muzicko 8 oddelenie.pdf

5/19/2018 Muzicko 8 Oddelenie.pdf

1/121

MUZI^KO OBRAZOVANIE

ZAVIIIODDELENIE

OSUMGODI[NO OSNOVNO OBRAZOVANIE

Slavjanka Dimova Vera AngelovskaMarina Vasi} - Stefanovska


2/121

.22-2434/126.04.2010

CIP -

. ,

373.3.016:78 (075.2) = 163.3

,

VIII : /

, , . - :

, 2010. - 121 . :

. ; 28

ISBN 978-608-4575-79-5

1.,[] 2. ,[]

COBISS.MK-ID 84070922

:

-

:

-

:

-

:

-

-

:

:

-

:

:

,

:16.500


3/121

Po~ituvan u~eniku,

Ovaa u~ebna godina e posledna od Tvoeto osnovno obrazovanie. Vo nea }ego zavr{i{ patuvaweto niz svetot na muzikata, otkrivaj}i gi tajnite nau{te dve temi: muzi~ki instrumenti i scenski muzi~ki dela.

Dokolku so izu~enite noti, tonski skali, osnovni elementi od muzi~kiteformi, slu{anite dela i mo`nosta da ja iskaè{ svojata kreativnost prekumuzi~ko izrazuvawe i tvorewe, sme go pottiknale interesot i qubovta konklasi~nata muzika, }e ni bide zadovolstvo. Steknatite znaewa {to podocna}e gi pro{iri{, }e Ti pomognat da gi sledi{ muzi~kite nastani od razli~nimuzi~ki ànrovi, kaj nas i vo svetot, a pri toa da moè{ da gi voo~i{osnovnite muzi~ki vrednosti.

Muzikata e duhovna hrana za sekoj ~ovek. Samo taa moè da go vozdigne

~ovekot nad site te{kotii, potkrevaj}i go ~uvstvoto na dostoinstvo,vrednost i ~ovekoqubie.Zatoa, }e po~ustvuvame u{te pogolemo zadovolstvo, dokolku uspeeme,

znaewata steknati od oblasta na muzikata da stanat del od mozaikot naTvojata kultura i obrazovanie, del od Tvojata li~nost. Samo takvi li~nosti,}e doprinesat vo {ireweto na muzi~kata, no i op{tata kultura. A taa, pak,}e doprinese da te`nee{ kon povisoki celi i vistinski vrednosti kako del odna{eto sekojdnevie.

Ti posakuvame uspeh i istrajnost na patot vo otkrivaweto na tajnite namuzikata. Se nadevame deka moèbi nekoj od vas }e bide iden uspe{en kompozitor,dirigent, muzi~ki pedagog, peja~, instrumentalist so golemi poznavawa isposobnost za vistinsko vrednuvawe na muzi~kite dela ili izvedbi.

Od avtorite


4/121

4

Zemjo moja(po sluh)

Detstvoto moe kako v bajkaminuva vo radost, pojqubov na{a - radost tvoja

li~en kraju moj.Refren: Rasti, cuti ....

Ako treba da te branam,zemjo i ako sum mladdetstvoto moe, igri moi

za tebe bi gi dal.Refren: Rasti, cuti ....


5/121

5

Durski tonski skali

Da se potsetime:

Skalata C-dur go dobila imeto spored abecednoto ime na po~etniot ton C.Sekoja durska skala ima vakov raspored na celi i polovina stepeni:

Od V (petoto) stapalo na C-dur od tonot g ve}e ja izgradivme skalata G-dur.Za pravilen raspored na celi i polovina stepeni, go povi{ivme tonot na VII stapalo

(F vo FIS). Ovaa skala pripa|a na grupata tonski skali so povi{uvalki.Za da se sozdade nova durska skala, tonot na IV (~etvrtoto) stapalo na skalata

C-dur, nastanuva I (prvo) na novata tonska skala.

Za pravilen raspored na celi i polovina stepeni (pome|u III i IV i VII i VIIIstapalo) vo dobienata skala, potrebno e da se promeni visinata na tonot na IVstapalo. Vo ovoj vid na tonska skala go upotrebuvame znakot bemol (sni`uvalka).


6/121

Na~in na sozdavawe na durski skaliso bemoli

Novata durska skala ja sozdavame od ~etvrtoto stapalo na skalata C-dur(~etiri stapala nagore ili pet stapala nadolu od tonot C). Postapkata za otkrivawena drugi durski skali so znaci za sni`uvawe (bemoli) e ista.

6

1. Durskite skali so bemoli se otkrivaat od IV stapalo nagore ili V stapalonadolu od prethodnata skala.

2. Vo durskite skali polovina stepeni ima pome|u III i IV i VII i VIII stapalo.

Zapomni!


7/121

F-dur skala

Da se potsetime:

Tonot {to se nao|a na IV-stapalo vo C-dur - nagore ili V-stapalo nadolu etonot F. So nagorno redewe na tonovi }e izgradime nova tonska F-dur skala.Tonot F }e bide po~eten ton na novosozdadenata durska skala.

Vo dadeniot primer rasporedot na polovina stepenite ne e pravilen.Pravilniot raspored na polovina stepeni vo durskite skali e pome|u III i IV iVII i VIII stapalo.

Za da se dobie pravilen raspored na celi i polovina stepeni, tonot H (IV

stapalo) se sniùva za polovina stepen so predznakot - bemol vo Hes (B).

Vo muzi~kata literatura se praktikuva predznakot (B) HES da se beleì

vedna{ po violinskiot klu~ na tretata linija od petolinieto.

7

1. Skalite se imenuvaat po abecednoto ime na tonot {to se nao|a na Istapalo. F-dur skalata ima eden snièn ton B (HES) na IV stapalo.

Zapomni!


8/121

Melodiski ve`bivo F-dur skala

8

1. Otpej gi ve`bite so imenuvawe na notite.

2. Voo~i ja sni`enata nota vo melodiskite ve`bi.3. Odredi gi stapalata na po~etnata i poslednata nota na melodiskite

ve`bi.

Zada~i:


9/121

Zajko mnoguznajko(po noti)

9

1. Imenuvaj ja tonskata skala vo koja e napi{ana pesnata.Zada~a:


10/121

10

Molski tonski skali

Da se potsetime:Molskite skali se gradat od tonot {to se nao|a na VI ({estoto) stapalo od

durskata skala.Od VI stapalo na skalata G-dur od tonot e ja izgradivme molskata tonska

skala e-moll.

Postojat tri vida na molski skali: priroden, harmonski i melodiski vid.Molskite skali gi prepoznavame po rasporedot na celite i polustepenite,karakteristi~ni za vidot na molskata skala.

Koga tonot na VI stapalo od durskata skala stanuva prv ton se sozdavamolska skala. Od VI stapalo na F-dur skala od tonot d }e izgradime nova molskaskala, a }e go dobie imeto po po~etniot ton.

1. Molskite skali se gradat od tonot {to se nao|a na VI ({estoto) stapalo oddurskata skala.

Zapomni!


11/121

Priroden vid na molska skalad-moll skala

Od VI-to stapalo na skalata F-dur od tonot d se sozdava tonskata skala d-moll.

Rasporedot na celi i polovina stepeni vo molskata skala od prirodniot vid eist i nadolu i nagore.

11

1. Priroden vid d - moll skala ima eden sni`en ton b (hes).

Zapomni!

1. Pej ja d - moll skalata nagore i nadolu!2. Napi{i ja skalata d - moll - priroden vid, vo notna tetratka.

Aktivnosti:


12/121

Melodiski ve`bivo d-moll priroden vid

12

Spomen ~e{ma

1. Otpej gi melodiskite ve`bi po noten tekst!2. Voo~i ja zvu~nosta na prirodniot vid na d-moll skalata.

Zada~a:


13/121

Harmonski vid na molska skalad-moll skala

d-moll skala harmonski vid

Da se potsetime:Rasporedot na celi i polovina stepeni na molskata skala od harmonskiot vid

e sleden:

Za da se dobie pravilen raspored na celi i polovina stepeni vo harmonski vid

na molska skala se povi{uva tonot na VII stapalo. So ovaa promena se dobivarastojanie od eden i polovina stepen pome|u VI i VII stapalo.

Vo harmonski vid na d - moll skalata tonot na VII-to se povi{uva, as se povi{uva vo cis.

Imiwata na tonovite se:

13

1. Skalata d-moll- harmonski vid ima sni`en ton b i povi{en ton cis.

Zapomni!

1. Pej ja skalata d - moll - harmonski vid , nagore i nadolu.2. Napi{i ja skalata d - moll - harmonski vid vo notnata tetratka.

Aktivnosti:


14/121

Melodiski ve`bivo d-moll harmonski vid

1. Otpej gi melodiskite ve`bi po noten tekst!2. Voo~i ja zvu~nosta na tonot cis (VII stapalo).

Zada~i:

14


15/121

Razvila gora zelena(narodna)

Pod drvo le`i mlad, ranet junak,

so devet rani, rani, kur{umlii.So devet rani, rani, kur{umlii,deseta rana so no` probodena.

1. Imenuvaj ja sni`enata i povi{enata nota vo notniot tekst.2. Imenuvaj ja tonskata skala vo koja e zapi{ana pesnata.

Zada~i:

15


16/121

Melodiski vid na molska skalad-moll skala

16

Da se potsetime:Povi{enite ili sni`enite tonovi se vra}aat na prethodnata visina so

znakot -bekar (razre{ilica). Se pi{uva pred notata ili na po~etokot napetolinieto.

Rasporedot na celi i polovina stepeni na molskata skala -melodiski vide sledniot:

Za da se dobie pravilen raspored na celi i polovina stepeni na molskaskala- melodiski vid, se povi{uva tonot na VI i VII stapalo.

Vo skalata d-moll se razre{uva tonot na VI-to stapalo, b vo h, i se povi{uva

tonot na VII-to stapalo c vo cis.Skalata d-moll - melodiski vid nadolu se pee kako priroden vid.

So pravilna primena na znakot - bekar povi{enite tonovi }e se vratatna prethodnata visina.

1. Skalata d - moll, melodiski vid ima razre{en ton b vo h i povi{en tonc vo cis.

Zapomni!

1. Pej ja skalata d - moll melodiski vid, nagore i nadole.2. Napi{i ja skalata d - moll melodiski vid vo notnata tetratka nagore inadole.

Aktivnosti:


17/121

Melodiski ve`bivo d-moll - melodiski vid

17

1. Otpej gi melodiskite ve`bi po noten tekst!2. Voo~i ja zvu~nosta na tonot h (VI stapalo) i cis (VII stapalo).

Zada~i:


18/121

18

Melodiski ve`bivo F-dur i d-moll skala

1. Otpej gi melodiskite ve`bi so noten tekst!2. Odredi koj primer od melodiskite ve`bi e vo F-dur skala, a koj vod-moll skala.

Aktivnosti:


19/121

Vidovi taktovi

Da se potsetime:Dvodelniot 2/4 takt za osnovna taktova mera ima ~etvrtina nota. Sodrì dve

taktovi vremiwa i se taktira na dva udari.

Neramnodelniot 5/8 takt za osnovna taktova mera ima osmina nota.Sodrì dve taktovi vremiwa i se taktira na dva udari.

Akcentot na zborovite vo tekstot se sovpa|a so silnite (naglaseni) taktovivremiwa. Poradi redosledot na silni i slabi taktovi vremiwa, ritamot na zborovitee zapi{an vo 3/4 takt.

19

1. Izgovori go tekstot od ve`bata ritmi~ki to~no i so pravilen akcentna zborovite.

Aktivnost:

1. Tridelniot 3/4 takt za osnovna taktova mera ima ~etvrtina nota.Sodrì tri taktovi vremiwa i se taktira na tri udari.

Zapomni!


20/121

Neramnodelen 7/8 takt

20

1. Izgovori go literaturniot tekst so pravilen akcent na zborovite:

Literaturniot tekst e zapi{an so notni traewa vo 7/8 takt.Izgovori go tekstot so pravilen akcent i taktiraj na tri udari.

Neramnodelniot 7/8 takt, isto taka ima tri taktovi vremiwa no zaosnovna taktova mera ima osmina nota.

Prvoto taktovo vreme sodrì tri osmini noti ( ), a drugite dvetaktovi vremiwa sodràt po dve osmini noti ( ).

Aktivnost:

1. Neramnodelniot 7/8 takt za osnovna taktova mera ima osmina nota.Sodrì tri taktovi vremiwa i se taktira na tri udari.

Zapomni!


21/121

Melodiski i ritmi~ki ve`biso primena na 7/8 takt

1. Sporedi go ritamot na ritmi~kite i melodiskite ve bi 1 i 2.

Zada~a:

21

1. Pridru uvaj gi melodiskite ve`bi 1 i 2 so nisko taktirawe.

Aktivnost:


22/121

Majka na Marika duma{e(po sluh)

Poslu{a Marika majka si,zema go \or|i bekrija,

\or|i na Marika duma{eMarike, libe Marike.

Nova se kr~ma otvaramene me kanat da idam,

sefteto da im napravam,

firmata da im napi{am.Ene go \or|i kaj ide,

devet mu zurli svirea,devet mu zurli svirea

deset tapani ~ukaa.

1. Pej ja pesnata Majka na Marika duma{e# i voo~i go ritamot!2. Odredi koe taktovo vreme sodr`i tri osmini noti?

Zada~i:

22


23/121

Elementi na muzi~kite formi

23

Da se potsetime:

Muzi~kata kompozicija e sostavena od pomali i pogolemi muzi~kiformalni celini.

Vo dadenata {ema prikaàna e postapnosta vo sozdavawe na muzi~kiteformalni celini, od motiv do period.

Motiv e najmal del od muzi~kata celina.Fraza (dvotakt) e muzi~kata celina sostavena od motivi.Muzi~ka re~enica e zaokruèna muzi~ka misla, sostavena od dve frazi.Periodot e sostaven od dve muzi~ki re~enici koi me|usebno se

nadopolnuvaat i sozdavaat zaokruèna muzi~ka celina. Prvata re~enica voperiodot e vo vid na pra{awe, a vtorata e odgovor na pra{aweto.


24/121

24

Mala dvodelna pesna

1. So izrazno ~itawe na literaturniot tekst na pesnata voo~ete giliteraturnite celini.

2. Napravete analiza i odredete gi literaturnite celini vo preostanatiottekst od pesnata.

Aktivnost:

1. Napravi {ema na mala dvodelna pesna so primena na IKT.

Zada~a:

1. Kompozcija koja e sostavena od dva dela - periodi, ima forma na maladvodelna pesna. Delovite se ozna~uvaat so a i b.

Zapomni!

Utre {tom niz prozor tvoj, son~ev yirne zrak,v igri, pesni, detski smev, boder, vesel }e si pak.Dobra no}, dobar son, se e tivko von,slu{aj zov, pti~ji poj, spi mi galebe moj.


25/121

Prispivna pesna

25

1. Otpejte ja kompozicijata Prispivna pesna# od Johanes Brams.2. Voo~i ja dvodelnosta i osobenostite na dvata dela.

Aktivnosti:

1. Odredi go prviot i vtoriot del na pesnata vo notniot zapis.2. Napravi analiza na drugi pesni od u~ebnikot i odredi ja nivnata muzi~ka

forma.

Zada~i:

Utre {tom niz prozor tvoj, son~ev yirne zrak,v igri, pesni, detski smev, boder, vesel }e si pak.

Dobra no}, dobar son, se e tivko von,slu{aj zov, pti~ji poj, spi mi galebe moj.


26/121

26

Diviot java~Robert [uman

Robert [uman e germanski kompozitor koj ìveelvo 19 vek. Od tatkoto ja nasledil qubovta konknièvnosta, a od majkata qubovta kon muzikata. U{tekako dete po~nal da u~i pijano. Poradi povreda na prstna desnata raka ne moèl da nastapuva. Negovata èna,Klara [uman, gi izveduvala negovite kompozicii i girealizirala negovite idei. Se posvetil na pedago{karabota, uredni{tvo i muzi~ka kritika. Napi{al golem

broj kompozicii za pijano, koncertni kompozicii zapijano i orkestar, violina i orkestar, simfonii, solo

pesni i drugo. Zbirkite na kompoziciite nasloveni Album za mladite# iDetski sceni#, se del od tvore{tvoto {to go posvetil na mladiteslu{ateli i interpretatori.

Vo piesata Diviot java~#, [uman go opi{uva dostoinstvenoto galopnotr~awe na kowot, ostavaj}i go zad sebe zvukot {to go proizveduvaatnegovite kopita.

Kompozicijata ima vesel karakter i brzo tempo. Vo prviot del,energi~nata melodija vo molski tonalitet ja sviri desnata rakapridruèna so kratki akordi. Vo vtoriot del, melodijata preminuva volevata raka, no vo durski tonalitet i vo tretiot del koj e povtoruvawe naprvata melodija povtorno ja sviri desnata raka.

Kompozicijata ima tridelna forma taka {to sekoj del pretstavuva period.

Robert [uman

prv del

vtor del

tret del


27/121

Mala tridelna pesna

Malata tridelna pesna e sostavena od tri dela. Sekoj del od pesnata ne epogolem od period. Koga kaj tridelnata pesna se povtoruva prviot del kako tret,delovite gi obele`uvame so a b a. Dokolku site tri dela se razli~ni, niv giobele`uvame so a b c.

27

Diviot java~

1. Obidi se da gi opredeli{ delovite vo notniot tekst.Zada~a:

1. Kompozicijata koja e sostavena od tri dela - periodi, ima forma na malatridelna pesna.

Zapomni!


28/121

[ema na mala tridelna pesna

28

1. Bidi kreativen i izraboti {ema na mala tridelna pesna so primenana IKT.

Zada~a:


29/121

Takt i taktovi vremiwa

Da se potsetime:Sekoj takt sodrì silni (naglaseni) i slabi (nenaglaseni) taktovi vremiwa.Niv gi beleìme so ovie znaci:

Brojot na silni i slabi taktovi vremiwa go opredeluva taktovata mera koja sepi{uva na po~etokot na taktot.Akcentot koj go beleìme so ovoj znak >, sekoga{ pa|a na silnite taktovi

vremiwa.2/4 takt sodrì edno silno i edno slabo taktovo vreme. Akcentot pa|a na

silnoto taktovo vreme.3/4 takt sodrì edno silno i dve slabi taktovi vremiwa. Akcentot pa|a na

silnoto taktovo vreme.

4/4 takt sodrì dve silni i dve slabi taktovi vremiwa. Akcentot pa|a nasilnite taktovi vremiwa.

Voobi~aeno akcentot vo muzikata sme naviknale da go slu{ame na odredenotomesto, na silnoto taktovo vreme.

No, mnogubrojni se primerite kade {to akcentot pa|a na slabo taktovo vreme.Takvite primeri pretstavuvaat interesna ritmi~ka osobenost.

29


30/121

Sinkopa

Ako vtoroto slabo i tretoto silno taktovo vreme gi povrzeme so lak (vo ednanotna dol`ina), akcentot od silnoto }e premine na slaboto taktovo vreme. Takanastanuva neo~ekuvana i interesna ritmi~ka osobenost koja se vika sinkopa.

Notite koi gi povrzuvame so ista visina mo`at da se ednakvi ili razli~ni po

traewe.

30

Sinkopa

1. Sinkopa e ritmi~ka osobenost koja nastanuva so povrzuvawe na slabo sosilno taktovo vreme taka {to akcentot od silnoto preminuva na slabototaktovo vreme.

Zapomni!


31/121

31

Ritmi~ki i melodiski ve`biso primena na ritmi~kata osobenost

sinkopa


32/121

32

Momi~e malo |avolo

Ne mi minvaj pred dvori,ne mi minvaj pred dvori, pred dvori.

Ne mi zadavaj jadovi,ne mi zadavaj jadovi, jadovi.

Zaspalo mome

Poduvna vetre, povejna, mila mamopoduvna vetre, povejna.

Odlomi gran~e, maslin~e...ta, udri mome po lice...

Mome se luto, razlutiu{te poluto prokolna.

Zo{to mi vetre poduna,i sladok son mi odnese

i sladok son mi odnese#.

1. Imenuvaj gi taktovite vo notniot tekst na melodiskite ve`bi ipesni kade {to ima sinkopa.

Zada~a:


33/121

33

INSTRUMENTALNA MUZIKA

Prvite soznanija za razvojot na muzikata se crteìte vo pe{terite nakoi e prikaàn ìvotot na lu|eto vo prvobitnata zaednica. Od niv doznavamedeka vo ~ovekovoto sekojdnevie, osven pesna i igra, golema uloga i primena imalei muzi~kite instrumenti.

Prvite instrumenti bile napraveni od razli~ni materijali.Tie pretstavuvaat osnova za ponatamo{en razvitok na muzi~kiot

instrumentarium.

Da se potsetime:

muzi~ki instrumenti od vremeto

na egipetskata kultura


34/121

Vidovi na muzi~ki instrumenti

34

1. So primena na IKT istra`uvaj za muzi~ki instrumenti i klasificiraj gispored gore navedenata podelba.

Aktivnost:

Udarniinstrumenti

Duva~kiinstrumenti

@i~aniinstrumenti

Vidovina

instrumenti

Instrumenti so klavijaturaDel od instrumentite so klavijatura

i pripa|aat na grupata `i~ani,

a del pak na grupata duva~ki instrumenti.


35/121

@i~anite instrumenti vodat poteklo od vremeto na prvobitnata zaednica.Niz vekovite tie se razvivale i usovr{uvale vo raznovidni ì~ani instrumenti.

Tonot kaj ì~anite instrumenti se dobiva na dva na~ini:- povlekuvaj}i po ìcite so prsti ili plektrum (perce - trzalka);

- vle~ewe na gudalo po ìcite.

Podelba na muzi~kite instrumentispored na~in na proizveduvawe na ton

35

violina viola gitara mandolina

harfakontrabasviolon~elo


36/121

36

Guda~ki instrumenti

Guda~kite instrumenti spa|aat vo grupata naì~ani instrumenti. Imeto go dobile spored na~inotna svirewe. So vle~ewe na gudaloto po ìcite, tietreperat i proizveduvaat ton. Visinata na tonotzavisi od dolìnata i debelinata na ìcite.Guda~kite instrumenti imaat ista forma, norazli~na golemina i na~in na drèwe na instrumentot.

Osnovni delovi na guda~kite instrumenti se:rezonanten korpus, vrat, ~ivii, ìci i gudalo.

Poradi {irokiot registar (mo`nost da seotsvirat pove}e tonovi), ja imaat dominantnatauloga vo klasi~nata muzika i pretstavuvaat temelna simfoniskiot orkestar.

guda~ki kvartet Tartini#

na~in na svirewe

violaviolinakontrabas

violon~elo

Dali znae{?Najpoznati izrabotuva~i na guda~ki instrumenti bile italijanskite

semejstvata Amati, Gvarneri i Stradivari. Za izrabotka koristele posebnimaterijali i tehnika. Nekoi od nivnite violini se so neprocenliva vrednost. Se~uvaat vo muzei, no nekoi se dadeni na koristewe na istaknati svetski virtuozi.


37/121

37

Violina

Violinata nastanala vo Severna Italija vo 16vek. Poteknuva od familijata viola da bra~o#. Nazivotviolina# se pojavuva vo Italija 1538 godina. Defini-tivnata forma violinata ja dobila vo Italija, pome|u1520 i 1550 godina. Vo toj period vo italijanskiot gradKremona ìveele najpoznatite majstori na violina:Amati, Stradivari i Gvarneri.

Francuskiot kral, Karlo IX, vo 1596 godina od

Amati pora~al 24 violini. Od taa nara~ka najstarao~uvana violina e t.n. Karlo IX#, proizvedena vo Kremona.

Violinata ima milozvu~en svetol i neèn ton. Poradigolemite tehni~ki i izrazni mo`nosti, so violinata seizveduvaat i solisti~ki delnici. Zastapena e i vo kamerenansambl, simfoniski, guda~ki, zabavni, xez i naroden orkestar.

Za violina se napi{ani golem broj kompozicii od

poznati kompozitori.Isak Perlman

violina

Italijanskiot kompozitor i virtuoz, NikoloPaganini, bil nenadminliv majstor vo svirewe na violina. Zaispolnuvawe na negovite kompozicii potrebno e golemotehni~ko majstorstvo. Na violinata del od tvore{tvoto iposvetile i kompozitorite: Vivaldi, Bah, Mocart, Betoven,âjkovski i drugi.

Poznati svetski izveduva~i na violina se: Henrik

Vijewavski, Ja{a Hajfec, Jozef Joakim, Leonit Kogan, FricKrazler, Gidon Kremer, Jehudi Mewuhin, David Ojstrah,Nikolo Paganini, Jacik Perlman, Pablo de Sarasate, @ak Tibo, Viktor Tretjakov,Pinkas Cukerman, Isak [tern, Stefan Milenkovi} i drugi. Poznati makedonskiizveduva~i na violina se: Blagoja Dim~evski, Qubi{a Kirovski, OlegKondratenko i drugi.

Nikolo Paganini

Dali znae{?Muzi~arot Filipe Kvint, nominiran za nagradata Gremi, uspeal da ja najde

svojata violina vredna 4 milioni dolari Antonio Stradivari# od 1723 godina,koja ja zaboravil vo taksi. Violinata vo svojata kutija ja preno}ila no}ta nazadnoto sedi{te od taksito.


38/121

Viola

Periodot na renesansata pretstavuva zlatno vreme#na violata vo koe se koristele razni vidovi violi: sopran, alt,tenor, viola da bra~o, viola da gamba. Imiwata gi dobivale spo-red zvu~nosta ili na~inot na dr`eweto.

Za postanokot na violata postojatdve pretpostavki.

Ednata pretpostavka e deka nastanala vo XV vek odviola da bra~o# i "viola da gamba#. Od toj period postoi

u{te edna viola od ovaa grupa nare~ena viola damore.Taa nazivot go dobila poradi mekiot zvuk. So najnoviteistra`uvawa se pretstavuva deka violata nastanala odlira da bra~o#, pogolema varijanta na violina.

Dene{nata viola po forma e sli~na na violinata, no malku pogolema.Proizveduva karakteristi~en nazalen, mek i potemen ton. Naj~esto e orkestarski ikameren instrument, poretko solisti~ki.

Solisti~kata literatura za ovoj instrument

ne e obemna. Volfgang Amadeus Mocart ja napi{alsimfonijata za viola i violina; Hektor Berlioz-simfonijata Harold vo Italija#; koncerti zaviola na Fridrih Hendel i Johan Kristijan Bah idrugi dela.

Poznati svetski izveduva~i na viola se: Tabea Cimerman,Jurij Ba{met, Tatjana Masurenko, Julijan Rahlin i drugi.Makedonski izveduva~i na viola se: Qup~o Sokolov, Frosina

Balova, Blerim Grubi i drugi.

38

viola damore

delovi na viola

viola

solo izveduva~ na violaViktor Botene kameren sostav- trio

Preporaka za slu{awe:[eherezada# (voved)- N. R. Korsakov.


39/121

Violon~elo

Violon~eloto poteknuva od familijata na viola da gamba#. Pogradba i forma e identi~no so violinata i violata. Korpusot mu e dvojno

pogolem, no ima podolgi i podebeli ìci, poradi {to zvu~i za oktavaponisko od violata. Osven po opsegot i zvu~nosta, violon~eloto serazlikuva i po na~inot na drèwe pri izvedbata. Izveduva~ot

sviri vo sede~ka polo`ba pridrùvaj}i go instrumentot sokolenicite, potpren na zemja so metalna nogarka.

So vle~ewe na gudaloto po ìcite se proizveduva zvuk, aso pritiskawe (skratuvawe) na ìcite se dobivaat tonovi

razli~ni po visina. Izveduva~ite na ovoj instrument sevikaat violon~elisti ili skrateno ~elisti.

Poradi {irokiot registar na tonovi, podvi`nosta itopliot i poeti~en ton, ovoj instrument ima zna~ajno mestovo solisti~kata, kamernata i orkestarska muzika.

Muzi~kata literatura za violon~elo ja obogatile mnogu istaknatikompozitori: Kamij Sen-Sans, Ludvig van Betoven, Karl Marija Veber, Franc[ubert, Johanes Brams, Antonin Dvoràk, Edvard Grig i drugi. Poznati svetskiizveduva~i na violon~elo se: Andre Navara, Mstislav Rostropovi~, PabloKazals, Ksenija Jankovi}, Jo Jo Ma, Antonio Meneses, Alfredo Pjati, XovaniRikardi, Kanon Vake{ima i drugi. Makedonski izveduva~i na violon~elo se:Du{ka Tasevska, Paskal Krapovski, Radoslav Stojanov, Boìdar Peji} i drugi.

39

korpus

MstislavRostropovi~

Pablo Kazals

Preporaka za slu{awe:Lebed# od Kamij Sen - Sans.

violon~elo


40/121

Kontrabas

Kontrabas (bas), poteknuva od poseben vid naviola da gamba#, a dene{nata forma i ulogata voorkestarot ja dobil u{te vo dale~niot XVIII vek.

Izveduva~ot, kontrabasistot, sviri vo sede~kaili stoe~ka polo`ba, so ispraven instrumentpred sebe, koj e potpren na podot so kratka nogarka.

Kontrabasot poradi goleminata na korpusotposeduva najdlaboka zvu~nost. Ima najdebeli inajdolgi ìci na koi se sviri so gudalo.

So trepereweto na ìcite se sozdava temen,pomalku ~kripav ton.

Zastapen e vo raznividovi orkestri i kamerniansambli. Kako solisti~kiinstrument se javuva vo xezot,dodeka vo klasi~nata muzika,

ima orkestarska uloga.

Poznati stranski izveduva~i nakontrabas se: Xovani Botezini, DomenikoDragoneti, Ludvig [trajher, ârlsMingus, Sergej Kusevickij i drugi.Poznati makedonski izveduva~i nakontrabas se: Dragan Trajkovski,Aleksandar Pop Hristov, VelkoTodevski, Blagoja Morotov i drugi.

40

kontrabas

delovi odkontrabas

~ivii

kobilica

Dragan Trajkovski

grupa kontrabasisti

Dali znae{?Na guda~kite instrumenti moè da se sviri i so povlekuvawe na ìcite so

prstite, takanare~eno picikato svirewe. Na ovoj na~in se sviri poznatataPicikato polka# od avstriskiot kompozitor, Johan [traus.

Preporaka za slu{awe:Slon# - Kamij Sen-Sans.


41/121

Harfa

Harfata e instrument za koj znaele u{te starite civ-ilizacii. Dene{nata harfa datira od XIX vek. Ima formana tristrana ramka. Se sostoi od slednite delovi:

Postament na koj leì celiot instrument.Na nego se smesteni pedalite zapre{timuvawe na ìcite. Vertikalno na

postamentot e postaven {upliv stolb niz~ija vnatre{nost pominuvaat polugi {to gi povrzuvaat pedaliteso gorniot del na mehanizmot za pre{timuvawe, nare~en most.

Drveno i {uplivo rezonantno telo, postaveno na koso vo odnos napostoqeto. Vrat vo forma na bukva S. Na nego se postaveni ~ivii

na koi se pricvrsteni ìcite. Zategnuvaweto ili olabavuvawetona ìcite pretstavuva osnovno {timawe.

Harfata ima 46 ili 48 ìci, na koi sesviri so povlekuvawe so prstite na dvete racepo ìcite. Nekoi ìci se crveni ili sini so

{to se olesnuva orientacijata na izveduva~otpri svireweto.

Izveduva~ot sviri vo sede~kapolo`ba, potpiraj}i go instrumenotna ramo i koleno.

Prvite harfi se koristele kakoinstrumenti za pridru`ba, no so nivnoto usovr{uvawestanuvaat del od orkestarot.

Poradi bogatata koloristi~na i lirska zvu~nost,harfata nao|a primena vo delata na Hendl, Mocart, Vagner,Berlioz, Debisi, Ravel i drugi kompozitori.

Poznati svetski izveduva~i na harfa se: NikolaBoksa, Marsel Granàni, Vera Dulova, Ksenija Erdeli, Olga Erdeli i drugi, apoznati makedonski izveduva~i na harfa se: Lejla Urmanova i Mersiha [ukri.

41

Mersiha [ukri

na~in na svirewe

harfa

"Queen Mary harp"

Preporaka za slu{awe:Valcer na cve}iwata# (voved) - balet Orevokr{a~ka# P.I. âjkovski.


42/121

Gitara

Gitarata e eden od najpopularnite instrumenti. [panija ezemja kade gitarata ja dobila svojata kone~na forma.

Se sostoi od rezonanten drven korpus, vrat so ~ivii i{est metalni ìci. Na vratot se postaveni, takanare~enipragovi {to gi odreduvaat mestata na tonovite.

Se sviri so povlekuvawe na icite so prsti ili sotrzalka i so nivno treperewe se sozdava ton. Prstite odlevata raka pritiskaat na ìcite i taka se dobivaattonovi so razli~na visina.

Najgolema primena ima vo zabavnata i popularnatamuzika. Se koristi i kako klasi~en solisti~ki instrument.

Tonot kaj akusti~nite gitari se sozdava sotreperewe na ìcite i rezonacija vo {upliviot korpus. Elektri~nite gitarinemaat rezonanten korpus. Zvukot se dobiva po pat na elektronskata tehnika.

Postojat pove}e vidovi na akusti~ni i elektri~ni gitari.

Eden od najzna~ajnitekompozitori koj pi{uval za

ovoj instrument e Manuel deFaqa. Poznati izveduva~i nagitara se: Andre Segovia,Pako de Lusija, TomiEmanuel, Skot Henderson,Jovan Jovi~i}, XimiHendriks, Erik Klepton idrugi.

42

Vlatko Stefanovskimakedonski gitarist Andre Segovia

~ivii

vrat so pragovi

akusti~nagitara

elektri~na

gitara

Preporaka za slu{awe:Koncert za gitara i orkestar#- vtor stav, od Joakim Rodrigo.


43/121

Mandolina

Mandolinata (italijanski mandolino-mal badem), etrza~ki instrument koj se pojavil vo XVI vek vo Italija.

Nabrgu stanuva popularen instrument vo folklorot namnogu zemji.

Formata na mandolinata e sli~na na lautata,no ima podolg vrat, a na gorniot del ima ~ivii koisluàt za {timawe. Najgolema primena ima

napolitanskata mandolina so ~etiri dupli ìci.Tonot se dobiva so povlekuvawe na dvete ìci odedna{, so trzalka, so brzo

dvièwe na desnata raka nagore-nadole. Metalnite ìci proizveduvaat jasen,yvonliv i milozvu~en zvuk.

Ovoj instrument moè da bide solisti~ki, kameren i orkestarski. Osven vofolklorot, se primenuva i vo umetni~kata muzika: Vivaldi -Koncert za mandolina,guda~ki orkestar i ~embalo; Mocart-opera Don @uan#; Betoven-Sonati i varijacii zamandolina. Golema primena ima vo narodnite i vo u~ili{nite orkestri.

Najpoznat mandolinski orkestar vo Makedonija e orkestarot pod rakovodstvona Ramadan [ukri:

Predizvik mi e da rabotam i aranìram kompozicii{to ne se ~esto izveduvani, da vmetnuvam fragmenti odna{iot neiscrpen folklor. Najmnogu izveduvam dela {toi se poznati na publikata i istite gi prisposobuvam zamandolinski orkestar#.

Taka veli Ramadan [ukri, muzi~ar i dirigent namandolinskiot orkestar na grad Skopje. Kako rezultat nanegovata kontinuirana rabota se mnogubrojnite koncerti nakoi kako gosti nastapuvale istaknati i renomirani solisti

doma{ni i svetski. Za negovata uspe{na dejnost svedo~at osvoenitenagradi na me|unarodno nivo i kako {to veli:

Najdragi mi se dvete Gran-pri nagradi {toorkestarot gi osvoi vo Belgija i specijalnatanagrada za najdobar dirigent {to ja osvoiv nafestivalot 1986 g. vo Polska#.

43

mandolinski orkestar

Ramadan [ukri

Preporaka za slu{awe:Mala no}na muzika# (transkripcija) od Volfgang Amadeus Mocart.

mandolina


44/121

Duva~ki instrumenti

Ovaa grupa na instrumenti se narekuvaat duva~ki zatoa {to tonot se dobivaso duvawe i treperewe na vozduhot vo cevkata na instrumentot. Razli~nata visinana tonot se dobiva so promena na dol`inata na vozdu{niot stolb. Ovaa funkcija jaima sistemot na klapni (kapa~iwa) ili ventili.

Duva~kite instrumenti se izraboteni od razli~ni materijali i poradi toa seklasificiraat vo dve grupi: drveni i limeni duva~ki instrumenti.

Drvenite duva~ki instrumenti se izrabotuvaat od drvo ili metal. Tonot sedobiva so duvawe vo sloboden otvor ili vo usnik so ednodelna ili dvodelna trska.So otvorawe ili zatvorawe na slobodnite otvori so metalni klapni se dobivaattonovi razli~ni po visina.

Limenite duva~ki instrumenti naj~esto se izrabotuvaat od presuvan mesingovlim ili vo ponovo vreme od metalna legura novo srebro#, koper, germanski ~elik

itn. Imaat forma na svitkana cevka koja postepeno se {iri. Site imaat tri do~etiri ventili. Tonot se proizveduva so duvawe vo usnikot i pritiskawe naventilite ili pak so vovlekuvawe i izvlekuvawe na cevkata kaj cug-trombonot.

44

Drveni duva~kiinstrumenti

Limeni duva~kiinstrumenti


45/121

Flejta

Flejtata e eden od najstarite duva~ki instrumenti.Nejzinata forma postojano se usovr{uvala. Sokonstruirawe na sistemot na klapni, flejtata ja dobivasvojata kone~na forma. Denes tie naj~esto se izrabotuvaatod bakar, nikel, cink ili od srebro.

Flejtata pretstavuva dolga,prava cevka, sostavena od tri ili~etiri dela koi se vovlekuvaat edenvo drug, so {to se ovozmoùva

{timaweto na instrumentot. Instrumentot se drì horizontalno,pri {to vozduhot pominuva niz otvorite i sozdava zvuk.

Flejtata e instrumentso temna boja vo niskiot, norezok i svetol zvuk vo gorniot register. Sredniotregister e karakteristi~en po mekite i toplitonovi, pogodni za pastoralni melodii.

Bidej}i e mo{ne podvièn i virtuozeninstrument so golemi koloristi~ni i dinami~kimo`nosti, flejtata se koristi kako solisti~ki,kameren i orkestarski instrument.

Poznati svetski izveduva~i na flejta se: Volfgang Riter, Gustav [ek,Fransoa Born, Miodrag Azawac, Irena Grafenauer, Qubi{a Jovanovi} i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na flejta se: Kiro Boìnovski, NikolaAtanasov, Stra{o Temkov, Ilija Zimbo i drugi.

Pikolo e mala flejta koja po forma, na~in na svirewe idobivawe na tonot e ist kako kaj flejtata. Zvu~i za oktava povisokood flejtata.

Proizveduva visoki, prodorni tonovi i e namenet zaorkestarsko muzicirawe. Na ovoj instrument ponekoga{ mu se davasolisti~ka delnica. Primer: Mar{ na decata# od operata Pikovadama# od P.I. âjkovski.

45

sistem na klapni

na~in na svirewe

flejta

pikolo

Pikolo

Preporaka za slu{awe:Petre i volkot# od Sergej Prokofjev.


46/121

Klarinet

Klarinetot pripa|a vo redot na pomladite od grupata na drvenite duva~kiinstrumenti. Mu prethodat sli~ni instrumenti od renesansniot period, vo zemjitena Sredna i Zapadna Evropa, kako {to se Klarino i [almo. Vo XVIII-tiot vek,germanskiot graditel na instrumenti, Johan Dener, go usovr{uva mehanizmot naklarinetot. So toa se zgolemuvaat negovite tehni~ko- izveduva~ki mo`nosti.

Impresioniran od virtuoznosta na klarinetistot, Anton[tedler, V. A. Mocart go pi{uva koncertot za klarinet i orkestarvo A-dur. Vo negovoto posledno delo Rekviem# u{te edna{ davapotvrda za solisti~kite kvaliteti na ovoj instrument. Bezklarinetot ponatamo{niot razvitok na simfoniskiot orkestarne moè da se zamisli. So negovoto gradbeno usovr{uvawe stanuvatehni~ki podvièn i virtuozen instrument so najgolem opseg natonovi vo grupata na duva~ki instrumenti.

Denes naj~esto se izrabotuva od crno abonosovo drvo vo petdela: usnik-(pifla), burence, goren i dolen mehanizam i korpus.

Spored tipot na mehanizmot, denes glavno se vo upotrebadva vida na klarineti: germanski (obi~en) i francuski (Bem

sistem), naj~esto vo B i A zvu~nost.Klarinetot ima va`na uloga vo orkestarskata i vo kamernata

muzika. Kako solisti~ki instrument zastapen e vo razli~ni ànrovi:umetni~ka, narodna, xez i pop muzika.

Tvore{tvo: Vivaldi, [tamic, Mocart, Betoven, Veber, Brams,[uman, Glinka, Korsakov, Ger{vin i dr.

Poznati stranski izveduva~i na klarinet se: Karl Lister,Stenli Driker, Josip Nohta, Alesandro Karbonare, Mi{el

Ariwon, Sabine Mejer, [eron Kam, Beni Gudman, Arti [o,Milenko Stefanovi} i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na klarinet se: IvanKo~arov, Tale Ognenovski, Boris Tanaskov, Stojan Dimov, FerusMustafov, Zoran Jovanovi} Lima, Zdravko Angelov, i drugi.

Bas klarinetBas klarinet zvu~i za oktava ponisko od klarinetot. Poradi temnata boja vo

dlabokiot registar, kompozitorite go upotrebuvaat za izrazuvawe na tainstveni idramati~eni momenti. Tehnikata na svirewe e ista kako na klarinetot.

46

Stojan Dimov

klarinet ibas klarinet

Preporaka za slu{awe:Rapsodija vo sino# X. Ger{vin;Koncert za klarinet i orkestar od V. A. Mocart.


47/121

Saksofon

Saksofonot e napraven od metal. Po konstrukcija i izveduva~katehnika im pripa|a na drvenite duva~ki instrumenti. Negoviot tvorece belgijanecot, Adolf Saks, koj vo polovinata na XIX-tiot vek ìvee itvori vo Pariz, Francija.

So~uvani se pove}e nacrti vo sozdavaweto na ovoj instrument. Tienalikuvaat na negoviot dene{en izgled. Zaedni~ko za niv se vklopenite

osobenosti na negovite postari srodnici od grupata na drvenite duva~ki instrumenti.Golem poddrùva~ na Adolf Saks vo sozdavaweto na noviot instrument e francuskiotkompozitor, Hektor Berlioz. Otuka e negovata prvi~na primena vo operskiot isimfoniskiot orkestar. Podocna se upotrebuva za potrebite na voenite orkestri kadena otvoren prostor gi zamenuva guda~kite instumenti.

Saksofonot se pravi vo pove}e zvu~nosti, od najniskiot,do najvisokiot registar. Spored potrebite na solisti~kata iorkestarska izvedba, najzastapeni se: alt, tenor, sopran i baritonsaksofonot. Pove}eto saksofoni ja imaat formata nalatini~nata bukva Y, no nekoi od tipot na sopran i sopraninosaksofon imaat prava forma i nalikuvaat na metalen klarinet.

Blagodarenie na bogatiot kolorit od boi vo site negoviregistri, mo`nosta za prefineto dinamizirawe, virtuoznost,doprinele saksofonot za kuso vreme da stane popularen iomilen instrument vo re~isi site muzi~ki ànrovi. Mnogu

avtori na umetni~ka muzika, osobeno na dvaesetiot vek, muposvetuvaat zna~aen del od svojot opus. Razni narodi vosvetot go vnesuvaat vo svojot folklor kako instrumentsozdaden tokmu za nivnoto podnebje. Vo pop i osobeno voxez - muzikata ja potvrduva svojata maksimalna dominacija.

Poznati stranski izveduva~i na saksofon se:

Detlef Bensman, Sigur Ra{er, Klod Delongl, Timoti MekAlister, ârli Parker, Xo{ua Redmen, Pakito Drivera,Keni Xi, Kendi Dolfer, Xejms Karter i mnogu drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na saksofon se:Petar Kargov, \eor|i Micanov, Zoran Jovanovi},Ninoslav Dimov, Bobi Kominovski, Stojan Dimov, FerusMustafov, Toni Velkov, Vlatko Ivanov, ZoranKraguevski, Vladimir Trajanovski i dr.

47

vidovi saksofon

saksofon

Ninoslav Dimov

Preporaka za slu{awe:Skaramu{# treti stav, od Darijus Mijo.


48/121

Oboa

Oboata nastanala od eden vid srednovekoven {almaj,drven instrument so dolga cevka. Vo XVII vek, vo Francija,trpi izmeni koi doprinesuvaat vo podobruvaweto naintonacijata i nejzinata izraznost. Vo tekot na XIX vek taae usovr{ena so dodavawe mehanizam na lostovi i klapni.

Po forma e sli~na na klarinetot, no namestousnik ima kratko metalno cev~e vo koe e vmetnato dvojnoto jazi~e. Na sredniot delse otvorite so klapni, a dolniot del na cevkata ima top~esta forma.

Ima nazalna i ostra boja. Vo zavisnost odregistarot, moè da zvu~i i ne`no i idili~no, duri itrogatelno, a visokite tonovi ponekoga{ imaatorientalen prizvuk.

Oboata e instrument na koj mu se dodeluvaatsolisti~kite delnici vo orkestarot. Poradi nejziniotintonativen i precizen zvuk se koristi za {timawe naorkestar. Osven vo orkestarot, se primenuva i vokamernata i vo solisti~kata muzika.

Postojat nekolku vidovi na oboi (vo razli~niregistri), no najzna~aen i najzastapen e angliskiot rog.

Angliski rog

Angliskiot rog e instrument sli~en na oboata pogolema oboa#. Zvu~i za pettonovi ponisko od oboata. Kompozitorite go upotrebuvaat za iskaùvawe na

elegi~ni i pastoralni raspolo`bi. Angliskiot rog jaispolnuva glavnata tema vo bavniot stav vo IX simfonija,Od noviot svet# na A. Dvoràk.

Poznati svetski izveduva~i na oboa se: Fran~eskoBarsanti, Xuzepe Samartini, Albreht Majer i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na oboa se: KiroDavidovski, Vasil Atanasov, Gordana Josifova, VladimirLazarevski i drugi.

48

na~in na svirewe

oboa

Gordana Josifova

Preporaka za slu{awe:Glavna tema od Lebedovo ezero# - P.I. âjkovski.


49/121

Fagot

Fagotot e najgolemiot drven duva~ki instrument. Imeto go dobil posvojata gradba (italijanski fagotto - snop). Se razvil vo prvata polovina naXVI vek od stariot instrument bombarda. Negovoto usovr{uvawe bilo

zavr{eno vo XIX vek.Ovoj instrument ima drvena cevka dolga okolu 2,5 metri, podelena na

delovi, {to se povrzuvaat. Vo pokratkiot goren del na cevkata e vmetnatometalno cev~e so duplo jazi~e od trska, vo koe se duva pri {to se sozdava ton.

Fagotot ima otvori dol` cevkata i slo`en mehanizam na lostovi iklapni. Opfa}a golem tonski opseg vo dlabokiot i sredniot registar.

Dlabokite tonovi mu se jaki, no ne mnogu prodorni. Vo visokiteregistri zvu~i meko i raspeano, sli~no na saksofonot.

Vo tehni~ka smisla e podvi`en instrument, pa kompozitorite gokoristat za brzi, {egobijni i za izrazito mirni melodii. Vo grupata nadrveni duva~ki instrumenti ima basova uloga. Osven vo orkestarot se

primenuva i vo kamernite ansambli (sobeno vo duva~ki kvintet, kade ispolnuvanajniska melodija). Ponekoga{ ima koncertna, solisti~ka primena.

KontrafagotPo forma e sli~en na fagotot, no e mnogu pogolem, Zvu~i za oktava

ponisko od fagotot. Karakteristi~ni mu se dlabokite tonovi. Vo orkestarotse koristi kako harmonska podloga.

Poznati svetski izveduva~i na fagot se: Klaus Tuneman, MilanTurkovi~, Valerij Popov i drugi. Poznati makedonski izveduva~i na fagotse: Sreten Teodosievski, Vasil Karaskakovski i Daniel Apostolov.

49

kvartet Fagotisimo#

kontrafagot

fagot

Preporaka za slu{awe:Petre i volkot# - S. Prokofjev.


50/121

Prvite instrumenti od tipot na truba bile izrabotuvanivo razli~ni registri i formi. Instrumentot Fanfari biledolgi cevki bez ventili koi se upotrebuvale za najava navojni~ki ili sve~eni nastani.

Trubata ima forma na svitkana cevka koja na dolniot del se pro{iruva voforma na inka. Se sviri so pomo{ na tri ventili.

Trubata registarski e najvisok limeno duva~ki-instrument. Ima svetol iprodoren ton. Izveduva~kata tehnika na ovoj instrument e razviena do virtuoznost.

Po afirmacijata vo klasi~nata muzika, stanuva popularen i eden odvode~kite solisti~ki instrumenti vo xezot. Se upotrebuva ivo zabavnata i vo narodna muzika. Poradi svojotkarakteristi~en zvuk ponekoga{izveduva~ot upotrebuva pridu{uva~ili sordino.

Trubata e zastapena vo tvore{tvotona: Xuzepe Verdi, Ludvig van Betoven,

Petar Ili~ âjkovski, Bedìh Smetana, Antonin Dvoràk i drugi.Poznati izveduva~i na truba se: Luis Armstrong, Oliver King, Nini Roso,

Vinton Marsalis, Blagoja Angelovski, Vaso Ristov, Qup~o Koskarov i drugi.

50

Vaso Ristovvidovi sordina

truba so sordino

Truba

Trombon (pozauna) ili golema truba# se pojavil vo XVvek. Razli~nite vidovi tromboni se razlikuvaat po forma,gradba i na~in na svirewe.

Cug- trombonot ima podvi`na cevka, vo forma na bukvaU, so ~ie izvlekuvawe i vovlekuvawe se dobivaat podlabokiili povisoki tonovi. Vo XIX vek se izrabotuvaat tromboni so

ventili. Zvukot na trombonot e masiven, prodoren i bleskav, eden od najsilnite voorkestarot. Negoviot registar na tonovi opfa}a ~etiri oktavi. Ovie karakteris-tiki ja zacvrstuvaat pozicijata na trombonot vo orkestarskoto, kamernoto isolisti~koto muzicirawe. Osven vo umetni~kata muzika, zastapen e i vo xezot idrugi muzi~ki ànrovi. Na{ol primena vo tvore{tvoto na pove}e kompozitori:âjkovski, Musorgski, Ravel i drugi.

Poznati svetski izveduva~i na trombon se: Xej Xej Xonson, Glen Miler, TomDorsej i eden od makedonskite istaknati trombonisti Kiril Ribarski.

Trombon

Kiril Ribarski

Preporaka za slu{awe:- Muzi~ki primeri vo izvedba na Luis Armstrong;- ârda{# - Monte (izvedba, Kiril Ribarski).


51/121

Horna (rog) vodi poteklo od love~kiot rog. Nejzinata forma bila menuvanai usovr{uvana. So dodavawe na ventili, se zgolemile tehni~kite mo`nosti nalimenata horna.

Cevkata na hornata e svitkana vo forma na krug, vo koj senao|a splet na dodadeni cevki so tri ili ~etiri ventili. Nagorniot del se nao|a usnikot, a dolniot del od cevkata epro{iren vo forma na inka. Hornata e edinstven limeno-duva~ki instrument na koj se sviri so leva raka.

Hornata zvu~i ne`no, meko i poeti~no, so golemidinami~ni nijansi i rasko{na boja na tonot. Poradi virtuoznosta,podvi`nosta i tehni~kite mo`nosti i se doveruvaat mirni iidili~ni melodii. Hornata e zastapena vo simfoniski orkestri, kamerni ansamblino kako solisti~ki instrument.

Nejzinata zvu~nost e posebno zabeleìtelna vo delata na: K. M. Veber, C.Frank, B. Smetana, A. Dvoràk i drugi.

Poznati svetski izveduva~i na horna se: Herman Bauman, Frank Lojd, Mi{elTomson, Vinsent de Rosa, Filip Farkas, Xovani Punto, Stefan Dor, RadovanVlatkovi} i drugi. Poznati makedonski izveduva~i na horna se: Lev~e Trajkovski,Aleksandar Go{ev i drugi.

Horna

51

Aleksandar Go{ev

Tubata se razvila od stariot basov instrument serpent, a sovremenata formai ja dal Adolf Saks.

Taa e najgolem duva~ki instrument. Pri svirewe izveduva~ot ja drì predsebe, so inkata zavrtena nagore. Ima tri ili ~etiri ventili.

Tubata poseduva dlabok, masiven tembr, poradi {to vo simfoniskiotorkestar ima uloga na basov instrument. êsto se upotrebuvaat za solovi epizodi,

kako na primer vo tvore{tvoto na: Maler,Stravinski, Musorgski i drugi kompozitori.

Se primenuva vo simfoniski i duva~ki, aporetko vo xez i zabavni orkestri.

Poznati svetski izveduva~i na tuba se: XefriAnderson, Ronald Bi{op, Marti Erikson, Kris Olka,Patrik [eridan i drugi.

Tuba

kvartet tubi

Preporaka za slu{awe:

- Petre i volkot# - S. Prokofjev;- Bidlo# - Sliki od izlo`ba Musorgski-Ravel;- Vodi~ niz orkestar# - B. Britn (utvrduvawe na muzi~kite instrumenti).


52/121

Instrumentite so klavijatura moè da se podelat vo dve grupi:- ì~ani instrumenti so klavijatura i- duva~ki instrumenti so klavijatura

êmbalo ili klavi~embalo e instrument koj se koristel vo docniot Sredenvek. Vo Italija se nao|aat najstarite primeroci na klavi~embala. Na po~etokot

imal edna klavijatura i sluèl naj~esto za pridru`ba.

Po forma e sli~no na pijanoto. Nad rezonantnata plo~a sepostaveni ìci po koi se povlekuva so perce. Vo XVII i XVIII vek sezgolemuval brojot na ìcite i bila dodadena u{te edna klavijatura,no i registri za promena na bojata na tonot.

êmbaloto ima karakteristi~en yvonliv i jasen zvuk. Vo periodod XVI-tiot do XVIII-tiot vek imal primarna uloga vo orkestarskite,

kamernite i operskite dela.Baroknite kompozitori J.S. Bah i G.F. Hendl, napi{ale

najmnogu kompozicii za ~embalo.

Poznati svetski izveduva~ina ~embalo se: Kenet Gilbert,Trevor Pinok, Kristof Ruse,Andreas Stajer, a voMakedonija, Cvetanka Sozovskai drugi.

Instrumenti so klavijatura

êmbalo

52

vid na klavi~embalo

klavi~embalo

P.Virtaperko(~embalist )

Preporaka za slu{awe:Hromatska fantazija i fuga#- J.S.Bah.


53/121

Pijano ili klavir e instrument naslednik na ~embalotoi negovite srodni instrumenti. Se pojavil vo po~etokot na

XVIII vek vo Italija. Imeto piano go dobil vo periodot koga eizmislen mehanizam na ~ekan~iwa so koi tonovite moèle da se

izveduvaat so razli~na ja~ina. Prvite pijana bile nare~eni piano-forte (italijanski- tivko, silno), poradi na~inot na dobivawe na

ja~inata na tonovite. Modernoto pijano e sozdadeno vo XIX vek.Pijanoto e sostaveno od: drven korpus postaven na tri nogarki vo forma na

horizontalno postavena harfa i so kapak od gornata strana. Vo korpusot e postavenametalna ramka so raspnati ìci, rezonantna {tica i mehanizmot so ~ekan~iwa.

So upotreba na pedali se zbogatuvaat izraznite mo`nosti na instrumentot.Klavijaturata se sostoi od 88 klavi{i (52 beli i 36 crni) na koi se sviri so

dvete race. So udirawe na klavi{ite se podignuvaat ~ekan~iwata i udiraat naìcite koi treperat i sozdavaat tonovi.

Za izraznite mo`nosti i zvu~nosta na pijanoto, Franc List, eden odnajgolemite pijanisti, napi{al: Na pijanoto moàt da se izveduvaat akorditekako na harfa, da se pee kako so duva~ki instrument, na nego moàt da se izvedatiljada pasaì, koi porano morale da se otsvirat so pove}e razli~ni instrumenti...#

So razvojot na instrumentalnata muzika od XVII vek, pijanoto, kako i negoviteprethodnici, zazema zna~ajno mesto vo solisti~kata, no i vo kamernata iorkestarska muzika.

Vode~kata uloga mu ja dodeluvaat i vienskite klasi~ari Hajdn, Mocart iBetoven. Osven vo klasi~nata se primenuva i vo xezot i vo popularnata muzika.

Poznati svetski izveduva~i na pijano se: Sergej Rahmawinov, SvjatoslavRihter, Artur Rubin{tajn,Aleksis Vajsenberg, Djuk Elington i drugi.

Poznati makedonski izveduva~i na pijanose: Valeri Stefanovski, Milica [perovi},

Stela Sleanska, Rita trp~eva-Popovi}, TodorSvetiev, Marija \o{evska i na{iot svetskipoznat pijanist, Simon Trp~evski.

Pijaninoto ima ista zvu~nost kakopijanoto, no pomal volumen na zvukot. Poradiovie karakteristiki ne se koristi za koncertnaizvedba, no e pogodno za doma{na upotreba.

Pijano

53

Simon Trp~evski

pijano

Preporaka za slu{awe:- Vals cis-moll, Frederik [open;- Za Eliza# - Ludvig Van Betoven.


54/121

Orgulite vodat poteklo od dale~nite isto~ni instrumentii od anti~kata Panova# flejta. Vo sredniot vek orgulite sekoristat kako instrument za pridru`ba vo crkovnoto peewe vozapadnohristijanskite liturgii. Vo periodot na barokot, pak,stanuvaat zna~aen instrument vo instrumentalnata muzika.

Orgulite se najgolem i najslo`en duva~ki instrument,sostaven od golem broj cevki. Tonot se proizveduva so struewena vozduhot od vozdu{niot mev niz cevkite. Orgulite imaatnaj~esto tri klavijaturi (manuali), skalesto naredeni i na niv

se sviri so race. Na dolniot del, na klavijaturata se sviri so noze (pedal). Vedna{do manualite se registrite tie slu`at za odreduvawe na bojata na zvukot nasviralite, so {to se dobiva zvu~nost na eden, ili na grupa instrumenti.

Cevkite se napraveni od drvo ili metal. Tie sevo razli~na forma i golemina. Za sekoj ton orguliteimaat edna ili pove}e cevki, no so razli~na boja i

ja~ina na zvukot. Poradi toa se postignuva zvu~nost nasimfoniski orkestar. Denes orgulite se solisti~kikoncerten instrument. Se koristi vo crkvite,katedralite i golemite koncertni sali.

Sovremenite elektri~ni orguli se upotrebuvaat vo popularnata muzika.Za orguli najmnogu pi{uval kompozitorot J. S. Bah, no i samiot bil

virtuozen izveduva~ na orguli.Poznati svetski izveduva~i na orguli se: Lorenco Gijelmi, Daniel Brun,

Vanes Vanderhoven, Dalibor Miklav~i~, Pavao Ma{i}, Gorana Vidwevi}-Fabijani} i drugi.

Orguli

54

Preporaka za slu{awe:Tokata i fuga# , d-moll od J.S. Bah.

orguli


55/121

Harmonika e ime za pove}e instrumenti. Kaj nivtonot se dobiva so treperewe na metalnite jazi~iwa sopomo{ na struewe na vozduhot.Usnata harmonika se pojavila vo Germanija. Poradi svojot

neobi~en, a vo toa vreme nov zvuk, stanuva popularen instrument koj ponatamu seusovr{uva.

Moè da bide napraven od drvo, no i od metal. Ima forma na pravoagolnik sodva reda otvora, na koi se sviri so duvawe i vovlekuvawe na vozduhot. Na usnataharmonika osven melodija moè da se dobie i akordska pridru`ba.

Instrumentot se drì so dlankite, a so nivno pomrdnuvawe se dobiva efekt natreperewe. Na toj na~in se sozdavaat tonovi sokarakteristi~na ubava boja. Ovoj instrument so svojatazvu~nost nao|a primena vo bluzot, kade {to izveduva~iteimaat posebno razviena tehnika na svirewe. Denes se primenuvavo razli~ni muzi~ki ànrovi.

Harmonikata so klavi{i ili kop~iwa ima posloènakonstrukcija i tehnika na svirewe.

Se sostoi od dva drveni dela so klavi{i koi se povrzani

so vozdu{en mev. Na desnata strana se nao|aat klavi{iteso koi se izveduva melodijata, a na levata strana se nao|aat kop~iwa koi se koristatkako basova pridru`ba.

So razvlekuvawe na mevot, voz-duhot pominuva niz otvorite, pri{to metalnite jazi~iwa treperat i

sozdavaat ton.Ima golema primena vo narodnata,

zabavnata i klasi~nata muzika. Vo

muzi~kata literatura za harmonika,osven originalni ima i prerabotki na

drugi dela.Poznati izveduva~i na harmonika se:Boban Kopunovi}, Mi{a Mijatovi}, Bojan Jovanovi},

Qubi{a Petkovi}, Gordan Ta{i}. Na na{ite prostoripoznati izveduva~i na harmonika se: Ko~o Petrovski, Milan Zavkov, Goran Ala~ki,Zuica Lazova, Il~o Jovanovski, Zorica Karakutovska i drugi.

Harmonika

55

Preporaka za slu{awe:- Tango Wujork

harmonika so klavi{i

usna harmonika

harmonika so kop~iwa

Zorica Karakutovska


56/121

Imeto go dobile spored na~inot na svirewe - udirawe po povr{inata kojazatreperuva i sozdava zvuk. Se sviri na razli~ni na~ini: so raka, so razni vidovipalki, so metalna pra~ka, edna povr{ina od druga ili so pomo{ na mehanizmot. Ovieinstrumenti se najstari, a po gradba najednostavni.

U{te vo vreme na prvobitnata zaednica, ovie instrumenti imale zna~ajna ulogavo sekojdnevniot `ivot na lu|eto. Podocna vo narodnata muzika doprinele voizrazuvaweto na ~uvstvata i zbogatuvaweto na muzi~kata izvedba. Vo zabavnata iumetni~kata muzika tie go naglasuvaat karakteristi~niot ritam i davaat zvu~na bojana celiot orkestar.

Spored zvukot {to go proizveduvaat se delat na dve grupi:- instrumenti so opredelena tonska visina (melodiski);- instrumenti so neopredelena tonska visina (ritmi~ki).

Udarni instrumenti

56

so opredelena

tonska visina

so neopredelena

tonska visina


57/121

Grupa instrumenti koi proizveduvaat eden ili pove}e tonovi, a se sozdavaat odtrepereweto na drveni i metalni plo~ki, cevki ili ko`a, u{te se vikaat i melodiskiinstrumenti. Vo ovaa grupa spa|aat pove}e instrumenti me|u niv i: ksilofon,vibrafon i timpani.

Ksilofon

Imeto go dobil od gr~kiot zbor ksilos- drvo ifonos- zvuk,po materijalot od koj se napraveni plo~kite.

Ksilofonot poteknuva od Azija, a go sre}avame i kajnarodite na Afrika i Latinska Amerika. Vo Evropa za prvpatse javuva vo XVI vek. Vo XIX vek, poljakot Guzikov, ja menuvakonstrukcijata na instrumentot, stavaj}i gi plo~kite vo~etiri redici.

Dene{niot ksilofon ima drveni plo~ki vo dve redici,sli~no kako klavi{ite kaj pijanoto i rezonator vo vid na cevkina koi se naredeni plo~kite.

Se sviri so udirawe po plo-

~kite so dve palki so top~est zavr{etok. Tonovite sereski, vo forte, no meki i topli vo pijano dinamika.Ksilofonot prvpat bil upotreben vo orkestar vo

sredinata na XIX vek. Denes se koristi vo simfoniskiotorkestar (K. Sen Sans, G. Maler, Stravinski, Ravel, X.Ger{vin), kameren orkestar (Bartok, Stravinski) i mnoguretko kako solisti~ki instrument (Sonata za ksilofon -Tomas Pitfild).

Udarni instrumentiso opredelena tonska visina

(melodiski instrumenti)

57

anti~ki ksilofon

golem ksilofon

palki za profesionalenksilofon

Preporaka za slu{awe:Sidarta# - ksilofon xez.


58/121

Imeto vibrafon e dobieno spored zborovite"vibra" - vibrirawe i "fone"- zvuk. Poteknuva odstarite udarni instrumenti od ostrovite Java iBali. Instrument pod ova ime, no zna~itelnorazli~en, prv pat se javuva vo XX vek vo SAD.Vibrafon e napraven od metalni (aluminiumski)plo~ki, naredeni na dve drveni {tici nadmetalnata ramka i rezonator sostaven od cevkirazli~ni po golemina.

Vibrafonot ima i pedala, sli~no kako kaj pijanoto,i slu`i za pridu{uvawe na zvukot. Taka tonot stanuvapridu{en i kratok. Cevkite se postaveni vertikalno podplo~kite i so pomo{ na elektromotorot proizveduvaatvibrira~ki ton.

Na plo~kite se sviri so palki. Tie mo`at da bidatrazli~ni po golemina, a naj~esto imaat glava# obvitkanaso volna. Za da se otsviri akord se koristat dve, tri, paduri i ~etiri palki.

Vibrafonot e solisti~ki instrument, naj~esto vo xezot, no se koristi i kakoorkestarski instrument vo klasi~nata (B. Britn, I. Stravinski), filmskata izabavnata (Bitlsi, Madona, Pink Flojd) muzika.

Poznati svetski izveduva~i na vibrafon se: Gari Barton, Milt Xekson, BobiHat~erson, Bo{ko Petrovi}, a kaj nas Mojca Sedeu, Martin Vu~i} i drugi.

Vibrafon

58

vibrafon

na~in na svirewe

Nik Parnel Gari Barton

Preporaka za slu{awe:Vibrafon solo - Gary Burton.


59/121

Instrumenti sli~ni na dene{nite timpani, a vo Evropa postoele u{te vo XVvek. Vo XVII vleguvaat vo sostav na orkestarot.

Se sostoi od korpus napraven od metal i mem-brana napravena od prirodna ili ve{ta~ka koàraspnata preku otvorot na korpusot. Zategnatostana koàta se menuva so pomo{ na pedal, pri {to semenuva visinata na tonot na instrumentot. Zvukot sedobiva so udirawe so palki po zategnatata koà. Tiemoàt da bidat napraveni od razli~en

materijal {to bitno vlijae na kvalitetoti bojata na zvukot.

Timpanite moè da proizvedat yvonlivi, no ipridu{eni zvuci, vo zavisnost od formata na instrumentoti vidot na palkite. Moè da napravat dinami~ka gradacija odpijanisimo do fortisimo. Vo orkestrite imaat uloga danaglasat odreden ritam ili da ostvarat nekoj zvu~en efekt(grmotevici, pukawe od top, vodopadi i sl.).

Tampanite se zastapeni vo razli~ni anrovi na muzikata:

klasi~nata (B. Smetana, L. V. Betoven), zabavnata i xezot.

Timpani

59

izveduva~i na timpani

timpani

timpaniza doma{na upotreba


60/121

60

Udarnite instrumenti so neopredelena tonska visina u{te se vikaat iritmi~ki instrumenti. Ovie instrumenti sluàt za svirewe na ritam ili zasozdavawe na odredeni zvu~ni efekti. Vo ovaa grupa instrumenti spa|aat: golemi mal tapan, gong, ~ineli, triangl, marakas, dajre i kastaweti .

Ritmi~kite instrumenti nao|aat primena vo klasi~nata, a i drugiteànrovi na muzikata (zabavna, narodna i xez).

Tapan (golem i mal) imal golema uloga vo ìvotot na lu|eto. Sotek na vremeto se menuval, pa denes postojat razni vidovi na tapani.Zvukot se dobiva koga so palkite se udira po membranata nainstrumentot, pri {to taa treperi i se dobiva zvuk. Palkite seizraboteni od razli~en materijal i razli~ni pogolemina i teìna.

Poznati svetski izveduva~i na tapan se: FilKolins, Tihomir File{, Rob Gardner, RingoStar i drugi. Makedonski izveduva~i na tapan

se: Martin Vu~i}, Garo Tavitjan i bra}ata Tavitjan.

Gong e star kineski instrument. Li~i na golema, metalna~inija i se sviri so udirawe so palka vo sredinata na instrumentot.Postojat razni vidovi na gong, no najzastapeni se golem i mal gong.Vo orkestrite naj~esto se koristi za sozdavawe na zvu~ni efekti.

îneli se instrument na koj se sviri so palki (~iniite sepostaveni horizontalno) ili ako se postaveni vertikalno se

udiraat edna od druga. Naj~esto se primenuvaat vo klasi~natamuzika, a vo zabavnata i xez muzika se sviri so pedal.Zastapena e vo duva~ki, voen, xez i simfoniskiot orkestar.

Udarni istrumentiso neopredelena tonska visina

(ritmi~ki instrumenti)

Preporaka za slu{awe:Buddy rich - solo tapani.

golem tapan

dobo{

gong

~ineli


61/121

Triangl e metalen instrument svitkan vo forma na triagolnik.Se drì vo leva raka, a so metalna pra~ka se udira po stranite na

instrumentot. Ima yvonliv ton i sluì za ritmi~ki i melodiski efekti.

Marakas (tropalki) e ritmi~ki instrument sokarakteristi~en zvuk. Najgolema primena ima vo zabavnata ixez-muzikata. Se koristi i vo folklorot na Meksikancite.

Dajre e ritmi~ki instrument. Zvukot se proizveduva sotresewe ili udirawe po membranata na instrumetot. Zastapen evo razni ànrovi na muzikata: zabavna, xez, narodna i klasi~na.

Kastaweti se ritmi~ki instrument. Dominanten e vofolklorot na [panija. Zastapeni se i vo ostanatite ànrovina muzikata. Kako i kaj ~inelite i kaj kastawetite, zvukot sedobiva so udirawe na edna povr{ina od druga.

61

Preporaka za slu{awe:

- Bolero# - Moris Ravel;- Mar{ na êrnomor# - M. Glinka- Neboj{a Jovan @ivkovi}- 7 udaralki, vibrafon, 12 marimba.

drugi udarni instrumenti

triangl

dajre

marakas

kastaweti


62/121

62

Boì}(po sluh)

Zvezdo, ti mila!Boè, Gospode,

dari mi qubov, verba silna,da ne krasat nas.

Refren: Kaj i da si...

1. Istraùvaj kako se proslavuva praznikot Boì} vo svetot i kaj nas.

Zada~i:


63/121

63


64/121

64

OPERAPotrebata od nadopolnuvawe na izrazot pome|u teatarskata i muzi~kata

umetnost se zabeleùva u{te kaj starite Grci (V vek p.n.e.), a prodolùva i voSredniot vek.

Kon krajot na XVI vek vo Firenca - Italija, grupa istaknati muzi~ari,filozofi, pisateli i umetnici koi rabotele pod imeto camerata ja naso~ilesvojata rabota kon obnovuvawe na anti~kata gr~ka tragedija. Ovie renesansninastojuvawa sozdale nov vid na muzi~ko-scensko delo so golemi umetni~ki

vrednosti, nare~eno opera.Opera e muzi~ko scensko delo. Dramskoto dejstvo (sodrìnata)izveduva~ite go realiziraat preku peewe. Vokalnite solisti, horot i baletskiteansambli gi pridru uva orkestar. Spored toa, operata pretstavuva sinteza odpove}e umetnosti: muzika, igra, drama i likovna umetnost, iskaàni prekuscenska dekoracija i kostimografija. Operata se sostoi od ~inovi, a ~inovite sepodeleni na sliki.

Nazivot opera poteknuva od latinskiot zbot opus {to zna~i drama {to se pee.Prvobitna ideja za sozdavawe na vakov vid muzi~ko delo bila na

knièvnikot Oktavio Rinu~ini. Toj napi{al tekst so naslov Dafne#, a soodvetnonatekstot, kompozitorot Jakopo Peri sozdal muzika. Taka nastanala prvata operaDafne# vo 1594 godina.

scena od operata Dafne#

od Jakopo Peri

Bidej}i rakopisot od operata Dafne# bil zaguben, za prva muzi~ka dramase smeta negovata vtora opera Evridika#, koja prvpat bila izvedena vo 1600 godina.Operata se razviva i vo drugi gradovi vo Italija, pa i vo evropskite dràvi:Francija, Anglija, Germanija i Avstrija.

Od toj period, pa do denes, operata ja ima istata popularnost.


65/121

65

Klaudio MonteverdiKlaudio Monteverdi (1567 - 1643) e roden vo

Karmela - Italija. Se smeta za najgolem majstor naoperskata umetnost. Operata Orfej# se smeta za prvomuzi~ko scensko delo, premierno izvedena vo 1607 god .Kako kompozitor dramaturg postignal potpolnoedinstvo me|u muzikata i dramata. Ednoli~nitere~itativi gi zamenil so arii (muzi~ka celina so

razviena melodiska linija). Go postavil temelot nasozdavawe na operskiot orkestar.

Scena od operata Orfej#.Denes se izveduva vo sovremenavarijanta na Karl Orf.

Kladio Monteverdi

scena od operata Aida# scena od operata Sevilski berber#

Dali znae{?Xovani Batista Pergolezi so operata Sluginkata gospodarka# (izvedba1733) i pripa|a na prvata generacija kompozitori na opera Bufa.


66/121

66

sceni od operata Aida#


67/121

67


68/121

68

Libreto

Tekstualnata podloga na operskoto delo se vika libreto.Prerabotkata i adaptacijata na tekstot ja pravi libretistot.Moè da se obrabotat temi od istoriskoto minato, qubovni,narodni ili od sekojdnevniot ìvot.

Libretoto za operata moè da bide specijalno napi{anoili da bide prerabotka na postoe~ko dramsko delo kako na

primer: Kralot se zabavuva# od Viktor Igo koe e libreto za operataRigoleto#; dramata Pe~albari# od Anton Panov e libreto za operataRazdelba# i drugi.

KompozitorKompozitorot pi{uva muzika inspiriran od nekoja sodrìna. Taa }e bide

libreto za sozdavawe na opersko delo. Po svoe razmisluvawe i so upotreba namuzi~ki izrazni sredstva, kompozitorot sozdava melodija koja }e sozdade edinstvopome|u muzikata i dramata. Za uspe{no sozdavawe na opersko delo treba da imapostojana i dobra sorabotka pome|u libretistot i kompozitorot.

poznati operski kompozitori

X. Rosini

R. Vagner

V. Belini

@. Bize

X. Pu~ini

X. Verdi


69/121

Vokalni interpretatori

Nositeli na zvu~nata realizacija na operskoto delo se vokalniteinterpretatori. Tie se solisti ili ~lenovi na vokalni ansambli.

Solistot, ma{ki ili ènski glas, moè da ima glavna, no i sporedna-epizodnauloga. Vo interpretacijata na operskoto delo se primenuvaat razli~ni stilovina peewe. Solistite go primenuvaat stilot Bel kanto- ubavo peewe. Primenatana bel kanto stilot e posebno potrebna vo posloènite i pote{ki melodiskilinii. Primer: arijata Kasta Diva# od operata Norma#, arija na Figaro# odoperata Sevilski Berber# i drugi.

Na scenata istovremeno moàt da nastapuvaat pove}e solisti. Sporedbrojot na ispolniteli sostavite moàt da bidat: dueti- dvajca solisti; terceti-trojca solisti; i kvarteti - ~etvorica solisti. Ulogata na ovie sostavi e da seprikaè dijalog pome|u dva, tri ili ~etiri lika.

69

Marija Kalas Lu~ijano Pavaroti

peja~ki sostavi od operata Rigoleto#


70/121

Hor

Horskiot ansambl vo operata se koristi za masovni sceni. Kompozitorotpreku niv go iskaùva momentot od dramskoto dejstvo koga saka da pretstavipogolema grupa na lu|e, vo zavisnost od sodrìnata na operata: selani, vojska,rabotnici i drugo.

Sostavot na horot moè da bide me{an, ma{ki, ènski ili detski.Edna od najuspe{nite horski arii, koja vo operskoto tvore{tvo ostava

poseben beleg e horskata arija Hor na Evreite# od operata Nabuko# od XuzepeVerdi.

70

sceni od operata Nabuko#

Preporaka za slu{awe:Horot na Evreite# od operata Nabuko# od Xuzepe Verdi.


71/121

Orkestarot vo operata

Mestoto na orkestarot vo operata epome|u gledali{teto i scenata. Ovaa tradicijadatira u{te od vremeto na starogr~kiotteatar.

Kompozitorite koristele razli~nisostavi na orkestar, zavisno od nivniteafiniteti i vremeto vo koe ìveele.

DirigentDirigentot rakovodi so zaedni~kata izvedba na muzi~kiot del od operskata

pretstava. Toj e realizator na ideite na kompozitorot. Vo interpretacijata nadeloto dirigentot vnesuva i sopstveno ~uvstvo koe ne treba da gi naru{iop{tite karakteristiki na operata vo celost.

Korepetitor

Za uspe{na izvedba na operskoto delo, dirigentot kontinuirano sorabotuvaso korepetitorot (pomo{en dirigent) na horot i solistite. So negova pomo{ ipridru`ba na pijano gi razrabotuva melodiskite linii na peja~ite, horskite ibaletskite ansambli.

Reìser

Reìserot e zadolèn za scenskata realizacija na operskoto delo. Tojsorabotuva so celiot tim: scenograf, koreograf, kostimograf i drugite u~esnici,

solisti, hor, da pomaga okolu nivniot nastap i realizacija na nivnite ulogi.

71

starogr~ki teatar-amfiteatar

Zubin Mehta Oskar DanonRikardo Muti


72/121

Scenograf

Scenograf e likoven umetnik kojtreba da go osmisli, nacrta i postaviscenskiot dekor, soodveten na vremeto imestoto na dramskoto dejstvo. Soovozmoùvawe na sovremena postavka naoperskoto delo, scenografot moè da razviei upotrebi visoki standardi za promocija nasvoite zamisli i idei.

Kostimograf

Likoven umetnik koj treba daposeduva golemo poznavawe zarazli~nite stilovi i na~inot naoblekuvawe vo razli~ni vremenski

epohi. Dizajnira nacrti za oblekatana solistite, horot i u~esnicite vobaletskite ansambli koi treba bidatprilagodeni na dramskoto dejstvo.

Koreograf

Koreograf e baletski umetnik. Toj gi osmisluva ioblikuva dvièwata, ~ekorite i figurite nabaletskite umetnici.

72

Dali znae{?Vo finalnata realizacijata na operskoto delo u~estvuva i sufler (lice

koe im pomaga na izveduva~ite dokolku se javi potreba od pomo{ vo tekstot) iinspicient koj se griì za navremena podgotovka za nastap na izveduva~ite.

scenski dekor

baletska figura

moderen kostim kostim odperiodot Renesansa


73/121

Operski ku}i

Vo pogolemite kulturni centri - gradovi vo Evropa i vo svetot, kakoodraz na kulturniot razvoj i neguvawe na operskata umetnost, postojat specijalnoizgradeni operski ku}i. Vo niv se promoviraat poznatite operski ostvaruvawakako i poznati imiwa na operski peja~i.

Edena od najstarite operski ku}i vo Evropakoja od sozdavaweto, pa se do denes go odrùva i gonametnuva svojot avtoritet e

Golemata opera#vo Pariz osnovana vo 1669 godina.

Milanskata La Skala#, poradi nejzinata dragocenost i presti`nost, ostavavpe~atok na hram na muzikata#. Nadvore{niot izgled (navidum ne mnogu golema), jakrie nejzinata vnatre{na ubavina. Doìvuvawata od izvedbite na operskitepretstavi moè da se sporedat so prikazni od bajkite. Zatoa taa pretstavuva

predizvik za mnogu svetski operski peja~i i dirigenti.

73

Dali znae{?Po napravenata rekonstrukcija na milanskata La Skala#, sve~enoto

otvorawe bilo na denot na Sv. Ambrozij#, za{titnik na gradot Milano. Zatoaumetni~kiot direktor, maestro Rikardo Muti, za taa prigoda ja odbral operatana italijanskiot kompozitor A.Salieri Priznata Evropa#, so koja vo 1778 godinabila otvorena operata La Skala#.

Opera vo Pariz

Opera La Skala# Opera La Skala# (vnatre)


74/121

Za presti`na operska ku}a voponovo vreme se smeta operataMetropoliten takanare~ena Met.

Osnovana e vo 1883 godina sodonacija od bogati qubiteli namuzi~kata umetnost.

74

Metropoliten - Wu Jork

Operata vo Sidnej e arhitektonskisimbol na gradot. Izgradena e vo 1973

godina. Iako e postavena vopristani{te, taa e potpolnofunkcionalen kompleks. Sostaven e odgolema koncertna sala koja imaizvonredna akustika, operska sala isala za dramski pretstavi.

Operska ku}a vo Sidnej

Boq{oi teatar e najstar teatar

vo Moskva, koj datira od 1824 godina. Vonego se izveduvaat poznati ruski no ipretstavi od stranski avtori. Pokapacitet (broj na publika), spa|a me|unajgolemite teatri vo svetot.

Boq{oi teatar

Dali znae{?Na golemiot koncert vo Hyde Park vo 1991 godina Lu~ijano Pavarotivoodu{evil pove}e od 250.000 posetiteli. Po toj uspeh koncertot e povtoren1993 godina vo Wujork - Metropoliten na koj prisustvuvale okolu polovina mil-ion posetiteli.

1. Istra uvaj za drugi operski ku}i vo Evropa i svetot.2. So primena na IKT izraboti prezentacija vo Power point, za edna odoperskite ku}i po tvoj izbor.

Zada~i:


75/121

Xuzepe Verdi (1813-1901)

Xuzepe Verdi (Giuseppe Fortunino Francesco Verdi) eitalijanski kompozitor koj ìvee i tvori vo taka-nare~enotovreme na (bel canto) - ubavo peewe.

Roden e vo Le Ronkole vo Italija. Po~nal da sviriorguli vo lokalnata crkva na 11 godi{na vozrast, poradi lo{asemejna finanska sostojba. Negoviot za{titnik Antonio,trgovec i qubitel na muzikata, mu pomognal da go zapo~nemuzi~koto obrazovanie vo Milano.

Poradi starosnata granica ne gi ispolnil uslovite zaupis na Konzervatoriumot i bil prinuden da raboti kaj

operskiot dirigent Laviwe. Po smrtta na orguqa{ot Provesi, vo Buset, japrezema negovata rabota. Dve godini podocna se èni so }erkata na negoviotza{titnik. Po smrtta na negovata èna i dvete deca ostanuva sam. Vo toa vremeVerdi debitira kako operski kompozitor. Toa mu ovozmoìlo da go promenimestoto na ìveewe vo Milano. Taka nastanuvaat negovite operi: Rigoleto#,Travijata# Otelo#, Trubadur#, Bal pod Maski#, Mo} na sudbinata#, DonKarlos#, Nabuko# i operata Aida#, koja nastanuva vo ~est na otvaraweto naSueckiot kanal. Verdi doìveal dlaboka starost i golem uspeh. Negoviot ve~endom se nao|a vo muzi~kiot institut Verdi# vo Milano.

75

Xuzepe Verdi

scena od operata Aida# scena od operata Trubadur#

scena od operata Rigoleto# scena od operata Don Karlos#


76/121

76

Travijata

Travijata (ital. La Traviata) eopera vo tri ~ina, na italijanskiotkompozitor Xuzepe Verdi. Libretoto gonapi{al Fran~esko Marija Pjave,spored dramata Damata so kamelii# naAleksandar Dima-sinot. Premierata eizvedena na 6 mart 1853 vo teatarotFeni~e (ital. Teatro la Fenice) voVenecija. Dejstvoto se odviva vo Pariz i

okolinata, spored Diminovata dramaokolu 1700 godina. Ponatamu, postavkata na operata naj~esto e po zamislata naVerdi, vo vreme na praizvedbata, XIX vek.

Prv ~inDejstvoto se odviva vo ku}ata na kurtizanata

Violeta Valeri vo Pariz. Po kusoto boleduvawe,Violeta organizira zabava vo ~est na nejzinotovra}awe me|u prijatelite. Pred prisutnite gosti,dolgogodi{niot prijatel na Violeta, Gaston, go najavu-

va prisustvoto na svojot prijatel Alfred @ermon. Tojve}e podolgo vreme e oboàvatel na Violeta.

Alfred nazdravuva so ubavata Violeta vo imeto na qubovta, a taa za nego enajzna~ajna vo ìvotot. Violeta se pridruùva na zdravicata, velej}i dekaqubovta e samo radost i zabava.

Violeta, iznemo{tena i so slabo zdravje, se povlekuva vo druga prostorija,zamoluvaj}i gi gostite da prodol at so zabavata. Alfred e zagrièn za zdravjeto naVioleta. Negoviot gri`liv odnos ja oddava qubovta kon Violeta. So golemablagodarnost, Violeta go pokanuva Alfred da ja poseti naredniot den. Alfred

si zaminuva sre}en, a zabavata zavr{uva so zaminuvawe na ostanatite gosti.Violeta ostanuva sama, obzemena od novite ~uvstva na qubov i me~taewe zanejziniot ìvot so Alfred.

scena zdravica#

plakat za izvedba na operata Travijata#


77/121

77

Vtor ~in, slika prvaVe}e tri meseci Violeta i Alfred ìveat vo

nejzinata ku}a vo blizina na Pariz. Alfred otkrivadeka za nivnoto rasko{no ìveewe Violeta prodava odnejziniot imot. Zatoa toj zaminuva vo Pariz. DodekaVioleta so zadovolstvo ja ~ita pokanata za bal odnejzinata prijatelka Flora, sobarkata go najavuvaposetitelot @or` @ermon, tatkoto na Alfred. Toj odVioleta bara da ja prekine vrskata so negoviot sinbidej}i istata moè da sozdade lo{a reputacija na nivnoto semejstvo. Violetao~ajno go moli da ne bara od nea takva `rtva bidej}i se raboti za vistinskaqubov.

Dobrinata i iskrenosta na Violeta go namaluvaat somneòt na @ermon, no toji ponatamu ostanuva na svoeto barawe. Violeta so skr{eno srce se soglasuvasamo poradi svojot sakan i @ermon zaminuva. Violeta vo o~aj mu pi{uvapro{talno pismo na Alfred. Toj pristignuva i taa so solzi vo o~ite mu kaùva dekazaminuva za Pariz.

Vsu{nost, Violeta ne mu ja kaùva vistinata. @or` @ermon se vra}a i gonagovara Alfred da se vrati vo rodnata Provansa. Alfred ~itaj}i ja pokanata zabal, nameneta za Violeta, zbunet i o~aen zaminuva za Pariz.

pismo za razdelba

Vtor ~in, slika prvaNa zabavata kaj Flora glavna tema za razgovor e

razdelbata na Violeta i Alfred. Na zabavatapristignuva Alfred, a po nego doa|a Violeta, vopridru`ba na baronot Dufal.

Ubeden deka Violeta go ostavila poradi qubovtakon baronot, Alfred go navreduva Dufal. Violeta gopovikuva Alfred na razgovor i go moli da si zamine.Ogor~en od qubomora, Alfred ja obvinuva Violeta, ne

biraj}i zborovi so koi }e ja navredi. Pred site prisutni toj gi frla parite prednea kako blagodarnost za nejzinite uslugi. Ogor~en od negovata postapka,baronot Dufal go povikuva Alfred na dvoboj. @or` @ermon, tatkoto naAlfred, go prekoruva svojot sin so pouka deka sekoj e nedostoen koj }e povredièna vo bes#.

scena od igrawe karti


78/121

78

Tret ~inU{te edno utro vo ìvotot na Violeta. Te{ko

bolna taa leì sama vo svojata soba. Pokraj nea e samoAnina. Doa|a lekar koj ja potvrduva nejzinata lo{azdravstvena sostojba. Vo pismoto od @ermon, Violetadobiva vesti deka po dvobojot Alfred e vo begstvo, abaronot e lesno povreden. Svesen za svojata nepravdakon Violeta, vetuva deka na svojot sin }e mu ja kaè

celata vistina. Nabrgu vo sobata vleguva Alfred. Soneizmerna qubov, vo moment na o~aj, toj ja drì Violeta vo svoite pregratki, vetu-vaj}i i deka naskoro }e ozdravi i }e zapo~nat nov ìvot. Violeta e presre}na. Gi

pravi poslednite napori da izgleda ubavo pred svojot sakan. Za àl, nejzinotozdravje e mnogu lo{o i taa umira na racete na Alfred.

Preporaka za slu{awe:Arija (vinska pesna) od operata Travijata# - X. Verdi.

Duet na Violeta i Alfred

scena od treti ~in


79/121

79

Opera vo Makedonija

Makedonskata opera e osnovana vo 1947godina, vo sostav na Makedonskiot narodenteatar (MNT).

Za prv pat na 9 Maj vo MNT bila izvedenaoperata Kavalerija Rustikana# od PetroMaskawi, a pod dirigentskata palka na maestroTodor Skalovski.

Na 24 maj 1954 godina, premierno bilaizvedena prvata makedonska opera Goce# odmakedonskiot kompozitor, Kiril Makedonski.Reìjata na ovaa izvedba e na Petre Prli~ko, akako solisti nastapile: Dan~o Mitrovski, ZinaKreqa i Kalina Milo{evska.

MOB rabotela vo ramkite na MNT vogolemata i isklu~itelno funkcionalna teatarskazgrada izgradena 1927 godina. Istata bila sru{enaza vreme na zemjotresot na 26.07.1963 godina.

Po zemjotresot, MNT raboti vo privremeniot objekt Teatar Centar, doizgradbata na novata zgrada na Makedonskiot naroden teatar, vo 1982 godina.

Na 10.02.1983 godina e otvoren noviot objektna Makedonskata Opera i Balet. Ovoj model nateatarska organizacija (drama-opera-balet), bila

promenet vo 2004 godina. Toga{ MNT go zadràldramskiot ansambl, a Operata i Baletot stanaleposebna organizacija, nare~ena Makedonska operai balet (MOB).

Makedonskata opera i balet (MOB) e dràvna kulturna ustanova i najstarainstitucija od ovoj vid vo Makedonija.

scena od Kavalerija Rustikana#

Makedonski naroden teatar

novata zgrada na MOB


80/121

80

Makedonski operski solisti

Boris Trajanov Milka EftimovaNikola Gagov

Slavica Petrova - Gali} Gabriela GeorgievaCvetan Stojanovski

Igor Durlovski Blagoj NacoskiAna Durlovski

1. Istra uvaj za drugi makedonski operski peja~i i nivnite operskiostvaruvawa, a potoa napravi album.

Zada~a:

Vesna Ginovska-Ilkova


81/121

81

Makedonski dirigenti

Tomislav [opov Aleksandar LekovskiOliver Balaburski

Sa{a Nikolovski-\umar Bisera ^adlovskaBorjan Canev

1. Poseti edna operska pretstava po tvoj izbor i izraboti esej vo koj }e dade{

opis na tvoite do`ivuvawa od izvedbata.2. Bidi vo uloga na profesija-dirigent i objasni ja tvojata rabota, imenuvaj gi~lenovite od timot za sorabotka, za uspe{na realizacija na operskoto delo.

Aktivnosti:

Na repertoarot na Makedonskata opera napraveni se postavki na novioperski ostvaruvawa koi se izveduvaat pod dirigentskata palka na pove}emakedonski dirigenti.


82/121

Poznati makedonski kompozitori

i nivni dela

82

Kiril MakedonskiTrajko Prokopiev

Toma Pro{ev

Dimitrije Buàrovski

Risto Avramovski

Kiril Makedonski:Goce#,

Car Samuil#,Ilinden#.

Toma Pro{ev:Pajaìna#,Maliot princ#.

Dimitrije Buàrovski:[e}erna prikazna#,Despina i Mister Doks#.

Trajko Prokopiev:Razdelba#,Kuzman Kapidan#.

Risto Avramovski:Bolen Doj~in#,Lidija od Makedonija#.

1. Istraùvaj za ìvotot i delata na dadenite kompozitori i napraviprezentacija vo Power Point.

Zada~a:


83/121

Kiril Makedonski

83

Kiril Makedonski (1925-1984) e makedonskikompozitor, avtor na prvata makedonska operaGoce#. Muzi~ki se obrazuval vo Zagreb, SaraevoQubqana, a vo rabotata se zdobil so zvawetospecijalist za kompozicija#. Negov magisterski trude operata Car Samuil#, koja od komisijata naMuzi~kata akademija vo Qubqana e oceneta sonajvisoka ocena.

Vo svojata dolgogodi{na, plodna kompozitorskadejnost, napi{al golem broj muzi~ki dela. Najpoznatise operite: Goce#, Car Samuil# i Ilinden#;simfoniskata poema Tan~arka#; ~etiri simfonii;Starogr~ki koncert# za guda~i i drugi tvorbi: sonati, kantati, horskikompozicii i solo pesni. Avtor e na muzika za radio-drami, scenska muzika zadramski dela, muzika za kratkometra`ni filmovi i za filmot Makedonskakrvava svadba#.

Negoviot tvore~ki pat glavno bil orientiran kon sozdavawe na makedonski

nacionalen stil, zasnovan vrz karakteristikite na makedonskiot nacionalenmelos.

Za operata Car Samuil#, Makedonski sam gonapi{al libretoto, opfa}aj}i gi glavnite momenti odsudbonosnite nastani vo Makedonija kon krajot na X i

po~etokot na XI vek. Kompozitorot, KirilMakedonski, se trudel so ednostavni zvu~ni re{enijada ostvari dramska ekspresija. Nastojuval, osobenomuzi~ki, da gi diferencira scenite {to se odvivaatme|u Vizantijcite i onie vo doma{niot tabor.

Kiril Makedonski

Car Samuil


84/121

84

Car Samuil

Kiril Makedonski(sodrìna)

Prv ~inVo dvorecot na knezot Samuil vo

Prespa, site ja proslavuvaat pobedatanad vizantiskata vojska.

Knezot Samuil ne moèl da ja

po~uvstvuva pobedata bidej}i vo negovatadu{a vladee nemir. Samuil bilprimoran da go ubie svojot brat Aron, zada sozdade stabilnost i edinstvo vodràvata. Nestabilnosta vo dràvata gopotvrduva negoviot sin Gavril Radomirkoj se zaqubuva vo zaplenetata Grkinka, Irena. Isto taka, Marija ènata naVladislav, koj e sin na Aron, zagovara odmazda za svojot svekor. Saka da go otrueSamuil i da go nasledi prestolot.

Vo me|uvreme, vo dvorecot na vizantiskiot car, Vasilij Vtori, popobedata nad Samuilovata vojska kaj rekata Sperhej, vladee mir. Vizantiskiotdou{nik, Crnoqub, istovremeno e i Samuilov sorabotnik. Toj mu javuva naVasilij Vtori deka Samuil vo Ohrid se proglasil za car. Ovaa vest na Vasilijne mu se dopa|a i kaj nego predizvikuva èlba za odmazda.

scena od operata Car Samuil#

Vtor ~inVo svojot dvorec, na Ohridskata tvrdina,Samuil so svoite vojvodi podgotvuva plan zapresmetka so Vasilij Vtori. Crnoqub koj eobzemen od èlbata da stane car, saka da pobedi.Pobedata saka da ja ostvari so itrina, ne so borba.Sledi raspravija na Marija i Vladislav. Toj ne sesoglasuva so idejata na svojata èna da go otrueSamuil.

scena od operata Car Samuil#


85/121

85

EpilogPred straotnata gletka za svoite 14 iljadi oslepeni

vojnici, od golema taga i bolka umira Samuil.

srednovekoven crteòd smrtta

na Car Samuil

Tret ~inItriot Crnoqub go doznava planot za presmetka

na Samuil i go izvestuva Vasilij Vtori. Na planinataBelasica se vodi te{ka bitka me|u vojskite na Samuili Vasilij. Vojskata na Samuil pretrpuva poraz. Opienod pobedata, Vasilij Vtori nareduva da se oslepat 14iljadi zarobeni vojnici, a na sekoj stoti vojnik da mu seostavi po edno oko, da moàt da se vratat kaj Samuil.

srednovekoven crteòd bitkata na Belasica

Fragment od operata Car Samuil

1. Koi bile motivite za da se sozdade operata Car Samuil?2. Kakvi ~uvstva kaj tebe predizvikuva operskoto delo: voshit, qubov kon

tatkovinata, taga, radost?3. Ozna~i nekoj od tie ~uvstva {to konkretno gi doìvuva{ pri slu{awe

na muzi~kiot prilog.

Zada~a:

Preporaka za slu{awe:Monolog na Car Samuil#, od istoimenata opera.


86/121

86

1. Odredi vo koja tonska skala e napi{ana pesnata.Zada~a:

Goceva Makedonija

(po noti)

Praznuva narod, narod presre}en, zemjo,pomilo peat v gora pticite,

pobrzo rastat `itjata,

v nasmev ni cutat licata.

Imeto ti e Makedonija, zemjo,razgori temni, mra~ni vekovi,

majka na Goce vojvoda,v son~evo utro ~ekori{.


87/121

OPERETA

Opereta e muzi~ko- scensko delo so vedra, {egobijna i zabavna sodrìna.Dramskoto dejstvo se realizira preku peewe, svirewe, gluma i govorni dijalozi.Operetata proizlegla od francuskata Opera Comique (komi~na opera) vo sredinata na19-ot vek za da gi zadovoli potrebite za kratki, lesni dela kako kontrast na delatakoi spa|aat vo Opera Comique.

Se misli deka @ak Ofenbah gi napi{al prvite opereti kako {to se najraniteedno~inski hitovi Dvajcata slepi lu|e#, Ba-ta-klan# i prvata celosna operetaso golem uspeh Orfej od podzemniot svet#.

Popularnosta na operetata gi nadminuva francuskite granici i sepro{iruva vo Anglija, Germanija, Avstrija i po{iroko. Najzna~aen kompozitorna opereta na germanski jazik e Avstriecot Johan [traus - pomladiot, a negovatanajpopularna opereta e Liljakot#. Vienskata tradicija ja prodolùvaat FrancLehar, Oskar [traus, Karl Celer, Leo Fal i dr.

Berlin stanal centar na germanskata opereta. Taa se odlikuvala so sopstvenstil, osobeno po Prvata svetska vojna. Ovoj stil vklu~uval noviteti kako {to seelementi na xez, drugi sinkopirani tancuva~ki ritmovi i prisustvo na regtajm-mar{ira~ki melodii. Me|u prvite opereti e Devojkata od crnata {uma# od Leon

Jesel. Drugi avtori na opereti se: Pol Linke, Eduard Kuneke, @an Gilbert i dr.Vrvot vo operetata na angliski jazik bil dostignat koga se pojavile Gilbert

kako pisatel na libreta i Salivan Vilijam kako kompozitor na muzikata.Razvojot na opereta prodolùva vo 20-ot vek so dela od kompozitorite: EdvardGerman, Lajonel Monkton i Harold F. Simson.

87

sceni od operetata Liljakot#

1. Navedi gi razlikite i sli~nostite me|u opera i opereta.Zada~a:


88/121

88

@ak Ofenbah

@ak Ofenbah (@ak Ofenbah, 1819- 1880 god.), efrancuski kompozitor i violon~elist so germanskopoteklo, koj ja sozdal francuskata opereta i dal pridonesza nejzinata popularnost.

Napi{al okolu 100 muzi~ki dela od koi najpoznatise operetite: Orfej od podzemniot svet#, UbavataElena# i operata Hofmanovite prikazni#.

Ona {to gi karakterizira operetite na Ofenbah e

vedrata i zabavna muzika, prosledena so satira igroteskniot na~in na prika`uvawe na `ivotot, no istotaka i ekstremnata slobodoumnost vo izvedb

muzicko 8 oddelenie.pdf

Documents