mustafa kemal'in kaleminden ermeni sorunu

8/2/2019 Mustafa Kemal'in Kaleminden Ermeni Sorunu

1/125

ATATRK'TEN ERMEN SORUNU Sunu S emeler 1917, 1918 1919 (Ocak - Haziran) 1919 (Temmuz - Aralk) 1920 (Ocak - Haziran) 1920 (Temmuz - Aralk) 1921 1922,1923,1924 Nutukta Ermeni Konusu

BibliyografyaErmeni meselesi denilen ve Ermeni milletinin gerek karlarndan ziyadednya kapitalistlerinin ekonomik karlarna gre halledilmek istenen mesele,Kars Antlamas'yla en doru zm eklini buldu. Asrlardan beri dostaneyaayan iki alkan halkn dostluk balar memnuniyetle tekrar kuruldu."

Mustafa Kemal Atatrk1 Mart 1922 - TBMM nc Toplanma Yl A Konumas

SUNU

Atatrk'n " Ermeni Sorunu " ve szde Ermeni soykrm zerine nasl yaklatn veneler yaptn ortaya karmak iin bir aratrma yapmak gereini duyduk. ByleceErmeni Sorunu'na Atatrk'n bakyla katkda bulunmay amaladk.

Bu amala Atatrk'n yazdklarn ve sylediklerini ieren tm yaynlar taradk.Ermenilerle ilgili cmle, paragraf veya metinleri topladk. Karmza bizi de artan okzengin bilgi ve yorum kt. Bunlar sizlerle paylayoruz.

Burada;

- Ermeni Sorunu'nun neden ktn, siyasi amacn ne olduunu;

- Siyasi amacn gerekletirilmesi iin szde Ermeni soykrm safsatasnn naslyaratldn ve kullanldn;

- Kurtulu Sava dneminde Ermeni yaylmaclna kar nasl mcadele verildiini,

- Atatrk'n bu sorunu nasl sndrdn, mcadele metotlarn ve konuyla ilgiliyorumlarn bulacaksnz.

Aratrmann verecekleri konusunda bir fikre sahip olmak iin " Semeler " blmne gzatmanz yeterli olacaktr.

6 Austos 2001-Ankara

smet Grgl

Yrd. Do. Dr. smet Grgl
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/sunus.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/secmeler.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1917_1918.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1919a.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1919b.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1920a.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1920b.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1921.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1922_1923_1924.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/nutuk.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/bibliyografya.htmlhttp://www.ataturk.net/http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/secmeler.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/igorgulu.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/sunus.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/secmeler.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1917_1918.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1919a.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1919b.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1920a.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1920b.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1921.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/1922_1923_1924.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/nutuk.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/bibliyografya.htmlhttp://www.ataturk.net/http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/secmeler.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/igorgulu.html


2/125

1948 Denizli doumludur.

Doktoras; Atatrk lkeleri ve Devrim Tarihi dalndadr. Harp Akademileri'nde 9 yl harp tarihi, askericorafya, strateji ve Atatrklk, Yldz ve Bilkent niversitelerinde birer yl yar zamanl olarak

Atatrklk dersleri verdi.

Halen Bakent niversitesi'nde retim yesidir. 15'i kitap, 1'i harita olmak zere 32 almasyaymlanmtr.

Atatrk ve Atatrklk Konusunda Baslm almalar:

1. Sesli Belgelerden M.K. Atatrk, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, say 11, 1988. 2. Atatrk'nMuhabere Emir ve Raporlar-anakkale, Harp Ak. Yay., 1988, 44 sayfa

2. Bask 1991; Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, say 73-76, 19913. Atatrk'n bilinmeyen bir kitap "Tabiye Meselesinin Halli ve Emirlerinin Sureti Tahrine Dair

Nesayih" Harp Ak. Yay., 1989, 30 sayfa; Gnkur ATAE Bk.'l Yay., 1990, 19954. Tarih, Askeri Tarih, Harp Tarihi, Atatrk ve Tarih, Harp Ak. Yay., 1990, 36 sayfa.5. Atatrk'n "Arburnu Muharebeleri Raporu" ve "Anafartalar Muharebatna Ait Trke" Adl

Eserlerinde Yer Almayan Emir ve Raporlarndan Bir Demet, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi,say 19, 1990, 26 sayfa; Belgelerle Trk Tarihi Dergisi say 73-76, 1991.

6. Atatrk ve nsiyatif, Harp Ak., Yayn, 1991, 30 sayfa; Atatrk Haftas Armaan Dergisi, 1995.7. Atatrklkte Kiisel kar ve Hrs, Atatrk Haftas Armaan, 1992, Gngur. Atae Bk.l

Yayn.8. Atatrk'n Biyografisine Yeni Sayfalar, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, say 23, 1992, 18

sayfa; Harp Ak., Yayn, 1991.9. Atatrk ve kibuuk Yl, Org. zzettin ALILAR'n Anlar, Yap Kredi Yayn, 1993, 227 sayfa.10. Atatrklkte Hogr, Iklar Askeri Lisesi Yayn, 1993, 22 sayfa; Atatrk Yolu Dergisi, say

17, 1997.11. anakkale Zaferi ve Atatrk, Iklar Askeri Lisesi Yayn, 1994, 18 sayfa; Atatrk Yolu Dergisi,

say 16, 1997.12. Atatrk'n Anlar, "Byk Gazi'nin Byk Hayatndan Hatralar" Cumhuriyet Gazetesi 15 Mart

-13 Nisan 1926, Bilgi Yaynevi, 246 sayfa, Ekim 1997, Ekim 1998.13. Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Derslerinin nemi, erii ve Uydurma Cumhuriyet Tarihilii

(Bildiri); Atatrk lkeleri ve nkilap Tarihi Yntem Bilim Semineri, Emn. Gn. Md. Yaynn, Ank.1999.

14. Atatrk zerine ncelemeler, Kara Harp Okulu Yay., 2000; 140 syf.

SEMELER

Rum, Ermeni gibi unsurlardan ayr ayr oluan bir takm eteler, adi hrszlkla, ara sra daldrmelerle megul olmular, Rum ve Ermeni srgn esnasnda bu unsurlardan ortaya kan baz eteler ise siyasi bir hviyet kazanmtr. Ruslarn istilas balaynca, memleket iindekarklk meydana getirmek iin bunlar, Ruslar tarafndan da tevik ve denizden de

desteklenmilerdir.(22 Mays 1919)

Ermenilerin siyasi emellerini fiilen elde etmek ve asayii bozuk gstermek maksadyla Douvilayetleri iine eteler geireceklerini pek muhtemel gryorum.

(24 Mays 1919)

Ermenilere vilayetlerimizi peke ekmeleri de (...) ihtimal bulunuyor. Byle bir vaziyettengiliz birliklerinin Ermenilere nclk edecei ok muhtemeldir.
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.html


3/125

... byle bir hali biz dmanlk olarak grmeye ve saymaya, meru topraklarmz ve milli bamszlmz kurtarmak iin mecburuz....

(30 Mays 1919)

Rum ve Ermeni komitaclaryla, bunlarn ileri gelenleri, devaml ekilde temasta bulunduklarngiliz subaylar ile baz Amerikan memurlarndan ok yz buluyorlar.

(5 Haziran 1919)

....tehcir srasnda Merzifon'da esasen oka kalan Ermenilerin bu kez baka yerlerden de gelenler ve gten dnenler yznden miktarlarnn daima artmakta olduu Merzifon AmerikanMektebi'ne getirilen eya sandklarnn zerinde Otoman Amerikan markalar grldnden bunlarn herhalde silah olduunda phe brakmtr.

(6 Haziran 1919)

...ngiliz subaylar tarafndan sevk ve idare edilen alt bin kii olduklar tahmin edilen Ermenikuvvetinin Nahcivan ve havalisini igal ettikleri ...

(11 Haziran 1919)

... bir ngiliz subay Idr'dan Bayezit'e gelerek, Mutassarf'a: ngiltere himayesinde teekkl edenErmenistan'a Bayezit havalisinin de brakldn bir aya kadar on be bin Ermeni muhacirininErmeni dzenli birlikleri himayesiyle eski yurtlar olan Bayezit sancana sevk edileceini bildirmitir.

Dou vilayetlerinden bir kar topran bile Ermenistan'a braklmasnn mmkn olmayaca, bir tek Ermeni askerinin snrmzn bu tarafna gemesinin atele karlk grecei

(12 Haziran 1919)

...Dou vilayetleri halknn, Ermeni etelerinin acmaszlna ve taarruzlarna hedef olmu, en byk felaketi grm bir unsur olmak sfatyla, birlik ve fedakarlk lzumunu en nce takdir ettikleri iftiharla grlmektedir.

(16 Haziran 1919)
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.html


4/125

...Devlet ve milletimizin paralanmas ve Ermeni ve Yunan esaretine dlmesi sz konusudur.Alt yz elli sene efendilik eden bir milletin kle mevkiine dmesi kolay bir hadise deildir.

(6 Temmuz 1919)

...Mbarek vatan ve milleti paralanmak tehlikesinden kurtarmak ve Yunan ve Ermeni emellerinekurban etmemek iin alan milli mcahede urunda milletle beraber serbest surette almayaresmi ve askeri sfatm artk mani olmaya balad. Bu mukaddes gaye iin milletle beraber nihayete kadar almaya mukaddesatm adna sz vermi olduum iin pek a bulunduumyce askerlik mesleine bugn veda ve istifa ettim.

(8 Temmuz 1919)

Osmanl tebaasndan olan Ermeni unsurlar, grdkleri tevik ve yardmn neticesiyle de, millinamusumuzu yaralayacak taknlklardan balyarak, nihayet hazin ve kanl safhalara girinceyekadar kstahane tecavzlere koyuldular.

Vatann paralanmas sz konusu ve karar olarak, Dou Vilayetleri'mizde "Ermenistan", Adanave Kozan havalisinde "Kilikya" ad ile yine Ermenistan; bu milletin, esarete, klelik payesineindirilmesi ve nihayet bu devletin tarih sayfasn kapatarak ebediyet mezarna defnetmek gibi,insaniyet ve medeniyetle ve hele milliyet esaslaryla badamayan emeller kabul ve onay yeri bulmu ve grlyor ki, tatbikat devresi de balamtr.

Bir istila fikri besleyen Ermeniler, Nahcivan'dan Oltu'ya kadar btn slam ahaliye bask ve baz mahallerde katliam ve yama yapyorlar. Snrlarmza kadar slamlar mahva mahkum vege mecbur ederek Dou Vilayetleri'miz hakkndaki emellerine doru emniyetle yaklamak ve bir taraftan da 400 bin olduunu iddia ettikleri Osmanl Ermenisini bir dayanak olmak zerememleketimize srmek istiyorlar.

memleketimizde klliyetli yabanc paras ve birok propagandalar cereyan ediyor. Bundakigaye, pek aikardr ki, milli hareketi neticesiz brakmak, Yunan, Ermeni emellerini ve vatann baz mhim ksmlarn igal gayelerini kolaylatrmaktr.

(23 Temmuz 1919)

...Douda Ermeniler Kzlarmaa kadar genileme hazrlklarna ve imdiden snrlarmza kadar dayanan katliam siyasetine balad.

(4 Eyll 1919)

...vatanmz iinde bamsz Ermenilik tekili gayesine ynelik harekata kar birlikte mdafaa vemukavemet meru esas kabul edilmitir.


5/125

(11 Eyll 1919)

...Mtareke gnnden beri Rum ve Ermenilerin, tilaf Devletleri tevik ve himayesi altnda naslmilli izzeti nefsimizi yaraladklarn, ne suretle saltanat ve hkmet hakkn ayaklar altnaaldklarn ...

(17 Eyll 1919)

...Ermenilere hibir kt kastmz yoktur. Bilakis onlarn her trl tabiiyet haklarna tamamenriayetkarz. Bunun aksi olarak yaynlar, dzmeceden ve ngilizlerin aldatmacasndan ibarettir.Ermeni facialarnn hala mevcut eserlerinin gsterilmesi uygun olur.

(21 Eyll 1919)

Atekes sonrasnda hkmetimizin Adana ili ile Antep, Mara, Urfa sancaklarn brakmagszlnde bulunmas, bu yrede Fransz ve ngiliz koruyuculuu altnda Ermeni igalini vergtlenmesini kesinletirmi ve bunlar, o il ve sancaklar Ermeniletirmek amac ile bir ylayakn bir sre alma gstermi

1. imdiye dek yaplan saldrlarn tr aada zetlenir:

A. Fransz ve ngiliz grevlileri ile Ermeni komitelerinin ve oralarda bulunan Ermenitopluluunun aktan aa Mslmanlarn haklarna saldrmalar.B. Osmanl topraklarnn deiik yerlerinde oturan Ermenilerin buralara glerininkolaylatrlmas ve burada saylarnn artrlmas.C. Yabanc niformas ile Ermeni birliklerinin buralara gnderilmesi ve buradakilerle birletirilmesi.D. slam halkn az zamanda ekonomik ve baka basklarla yok edilmesi ve ldrlmesi ve gezorlanmas.E. Aralarna aamal olarak sokulan blclkle slam halknn yabanc koruyuculuunuistemek zorunda braklmas.

(22 Eyll 1919)

Merkezi Erivan olan Ermeni Cumhuriyeti'ne kar dosta olmayan hibir niyetimiz yoktur.... Buyeni devletteki Ermeniler, Ermeni mfreze kumandannn emirleriyle, Mslman unsuru imhaetmek zere faaliyette bulunuyorlar. Bu emirlerin suretlerini gzlerimizle grdk. Erivan'dakiErmenilerin, Mslmanlarn imha siyaseti gttkleri ve bu kanl vahet dalgasnn snrlarmzakadar geniledii, snrlarmzn, br taraftan, lmden kaan saysz Mslmanla doluolmasyla da teyit edilmi oluyor.

ngilizler, bu hareketlerin cereyan esnasnda, bir yandan Ermenilerin Mslmanlara kartutumlarn tevik ettiler, hatta onlar bu konuda kkrttlar, dier taraftan Ermenilerintecavzlerini bize sayp dktler ve bunlar tahamml edilemez hareketler olarak nitelediler ve


6/125

bu komu devlete saldrarak misillemede bulunmaya bizi zorladlar. Fakat biz hakikatin kendinigstereceinden emin olarak Ermeni tahriklerine tahamml ettik ve ngilizlerin fkelerini fark etmemi grndk. Hakikaten, bizi Ermenilere saldrmaya tevik eden ve bu ekilde kendi blklerini o topraklara gnderebilmelerini salayacak bir ortam yaratmay planlayanngilizlerin tutumlarn meydana karabileceimizi dndk. ngilizlerin btn bu

manevralar, Kafkasya'y boaltmalar mecburiyetini hissettikten sonra, onlarn subay vetemsilcileri tarafndan balatld.

Erzurum ve Van'daki Mslmanlarn ve bilhassa snr blgelerinde yaayanlarn; Ermenistan'dacereyan eden katliama dair her gn aldklar haberler ve lmden kaan ve alanacak vaziyetteolan mltecilerin manzaras karsnda, byk heyecana kaplmalar ok normaldir.

(24 Eyll 1919)

Adana dahilinde, Ermenilerin Franszlar tarafndan silahlandrld ve slamlarla boazlamayasevk edildikleri.

(23 Ekim 1919)

Mara'a Fransz kuvvetleri girmekte ve oradaki Ermeniler vastasyla Mslman kardelerimizekar bir katliam icra etmekte olduklar haber alnd.

(1/2 Kasm 1919)

Mara'tan alnan salam malumatta, Mara' igal eden Fransz ktalarnn yzde yirmisi FranszCezayirli olup, geri kalan Osmanl Ermenilerinden meydana gelen fedailerdir. Bunlar ehirdenamuslu slam kadnlarna taarruz etmekte ve Mslman ahaliye zulm ve ikenceyapmaktadr. Dkkanlar btnyle kapal, ahali heyecandadr.

(7 Kasm 1919)

Kk - Ermenistan tekiline ve Kilikya'nn Franszlar tarafndan tamamen igaline mani olmak iin, mlkiye memurlarnn ve askeriyenin el ele vererek Adana vilayetinde ve bamszsancaklarda kar koyma vastalarn hazrlamalar ve hazr bulundurmalar btn alakadarlarayazld.

(10 Kasm 1919)

Adana'da Franszlar ve Ermeniler tarafndan yaplan zulmlerin ve tecavzlerin artmasndandolay Ermeni zulmlerini grmek zere milletleraras bir heyetin Adana'ya yollanmas

(16 Kasm 1919)


7/125

Ermenileri geri ekerek, slamlar aleyhindeki zulme nihayet vereceklerini syleyen Franszlarn bu defa birlikte slam halk katliam eyledikleri son derece dikkate deerdir.

(11 Ocak 1920)

Adana'da 1170, Toprakkale-Islahiye imendifer hatt zerinde 270, Osmaniye-Adana zerinde200, Katma'da 300, Kilis'te 600, Antep'te 1200, Mara'ta 1200 kadar Fransz smrge veErmeni askeri olmak zere igal kuvvetleri bulunduu anlalmtr.

(24 Ocak 1920)

Mara'ta, Franszlar, Ermeniler, Mslmanlar katliam etmektedirler. insanlk aleminden bukatliama nihayet verilmesini.

(25 Ocak 1920)

Mara'ta, Fransz ve Ermeniler tarafndan Mslmanlarn katliam, insanl dehete drecek ekilde devam ediyor.

(29 Ocak 1920)

On yedi gnden beri Mara'ta cereyan eden feci ve kanl vakalara nihayet verilmesi hakknda,medeniyet ve insanlk aleminin duyup renmesi iin ykseltilen feryat ve acnn yanklanacak bir yer bulmad, hala bu vahetin devamyla sabit oluyor.

(8 ubat 1920)

Adana'da heyecan ve asabiyet ziyadelemitir. Ermeniler, kilise ve mekteplerde sk sk toplanmaktadrlar. nekler ve Bahe Ermenileri, Gller ve Zencirli slam kylerini yamalamve ahalisini pek vahiyane katliam etmilerdir.

(10/11 ubat 1920)

Medeniyet maskesine gizlenen Franszlar ve onlarn ncs olan Ermeniler, Urfa ve havalisindeslam ahali hakknda zalimane katliamlara balamlardr.

(14 ubat 1920)

Tarihte emsali grlmemi olan bu vahetin faili Ermeniler olup, Mslmanlar ancak namus vehayatlarn muhafaza kaydyla mukavemet ve mdafaada bulunmulardr. Yirmi gn devam

eden Mara katliamnda Mslmanlarla birlikte ehirde kalan Amerikallarn bu hadisehakknda Amiral Bristol'a ektikleri telgraf, facia sebeplerini, tekzip edilemez bir ekilde tayin


8/125

etmektedir. General Keret'in geri ekilmesiyle neticelenen bu muharebelerden sonra KuvayiMilliye'ye teslimiyet arz eden muharip Ermeni kuvvetlerine kar hibir ceza tatbik etmeyip bilakis onlar efkatli sinesine ve himayesine alan milletimizin alinecepln Mara Ermenileride minnet ve kran ile teyit etmektedirler. u halde Ermenilerin intikam fikri ve tecavzlerineticesi meydana gelmi baz vakalar var ise, bunlarn mesuliyeti milletimize deil bizzat

Ermeni milletine ve onun tahrikilerine ait olmak lazm gelir.(20 ubat 1920)

Hibir yerde Ermeni ktali (krm) yaplmakta deildir. Mara hadisesinden bahsedilmek muratediliyorsa, orada Fransz askerleriyle beraber milletimize taarruz eden Ermeniler katledilmiolmayp, bilakis Fransz askeri kendilerini terk edip ekildikten sonra slamlar tarafndanhimaye ve efkate mazhar olmulardr. milletimiz sebepsiz hibir yerde hibir yabanc unsuramtecaviz deildir.

(22 ubat 1920)

Kozan'da birok Trklerin kiliseye doldurulduunun tesbit edildii, Feke ilesinin 80 Ermenitarafndan sarld bildiriliyor, ayrca Saimbeyli'ye az zamanda takviye yetitirilmediitakdirde Trklerin sonunun fena olaca, silahl olmayan Ermenilere hibir sebeple taarruzedilmemesi....

(2 Mart 1920)

Bir uydurma Ermeni krm meselesi ve tm dnyay aldatmak iin yaratlan bu kin ve hrsrn propagandalarn nitelii hakknda uygarlk ve insanlk dnyasnn bir kere dahaaydnlatlmas ve bu suretle hakszla uram Trk ulusunun iren ve alaka bir sulamadanarndrlmas.

(7 Mart 1920)

Bugn Kozan, Hain (Saimbeyli), Feke gibi blgelerde fiilen kendisini gstermi olan Ermenimezaliminin bir an nce sndrlmesi gereklidir. Yalnz u aralk her trl islam hareketleriniErmeni krm biiminde gstermek istenildii anlaldndan harekatn her halde bu gibiyanl sylentilere ve sulamalara yer brakmayacak ekilde idaresi.

(9 Mart 1920)

13 Mart tarihli Temsp gazetesinde Lord Curzon Avam Kamarasnda irad ettii nutuktaErmenilere dair demitir ki: Bana yle geliyor ki siz Ermenileri sekiz yanda pek temiz vemasum bir kz gibi zannediyorsunuz. Bunda pek yanlyorsunuz. Zira Ermeniler bilhassa sonharekat vahiyaneleri ile ne derecelere kadar hunhar bir millet olduklarn bizzat kendileri ispat

eylemilerdir.


9/125

(27 Mart 1920)

Franszlar Mara ve Urfa'da yaptklarn Adana'da da yaparak Ermenileri silahlandryorlar.Bunlar slam halkna saldryor. Kozan evresinde slam halkndan toplanan silahlar vehayvanlar saldrgan Ermenilere veriliyor. Kozan evresindeki Hamam, Kurtolu iftlii, olak Hasan, Yassal, Mehmet Aa ve Kabasakal kyleri Ermeni jandarma ve gnlllerince btnolarak yaklmtr. Buak yaknlarnda birka kyn daha yakld da haber alnmtr.

Kilikya'da ve evresindeki igal blgelerinde Franszlarn yaratt durum, Trkler ve Ermeniler arasnda karlkl olarak bir alma duygusunu beslemek ve bunun sonucunda da, igalinkaldrlmas ile birlikte yerli halkn birbirlerini boazlayacaklarn dnyaya yayarak amalarnavarmaktr.

(31 Mart 1920)

Esirlerin hastalk sebebiyle bile olsun elimizde lmeleri dini ve milli ahlakmza uygundmedikten baka vatani karlarmz da gerek biimde yaralar.

(13 Nisan 1920)

Dmanlarn btn almas, bar esaslarnn kararlatrlaca u sralarda memleketimizidarda ve ieride gsz bir durumda brakarak istedikleri her eyi kabul ettirmeyiamalyordu.

Gelecee ynelik karlarn, eitli basklarla btn d lkeleri aleyhimize evirmekte gren baz kurulu ve unsurlar ise, tarafmza yneltilen bu akm temelinden ykmak ve btn dlkelerin milletimiz lehine, dncelerinde deiiklikler olmasna frsat vermemek iin,tmyle yalan olan en son Ermeni soykrm uydurmasn dzenlediler ve akladlar.ngilizler, bir yandan d durumumuzu yeni toplu ldrme iftiralar ile sarsarak tasarladklarstanbul igalini kolaylkla uygulayabilecek bir ortam hazrlyorlard

Anadolu'da yerlemi Ermenilerin ve Rumlarn hkmet emirlerine ve milli amalara kargelmedike her trl saldrdan korunmalar ve tam anlam ile mutlu ve rahat bir hayatyaamalar teden beri kabul edilmi bir ana konu idi. Kilikya ve dolaylarnda ve douhududumuz dndaki resmi ve resmi olmayan Ermeni kuvvetlerinin dinda ve rkdalarmzakar yaplan cinayete varan saldrlar karsnda bile, lkemizde yaayan Ermenilerin her trltaarruzdan korunmasn salamay pek nemli bir medeni grev kabul ettik ve Anadolu'nun ddnya ile ilikisinin kesik olduu bu gnlerde yce vatan karlarn amalayan nlemler iindeErmeni halknn esenliinin korunmas gerekliliini btn makamlara bildirdik.

te, stanbul'un yabanc kuvvetlerce igalinden bu gne kadar geen ac gnlerinde hibir dlkenin fiili korumasna eriemeyen Anadolu Ermenilerinden hibir kiinin, en kk bir anlamda bile, saldrya uramam olmas, bize her nedenle cinayet ykleyen ve medeniduyarll kendi tekelinde sanan entrikac Avrupallarn yzlerini kzartacak ve milletimizinyaradlndan sahibi bulunduu insanlk trelerinin ycelik derecesini ispat edecek ok nemli bir konudur.


10/125

(24 Nisan 1920)

Adana, Mara, Ayntap ve Urfa gibi en eski slam memleketleri Fransz zabitlerinin idaresindeErmeni kin ve fkesine, Ermeni ruhunun yrtc kabalk ve dmanlna yenecek, paralanacak bir av gibi terkedildi.

(09 Mays 1920)

Sancak'taki Trk halk Ermeniler tarafndan devaml olarak katliam edilmektedir.Ermenilerin byle hareket ettiklerini Avrupallar da kabul etmektedirler.

(13/14 Haziran 1920)

11 Haziran leden sonra saat te bu zavall halk, Kahyaolu iftlii'ne vardnda silahl otuzErmeni'den kurulu bir etenin saldrsna urayarak erkekler bir eve, ocuklarla kadnlar bir baka eve doldurulmu, krk erkek, yirmi bir kadn ve says saptanamayan ocuklar kamadan geirilmilerdir. Ayrca, drd erkek ve on sekizi kadn olmak zere yirmi iki yaralvardr. Kadnlarn kollarn keserek bileziklerini ve kpelerini almlardr.Adana'nn 10 km dousundaki ncirli kynde 9 Haziran 1920 gn Ermeni eteleri btn kyhalkn bir yere doldurup bomba ile havaya uurmulardr.

(13 Haziran 1920)

Boleviklere Azerbaycan'da muhalifler vard. Onlar bir kart hareket yaptlar. Azerbaycan'da bizim kendi arkadalarmz vard. O arkadalarmza ngilizler dediler ki:"Boleviklerle muharebe ediniz. Trkiye bizimle anlat."Orada bulunan arkadalarmz da ellerindeki kuvveti arptrdlar ve tabii malup oldular.Malup olduktan sonra biz de iittik. Haber gnderdik, filan ettik.

Halbuki Boleviklerle bu muharebe balaynca ahali-i slamiyenin katline balanld. Ermeniler bundan istifade etti ve hudutlarda bulunan ahali-i slamiye de bundan istifade etti.

(3 Temmuz 1920)

Gmr'de balayan bar grmelerinin iki ulus iin karlkl gvenlik ilkesine dayal bir barve bolluk dnemi getirecek bir sonuca ulamas bizce de pek uygun ve gerekli olduuna kukuduyulmayaca umudu ile Ermenistan' artk zararl d etkilerden korumaya ynelik yurtseverce almalarnzda kesin baarlar dilerim.

(29 Kasm 1920)

Ermeniler Van ve Bitlis'i ele geirince, Irak'taki ngilizlerle birleeceklerinden dolay btnYakndou'da ngilizlerin yeri ok salamlk kazanacaktr.


11/125

Rum, Ermeni gibi Bat emperyalistlerinin hizmetisi olan uluslarla, bu abalarnda direndiklerisrece anlama olanamz yoktur.

Yunanistan ancak Trk ounluunun yerleik bulunduu zmir ve Trakya'dan ve ngiliz

kleliinden vazgetii zaman bizimle dost olabilir.

(1 Aralk 1920)

Ve gerek Rus gerek Garb istatistikleri bu hususda kant olarak yeterlidir. Birka asrdan beriark Vilayetlerimizin hibir ksmnda hibir vakit bir Ermeni ounluu olmamtr. Ve arlk idaresi veya Garb emperyalistleri tarafndan tevik edilen Trk ve Ermeni halklarnn girimiolduklar kanl mcadeleler bir tarafa olduu kadar, teki tarafa da can kaybna malolmutur.1917'de Ruslarn ekilmesinden sonra Ermeni etelerinin ark vilayetlerimizi ne halde braktklar bunun kafi derecede bir ispatdr.

Ermenistan' Mezopotamya'da yerlemi ngilizlere yaklatracak surette uzatmak, Moskova veAnkara hkmetlerine pek ok naho srprizler yaratmak demek olur.

(27 Aralk 1920)

S -Yakn zamanda Trklerin Ermenilerle katliam yaptklar hakknda neredilen haberler dorumudur?C - Trkler tarafndan Ermeniler aleyhinde katliam, uydurulmu rivayetler ve daha nce

yaylm bir takm yalan ve iftiralardan ibarettir. Bunlarn kat'iyyen doru olmadna emniyetedebilirsiniz. Bu hakikatn belgelendirilmesi iin tarafsz heyetlerin memleketimizde kemal-iserbesti ile icra-y tahkikat eylemelerini memnuniyetle kabul ederiz. Bu meseleye dair Ermenistan'daki Yakn Dou Amerika yardm heyetleri tarafndan verilen en son raporlarnokunmasn tavsiye eyleriz.

S -Trklere Ermeniler tarafndan katliam yaplm mdr?C - Trk ahali hakknda Ermeniler tarafndan yaplan mezalim ve katliam ki Ermenistan zerineordularmz tarafndan ihtiyar edilen harekat zaruri klmtr. Gayet geni mikyasta vaki'dir.Buna dair vesaik-i kat'iyeye malikiz; bu vesaik suretlerini size ayrca verdireceim.

(17 Ocak 1921)

7. Dmanca ithamda bulunanlarn srdrdkleri byk mbalaalar dnda Ermenilerintehciri meselesi aslnda una inhisar etmektedir:Rus ordusu 1915'de bize kar byk taarruzunu balatt bir srada o zaman arlnhizmetinde bulunan Tanak Ermeni komitesi, askeri birliklerimizin gerisinde bulunan Ermeniahalisini isyan ettirmiti. Dmann say ve malzeme stnl karsnda ekilmeye mecbur kaldmz iin kendimizi daima iki ate arasnda kalm gibi gryorduk. kmal ve yaralkonvoylarmz acmasz ekilde katlediliyor, gerimizdeki kprler ve yollar tahrip ediliyor veTrk kylerinde terr hkm srdrlyordu.

Bu cinayetleri ileyen ve saflarna eli silah tutabilen btn Ermenileri katan eteler, silah


12/125

cephane ve iae ikmallerini, baz byk devletlerin daha sulh zamanndan beri kendilerinekapitlasyonlarn bahettii dokunulmazlklardan bilistifade ve bu maksada matuf olarak byk stoklar husule getirmeye muvaffak olduklar Ermeni kylerinden yapyorlard.

ngiltere'nin sulh zamannda ve harp sahasndan uzak olarak rlanda'ya reva grd

muameleye hemen hemen kaytsz bir ekilde bakan dnya efkar, Ermeni ahalinin tehcirihususunda almaya mecbur kaldmz karar iin bize kar hakl bir ithamda bulunamaz.Bize kar yaplm olan iftiralarn aksine, tehcir edilmi olanlar hayattadr ve bunlardan ekserisiayet tilaf Devletleri bizi tekrar harb etmeye zorlamasa idi evlerine dnm olurlard.

Brest-Littowsk Muahedesinin akdini mteakip Ruslarn ark vilayetlerimizi tahliyeye baladklar srada Ermeni etelerinin yapm olduklar katliam ve tahribat kafi derecedeherkesin malumudur.Sivas'ta benle grm olan, bilahare bu blgeleri ziyaret eden ve buralarda Ermeni etelerinindavranlar hususunda mufassal mahadelerde bulunarak daha sonra kendisine bu konudaanlatm olduum eylerin doru olduunu bana yazm bulunan Amerikan Generali HarbordAmerikan Umumi ekfarnn kendisinden faydal bilgi temin edebilecei bir ahidimizdir.Tanaklar daha sonra da Kars ve Olti blgelerinde Alexandropol (Gmr) Antlamasnn akdinekadar cinayetlerine devam etmilerdir.

Milyonlarca Trk' binlerce Ermeni'nin hakimiyetine terketmeye kalkan Wilson projesisadece glntr.

(26 ubat 1921)

Gneyde Franszlarla onlarn silahlandrd ve bize kar kkrtt Ermeniler ve doudaErmenistan Ermenileri memleketimizin ele geirdikleri yrelerinde ve igal edilen snr vecepheler evresinde Mslman halka eitli zulmler uyguluyor ve katliam yapyorlard.

(1 Mart 1921)

Ermeni sorunu denilen ve Ermeni milletinin gerek olmayan isteklerinden ok, dnyakapitalistlerinin ekonomik yararlarna gre zlmek istenilen sorun, Kars antlamas ile, endoru ekilde zme ulatrlm oldu. (Alklar) Yzyllardan beri dostluk iinde yaayan ikialkan halkn iyi ilikileri memnuniyetle yeniden kuruldu.

(1 Mart 1922)

Douda Trabzon'u, gneyde Adana'y iine alacak byk Ermenistan'dan eser kalmamtr.Ermeniler, gerek snrlar iinde braklmtr.

(13 Austos 1924)

ATATRK'TEN ERMEN SORUNU (1917, 1918)

ALMANYA GEZSNDEN BR ANISI
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.html


13/125

Aralk 1917

...Alsas'ta bir gece Vali'nin evine davet edildik. Gzel, geni bir salondayz; Vahdettin, vali ile bir masada oturuyor ve konuuyor gibiydi. Ben salondakileri inceleyerek geziniyordum. Bir aralk Vahdettin beni bulunduu masayadavet etti, gittim. Vali Vahdettin'e bir soru sormu. Vahdettin baz cevaplar vermi, fakat verdii cevaplar benimtarafmdan teyit ettirmeye lzum grerek demi ki:

- Cephelerde bulunmu, memleketi tanyan bir kumandan yanmdadr, isterseniz onu da dinleyiniz.

- Veliahda sz konusu meselenin ne olduunu sordum:

- Ermeniler! dedi.

Alman Valisi, Ermenilerin ok iyi niyet sahibi olduundan, Trklerin Ermenilere kar feci tecavzlerde bulunduundan, fakat Ermenilerin bu tarzda harekete mstahak olmadndan bahsetmi. Misafiri olduumuzdost ve mteffik Almanya milletinin yksek bir valisinin, mstakbel Trkiye padiah ile kemali ciddiyetle bukonu zerine konutuunu anladm zaman hayrette kaldm. Naci Paa, Vahdettin azndan:

- Bu kumandan temas ettiiniz konular iyi bilir, sizi aydnlatacak cevaplar verecektir, dedi.Valiye dedim ki:

- Trkiye'nin veliahd ile Almanya'nn, mutena bir blgede kymetli olduuna phe etmediim bir valisinin bulabildii konuma zemini beni hayrete drd. Evvela sizden unu anlamak istiyorum: Mttefikiniz olan veittifak urunda maddi manevi tekmil mevcudiyetini mahveden Trkiye'ye kar, tarihin bilmem hangi devrindemevcut olduunu iddia eden ve bu mevcudiyeti ihya etmek iin dnyay aldatmaya alan Ermeniler lehinekonumak fikri size nereden geliyor?

Bize dair pek eksik bilgi sahibi olduunu anladm ve btn fedakrlklarmza karlk, hal Trkiyetopraklarnda bir Ermeni hakk olabilecei zehabnda bulunan bu Vali ile alay edercesine konumaktan kendimialamamtm. Muhatabm, derhal btn sylediklerinin en nihayet iittikleri olduundan ve dava sahibi olmaktanuzak bulunduundan bahsederek beni tatmine kalkt. Konumay bitirmek iin kendisine:

- Veli hazretleri, dedim, biz cepheler dolaan bir heyetiz; buraya Ermeni meselesi konumak iin deil, fakatmttefikimiz olan ve kendisine dayanmakta olduumuz Alman ordusunun hakiki vaziyetini anlamaya geldik;onu anladk, kfi bir vukuf ile memleketimize dnyoruz.Vali Vahdettin'i ve bizi sofraya davet etti....

Atatrk'n Anlar, Yay.Haz.smet Grgl, Bilgi Yayn evi, 2, Basm, 1998, s. 90, 91

Bakumandanlk Erknharbiye Riyaseti Celilesine

Adana, 6 Kasm 1918

...

ngilizlerin Halep civarndaki ordularn beslemek iin skenderun'dan faydalanmak istemeleri hakl deildir.nk ngilizlerin eline gemi bulunan Halep vilayetinde ve yalnz Halep ehrinde milyonlarca erzak olduktan baka artnamenin 21. maddesine gre hakikaten Halep'teki ngiliz ordusuna iae bakmndan yardm etmek gerekirse, pek ok erzak bulunan Kilis, Antep havalisinden zel tedbir ve tertiplerle erzak satlabilir. Sizi teminederim ki, maksat Halep'teki ngiliz ordusunu beslemek olmayp skenderun'u igal, skenderun, Krkhan,Katma yoluyla hareket ederek Antakya- Diricemal- Ahtern hattnda bulunan 7. Ordu'nun geri ekilme hattn


14/125

kesmek ve bu Ordu'ya Musul'da yapt gibi, teslim olmaktan kaamayacak bir vaziyete sokmaktr. ngilizlerinErmeni etelerini bugn slahiye'de faaliyete geirmi olmalar da bu zanna kuvvet verecek mahiyettedir....

Yldrm Ordular Grubu KumandanM.Kemal

ATATRK'TEN ERMEN SORUNU (1919, Ocak - Haziran)

Atatrk'n, Canik Sancandaki Ermeni olaylarnn sebepleri,etkenleri ve bunun ortaya kard neticelere dair,Erkanharbiye- i Umumiye Riyaseti'ne gnderdii 21 Mays1919 tarihli rapor.

Atatrk'n, Ruslar tarafndan da tevik edilen Ermeni veRumlarn Dou blgelerinde yaptklar ete faaliyetlerihakknda Sadaret'e yazd, 22 Mays 1919 tarihli yaz.

Atatrk'n, Ermenilerin siyasi emellerini fiilen elde etmek veasayii bozuk gstermek maksadyla Dou vilayetleri iineeteler geireceklerine dair Erkanharbiye-i UmumiyeRiyaseti'ne 24 Mays 1919'da yazd yaz.

Atatrk'n, Dou vilayetlerin Ermenilere veya herhangi bir yabanc idaresine gemesine mani olmak iin neler yaplmasgerektiine dair 28 Mays 1919 tarihli yazs.

Atatrk'n Ermenilerin Kars ve Sarkam'ta on bin asker ydklarna dair, 30 Mays 1919'da 15. KolorduKumandanl'na yazd yaz.

Atatrk'n, Sivas ve civarndaki Ermeni hareketlerine dair Harbiye Nezareti'ne yazd 3 Haziran 1919 tarihli yazs.

Atatrk'n Dou vilayetlerindeki Ermeni faaliyetleriyle ilgiliolarak Sadaret Makam'na yazd 3 Haziran 1919 tarihli yazs.

Atatrk'n Sadrazam'n bir Ermeni zerklii esasn kabuletmesinin dou vilayetlerinde kabul grmedii konusundaKomutanlar ve Valilere ektii 3 Haziran 1919 tarihli telgraf.

Atatrk'n Van, Erzurum, Trabzon ve KafkaslardakiErmenilerin faaliyetlerine dair 5 Haziran 1919'da SadaretYksek Makam'na yazd yaz.

Atatrk'n Merzifon'daki Ermeni hareketleri ve MerzifonAmerikan Mektebi'ne Ermenilere verilmek zere silahgetirildii hakknda Harbiye Nezareti'ne yazd 6 Haziran 1919tarihli yazs.

Atatrk'n Ermenilerin Kars ve Sarkam'ta on bin asker ydklar ve eleba Antranik'in de otuz bin kuvvetle Vanistikametine indiine dair Harbiye Nezareti'ne gnderdii 11Haziran 1919 tarihli yaz.

Atatrk'n, Idr'dan Bayezit'e gelen bir ngiliz subaynnErmenilerle ilgili faaliyetlerine dair Harbiye Nezareti'ne yazd12 Haziran 1919 tarihli yazs.

Atatrk'n Pasinler kazasnn Issu ky civarnda biri

gvdesinden ikiye ayrlm, dieri alt yerinden sng ve
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/006.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/006.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/007.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/007.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/008.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/008.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/008.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/006.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/006.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/007.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/007.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/008.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/008.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/008.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/009.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.html


15/125

kurunla yaralanm, yaklak on be yandaki bir ocuun da burun, gz ve kulaklar kesilmi olmak zere vahice vegaddarca katledilmi Mslman cesedi bulunduuna dair Harbiye Nezareti'ne gnderdii 12 Haziran 1919 tarihli yazs.

Atatrk'n Culfa ve Nahivan tarafndaki Ermeniler slamlarakar son derece gaddar ve haince davrandklarna dair ErzurumValilii'ne gnderdii 15 Haziran 1919 tarihli yazs.

Krtlerin devletten ayrlarak ngilizlerin himayesinde bamszKrdistan kurmalar teorisinin, Ermenistan lehine ngilizler tarafndan tertip edilmi bir plan olduuna dair, 16 Haziran1919'da yazd yaz.

Atatrk'n, Dou vilayetleri halknn, Ermeni etelerininacmaszlna ve taarruzlarna hedef olduuna dair, KazmKarabekir'e yazd 16 Haziran 1919 tarihli yazs.

Atatrk'n, tilaf Devletlerinin Dou illerini Ermenilere hediyeetmelerinin, lkenin gelecei iin byk tehlike olduuna dair Bitlis Valilii'ne yazd 17 Haziran 1919 tarihli yazs.

Atatrk'n Amerikal Miss Suckot adndaki bir kadnnDiyarbekir'den Silvan'a giderek dolat Ermeni kylerindeErmeni nfus miktar hakknda aratrma yaptna dair,Erzurum Valilii'ne yazd 19 Haziran 1919 tarihli yaz.

Atatrk'n Dou illerindeki Ermeni olaylar hakknda 15.Kolordu Komutanl'na yazd 24 Haziran 1919 tarihliistihbarat bilgileri.

Atatrk'n, Canik Sancandaki Ermeni olaylarnn sebepleri, etkenleri ve bunun ortayakard neticelere dair, Erkanharbiye- i Umumiye Riyaseti'ne gnderdii 21 Mays 1919tarihli rapor.

Erkanharbiye- i Umumiye Riyasetine

Samsun, 21 Mays 1919

Canik Sancandaki ekyalkla asayisizliin sebepleri, etkenleri ve bunun ortaya kard neticeleri buradayaptm aratrmaya dayanarak ve zet olarak aada arz ederim:

Seferberliin balangcnda sancak dahilinde hemen yalnzca asker kaaklarndan ve slam, Rum, Ermeni gibiunsurlardan ayr ayr ve kendi hesaplarna teekkl eden birtakm eteler adi hrszlklar ve ara sra adamldrme olaylaryla megul olmu,Rum ve Ermeni tehciri srasnda bu unsurlardan ortaya kan baz etelersiyasi bir ekil kazanm ve Ruslarn istilas balaynca memleket iinde kargaa karmak iin bunlarRuslar tarafndan da cesaretlendirilmi ve denizden desteklenmi, bu ksm etelerin ekyalklar siyasiolmakla beraber mahalli takibat karsnda memleketi tehlikeye atacak dereceye drememitir.

Ruslarn hezimete uramasndan mtarekeye varncaya kadar da olaylar ve ekyalk alelade devam etmitir.

...
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/014.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/014.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/014.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/018.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/018.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/018.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/018.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/019.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/019.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/019.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/014.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/014.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/014.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/018.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/018.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/018.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/019.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/019.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/019.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/001.html


16/125

Atatrkn Btn Eserleri (ATABE), c. 2, Kaynak Yaynlar, 1999, s. 314

Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, Gnkur. Basmevi. Ankara. Eyll 1963. Say: 45. Vesika No: 1051

Mustafa Onar. Atatrk'n Kurtulu Sava Yazmalar 1, T.C. Kltr Bakanl Atatrk Dizisi: 45, Ankara. 1995. s.38-40.

Atatrk'n, Ruslar tarafndan da tevik edilen Ermeni ve Rumlarn Dou blgelerinde yaptklar ete faaliyetleri hakknda Sadaret'e yazd, 22 Mays 1919 tarihli yaz.

Sadaret Yksek Makamna


Canik sancandaki ekiyalkla asayisizliin sebeb ve failleri ve bunun meydana getirdii bugnk durumu burada yapmakta olduum incelemelere dayanarak ksaca aada arz ediyorum.

Seferberliin balangcnda liva dahilinde zellikle asker kaaklarndan ve slam,Rum, Ermeni gibiunsurlardan ayr ayr oluan bir takm eteler, adi hrszlkla, ara sra da ldrmelerle megul olmular,Rum ve Ermeni srgn esnasnda bu unsurlardan ortaya kan baz eteler ise siyasi bir hviyetkazanmtr. Ruslarn istilas balaynca, memleket iinde karklk meydana getirmek iin bunlar, Ruslartarafndan da tevik ve denizden de desteklenmilerdir. Bu ksm etelerin ekiyalklar siyasi olmakla beraber, blgedeki takibat karsnda memleketi tehlikeye atacak bir duruma drememitir.

Ruslarn yenilgisinden atekese varncaya kadar olaylar ve ekiyalk devam etmitir. slam etelerininteekklnde ise hibir zaman siyasi bir ama belirmemitir. Atekesten sonra, Devlete iki defa ilan edilmiolan aftan birok slam asker kaa ve bir ksm slam ekiyas yararland gibi Rum ekiyasndan da isimleri bilinen yirmi kadar ahs teslim olmutur. Bugn liva dahilinde nye evresindeki bir iki Ermeni etesinden baka Ermeni eteleri yok denecek kadar az ve faaliyetleri hissedilmeyecek derecede etkisizdir.

...

... Bu durumun gerektirdii mmkn olan btn tedbirlere bavurulmutur. Sonular zaman zaman bildireceim. Arz olunur.

22 Mays 1919

Dokuzuncu Ordu Birlikleri MfettiiPadiahn Fahri Yaveri

Tugeneral Mustafa Kemal

- Atatrk ile ilgili Ariv Belgeleri 1911-1921, T.C. Babakanlk Osmanl Arivi Daire Bakanl, Ankara 1982, s. 30-32.

Atatrk'n, Ermenilerin siyasi emellerini fiilen elde etmek ve asayii bozuk gstermek maksadyla Dou vilayetleri iine eteler geireceklerine dair Erkanharbiye-i Umumiye Riyaseti'ne 24 Mays 1919'da yazd yaz.

Erkanharbiye-i Umumiye Riyasetine


Silahl yz Ermeninin makineli tfek ve birok bomba tayarak Karstan Erzurumun kuzeydousundasnr zerinde Kosor mevkiine geldikleri renildi.Ermenilerin siyasi emellerini fiilen elde etmek ve asayii
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/002.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/003.html


17/125

bozuk gstermek maksadyla Dou vilayetleri iine eteler geireceklerinive mtareke tarihinden beri ilk olarak elverili bulunan mevsimin bu uygulamalarn kolaylatracanpek muhtemel gryorum. Bu ihtimalekar 15. Kolorduca gerekli tedbirler alnmtr ....

9. Ordu Ktalar Mfettii TugeneralMustafa KemalATABE, c. 2, s. 325 Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, E.U. Basmevi. Ankara. Eyll 1953. Say: 4. Vesika No: 77

Atatrk'n, Dou vilayetlerin Ermenilere veya herhangi bir yabanc idaresine gemesine maniolmak iin neler yaplmas gerektiine dair 28 Mays 1919 tarihli yazs.

Diyarbekirde 13. Kolordu VastasylaMebus Kamil Beyefendiye

Havza, 28 Mays 1919

Dou vilayetlerin Ermenilere veya herhangi bir yabanc idaresine gemesine mani olmak ancak bu vilayetlerdetam asayiin ve zellikle btn millete fikir birliinin mevcudiyetini ispat etmek, tek vcut olan milletin,haklarn ve bamszln korumak iin en son fedakarl gze aldn btn dnyaya gstermekle mmknolaca zatalilerince bilinmektedir.

...

9. Ordu Ktalar Mfettii

Padiahn Fahri YaveriMustafa Kemal

ATABE, c. 2, s. 336

Atatrk zel Arivinden Semeler IV. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar. Ankara. 1996. s. 12-14. Belge No: 3

Atatrk'n Ermenilerin Kars ve Sarkam'ta on bin asker ydklarna dair, 30 Mays 1919'da15. Kolordu Kumandanl'na yazd yaz.

15. Kolordu Kumandanlna

Havza, 30 Mays 19191. Vali Mnir Beyden 29 Mays tarihli aldm ifrede shhat derecesi henz dorulanmam kaydylaErmenilerin Kars ve Sarkamta on bin asker ydklar ve Antiranikin de otuz bin kadar kuvvetle Van tarafnainmekte olduu bildiriliyor. Bilgilendirildiiniz ak olan bu haberin kayna ve doruluk derecesi hakkndakiaratrma ve grlerinizin bildirilmesini rica ederim.

2. Evvelce de arz ettiim gibi, siyasi vaziyetimizi ben ok karanlk gryorum. tilaf hkmetleri, atalarmzdankalan meru hakkmz olan topraklar inemeyi Hrstiyanlk adna bir hizmet sayyorlar. Bu cmleden olarak Ermenilere vilayetlerimizi peke ekmeleri de(...) ihtimal bulunuyor. Byle bir vaziyette ngilizbirliklerinin zmirde Yunanllarla Rumlara yaptklar gibi bu cephede deErmenilere nclk edecei ok muhtemeldir. Ve byle bir hareketle zorla yerlemi olan mahalli ahali ile muhacirleri bir kere daha yerlerindenoynatmak ve bu ekilde aznln ounlua hakim olma teorisini uygulamak kendilerince uygun grlebilir.Bergama buna bir misaldir. Kanaatimcebyle bir hali biz dmanlk olarak grmeye ve saymaya, merutopraklarmz ve milli bamszlmz kurtarmak iin mecburuz....
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/004.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/005.html


18/125

9. Ordu Ktalar MfettiiMustafa Kemal

ATABE, c.2, s. 341

Atatrk'n Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara. 1991. s. 27-28.

Atatrk'n, Sivas ve civarndaki Ermeni hareketlerine dair Harbiye Nezareti'ne yazd 3 Haziran 1919 tarihli yazs.

Harbiye Nezaretine

3 Haziran 1919

Sivas ve civarnda evvelce bulunan Ermenileri ve daha sonra gelen mltecileri tehdit edecek hibir hadiseolmamtr. Sivasta ve ne de civarnda endie verici hibir hal yoktur. Herkes sessizce kendi iiyle gcylemeguldr; bunu kesin olarak arz ve temin ederim.

...

9. Ordu Ktalar MfettiiMustafa Kemal

ATABE, c.2, s. 354

Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, E.U. Basmevi. Ankara. Eyll 1953. Say: 5. Vesika No: 95

Atatrk'n Dou vilayetlerindeki Ermeni faaliyetleriyle ilgili olarak Sadaret Makam'na yazd3 Haziran 1919 tarihli yazs.

Sadaret Makamna

Havza, 3 Haziran 1919

zmir, Manisa, Aydnn igalinden heyecanlanan ve endielenen halkn her tarafta milli bamszl kurtarmak gayesiyle yapt etkili gsteriler, yaplan mracaatlardan ve baz yerlerden bana gelen telgraflardan anlalyor.

Bilhassa vaktiyle yanm ve pek ok zulm ve istila grm olan Dou vilayetleri ahalisi, zellikle Ermenilerinfiilen yapt baz harekattan ve yabanclarn Bat Anadoludaki igal ve istilalarndan hakl olarak pheyedm ve artk kendi topraklarnn da ayn akbete urayacandan endielenerek gvenecekleri ve teselli bulacaklar bir nokta bulmak iin vaziyetin akl ve hakikat hakknda durmadan bilgi istiyorlar.

...

M. Kemal

ATABE, c. 2, s. 35

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur. Basmevi. Ankara, Eyll 1978, Say: 77, Belge No: 1684


19/125

Atatrk zel Arivinden Semeler, Hazrlayan: T.C. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl, Kltr Bakanl Doumunun 100. YlndaAtatrk Yaynlar: 17, Ankara, 1981, s. 94-95

Mustafa Onar, Atatrkn Kurtulu Sava Yazmalar I, T.C. Kltr Bakanl Atatrk Dizisi: 45, Ankara. 1995, s.55

Atatrk'n Sadrazam'n bir Ermeni zerklii esasn kabul etmesinin dou vilayetlerinde kabul

grmedii konusunda Komutanlar ve Valilere ektii 3 Haziran 1919 tarihli telgraf.Komutanlara ve Valilere


...

... Parise gitmeye hazrlanan heyetin (Bar Grmeleri Heyeti) gryle milli vicdann kesin talebi arasndatam uygunluk arttr. Aksi takdirde millet, gayet zor vaziyette ve telafi edilemez oldubittiler karsnda kalabilir.Bu endieyi douran sebepler unlardr: Sadrazam Paa hazretleri, bilinen aklamasnda, bir Ermeni zerkliiesasn kabul etmi olduunu bildirdi. Bunun snrn belirtmedi. Bundan dou vilayetleri halk tabii ki zld vedurumun aklanmasn istemek zorunda kald. Toplanm olan Saltanat urasnda da hemen herkese milli bamszln korunmasn ve milletin mukadderatnn bir milli uraya verilmesini istedii halde, yalnzhkmetin dayand tilaf ve Hrriyet Frkas adna Reis Sadk Beyin yazl ifadesinde ngilterenin himayesiteklif edildi.Geni bir Ermenistan zerkliini ve devletin bir yabanc himayesini kabul etmesi meselelerindemilli arzu ile imdiki hkmetin gr arasnda mutabakat olmad grlyor. Sadrazam Paahazretleriyle beraberinde hareket edecek olan heyetin milletin haklarn savunmada takip edecei esaslar ve program millete bilinmedike arz edilen noktalarda endieye dmekten kanlamaz. Bu suretle vilayetlerdekive evrelerindeki Mdafaai Hukuku Milliye, Reddi lhak cemiyetlerinin temsilci heyetleri ve henz tekilatntamamlayamayan yerlerde de belediye heyetleri Sadrazam Paa hazretlerine ve dorudan doruya padiahatelgraflarla mracaat ederek, milli tam bamszln dokunulmazlnn ve milli ounluun haklarnnkorunmasnn millete esas art olduunu aklamal ve buna gre gidecek heyetin savunma esaslarnn milleteresmen ve aka bildirilmesini istemelidir.

...

Mustafa Kemal

Kemal Atatrk, Nutuk, Yay, Haz. Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Ata. Ar. Mrk, Ankara-2000, s. 19-20.

ATABE, c. 2, s. 355-356.

Atatrk'n Van, Erzurum, Trabzon ve Kafkaslardaki Ermenilerin faaliyetlerine dair 5 Haziran1919'da Sadaret Yksek Makam'na yazd yaz.

Sadaret Yksek MakamnaHavza, 5 Haziran 1919

...

(Dou Karadeniz Blgesinde) Hrstiyan unsurlar martp lgnca vaziyetlere sokan Rum ve Ermenikundaklar, asayii yabanclara kar bozuk gstermek ve igal ve mdahaleyi davet etmek ve bilhassa yabancsubaylarn bulunduu yerlerde hkmetle hi temas etmemek, doruca yabanclara mracaat etmek gibimuameleler ve slamlar aleyhine olaylar kartlmas gibi tutum ve davranlarn srdryorlar ... Rum veErmeni komitaclaryla, bunlarn ileri gelenleri, devaml ekilde temasta bulunduklar ngiliz subaylar ilebaz Amerikan memurlarndan ok yz buluyorlar.

...


20/125

Van vilayetine gelince; adi olaylar dikkat ekmektedir. Ermenistan ve Grcistan ile snrlar olan bu vilayetin(Van, Erzurum, Trabzon) dousunda ve Kafkas tarafnda Ermenilerin faaliyet ve hazrl vardr.

...


TugeneralMustafa Kemal

ATABE, c.2, s. 360,361

Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, E.U. Basmevi. Ankara. Haziran 1953. Say: 4. Vesika No: 64

Atatrk'n Merzifon'daki Ermeni hareketleri ve Merzifon Amerikan Mektebi'ne Ermenilere

verilmek zere silah getirildii hakknda Harbiye Nezareti'ne yazd 6 Haziran 1919 tarihli yazs.

Harbiye Nezaretine


Merzifon kazasndaki Rumlarla ngiliz subaylar hakkndaki istihbarata ek olarak bu defa Amasya sancandanaldm bilgide ancak tehcir srasnda Merzifonda esasen oka kalan Ermenilerin bu kez baka yerlerdende gelenler ve gten dnenler yznden miktarlarnn daima artmakta olduu ve bunlarn dardan da satnalmaya teebbs etmeleri ve iki ay nce Patrikhaneden gnderilen Bedros Lerzon adnda eitim grm iki genErmeninin siyasi meselelerle uratklarnn duyulduunu,Merzifon Amerikan Mektebine getirilen eya

sandklarnn zerinde Otoman Amerikan markalar grldnden bunlarn herhalde silah olduundaphe brakmtr.

...



- ATABE, c. 2, s. 363

Harp Tarihi Vesikalar Dergisi, E.U. Basmevi. Ankara. Eyll 1953. Say: 5. Vesika No: 101

Atatrk'n Ermenilerin Kars ve Sarkam'ta on bin asker ydklar ve eleba Antranik'in deotuz bin kuvvetle Van istikametine indiine dair Harbiye Nezareti'ne gnderdii 11 Haziran1919 tarihli yaz.

Harbiye Nezaretine


1. Kosor mevkilerine geldiklerini 24 Mays 1919 tarih ve 132 numaral ifre ile arz ettiim silahl yzErmeninin gelii snrlarmza tecavz maksadyla olmayp, Oltu hkmetini kurmak fikriyle geldikleri, halbukiOltu Mslman urann kendilerini imdilik ve ancak misafir olarak kabul edebileceklerini nk urannahalinin seimiyle kurulmu olduundan ahalinin kendilerini bu ekilde kabul edebileceklerini bildirmesi

zerine, gelen Ermeni asker ve jandarmasnn geriye gittii ve ilerinden o yreden olan birka tanesinin iskanettirildikleri anlalmtr. Bundan baka on be subay ve eitli snflardan oluan be yz kadar bir Ermeni
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/010.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/011.html


21/125

kuvveti Sarkama gelmi, bu kuvvetten drdnc alaya bal iki subayla yz kadar erin snr civarndaki Rumkylerinin korumas iin Rumlarn yapt mracaat zerine Karaurgana geldikleri anlalmtr ....

2. Ermenilerin Kars ve Sarkamta on bin asker ydklar ve eleba Antranikin de otuz bin kuvvetle Vanistikametine indiine dair Erzurum vilayetinden shhat derecesi henz ortaya kmam kaydyla bilgi alm vekonunun aratrlmasn 15. Kolorduya emretmitim. Kolordu Kumandalndan gelen son bilgiye gre,ngilizsubaylar tarafndan sevk ve idare edilen alt bin kii olduklar tahmin edilen Ermeni kuvvetinin Nahcivanve havalisini igal ettiklerive eleba Antranik haberinin bu olayn yanl anlalmas olduu bildirilmi ve bunlardan beraberlerinde top ve makineli tfek bulunan yz kiilik bir Ermeni kuvvetinin de Diyadin blgesindeve snrn Kafkas tarafndaki Krt kylerine taarruz etmi ise de Mollamerde malup olarak ekildikleri vekeyfiyetin makamnza da bildirildiinin anlalm olduu arz olunur.



ATABE, c.2, s. 368


Atatrk'n, Idr'dan Bayezit'e gelen bir ngiliz subaynn Ermenilerle ilgili faaliyetlerine dair Harbiye Nezareti'ne yazd 12 Haziran 1919 tarihli yazs.

Harbiye Nezaretine


Erzurum vilayetinden aldm bilgide, 5.6.1919 gn yannda bir Ermeni tercman olanbir ngiliz subayIdrdan Bayezite gelerek, Mutassarfa: ngiltere himayesinde teekkl eden Ermenistana Bayezithavalisinin de brakldn, ancak Konferans kararlarnn kendisine tebli edilmi olduunu vebir aya kadaron be bin Ermeni muhacirinin Ermeni dzenli birlikleri himayesiyle eski yurtlar olan Bayezit sancanasevk edileceini bildirmitir. Mutasarrf hkmetten bu konuda resmi bir tebligat almam olduunu, eer muhacirlerin dnmesi kararlatrlrsa, kabul eklinin hkmete alnan tedbirleri kapsayan eldeki talimatnamedairesinde olabileceini, bununla birlikte Bayezit sanca muhacirlerinin on be bin olmayp ancak yedi, sekiz bin kadar olduu, silahl Ermeni askeriyle de gelmelerine hacet olmad cevabn vermi.... Bu blgeler hakknda yaptm resmi ve zel aratrmaya gre de,Dou vilayetlerinden bir kar topran bileErmenistana braklmasnn mmkn olmayaca, bir tek Ermeni askerinin snrmzn bu tarafnagemesinin atele karlk greceive ancak hkmetler arasnda kararlaacak ve hibir yerde ounluk oluturmamak zere Ermeni muhacirlerinden isteyenlerin memleket dahiline hkmetin kefil olmas ve adliteminat altnda kabul edilebilecei bence de uygun grldnden, ona gre gereinin yaplmas arz olunur.


Tugeneral

Mustafa Kemal

ATABE, c. 2, s. 373


Atatrk'n Pasinler kazasnn Issu ky civarnda biri gvdesinden ikiye ayrlm, dieri alt yerinden sng ve kurunla yaralanm, yaklak on be yandaki bir ocuun da burun, gzve kulaklar kesilmi olmak zere vahice ve gaddarca katledilmi Mslman cesedibulunduuna dair Harbiye Nezareti'ne gnderdii 12 Haziran 1919 tarihli yazs.

Harbiye Nezaretine
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/012.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/013.html


22/125


29.5.1919'da Pasinler kazasnn Issu ky civarnda biri gvdesinden ikiye ayrlm, dieri alt yerinden sngve kurunla yaralanm, yaklak on be yandaki bir ocuun da burun, gz ve kulaklar kesilmi olmak zerevahice ve gaddarca katledilmi Mslman cesedi bulunmutur.

... Olay hakknda Erzurum ngiliz temsilcisinden alnan yazl cevapta, bu cinayetin Oltu'nun on sekizkilometre kadar dousundaki Pernos kynn eski sakinlerinden olan Ermeniler tarafndan yaplmolmasnn muhtemel olduu ... Bu biarelerin cesetlerinde grlen vahet ve acmaszlk belirtilerinden deyapanlarn Ermeni olduuna ihtimal verdirecei bildirildii anlalmaktadr. Ad geen temsilci, 1918 senesindeErmenilerin ailelerini ve aciz olanlar geriye gnderdikten sonra silahl genleriyle kurduklar eteler vastasyla bilhassa Erzurum ve havalisi halkn feci bir surette katlettikleri, imdi Savunma Bakanl'nda bulunan resmi belgelerle btn dnya gznde ortaya serilmi ve dolaysyla Pernos kynde yapld ihbar edilen katliamnolmad ve srf cinayeti rtmek iin yazlm olduuna phe bulunmadna dair cevap verildii bildirilmektedir. Hakikatencinayet ngiliz temsilci tarafndan bildirildii ekilde kabul edildii takdirde,Trkiye'ye dnmek zere snra yaklaan bu Ermenilerin hala vahet ve cinayetlerine devam edecekleri veMslmanlar birer birer imhadan geri durmayacaklar hakkndaki Dou vilayetleri halknn korku vekanaatleri dorulanmakta . ...



- ATABE, c. 2, s. 374

Atatrk'n Culfa ve Nahivan tarafndaki Ermeniler slamlara kar son derece gaddar vehaince davrandklarna dair Erzurum Valilii'ne gnderdii 15 Haziran 1919 tarihli yazs.

Erzurum Vilayetine

15 Haziran 1919

1. Culfa ve Nahivan tarafndaki Ermeniler slamlara kar son derece gaddar ve haince davranmakta veslamlarn silahlarn toplamak iin iddet gstermekte imiler. ...

2. Ermeniler yaknda Rus Bolevikleriyle Azerbaycan Trk Ordusunun gelerek kendilerini mahvedeceklerinidnerek hibir yardmlar dokunmayan ngilizlere lanet okuyorlarm.

...

ATABE, c. 2, s. 381

Atatrk'n Tamim, Telgraf ve Beyannameleri. Derleyen: Nimet Arslan. Cilt:IV. Trk nklap Tarihi Enstits Yayn, Ankara. 1964. s. 32.

Mustafa Onar. Atatrk'n Kurtulu Sava Yazmalar I, T.C. Kltr Bakanl Atatrk Dizisi: 45, Ankara. 1995. s.71-72.

Krtlerin devletten ayrlarak ngilizlerin himayesinde bamsz Krdistan kurmalar teorisinin, Ermenistan lehine ngilizler tarafndan tertip edilmi bir plan olduuna dair, 16 Haziran1919'da yazd yaz.


23/125

Diyarbekirde Cemil Paazade Kasm Beye

16 Haziran 1919

...

Krtlerin devletten ayrlarak ngilizlerin himayesinde bamsz Krdistan kurmalar teorisini tasvipetmem. nk bu teori, muhakkak Ermenistan lehine ngilizler tarafndan tertip edilmi bir plandr .Bayazt sancana resmen gelen ve beraberinde bir Ermeni subay bulunan ngiliz temsilcisi, o havalininErmenistan olduu ve bu keyfiyetin teblii kararlatrlm olduundan, Ermeni askerleri himayesinde Ermenimuhacirlerinin dnmeye balayacan resmen bildirdi. Tabii ki bunu reddettim ve edeceim.

...

Mustafa Kemal

- ATABE, c. 2, s. 388-389.

- Atatrk zel Arivinden Semeler IV, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara. 1996, s. 31-35, Belge No: 11.

Atatrk'n, Dou vilayetleri halknn, Ermeni etelerinin acmaszlna ve taarruzlarna hedef olduuna dair, Kazm Karabekir'e yazd 16 Haziran 1919 tarihli yazs.

15. Kolordu Kumandan Kazm Paa Hazretlerine

Amasya, 16 Haziran 1919

...

2. Dou vilayetleri halknn, Ermeni etelerinin acmaszlna ve taarruzlarna hedef olmu, en byk felaketi grm bir unsur olmak sfatyla, birlik ve fedakarlk lzumunu en nce takdir ettikleri iftiharlagrlmektedir. Fakat Anadolunun teki taraflar byle deildir. Siyasi zmrelerin imdiye kadar menfaatleriurunda halk oyuncak kabul etmi olmalar, ahalide her trl tekilata kar bir tr ekingenlik dourmutur.

...

Mustafa Kemal

ATABE, c. 2, s. 390-391.

Atatrk'n zel Arivinden Semeler IV, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara. 1996, s. 40-44, Belge No: 13.

Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Derleyen: Nimet Arsan, Cilt: IV, Trk nklap Tarihi Enstits Yayn, Ankara, 1964, s. 34-35.

Atatrk'n, tilaf Devletlerinin Dou illerini Ermenilere hediye etmelerinin, lkenin geleceiiin byk tehlike olduuna dair Bitlis Valilii'ne yazd 17 Haziran 1919 tarihli yazs.

Bitlis Vilayeti Vekaletine

17 Haziran 1919

...

2. Dou vilayetlerimizin hemen hepsinde kurulup ekillenmi olan ibu Mdafaai Hukuku Milliye ve Reddi-ilhak Cemiyetinin vilayetinizde de alp almadn yaznzdan kartamadm. Dmanlarmzn Trk ve
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/015.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/016.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/017.html


24/125

Krdn ezici ounluuna ramen dou vilayetlerimizi Ermenilere hediye ettikleri er ve ge zmir gibi ve belkide daha feci bir akbete urayaca pek muhtemeldir. Milletin ortak azim ve iradesini aleme ilan edecek, fiili bir tecavz ve sapma karsnda namus ve bamszln savunacak kudretli bir milli tekilatn tamamlanamamolmasn, Van ve Bitlis gibi Ermenilerce hedef alnm snr vilayetlerimizin yakn gelecei bakmndan ok acve tehlikeli grmekteyim.

...

3. Ordu Mfettii

Padiahn Fahri YaveriTugeneral

Mustafa KemalATABE, c. 2, ss. 393.

Atatrkn zel Arivinden Semeler IV, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, Ankara. 1996, s. 45-47, Belge No: 14.

Atatrk'n Amerikal Miss Suckot adndaki bir kadnn Diyarbekir'den Silvan'a giderek dolat Ermeni kylerinde Ermeni nfus miktar hakknda aratrma yaptna dair, ErzurumValilii'ne yazd 19 Haziran 1919 tarihli yaz.Erzurum Vilayetine

19 Haziran 1919

13. Kolordunun verdii bilgiye gre, Amerikal Miss Suckot adndaki bir kadn Diyarbekirden Silvanagiderek Beiri kazasna dnmtr.

Ad geen, dolat Ermeni kylerinde Ermeni nfus miktar hakknda aratrma yapmaktadr.

ATABE, c. 2, s. 399

Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Derleyen: Nimet Arsan, Cilt: IV, Trk nklap Tarihi Enstits Yayn, Ankara, 1964, s. 37.

Mustafa Onar. Atatrk'n Kurtulu Sava Yazmalar I, T.C. Kltr Bakanl Atatrk Dizisi: 45, Ankara. 1995. s.79.

Atatrk'n Dou illerindeki Ermeni olaylar hakknda 15. Kolordu Komutanl'na yazd 24 Haziran 1919 tarihli istihbarat bilgileri.

15. Kolordu Kumandanlna

24 Haziran 1919

Dou vakalar hakkndaki istihbarat aadadr:

1. Ermeni Hkmeti Cumhuriyesinin hali hazrda tmen askeri varm, gnlllerden bir drdnc tmenkurulmas arzu olunuyormu. Fakat kimse icabet etmediinden mmkn olmam.

2. Mevcut tmenler iki taburlu ikier piyade alayndan mrekkep olup taburda drt makineli tfek ve iki datopu varm; btn Ermeni ordusunda alt adet sahra topu bulunuyormu.

3. Tmenlerin mevcudu sekiz yz eri gememi olup sahra toplarnn hayvanlar olmadndan katrla harpedilmekte imi.

4. Ermenistan Harbiye Nazr eski Rus generallerinden Nazarekov imi....


25/125

- Atatrkn Btn Eserleri (ATABE) c.3, Kaynak Yaynlar, 2000, s. 119

Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Derleyen: Nimet Arsan, Cilt: IV, Trk nklap Tarihi Enstits Yayn, Ankara, 1964, s. 44-45.

ATATRK'TEN ERMEN SORUNU (1919, Temmuz - Aralk)

Atatrk'n Sivas'taki 25 kadar Amerikan okulunun yalnz bir tanesinde bin be yz kadar Ermeni renci bulunduuna dair, Bekir Sami Bey'e Temmuz 1919'da yazd yaz.

Bekir Sami Beyefendiye

Erzurum, Temmuz 1919

...

Eitimin yaygnlatrlp genelletirilmesinden maksat nedir? lk hatrmza gelen, memleketin her tarafnda

Amerikan mekteplerinin tesisidir. nk daha imdiden yalnz Sivasta 25 kadar messese meydanagetirmilerdir ki, yalnz bir tanesinde bin be yz kadar Ermeni talebe vardr. Dolaysyla Osmanl ve slamieitimin yaygnlatrlp geniletilmesi ile bu teebbsn birletirilmesi ekli nasl olacaktr?

...

Mustafa Kemal

- ATABE, c. 3, s. 244- ,

Atatrk'n Paris Konferans ve Dou illerindeki Ermeni hakimiyeti hakknda Harbiye Nazr Ferid Paa ile 5 Temmuz 1919'da telgraf banda yapt konuma

Harbiye Nazr Ferid Paa ile Telgraf Banda Konuma

5 Temmuz 1919

Dnk telgrafnzda Paris Konferans kararlarna boyun emekten baka yaplacak bir ey grlmedii beyan buyuruluyordu. Bu kararlar nelerdir? Ajanslarn en son tebligat milli bamszlmz ve mukadderatmz pek mitsiz bir halde gsteriyor. MeselaParis Konferans Trakya, Pontus, zmir, Kilikya meselelerini devletinaleyhine olarak tayin etmi veDou Vilayetlerinde de Ermenistan hakimiyetini kabul ve teyid eylemi ise bukararlara boyun emek iin vekalet ve yetkiyi alan ve takdir eden kimlerdir? Sadrazam Paa hazretleri vatanve milletin mukaddes hukukunu imha eden bu fena vaziyetleri nlemek ve gidermek iin ne gibi olumlu vemaddi teminatla ve mitle dnyorlar?

...

- ATABE, c.3, s. 145
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/020.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/020.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/021.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/021.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/index.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/020.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/020.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/021.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/021.html


26/125

Atatrk'n, devlet ve milletimizin paralanmas ve Ermeni ve Yunan esaretine dlmesitehlikesine dikkat ekerek, 650 sene efendilik eden bir milletin kle mevkiine dmesinin kolayolmadna dair, Harbiye Nazr Ferid Paa'ya yazd 6 Temmuz 1919 tarihli yazs.

Harbiye Nazr Ferid Paa Hazretlerine

Erzurum, 6 Temmuz 1919

...

Devlet ve milletimizin paralanmas ve Ermeni ve Yunan esaretine dlmesi sz konusudur. Alt yz ellisene efendilik eden bir milletinve onun banda mbarek bir hanedannkle mevkiine dmesi kolay birhadise deildir.

...

3. Ordu Mfettii

Fahri Yaveri Hazreti ehriyariMustafa Kemal

- ATABE, c.3, s. 149

M. Kemal'in; topraklarnn Ermenistan'a verilecei vaadi karsnda galeyana gelen Dou Anadolu ahalisi arasndan kp stanbul'a gelemeyeceini bildiren telgraf. 6 Temmuz 1919.

Harbiye Nazr Ferit Paa Hazretlerine


Ermenistan'a vaat edilmi olduunu bilmekle, heyecan ve galeyanda bulunan Dou Vilayetleri ahalisi arasndankp gelmek hususundaki teklifi devletlerini yerine getirmede ahsi irademi kullanmaktan manen ve maddetenyasaklanm bulunuyorum. Vaziyetin takdirini bilinen kavraynza ve yksek etkin grnze arz eylerimefendim.

nc Ordu MfettiiFahri Yaveri Hazreti ehriyariM. Kemal

Atatrk'n Sylev ve Demeleri, c. 1 Haz. Nimet Arsan, T..T.E. yayn, Ankara, 1981, s. 27,28

Atatrk'n, vatan ve milletin Yunan ve Ermeni emellerine kurban edilmesine mani olmak zereresmi ve askeri sfatndan istifa ettiine dair, Kolordu Komutanlarna gnderdii 8 Temmuz1919 tarihli yazs.

Kolordu Kumandanlarna


Mbarek vatan ve milleti paralanmak tehlikesinden kurtarmak ve Yunan ve Ermeni emellerine kurbanetmemek iin alan milli mcahede urunda milletle beraber serbest surette almaya resmi ve askerisfatm artk mani olmaya balad. Bu mukaddes gaye iin milletle beraber nihayete kadar almayamukaddesatm adna sz vermi olduum iin pek a bulunduum yce askerlik mesleine bugn veda ve
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/022.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/022.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/022.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/138.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/138.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/023.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/023.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/023.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/022.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/022.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/022.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/138.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/138.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/023.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/023.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/023.html


27/125

istifa ettim. Bundan sonra mukaddes milli gayemiz iin her trl fedakarlkla almak zere sinei millettemcadele eden bir fert olarak bulunmakta olduumu tekmil Mdafaai Milliye ve Reddi lhak cemiyetlerine vemlkiye merkezleri ile askerlik ubeleri vastasyla vatann en cra kesine kadar tebli ve anlatlmasnaaraclnz ve hzl vatanperverane yardmlarnz hasseten rica ederim.

3. Ordu Mfettii

Fahri Yaveri ehriyariMirlivaMustafa Kemal

- ATABE, c.3, s. 160

Atatrk'n, Erzurum Kongresi'nde yapt 23 Temmuz 1919 tarihli konumas.

Erzurum Kongresinde Konuma

23 Temmuz 1919

...

Osmanl tebaasndan olan Rum veErmeni unsurlar, grdkleri tevik ve yardmn neticesiyle de, millinamusumuzu yaralayacak taknlklardan balyarak, nihayet hazin ve kanl safhalara girinceye kadarkstahane tecavzlere koyuldular.

...

Vatann paralanmas sz konusu ve karar olarak, Dou Vilayetlerimizde Ermenistan, Adana ve Kozanhavalisinde Kilikya ad ile yine Ermenistan; Bat Anadolunun zmir ve Aydn havalisinde Yunanistan;Trakyada payitahtmzn kapsna kadar keza Yunanistan; Karadeniz sahillerimizde Pontus Krall ve ondansonra vatann kalan ksmlarnda da yabanc igal ve himayesi gibi, artk 650 seneden beri bamsz olarak saltanat srm ve tarihi doruluk ve yiitliini, vaktiyle Hindistan snrna, Afrikann ortasna ve Macaristann batsna kadar yrtm olanbu milletin, esarete, klelik payesine indirilmesi ve nihayet bu devletin tarihsayfasn kapatarak ebediyet mezarna defnetmek gibi, insaniyet ve medeniyetle ve hele milliyet esaslarylabadamayan emeller kabul ve onay yeri bulmu ve grlyor ki, tatbikat devresi de balamtr.

...

Ermenistana gelince:Bir istila fikri besleyen Ermeniler, Nahcivandan Oltuya kadar btn slam ahaliye

bask ve baz mahallerde katliam ve yama yapyorlar. Snrlarmza kadar slamlar mahva mahkum vege mecbur ederek Dou Vilayetlerimiz hakkndaki emellerine doru emniyetle yaklamak ve bir taraftanda 400 bin olduunu iddia ettikleri Osmanl Ermenisini bir dayanak olmak zere memleketimize srmek istiyorlar.

...

urada ackl bir hakikat olmak zere arz edeyim ki,memleketimizde klliyetli yabanc paras ve birok propagandalar cereyan ediyor. Bundaki gaye, pek aikardr ki, milli hareketi neticesiz brakmak , milliemelleri felce uratmak,Yunan, Ermeni emellerini ve vatann baz mhim ksmlarn igal gayelerinikolaylatrmaktr.

...ATABE, c. 3, s. 183-186
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/024.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/024.html


28/125

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur. BAsmevi, Ankara, Ekim 1982 Say:82, Belge No: 1786.

Kemal Atatrk, Nutuk, c.III. Vesikalar, Trk Devrim Tarihi Enstits, stanbul, 1961, Vesika: 38. s 926-931.

Atatrk'n zmir'in igali ve Ermeni istilas tehlikelerinden doan Erzurum Kongresi'nin hibir siyasi akmla ilgisi olmadna dair, 20. Kolordu Komutan Ali Fuat Paa'Ya yazd 3 Austos1919 tarihli yazs.

Ankarada 20. Kolordu Kumandan Ali Fuat Paaya

3 Austos 1919

... Milli cereyann hakiki ve kati sebepleri, zmir vakalarndan, Ermeni istilas tehlikelerinden domu olupErzurum Kongresinin btn ruh ve gayesi ttihatln, tilafln, velhasl particilikle her trl siyasicereyanlarn zerindedir.

...

Mustafa Kemal

ATABE, c. 3, s. 252.

Ali Fuat Cebesoy, Milli Mcadele Hatralar, Vatan Neriyat, stanbul, 1953, s. 139-140

Atatrkn Toplanmam Telgraflar, Derleyen: Dr. Utkan Kocatrk, Edebiyat Yaynevi, Ankara, 1971. s. 9-10.

Atatrk'n, Ermenilerin slamlara ynelik katliamlarna dair, Erzurum Kongresi

beyannamesinde yer alan 7 Austos 1919 tarihli szleri.Erzurum Kongresi Beyannamesi

7 Austos 1919

Mtareke yapldktan sonra gittike artan anlama tanmaz muameleler ve zmir, Antalya, Adana ve havalisi gibimemleketimizin nemli ksmlarnn fiilen igali ve Aydn vilayetinde yaplan tahamml edilmez Yunan facialarve Ermenilerin Kafkasya iinde snrlarmza kadar dayanan slam katliam ve imhas siyasetiyle istilahazrlklar gibi hadiseler karsnda kendini en yakn ve en kanl tehlikeler karsnda... gren Dou Anadoluvilayetlerinin mukaddesatn bizzat korumak gayesiyle yaplan Erzurum Kongresi 7 Austos 1919 tarihindealmasna son vererek aadaki kararlar ald:

1. Trabzon vilayeti ve Canik sanca ile Vilayat arkye adn tayan Erzurum, Sivas, Diyarbekir,Mamuretilaziz (Elaz), Van, Bitlis vilayetleri ve bu saha dahilindeki bamsz sancaklar, hibir sebep ve bahaneile yekdierinden ve Osmanl camiasndan ayrlmak imkan tasavvur edilmeyen bir btndr.

...

ATABE, c. 3, s. 239

Atatrk'n Samsun'a k ve Kurtulu Sava'nn Balatlmasna Dair Belgeler, ATASE Yaynlar, Ankara, 1999, s. 219-223

Atatrk'n zel Arivinden Semeler, Hazrlayan: Genelkurmay Askeri Tarih ve Startejik Ett Bakanl, Kltr Bakanl Yaynlar


29/125

Atatrk'n, yurdun Ermeni ayaklar altnda inenmesine ve ulusumuzun Ermenilere tutsak olmasna olur verecek hibir Mslman dnlemeyeceine dair, eyh Mahmut Efendi'ye yazd 13 Austos 1919 tarihli yazs.

eyh Mahmut Efendi Hazretlerine

Erzurum, 13 Austos 1919

...

Yurdumuzun Ermeni ayaklar altnda inenmesine ve ulusumuzun Ermenilere tutsak olmasna olur verecek hibir Mslman dnlemez. Dmanlarmzn her yerdeki davranlar hep yurdun paralanmas veulusumuzun tutsak olmas amacna yneliktir. Ulustan g almayan ve tutsak durumunda bulunan hkmet beceriksizlikten baka bir eylem gsterememitir.

...

- Atatrkn Kurtulu Sava Yazmalar, c.I, s. 124, 125)

Atatrk'n, Dou halknn, Ermenilere kar direndiine ve stanbul'daki hkmetin, dman saldrlar karsnda beceriksiz kaldna ve bu sebeple millete birlikte hareket edilmesinedair, eyh Ziyaettin Efendi'ye yazd 13 Austos 1919 tarihli yazs.

Norinli eyh Ziyaettin Efendi Hazretlerine


...

Bugn Dou llerimizin Ermenilere armaan edilmek iin direnildiini bilmektesiniz. Ulusa dayanmayanstanbuldaki hkmetin, btn bu dman saldrlar karsnda beceriksiz ve hi durumunda kalarak ulushaklarn ve lkeyi savunamamakta olduu kesinlemitir. Bu nedenle, ulusumuzun varln ve birliini btndnyaya gstermek ve haklarmzn kiisel kararlarla yok olmasna izin veremeyeceimizi anlatmak amac ile...resmi orun ve sanmdan ayrlarak ulusun iinde ve ulusla birlikte almaktan baka kar yol grmedim veaskerlikten ayrldm.

...

Mustafa Kemal

- Atatrkn Kurtulu Sava Yazmalar c. I, s. 125, 126)

Atatrk'n, ngilizlerin ulusumuzu paralamaya ve lkemizi Ermeni ayaklar altndainetmeye ynelik entrikalarna dur denilmesi iin Cemil eto Bey'e yazd 13 Austos 1919tarihli yazs.

Garzanda Cemil eto Beye
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/027.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/027.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/027.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/028.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/028.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/028.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/029.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/029.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/029.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/027.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/027.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/027.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/028.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/028.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/028.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/029.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/029.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/029.html


30/125


...

... Atekes Antlamasndan sonra tilaf Devletleri, devlet ve ulusumuzun haklarna hibir zaman uymayplkemizi ve Dou llerimizi Ermenilere vermek, Bat illerimizden zmir gibi en bayndr yerleri Rumlaraarmaan etmek, Karadeniz kylarnda bir Pontus Rum hkmeti kurmak abalarna dtler. Bir yandan dangilizler, Diyarbakr ve evresi halkn kandrarak trl trl ynler vermeye kalktlar.

...

... Anadolu ve Rumelinin btn illerinde Mdafaa-i Hukuk dernekleri kurulmutur. Dou Anadolu illeri ve bamsz sancaklar delegelerinden olumak zere Erzurumda bir kongre yapld. Bylece btn Dou Anadoluhalk birleti....

Birka gne dek Anadolu ve Rumeli illerinden olumak zere Sivasta genel bir kongre toplanacaktr. Byleliklede btn ulus birlik olarak haklarn savunacak duruma gelecektir....

... alma ve abalarnzla o yrede rgtn sunduum tzne uygun olarak en ksa srede kurulacana vengilizlerin ulusumuzu paralamaya ve lkemizi Ermeni ayaklar altnda inetmeye ynelik entrikalarna olanak verilmeyeceine inanyorum.

...

Mustafa Kemal

- Atatrkn Kurtulu Sava Yazmalar, c.I, s. 126-127

Atatrk'n, Dou illerinin Ermenistan'a katlmas durumunda, Osmanl Ermenilerinin zordakalacana dair, 12. Ve 20. Kolordu Komutanlklar'na yazd 21 Austos 1919 tarihli yazs.

12. ve 20. Kolordu Kumandanlklarna


Dersaadette eitli partilerin Amerika heyetine verilmek zere aldklar kararlar burada Heyeti Temsiliyemizceson derece znt ve ac verici grld. nk birinci maddede Ermenistana Dou Vilayetlerinden arazi braklmas sz konusu olmaktadr. Halbuki ezici ounluu Trk ve Krt olan bu vilayetlerden bir kartopran bile Ermeniler hesabna kaydnn bugn iin fiilen mmkn olamayaca yle dursun, unsurlar arasndaki nefret ve intikam hissinin dehet ve iddeti, Osmanl Ermenilerinin geri gelmesi halinde bile vilayetler dahilinde youn olarak iskanlarn tehlikeli gstermektedir. Dolaysyla su ilememi Osmanl Ermenilerineyaplacak bir ey olamayacaktr. nc maddede Erzincan ve Sivas arasnda youn bir Ermenilik hayaliilimsizlik ve vukufsuzluktan baka bir ey deildir. Harpten evvel bile buralarda oturanlar, byk ksm Trk vekk ksm Zaza denilen Krtlerden ve pek az da Ermenilerden ibaret idi. Bugn ise varlndan bahsedilecek miktarda Ermeni yoktur, dolaysyla bu gibi cemiyetler yetkilerini takdir etmeli ve bir i yapmak isterlerse hiolmazsa Harbiye ve Hariciye Nezaretlerinin bar hazrlklar arasnda yapt resmi istatistik ve grafiklere olsunmracaat zahmetinden kanmamaldr. bu telgrafn aynen stanbula gnderilmesini rica ederiz.

Mustafa Kemal

ATABE, c. 3, s. 288
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/030.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/030.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/030.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/030.html


31/125

Kemal Atatrk, Nutuk, c.I. Vesikalar, Trk Devrim Tarihi Enstits, stanbul, 1961, s 100.

Atatrk'n, stanbul'da Rumlarla Ermenilerin almalarna dair yaynlad 22 Austos 1919tarihli tamim i.

Tamim


stanbul'da Rumlarla Ermenilerin almalarGvenilir kaynaklardan edilen bilgilere gre, stanbul Rum Patrikhanesi'nde (Mavri Mira) adnda bir kuruloluturulmutur....

Kurula dorudan doruya Venizelos direktif veriyor....

Grevi: Osmanl illerinde eteler kurmak ve ynetmek, mitingler ve propagandalar yapmaktr....

...Ermeni patrii Zaven Efendi de Mavri Mira rgtnce satn alnmtr.

...

... Anadolu'da Trabzon ve Samsun cephane datm yeridir....

Ermeni hazrl da btnyle Rum hazrl gibidir.

Mustafa Kemal

- Atatrk'n Kurtulu Sava Yazmalar, c.I, s. 136

Atatrk'n, ABD nceleme Heyeti Raporu konusunda Mdafaai Hukuk Cemiyeti Erzurum Merkez Heyeti'ne yazd 24 Austos 1919 tarihli yazs.

Mdafaai Hukuk Cemiyeti Erzurum Merkez Heyeti'ne


Alnan salam bilgilere gre Dersaadet'teki Amerika inceleme heyeti, raporlarn Amerika'ya gndermilerdir.Raporlarnda sz edilen esas noktalarn aadaki gibi olduu anlalmtr.

1. Milletimizin birliini korumak.

2. Memleketimize sratle yardm etmek.

...

4. Milletin aydn ounluunun Amerika yardm taraftar olduu.Bundan baka, Amerikallar, milletimiz tarafndan yardm hakknda mracaat olunursa aadaki noktalarn

aka talebini tavsiye etmekte olduklar bildirilmitir.

1. Ermenilere katiyen arazi verilmemesi.
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/031.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/031.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/031.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/032.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/032.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/031.htmlhttp://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/ataturk/031.htmlhttp://ww

mustafa kemal'in kaleminden ermeni sorunu

Documents