muzehhip Çicek ressami ve lake Üstadi ali Üskudari

8/6/2019 Muzehhip icek Ressami ve Lake stadi Ali skudari

1/112

1

T.C.

SLEYMAN DEMREL NVERSTES

GZEL SANATLAR FAKLTES

GELENEKSEL TRK EL SANATLARI BLM

TEZHP ANASANAT DALI

LSANS TEZ

MZEHHP, EK RESSAMI VE LKE STADI AL SKDAR

Serkan Sheyl NVER

DANIMAN

Do. lhan ZKEEC

ISPARTA

2001


2/112

i

ONAY SAYFASI

....................................... Danmanlnda, ......................................... tarafndan

hazrlanan bu alma ..... / ..... / 2001 tarihinde .........................................................

Anasanat Dalnda Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Danman ....................................... mza : .......................


3/112

ii

NSZ

Tezimin konusunu oluturmakta olan ayr konu zerinde durdum. B unlar Cilt

Sanat, Lke Ciltleri ve en nemli blm oluturan Mzehhip ve lke ustas olan

skdarl Ali.

Bu konular arasnda klasik cilt sanatmz anlatmaya alrken cilt rnekleri

resimlerle gsterilmeye allmtr. Bylelikle cilt sanatmzda ne kadar ok eitli eser

verildiini gsterilmeye allmtr. Gnmze kadar gelen bu rnekler Trk sanatnn

kalitesini, gzelliini, inceliini btn dnyaya anlatmakta fazla bir glk

ekmemektedir. ncelememizde 15. yzyldan gnmze kadar olan btn cilt tarihi

aklanmtr.

Esas konumuz olan olaanst yetenek, mzehhip, lke stad ve iek ressam

Ali skdar; 18. yzyln son yarsnda yaam ve yapt gzel tezhip ve lkeleri ile

nl olan bir sanatmzdr. Yapt eserlerle ustaln gz nne seren, klasik slupla

devrin slubunu ustaca biraraya getirip kaynatrm bir sanatdr.

Bu tezi bana veren sayn hocam Do. lhan ZKEECye ncelikle teekkr

ediyorum. Ama aldm ve aratrmaya baladm zaman Ali skdar hakknda ok az

kaynak ve yetersiz bilgi olduunu grdm ve ne kadar baarl olabileceim konusundakararszlk iinde kaldm. Tezimde yaptm hatalar affetmesini dileyerek ve beni bu tez

konusuna tevik ettii iin tekrar teekkr ederim.

Ayrca okul boyunca maddi ve manevi yardmn benden esirgemeyen babama

mteekkir olduumu bildirir ve umarm ki aileme olan minnet borcumun bir ksmn bu

sanat daha iyi renip Trk kltrne hizmet ederek demi olurum.

Tezimin beenilmesi, eksikliklerimin balanmas umudu ve almamm benden

sonra bu konuyla ilgilenenlere yardmc olmas dilei ile.

Isparta2001 Serkan Sheyl NVER


4/112

iii

NDEKLER

ONAY SAYFASI ....................................................................................................................... i

NSZ....................................................................................................................................... ii

NDEKLER.......................................................................................................................... iii

RESMLER DZN .................................................................................................................. v

ZELGELER DZN............................................................................................................ vii

KISALTMALAR .................................................................................................................... viii

GR.......................................................................................................................................... 1

I. BLM ................................................................................................................................. 2

1. CLT VE CLTLN TARH GELM ................................................................... 2

1.1. Klasik Cildin Blmleri ............................................................................................ 6

1.2. Cilt Yapm Teknii .................................................................................................... 7

1.3. Klasik Cildin eitleri ............................................................................................... 8

1.3.1. Mukavva Ciltler..................................................................................................... 8

1.3.2. Deri Ciltler ............................................................................................................. 8

13.3. Lke Ciltler............................................................................................................. 8

1.3.4. Kuma Ciltler......................................................................................................... 8

1.3.5. Ebru Ciltler ........................................................................................................... 8

1.3.6. Murassa Ciltleri .................................................................................................... 8

1.4. Lke Cilt ve Teknikleri ........................................................................................... 9

1.4.1. Lke Cilt ................................................................................................................ 9

1.4.2. Teknikleri ................................................................................................................ 9

1.4.3. in Lke Sanatnda Belli Bal Teknikler................................................... 10

1.4.4. Japon Lke Teknikleri ...................................................................................... 10

1.4.5. Lke ve Rugan Terkibi .................................................................................... 11II. BLM .............................................................................................................................. 12

2. AL SKDAR VE SANATI........................................................................................ 12

2.1. Trklerde iek Sevgisi Ve Sanat............................................................................... 12

2.2. 18. Yzyln Siyasi, Kltrel ve Sosyal Durumu ............................................... 14

2.3. Ali skdar ve Trk Sanatndaki Yeri ............................................................... 17

2.3.1. Ali skdarnin Biyografisi ............................................................................. 17

2.3.2. Ali skdarnin Sanat zellii ..................................................................... 18


5/112

iv

2.3.4. Ali skdar mza ekilleri ............................................................................... 19

2.4. Ali skdarnin Eserlerinin Bulunduu Yerler ve Bugnk Durumlar ............. 20

2.5. Ali skdarnin Eserlerin Deerlendirilmesi ...................................................... 20

2.6. Karlatrma ............................................................................................................... 24

III. BLM............................................................................................................................. 32

3. 15. YZYILDAN 20. YZYILA KADAR TRK DER CLTLER....................... 32

3.1. 15. Yzyl Trk Deri Ciltleri ........................................................................................ 32

3.2. 16. Yzyl Trk Deri Ciltleri ......................................................................................... 33

3.3. 17. Yzyl Trk Deri Ciltleri ........................................................................................ 33

3.4. 18. Yzylda Trk Deri Ciltleri .................................................................................... 34

3.5. 19. - 20. Yzyl Trk Deri Ciltleri........................................................................... 35

4. SONU................................................................................................................................ 36

KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 37

TERMLER SZL ......................................................................................................... 39

RESMLER.............................................................................................................................. 40

ZMLER .............................................................................................................................. 84


6/112

v

RESMLER DZN

Resim : 1. Ali skdarden Pembe Gl.............................................................................................. 41

Resim : 2. Murakka- Has 8. Kta T.K.S.M. A.III. 3652, 12,8x32 cm (Yaz Sahas). ................. 42

Resim : 3. Ali skdarden Lke Yaz Altl, Arka Yz.T.K.S. M. C.Y.413,20,2x32,3 cm. 43

Resim : 4. Ali skdar Lke Yaz Altl, iek Resimli, n Yz. T.K.S.M. C.Y. 413 20,2x 32,3 cm. Rokoko slubu. ................................................................................................................ 44

Resim : 5. Ali skdar Murakka- Has, D Kapak, T.K.S.M. A.III. 3652, 46x28 cm .......... 45

Resim : 6. Ali skdar Murakka- Has, Kapak, T.K.S.M. A.III.3652, 46x28 cm ................. 46

Resim : 7. Ali skdar Lke Kubur, Kalemdan rnei, T.K.S.M. C.Y. 370, 32 cm ................. 47

Resim : 8. Ali skdarden Saz Yolu sluplu Lke Kap, ..K., T.5650,v. 60b,178x60 mm. 48

Resim : 9. Krem Rengi Lke st. Krmzyla Zilbahar Cilt,Esat Efendi, 2676,Galip Dede Dv . 49

Resim : 10. Prof. Sheyl nverin Yapt Zilbahar Lke Kapak, 1381/1962. ............................ 50

Resim : 11. akerinin Yapt Lke Cilt, Hac Beir Aa, 163. erefddin Ali Yezdi MntehabHulel-i Mutarraz der Fenni Muamma ve Lgas, 1157/1744. .......................................................... 51

Resim : 12. kfe Tarz Lke Cilt, Arka Kapakta Lalelerin Arasnda Mcellid mzal HacDede Esad Efendi, 1681 Muhammed Galip Beheddedin Hidayet-l Fukara............................... 52

Resim : 13. Prof. Sheyl nverin Edirne Saray Resimli Lke Cildi, 1937. ............................... 53

Resim : 14. Prof. Sheyl nverin Hac Kamil Akdik Hatt, Lke Kab, Yasin-i erif, 1358. .... 54

Resim : 15. Prof. Sheyl nverin Saz slubu Buketli Miklepli Lke Kab, 1940. .................... 55

Resim : 16. Hind i Lke Kab........................................................................................................... 56

Resim : 17. Osmanl i Lke Ciltli Kuran. ..................................................................................... 57

Resim : 18. Sr Dili (Sefinekri) Cilt, Ayasofya, 3740, Belhi Mesalihl Ebdan. ................. 58

Resim : 19. Srt Nakl, Miklepli, Kebentli, Salbek emseli Cilt ve Mahfazas, Pertevniyal,8, Kuran, skdarl Salih Hatt, 1205/1790. ................................................................................... 59

Resim : 20. Tamam Nakl Cilt Kapa, Halet Efendi, 647, Hafz Divan. ............................... 60

Resim : 21. Kata emse Kapak i, Slym., 1025, bn. Esir En-Nihayefi Garaibil Hadis. ..... 61

Resim : 22. Miklep ve st Kapak Keli, Alk Kapak Onikigen, Daire Gemeli, Veziri Cilt,Ayasofya, 3769, bn. Kuteybe Edebl-Katib. ................................................................................. 62

Resim : 23. Rumi Mot. Miklepli Cilt, Halet Efendi, 67. Cezli, Delaill Hayrat, 1173/1759. .. 63Resim : 24. Tamam Gemeli Seluklu Tarz Cilt, Ayasoyfa, 3358, Ksas - Y, 891/1486. ... 64

Resim : 25. Tamam Altn, Salbek emseli, Kebentli, ift Bordrl, Zencirekli, XVII. YzylCildi, Turhan Sultan, 150 M. Hatice Turhan Sultann Vakfiyesi. ................................................. 65

Resim : 26. st Kapak ve Miklep i, XVIII. Yzyl Cildi, Halet Efendi, 5. Cezl Delaill Hayrat, 1759. ....................................................................................................................................... 66

Resim : 27. Miklep i Kata emsede Dallar ve iekler Arasnda Maymunlu Cilt ................. 67

Resim : 28. Klasik Formlu kfe Tarz Cilt, Pertevniyal 24. Enam 1180/1766 -7. ................... 68

Resim : 29. Barok, Rokoko Etkili kfe Cilt, Halet Efendi 20. Tefsir-i Ltfullah Erzeni,

1221/18067. ..................................................................................................................................... 69


7/112

vi

Resim : 30. Simduzi Cilt, Lala smail 300. 1000-1050 Yllar Osmanl Tarihi. .......................... 70

Resim : 31. Zerduzi Cilt, ..K. A.Y. 6570, Kuran XVI. Yzyl. ............................................... 71

Resim : 32. i Kapak Kitabeleri Yazl Cilt, Sultahahmet 22, Kuran. ......................................... 72

Resim : 33. Sertab Ayet Yazl XVII. Yzyl Cildi, Nuri Arlases, 313. Kuran, 1074/1637. ... 73Resim : 34. emse inde Beyit Yazl Cilt, Fatih, 1648. Drerl Hkkam, 1663, AltnlaYaplm emseli ve Kelikli Kuran Cildi. ................................................................................... 74

Resim : 35. Zilbahar Cilt, Nuri Arlases, 314. Kuran, 1272/1855. ................................................ 75

Resim : 36. Herat i Cilt, Ali ir Nevai Divan. ............................................................................. 76

Resim : 37. Bir Kuran Klf Cildi rnei, 1715. ........................................................................... 77

Resim : 38. Svama Altn Teknii le Yaplm Bir Cilt, XVII. Yzyla Ait. ............................... 78

Resim : 39. Kuma zerine iek Buketli, l.Cilt, Nafiz Paa, 1514, Mecmuatl Reasil .... 79

Resim : 40, Yldz Cildi, Nasuhi Efendi Dergah, 575. ................................................................... 80

Resim : 41. Kapak ve Ebru Yan Kad, Fatih, 3874. Muradi Divan. ..................................... 81

Resim : 42. Murassa Cilt, ..K. A.V. 6553, Kuran, Muhammed irazi Hatt, 1246/1830 -1.... 82

Resim : 43. Sedefli Osm. Cildi, Sedefi Vasf Beyin Ciltledii stanbul Resimleri Albm. ... 83


8/112

vii

ZELGELER DZN

izim 1.Ali skdarnin stad Yusufun 113. (1701 Tarihli Lke Kabnn

Mstesna Gzellikteki rnei).......................... ...............................................85

izim 2. Ali skdar mza eitleri............................................................................86

izim 3. Lke Altl Ortasndaki Terkibi.................................................. ...................87

izim 4. Lke Kab Ortasndaki iekli Terkibi...........................................................88

izim 5. Ali skdarden Pembe Gl..........................................................................89

izim 6. Ali skdarden Karanfil..............................................................................90

izim 7. Ali skdarden Smbl...............................................................................91

izim 8. Ali skdarden Smbl...............................................................................92

izim 9. Ali skdarden Haseki Kpesi....................................................................93

izim 10. Ali skdarden Beyaz Leylak.................................. ..................................94

izim 11. Ali skdarden Yksk Otu......................................................................95

izim 12. stadn Krmzms Gl........................................................................... .96

izim 13. El Yazmas Ciltlerinde Kullan. emse ve emse Gbei Motif rnekleri....97


9/112

viii

KISALTMALAR

T..E.M. : Trk slm Eserleri Mzesi

H : Hazine

C.Y. : Cilt yaz

E.H. : Emanet Hazinesi

M. : Medine Kitapl

Y.Y. : Yeni yazma

T.K.S. : Topkap Saray

R. : Revan kitapl

..K.F.Y. : stanbul niversitesi Ktphanesi Farsa Yazma

..K.T.Y. : stanbul niversitesi Ktphanesi Trke Yazma

..K. : stanbul niversitesi Ktphanesi

Env. no. : Envanter Numaras

E.H.A. : Ekrem Hakk Ayverdi

Vb. : Ve bunun gibi

vs. : Vesaire

y.y. : Yzyl

M.. : Milattan nce

M.S. : Milattan Sonra


10/112

1

GR

Tez almamda ncelikle cilt sanat ve tarihine yapm tekniklerine

zelliklerine eitlerine yer verilmi ve daha sonra dier bir konum olan La ke CiltSanat ve bu sanatn stadlarndan olan asl konumuzu oluturmakta olan Ali

skdarye yer verilmitir.

Aratrmalarm yaptm iller srasnda ncelikle stanbul, Ankara ve az da

olsa Ispartadan yararlandm. Ali skdar hakknda bilindii zere pek fazla bilgi

bulunmamaktadr. Hayat, kiilii, zel yaam hakknda hibir bilgi yok dersek

herhalde yanl bir cmle kurmam oluruz. Yararlandm ktphaneler arasnda

ise Ankara Milli ktphanesi, Bilkent niversitesi Ktphanesi ve sadeceeserlerinin bulunduu ktphaneler olarak stanbul niversitesi ve Topkap

Sarayndan yararlanlmtr. Ayrca ok az da olsa Isparta Halil Hamit Paa

Ktphanesinden yararlandm. Eserlerin incelenmesi esnasnda stanbul

niversitesinde okuyan arkadalarm aracl ile gnderilen faks ve internet (E -

mail) yardm ile bilgiler aldmz da belirtmek istiyorum.

Sanatmzn baz eserleri baz kiiler tarafndan koleksiyon olarak

kendilerinde bulunduu iin ve bazlar ise yurt dnda olduu iingrlememitir.

Tezimin konusunu aratrrken yararlandm kaynaklar arasnda en

nemlileri ve bazlar unlardr: Kemal I, A. Sheyl NVER, C.E. ARSEVEN,

Yldz DEMRZ, smet BNARK, M. Esiner ZEN gibi birok kaynaktan

yararlandm. Bunlarn yannda dier kitap, dergi ve makalaler konuma yardmc ve

destek olmutur.

Eer tezimizin ana balklarn yle sralayacak olursak;

Birinci blmde cilt ve ciltiliin tarihi geliimini ve eitlerini, kinci

blmde Ali skdar, sanat ve zelliklerini, nc blmde ise 15. y.y.dan

gnmze kadar olan cilt sanat ele alnmaya allmtr.

Ayrca almamzda Ali skdarye ait izimler ve bulabildiimiz kadar

cilt sanatndan nadide rnekler olarak fotoraflar kullanlmtr.


11/112

2

I. BLM

1. CLT VE CLTLN TARH GELM

Trk cilt sanat kitap zevkini kazandrmak, okuma hevesini uyandrmak,estetik bir ekilde kitab korumak iin tezhiple birlikte ok nemli kltr hizmeti

grmtr. Bu nemli sanatn tarifini ksaca yle yapabiliriz: Bir dergi veya

kitabn yapraklarn dalmaktan korumak ve sras ile bir arada toplu olarak

bulundurmak iin ince tahtadan, deriden veya zerine deri, kat, bez gibi eyler

kapl mukavvadan yaplan kaplara cilt denir. Deri anlamna gelen cilt kelimesi

dilimize Arapadan gemitir. Mcellit (Cilt yapan) da bu kelimeden tremitir.

Orta an ilk zamanlarnda kitap kabnn Trkistanda ve bilhassa yapldarkeolojik aratrmalar sonucu anlalmtr. Karahouda yaplan kazlarda 7. ve 9.

yzyla ait iki cilt paras bulunmutur ve zerlerindeki tezyinat Msrn Kpti

ciltleri zerindeki tezyinatla ok benzerlik gstermektedir. Papirs koleksiyonunda

slmiyetten nceki Msrn Kpti ciltlerini tetkik eden F. Sarrede bu fikirdedir.

Bu sonulara gre ark ciltlerinin balangc olarak Msr Kpti ciltlerini

kabul edebiliriz. Topkap Saray Mzesinde hicretin ilk devirlerine ait parmen

zerine yazlm Kuranlar muhafaza eden basit geometrik tezyinatl tahtazerine deri kaplayarak yaplm ciltler vardr. bu tarz ciltler Memluk, Seluk ve

randa 15. yzyla kadar ayn teknik ve kompozisyon ile devam etmitir. Fakat

15. yzylda ran ilerleme kaydetmi ve ok gzel ciltler meydana getirmitir. 13.

yzyldan itibaren yava gelien Trk cilt sanatna karn tabagat (derinin terbiye

edilii), 13. ve 14. yzylda Seluklu Trklerinde mkemmel seviyeye ulamtr.

Topkap Mzesi ve T..E. Mzelerinde eitli rnekleri mevcuttur. Osmanl

zamannda ise bu sanat byk bir gelime gstermi, cilt iin birinci derece geerliolan meinin, imparatorluun birok ehirlerinde merkezlerinin kurulmas

salanmtr. Evliya elebi, stanbulun 12 semtinde 700 tabakhane olduunu,

eftali iei, mavi, sar ve nefti sahtiyanlar retiliini kaydediyor. Konyann

meram balarnda yetien ividi renkli bir iek terbiyede kullanlmaktayd.

arkyde ise mavi, Diyarbakr ve Badatta krmz, Msrda sar, Urfada siyah

sahtiyanlar en kaliteli ekilde retilmekteydi. Sahtiyanlarn kaliteleri o

memleketlerin bitki ve su zelliine bal idi (GNEY, 1991).


12/112

3

lk Trk ciltleri Dou Trkistanda Mani dinini kabul eden Uygur

Trklerine aittir. Uygurlara ait tr cilt rnei ele gemitir. Dou Asya in tarz

tomarlar (Tezgin), alt ve st tahta kapakl ve stten alta geirilen sicimin

tahtalar dnda dmlenmesiyle elde edilen ciltler ve dikili formaya geirilmi

deri ciltler. Mani dini mensubu Trkler Hindistandan gelen Pothi (sicimli tahta

kapakl cilt) tarz kitap ekli ve cilt usulnn yan sra, ranllardan veya

Sryanilerden bir baka kitap tr daha alp kullanmlardr. Bu kitap tr slm

dnyasnda da teden beri bilinen bugn, hemen hemen btn dnyada yaygn olan

kitap tarz ve cilt eklinin ayndr. Kat tabakalar ortadan kvrlr ve cilt dikileri

bildiimiz biimde krlan yerden yaplr.

Orta randa Mani dinine ait bir kitap varanda diki yerleri aka

grlyor. Deriden bir cilt parasnda ise bildiimiz zencirek, kebent ve emeyi

grmemek mmkn deil. Muhitimizdeki cilt kapaklar ile bunun arasndaki

ilikiler ne olabilir? Bu kadar benzerlik basit bir tesadf olamaz herhalde. Bunun

tarihi bilinmiyor ama yaklak 8. asr tahmin ediliyor. Mani muhitinde Gktrk

harfleriyle yazlm mehur Irk Biti yani Falnamede ayn ekilde ciltlenmitir.

Gene ayn ekilde ciltlenmi olan bir Mani kitab, bilinen en eski tarihli Trke

eserdir. Trk-slm cilt sanatnn tarihteki geliiminde u sluplar tespit edilmitir:

- Hatayi (Kai, Horasan, Buhara, Dhlevi).- Herat (Herat, iraz, sfahan).- Arap (Elcezire, Halep, Fas).- Rumi (Seluklu),- Memluk (Msr).- Trk (Diyarbakr, Bursa, Edirne, stanbul, Sukule, Rugan lke Barok). - Maribi (spanya, Sicilya, Fas).- Lke (ran, Hint).- Buhara (Cedid).Bu slup farkllklar cildin biimi ve yapl tekniiyle ilgili deildir.

Deiiklik, ssleme motifleriyle, kullanlan malzeme konusunda kendini gsterir.

Ancak bazen ayn motifler, farkl sluplar iinde aynen kullanlmtr (ZEN,

1997).


13/112

4

Orta Asyada kadn icadyla beraber Trklerde ciltilik gelimi bir sanat

kolu haline gelmitir. Orta Asya Trklerinin ciltilikte deri kullandklar ilk defa

deri zerine madeni kalplarla ssler bastklar, Bin Buda Maaralarnda ngiliz

aratrmac Dr. Aurel Stein ve Fransz Sinologlarndan Paul Pelliot tarafndan

yaplan aratrmalar sonucu bulunan paralardan anlalmtr. O tarihte Uygurlarn

klie basky da kullandklar bugn bilinmektedir (BNARK 1975).

Ayrca Orta Asyada yaplan kaz ve aratrmalar sonucunda Alman A.

Grnwedel, Albert Von Le Cog ve ngiliz Aurel Steinin ve ayrca A. Von le

Cogun Vigurici adl ciltlik dev eserde yaynlanan Turfan, Karahou, Bi Bal

gibi Trk ehirlerinde bulunan duvar resimleri (Fresk) kitap cildi ve minyatrlerine

dair eserleri M.S. VII.-VIII. yzylda Uygurlar da ok ileri gittii gstermektedir .

Baz Avrupal sanat tarihilerince ileri srlen bir gr cilt sanatnn

inlilerden Trklere, onlardan da Batya getii yolunda olmutur. Ancak Orta

Asya topraklar zerinde yaplan son yarm yzyllk ilmi aratrmalar ve bunlarn

neticesi elde edilen bilgi ve malzemeler, ileri srlm bu sakat iddiay rtm

ve hakikat gn na karlmtr. Tannm Sinolog Prof. Dr. Wolfram Eberhard

da in Tarihi adl eserinde, yukarda belirtilen bu dnceyi rtmekte ve ileri

srlen iddiaya karlk aksi gr savunmaktadr. Prof. Eberhard eserinde; in

kitaplarnn cildi olmayp tomar eklinde olduklarn yle belirtmitir:

in kitaplar hibir zaman erevelenmez ve umumiyetle duvara aslmaz,

onlar tomarlar halinde bir sandkta dururlar ve ancak sahipleri onlar hakikatten

grmek veya bakasna gstermek istedikleri zaman aar ve asar. Demek ki bunlar

kitap muamelesi grrler (bilhassa eski zamanlarda) zaten inde tomar halinde

pek ok kitap vardr. (BNARK 1975).

Ancak daha nce de belirttiimiz gibi Avrupal baz sanat tarihilerinin

dtkleri tezata burada tekrar temas etmekte fayda mlahaza ediyoruz. yle ki

alman F. Sarne slamische Bucheinbnde (Berlin 1923) adl eserinde tamamen tek

tarafl bir grle Tam rana balayamad ciltlere ran -Trk veya rann kt

rneklerine Trk, gzel Trk eserlerine de ran demekten ekinmemitir.

Bu arada Trklerdeki nak tarihine de ksaca bir gz atmakta yarar

gryorum.


14/112

5

Bylece Trklerin naka da byk nem verdiklerini ve ok mkemmel

eserler ortaya kardklarn ve bu sanata verdikleri deeri ve severek uratklarn

anlayacaz .

Nak: boya ile yaplan her trl resim ve tezyinat demektir. Kitaplara,

katlara, duvarlara, tavanlara, dolaplarn kapaklarna, silahlara, ekmecelere,

kaplara, rahlelere, kalemdanlara ss olarak boya ile yaplan insan, hayvan, iek

ve bezeme resimlerine nak denir (ANONM).

Nakka: Eskiden tad anlam bugnkden farklyd. Gnmzde binalar

boyayanlara advettiimiz nakka sznn gerek manas, lonca usul ile eitimi

ile kazanlan maharet ve ustalkla bir meslek olarak toplumun eitli sanat

ihtiyalarn karlayan genel bir anlam tamaktayd. Musavverler, sebihnvisler,

cedvelkeler, renkzenler gibi resmin muhtelif kollarnda ihtisas olan sanatkarlara

nakka ad verilirdi.

Asya, Avrupa, Afrika ktalar zerinde tarih boyunca kurulmu Trk

devletlerini yalnz siyasi bakndan ele almak olduka yaygn bir grtr. Trk

devletleri arasnda siyasi ve dini ayrlklara daima kar koyan ve onlar birbirine

balayan eyler anadilleri, rf ve adetleri yannda deimeyen, sonuna kadardevam eden sanat faaliyetleri olmutur (ASLANAPA 1962).

Bu aratrmalar sayesinde anladmz nemli faktrler Trklerin

slamiyeti kabul etmeden nce resim sanatnda ok ilerlemi olduklardr. Ayrca

Orta Asya duvar resmi bakmndan ok zengin bir blge olmasdr .

Trk resim sanat Samarra araclyla slm dnyasna ve n Asyaya

yaylmtr. Uygur sanatkarlar altn yaldz ok gzel kullanmlardr. Yzyllar

boyunca gelitirdikleri slup naturalist ve gereki bir sluptu. slamiyetten nce

kullandklar insan ve hayvan figrleri, slamiyetin kabul ile yerlerini bitki ve

sluplatrlm ieklere brakmlardr. Bu yzden Trk ssleme sanatlarnda

kullanlan dallarn, ieklerin, bitkilerin kayna, hayvan figrlerinin ilkel

ekillerine iner. Tollgreme Zengin Bitki Motifleri M.. 400 ylna kadar kar.

Yzyllarca canl olarak yaadktan sonra slamiyet devrinde tek bana hkm

srer. 8. ve 9. yzyllardan itibaren Trk Medeniyetine bitki motifleri hakimdir

demektedir (ASLANAPA 1972-1973).


15/112

6

Memleketimizde matbaacln ancak 18. yzyln ilk yarsnda kuruluu ve

dini kitap basmnn yasak olmas 19. yzyla kadar sren yazma kitap usta snfn

dourmutur. Hattat ve mzehhibi hep birbiri ile yarta idi. Ama saray atlyesine

girmekti. Hal byle olunca sanat seviyesi deceine ykseliyordu. Bu durum 18.

yzyl ilk yarsnda Ahmet III. Tarafndan giriilen batlama hareketlerine kadar

srmtr. Bat tezyinat motifleri Trk zevkine karmaya balam ve bu ssleme

sanatmzn zerinde iyi olmayan bir tesir icra etmitir (TUNCAY 1963).

Batnn tezyinat ile Trk tezyinat karmas sonucu Trk tezyinatnn

kalitesi bozulmutur. Kendi z motif ve tezyinatmz ok daha kaliteli ve gzel

olmasna ramen bat tezyinat ile ister istemez karma yaanmtr.

1.1. Klasik Cildin Blmleri

Klasik bir cilt, alt ve st kapak, srt (veya dip) alt kapaa eklenen sertap ve

ona bal olup katlanarak st kapakla kitap arasna giren miklep blmlerinden

meydana gelir. Alt ve st kapan her biri deffe diye adlandrlmtr. Bir kitap

kab gibi ortasndan menteeli ve alp kapanr. ki kanat eklinde ift sayfalara

deffeteyn ad verilmitir. zerine dini ve sembolik resimler yaplm, bazs byk

kitaplara kap olarak kullanlmtr. Sanatkarlar arasnda ise deffeteyn dorudan

doruya kitap cildine denmitir.

Kapaklarn rahata alp kapanmasn salamak iin srtla kapaklar

arasnda braklan bolua mukat pay, sayfalarn n kenarlarnn bozulmamams

st Kapak Srt (dip) Alt Kapak Sertap Miklep

Salbek

emse

Kebent

Zencirek


16/112

7

iin sertabn iki yanna alt kapak ve miklep boyunca braklan fazlala dudak

denir. Kapaklarn en ve boyunu farkl llerde tutulmasyla deiik biimde

klasik ciltlerde yaplmtr. Uzunluuna alan yazma kitaplara beyazi denir.

Ancak beyazi kelimesini daha ok ranllar kullanmtr. Trkler bu eit kitaplara biiminden dolay sr dili demilerdir. Bu anlamda dana dili de kullanlmtr.

Bunun Farsa dn dili olduu ileri srenler olmusa da dorusu dana dilidir

(ZEN 1997).

Cilt kelimesinin asl Arapa olup deri anlamna gelmektedir. Mcellit

kelimesi de bundan tremitir. Deri cilt iin birok renkte deri kullanlmtr.

Tabagat ve dericilik dounun en eski sanatlarndan biridir. Batya gre dounun bu

sanatta daha iyi olmasnn sebebi de byk lde budur. u anda mzelerimizde

Seluklu devrinden kalma birok deri cilt sanat rnekleri bugne kadar

getirilmitir .

1.2. Cilt Yapm Teknii

Trkiyedeki deri sanayisinin ok iyi gelimi olmas yannda ciltiliinde

ok ilerleme gstermitir. Ve bylelikle bu sanat dal Trkiyede byk bir sanat

ubesi haline gelmitir. Bu sanat potas altnda adn en iyi ekilde korumu ve

nemli bir yer edinmitir.Cilt yapmnda kullanlan maddelerden biri de mukavvadr. Mukavva lgat

manas itibaryla kuvvetlendirilmi demektir. lk zamanlarda yaplan ciltlerde

tahta kullanlyordu. Fakat zamanla tahta yerini mukavvaya terk edince cilt

sslemeciliinde de bir inkiaf balad. Mukavvann tahtaya nazaran ilenmesi

daha kolay olduundan ciltilikte devaml kullanla geldi. Cilt iin kullanlacak

mukavva u ekilde hazrlanr: stenilen kalnl temin edecek kadar kat alnr.

Bu katlar st ste birinin suyu dierinin aksi istikametinde olmak zere,

yaptrlr. Yaptrma maddesi olarak kullanlan kolann iine, kab kurttan

muhafaza iin ap tenekar ve son asrlarda da ttn suyu gibi zehirli maddeler

kartrlr. Bu suretle hazrlanm mukavva iyice kuruduktan sonra tahta gibi sert

ve mukavim olduundan deforme olma ihtimali yoktur. byle mukavvalara

murakka mukavva tabir edilir (I 1971).


17/112

8

1.3. Klasik Cildin eitleri

1.3.1. Mukavva Ciltler

Elde edilen mukavva, stne bir kat yaptrlarak basit bir kitap kabolarak kullanlabildii gibi deri ciltlerin de omurgasn oluturur.

1.3.2. Deri Ciltler

Deri cilt olarak mein (koyun derisi) sahtiyan (kei derisi) rak (ince

tralanm ceylan derisi) kullanlmtr. Deri ciltler ssleme biimlerine gre dz,

emseli (Geometrik, Rumi veya Hatayi nakl) Acemkr (hayvan resimli) kfe

slubu ilemeli (plik ileme, Zerduzi, Simduzi) yazl, zilbahar (kafes) ciltler

olarak ayrlr.

13.3. Lke Ciltler

Mukavva, deri veya tahta zerine eitli boyalarla ve altnla yaplan

nakl bir eit vernikle kaplayarak meydana getirilen eserlere rugani veya lke

ad verilmitir (Lke cildi ayrntl bir biimde ileriki sayfalarda greceiz).

1.3.4. Kuma Ciltler

Kenarlar deri ile evrili ortas kuma kapl Caharkue kuma ciltlerin, ipek

kadife, atlas veya ilemeli kuma kaplanm ok saydarnei bulunmaktadr.

1.3.5. Ebru Ciltler

Saysz rnekte cilt i kapanda yer alan ebru hemen her devirde alt ve st

kapakla miklep zerinde de ok kullanlm, yine her devirde cilt yan kad olarak

kitab sslemitir.

1.3.6. Murassa Ciltleri

Kymetli talarla mezenmi ciltlere, murassa cilt denilmektedir (ZEN

1997).


18/112

9

1.4. Lke Cilt ve Teknikleri

1.4.1. Lke Cilt

Konumuza balamadan nce Lke kelimesinin szlk anlamlarnbelirtmekte yarar grmekteyim. Lke kelimesi ayr ayr anlam ie rmektedir.

1. Arapa Lakk kelimesinden gelir. Birok dour bitkisinden elde edilenkrmz-kahverengi bir reinedir.

2. Alminyum oksitli resimde, boyada kullanlan madde.3. siyah ve krmz renkte gzel in vernii (ANONM ).

M.Z. PAKALINa ait szlkte lke: Edirnekri maddesinde ele alnm ve

Edirnede tahta zerine boya ile saatler, ekmeceler, sandklar, dolay kapaklar,

tavanlara yaplan ssleme eklinde olduklarn ve boyalar ile motiflerin gzelliineiaret eder. Edirnede yaplan ciltlere de bu adn verildiini ciltler zerinde renkli nak

ve tasvirlerin olduunu, bunlara lke ve rugani de denildiini aklar. Altn ve boya ile

yaplan ssleme ve resimlerin zerine rugan dahi denilen vernik srldn syler.

Edirnekri ile lke isminin ayn olduunu kabul eder (PAKALIN 1946). C. Esat

ARSEVENde: Lak veya Lke maddesinde lakn effaf grnen renk olduunu,

krmz ve dier renklerde de olabileceini aklar (ANONM).

Genellikle cila ilerinde kullanlan Gomalak denilen bir eit reine vardr.

kk bir bcein aa dallarna brakt yapkan bir maddeden elde edilmektedir.

Hindistan ve Birmanya gibi lkelerde zellikle akasya dediimiz bir aa cinsinde

milyonlarca bcek toplanr ve zel olarak retim yaplmaktadr. Bilim dilinde bu

bceklere verilen ad Tachardia Lacacadr. Bu bcek trnn bu aalara brakt

maddeye lke de denilir. Bu lke bcekleri kk kanatl hayvanlardr. Gagalaryla

aalardan delerek aacn zsuyu dediimiz svy emerler. Kendilerinin dmanlarna

kar savunma olarak yapkan bir madde salglarlar. Bu salglanan sv aalardan

zaman zaman toplanr, ykanr, temizlenir, tlr. Bu lke dediimiz madde eritilir.

El ve ayak kullanlarak yass bir hale getirilir ve bu madde alkolde erir. Kullanlacak

satha srldkten sonra alkol uar ve yerini lkeye brakr. Bu madde srld

sathta parlak bir grnt brakr.

1.4.2. Teknikleri

Dou Asyada kullanlan hakiki lke svs asit ve scaa kar dayankl ve

bundan dolay tahta, dokuma kuma, deri, kat eitlerini korumak iin stn bir

madde zelliini tar.


19/112

10

Lke ile cilalanm bir eyada olaanst bir parlaklk ve gzellik grlr.

yava kuruyan ve dolaysyla zerinde bulunan uzun zaman alma olana olan

bu madde ile sanat eserleri yaratmak mmkn olmutur. Lke ile deerlendirilmi

eyalar daima yerini korumutur.

1.4.3. in Lke Sanatnda Belli Bal Teknikler

1. Renklendirilmi lke, resim yaplmasnda kullanlrd. 2. Krmz ve daha az olmak zere siyah renklerin kullanld ikinci in

(Ming devri) sanat eserlerinde kullanlan teknik.

3. Lke cilalarnn ilerine altn, gm, renkli ta, sedef, midye kabuu, gibimaddeleri kartrlan teknik.

1.4.4. Japon Lke Teknikleri

Japonyaya gelince lke teknikleri lleci amuru ve kurun takma ii ile

zenginletirildi. Bu arada inde de ok deerli kabul edilen bir altn lke slubu

gelitirilmiti ki burada renksiz lke ile yaplan resim iine az yada ok olmak

zere altn veya gm tozlar serpitiriyorlard. 18. yzylda daha ok renk

kullanld. Enzarif rneklerin verildii Topidoshi Tekniinde boya paracklar

teker teker przlerinden arnarak kullanlm ve lke tabakas en d yzeyin daha

derinindeymi izlenimini uyandrma amac gdlmtr. Bir Japon tekniiHiramakie ynteminde bir ayna kadar parlaklatrlm yzeyde renkli

paracklar hafife kabark grlmektedir. Dier teknikler ise:

a. Tokamakie usulnde lke sathlar zerindeki ekiller gerek bir rlyefgrnmndedir.

b. Olcibriane tekniinde altn plketler tek tek lke ile cilalanm yzeyegmlr (AKAL 1974).

Lakn en byk dman tozdur. Eskiden douda bu tozdan korunmak iin btn ara ve gereler hazrlanp bir gle alnrm, lklama ilemi orada yani

tozsuz bir ortamda gerekletirilirmi. Tabii ki bu olay uzun zaman ve ok zahmet

isteyen bir i olarak hepimiz tarafndan grlmektedir. yi lak ge kuruyan lktr.

Lak istenilen kvamda sanat tarafndan hazrlanr ve srlr. Kk

ilerde genellikle daldrma teknii daha basit ve makbuldr ve fra izi brakmaz.

Lak srlrken az veya tam tersi ok miktarda srlr.


20/112

11

Ancak unu da belirtmekte yarar grmekteyim, az srld zaman abuk kurur,

fakat byk bir ihtimalle fra izi brakr.

Lk her sanatnn kullanmna gre deiir. inde baz sanatlar tek kat

srerlerdi. Bu atlar, atlama ii genellikle sanat tarafndan yaplr. nce ve sk

atlamadr. atlamadan sonra asl lak srlme ilemine geilir. Bylece atlatlm lak

ile sanat eserine bakan kii tarafndan kii arasnda bir tl perde grnm meydana

gelmi olmaktadr. Bununla hem resme koruma yolu hem de deiik bir sanat kiilii

katmaktadr .

1.4.5. Lke ve Rugan Terkibi

Millet ktphanesindeki Boya, Mrekkep, Aher ve Ebru mecmuasnda

rugann terkibi Ayla Rugan- Bezir bal altnda verilmitir. lleri Bezir 3,

Talk 30 dirhem, stbe 30 dirhem, uhra 40 dirhem, Kilermeti 30, bunlar bezir

yana koyup kaynatp sonra zerindeki kp alp tekrar kaynatlrsa iyi rugan

olur denmektedir. Ayn yazmada altnclarn yaptklar rugan ruhunun 64 di rhem

Ard sakz, 240 dirhem arap ruhu, 16 dirhem damla sakz, 32 dirhem Venedik

permentisinden olutuunu yazar ve yle tarif eder: nce arap ruhunu dz bir

ie iine koyup parmak kadar ince tatl su kumu iine gmp ruhun iine ard

sakzn koyup ocakta kum iinde kartrlacak, baka bir kapta eritilmi olan

damla sakzn ieye ilave edilerek kartrlacak, tekrar tekrar kaynatlp bir

mendil veya tlbentten szlp ie iinde saklanacak, srlecek fras daima

iinde braklacak, scak srlrse parlak ve iyi olur. (ATASOY 1981).

Trk sanatnda lke ok eitli alan ve eyada kullanlmtr. Hakknda

yaplm birok yayndan tandmz Seluklu rahlesi tespit ettiimiz ve

gnmze gelen en eski Trk lkecilik rneidir. Konya Mevlana Mzesinde

bulunan ve 1278 tarihli olan bu eserin ii lkedir. Rumiler arasnda aslan, kartal

belli olur. Tarihi geliim iinde ele aldmz lkeyi Fatih devri ciltlerinde de

rastlarz. Bunlar sadece Trk lke ciltleri iinde deil ayn zamanda sl3am a lemi

ciltleri iinde de en erken rnektir. (I 1949). Bu geliim sresi ierisinde

varyasyonunu tamamlayp 18. yzylda en verimli ana, doruk noktasna

ulamtr. Bu devrin en byk stad ve lkeye rugani adn veren skdarl

Ali zaten asl konumuzu oluturmakta ve ayrca bir blm olarak ele alacamz

ok deerli sanatmzdr.


21/112

12

II. BLM

2. AL SKDAR VE SANATI

2.1. Trklerde iek Sevgisi Ve Sanat

Trklerin ieklere ve ieklerle ilgili olan sanat dallarna olan ilgisi ok

geni ve byktr. Tezimin nemli bir blmnde yani sanatmz skdarl

Alinin bu sanat dalnda verdii ok deerli eserlerden de bu konu ok daha iyi

anlalmaktadr. iek sevgisi ve sanat konusuna bu yzden tezimin ierisinde yer

verme gereini duydum. Ayrca Osmanl Devleti en ferah yllarn yaarken

bilindii zere devir zenginlik ve ihtiam devridir. Bunun yan sra baz

Padiahlarmzn iee ve sse, sslemeye ok dkn olduunu da grmekteyiz.

Tabii ki iek sevgisi bunlarla snrl braklamaz. iek denek tabiat ve doa

demektir. nanlmaz derecedeki doa ve tabiat gzelliklerimizi yaratan bir

maneviyatn olduuna btn Trklerin inand yani ok ileri derecede Allah ve

din inancna da bal olduunu dnmekte yarar grmekteyim.

Trk tezyinatnn her kolunda dekoratif eleman olarak tabiatn tekrar

saylan bitki ve dier varlklarn, bir ilham kayna olduu bilinmektedir

(DEMRONAT 1966).

Sanatn hemen btn devirlerinde iek motifleri sevilerek kullanlmtr.

Bunu bahe, tabiat sevgisi ve iek yetitirme meraknn sanata yansmas olarak

kabul ederiz (DEMRZ 1983).

nk Trkler, tabiatn gzelliini zetleyen iei tanmay, onu kendi

zarafeti ile badatrmay toplumsal ilikilerini onunla ifade etmeyi sanat haline

getirmilerdir (ATASOY 1971).

Bu sevgiyi daha ileri gtrmek arzusundayz.

Trklerin putperestlik dnemi inanlarn biliyoruz. Ama Uygur llerinin

gelimi yaam dzeyleri dnda, Asya Trklerinin Anayurtlarn, konutlarn,

bahelerini tam olarak bilemeyiz. Fakat gnmze gelmi Uygur fresklerinde,

birer dizi halinde yer alan prens ve rahiplerin ellerinde iek tutkularn grrz.

iee olan dknl aksettirmesi asndan nemlidir.


22/112

13

Osmanllarda iek sevgisi birden ortaya kmamtr. Daima bir ncs, bir

hazrlayc uygarl vardr. iee dknln, zndeki eilim yannda

mirass olduu antik medeniyetler ve kart rklardan ald etkileri kendi

bnyesinde zmlemesi, bunlar corafi durumu, iklimi ile badatrm olmasyla

yorumlayabiliriz.

Asl etkiyi, en byk yol gstericisi olan kutsal kitabmz Kurandan

almtr. Osmanl insannn byle aranmla ynlendiren kitap; kzgn llerde

domu olmasna ramen evresiyle ilikisi olmayan bir bitki zenginliini bildiren,

aklayan, iirsel anlatmlarla doluydu. Kavrulan kumlarda, dnlemeyecek

iekler, denizler, yapraklar, yemiler alemini izen, boyayan ve bunlarn

nedenleri stne insanlar dnmeye aran mesajlard (Enam ve Rahman

sureleri). iekle, Tanr bu bilgi ve duygu dzeninde birlemekteydi. Bylece

dnk insanmz ieklere ve lalelere bakarken aklndan hi kmayan o en byk

varln srrn aram oluyordu (GLERSOY 1980).

slm dncesinde olmayan birka batl dnr ve eli; yzyllar sonra

stanbulun bu moral kaynan ve tabiat sevgisinin kkenini grm ve anlamtr.

Halkn tabiat tutkunluunu 1555de stanbula gelen (O.G. de Busbecq)

yenierilerle karlamasnda kendisine sunulan iek demetlerinden anlamtr

(ATASOY 1971).

Lamartin ise bunu kendi dncesiyle u ekilde ifade etmitir: Trkler

kklerini hatrlamaktan kanmayan, duygulu, gzelliklere hayran, zgrl

seven filozof bir millettir. Her eyi tabiattan karr ve Allaha balar.

(GLERSOY 1980).

1885de stanbula gelen Julia Pardoe, hatralarnda; bir bayram alaysrasnda kadnlarn zarif kyafetlerine, alnlklarna taktklar glle ayr bir

gzellik katklarndan bahseder.

Batl eli ve dnrlerin aka ifade ettikleri bu Osmanl Trk duygu ve

dnce dnyas, gnlk hayat, baheli evleri, onlar saran bitki, iek dokusu ile

doluydu. Yere yayd hals, duvarna dedii inisi, ktphanesinde

bulundurduu yazmas, gnlk giysileri, her eyi iekle bezeli idi.


23/112

14

Trklerin cemiyet hayatna yerleen iein yetitirilii ve bakm da bir

dzen ierisinde gelimekte idi. Padiahlara ait bahelere stanbul ve dier

ehirlerde rastlanmaktayd. Saray ii bahelerine Has Bostanclar, Saray dndaki

bahe ve bostanlara da Bostanclar bakard (ANONM).

Boaz bahelerinin setler halinde dzenlenmi olduunu bildiren kaynaklar

vardr (ELEB 1314).

Trklerdeki ar iek sevgisi onlar hakknda ilmi kitaplar ve risaleler

yazlmasna da sebep olmutur. 18. yzylda en iyi iei yetitirmek amacyla

halk adeta birbiriyle yar ederdi. iek ayn zamanda Sultan dnlerinde de

nemli yer tutuyordu. Nian hediyeleri iinde iee de daima yer veriliyordu

(ULUAY 1958).

Maddi alemdeyken izlediimiz bu iek tutkusu, mezar talarna nakedilen

vazolu-vazosuz buket ve tek ieklerle manevi aleme de intikal etmit ir.

Ayn zamanda halkn ab-u hayat kaynaklar olan eme, sebil gibi eserlerin

duvarlarnda yaamaya devam etmi ve bugne bu tutkunun belgesi olarak

gelmitir.

2.2. 18. Yzyln Siyasi, Kltrel ve Sosyal Durumu

Konumuzu oluturan Ali skdarnin hayat ve eserlerine balamadan

evvel byle stn bir kabiliyetin nasl bir ortamda yetitiine gz atmamz onu

daha iyi deerlendirmemiz asndan yerinde olacaktr.

Ali skdar Ahmet III, Mahmud I, Osman III ve Mustafa II zamanlarnda

en mkemmel eserlerini vermitir. Yaad devir olan 18. yzyl Osmanl

mparatorluunda yeni bir sanat ortamnn olutuu ve yeni bir resim anlaynnyerletii dnemdi. Osmanl mparatorluu bu dnemde ilk kez batya alyor.

Avrupa lkeleriyle kurulan siyasi ve ekonomik ilikiler toplumun kltr dzeyini

byk lde etkiliyordu.

Bu etki saray evresinde olduu kadar halk arasnda da ilgi gryordu. Yeni

ticaret ortamlar yaratlyor, dardan getirilen mallar toplunun beeni dzeyini

deitiriyor, bylece bir Avrupa modas oluuyordu.


24/112


25/112

16

stanbulda, harp seneleri zdrabndan bkm olan halk ve saray kendisini

zevk ve safaya vermi, kkler, kasrlar yaptrmak iin Avrupadan mimar ve

sanatkarlar getirmilerdir. Baheler ise nadide ieklerle tezyin oluyordu.

1727de kurulan matbaa kltr hayatmza etki ediyordu. Baslan Trke

kitaplar halkn zihninde kilitlenen sorunlarn anahtar oluyordu. Alan zihinler

daha toleransl davranp Avrupal ressamlar benimsiyor; kendilerini, yaaylarn

resmetmelerine imkan veriyordu.

Ahmet III. devrinde hal byle iken yerine geen Mahmud I. zamannda

ilikiler daha da artyordu. Osman III zamannda ise (1754 -1757) batllama

hareketine ilk tepki Padiahtan geliyordu. Ksa sren hkmdarl zamannda

aksayan ilikiler Mustafa III. dneminde (1757-1774) yeniden g kazanyordu.

17. yzyl sonlarndan itibaren balayan batllama hareketleri Osmanl

yaay ve kltr ortamnda beklenen deiimi birdenbire yapmam, belli bir sre

iinde siyasi ve ekonomik etkenlerle olumutur. 18. yzyl ortalarnda grlen

bat resmi; nce kitap resimlerinde, sonra da saray dndaki duvar resimlerinde

kendini devam ettirmitir (RENDA 1977).

Ahmet III devri bu hareketlerin balangc idi. Kendisi Lale ve iee aynzamanda hat sanatna merakl idi. Onun bu merak btn stanbul halkna

yaylmt. Zaten stanbulun lalesi ve leylaklar olduka mehurdu. Hatta

Avrupaya ilk lale 16. yzylda bizden gitmitir. En iyi smbller Marata,

leylaklar zeyrde, gl ise Edirnede yetiiyordu. Bu narin, zarif ieklerle dolup

taan baheler kuruluyordu. Sarayburnu, Hasbahe, Halkal bahesi, Siyavupaa

bahesi nemli bahelerdendir. Boazda da baheler bulunuyordu ki sz sahibi

olan Beikta bahesi idi. Yzlerce grevli bu ie seferber ediliyordu (REFK1931).

Bu bahelerde donanmalar kurulup, eraan alemleri yaplyordu. Devir

zevk, elence, nkte ve sulh devri idi.


26/112


27/112

18

u halde 70-75 sene arasnda bir mr srd kabul olunur. Ali

skdarnin gml olduu yer hakknda herhangi bir bilgi yoktur (NVER

1954).

skdar, ei ve emsali olmayan kuvvetli mzehhip, mcellit ve iek

ressamlarmzdandr. Yapm olduu lke ciltler muhteemdir. Hocas olan Yusuf-

u Msrinin yolunu takip etmitir ama Boynuz kula geti mehur sz gibi

hocasn stn bir ekilde yapt eserlerle geride brakt anlalmaktadr .

Bu hali ile ahaserler yaratm ve bu sanatn 18. yzylda bat etkisine

karn yerini korumasna yardmc olmutur. Fakat onun yetitirdii talebeler

hocalarn hibir zaman geememiler ve bu sanatn lmesine gz yummulardr.

Rugani Ali, ayn zamanda Trk tlik yazsnda da usta idi. Devrinin en

stn hattatlarndan renmitir. htisas daima lke ynnde olmutur. nce bir

marangozdur. Kendisine lazm olan malzemeleri tek bana veya rencileri ile

hazrlyor olmaldr. Eserlerinde yer alan manzum beyitle de kendisinin iire de

ilgi duyduu anlalr. Btn bunlar drt ba marur bir sanatkar olduunu ispatlar

(NVER 1954).

2.3.2. Ali skdarnin Sanat zellii

stn bir sanatdr. Ama onu bu stnle eritiren perde arkasnn olup

olmadn bilemeyiz. Ona btn kalbimizle kran borluyuz, sanatmza byle

usta bir kiiyi kazandrd iin.

skdarl Ali, 300 senelik bir medeniyetin mirassyd. Her eyden nce

stanbullu, bir skdarl idi. stanbul kibarl ve incelii altnda yetimi olup

kendinden nceki ini, yazma gibi eserlerin tesirinde idi. Bu etki ile klasik yolu

kullanmtr. Tek dze bir ekole sahip deildi. Yenilie akt. Klasik motiflerle

devrinin slubu olan natralist iekleri ustalkla badatrmtr. Gz okayan

bir klasik motif iine tek iek veya buket topluluunu kartrm ya da bu

topluluklar bordrlerde kullanmtr. Bunu yapmakla da yeniliki olduu kadar

eski geleneklere de bal olduunu ispatlamtr. Eserlerinde ok fazla renk ve

motif eidi kullanmtr. Mahdut motifleri renk eidine bomadan nefis rnekler

vermitir. Hakim olan renkler ise altn yaldz karmen ve siyah bata olup ikinci

derecede renkler ise yeil beyaz, mavi, turuncu ve gvez tonlardr.


28/112

19

Motifleri ise sluplam nebatlar haner yapraklar in bulutlar olup altn

tahrirli idiler. Fras akla durgunluk verecek kadar ince idi. Byle olmasayd

Ahmet III. yazd murakkay koyaca kab ve air Nabinin brahim Paaya

takdim ettii divann kabn onun yapmas istenir miydi.

2.3.3. Ali skdarye imdiye Kadar Verilen simler

18b yzyln kk sanatlar dalnda abide ustas olan bu ahsa imdiye

kadar pek ok isim verilmitir.

normal olarak kullanlan Ali skdardir. Bunun varyasyonu olarak

Aliyyl skdri, skdar Ali Efendi gibi kullanmlar grlr.

Hatt- Hattattana gre : skdar Rugani elebi.Tuhfe-i Hattatine gre : Rugani skdar Ali elebi.

Necmettin Okyaya gre : skdar elebi, Rugani elebi, Rugani

skdar.

smail Hakk Altnbezere gre: Rugani Ali eklinde isimlendirilmitir.

2.3.4. Ali skdar mza ekilleri

Tliki iyi rendiinden dolay imzalarn daimi imzalarn buhati ile

atmtr. mza ekilleri ise:

- Zehebehu Aliyyl skdar- Ressemehu Aliyyl skdar- Aliyyl skdar- Ali

tipindedir. Bunlar iinde en ok kullanlan Zehebehu Aliyyl skdar

imzasdr. Ressemehu eklinde balayan imzasna ise E.H.Ayverdi koleksiyonunda

rastlanmtr.

Ali eklindeki imzas Trk-slm Eserleri Mzesi 4.409 no.lu kuburda yer

alr. Genellikle imzalarn iek gbekleri, bordr ileri, bordr st kenarlar gibi

yerlere atm olup, balarna bile ahane bir grntedirler. Baz eserlerinde baka

usta adlarna da rastlanr. Kalemden hokkalarnda grlr. Birinde Osman,

dierinde Ahmet, bir dierinde ise Kad Ameli Rumi imzalar grlr.

yaylarnda ise Sleyman ve brahim ad okunur.


29/112

20

brahim 1706 da yapmtr. skdarde tezhiplemitir. Ortak alma

rnleridir. Fakat genellikle yalnz alma yolunu semi olmal ki yaz

ekmeceleri ve ciltlerde yabanc isimlere rastlanmaz (NVER 1954).

2.4. Ali skdarnin Eserlerinin Bulunduu Yerler ve Bugnk Durumlar

22 tane imzal, 3 tane imzasz eseri bulunmaktadr. Bunlardan iki tanesi

stanbul niversitesi Ktphanesi Mzesinde muhafaza edilmektedir. Gnmze

nispeten iyi durumda gelmitir. Sayfa ilerinde bir ypranma, yrtlma grlmez.

Zamann andrmas sadece lkeli cilt zerinde olmutur. Yer yer kabarma ve

dklmeler bulunur.

Alt tane imzal eser ise zel koleksiyonlarda bulunmaktadr. Hseyin

Kocaba vefat ettiinden, Necmeddin Okyay koleksiyonunun nerede olduunu

bilemediinden, Hasan Fehmi Enatay bulamadndan nasl bir korunma iinde

olduklarn ve gnmze kadar nasl geldiklerini grmek mmkn olmamtr.

Sadece Ekrem Hakk Ayverdide yer alan iki yazma iyi ekilde korunmakta olup,

zerinde dklmeye de rastlanm.

Trk-slm Eserlerinde bulunan bir eser ise; Tehirdi olup durumu iyidir.

Tek tk atlamalar balamtr.

Topkap Saraynda yer alan 18 eseri depolarda saklanmaktadr. Kalemden

kuburlar ayr ayr katlara sarldr. Lke ahane altlk yrtldndan dolay sar

bir zarf iinde korunmaya alnmtr.

Murakkalarn dlar kat kapl olup durumu temizdir. Dua kitab i

tezhipli ksm da iyi durumdadr. Yaz ekmeceleri, gnmze iyi gelmilerdir.

Yer yer lke dklmelerine rastlanr.

ki yaydan biri ok kt durumda, bezemesi silinmitir. Dieri gayet iyi

durumda prl prldr.

2.5. Ali skdarnin Eserlerin Deerlendirilmesi

Konuyu oluturan mzehhip Ali skdar bir devre imzasn atm olsa da

hayat, yaay hakknda bilgi sahibi deiliz.

Sadece Tuhfe-i Hattatinde ustasnn Yusuf Msr olduu yazldr.


30/112

21

1718-1763 yllar arasnda 46 sene sanat hayat olduunu eserlerindeki tarih

ve imzalardan anlar. Kendisi Ahmet III, Mahmut I, Osman III, Mustafa II.

zamanlarnda en mkemmel eserlerini vermitir. nce bir fra teknii ne sahipti ve

bu usta kullanm ile eserleri padiahlarca tercih edilmitir. Her dnem eserlerinde

ayn teknii ve incelii bulunuz. Kendinden nceki eserleri incelenmi, ustasnn

yolundan gitmi, onu gemitir. Bu sayede 18. yzyln bat etkisi iinde klasik

Trk slubunu badatrmasn bilmitir.

Birok talebe yetitirmi ve altrmtr bunlarn hibiri ustasn

geememi onu taklit etmi ve bu sanatn krlenmesine yol almtr.

Sanatmz ok ynl idi. Hattat (Talik) ustas, mcellid, mzehhip, lke

alannda uzmand. Eserlerin zerin de yer alan beyitleri de kendisi yazdysa air

olarak da usta saylrd. Eserlerin ounluunu lke eidi olanlar oluturur. Bunun

yannda sulu boya tekniinde olan eserleri de vardr.

Meydana getirdii eserleri evreye yaylm durumdadr. Topkap Saraynda

16 tane, stanbul niversitesi ktphanesinde 2 tane, Trk ve slam Eserleri

Mzesinde 1 tane, koleksiyonlardan Ekrem Hakk Ayverdide 2 tane, Necmettin

Okyayda 2 tane, Hasan Fehmi Anatada 2 tane, yurt dnda Viyanada 1 taneeseri bulunur.

Topkap Sarayndaki eserleri; yay 2 tane, ekmece 3 tane, murakka 2 tane,

dua kitab 2 tane, yaz altl 1 tane, kalemdan kubur 6 tane olarak grublayabiliriz.

Yaylar : 1//2.714 ve 1/1.073 no.lu olup, ilki siyah zeminde altnla yaplm

hatayi ve pen motiflidir. ok iyi durumdadr. yznde de bordr iinde

motifler sar zeminde yer alr. 1/1.073 ise zeri lkeli olmadndan dolay

silinmitir. Motifler ayndr.

C.Y 371, 372, 382, 370, 380 no.lu kalemden kuburlar ayn motifleri ve

renkleri ierir. Ortak alma rnleri olsa gerek hokkalar ayr sanatlar

yapmlardr. Desenler hatai pen trndendir. Kullanlan renkler krmz, uuk

mavi, sar, turuncu, yeil, siyah tonlarda olur, hepsinde glgelendirme, tahrir

ekimi ve i bnyeler altn ile yaplmtr. Her kuburda renk tonlar ayn olsa da

zemin bordo ve siyah arasnda deiim yapar. Kalemdanlarn bir ksmnn iilii

ve lkesi nefistir.


31/112

22

C.Y. 383 no.lu kubur sanki dn yaplm gibidir.

C.Y. 382, 380 no.lu olanlardan ise ypranma son haddindedir. Hepsinin

ortak zellii olarak tepe ksmlarnn ypranm olmas gsterilebilir. Zaten

iilikleri kuburlarn genel havas ile uymaz. Ge bir devirde elden gemi olma

ihtimali fazladr.

M. 505 envanterine kaytl eser motif ve renk kitab ile E.H. 2.834 ile

benzerdir. Krmz zeminde hatai pen motifler iye alr. mza ve tarih yoktur ama

fra ona ait olduunu belirtir.

C.Y. 459, 446, 468 no.lu yaz ekmecelerinden 468 no.lu olan Ayasofya

mzesine Mahmut I Ktphanesine konmak zere verilmitir. oval biimindedikdrtgeni andran tipte olup zerinde tarih yoktur. motif ve renk benzerlii

itibariyle Ali skdar denir. i iki kat halindedir.

446 no.lu tek katl ve dikdrtgen tiptedir. Bunda da tarih ve imza yoktur.

slup yine ayndr. Ondan dolay ona mal edilir. C.Y. 370 ile olan benzerlii

olaanstdr. Hatai ve haner yapraklar arap krmzs renktedir. 459 no.lu

ekmece tip olarak deiiktir. n yzde iki sral 5 gz bulunur. kutunun ii de ift

kapldr. Zemin sar olup hataili kompozisyon yer alr. Kapak st ve i bordrlerinde bordr iinde talik hat ile beyitler yazldr. Gzlerin iine dahi

altnla halkr yaplmtr. Beyitten Selim III iin armaan edildii anlalr.

Y.Y. 856 no.lu dua kitabnda ise lkeden uzak sayfa tezhibi yaptn

grrz. 3A-11A olmak zeri iki varaka tezhiplenmitir. 3A balk ksmdr. 11A

ise yaz aralarnda yer alrd. Yeil zeminde stilize penler yapraklar yer alr.

Pembe, lacivert renklerde kullanlr. Halil Ethem Arda koleksiyonundan gelmedir.

AIII 3.652 no.lu murakka-i has lke kapldr. Birka tali ve geni bordrden sonra

ortada lacivert zeminde salbetli emse yer alr. in bulutlar kahverengi, zemin

altndr. Mavi, sar, krmz renklerde kullanlmtr.

C.Y. 2.834 no.lu yine bir murakkadr. Kalemdanlarda grlen slup

tekrarlanr. Krmz zeminde sar, turuncu, yeil, siyah, krmz ve altn ile hatai,

pen ve haner yapraklar yer alr. Lke olup dikdrtgendir.


32/112

23

C.Y. 413 no.lu yaz altl, Halil Ethem Arda koleksiyonundan gelmedir. ki

yz ayr bezeme verir. Bir yz haner yaprak ve hatai motifidir. Geni bir bordr

halinde talik yaz vardr. dier yznde ortada bir buket yer alr.

En. 1/2.714 ve 1/1.073 no.lu yaylardan 1/1.073 lke deildir. Bu yzden

motifler silinmitir. Spiral kvrmlar iki yayda da hakimdir. Yay yapan ustalarn

adlar da yazldr.

stanbul niversitesi Ktphanesinde T. 5.650 ve T. 5.657 no.lu yazmalar

cnk tarzndadr. T. 5.650de cilt lke olup stnde buket vardr. iinde balk

tezhiplerine be sayfada bir buket (sulu boya teknii) yer alr.

T. 5.657de ise cilt klasik halkr yolunda ama, bordr bozuk sluptadr.Trk ve slm eserleri Mzesinde 4.409 no.lu kalemdan kubur Sadi Bergerden

alnmtr. Zemin siyah olup ayn motifleri tekrarlar(ulama).

ahsi koleksiyonda olanlar : Ekrem Hakk Ayverdide iki tane olup bir imza

ve tarihlidir. Cnk tipinde bir iir defteridir. Bordr iinde ve buketlidir. Cnkn

arka yznde birer beyit yer alr. Sayfa tezhip ve koltuklar da onundur. Yine ayn

koleksiyonda imzasz ama, onun olabilecei sanlan bir eser daha vardr ki siyah

zeminde altnla yaplm kvrk dallar ve bu sslemelerin ortasnda emse iinde buket topluluu yerletirilmitir. Bylece klasik slupta devrin slubu olan

natralist iekleri baar ile birletirdiini grrz.

Hseyin Kocabata bir Kuran tezhibi vardr. kab lkedir. Hasan Fehmi

Enatada iki kalemden vardr. .

Necmettin Okyayda ise bir yaz altl olduu bilinir.

Sanatnn bir de Viyana Osterreichischee Museum fr Angewa ndteKunstda bir eserine rastlanr. mzas yoktur, amma slup uyar.


33/112

24

2.6. Karlatrma

18. asrn en tannm lke ustas Ali skdar birdenbire ortaya

kmamtr. yz senelik bir kltr oluumunun mirassdr.. bu yle bir

mirastr ki var oluu ilk gnlere iner. Ali elebi kendinden nceki stadlarn

braktklar eserleri, camileri, trbe ve saraylar ssleyen inileri incelemi ve

kendine has ekoln yaratmtr.

Ali skdar sadece almam kendinden sonra gelenlere de etki etmitir.

Hem etkilenmi hem etkilemitir. Bunun en gzel rneini Osmanl Saray hallar

bordrlerinde buluruz. yle ki bir kalemdan bir ekmecesi ile benzerdir ki onun

etkilenim alann aka belirtir. nk kendisi de Sultanlar eser veren bir sanat

olduundan bu deerlerin iinde yetimi olup son sz syleyen kiidir. Renkler

ve motifler birbirine benzerdir. Bu benzetmeden sonra dier ilikileri sadece kendi

trnden yeni yazmalarla kurmak istiyorum:

16. yzyl Kanuninin Saray nakka Kara Meminin stanbul nivers itesi

ktphanesindeki Muhibbi divannda Ali skdarde grdmz ieklerin ince

tezhip halinde (kufe) buluruz. Nefis bir fra kullanm gze arpar. 16. yzyln

en byk ve kuvvetli sanats idi.

Topkap Sarayndan A. 2.147 no.lu albmde varak 20B de haner

yapraklar kvrk halde varak 19A ve 23 B de hatai haner yapraklar yer alr. Yine

H. 2.138 no.lu albmde varak 65B de ayn yapraklar yer alr. 17. yzyln ikinci

yarsna ait olduu anlalan bu eserde yer alan motifler, Ali skdarnin C.Y.413

no.lu yaz altl kalemden tarz ve C.Y. 459, 446 ve 468 no.lu ekmecelerindeki

haner yapraklar ve hatailer ile benzerdir. Sadece 17. yzyla ait olan bu eserlerde

bitki motiflerinin arasna hayvan figrleri serpitirilmitir (J. GRUBE 1959).

Topkap saraynda tarihi belli olmayan E.H. 99 no.lu Kelam Kadimde

cildin n, arka, i ve d kapaklarnda buket topluluu olarak gl, hale, ssen gibi

iekler yer alr. T.K.S. O.Y. 413 ve ..K. T.5.650 ciltleri i le benzerdir.

Topkapi Saray M. 402 no.lu Enam suresi kabnda gmme emse iinde

gl, ssen iei gibi iekler buket yapar. Sadece kap deriden oymadr. Buketler

baka renk deriden yaplmtr.


34/112

25

Hocas Yusuf-i Msr-i, Ekrem Hakk Ayverdi koleksiyonunca bulunan bir

cildi ile karlatrrsak ondan nasl etkilenmi olduunu grrz. 1113 H. (1/01)

tarihini veren bu cilt siyah zeminde hatai ve penlerden oluan bir helezon kvrm

vardr. Turuncu, sar, krmz, kahverengi tonlarndadr. Ortaya gelen hataide

sanatnn imza ve yapt tarih yer alr. ls 30,3 x 20,2 cm. olup

dikdrtgendir. Bordr kahverengi stne altn ile halkrldr. Dier yz de ayn

olup belki rutubetten renkler ve desen kaybolmutur. Aslnda son derece ypranm

bir elittir. Kap ii kahverengi deri olup emse ve keliklerde altn rumi dolgusu

vardr. Fra kullanm motif seii ve renkler ayn olup sadece rencisi

tarafndan geilmitir. Cildin ii bo olup bu ekilde koleksiyona girmitir.

Yine Yusuf-i Msrye ait bir eser T.K. s. C.Y. 379 no.lu kalemdan

kuburdan 1714 tarihli olup ap 4,7 cm., uzunluu 33 cm.dir. pirinten hokkas

vardr. Siyah zeminde hatai, pen, yaprak motifleri yer alr. Bordr iplik rumi

olup koyu krmz zeminde altnla yaplmtr. Motifler arasnda kan aa dallar

yer alr. Bu haliyle ilgin olup baharda iek am dallara benzer. Az ksmna

yakn yerde imzas yer alr. Fakat Topkap Saray cilt-yaz envanter defterinde

yazs bulunamamtr. Kalemdan kubur her eyi ile benzerdir. Sadece aa

dallarna skdarnin kuburlarnda rast lanmaz.

Trk-slm Eserleri Mzesinde 211 no.lu ekmece Mehmet Hafi Bin

Osmanca 1709 tarihinde yaplmtr. Ali skdar slubunu kendine rnek

almtr. Siyah zeminde renkli buket tezyinat yer alr. mzas da bulunur.

lkelidir. Cilt kapaklar skdarnin cilt kapaklarna benzer.

T.K.S. a. 111 3.653 no.lu murakka-i Has 1727 tarihli olup tip ve iilik

bakmndan benzerdir. Bu eserde lke trndendir. Siyah zemin de ortada yaldz

biimi bir emse yer alr. Lkesi aruseklidir. Cilt kenar bordrlerinde kk

bordrler iinde tek gl ssen, lale gibi iekler yer alm olup aralarndaki bir

bordr iinde eseri yapan Ahmet Kasinenin imzas yer alr. Murakkann i

sayfalarnda yer alan turalarn kenar boluklarnda gayet ince taramal gl motifi

grlr. ..K. T.5650 no.lu eserdeki tek iek boyamalar ile benzerdir. Zaten

Ahmet Kasine, Ali skdarnin etkisinde olup ayn tarihler ierisinde eserler

vermitir.


35/112

26

T.K.S. K. 877 no.lu sabit divan Mustafa Edirneliye ait olup 1757

tarihlidir. Cildi arusekli olup bu ynden lke eserleri ile benzerdir. Cildin

ortasnda yer alan iek topluluu boyama itibari ile iyi deildir. Edirnekri tipli

olup koyu renkleri ierir. Cildin ii koyu zeminde altnla yaplm halkar tarznda

olup haner varaklar ve hataileri ierir. Bu haliyle T.K.S. C.Y. 413 no.lu yaz

altlndaki haner yapraklar ile benzerdir.

T.K.S. E.H. 1339 no.lu Risaleyi muzaffername 1784 tarihli olup cildi kuma

kapldr. Kapak ilerinde altn zeminde gl, ssen, karanfil, gonca glden oluan

bir buket bulunur. skdarnin boyad tek ieklere benzer boyama burada

glgelidir.

Topkap Saray E.H. 1470 no.lu Mecmuay Gazeliyat, Diyarbekirli Ahmet

akariye aittir. Krmz zeminde iplik rumiler bordr oluturur. Siyah zemin

altn ile paftalara ayrlmtr. Ayrlan ksmlara kk buketler yerletirilmitir.

Boyamalar Edirnekr tiptedir. Bu buketler E.H. Ayverdi koleksiyonunda bulunan

iki eserin d bordrlerindeki kartu iindeki buketlere benzer lkesi itibariyle Ali

skdarye yaklar.

Topkap Saray E.H. 1380 no.lu Abdullah Buhariye ait cilt, 18. yzyln soneyreine tarihlenir. Cildin ortasnda salbekli emse yer alr. Salbeklerde ve cildin

miklebinde gl motifi bulunur. salbeklerdeki yandan olup ak renk boyaldr.

Mikleplerdeki gl ise tepeden ve alm vaziyette olup glgeli boyanmtr.

Pembe tonlarndadr.

Topkap Saray E.H. 1682 no.lu Divan Hazik 1795 tarihli olup cildi lkedir.

Bezemesi halkr tarzn andrr. Bordr beyaz zeminde siyah desenli, orta blm

siyah zeminde beyaz desenli olup hatailerden meydana gelmitir. Kapak ilerinde pembe ve sar katmerli smbl rokoko bir vazodan kar vaziyette n ve arka

kapakta yer alr. Boyamas glgelidir. Miklepte ise tek bir gonca gl grlr.

smbllerin kaba boyanmasna ramen gonca gl ince bir tarama etkisine sahiptir.

Cildin dndaki halkr motifler skdarnin kalemden ve C.Y. 446 no.lu

ekmecesinde grlen tarzdadr.


36/112

27

Topkap Saray H. 2.155 no.lu minyatr albmnde Abdullah Buhariyi ait

iek Ali skdarnin benzeridir. 18B, 39b, 40a varaklarndaki pembe gl,

gonca pembe gl ve lale ..K. T. 35650 no.lu eserdeki varak 39b, 4b, 75a daki

alm gl, gonca gl ve lale ile benzerdir.Ama Buharide fazla uuculuk,

yapraklarda kvrmlar ve romantiklik sezilir. skdar lal enin ucunu ince ve

bklml yapmamtr. nk Abdullah Buhari 18. yzyln son eyreinde eser

verdii iin tamamyla bat sanatnn glgelendirme hacim verme etkilerine akt.

Onun iin e uuculuk bu ereve ierisinde normaldi.

Topkap saray R. 1.583 no.lu ciltlerden gmme emseli olup altn zeminde

vazodan kan lale, gl ve birka iekle buket eklindedir. Kompozisyon

asndan benzerdir.

Topkap Saray R.1.265 no.lu eserin ba sayfa tezhibi skdarnin ba

sayfa tezhiplerine benzer. ..K. T.5.658, T.K.S. C.Y. 856, E.H. Ayverdideki

eserlerin ba tezhiplerini andrr. Lacivert zeminde stilize iekler, ark felekler,

rumiler yer alr. Kenarlar altn cetvel olup tlar ile talandrlmtr.

T.K.S. M.57 no.lu Kuran- Kerimin son vara 305teyer alan pembe gl,

1273 H. (1855/56) tarihli olan bu eseri hattat Mustafa Nsheti yazmtr. Pembegl tamamyla bat etkisinde bir ereve ierisinde yer alr.

Gln pembe rengi ve yapraklarn yeili canl olup glgeler ve taramalar

ok incedir. Eserincildi lke olup ortasnda oval daire iinde gl demetleri yer alr.

Tek gonca gl, skdarnin boyad natralist tek ieklerle benzerdir.

..K. F.Y. 1241 no.lu eser lke stnde bat etkili ge devire ait bir iek

topluluu yer alr. Acem tarznda olabilir.

Mnihte Melek (Cell) Lmbe koleksiyonunda iken Mnihten Stad

Muzeuma hediye edilen rasile drt blmden ibaret olup, Edirnekari buket

bezemeli cilt iindedir. Cildin 18. yzyln sonu, 19. yzyl bana aittir. Bu

risalenin devam olan Halil Ethem Ardann nshann son sayfasnda yer alan

katmerli pembe gl, sanatnn skdarnin etkisinde kaldn ispatlar. ..K. T.

55650 deki varak 39B deki alm gle benzer (DEMRZ 1981).


37/112

28

T.K.S. H. 413 no.lu Smblnamede yer alan smbller katme rli halleri ile

:.K. T. 5650 no.lu buketlere benzer, fakat 413 de bat etkisi altnda bir sanat

tarafndan stanbulda yapld, ancak aslnn Avrupada olduuna inanlr. Ali

skdarde bir incelik, zarafet hakimdir (DEMRZ 1982).

Ekrem Hakk Ayverdi koleksiyonunda yer alan gl ve goncas ince bir

tarama rnei gsterir. ..K. T.5650 varak 4A ile benzerdir. Yine ayn

koleksiyonda yer alan Kuran cildi lke olup, desen ve renkler itibariyle benzerdir.

Miklep ksmnda Ameli Esseyyid Ahmet ad okunur. Kalemdanlar ve

ekmecelerindeki rneklere benzer.

Karlatrmann bu ksmnda ran kalemdanlar ile lke ve iilik

bakmndan da bir benzerlik kurmak istiyorum. Ama ne biim, ne de iilik

bakmndan skdarninkilere benzemeleri biraz zordur. Baz inceleyicilerin

varsaym olarak ortaya attklar bu fikre deyinmek iin bu karlatrmay uygun

buldum. Bu inceleyenlere gre memleketlerinin hibir yerinde ark

memleketlerinin randakiler kadar zarif olmadn abartmal olarak belirtir

(ANONM).

T.K.S. C.Y.465 de Timuri bir ekmecedir. D kapanda Salbekli emse,i kapanda minyatr grubu yer alr. Lkeler ok parlaktr. slup bize yabancdr.

Portrecilik vardr. renkler eitli ve canldr.

Grld gibi ran ilerinde nl gnlk konular kr hayat eserlerin

balca motifleridir. Bitkisel motifler ara dolgularnda kullanlmtr. art aleminin

en gzeli denmesinin nedeni, bu sahneler eyer vermesi ve lkelerin parlak

olmasdr. Oysa skdarnin kubur ve ekmecelerinde konular tamamyla

tabiattan seilmitir. Arya kamayan renk veya motif zenginlii daima sadelik,incelik ve zarafet ile kendini belli eder ve benzerleri iinde stnl ile son sz

syler.

Son karlatrmay yazmalardan ayr olan ahap zerinde yaamak istiyor

ve harem dairesi Valide Sultan, Dua odas, dolap kapaklar ve kap pervazlarn bu

ie rnek gsteriyorum. Buket topluluklar sslemeyi stlenmitir. Trklerin iek

sevgisinin nasl bir kullanm sahasna yayldn bize belirtmesi ve skdar ile

benzer olmas bakmndan nemlidir.


38/112

29

ncelemeye gayret gsterdiim bu eserler Ali skdarnin hem renci

hem de retmen olduunu aklar. Gnmzde Ali skdar yoluyla eserler

verilmektedir. Prof. Dr. Muhsin Demironat, kendisine hem 16. yzyln klasik

slubunu semi hem de Ali skdaryi rnek alarak onu benimsemitir. Onun

lkeleri tarznda eserler vermeye almtr. Buna rnek olarak 1940 yllarnda

Ekrem Hakk Ayverdiye yapt lke cildi gsterebiliriz. Byk eyh Hatt ile

yazl eseri ruganlamtr. ls 12 x 17,9cm. ve miklep 6 x 18 cem. dir.

Bezemesi Topkap Saray A.III. 3652 no.lu murakkay hatrlatr. Ortada emse

motifi, etrafnda ise bitkisel dolgular yer alr. Lkesi kalndr. Ali skdarde

grlen ince ve effaflk pek hotur. Bu da bize byk stadmzn gnmzde

dahi unutulmam ve sanatkarlarmzca yaatlmakta olduunu gsterir.

Tezimin konusunu oluturan Ali skdar 18. yzyla imzasn atm bir

sanatdr. Hepsi ayr bir aheser olan eserleri byk yaratma gc ve incelik tar.

Bulunduklar yerler danktr. ou lke tekniindedir.

Topkap Saraynda 16 eserin, 6s kalemden kubur, 3 ekmece, 2si

murakka, 2si yay, 2si dua kitab, 1i yaz altldr. Kalemdan ve yaylar orta

alma rnleridir. Kalemdan ve hokkalar ve yaylar baka ustalarca yaplmtr.

Dierleri kendi mahsuldr.

stanbul niversitesi Ktphanesinde bulunan 2 cnk lkelidir. lerinde

yer alan sayfa tezhipleri de kendine aittir. Biri iinde 30 buket natralist ve ince

boyaldr. Bat etkisi, yapm olduu kurdelelerden anlalr.

Trk-slm Eserleri Mzesinde yer alan eseri tek bir kalemdan kuburdur.

zel bir koleksiyondan satn alnp mzeye intikal etmitir. Dier kalemdanlara

benzer.

zel koleksiyonlarda yer alanlar ise: E.H. Ayverdide iki eseri vardr. biri

imzal olup, cnk tipindedir. Bordr kartu iinde buketlidir. Dieri imzasz olup

Mevlit kitabdr.

Dier koleksiyonlardaki eserleri gremedim. Bir de Viyanadaki mzede

grlmtr. Ama imza yoktur.


39/112

30

Btn eserlerinde ortak olan arpc zellik motif renk ve fra

benzerliidir. Hatai, pen, haner yapraklar helezon kvrmlar yaparak

kompozisyonu oluturur.

Osmanl Trkleri daima kltrlerinden gelen zenginlikleriyle rahat

yaadklarndan gzleri her zaman bu gzellikler ile dolu durumdayd. Resme bunu

sokmayp tabiat sade renk ve izgilerle vermeye almlardr. skdarde bu

yolu takip etmi eserlerinin renk ve motif snrlar iinde meydana getirmitir.

Btn eserlerinde motiflerle birdenbire hayat fkran tekrar sadelie

ynelen bir slup grlr. Hibir zaman eserlerinde monotonluk gze arpmaz.

Tek boyad ieklerinde bile incelik ve zarafetten uzaklamamtr. nk o,

stanbul incelii ile skdarl olarak gelimitir.

inde yaad 18yzylda sarayda esen sanat akmlar olmutur. Onun

yaratt desende motifler kendinden sonrakileri de etkilemitir. Alan dnda

kalan saray hallar bordrlerinin onun zerinde etkisi olduu, eserlerindeki hatai,

pen, haner yapraklarndan anlalr.

Klasik sanata sonuna kadar bal kalm olmakla birlikte devrin slubu olan

bat etkisini de eserlerinde kullanmtr. Bu kullanm eserlerin bordrlerinde rahatbir ekilde grlr. Ana zemin daima hatai, haner yapra ince dal kvrmlar gibi

klasik motiflerden, bordrler ise buket topluluklar ve tek ieklerden olumutur.

E.H. Ayverdi koleksiyonundaki cnkte ana zeminde ince dallar arasna buket

topluluklarn koyarak kaynatrma yapmtr.

..K. T.5657 no.lu cnkte ise ana zemin klasik halkr olup bordr

tamamyla bat etkisinde ve olduka bozuktur.

Onun rzgar gnmzde dahi esmektedir. Tezhiple uraan sanatlardan

biri olan Muhsin Demironatn E.H. Ayverdiye yapt bir ciltte skdarnin

motiflerini, tekniini yaattn grrz.

Ayrca baz kurumlarca yaptrlan turistik yerlerimizin i ve d

sslemelerinde Ali skdarnin motiflerinin esin kayna olduunu mahede

etmekteyiz.


40/112


41/112

32

III. BLM

3. 15. YZYILDAN 20. YZYILA KADAR TRK DER CLTLER

3.1. 15. Yzyl Trk Deri Ciltleri

Bu yzylda sanatn ve sanatnn her zaman elinden geldii kadar yannda

olmaya alan ve destek olan byk Padiah Fatih Sultan Mehmetin kendi

namna da kitaplar hazrlattn grmekteyiz. Bu bilgilerde ayn zamanda bu

kitaplardan elde edilmitir. Fatihin kendisinin de air olduunu zaten btn dnya

bilmektedir. Bu sebeplerdir ki sanata dknl vardr. devrindeki sanatlarla

yakndan ilgilenen Fatih, siyasi ve askeri inkiaflarla beraber ilim ve sanatta ok

yksek bir dzeye ulamtr .

15. yzyl Trk kitap kaplar slm milletleri iinde ayn asrda meydana

gelmi kaplarla mukayeseli bir tetkike tabi tutulursa, pek mhim bir karakter

ayrl gstermemekle beraber, baz hususiyetler tad grlr. 15. yzyl Herat

ciltlerinde ssleme unsuru olarak stilize motiflerle birlikte manzara ve canl

mahluk motifleri, Memluk ve Seluk ciltlerinde yine stilize motiflerle birlikte

arabesk motifleri bulunduu halde stanbul da yaplan ciltlerde tamamen tabiattan

stilize edilmi erli, yaprak, gonca, rumi geme, nilfer, tr yapra, bulut, gl,

tepelik, pen, hatai, orta ba, t gibi motifler kullanlm olup manzara, arabesk

ve canl mahluk motifine tesadf edilmez. 1464 tarihinde Fatih namna emseddin

Kudsi adndaki hattatn yazm olduu mam Merzuhinin erh -i Divan al-

Hamase adl kitabnn kabdr ki bu kabda kabartma motiflerin altnla

yaldzlanmas, zerlerinde ucu sivri scak demirle yaplm tarama sslerin

mevcudiyeti o asrda eine baka bir millette tesadf edilemeyecek bir sanat havas

yaratmtr. lk defa Trk kitap kaplar hakknda bir etd kan Ermenak Sakzyan

15. yzyl Trk kitap kaplarndaki emselerin salbeksiz olduklarn iddia eder. Bu

yanl bir kanaattir (I 1971).


42/112

33


1512 tarihinde saltanat ahsi ve ileri grnn evkiyle ele alan Yavuz

sultan Selim ksa sren saltanat zamannda kendine kar olan btn ayrlk

dnceleri nleyerek zekas ve akl sayesinde topraklarn geniletti. Yavuz

Sultan Selimin baarl zaferlerinden olan aldran zaferi siyasi ynden olduu

kadar sanat ynnden de ok kymetli bir zafer olmutur. nk Yavuz, fethettii

memleketlerden bu sanat dallaryla ilgili sanat eserlerini ganimet olarak alm ve

sanatlar da toparlayp stanbula getirmitir. Bu eserlere byk bir nem vermi

ve gnmze kadar gelmesini salamtr.

16. yzyl ciltlerinde her renk deri kullanlmtr. Bu yzylda i kapak

sslemeleri de zenginlemitir. 15. yzyln kitap sslemeleri biraz incelerek ve

motif zemininde altn yan sra renkli deri de kullanlarak 16. yzylda devam

ederken; baz ciltlerdeki d kapaktaki btn sslemeler i kapakta da aynen

uygulanm ama i kapak iin farkl renkte bir deri seilmitir (ZEN 1997).

Bu asrda zerinde durulmas gereken bir nevi kaplar daha vardr ki bunlar

mukavva zerine deri yerine kuma kaplanarak yaplmlardr. Vaka bu nevi

kaplar 11. yzylda da yaplmtr. Fakat biz sanat bakmndan bir kymet ifade

edecek numuneye o yzyl iinde rastlayamadk (I 1971).


17. yzylda ok deerli eserler braklmasna ramen 17. yzylda siyasi

nedenlerden dolay gerileme kaydetmitir. Teknikte pek bir fark ve deiiklik

olmamakla beraber kompozisyonda ve motiflerin yapm bakmndan ok bariz bir

ekilde gerileme ve bozulma gze btn plakl ile arpmaktadr. rnek olarak

ise bir ok kapta bordr ve kebent kompozisyonlar kullanlmamtr. Bunlarn

yerine kalnca zencirekler ekilmekle yetinilmitir.

17. yzylda umumiyetle iilikte de bir dklk gze arpar. emse ve

kebentlere ilenen motiflerle kenar ereveyi tekil eden bordrlerin motifleri

arasnda ahenksizlik mevcuttur. Bulut motifi arasnda ince dallar, hatai, be

yaprakl kk iekler emse ve kebentlere ince bir zevkle ilendii halde

bordrnde mnhani dallar zerinde hatai goncalar ve yaprak motifleri kabaca

ilenerek ayn zarafetimuhafaza edememitir.


43/112

34

17. yzyln en gzel numunelerinden olan ve Trk slam Eserleri

Mzesinde bulunan bu eser 1665 tarihinde Byk Dervi Ali tarafndan

yazlm Kuran kabdr (I 1971).

3.4. 18. Yzylda Trk Deri Ciltleri

18. yzylda III. Ahmet zamannda pek nefis eserler verilmitir. III.

Ahmetin kendisi de usta bir hat sanatsdr. 1703 1730 tarihleri arasnda hizmet

etmi olan III. Ahmet, zevke ve gzel sanatlara dkn olan Vezir brahim

Paann tevikleriyle sanat dallarnn ykselmesinde byk bir gayret

gstermilerdir .

18. yzylda klasik emseli ciltlerin ok gzel rnekleri yaplmtr. D ve

i kapak sslemeleri artm; her renk deri ve daha bol altn kullanlmtr. Bu

yzylda klasik teknik ve motiflerin btn yzeyi svama kaplad ciltler de

yaplmtr. Ayrca bu yzylda kfe (iek) tarz ssleme ve Yek ah teknii de

ok kullanlmtr.

18. yzylda sylediimiz bu nevi kaplardan baka 4 eit cilt rneini

aada grmekteyiz.

1. Lke Ciltler2. Realist motifler kullanlarak yaplan ciltler. Bunlar teknik olarak iki ksma

ayrlrlar.

a. Ssleme motifleri derinin zerine srma ile ilenerek yaplan ciltler. b. Klasik teknikle yaplm klasik kompozisyon tarznda (emse,

salbek, kebent) fakat realist motifleri ihtiva edenler.

3. Yek-ah tabir edilen ve yaldz srlm deri zemine kakmak sureti ileyaplan ciltler.

4. Asrn ikinci yarsndan sonra bilhassa Avrupa tesiriyle meydana gelen veRokoko tesmiye edilen sslemeyi havi ciltler (I 1971).


44/112

35

3.5. 19. - 20. Yzyl Trk Deri Ciltleri

Bu yzyllarda ise eserler giderek ok kt ve fena rnekler vermeye devam

etmitir. 18. yzyln demir kakma tekniiyle yaplan ciltleri rokoko ciltleri,

19. yzylda daha ok yaplmaya balam ve klasik dnem ciltleri ile arasndaki

balar tamamen bitirmitir. Bunun asl nedeni ise imparatorluun geirmekte

olduu buhranl yllar sanatla uramalarna ne yazk ki imkan vermemitir. Bu

byk imparatorluun; sanata bu kadar nem vermelerine ramen siyasi ynden

bunalm ve k devrine rastlamas, Osmanl sanatnn da ok byk kayplar

vermesine neden olmutur. Cumhuriyetin ilanndan sonra yeniden yaama dnen

Trkiye Cumhuriyeti tekrar sanata ve sanatya byk nem vermeye balam ve

deerli hocalarmz sayesinde u anda bizim gibi rencilerin sayl olsa da Trk

sanatn filizlendirmeye ve eski muhteem devrine dndrmeye almaktayz .

19. yzylda emseli cilt says iyice azalm; zilbahar (kafes) ciltler

yaygnlamtr. Ayrca basl eserlerin oalmasyla, Bat tarz deri ciltler yann da

Yldz cildi denilen bir yzne altn yaldzla Osmanl Saltanat Armas, dierine

ayyldz basl deri, atlas ve kadife ciltler yaplmtr (ZEN 1997).

Cilt sanatmzn son dnemlere gre gerilemesinin ayrca sebeplerinden biride teknolojinin gelimesi, yeni matbaann iyice hayata girmesi ve daha hzl ve

dzgn ve seri bir ekilde retim yapabilmesidir.

Ne acdr ki bu sanat bylelikle kaybetmek zere olduumuzu gzlerimiz

grmezlikten gelmektedir.


45/112

36

4. SONU

Cilt sanatmz, dier Trk sanatlarnda olduu gibi son derece ihtiaml ve

gzel bir ekilde devam edegelmitir. Son dnemlerde yani gnmze

yaklaldka biraz bozulma gsterse de 15. yzyl ve sonras ciltlerini hepimiz

grdk. Bunun iindir ki pek fazla sze gerek duymuyoruz. Ama bu gzellikteki

eserlerimizden bazlarnn, grevlilerin vurdumduymazl ve halkmzn da

ilgisizlii sayesinde lkemizde deil, baka lkelerin mzelerinde tehir edilmekte

olmas bizi gerekten ok zmektedir.

Sanatmz Ali skdar, kendisi hakkndaki kiisel bilgileri yetersiz olsa

da, kendi sanat dnyasnda ok gzel eserler vermi ve bu alanda kendini son

derecede kantlam bir sanatkarmzdr. Sanat potas altnda en yksek baary

srtlayan deerli stadlarmzdandr.

u anda renimimizi en iyi ekilde tamamlayp Trk sanatlarnda yeni bir

douu baarmak iin bu sanatlara can gnlden sahip kmak ve diriltmekte ben

dahil tm arkadalarmzn bugnk grevidir.


46/112

37

KAYNAKLAR

AKAL, S., Topkap Mzesi Trk Yay ve Oklar, .. Sanat Tarihi Blm,

Yaynlanmam Lisans Tezi, stanbul, 1974, s. 21.

ARSEVEN, C.E., Trk Sanat, II, s. 399.

ARSEVEN, C.F., Lke, Sanat ansiklopedisi, C: 1 11, s. 1215,1216.

ASLANAPA, O., 19721973 Ders Notlar.

ASLANAPA, O., Trk Kltrnn Deerlendirilmemi Kaynaklar, Trk

Kltr, C: 1, Say: 1, Ankara, 1962, s. 39.

ATASOY, N., Trklerde iek Sevgisi ve Sanat, Trkiyemiz, Say: 3, ubat,1971, s. 14.

ATASOY, N., Lacquerwark School of Orienta and African Studies, Dercival

Davit Fourndation of Chinese Art Collogry, N: 11 (Londra niversitesi, 24

Haziran, 1981, Trk Lkesi Teblii).

BNARK, ., Eski Kitaplk Sanatlarmz, Ankara, 1975.

ELEB, E., Seyahatname, C: 1, stanbul, 1314, s. 467.

I, K., Trk Kitap Kaplar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1971.

I, K., 18. Asr Lke Tezhipilerinden Ali Al-skdar, Trk Tarih Arkeoloji

ve Etnografya Dergisi, Say: 5, stanbul, 1949, s. 193.

DEMRZ, Y., Kitap Sslemesinde Gl, LG, Say: 32.

DEMRZ, Y., Bir iek Risalesinin T.K.S. Ktphanesi ve Muchner Standt

Museumdaki Dalm Blmleri Hakknda, stanbul niversitesi, Edebiyat

Fakltesi, Doumunun 100. Ylnda Atatrke Armaan, stanbul,1981, s. 381-406.

DEMRZ, Y., 3413 no.lu Smblname stne Baz Dnceler, Sanat Tarihi,

Aratrma Seminerleri, .., VII Mays, 1982 (Sunalan Tebli).

DEMRONAT, M., Trk Tezyini Sanatlarnda Motif, Akademi Dergisi, Say: 5,

Mart, 1966, s. 48.

ERDOAN, M., Osmanl Devri stanbul Baheleri, Vakflar Dergisi, C: IV, s.

149-182.


47/112

38

GRUBE, J.E., BirTrk minyatr Ekol, Milletleraras Birinci, Ankara, 1959, s.

217-247, R.25-31.

GLERSOY, ., Lale ve stanbul, stanbul, 1980, s. 8.

GNEY, K.Z. GNEY A.N., Osmanl Ssleme Sanat, s. 122 -126.

ZEN, M.E., Trk Cilt Sanat, T. Bankas Yaynlar , Eyll, 1997.

PAKALIN, M.Z., Osmanl Deyim ve Terimler Szl, C: 1 -111, stanbul,

1946, s. 505-532.

PETT LAROUSSE LLUSTR, Paris, 1974, s. 583.

REFK, A., Eski stanbul, 1931, s. 18-28.

RENDA, G., Batllama Dneminde Trk Resim Sanat (1700 -1850), Ankara,

1977, s. 15,16.

SELUK, F., Sanat Tarihi Vesikas Olarak ran Blgesi Kalemdanlar, lahiyat

Fakltesi Dergisi, C: 1, Ankara, 19.., s. 83.

TUNAY, R., 13. ve 18. Asrlar Arasnda Trk Ssleme Sanatlar, Trk

Kltr, C: 2, Say: 15, Ankara, 1963, s. 30-37.

ULUAY, ., Fatma ve Safiye Sultan Dnlerine Ait Bir Aratrma, stanbul

Enstits Mecmuas, Say: IV, 1958, s. 139, 140, 149.

NVER, D.S., Mzehhip ve iek Ressam skdarl Ali Tepe Laboratuar

Yaynlar, stanbul, 1954, s. 7.


48/112

39

TERMLER SZL

AHER : Kat Terbiyesine verilen isimdir. Ahar kadn sertliini

giderip Kalemin kada iyice yapmasn salar. Un yahut

niasta veya apla kestirilmi yumurta akndan yaplr.

Hattatlarn yaz yazd kat trdr.

HATA : iekve yaprak motiflerinin stilize edilmi ekilleri. Adn

Trkistandaki Hitay beldesinden almtr.

KEBENT

: almalarda kelere yaplan ssleme tarzna denir.

MKLEP : Yazma eserlerin kapandaki gen u ksm.

MURAKKA : Bir ok kat tabakalarn st ste yaptrmak suretiyle elde

edilen mukavva.

MCELLT : Cilt yapan kimse.

PEN : Be yaprakl iek motifi.

SIVAMA

EMSE

: Zemini altnla kaplanm olan kitaplarn zerindeki emse.

EMSE : Gne eklinde ssleme motifi. Oval veya daire eklinde olur,kitap ciltlerinde bol yaldzl ekilde kullanlrd.

TENEKAR : Mukavva yaplrken kab kurttan korumak amacyla kolaya

katlan bir madde, Boraks.

SLUP : Tavr, tarz. Bir sanatya ya da bir a zg teknik renk.

YAN KAIDI : kapakla kitap arasndaki bo kat genellikle bir dier sanat

dalmzdan ebru veya Acem kstei denilen gzel ve ince tra

edilmi derinin birazna bu yan kad biraz da cilde gelmek

zere hazrlanr.

ZENCREK Ciltlerde kapak kenarlarna iki izgi arasnda Alt yaldzla

yaplan zincirleme ssl suya verilen ad.


49/112

40

RESMLER


50/112

41

Resim : 1. Ali skdarden Pembe Gl.


51/112

42

Resim : 2. Murakka- Has 8. Kta T.K.S.M. A.III. 3652, 12,8x32 cm (YazSahas).


52/112

43

Resim : 3. Ali skdarden Lke Yaz Altl, Arka Yz. T.K.S. M. C.Y.

413 20,2 x 32,3 cm.


53/112

44

Resim : 4. Ali skdar Lke Yaz Altl, iek Resimli, n Yz. T.K.S.M.C.Y. 413 20,2 x 32,3 cm. Rokoko slubu.


54/112

45

Resim : 5. Ali skdar Murakka- Has, D Kapak, T.K.S.M. A.III. 3652,

46x28 cm


55/112

46

Resim : 6. Ali skdar Murakka- Has, Kapak, T.K.S.M. A.III.3652,46x28 cm


56/112

47

Resim : 7. Ali skdar Lke Kubur, Kalemdan rnei, T.K.S.M. C.Y. 370,

32 cm


57/112

48

Resim : 8. Ali skdarden Saz Yolu sluplu Lke Kap, ..K., T.5650,

v. 60b, 178x60 mm.


58/112

49

Resim : 9. Krem Rengi Lke stne Krmzyla Zilbahar Cilt, Esat Efendi,

2676, Galip Dede Divan.


59/112

50

Resim : 10. Prof. Sheyl nverin Yapt Zilbahar Lke Kapak, 1381/1962.


60/112


61/112


62/112

53

Resim : 13. Prof. Sheyl nverin Edirne Saray Resimli Lke Cildi, 1937.

8/6/201

muzehhip Çicek ressami ve lake Üstadi ali Üskudari

Documents