1

MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ

ETİK REHBERİ

Hazırlayanlar

Başkan: Doç.Dr.Tülin URAL

Üyeler*: Prof.Dr.Zeynep ERDOĞAN

Doç.Dr.Hüseyin KIRIMOĞLU

Prof.Dr.Şana SUNGUR

Prof.Dr.Seval YAVUZ

*Üyelerin katkıları eşit olup, kişi soyadı baz alınarak alfabetik sıra ile gösterilmiştir.

İyiliğin ve Doğruluğun Hâkim Olduğu bir Üniversite için

ETİK DEĞERLERİMİZ

2

Değerli Üniversite Mensupları,

Etik yaşam isteği, dünyada her geçen yıl önemini arttırarak kuvvetli bir biçimde

kendisini hissettirmektedir. Etik, toplumların yasa içerisinde kendisine tanınmış olan hakları

öğrenmesi, bu hakları kullanırken yapılan uygulamalarda yasaları koyan düşüncelerin ve

ruhun, kamu yararına yansıtılabilmesi için önemsenmesi ve titizlikle takip edilmesi gereken

önemli bir konudur.

Gerek üniversitemizde gerekse toplumumuzda etik farkındalığı ve duyarlılığı arttırmak

ve günlük yaşantının bir parçası haline getirmek zorunluluk halini almıştır. Kurum olarak

nihai hedefimiz, etik ilke ve kurallarının toplumumuz ve üniversitemiz mensupları tarafından

kabul edilmesi, öğrenilmesi, içselleştirilmesi ve uygulamalara yansıtılması, böylece daha

sağlıklı bir zeminde, daha güçlü etik değerlere bağlı bir üniversite kültürü ve düzeninin

oluşturulmasıdır.

Üniversitemizde etik değerlere bağlı bir kurum kültürü ile tüm personelimizin

uygulamalarında ve yetiştirmekte olduğumuz genç insan kaynaklarının mesleki yaşamlarında,

etik değerleri sadece bilmenin ötesinde onları özümsemiş, içselleştirmiş ve uygulamalarıyla

hayata geçirmiş bireyler olmaları hedeflenmiştir. Dolayısı ile toplum düzeni adına yürütülen

eğitim-öğretim hizmetlerinin sağlıklı, verimli, etkin ve gerçekten kamu yararını gözeten bir

biçimde verilmesi sağlanmış olacaktır. Bu hedefler doğrultusunda üniversite etik politikası

belirlenmiş, etik sistemi ve etik kurul oluşturulmuş ve üniversite etik ilke ve kuralları

geliştirilmiştir. Üniversitemizde gerçekleştirilen etik konferanslar dizisinden sonra ikinci adım

olan etiğin kurumsallaştırılması süreci başlatılmış bulunmaktadır.

Bu çerçevedeki çalışmalarla, gerek üniversitenin iç işleyişini gerçekleştiren akademik

ve idari personel gerekse geleceğimizin mimarı olan öğrencilerin meslek hayatına atılmadan

önce ve sonrasında, etik değerler etrafında bilinçlenerek ve bunu yansıtıp yaygınlaştırarak etik

kültürün yerleşmesine katkıda bulunacaklarını umuyor, etik değerlerin hakim olduğu,

toplumsal barış ve uyumun sağlanması için gerekli olan etik duyarlılığın oluştuğu yarınlar

diliyorum.

Prof.Dr.Hüsnü Salih GÜDER

Rektör

3

Değerli Üniversite Çalışanları ve Sevgili Öğrenciler,

Son yıllarda birçok alanda yaşanan bilim, teknoloji, endüstri ve ekonomi

ilişkilerindeki olumsuz davranışlar ve bu olumsuzlukların yol açtığı toplumsal sorunlar yeni

etik yapılanmaları zorunlu hale getirmiştir.

Hukuk sistemleri, topluluk halinde yaşayan bireylerin, birlikte yaşamını haklar ve

adalet temelinde düzenlemekle birlikte asıl olan, toplumdaki her bireyin kendi

sorumluluklarının farkında olması ve hukukun ötesinde vicdana ve etik değerlere uygun

davranmasıdır. John W. Gardner'in belirttiği gibi "Belli ahlaki sorumluluklar konusunda genel

anlamda uzlaşmaya varamamış toplumlarda, hiçbir kanun kaosu önleyememiştir".

Etik davranış ve eylem biçimi, her bireyin kendi hesabına öğreneceği bir durumdur.

Bundan dolayı etik; bireysel ve sosyal, ahlaki deneyimlerimizi sistematik anlama çabası

olarak tanımlamaktadır. Etik, neyin daha doğru, daha iyi olabileceğine ilişkin bir arayıştır.

Etik davranış için bireyin, etik davranmayı istemesi gerekir.

Ancak etik, bireysel olduğu kadar da kurumsal bir olgudur. Etik, bir kurumda, sürekli

ve bilinçli olarak yön, kararlılık ve denge sağlayabilmek için kullanılan bir mekanizmadır.

Dolayısı ile etik davranışları kolaylaştıran sistemlerin kurulması gerekmektedir. Etik sistem,

etik duyarlılığı arttıracak, oluşturulan etik ilke ve kurallarla etik davranışın nasıl olacağına

ilişkin bilgilerin öğrenilmesini sağlayacak, etik karar vermeyi geliştirecek ve etik davranma

isteğini güçlendirerek etik davranışın içselleştirilmesini sağlayacaktır.

Bu kitapçık, üniversitemizde oluşturulan etik sistemin yapılanması ve işleyişine ilişkin

bilginin verilmesi ve etiğe aykırı davranışların yaşanması halinde üniversite mensuplarımızın

izleyecekleri yolları duyurmak amacıyla hazırlanmıştır.

Saygılarımla,

Doç.Dr.Tülin URAL

Etik Kurul Başkanı

4

“Hiçbir mücadele yoktur ki, ahlak esasına dayanmadan ilerleyebilsin.”

Mustafa Kemal ATATÜRK

“Müspet bilimlerin temellerine dayanan, güzel sanatları seven, fikir terbiyesinde olduğu

kadar beden terbiyesinde de kabiliyeti artmış ve yükselmiş olan erdemli, kudretli bir nesil

yetiştirmek ana siyasetimizin açık dileğidir. Bir milleti özgür, bağımsız, görkemli, yüce bir

toplum halinde yaşatan terbiyedir ve onu tutsak yapan, sefalete iten de bunun yokluğudur.”

Mustafa Kemal ATATÜRK

" Etik en az değer harcayan ve en çok değer koruyan eylemdir".

Ioanna KUÇURADİ

“Karanlığı lanetlemektense bir mum da siz yakın”

KONFÜÇYUS

“Düşüncelerimiz ne ise hayatımız da odur. Hayatınızı değiştirmek istiyorsanız önce

düşüncelerinizi değiştirin.”

Marcus AURELİUS

5

İÇİNDEKİLER

I.ETİK

Etiğin tanımı, etik yönetim ve etiğe aykırı davranış.

II. ETİK POLİTİKASI

1. Üniversitemizin etik vizyonu

2. Üniversitemizin etik misyonu

3. Üniversitemizin etik alanındaki amaçları

4. Üniversitemizin etik alanındaki stratejileri

5. Etik politikasını uygulamanın sonuçları

III. ETİK KURUL

1. Etik kurulun organizasyon şeması

6

2.Etik kurulun görevleri

3.Etik kurulun oluşumu

4.Etik kurul toplantı periyodu

5.Etik kurula başvuru

6.Başvuruların incelenmesi ve karara bağlanması

7. Etik kurulun etik sorunu değerlendirme yöntemi

8.Etik kurul yaptırımları

9.Etik kurul kararlarına itiraz

IV. ALANLARA GÖRE ETİK İLKE VE KURALLARI

1.Meslek etiği ilkeleri

2.Yönetişim etiği ilkeleri

3.Öğretim alanı etiği ilkeleri

4.Bilimsel araştırma etiği ilkeleri

5.Bilimsel yayınlarda etik ilkeler

6.Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeler

7.Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri

8.Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeleri

9.Çevre etiği ilkeleri

10.Öğrenci etiği ilkeleri

EKLER:

EK 1. Etik sorunların çözülmesinde temel alınacak bildirge, kanun, yönetmelik

ve uluslararası anlaşmalar

EK 2. Etik kurul yönergesi

EK 3. Parlamenter Yöntem

EK 4. Sosyal bilimlerde yapılacak araştırmalarda kullanılacak başvuru formu

EK 5. Etik kurul başvuru değerlendirme formu

EK 6. Mustafa kemal üniversitesi etik kuruluna sunulacak taahhütname

7

Lisans üstü öğrencilerine yönelik (Tezin giriş sayfasına konulmalıdır);

“Bu tezde sunulan tüm veri ve bilgiler bilimsel araştırma etik ilkelerine uygun olup,

yararlanılan tüm kaynaklar için referans gösterilmiştir”.

I. ETİK

Pratik açıdan etik; iyi ya da kötü, doğru ya da yanlışa dair değerler, ilkeler ve

kurallardır. Etik değer ve ilkeleri benimseyen, karar ve işlemlerinde uygulayan yönetime ise, etik

yönetim denir. Etik değer ve ilkelere aykırı olan, kötü niyet veya ciddi ihmal sonucu

gerçekleştirilmiş bulunan davranış ya da eylemler etiğe aykırı davranış olarak tanımlanır.

Üniversiteler farklı kesimlerden gelen, birbirleriyle ve toplumun çeşitli katmanlarıyla

çok boyutlu ilişkiler içerisinde olan bireylerin oluşturduğu kurumlardır ve bu kurumlar için

etik yönetim herkesin yararınadır. Bu amaçla Mustafa Kemal Üniversitesi etik yönetimin

temeli olan etik politikasını oluşturmuştur. Bu kitapçık; etik politikasının ayrıntıları, farklı

8

alanlarda uygulanacak etik ilke ve kuralları ve etiğe aykırı davranış ya da eylemlerde

üniversite mensuplarının şikayet mekanizmalarını açıklayan rehber niteliğindedir.

II. ETİK POLİTİKASI

Üniversite bünyesinde, görev ve sorumluluklarının yerine getirilmesinde, bireyler ve

kurumlar arası tüm ilişkilerde, insan değeri, hakları ve onuruna saygı esas alınarak yüksek etik

standartların egemen kılınması amacıyla Etik Politikası oluşturulmuştur.

Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve etik kültürün

oluşturulması, benimsenmesi ve içselleştirilmesini sağlamak gayesiyle ise Etik Sistem

yapılandırılmıştır. Etik sistemin temel rolü; etik ilke ve kurallar aracılığıyla etiğin kurumsal

düzeyde korunması ve etik sorunların ortaya çıkmadan önce önlenmesinin sağlanmasıdır.

Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine saygı, adalet, akademik özgürlük,

sorumluluk, güven, güvenirlilik, doğruluk, nesnellik, açıklık, özeleştiri, koruma, çevreye,

doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin temelini oluşturmaktadır.

Etik sistemin bir parçası olan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün oluşturulması ve

etiğe aykırı uygulamaların çözümlenmesinde İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta olmak

üzere insanlar üzerindeki araştırmalar ve genel olarak bilim etiğine ilişkin konularda Türkiye

Cumhuriyeti’nin imzaladığı tüm uluslararası anlaşmalar ve akademik etik ilkelerin

uygulanması ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

1. Üniversitenin Etik Vizyonu

Öncelikle Mustafa Kemal Üniversitesi’nde olmak üzere, toplumda etik duyarlılığı

geliştirmek ve toplumsal yaşamı ilgilendiren davranış ve kararların etik değer, ilkeler ve

kurallar çerçevesinde gerçekleşmesini sağlayacak etik bilinci oluşturmaktır. Böylelikle

varılmak istenilen konum, Türkiye üniversiteleri arasında etik bilinci yüksek üniversitelerden

birisi olmaktır.

2. Üniversitenin Etik Misyonu

9

Etik bilincini ve etik karar verebilme yeteneğini tüm üniversitede ve toplumda

oluşturmak,

Vicdanî değerlendirme alışkanlığını kazandırmak,

Lisans ve lisansüstü öğrencilerine etik tartışma ve değerlendirme deneyimi

kazandırmak,

Lisans programlarında etik eğitimini yaygınlaştırarak öğrencilerin bu konuda

gelişimlerini güçlendirmektir.

3. Üniversitenin Etik Alanındaki Amaçları:

MKÜ'de etik bilinçlenme ve etik değerlere göre karar verme becerilerini kazandırmak,

Uygulamalı etik alanında bilgi birikimini arttırmak ve yaymak,

MKÜ'de ortaya çıkan etik kökenli sorunların çözümünü bu konuda araştırma yaparak

sağlamak,

Etik konularda araştırma yapmak, bunların koordinasyonunu sağlamak ve araştırma

sonuçlarının akademik programlarda uygulanmalarını sağlayarak etik bilinci arttırmak,

Özel, kamu ve sivil toplum kuruluşlarının yönetimini, sağladıkları sosyal değeri

arttırarak iyileştirmek,

Etik ilkelerin Türkiye'nin hukuk mevzuatına girmesini sağlamak,

Toplumda etik bilinçlenme ve toplumsal yaşamı ilgilendiren konularda kararların, etik

ilkelerin temelinde alınmasını sağlamaktır.

4. Üniversitenin Etik Alanındaki Stratejileri

Etikle ilgili dersler açmak ve eğitim programları düzenlemek,

Eğitim amacıyla konferanslar, seminer dizileri ve çalışma grupları oluşturmak,

Bilgi birikimini arttırmak ve yayılmasını sağlamak için, uygulamalı etik konularında

çalışmalar yapan kişi ve kuruluşlarla ilişki kurmak ve işbirliğini geliştirmek,

Meslek odalarıyla birlikte çalışarak mesleki etik kodları oluşturulmasını sağlamak,

Etik ilkelerin Türkiye'nin hukuk mevzuatına girmesini sağlamak üzere girişimlerde

bulunmak,

Üniversite dışı kurumlara etik bilincine sahip nitelikli eleman yetiştirmek,

10

Üniversitede etik konusunda çalışan yüksek lisans öğrencisi sayısında artış

sağlamaktır.

5. Etik Politikasını Uygulamanın Sonuçları

Bu bağlamda yapılan düzenlemelerin, etik davranış ve ilkelerine bağlı/saygılı bir

kurum olmayı sağlayacağı beklenmektedir. Böylelikle;

-Kurumdaki kararların etik davranış ilkelerine uygun olarak alınması (etik karar),

-Üst düzeydeki faaliyetlerin kurumsal etik sorumluluk ve dürüstlük içinde yürütülmesi (etiğe

dayalı uygulama),

-Çalışanların ve paydaşların güvenini kazanmış etik uygulamaların mevcudiyeti (toplumun

güvenini kazanmak) mümkün olabilecektir.

III. ETİK KURUL

Etik sisteme Etik Kurul tarafından işlerlik kazandırılacaktır.

1. Etik kurulun organizasyon şeması

Rektör

Etik Kurul

ve

Sekreterya

Uzman Etik

Kurullar ve Alt

Etik Kurullar

Genel Sekreterlik

11

2. Etik Kurul’un görevleri

Etik kurul;

● Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet

faaliyetleri ile üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunlarda,

etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı kanıtlara dayalı değerlendirme yapar

ve görüş bildirir.

●Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur.

●Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler.

●Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve politikaları geliştirir.

●Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik duyarlılık kazanılması için eğitim

ve benzeri çalışmaları düzenler.

3. Etik Kurul'un oluşturulması

Etik Kurul, Üniversite Senatosu önerisiyle Rektör tarafından görevlendirilen yedi (7)

üyeden oluşur, üyeler kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.

4. Etik Kurul'un toplanma zamanı

Rektörlük Genel Sekreterliği’ne ulaşan dosya Etik Kurul'a iletilir. Bu dosya Etik Kurul

Başkanı tarafından en yakın tarihte yapılacak toplantının gündemine alınır.

5. Etik Kurul'a başvuru

Mustafa Kemal Üniversitesi mensuplarının, akademik ve idari birimlerinin

yürüttükleri bilimsel araştırma, yayın, eğitim ve öğretim faaliyetlerinde, sundukları

hizmetlerde, birbirleriyle veya toplum ve paydaşlarıyla olan ilişkilerinde ortaya çıkan etik

sorunlarla ilgili başvurular Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörlük Genel Sekreterliği’ne

yapılır. Etik Kurulca incelenmesi gerekli görülen konu ya da dosyalar Rektör tarafından Etik

Kurul’a iletilir.

12

Adres: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörlüğü, Tayfur Sökmen Kampusü, 31040

Antakya/HATAY

Web: http://www.mku.edu.tr

Başvuru şartları

●Etik Kurul’a başvurularda başvuranın isim ve soyadı belirtilmelidir. Etik kurul yönergesinde

de belirtildiği gibi etik kurulda görüşülecek her dosyada gizlilik esas olduğundan isim ve

soyadının belirtilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Bu önlem, başvurularda yaşanacak

suistimalleri önlemeye yöneliktir. Bunun dışındaki başvurular dikkate alınmaz.

●Başvurular etik dışı davranış ve uygulamalarla ilgili olmalıdır. Bunun dışındaki şikâyetler

dikkate alınmaz.

●Bir davranış ya da eylemin "etiğe aykırı davranış" sayılması için aşağıdaki

koşulların gerçekleşmiş olması gerekir:

a) Kasıt veya ağır ihmal sonucu olarak gerçekleştirilmiş olmalıdır,

b) İnandırıcı ve yeterli delille ispatlanmış olmalıdır.

●Etik Kurula iki durumda başvurulur:

1.Etik ihlali halinde,

2.İnsan üzerinde deney niteliği taşımayan araştırmalar için etik onay talebinde,

1. Etik ihlali halinde

●Kişi, etik ihlali iddiasını içeren başvurusunu bir dilekçe ile Etik Kurul tarafından

incelenmesi talebi ile Rektörlüğe yapar.

●İmzasız başvurular işleme konulmaz.

●Başvuranın kimliği başvuru dilekçesi dışındaki her yazışma ve aşamada gizli tutulur.

●Başvuru sahibi, başvuruları ile ilgili olarak yapılacak işlem konusunda başvurulan makam

tarafından en kısa sürede bilgilendirilir.

13

●Etik Kurul, inceleme sürecinde gerektiğinde diğer kurum ve kuruluşlarla yapacağı

yazışmalarını Rektörlük aracılığıyla yapar.

●Etik Kurul tarafından incelenmesi/soruşturulması istenilen olayla ilgili dilekçe ve ekleri

Rektörlük tarafından Etik Kurul Başkanlığı'na iletilir.

●Üniversite dışından üniversite öğretim elemanları hakkında yapılan başvurular da aynı

şekilde ele alınır.

2.İnsan üzerinde deney niteliği taşımayan araştırmalar için etik onay talebinde

●Kişi, web sayfamızda ilan edilecek "başvuru formu" ve "taahhütnameyi" doldurarak

başvurusunu bir dilekçe ve Etik Kurul tarafından incelenmesi talebi ile Rektörlüğe yapar.

6. Başvuruların incelenmesi ve karara bağlanması

Etik Kurul'a ulaşan her dosya Etik Kurul başkanı tarafından en yakın tarihte yapılacak

toplantının gündemine alınır ve üyelerin görüşleri doğrultusunda bir raportör üyenin

sorumluluğuna verilir.

Raportör dosyaya ilişkin bilgi almak amacıyla, Etik Kurul sekreteryası aracılığıyla

Üniversite mensubu kişilerden doğrudan yazılı bilgi alabilir.

Raportör gerek gördüğü durumlarda danışmanlık istenmesi için Etik Kurul’a

başvurabilir. Etik Kurul konuyla ilgili danışmanı yazılı olarak belirler. Danışmanlığın niteliği

ve kapsamı da yazılı olarak danışmana iletilir. Danışmanın yanıtının bir kopyasının ilgili

incelemenin Etik Kurul değerlendirme dosyasında saklanmak üzere Etik Kurul sekreteryasına

iletilmesi gerekir. Danışmanın kimliği saklı tutulur.

Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak

üzere toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir.

Raportör üye incelemesini en fazla bir ay içerisinde tamamlayarak görüşlerini Etik

Kurul’a sunar. Bu sunumda incelenen durumun tarafları, ilgili bilgi, belge ve kanıtlar ile

konunun özü anlatılır; yorum ve değerlendirme belirtilir. Danışmana gönderilen çalışmalar için

ek süre tanınır. Kurul, parlamenter yöntemle ( Bkz. EK 3) oylama yaparak değerleme sonucu

ve görüşüne ilişkin son kararını verir. Kurul üyeleri toplantılarda gerekli her türlü bilgiyi

raportörden isteyebilirler, belgeleri ve kayıtları inceleyebilirler. Etik Kurul kararına katılmayan

14

üyeler görüşlerini içeren gerekçeli bir muhalefet şerhi koyabilirler. Üyeler çekimser oy

kullanamazlar.

7. Etik kurulun etik sorunu değerlendirme yöntemi

●Eylemi Deontolojik açıdan değerlendirme (Etik ilke ve kurallarına uygunluk)

●Eylemin niyet, yöntem ve sonuçlarının değerlendirilmesi

●Eylemi Teleolojik açıdan değerlendirme (eylemden dolayı oluşan sonuçlardan etkilenen kişi

ya da gruplar-paydaşlar açısından)

●Görev ve sosyal sorumluluklar açısından değerlendirme.

8. Etik kurul yaptırımları

Bilimsel Araştırma Etiğine İlişkin Yaptırımlar

●Etiğe aykırı davranışı Etik Kurul tarafından saptanan ve Rektörlükçe onaylanan araştırmacı

veya araştırmacıların yürütmekte oldukları projeler iptal edilir veya proje başvuruları işleme

alınmaz.

●Etik Kurul, etik yönü ileri sürülerek yapılan başvurularda, gerekçesini belirterek

araştırmaların durdurulması hususunu Rektörlüğe sunabilir ve uygun görülenler durdurulur.

●Etiğe aykırı davranışı kanıtlanan araştırmacılara/yazarlara/ destek başvurusu sahiplerine

karar tarihinden başlayarak bir yıl süreyle herhangi bir destek verilmez.

●Saptanan etik ihlalleri ve bunların niteliği, etiğe aykırı davranışı kanıtlanan

araştırmacı/yazar/destek başvurusu sahiplerinin birim, kurum veya kuruluşlarına Rektörlük

tarafından yazılı olarak bildirilir.

●Saptanan yayın etiği ihlalleri ve bunların niteliği ilgili dergilere Rektörlük tarafından yazılı

olarak bildirilir.

●Etik Kurul ilgili kişinin statüsüne uygun disiplin yönetmeliğindeki benzer disiplinsiz

davranış tanımlarına karşılık gelen yaptırımlardan birisini veya birkaçını önerebilir veya

görevsizlik kararı alarak disiplin kuruluna iletilmesi için dosyayı Rektörlüğe gönderir. Aynı

15

biçimde disiplin kurulları da gerekli bulmaları durumunda bir dosyanın Etik Kurul’a

iletilmesini isteyebilir.

●Etik dışı davranışlar/eylemler durumlarına göre şu yaptırımlarla sonuçlanabilir:

1. Uyarı

Etik ihlâlin başka bir kişiye ya da mesleğe ciddi bir zarar vermediği durumlarda ve

daha ağır bir yaptırım gerektirmediği durumlarda uygun yaptırımdır. Diğer bir deyişle, maddi

veya mânevi kalıcı bir zarara yol açmadan, kasıt olmaksızın, dikkatsizlik ya da ihmâl sonucu

etik kurallara uymama söz konusu olduğunda kişinin daha düzenli tutum ve davranışlar içinde

bulunmasının, dikkatli olmasının yazıyla bildirilmesidir.

2. Kınama

Etik ihlâl başka bir kişiye zarar verebilecek nitelikte olduğunda fakat başkasına ya da

mesleğe ciddi zarar vermeyeceği ve daha ağır bir yaptırımın gerekmediği durumlarda uygun

yaptırımdır. Diğer bir deyişle, etik kurallara uyma ya da denekle ilgili görevleri konusunda

dikkatsizlik ya da ihmâlde ısrar, bu konularda kurallara uymamayı bir alışkanlık haline

getirme veya kurallara kasten uymama durumlarında, kişiye, bu davranışlarının kınandığının

yazıyla bildirilmesidir. Farklı suçlardan iki kez uyarı cezası verilen kişi, üçüncü kez ayrı

cezayı gerektiren bir eylemde bulunursa ya da uyarı cezası gerektiren aynı suçu ikinci kez

işlerse, bu davranışı alışkanlık haline getirdiğine hükmedilir ve kınama cezası verilir.

3. Soruşturma açılması

Etik ihlâl başka bir kişiye ya da mesleğe ciddi zarar verecek nitelikte ise ya da daha

ağır yaptırım gerektirecek ciddiyette ise uygun yaptırımdır.

Gizlilik ilkesi

●Etik Kurul’a yapılan başvurular, Etik Kurul’un inceleme ve değerlendirme süreçleri ile

kararları gizlidir. Bu konuda başvuru sahibinden başkasına bilgi verilmez.

Gizlilik ilkesinin ihlali bir disiplin suçudur. Gizlilik ilkesine uymayanlar hakkında

Rektörlükçe gerekli disiplin işlemleri başlatılır.

9. Etik Kurul kararlarına itiraz

16

Etik Kurul kararlarına veya bu yöndeki uygulamalara karşı Rektörlüğe itirazda

bulunulabilir. Söz konusu itirazlar, kararın ya da uygulamanın taraflara bildirilmesini izleyen

20 gün içinde yapılır. Rektörlük, gerekçeleri uygun bulunan veya yeni kanıtlar içeren itirazları

yeniden incelenmek üzere Etik Kurul’a gönderir. Etik Kurulun yeniden değerlendirme

sonucunda alacağı karar nihaidir.

IV. ALANLARA GÖRE ETİK İLKE VE KURALLAR I

Üniversite yaşamı, akademik ve idari konulardan insan ilişkilerine uzanan geniş bir

alanı kapsar. Bu ortam öğrencilerin, öğretim elemanlarının ve idari personelin birbirleriyle

etkileşim içinde bulundukları bir sistem olarak tanımlanır. Etkileşimin yasalar ve

yönetmeliklerle belirlenen kuralların yanı sıra "etik" kavramı çerçevesinde

değerlendirilmesine gereksinim vardır. Herkes için iyi olanın ne olduğunu saptamak, görev ve

hakların ne olduğunu bilmek, hakkaniyeti tesis etmek, özgürlükleri korumak ve dürüstlüğü

yaratabilmek için Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu farklı alanlarla ilgili etik ilke ve

kurallarını belirlemiştir.

Üniversitelerin günümüzden daha küçük olduğu dönemlerde her üniversite

mensubunun bildiği ve öğrendiği “akademik gelenek” olarak ifade edilen ve yazılı olmayan

etik ilke ve kurallar, üniversitedeki çalışan sayısının artması ve öğretimin kitlesel bir hal

almasından dolayı unutulmuş görünmektedir. Aşağıda sıralanan ilke ve kurallar etik işleyişin

hatırlanması ve ilişkilerin bu ilkelerle düzenlenerek yeniden etik kültürün tesis edilmesine

yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Ancak unutulmaması gereken husus, etik ilkelerin

kağıt üzerinde kalmaması, üniversitenin günlük yaşamının bir parçası olması diğer bir deyişle

içselleştirilmesi gereğidir. Dolayısı ile bireyin etik ilkelere uyma ve bu ilkeleri uygulama

isteğini yaratmak asıldır.

Bu bağlamda onbir ana alan belirlenmiş ve her biri ile ilgili normlar saptanarak bir ilke

ve kurallar dizisi oluşturulmuştur.1 Kurula yapılacak başvuruların deontolojik

değerlendirilmesinde aşağıda başlıkları sıralanan alanlarla ilgili ilke ve kurallar temel

1 Bu etik ilkeler ve kurallar, standart ve genel ilkelere sadık kalmak için Yüksek Öğretim Kurulu, TUBİTAK ve

farklı üniversitelerin etik ilkeleri temelinde belirlenmiştir.

17

alınacaktır. Etik sorunların çözümünde bu ilke ve kuralların yanı sıra ulusal kanun,

yönetmelik ve uluslararası bildirge ve anlaşmalardan da kriter belgeler olarak

yararlanılacaktır. Alanlar;

1.Çalışma yaşamı etiği ilkeleri

2.Meslek etiği ilkeleri

3.Yönetişim etiği ilkeleri

4.Öğretim alanı etiği ilkeleri

5.Bilimsel araştırma etiği ilkeleri

6.Bilimsel yayınlarda etik ilkeleri

7.Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeleri

8.Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri

9.Öğrenci etiği ilkeleri

10.Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeleri

11.Çevre etiği ilkeleridir.

1. Çalışma yaşamı etiği ilkeleri

a) Görev ve sorumluluklar dayanışma içinde paylaşılır.

b) Gerek üniversiteye eleman alımında, gerekse yükseltme ve atamalarda objektif kriterler ve

profesyonel standartların dışına çıkılmaz.

c) Üniversitenin olanakları ve prestiji kişisel çıkarlar için kullanılmaz.

d) Üniversite ile çıkar çatışması olmamasına özen gösterilir.

e) Profesyonel ortamı ve bölüm / birim içi ilişkileri karşılıklı saygı ve nezaket içinde korumak

tüm elemanların sorumluluğudur.

f) Bölüm / birim toplantılarına ve ortak etkinliklere katılım esastır.

18

g) Gerek saydamlık gerekse gizlilik gerektiren konularda bu koşulların sağlanmasına özen

gösterilir.

h) Ders dağılımları uzmanlık alanları dikkate alınarak ve hakkaniyet ilkelerine bağlı kalınarak

yapılır.

2.Meslek etiği ilkeleri

a) Akademisyenler mesleki sorumluluk ilkesi gereğince, üniversitedeki etkinliklerinin ve

hizmetlerinin sonuçlarının sorumluluğunu kabul ederler. Bu çerçevede araştırmacılar, risk ve

zarar faktörü içeren bilimsel araştırma ve çalışmaların sonuçları konusunda toplumu

bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdürler.

b) Akademisyenler mesleki rollerinin gerektirdiği standartları bilmekle ve anlamakla

yükümlüdürler. Bu ilke gereğince, verdikleri hizmetlerle ilgili bilimsel ve mesleki gelişmeleri

yakından izlerler.

c) Akademisyenler ‘mesleki yeterlilik’ ilkesi gereğince, formasyonunu almadıkları ve yetkin

olmadıkları alanlarda araştırma, eğitim-öğretim, uygulama etkinlikleri ve hizmetleri

vermezler.

d) Akademisyenler, meslektaşlarının yetkinliklerini ve yükümlülüklerini göz önüne alarak

hareket ederler. Akademisyenlerin etkinlikte bulunduğu eğitim-öğretim ve hizmet alanında,

yetkin olanlara öncelik tanınır.

e) Akademisyenler medyayla ilişkilerinde, tabi oldukları tüm etik ilkeleri göz önünde

bulundururlar. Herhangi bir konuda görüş sorulduğunda, bilgi sahibi olmadıkları ve inceleme

yapma imkânlarının bulunmadığı durumlarda, görüş bildirmekten ve yorumdan kaçınırlar.

f) Dersler tanımlarına ve bölüm/birim beklentilerine uygun şekilde verilir.

g) Tavsiye (referans) mektupları üniversitenin şablonuna bağlı kalınarak abartısız ve özenle

hazırlanır. Geri bildirim için doğru iletişim bilgileri eklenmelidir.

h) Akademisyenler mesleki güç ve yetkilerini kullanarak yasalara ya da genel ahlaka aykırı

yaptırım veya uygulamalarda bulunamazlar.

19

i) Meslek kuruluşlarıyla ya da üniversitenin diğer paydaşlarıyla oluşturulan üyelik

ilişkilerinde, bu ilişkiler, bireysel çıkar amaçlı ya da kötü niyetle üniversitenin aleyhine

kullanılamaz.

3. Yönetişim etiği ilkeleri

a) Akademik özgürlük, öğretim elemanlarının;

Araştırmada ve sınıftaki akademik konularda,

Üyesi oldukları kurum ve o kurumun akademik politikaları hakkında,

Sorgulanmadan kabul gören gelenekselleşmiş değerlere ters düştüğü durumlar da dahil

olmak üzere, kamu yararına ilişkin konularda görüş belirtmesini kapsar.

b) Öğretim elemanları, sağlıklı bir yönetişim sisteminin onlara verdiği yetkiyle,

kurullara/karar süreçlerine katılma ve özgürce görüş belirtme hak ve sorumluluğunu taşırlar.

c) İdari görev üstlenen öğretim elemanları başkanlığını yürüttükleri kurulların kararlarını

uygular ve o birimin görüşlerini ilgili üst kurullara yansıtırlar.

d) Kurul ve komisyon toplantılarında "parlamenter toplantı usulleri" nin uygulanmasına özen

gösterilir.

4. Öğretim alanı etiği ilkeleri

a) Ders çizelgesi öğrencilere dönem başında verilir ve bu programa uymaya özen gösterilir.

Ders çizelgesinde belirtilen değerlendirme ölçütleri sonradan, değiştirilmez.

b) Öğrencinin performansı ve notu ile ilgili bilgiler, süresi içinde ve geçerli bir neden

olmadığı sürece sadece kendisine bildirilir. Değerlendirme ölçütleri dönem başında belirlenir

ve buna uygun olarak verilen notların gerekçeleri açık bir şekilde öğrenciye açıklanır.

Değerlendirmede hiçbir ayrım, kayırma yapılmaz.

c) Dersler duyurulan saatlerde ve yerde yapılır. Ders verme görevi süreklilik arz edecek

biçimde araştırma görevlilerine bırakılmaz.

20

d) Öğretim elemanı açıkladığı görüşme saatlerine sadık kalır ve bu saatleri tümüyle

öğrencilerine ayırır.

e) Öğretim elemanı danışmanlık görevini önemser. Bu görev sadece akademik konuları değil,

öğrenciye ait diğer konuları da kapsar. Gerektiğinde öğrenci danışman tarafından Psikolojik

Danışmanlık ve Rehberlik Bölümüne yönlendirilir.

5. Bilimsel araştırma etiği ilkeleri

a) Bilimsellik ilkesi: Veriler, bilimsel yöntemlerle elde edilir. Bunların değerlendirilmesi,

yorumu ve kuramsal sonuçların elde edilmesinde de bilimsel yöntemlerin dışına çıkılmaz ve

sonuçlar saptırılamaz. Elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçlarıymış gibi gösterilemez.

b) Bilimsel araştırmalarda “yaşama saygı” ve “deneklere/ danışılanlara zarar vermeme”

ilkesi: Araştırmalarda deneklere ve araştırmaya ya da sanatsal etkinliğe konu olan her türlü

doğal veya kültürel varlığa zarar vermemek esastır. Denekler ve danışılanlar kendi katılımları

ile ilgili süreç ve/veya olası riskler konusunda açık biçimde bilgilendirilmeli ve

deneye/incelemeye katılım kararının etki ve baskı altında olmaksızın özgür irade ile

verilmesine ya da gönüllülük esasına göre uyulmasına özen gösterilmelidir.

Deneyin/incelemenin deneklere, deneyi yapacaklara, çevreye, hayvan ve insan sağlığına,

kültür varlıklarına zarar vermemesi esastır.

c) Olası zararlı/risk içeren uygulamalar konusunda toplumu ve ilgilileri bilgilendirme ve

uyarma ilkesi: Araştırmacılar, sanatçılar ve yetkililer, yapılan bilimsel araştırma ve sanatsal

çalışmaların sonuçları ile ilgili olarak olası zararlı uygulamalar konusunda toplumu ve

ilgilileri bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdür.

d) Araştırmalara özgür irade ile katılma ilkesi: Araştırmacılar, kendi bireysel kanılarına göre

zararlı sonuçlara ve/veya onaylamadıkları uygulamalara yol açabilecek araştırmalara ve/veya

açıklamalara katılmama hakkına sahiptir. Hiçbir araştırmacı belirli bir görüşü, düşünceyi ya

da eylemi desteklemeye, savunmaya, dile getirmeye veya toplu açıklamalara katılmaya

zorlanamaz.

21

e) Araştırmalarda akademik özgürlük ilkesi: Etik ilkelere aykırı olmadığı sürece araştırmalara

ve sanatsal çalışmalara karışılamaz ve bunlar engellenemez. Buna karşılık araştırmacılar ve

sanatçılar araştırma konu ve yöntemlerini belirlerken özellikle üniversitenin bütçe uygulama

ilkeleri doğrultusunda ve yerel veya küresel duyarlılık gerektiren konularda özenli ve sorumlu

davranır.

f) Toplum ve insanlık karşısında sorumluluk ilkesi: Bilimsel ve sanatsal çalışmalar, düşünsel

mülkiyet ve kullanım hakları saklı kalmak koşuluyla, insanlığın ortak malıdır. Bu nedenle,

araştırma ve sanatsal çalışmaların içeriğinin toplum, insanlık ve çevre yararını ilgilendiren

hiçbir bölümü gizlenemez, değiştirilemez, çarpıtılamaz ve yasaklanamaz.

g) Ortak ve bireysel sorumluluk ilkesi: Araştırmacı ve sanatçılar etik ilkelere uyulmasından

gerek ayrı ayrı gerekse birlikte sorumludur. Üniversite topluluğu bu ilkelerin gözetilmesini

varlık nedeni sayar.

6. Bilimsel yayınlarda etik ilkeler

Bilimsel araştırmalar ve onların doğal sonuçları olan bilimsel yayınlar üzerinde son

yıllarda çok önemli etik sorunlar belirmiş ve toplumun her kesiminin ilgisini üzerinde

toplamıştır. Akademik yaşamda ilerleme için araştırma ve bilimsel yayın zorunluluklarının

getirilmesi bu yayınların doğruluk düzeylerinin de saptanması problemini doğurmuştur.

Bilimsel bir yayının ve onun dayanağı olan araştırmanın doğruluk düzeyi sadece dergi

editörlerini, akademik yöneticileri, bilimsel okuyucuları değil tüm toplumu ilgilendirmektedir.

Bilimsel yanıltmanın genelde iki biçimi olduğu bilinmektedir.

1.“Özensiz araştırma” veya “disiplinsiz araştırma”, aslında kötü niyetli olmayan ancak

bilimsel metodolojiye uymayarak yanlış sonuçlara ulaşan araştırmacıların çalışmalarını

tanımlamaktadır.

2.“Bilimsel sahtekârlık”, veya “bilimsel saptırma”, bilerek yapılan yanıltıcı yayınları

içermektedir. Ancak her iki durumda da bilim çevreleri ve toplum yanıltılmakta ve zarar

görmektedir.

Bilimsel Yayınlarda Yanıltma Biçimleri

a) Yazarlık hakkı sorunları (hayali yazarlık)

22

b) Aşırmacılık (intihal, korsanlık)

c) Uydurmacılık (çarpıtma)

d) Çoklu yayın (yayın tekrarı)

e) Bölerek yayınlama (dilimleme)

f) Kaynakların taraflı seçilmesi

g) Taraflı yayın (çıkar çatışması)

a)Yazarlık Hakkı Sorunları

Bilimsel bir çalışmanın yayına hazırlanma sürecinde yazarlar aşağıda belirtilen her üç

faaliyeti de yerine getirmelidir.

1) Çalışmanın planlanması, tasarımı, analizi veya yorumlanmasına katkıda

bulunmak,

2) Yayını hazırlamak veya önemli oranda düşünsel katkı yaparak düzeltmek,

3) Yayınlanacak son biçime onay vermek.

Sadece verileri toplamak, fonları sağlamak, bölüm başkanı olmak, çalışma grubunu

denetlemek gibi görevler yazarlık için yeterli sayılmamaktadır. Yazarlık haklarının gerçekte

hak etmeyen kişilere verilmesinin (hayali yazarlık) nedenleri arasında akademik

yükseltmelerde ve diğer faaliyetlerde yardım beklentisi, önemli isimlerin yazarlar arasına

katılmasının yayının kabul şansını ve ilgi çekmesini arttırması olasılığı sayılabilir.

Bazı durumlarda yazarlar yayın ve atıf (sitasyon) sayılarını arttırmak için karşılıklı

anlaşarak birbirlerini yazar listelerine eklemektedir. Her ne amaçla yapılmış olursa olsun,

hakkı olmayan kişilerin yazarlar arasına katılmasının ve yayında hakkı olan kişilerin de

katılmamasının bilimsel ahlak ve hakkaniyet kavramlarıyla uyuşmamaktadır.

b.Aşırmacılık (intihal, korsanlık)

Daha önce yayınlanmış bir yayının tümünü veya bir kısmını (fikirler, metodlar, veriler,

uygulamalar, yazılar, şekiller) kaynak göstermeden alarak kendi yayını gibi yeniden

yayınlamak olan bu yanıltma biçimi en ciddi bilimsel etik ihlallerinden birisini

oluşturmaktadır. Geçmişte kaynaklara ulaşılabilmenin zor olduğu dönemlerde daha yaygın

olan bu uygulama elektronik araçlarla hemen her dilde yayınlara kolayca erişilebilinen

günümüzde azalmaktadır.

c)Uydurmacılık (çarpıtma)

23

En ciddi bilimsel yanıltma türlerinden birisi olan uydurmacılık gerçekte olmayan

verileri ve sonuçları yayınlamak olarak tanımlanmaktadır. Ne yazık ki bu önemli sahtekârlık

biçimine en ciddi merkezlerde ve yayın organlarında rastlanabilmektedir. Kişileri yalan ve

uydurma yayınlar yapmaya zorlayan koşulların, kısmen akademik ortamdaki “yayın yapma

baskısı” olduğu açıktır. Yeterli araştırma olanakları bulamayan, akademik rekabet sürecinde

geri kalmak istemeyen ve üstlerince yeterli araştırma eğitimi verilerek denetlenmeyen bazı

kişilerin bu yollara sapma olasılığı giderek artmaktadır. Ancak uydurma yayınlar sadece

bilimsel çevreleri değil tüm toplumu yanıltabilirler ve bilimin tüm insanlığın refahını

amaçlayan yüzyıllar boyunca gelişmiş “doğruyu bulma” geleneğini zedeleyebilirler.

d) Çoklu Yayın (yayın tekrarı)

Aynı verilerin ve sonuçların birden fazla yayında verilmesi anlamına gelen bu

yanıltma türü basit gibi görünse de gerçekte ciddi boyutlara ulaşmış bir uygulamadır. Aynı

makaleyi değişik dillerde yayınlamak bu gruba girmektedir. Aslında birçok dergi

yayınladıkları makaleler için yazarlardan imzalı belgeler aldıklarından, bu uygulama “telif

hakkı ihlali” olarak yasal sorumluluklar da getirmektedir. Orijinal bir makalenin, ilk makaleyi

basan derginin editöründen izin alınarak, başka bir kaynakta veya dilde yayınlanması

mümkün olabilir. Ancak makalenin tümünün ya da bir kısmının, hangi dillerde olursa olsun,

adayın yayın listesini kabarık göstermek amacıyla birden fazla yerde izin alınmadan

yayınlaması etik olarak uygun değildir.

e) Bölerek Yayınlama (dilimleme)

Bir önceki yanıltma biçimine benzeyen bu yöntemde yazarlar tek bir çalışmadan çıkan

sonuçları yapay olarak bölerek birden fazla yayın çıkarma çabasına girerler. Örneğin, aynı

hasta grubunda yapılan birden fazla ölçüm, tek bir makalede verilecek iken, her biri ayrı ayrı

makale biçimine dönüştürülerek aynı veya farklı dergilere gönderilmektedir. Günümüzde

elektronik indeksler aracılığı ile kolayca saptanabilen bir etik sorundur.

f) Kaynakların Taraflı Seçilmesi

Araştırmacıların bilinçli veya bilinçsiz olarak sıklıkla yaptığı bir bilimsel yanıltma

biçimidir. Genelde makalelerin “Tartışma” bölümlerinde makalenin konusu ile ilgili

destekleyici veya aksi yöndeki makaleler kaynak olarak verilmelidir. Eğer yazarlar sadece

kendi sonuçlarını destekleyen kaynakları gösterip ters yöndeki makaleleri kaynak olarak

vermezlerse bu taraflı bir sunuş olur.

24

g) Taraflı Yayın

Günümüzde bilimsel çalışmalar için çok büyük mali kaynaklar gerektiğinden

araştırmaların giderek ticari şirketler tarafından desteklendiği görülmektedir. Böyle bir

destekle gerçekleştirilen çalışmaların bilimsel tarafsızlık içinde yürütüldüğü ve

sonlandırıldığı, araştırmacılara herhangi bir çıkar sağlanmadığı konusu açıklığa

kavuşturulmalıdır.

Saygın dergiler, yazarlardan araştırmayı destekleyen ticari kuruluşlar ile aralarında

hiçbir çıkar ilişkisi olmadığını belirten yazılı belgeler istemektedir. Ne yazık ki bu konu

ülkemizde oldukça ihmal edilmiş bir görünümdedir ve araştırmacılara çeşitli olanaklar

sağlanması olağan sayılmaktadır. Bunlar arasında çalışmanın yurtiçi veya yurtdışında

sunulması için kolaylıklar, sonuçların sunuma-yayına hazırlanmasında yardımlar, bölümlere

laboratuvarlara- derneklere katkılar sayılabilir.

7. Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeler

a) Üniversitede sosyal yaşam ve insan ilişkileri, öğretim elemanları, idari personel ve

öğrencilerin katkı ve gönüllü işbirliği içinde düzenlenir. Bu gruplardan her biri, üniversite

yaşamıyla ilgili etik ilke ve kurallara uymakla yükümlüdür.

b) Üniversite içinde yöneticiler, öğretim elemanları, idari personel ve öğrenciler arasındaki

ilişkiler, karşılıklı saygı ve nezaket kuralları çerçevesinde yürütülür.

c) Üniversite içinde tüm taraflar görevlerinin getirdiği hak ve sorumlulukların bilinci içinde

davranmak durumundadır.

d) Üniversite ve birim yöneticileri, mevzuata uygun olarak öğretim elemanları, idari personel

ve öğrencilerden gelen talep ve şikâyetleri dikkate almak zorundadır.

e) Üniversite içinde, hiçbir düzeyde nüfuz ve güç kullanımı gibi baskı yöntemleri

uygulanamaz.

f) Öğretim elemanları, öğrenciler ve idari personel, hiçbir çıkar doğrultusunda

yönlendirilemez.

25

g) Üniversite içinde bilişim yollarından toplu mesaj iletiminde, basın yayın organlarının tabi

olduğu etik ilkelere uyulur. Bu çerçevede;

1) Sanal iletişim ağları, herhangi bir üniversite personelini hedef alan yargı ve

eleştiriler için kullanılamaz. Bu tür şikayetler, üniversite mevzuatının öngördüğü resmi

kanallardan yazılı veya sözlü talepler şeklinde ifade edilir.

2) Mesajlarda hiç kimse ırkı, cinsiyeti, sosyal düzeyi, ideolojik görüşleri ve inançları

nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.

3) Mesajlarda kişileri ve kuruluşları küçük düşüren, aşağılayan ve iftira niteliği taşıyan

ifadelere yer verilemez.

8. Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri

Akademik dış ilişkiler; üniversite birimleri ve tüm mensuplarının üniversite dışındaki tüm kişi

ve kuruluşlarla yapacağı işbirliklerinde, eğitim, danışmanlık, uzmanlık ve laboratuar

hizmetlerinin verilmesinde ortaya çıkabilecek etik sorun alanlarını kapsar.

a)Üniversite dışı yapılan her etkinlikte, üniversitenin toplum içindeki yeri ve saygınlığı

korunur.

b) Bilgi gizliliği gerektiği durumlarda taraflar bu ilkeye uyar.

c) Gizlilik kapsamında olmayan veri tabanı ve araştırma yönteminde saydamlık gözetilir.

d) Makale ve tüm yayınlarda alınan desteğin kaynağı açıkça belirtilir.

e) Üniversite bireylerinin üniversite dışı etkinlikleri saydam olmalıdır. Öğretim elemanlarının

üniversite dışındaki çalışmaları bilinmeli ve gerektiğinde denetlenmelidir.

9. Öğrenci etiği ilkeleri

a) Çevre ve ortak kullanım alanlarına kasıtlı bir biçimde zarar verilemez.

b) Öğrenciler arasında şiddet, ayrımcılık ve taciz, etiğe aykırı davranışlardır.

c) Bilimsel etik kurallarına uyulmalıdır.

26

d) Öğrenciler arasında ilişkileri zedeleyen rekabet türlerine izin verilemez.

e)Kişisel çıkarlar için üniversite dışında üniversitenin adını kullanarak üniversitenin imajını

zedeleyebilecek davranış ve faaliyetler etik değildir.

10. Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeler

a) Öğretim elemanları, öğrenciler ve personel ırk, dil, din ve cinsiyet ayrımı yapmazlar.

Farklılıklara hoşgörü ile yaklaşılır.

b) Yönetici konumunda olanlar kurumda çalışan bireylere yönelik özlük haklarını kısıtlayıcı,

kariyerlerine zarar verici mesleki tacizde bulunmazlar.

c) Cinsel taciz yasaların belirlediği dar çerçevede değil, etik boyutu içinde değerlendirilir.

Cinsel taciz ve buna bağlı olarak güç ve nüfuz kullanımı durumunda taciz gören öğretim

elemanı, öğrenci ve personelin başvuruları ciddiyet ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde ele alınır.

Bu alanla ilgili olarak etiğe aykırı davranışların tanımları aşağıdaki gibi yapılmaktadır:

1.Taciz: Kişilere kendi isteklerine aykırı bir biçimde, onları zorlayarak ya da rahatsız edici

tarzda söz veya davranışlarda bulunmaktır.

2.Bezdirme (yıldırma) : Psikolojik şiddet uygulama, baskı yapma, kuşatma, taciz etme,

rahatsız etme veya sıkıntı vermedir. Bezdirme veya yıldırma, kişinin iş ortamında bulunan

yöneticilerin veya diğer çalışanların psikolojik tacizine uğraması sonucu ortaya çıkan kişilik

bozukluğuna ve hayattan kopmasına kadar varabilen sonuçlar doğuran; kasıtlı, sürekli,

düzenli ve sistematik olarak yürütülen taciz yöntemleridir. Bezdirme; üstün asta uyguladığı

ya da astın üste uyguladığı ya da aynı düzey personel arasında olmak üzere farklı şekillerde

ortaya çıkabilmektedir.

3.Ayrımcılık-Adam Kayırma: Terfi, atama, görevlendirme ve her türlü değerlendirme

işleminde kişiler arasında liyakat ve bilgi-beceriyi değil, kişiye yakınlığı esas alan tutum ve

uygulamalardır.

11. Çevre etiği ilkeleri

27

a) Çevre bilim ve teknolojileri açısından öğretim elemanları yaptıkları araştırma ve

çalışmalarda toplumun sağlığı, güvenliği ve çevre kalitesini en üst düzeyde tutarlar.

b) Araştırmalar, uygulanan kanun, yönetmelik ve standartları sağlayacak şekilde

gerçekleştirilir.

c) Proje ve faaliyetlerin sosyal ve çevresel etkileri dikkate alınır.

d) Mevcut kaynak ve enerjinin en etkin biçimde kullanımı ve korunmasına özen gösterilir.

KAYNAKÇA

*American College of Physicians. Ethics Manual, Fourth Edition, Ann Intern Med. 128:576-

594,1998.

*Andersen D, Attrup L, Axelsen N, Riis P. Scientific Dishonesty & Good Scientific Practice,

Danish Medical Research Council, 1992.

*Ankara Üniversitesi Etik Kurul Yönergesi

*Bianet, Mobbing Davasını Kazanan Kadın Mühendis: Mutlaka Mücadele

Edin.

*Bianet, İşveren Psikolojik Tacizi Önlemek Zorunda.

*Bishop C. How to Edit a Scientific Journal, ISI Press, Philadelphia,1984, s.74.

*Boğaziçi Üniversitesi Etik Kurulları ve İlkeleri

*Boğaziçi Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu İlkeleri

*Çobanoğlu Şaban. Mobbing/İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri, İstanbul:

Timaş Yayınları, 2005.

*Doğu Akdeniz Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu İlkeleri

*Doğuş Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu İlkeleri

*Editorial, “Redundant Publication: Deja Vu II”, Hepatology, 20: 247-48, 1994.

*Editorial III. Dual Publication of Abstracts, Brit J. Anaest, 66:5,1991.

*Farndon J. R., Büchler M., Two Articles for Comparison, Brit J Surg,86:598-99, 1999.

*Hacettepe Üniversitesi Araştırma ve Yayın Etiği İlkeleri

*Horton R, Smith R. “Time to Redefine Authorship”, BMJ, 312: 723,1996.

*http://www.kocaeliuniversitesi.edu.tr/Akademik-ilkeler,pdf, Alıntı

tarihi:18.08.2012.

28

*http://www.ueam.metu.edu.tr/ilkeler, Alıntı tarihi:10.07.2012.

*http://www.etikkurul.ankara.edu.tr, Alıntı tarihi:16.07.2012.

*http://www.boun.edu.tr/tr-TR/Content/Genel/, Alıntı tarihi:12.07.2012.

*http://www.etikkurul.hacettepe.edu.tr, Alıntı tarihi:12.07.2012.

*http://www.etikkurul.kocaeli.edu.tr/universite-etik-kurulu, Alıntı tarihi: 16.07.2012.

*http://www.anadolu.edu.tr/kurullar/etik.aspx, Alıntı tarihi:12.07.2012.

*http://www.etikkurulu.akdeniz.edu.tr/ , Alıntı tarihi:14.07.2012.

*http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1373.html, Alıntı tarihi:16.07.2012.

*http://www.etik.gov.tr/, Alıntı tarihi:16.06.2012.

*http://www.basbakanlik.gov.tr/etik/, Alıntı tarihi:16.07.2012.

*http://www.etik.meb.gov.tr/egıtım.html, Alıntı tarihi:16.07.2012.

*http://tr.wikipedia.org/wiki/Etik, Alıntı tarihi:16.07.2012.

*International Committee of Medical Journal Editors. “Uniform Requirements

for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals”, CanMed Assoc J, 150: 147-154, 1994.

*Kern M. J. Notice of Duplicate Publication, Am J. Cardiol, 72 :548,1994.

*Kansu E. Bilimsel Yanıltma ve Önlenmesi, Dünyada ve Türkiye’de Bilim, Etik ve

Üniversite, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 1994.

*Lynch A. Publication of Research: The Ethical Dimension, J. Dent Res, 73:1778-1782,

1994.

*Malone R. E. Ethical Issues in Publication of Research, J. Emerg Nurs, 3:281-3, 1998.

*Mobbing, İşyerinde Duygusal Taciz, Sistem Yayıncılık, 2003.

*Özbek Sinan. Irkçılık, Bulut Yayınları, 2003, İstanbul.

*Swazey J. P., Anderson M. S., Lewis K. S. “Ethical Problems In Academic

Research”, Am Scientist, 81:542-53, 1993.

*The Fundamental Values of Academic Integrity, The Center for Academic

Integrity

*Tınaz Pınar. İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), İstanbul: Beta Yayınları,

2006.

29

*TUBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği, 2013.

*Yayın Etiği Sempozyumu,Tübitak Yayınları, Ankara, 1996.

*Yank V, Rennie D. Disclosure of Researcher Contributions: A studyof original

research articles in the Lancet, Ann Intern Med, 130: 661-670, 1999.

*Yeditepe Üniversitesi Bilim Etik Kurulu Çalışması Esasları

EK 1:

ETİK SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNDE TEMEL ALINACAK BİLDİRGE, KANUN,

YÖNETMELİK VE ULUSLAR ARASI ANLAŞMALAR

Etik ve hukuk ilişkisinde hukuk, yasalar çerçevesinde ne yapılabileceğini; etik ise ne

yapılması gerektiğini belirtir. Hukuk, büyük ölçüde etiğe dayanır. Dolayısıyla aşağıda

gösterilen etik sorunların çözümünde kanun, yönetmelik ve uluslararası anlaşmalardan da

kriter belgeler olarak yararlanılacaktır.

• İnsan hakları evrensel bildirgesi

• 5176 sayılı kamu görevlileri etik kurulu kurulması ve bazı kanunlarda değişiklik yapılması

hakkında kanun

• Kamu görevlileri etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve esasları hakkında yönetmelik

30

• Hediye alma yasağına ilişkin genelge

• T.C. Anayasasının İlgili Hükümleri

• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu

• 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu

• 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu

• 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu

• Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik

• Devlet Memurlarının Şikayet ve Müracaatları Hakkında Yönetmelik

• 17 Nisan 2003-Yolsuzluğa Karşı Özel Hukuk Avrupa Konseyi Sözleşmesi

• 10 Aralık 2003 –Yolsuzluğa Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi

• 14 Ocak Yolsuzluğa Dair Ceza Hukuku Avrupa Konseyi Sözleşmesi

EK 2:

MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ETİK KURUL YÖNERGESİ

Amaç

Madde 1- Bu Yönergenin amacı; Mustafa Kemal Üniversitesi mensupları ile akademik ve

idari birimlerinin bilimsel araştırma faaliyetleri, yayın faaliyetleri, eğitim ve öğretim

faaliyetleri, hizmet faaliyetleri ile toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde etik

değerlendirilmelere ilişkin ilke ve kuralları, bu amaçla oluşturulacak Etik Kurul'un yapısını,

görevlerini ve uygulama esaslarını düzenlemektir.

Kapsam

Madde 2 – Bu Yönerge;

31

a) Üniversite mensuplarınca yapılan her türlü bilimsel araştırma ve çalışmalar, üniversite

fonlarınca desteklenen ve üniversiteye bağlı birimlerde yürütülen bilimsel araştırma ve

geliştirme projeleri, üniversite bünyesinde gerçekleştirilen bilimsel toplantı ve etkinlikler ile

ilgili araştırma etiği konularını,

b) Üniversite adresiyle yurtiçi ve yurtdışı dergilerde, her çeşit basın-yayın organında

yayınlanan ya da yayınlanmak üzere gönderilen tüm yayınlarla ilgili yayın etiği konularını,

c) Üniversitenin akademik ve idari kadrolarında bulunan çalışanlarının akademik ve hizmet

etiğini ilgilendiren eylemlerini,

ç) Üniversitede eğitim ve öğretim süreçlerinde ortaya çıkan etik sorunları,

d) Üniversitenin topluma hizmet ve toplumsal sorumluluklarının söz konusu olduğu

durumlarda ortaya çıkan etik konuları,

e) Üniversitenin paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunları,

f) Üniversitenin farklı birimleri ve çalışanları arasındaki ilişkilerde ortaya çıkan etik sorunları,

g) Etik Kurul’un yapısı, görevleri ve çalışma biçimini,

ğ) Etik Kurul’a başvuru ve etik değerlendirme süreçlerine ilişkin konuları kapsar.

Dayanak

Madde 3- Bu Yönerge 2547 sayılı Kanunun 14. ve 42. Maddeleri ile 5176 sayılı kanuna

dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar

Madde 4 – Bu Yönergede geçen;

a) Üniversite: Mustafa Kemal Üniversitesi’ni,

b) Rektör: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü’nü,

c) Senato: Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosu’nu,

ç) Etik Kurul: Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu’nu,

d) Üniversite Birimleri: Üniversiteye bağlı enstitüleri, fakülteleri, yüksekokulları,

konservatuarı, araştırma ve uygulama merkezlerini, idari birimleri, sosyal, kültürel ve sportif

merkezleri,

e) Üniversite Mensupları: Üniversite ve bağlı birimlerde tam ve yarı zamanlı çalışmakta olan

akademik ve idari personel ile öğrencileri,

f) Paydaşlar: Üniversitenin görevleri ve faaliyetleri bakımından kurumla bağlantıda bulunan

gerçek ve tüzel kişileri,

g) Etik İlke ve Kurallar: Ulusal ve uluslararası anlayış ve bildirgeler çerçevesinde yer alan

etik ilke ve kuralları,

32

ğ) Uzman Etik Kurullar: Tıp, ilaç, hayvan araştırmaları, mühendislik gibi fen bilimleri

alanındaki araştırmalar ile sosyal bilimler alanındaki araştırmalar ve benzeri konularda etik

değerlendirmeler yapan ve görüş veren uzman etik kurulları,

h) Etik İhlal: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde

bilimsel araştırma, bilimsel yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile toplum ve

paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymayan kasıtlı eylemleri,

ı) Etik Özensizlik: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları

çerçevesinde bilimsel araştırma, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile toplum ve

paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymada özensizlik, dikkatsizlik, bilgisizliğe,

deneyimsizliğe ya da taksire dayalı, kasıtlı olmayan eylemleri ifade eder.

Kavramsal Çerçeve

Madde 5 – Üniversitede akademik, idari, teknik ve hizmet alanlarında görev yapmakta olan

tüm üniversite personelinin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerinde yasal düzenlemelerin yanı

sıra en başta insan haklarına ve onuruna azami saygı temelinde yüksek etik standartlara

uyması beklenir.

Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve tüm üniversite mensuplarının

gönüllü katılımlarıyla, kurumu sahiplenmeyi, etik kurallardaki duyarlılığı ve tutumları

özendirmeyi ve kurumsal değerler konusunda bilinçlendirmeyi hedefleyen bir yaklaşımı

olgunlaştırmak çok önemlidir. Asıl olan, etik ilke ve kurallar aracılığıyla etiğin kurumsal

düzeyde korunması ve kusurlulara yaptırım uygulanması değil, kurum olarak etik kültürünün

benimsenmesi ve etik sorunların ortaya çıkmamasının sağlanmasıdır.

Bu Yönergeyle oluşturulan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün pekiştirilmesi ve etik

sorunların çözülmesinde, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta olmak üzere, insanlar ve

hayvanlar üzerindeki araştırmalar ve ilaç araştırmaları ile genel olarak üniversite etik sorun

alanlarına ilişkin konularda etik ilkelerin uygulanması ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

Üniversitenin Temel Etik İlke ve Değerleri

Madde 6 - Üniversite, üniversite yaşamının ve akademik faaliyetin evrensel etik ilkelerini

benimser. Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine saygı, adalet, akademik

özgürlük, sorumluluk, güven, güvenilirlik, doğruluk, nesnellik, açıklık, özeleştiri, koruma,

çevreye, doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin temelini oluşturur. Bu ilkelerin,

bilim, sanat, araştırma, yayın, eğitim-öğretim, hizmet ve toplum ve paydaşlarla ilişkilerde tüm

Üniversite mensuplarınca sahiplenilerek yüceltileceği öngörülür. Söz konusu temel etik

ilkeler, Üniversite mensuplarının eylemlerinin etik bakışla değerlendirilmesinde esas ölçütü

oluşturur.

33

Bilimsel araştırmada bilimsel disipline bağlılık, yansızlık, geçerlilik, yaşama saygı, zarar

vermeme, olası zarar ve riskler konusunda tüm ilgilileri bilgilendirme, araştırmalara özgür

irade ile katılma, akademik özgürlük, insana ve topluma sorumluluk gibi etik ilkelere uyum

esastır. Yayınlarda; aşırmacılık, uydurmacılık, çarpıtma, yayın tekrarı, dilimleme, hayali

yazarlık ve bilimsel ihmal gibi etik ihlallere yol açılmaması, yayına temel oluşturan

araştırmanın tasarım, planlama, yürütülme aşamalarında katkıda bulunanların adlarına yer

verilmesi, eksiksiz ve doğru kaynak gösterilmesi, gereken biçim ve doğrulukta atıflarda

bulunulması, araştırmayı destekleyenlerin belirtilmesi etik anlayış ve olgunluğun gereğidir.

Etik Kurulun Yapısı

Madde 7–

a) Etik Kurul; Üniversite Senatosu önerisiyle sağlık bilimlerinden, temel bilimlerden, fen

bilimlerinden, sosyal bilimlerden, eğitim bilimlerinden, spor bilimlerinden ve sanat

alanlarından olmak üzere Rektör tarafından görevlendirilen yedi (7) üyeden oluşur, üyeler

kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.

b) Etik Kurul Üyelerinin görev süresi iki (2) yıldır. Görev süresi biten bir üye yeniden

görevlendirilebilir.

Disiplin cezası almış ya da hakkında etik ihlal veya etik özensizlik kararı verilmiş öğretim

üyeleri Etik Kurul üyeliğine seçilemez. Etik Kurul üyeliği sırasında bu türden bir ceza alan

öğretim üyesinin Etik Kurul üyeliği düşer.

Bir takvim yılı içinde, izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan üyenin

üyeliği düşer ve yerine aynı nitelikte yenisi seçilir. Ayrıca; görev süresinin tamamlanması,

yazılı istifa beyanı, yurt dışı görevi, sağlık sorunu gibi gerekçelerle kesintisiz bir şekilde altı

ayı aşan bir süreyle Etik Kurul toplantılarına katılamayacağının anlaşılması durumlarında Etik

Kurul üyeliği düşer.

Kurul üyeliğinden çekilme ve üyeliğin düşmesi Rektör onayının ilgiliye tebliği ile yürürlüğe

girer.

Etik Kurulun Görev ve Sorumlulukları

Madde 8 - Etik Kurul;

a) Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet

faaliyetleri ile Üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunlarda,

etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı kanıtlara dayalı değerlendirme yapar

ve görüş bildirir; etiğe aykırılık anlamında bir değerlendirme ve görüş verebilmek için etik

ihlalin kasıt ve ağır ihmal sonucunda ya da etiğe aykırı davranışın özensizlik ve dikkatsizlik

sonucunda gerçekleşmiş olmasını esas alır,

34

b) Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur,

c) Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler,

ç) Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve politikaları geliştirir,

d) Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik duyarlılık kazanılması için

eğitim ve benzeri çalışmaları düzenler,

e) Üniversite bünyesinde ortaya çıkan etik sorunları değerlendirerek gerektiğinde uzman etik

kurullar oluşturulması için Rektörlüğe öneride bulunur,

f) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurulların oluşturdukları etik ilke ve

uygulamaların Üniversitenin benimsemiş olduğu temel etik ilkelerle bütünleşmesine yönelik

değerlendirmeler ve önerilerde bulunur,

g) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullarda görev alacak kişilere

eğitim sağlar,

ğ) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullar arasında eşgüdümü sağlar, bu

kurulların anlaşmazlıklarında ya da çözümleyemedikleri konularda hakemlik yapar.

h) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş verdiği tüm etik konular ve

sorunlarda gizlilik içinde çalışır ve ilgili tüm bilgi ve belgeleri saklı tutar.

Etik Kurulun Çalışma Biçimi

Madde 9 –

a) Etik Kurul çalışmalarını Etik Kurul Çalışma Yöntemi (Ek-1)’e göre yürütür.

b) Etik Kurulca incelenecek konular ve değerlendirilecek dosyalar, Etik Kurul’a Rektör

tarafından havale edilir.

c) Etik Kurul, başkanının çağrısı üzerine gündemini görüşmek üzere en az ayda bir defa ve

üye sayısının en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır. Gerektiğinde başkanının çağrısı üzerine

olağanüstü toplantılar yapılabilir.

ç) Kurul değerlendirmelerini dosya üzerinden yapar; gerektiğinde ilgili kişilerden yazılı ya da

sözlü bilgi alır. Hakkında etik ihlali başvurusu bulunan kişilere Etik Kurul önünde

savunmalarını yapma hakkı tanınır; istemeleri halinde bu savunma yazılı da olabilir. Savunma

hakkının kendilerine bildirildiği tarihten itibaren dört hafta içinde yanıt vermeyen kişiler

savunma haklarından feragat etmiş sayılırlar. Bu durumda Etik Kurul eldeki diğer bilgi ve

kanıtlara dayalı olarak değerlendirme yapar ve görüş bildirir. Etik Kurul inceleme ve

değerlendirmeleri sırasında başka kurum ve kuruluşlarla yapması gereken yazışmaları

Rektörlük aracılığıyla yapar.

d) Başkan, üyelerin görüşleri doğrultusunda Etik Kurul inceleme ve değerlendirmesine

sunulan her dosya için üyeler arasından bir raportör görevlendirir.

35

e) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak üzere

toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir. Bu uzmanlar

ya da alt kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine havale edilen dosya üzerindeki

çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları raporu Etik Kurul’da

görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Başvuru dosyası hakkındaki raportör görüşü ve/veya

diğer uzman ya da alt kurul raporları Etik Kurul toplantısında tartışmaya açılır. Tartışma

sonucunda üye tam sayısının yarıdan fazlasının oyu ile Kurul görüşüne esas olacak karar

alınır. Alınan karar etik yargıların gerekçeleri ile birlikte, nihai rapor halinde düzenlenerek,

toplantıya katılan üyelerin tamamı tarafından imzalanır. Karara karşı oy kullanan üyeler

gerekçeli kararlarını nihai rapora eklerler.

f) Etik Kurul görüş ve öneri niteliğindeki raporunu Rektöre sunar.

g) Etik Kurul, başvuruları yalnızca etik ve deontolojik yönleriyle ele alır ve değerlendirir.

İnceleme ölçütleri ve önerileri uluslararası sözleşme ve bildirgelere, Madde 6’ da belirtilenler

dahil yerleşik etik ilke ve kurallara dayanır. Ulusal ya da uluslararası metinlerde

düzenlenmemiş bir etik sorunla karşılaşıldığında, Etik Kurul bunu bir ilkeye ya da kurala

bağlayabilir.

ğ) Etik Kurul gönderilmiş tüm belgeler ve dosyalar ile inceleme ve değerlendirme sürecindeki

tüm yazışmaların birer örneğini, ilgili yönetmeliklerin öngördüğü sürece saklar.

h) Etik Kurul’un sekretarya işleri Rektörlük Özel Kalem Müdürlüğü tarafından yürütülür.

Hüküm Bulunmayan Haller

Madde 10 – Bu Yönergede hüküm bulunmayan hallerde; ilgili diğer mevzuat hükümleri

uygulanır.

Yürürlük:

Madde 11 – Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosunca kabul edilen bu Yönerge, 28.11.2012

tarihinden itibaren yürürlüğe girer.

Yürütme:

Madde 12 – Bu Yönerge, Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü tarafından yürütülür.

EK 1:

Etik Kurul Çalışma Yöntemi

1) Ortaya çıkan etik sorunlarla ilgili başvurular Rektörlüğe yapılır. Başvuru dosyasında

aranacak başvuru şartları şunlardır:

a) Başvurularda; başvuranın adı ve soyadı, iş adresi, T.C. kimlik numarası ve imzası

bulunmalıdır. Etik Kurulda görüşülecek her dosyada gizlilik esas olduğundan isim ve

36

soyadının belirtilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Bu önlem, başvurularda yaşanacak

suiistimalleri önlemeye yöneliktir. Bunun dışındaki başvurular dikkate alınmaz.

b) Başvurular, etik ihlali ve etik özensizlik ile ilgili olmalıdır. Bunun dışındaki şikâyetler

dikkate alınmaz. Bir davranış ya da eylemin etik ihlali ya da özensizliği olarak

tanımlanabilmesi için; Kasıt veya ağır ihmal sonucu olarak gerçekleştirilmiş olmasının yanı

sıra İnandırıcı ve yeterli delille ispatlanmış olması gerekir.

2) Etik Kurul’un sekreterliğine ulaşan her dosya Etik Kurul başkanı tarafından en yakın

tarihte yapılacak toplantının gündemine alınır ve üyelerin görüşleri doğrultusunda bir

Raportör üyenin sorumluluğuna verilir. Bu çalışmalara ilişkin yazışmalar konusunda etik

kurulu bilgilendirmek raportör üyenin görevidir.

3)Yapılan başvuruların usul bakımından kabulü ve değerlendirmeye alınma yetkisi

münhasıran Etik Kurula aittir. Usulüne uygun olmadığı için incelemeye alınmayan

başvurular, başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir.

4) Hangi dosyanın hangi üyenin raportörlüğünde olduğuna ilişkin bilgiler Etik Kurul

sekretaryası tarafından arşivlenir. Raportörün kimliği gizli tutulur.

5) Kurulda görüşülen tüm konularda gizlilik esastır. Kurula sunulan dosyalardaki bilgi ve

belgelerin gizliliğinin ve güvenliğinin korunmasından Etik Kurul ve sekretaryası sorumludur.

6) Raportör dosyaya ilişkin bilgi almak amacıyla, Etik Kurul sekretaryası aracılığıyla

Üniversite mensubu kişilerden doğrudan yazılı bilgi alabilir. Bu belgeler Etik Kurul

değerlendirme dosyasında yer alır.

7) Raportör gerek gördüğü durumlarda danışım istenmesi için Etik Kurul’a başvurabilir. Etik

Kurul konuyla ilgili danışmanı yazılı olarak belirler. Danışımın niteliği ve kapsamı da yazılı

olarak danışmana iletilir. Danışmanın yanıtının bir kopyasının ilgili incelemenin Etik Kurul

değerlendirme dosyasında saklanmak üzere Etik Kurul sekretaryasına iletilmesi gerekir.

Danışmanın kimliği saklı tutulur.

8) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak üzere

toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir. Bu uzmanlar,

alt kurullar ya da uzman etik kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine havale edilen dosya

üzerindeki çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları görüşü Etik

Kurul’da görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Toplantıya davet ve alt kurul oluşturma

yetkisi Etik Kurul’a aittir.

9) Raportör üye incelemesini en fazla bir ay içerisinde tamamlayarak görüşlerini Etik Kurul’a

sunar. Bu sunumda incelenen durumun tarafları, ilgili bilgi, belge ve kanıtlar ile konunun özü

37

anlatılır; yorum ve değerlendirme belirtilir. Danışmana gönderilen çalışmalar için ek süre

tanınır. Kurul, yönergede belirtilen biçimde oylama yaparak değerlendirmeleri sonucuna ve

görüşüne ilişkin son kararını verir. Kurul üyeleri toplantılarda gerekli her türlü bilgiyi

raportörden isteyebilirler, belgeleri ve kayıtları inceleyebilirler. Etik Kurul kararına

katılmayan üyeler görüşlerini içeren gerekçeli bir muhalefet şerhi koyabilirler. Üyeler

çekimser oy kullanamazlar.

10) Etik Kurul incelemesini en geç üç ay içerisinde tamamlar ve nihai raporunu hazırlar. Bu

süre, başvurunun kayda alındığı tarihte başlar. Gerek görülmesi halinde Etik Kurul bu süreyi

bir defaya mahsus olmak üzere altı aya kadar uzatabilir.

11) Etik Kurul’da kendisi ile ilgili dosya görüşülmesi durumunda, ilgili üye oturum salonunda

bulunmaz, oylamaya katılmaz.

12) Belirli bir dosyanın etik açıdan incelenmesiyle görevli raportör gerekçelerini yazılı olarak

Kurula bildirmek suretiyle bu görevden çekilebilir.

13) Etik Kurul gerekli gördüğü durumlarda ilgili kişileri toplantıda dinlemek üzere davet

edebilir. Kişilerin bu daveti kabul etmesi durumunda yapılan oturumda yalnız davetlilere

yönelik sorular sorulur. Kurul üyeleri edinilen bilgiler üzerindeki yorumlarını ve tartışmasını

davetlilerin toplantıdan ayrılmasından sonra yapar.

14) Etik Kurul’a katılan her yeni üyeye kurul tarafından eğitim düzenlenir. Yeni kurul

üyelerinin ilk raportörlük görevlerinde deneyimli bir üye kendilerine danışman olarak eşlik

edebilir.

EK 2:

MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ETİK KURUL YÖNERGESİ

Amaç

Madde 1- Bu Yönergenin amacı; Mustafa Kemal Üniversitesi mensupları ve

akademik ve idari birimlerinin bilimsel araştırma faaliyetleri, yayın faaliyetleri, eğitim ve

öğretim faaliyetleri, hizmet faaliyetleri ile toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde etik

değerlendirilmelere ilişkin ilke ve kuralları, bu amaçla oluşturulacak Etik Kurul'un yapısını,

görevlerini ve uygulama esaslarını düzenlemektir.

Yasal Dayanak

Madde 2- Bu Yönerge 2547 sayılı Kanunun 14. ve 42. Maddelerine ve 5167 sayılı

kanuna dayanılarak hazırlanmıştır.

Kavramsal Çerçeve

38

Madde 3 – Üniversitede akademik, idari, teknik ve hizmet alanlarında görev

yapmakta olan tüm üniversite personelinin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerinde yasal

düzenlemelerin yanı sıra en başta insan haklarına ve onuruna azami saygı temelinde yüksek

etik standartlara uyması beklenir.

Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve tüm üniversite

mensuplarının gönüllü katılımlarıyla, kurumu sahiplenmeyi, etik kurallardaki duyarlılığı ve

tutumları özendirmeyi ve kurumsal değerler konusunda bilinçlendirmeyi hedefleyen bir

yaklaşımı olgunlaştırmak çok önemlidir. Asıl olan, etik ilke ve kurallar aracılığıyla etiğin

kurumsal düzeyde korunması ve kusurlulara yaptırım uygulanması değil, kurum olarak etik

kültürünün benimsenmesi ve etik sorunların ortaya çıkmamasının sağlanmasıdır.

Bu Yönergeyle oluşturulan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün pekiştirilmesi ve

etik sorunların çözülmesinde, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta olmak üzere, insanlar

ve hayvanlar üzerindeki araştırmalar ve ilaç araştırmaları ile genel olarak üniversite etik

sorun alanlarına ilişkin konularda etik ilkelerin uygulanması ve yaygınlaştırılması

sağlanacaktır.

Tanımlar

Madde 4 – Bu Yönergede geçen;

a) Üniversite: Mustafa Kemal Üniversitesi’ni,

b) Rektör: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü’nü,

c) Senato: Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosu’nu,

ç) Etik Kurul: Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu’nu,

d) Üniversite Birimleri: Üniversiteye bağlı enstitüleri, fakülteleri, yüksekokulları,

konservatuarı, araştırma ve uygulama merkezlerini, idari birimleri, sosyal, kültürel ve sportif

merkezlerini,

e) Üniversite Mensupları: Üniversite ve bağlı birimlerde tam ve yarı zamanlı

çalışmakta olan akademik ve idari personel ile öğrencileri,

f) Paydaşlar: Üniversitenin görevleri ve faaliyetleri bakımından kurumla bağlantıda

bulunan gerçek ve tüzel kişileri,

g) Etik İlke ve Kurallar: Ulusal ve uluslararası anlayış ve bildirgeler çerçevesinde yer

alan etik ilke ve kuralları,

ğ) Uzman Etik Kurullar: Tıp, ilaç, hayvan araştırmaları, mühendislik gibi fen

bilimleri alanındaki araştırmalar ve sosyal bilimler alanındaki araştırmalar ve benzeri

konularda etik değerlendirmeler yapan ve görüş veren uzman etik kurulları,

h) Etik İhlal: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları

çerçevesinde bilimsel araştırma, bilimsel yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile

toplum ve paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymayan kasıtlı eylemleri,

ı) Etik Özensizlik: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve sorumlulukları

çerçevesinde bilimsel araştırma, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet faaliyetleri ile toplum ve

paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymada özensizlik, dikkatsizlik, bilgisizliğe,

deneyimsizliğe ya da taksire dayalı, kasıtlı olmayan eylemleri ifade eder.

Kapsam

39

Madde 5 – Bu Yönerge;

a) Üniversite mensuplarınca yapılan her türlü bilimsel araştırma ve çalışmalar,

üniversite fonlarınca desteklenen ve üniversiteye bağlı birimlerde yürütülen bilimsel araştırma

ve geliştirme projeleri, üniversite bünyesinde gerçekleştirilen bilimsel toplantı ve etkinlikler ile

ilgili araştırma etiği konularını,

b) Üniversite adresiyle yurtiçi ve yurtdışı dergilerde, her çeşit basın-yayın organında

yayınlanan ya da yayınlanmak üzere gönderilen tüm yayınlarla ilgili yayın etiği konularını,

c) Üniversitenin akademik ve idari kadrolarında bulunan çalışanlarının akademik ve

hizmet etiğini ilgilendiren eylemlerini,

ç) Üniversitede eğitim ve öğretim süreçlerinde ortaya çıkan etik sorunları,

d) Üniversitenin topluma hizmet ve toplumsal sorumluluklarının söz konusu olduğu

durumlarda ortaya çıkan etik konuları,

e) Üniversitenin paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunları,

f) Üniversitenin farklı birimleri ve çalışanları arasındaki ilişkilerde ortaya çıkan etik

sorunları,

g) Etik Kurul’un yapısı, görevleri ve çalışma biçimini,

ğ) Etik Kurul’a başvuru ve etik değerlendirme süreçlerine ilişkin konuları kapsar.

Üniversitenin Temel Etik İlke ve Değerleri

Madde 6 - Üniversite, üniversite yaşamının ve akademik faaliyetin evrensel etik

ilkelerini benimser. Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine saygı, adalet, akademik

özgürlük, sorumluluk, güven, güvenilirlik, doğruluk, nesnellik, açıklık, özeleştiri, koruma,

çevreye, doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin temelini oluşturur. Bu ilkelerin,

bilim, sanat, araştırma, yayın, eğitim-öğretim, hizmet ve toplum ve paydaşlarla ilişkilerde tüm

Üniversite mensuplarınca sahiplenilerek yüceltileceği öngörülür. Söz konusu temel etik ilkeler,

Üniversite mensuplarının eylemlerinin etik bakışla değerlendirilmesinde esas ölçütü oluşturur.

Bilimsel araştırmada bilimsel disipline bağlılık, yansızlık, geçerlilik, yaşama saygı,

zarar vermeme, olası zarar ve riskler konusunda tüm ilgilileri bilgilendirme, araştırmalara

özgür irade ile katılma, akademik özgürlük, insana ve topluma sorumluluk gibi etik ilkelere

uyum esastır. Yayınlarda; aşırmacılık, uydurmacılık, çarpıtma, yayın tekrarı, dilimleme, hayali

yazarlık ve bilimsel ihmal gibi etik ihlallere yol açılmaması, yayına temel oluşturan

araştırmanın tasarım, planlama, yürütülme aşamalarında katkıda bulunanların adlarına yer

verilmesi, eksiksiz ve doğru kaynak gösterilmesi, gereken biçim ve doğrulukta atıflarda

bulunulması, araştırmayı destekleyenlerin belirtilmesi etik anlayış ve olgunluğun gereğidir.

Etik Kurulun Görev ve Sorumlulukları

Madde 7 - Etik Kurul;

40

a) Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın, eğitim-öğretim ve

hizmet faaliyetleri ile Üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik

sorunlarda, etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı kanıtlara dayalı

değerlendirme yapar ve görüş bildirir; etiğe aykırılık anlamında bir değerlendirme ve görüş

verebilmek için etik ihlalin kasıt ve ağır ihmal sonucunda ya da etiğe aykırı davranışın

özensizlik ve dikkatsizlik sonucunda gerçekleşmiş olmasını esas alır,

b) Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur,

c) Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler,

ç) Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve politikaları geliştirir,

d) Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik duyarlılık kazanılması

için eğitim ve benzeri çalışmaları düzenler,

e) Üniversite bünyesinde ortaya çıkan etik sorunları değerlendirerek gerektiğinde

uzman etik kurullar oluşturulması için Rektörlüğe öneride bulunur,

f) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurulların oluşturdukları etik

ilke ve uygulamaların Üniversitenin benimsemiş olduğu temel etik ilkelerle bütünleşmesine

yönelik değerlendirmeler ve önerilerde bulunur,

g) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullarda görev alacak

kişilere eğitim sağlar,

ğ) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullar arasında eşgüdümü

sağlar, bu kurulların anlaşmazlıklarında ya da çözümleyemedikleri konularda hakemlik yapar.

h) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş verdiği tüm etik konular ve

sorunlarda gizlilik içinde çalışır ve ilgili tüm bilgi ve belgeleri saklı tutar.

Etik Kurulun Yapısı

Madde 8 –

a) Etik Kurul; Üniversite Senatosu önerisiyle sağlık bilimlerinden, temel bilimlerden,

fen bilimlerinden, sosyal bilimlerden, eğitim bilimlerinden, spor bilimlerinden ve sanat

alanlarından olmak üzere Rektör tarafından görevlendirilen yedi (7) üyeden oluşur, üyeler

kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.

b) Etik Kurul Üyelerinin görev süresi iki (2) yıldır. Görev süresi biten bir üye yeniden

görevlendirilebilir.

Disiplin cezası almış ya da hakkında etik ihlal veya etik özensizlik kararı verilmiş

öğretim üyeleri Etik Kurul üyeliğine seçilemez. Etik Kurul üyeliği sırasında bu türden bir

ceza alan öğretim üyesinin Etik Kurul üyeliği düşer.

Bir takvim yılı içinde, izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç toplantıya katılmayan

üyenin üyeliği düşer ve yerine aynı nitelikte yenisi seçilir. Ayrıca; görev süresinin

tamamlanması, yazılı istifa beyanı, yurt dışı görevi, sağlık sorunu gibi gerekçelerle

kesintisiz bir şekilde altı ayı aşan bir süreyle Etik Kurul toplantılarına katılamayacağının

anlaşılması durumlarında Etik Kurul üyeliği düşer.

Kurul üyeliğinden çekilme ve üyeliğin düşmesi Rektör onayının ilgiliye tebliği ile

yürürlüğe girer.

41

Etik Kurulun Çalışma Biçimi

Madde 9 –

a) Etik Kurul çalışmalarını Etik Kurul Çalışma Yöntemi (Ek-1)’e göre yürütür.

b) Etik Kurulca incelenecek konular ve değerlendirilecek dosyalar, Etik Kurul’a

Rektör tarafından havale edilir.

c) Etik Kurul, başkanının çağrısı üzerine gündemini görüşmek üzere en az ayda bir

defa ve üye sayısının en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır. Gerektiğinde başkanının çağrısı

üzerine olağanüstü toplantılar yapılabilir.

ç) Kurul değerlendirmelerini dosya üzerinden yapar; gerektiğinde ilgili kişilerden

yazılı ya da sözlü bilgi alır. Hakkında etik ihlali başvurusu bulunan kişilere Etik Kurul önünde

savunmalarını yapma hakkı tanınır; istemeleri halinde bu savunma yazılı da olabilir. Savunma

hakkının kendilerine bildirildiği tarihten itibaren dört hafta içinde yanıt vermeyen kişiler

savunma haklarından feragat etmiş sayılırlar. Bu durumda Etik Kurul eldeki diğer bilgi ve

kanıtlara dayalı olarak değerlendirme yapar ve görüş bildirir. Etik Kurul inceleme ve

değerlendirmeleri sırasında başka kurum ve kuruluşlarla yapması gereken yazışmaları

Rektörlük aracılığıyla yapar.

d) Başkan, üyelerin görüşleri doğrultusunda Etik Kurul inceleme ve

değerlendirmesine sunulan her dosya için üyeler arasından bir raportör görevlendirir.

e) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da, görüşlerine başvurmak

üzere toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt kurul oluşturabilir. Bu

uzmanlar ya da alt kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine havale edilen dosya üzerindeki

çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları raporu Etik Kurul’da

görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Başvuru dosyası hakkındaki raportör görüşü ve/veya

diğer uzman ya da alt kurul raporları Etik Kurul toplantısında tartışmaya açılır. Tartışma

sonucunda üye tam sayısının yarıdan bir fazlasıyla Kurul görüşüne esas olacak karar alınır.

Alınan karar etik yargıların gerekçeleri ile birlikte, nihai rapor halinde düzenlenerek, toplantıya

katılan üyelerin tamamı tarafından imzalanır. Karara karşı oy kullanan üyeler gerekçeli

kararlarını nihai rapora eklerler.

f) Etik Kurul görüş ve öneri niteliğindeki raporunu Rektöre sunar.

g) Etik Kurul, başvuruları yalnızca etik ve deontolojik yönleriyle ele alır ve

değerlendirir. İnceleme ölçütleri ve önerileri uluslararası sözleşme ve bildirgelere, Madde 6’ da

belirtilenler dahil yerleşik etik ilke ve kurallara dayanır. Ulusal ya da uluslararası metinlerde

düzenlenmemiş bir etik sorunla karşılaşıldığında, Etik Kurul bunu bir ilkeye ya da kurala

bağlayabilir.

ğ) Etik Kurul gönderilmiş tüm belgeler ve dosyalar ile inceleme ve değerlendirme

sürecindeki tüm yazışmaların birer örneğini, ilgili yönetmeliklerin öngördüğü süre