupac Shakur (Tupak [akur), Snoop Dog (Snup Dog), Eminem

(Eminem), Jay-Z (Xej Zi), 50 Cent (Fifti Cent), P. Diddy (Paf

Dedi)... Makedonski pretstavnici: Toni Zen, Slatkaristika...

Toni Zen

Metalika

Elektronskata muzika prvpat se pojavuva vo Detroit,

SAD vo 80-tite godini kako proizvod na popularnata elektronska

muzika od 70-tite. Se karakterizira so regularen i konstanten

ritam prosleden so distorzirani sintetizirani zvuci. Denes e

poznata kako klubska muzika, a osobeno e popularna me|u

mladite. Pretstavnici: Derrick May (Derik Mej), Kevin

Sounderson (Kevin Sanderson), Kraftwerk (Kraftverk)...

Kiril Xajkovski

Pop- muzikata se pojavuva vo sredinata na 50-tite godini i

toa kako pomeka alternativa na rok- muzikata. Se smeta za

komercijalna muzika, ~esto orientirana kon pomladata publika.

Osnovnite elementi na ovoj `anr glavno ostanale

nepromeneti. So tekot na godinite, vo nea ~esto sre}avame

vlijanie od drugite vidovi popularna muzika (rok, rap itn.).

Pretstavnici: Michael Jackson (Majkl Xekson), Backstreet Boys

(Bekstrit Bojs), Take That (Tejk Det), Madona (Madona)....

Makedonski pretstavnici: Kaliopi, To{e Proeski, Elena

Ristevska, Tamara Todevska...

Tamara Todevska

Poimot R'n'B muzika, konkretno vo prevod zna~i ritam i

bluz. Denes pove}e se koristi za opi{uvawe na afro-

amerikanskiot muzi~ki stil koj se pojavuva vo 80-tite godini,

po disko- muzikata. Od negovata pojava, pa do denes, ovoj `anr

postojano se menuva prisvojuvaj}i novi elementi od drugite

muzi~ki stilovi: elektronska muzika, xez i drugo. Ovoj stil e

osobeno popularen denes kaj mladite. Pretstavnici: Alicia Keys

(Ali{a Kis), Mary J. Blige (Meri Xej Blajx), Beyonce (Bijonse),

Usher (A{er), Justin Timberlake (Xastin Timberlejk)... Makedonski

pretstavnici: Jovan Jovanov, Andrijan Gaxa i drugi. Ali{a Kis

116


- “Hello” - Beyonce.

- “Rehab” - Rihanna.

- †Crveni do`dovi# - Dani.

Sonce vo tvojte rusi kosi

117

Utvrduvawe na poimi

od muzi~kata pismenost

KRSTOZBOR

KRIPTOGRAM

REBUS

1. Ime na nota koja se nao|a na tretata linija od petolinieto.

2. Na{a popularna baletska grupa.

3. Najvisok ma{ki glas.

4. Znak za prodol`uvawe na traewe na notata koj svrzuva dve noti so isto ime.

5. Muzi~ko-scensko delo vo koe dramskoto dejstvo se realizira so peewe.

6. Najvisok `enski glas.

7. Slabo ili nenaglaseno taktovo vreme.

118

SODR@INA

Zemjo moja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Durski tonski skali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

Na~in na sozdavawe na durski skali so bemoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

F-dur skala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

Melodiski ve`bi vo F-dur skala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Zajko mnoguznajko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

Molski tonski skali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

Priroden vid na molska skala d-moll skala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

Melodiski ve`bi vo d-moll, priroden vid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Harmonski vid na molska skala d-moll skala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

Melodiski ve`bi vo d-moll harmonski vid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

Razvila gora zelena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Melodiski vid na molska skala d-moll skala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

Melodiski ve`bi vo d-moll, melodiski vid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

Melodiski ve`bi vo F-dur i d-moll skala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Vidovi taktovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Neramnodelen 7/8 takt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Melodiski i ritmi~ki ve`bi so primena na 7/8 takt . . . . . . . . . . . . . . . . .21

Majka na Marika duma{e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Elementi na muzi~kite formi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

Mala dvodelna pesna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

Prispivna pesna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

Diviot java~ - Robert [uman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

Mala tridelna pesna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

[ema na mala tridelna pesna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Takt i taktovi vremiwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

Sinkopa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

Ritmi~ki i melodiski ve`bi so primena

na ritmi~kata osobenost sinkopa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

Momi~e malo |avolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

INSTRUMENTALNA MUZIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

Vidovi na muzi~ki instrumenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Podelba na muzi~kite instrumenti

spored na~in na proizveduvawe na ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

Guda~ki instrumenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

Violina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Viola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Violon~elo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Kontrabas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Harfa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

Gitara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Mandolina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Duva~ki instrumenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Flejta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

Klarinet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

Saksofon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Oboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

Fagot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

Truba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Trombon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Horna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

Tuba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

Instrumenti so klavijatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Pijano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

Orguli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

Harmonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

Udarni instrumenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56

Udarni instrumenti so opredelena tonska visina

(melodiski instrumenti) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

Vibrafon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

Timpani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Udarni istrumenti so neopredelena tonska visina

(ritmi~ki instrumenti) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Bo`i} . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Muzi~ko scenski dela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

OPERA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Klaudio Monteverdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Libreto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Kompozitor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Vokalni interpretatori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

Hor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Orkestarot vo operata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Dirigent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Korepetitor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Re`iser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Scenograf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

Koreograf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

Kostimograf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

Operski ku}i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

Xuzepe Verdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

Travijata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Opera vo Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79

Makedonski operski solisti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

Makedonski dirigenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

Poznati makedonski kompozitori

i nivni dela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Kiril Makedonski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

Car Samuil

Kiril Makedonski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

Goceva Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

OPERETA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87

@ak Ofenbah . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

Johan [traus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

BALET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

Termini vo baletot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94

Poznati baletski umetnici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95

Petar Ili~ ^ajkovski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96

Orevokr{a~ka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97

Makedonska opera i balet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99

Makedonski baletski umetnici i koreografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100

Trajko Prokopiev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

MJUZIKL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104

Prikazna od zapadnata strana "West Side Story" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105

Fantomot od operata "The phantom of the Opera" . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107

XEZ MUZIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109

Razvoj na xezot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

Xezot vo Makedonija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113

POPULARNA MUZIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

Sonce vo tvojte rusi kosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Utvrduvawe na poimi od muzi~kata pismenost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118

muzicko za 8 odd za pecatnica - sreden file - print sredeno za

Documents