mustafa değerli - 2014 - ulusal teknoloji politikaları - teknoloji ve İnovasyon yönetimi - rapor

Ulusal Teknoloji Politikaları

Teknoloji ve İnovasyon Yönetimi

Mustafa Değerli

2014

Mustafa Değerli - 2014 - Ulusal Teknoloji Politikaları 1

İÇERİK

GİRİŞ ............................................................................................................................................................. 2

TEKNOLOJİ POLİTİKASI ........................................................................................................................... 3

BİLİM VE TEKNOLOJİ YÜKSEK KURULU (BTYK) ................................................................................. 7

TÜRKİYE’DE BİLİM VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARI’NIN TARİHÇESİ ............................................... 9

VİZYON 2023 - BİLİM VE TEKNOLOJİ STRATEJİLERİ ..................................................................... 12

ULUSAL BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK STRATEJİSİ - 2011-2016 ............................................ 19

BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK İSTATİSTİKLERİ ............................................................................... 30

REFERANSLAR .......................................................................................................................................... 39


GİRİŞ

Bu rapor, “Ulusal Teknoloji Politikaları” hakkında yapılan bir dizi araştırmalar

sonucunda edinilen bilgileri içermektedir.

Bu raporda,

Öncelikle, “Teknoloji Politikası” ile ilgili temel kavramlar verilmiştir,

Ardından, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında önemli ve

belirleyici bir organizasyon olan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)

hakkında bilgi verilmiştir,

Sonrasında, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında Türkiye’de Bilim

ve Teknoloji Politikaları’nın Tarihçesi içerilmiştir,

Ardından, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından çok büyük bir

öneme sahip olan VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri hakkında

bilgiler içerilmiştir,

Sonrasında, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından günümüzdeki

uygulamalar bağlamında çok büyük bir öneme sahip olan Ulusal Bilim,

Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016 hakkında bilgiler içerilmiştir,

Ardından, Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından dikkate değer olan

bir takım Bilim, Teknoloji ve Yenilik İstatistikleri içerilmiştir ve

Son olarak, bu çalışma kapsamında yararlanılan kaynaklar listelenmiştir.


TEKNOLOJİ POLİTİKASI

Bu bölümde “Teknoloji Politikası” ile ilgili temel kavramlar verilmiştir. Ana teması

“Ulusal Teknoloji Politikaları” olan bu çalışmanın tam olarak anlaşılabilmesi için bu

bölümde yer alan temel kavramlar okuyucular için çoğunlukla gerekli ve önemli olarak

değerlendirilmektedir.

Teknolojik gelişme sürecinin hızı ve yönünü etkilemek amacıyla bu sürecin tüm

aşamalarına (bilimsel buluş, teknolojik yenilik, teknolojik yayılma) yönelik politikalar

teknoloji politikası olarak tanımlanır (Taymaz, 2001).

Genel olarak bakıldığında iki tür teknoloji politikası mevcuttur. Bunlardan birincisi

Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Fransa’nın temsil ettiği misyon odaklı teknoloji

politikası, diğeri ise Almanya ve Japonya gibi ülkelerin temsil ettiği yayılma odaklı

teknoloji politikasıdır. Misyon odaklı teknoloji politikaları daha çok askeri amaçlı

teknoloji geliştirirken, yayılma odaklı teknoloji politikaları ise sivil tüketime yönelik

mal ve hizmetleri karşılamaya yöneliktir (Seyrek ve Sarıkaya, 2008).

Bilim ve teknoloji politikaları, bütün dünyada ülkelerin refah seviyesini doğrudan

etkileyen, sosyal ve siyasi gidişine yön veren, gelişim ve değişim şartlarını ortaya

çıkaran politikalar olmuştur. Teknolojinin bu etkinliği nedeniyle bütün ülkeler

teknolojiyi üretmek, elde etmek, kullanmak ve yaymak için her türlü çabayı

göstermektedirler (Yücel, 1997). Ayrıca gelişmiş ülkelerde hükümet politikaları

teknoloji oluşumuna katkı sağlayan fikirlerin yayılmasını ve üretimin teşvik edilmesini

sağlayacak şekilde düzenlenmektedir (Seyrek ve Sarıkaya, 2008).

Seyrek ve Sarıkaya (2008) tarafından etkin bir teknoloji politikası oluşturulması için

politikaların aşağıdaki özelliklere sahip olması gerektiği belirtilmiştir. Seyrek ve

Sarıkaya bu tespitlerini Porter’ın 1990 yılındaki çalışmasına dayandırmaktadırlar:

Ulusal sanayide bilimsel politikalarla rekabetçi avantajlar arasında bir uyum

ortamı sağlanmalıdır.

Kamu ve üniversite bünyesindeki araştırma birimleri, devlet-üniversite-sanayi

ilişkisi üzerine tahsis edilmelidir.


Ticari ilişkisi olan teknolojilere öncelik verilmelidir.

Sanayi ve araştırma kurumları arasında güçlü finansal ve organik bağ

kurulmalıdır.

Endüstriler üzerine yoğunlaşmış, uzmanlaşmış araştırma kurumları

oluşturulmalıdır.

Ar-Ge faaliyetleri hükümetlerin yasal düzenlemeleri içerisinde yapılmalıdır.

Firmalar Ar-Ge faaliyetlerini teşvik edici yöntemler geliştirmelidirler.

Yayılmanın engellenmesinden çok, yenilik hızının artırılmasına çalışılmalıdır.

Politika dokümanlarının gerçek birer stratejik belge niteliği alabilmesi raporların

hazırlanmasından farklı bir eylemi gerekli kılar. Strateji dokümanın eylem planı dünya

ile entegrasyondaki adaptasyon sorunlarının da stratejik planını yapabilmelidir

(Yamaç, 2008).

Özellikle gelişmekte olan ülkeler için teknoloji politikalarının kapsamı alışılagelmiş

anlayıştan farklıdır ve daha fazla anlam ifade etmektedir. Alışılagelmiş anlayış Ar-Ge

ve patent odaklı iken olması gereken bunlara ek olarak eğitim, öğretim, genç

endüstrinin tutundurulması ve fikri hakların da dikkate alınmasıdır (Chang, 2002).

Günümüz koşullarında bir ülkenin uluslararası platformda rekabet edebilmesi ve

kalkınması; Ar-Ge’ye GSYH’den ayrılan pay, araştırmacı sayısı, bilimsel yayın,

teknolojik performans, patent sayısı ve ileri teknoloji ihracatı gibi verilere bağlıdır

(Pınar, Boran ve Sevilmiş, 2013).

Gelişmekte olan ülkelerin bilim ve teknoloji politikaları, daha çok dünyada mevcut

teknolojilerin ithalini ve yerli koşullara uydurulmasından oluşmaktadır. Çünkü yeni

teknolojiyi geliştirmek zor ve bir o kadar da pahalıdır. Öte yandan, başarılı bir

teknoloji transferi için asgari bir bilimsel ve teknolojik altyapının da gerekliliği şarttır

(Ağır, 2010).

Khan (2007) ulusal yatırım ve teknoloji politikaları geliştirilmesi bağlamı için üç adımlı

bir yapı önermektedir (Şekil 1).


Şekil 1 - Ulusal Yatırım ve Teknoloji Politikası Geliştirmek için Adımlar

Khan’ın önerdiği adımlar aşağıda listelenmiştir:

1. Adım: Desteklenecek Sektörlerin Belirlenmesi

Veri Gereksinimleri

Kritik Ekonomik Sektörler ve Teknolojiler Hakkında Veriler

Yatırım ve Yatırım Performansları Hakkında Veriler

Kısıtlar Hakkında Bilgiler


2. Adım: Etkin Uygulama için Enstrümanların ve Politikaların Belirlenmesi

Firmalar ve Sektörler Arasında Teknoloji Tedariki Koordinasyonu

Risklerin Paylaşılması ve Yatırımların Finansmanı

İş Öğretim ve Öğrenim Süreçlerindeki Risklerin Paylaşılması

Kritik Sektörlere Gerekli Altyapıların Sağlanması

Rekabeti Sağlamak ve İyileştirmek Üzere Düzenlemelerin Yapılması

3. Adım: Kurumsal ve Yönetsel Kapasite Yeterliliğinin Etkin Uygulama için

Sorgulanması


BİLİM VE TEKNOLOJİ YÜKSEK KURULU (BTYK)

Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında önemli ve belirleyici

bir organizasyon olan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) hakkında bilgi

verilmektedir. BTYK ile ilgili bu bilgiler Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma

Kurumu (TÜBİTAK)’nun Kurumsal İnternet Sitesi’nden alınmıştır.

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) 4 Ekim 1983 tarih ve 77 sayılı Kanun

Hükmünde Kararname (KHK) ile kurulmuştur.

Yüksek Kurulun KHK ile belirlenen görevleri:

Uzun vadeli bilim ve teknoloji politikalarının tespitinde hükümete yardımcı

olunması,

Hedeflerin saptanması,

Öncelikli alanların belirlenmesi,

Plan ve programların hazırlanması,

Kamu kuruluşlarının görevlendirilmesi,

Özel kuruluşlarla işbirliği sağlanması,

Gerekli yasa tasarıları ve mevzuatın hazırlanması,

Araştırıcı insan gücünün yetiştirilmesinin sağlanması,

Özel sektör araştırma merkezlerinin kurulması için tedbirler alınması ve

Sektörler ve kuruluşlar arasında koordinasyonunun sağlanmasıdır.

BTYK, 77 sayılı KHK’nin 3. Maddesi çerçevesinde, 8 Haziran 2011 ve 4 Temmuz 2011

tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan KHK’lerle Bakanlık teşkilatlarında yapılan

değişiklikler dikkate alınarak, Başbakanın başkanlığında, Bilim, Sanayi ve Teknoloji

Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı, Gümrük ve

Ticaret Bakanı, Maliye Bakanı, Milli Eğitim Bakanı, Milli Savunma Bakanı, Sağlık Bakanı,

Orman ve Su İşleri Bakanı ile YÖK Başkanı, Hazine Müsteşarı, Ekonomi Bakanlığı

Müsteşarı, Kalkınma Bakanlığı Müsteşarı, TAEK Başkanı, TÜBİTAK Başkanı ile bir

yardımcısı, TRT Genel Müdürü, TOBB Başkanı ve YÖK’ün belirleyeceği, konu ile ilgili

gelişmiş bir üniversitenin seçeceği bir üyeden oluşur.


Gerektiğinde diğer Bakanlar ile araştırma kuruluşlarının sorumluları ve uzman kişiler

de BTYK’ye davetli sıfatıyla katılım sağlayabilirler.

20 yıllık sürede (1983 – 2004) 9 kez toplanan BTYK, 2004 – 2014 yılları arasında

düzenli olarak yılda iki kez olmak üzere toplam 18 kez toplanmıştır.

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, Başbakan’ın başkanlığında,

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı

Gümrük ve Ticaret Bakanı

Maliye Bakanı

Milli Eğitim Bakanı

Milli Savunma Bakanı

Sağlık Bakanı

Orman ve Su İşleri Bakanı

Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Başkanı

Hazine Müsteşarı

Ekonomi Bakanlığı Müsteşarı

Kalkınma Bakanlığı Müsteşarı

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Başkanı

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Başkanı ile bir

Yardımcısı

Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Genel Müdürü

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı

YÖK’ün belirlediği bir üniversitenin seçeceği bir üyeden oluşur.

Ayrıca, ilgili kurum ve kuruluş temsilcileri de BTYK’de davetli sıfatıyla yer alırlar.


TÜRKİYE’DE BİLİM VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARI’NIN TARİHÇESİ

Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları bağlamında Türkiye’de Bilim ve

Teknoloji Politikaları’nın Tarihçesi içerilmiştir. Ulusal Teknoloji Politikaları açısından

mevcut duruma nasıl gelindiğinin ve hangi önemli kilometre taşlarından geçildiğinin

anlaşılması için bu bölüm önemli olarak değerlendirilmektedir.

Cumhuriyet Öncesi Dönem: 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa

arasında bilim ve teknik yönünden ortaya çıkan farklılık oldukça belirginleşmiştir. 18.

yüzyıldan itibaren bu durumun farkına varılmış ve bu olumsuzluğu ortadan kaldırmaya

yönelik çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Ancak 17. yüzyıla kadar olan dönemde

devlet tarafından bilime ve bilim adamına verilen değerin bu dönem sürecinde

zamanla azaldığı görülmektedir. Batı’daki Rönesans ve yenileşme hareketlerinin

yaşandığı, on beş, on altı ve on yedinci yüzyıllarda gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar

Avrupa’yı on sekizinci yüzyılda aydınlanma dönemine ulaştırırken, aynı yüzyıllar içinde

Osmanlı İmparatorluğu’nda bunun tam tersi gelişmeler yaşanmaktaydı (Yücel, 1997 ve

Yıldız, Ilgaz ve Seferoğlu, 2010).

1920-1950 Dönemi: Bu dönemin başlangıcında Osmanlı İmparatorluğu yıkılmış ve

arkasında her şeye yeniden başlama mücadelesi veren bir ulus bırakmıştır. Yeni bir

devletin kurulmasından sonra ilk önce ekonomiyi düzeltme kararı verilmiştir. Bu

amaçla yapılan ilk çalışmalardan birisi sanayiye ağırlık verilmesi olmuştur. Teknoloji

transferi yoluyla şeker ve çimento sanayinin kurulması ile ekonomi iki önemli ürüne

kavuşmuştur. Teknolojik gelişim için gerekli olan kültürel, bilimsel ve ekonomik alt

yapının çok zayıf olduğu Cumhuriyetin ilk kuruluş yıllarında ilerleme oldukça yavaş

olmuştur. Bu arada ilk defa Planlı Kalkınma modeli uygulamaya konulmuş ve 1933-38

yıllarını kapsayan Beş Yıllık Kalkınma Planında maden, kâğıt, seramik, cam ve kimya

sanayisinde yatırımların düzenlenmesi ele alınmıştır (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve

Seferoğlu, 2010).

Planlı kalkınma modelinin uygulamaya konulduğu bu yıllarda Batı’da yoğun bir şekilde

yaşanan siyasi huzursuzluklardan dolayı rahatsız olan birçok bilim adamı Türkiye’ye

gelerek Türk bilimine katkıda bulunmuşlardır. Özellikle 1933 yılı yabancı bilim


adamlarının yoğun bir şekilde Türk üniversitelerinde eğitime ve bilime katkıda

bulunmak için istihdam edildikleri bir yıl olmuştur. Üniversitelerde istihdam edilen

yabancı bilim adamları yeni kurulan üniversitelerin gelişmesine ve bilimsel düşüncenin

üniversitelerde yerleşmesine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Ancak öte yandan, bu

dönemde uygulamaya konulan varlık ve muamele vergisi gibi vergiler, sermaye

birikimi ve teknoloji üretme kabiliyeti olmayan daha emekleme çağındaki sanayinin

gelişmesini olumsuz yönde etkileyen unsurlar olmuştur (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve

Seferoğlu, 2010).

1950-1960 Dönemi: Bu dönemde devlet daha çok yol, baraj, liman gibi altyapı

yatırımlarına ağırlık verirken, teknoloji transferi ağırlıklı yatırımların özel sektör

tarafından üstlenmesi şeklinde bir teşvik politikası uygulamaya konmuştur. Bu

politikalara karşın kamu iktisadi kuruluşları gelişmelerine devam etmiştir. Kamu

iktisadi kuruluşlarının yatırımlarının devam etmesinin arkasında gelişmeyi hızlandırma

arzusu yanında özel teşebbüsün yatırım yapacak sermaye birikimine sahip olmasının

da bu uygulamada önemi büyük olmuştur. Bu dönemde Türk Sanayi Kalkınma Bankası

kurulmuş, özel kesime dış kaynaklı krediler sağlanmış ve iç kredi hacmi enflasyonist

bir para politikası ile desteklenerek sanayinin yatırımlarının finansmanı için gereken

tasarruf sağlanmaya çalışılmıştır (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve Seferoğlu, 2010).

1960-1980 Dönemi: Planlı kalkınma sürecine 1960’lardan sonra yeniden geri

dönülmüştür. Bu süreci yönetmek üzere Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)

görevlendirilmiştir. Modern teknolojinin temin edilmesinde güçlüklerle karşılaşılmış,

bazı sektörlerde ise rekabet amacıyla küçük ölçekli verimsiz tesisler kurulmuştur.

Başka bir ifadeyle teşvik politikaları seçici olamamıştır. Ekonomik politikada ithal

ikameci, özellikle aşırı değerlenmiş kur politikaları uygulanmış ve yüksek gümrük

duvarları ve korumacılık ön plana çıkmıştır. Bu durum bilim ve teknoloji politikalarının

uygulanmasında aksamalara yol açmıştır. Düşük bütçeli araştırma-geliştirme

çalışmaları yüksek gümrük vergileriyle birleşince yeni teknolojik gelişmelerin

gereğince izlenebilmesi, uyarlanması, ulusal pazarda üretilmesi ve verimlilik artışı

yeterli düzeyde sağlanamamış daha da kötüsü bunlar gereksiz çabalar olarak

algılanmıştır. Bunların yanı sıra bu dönemde 4. Beş yıllık kalkınma planında Teknoloji

Politikaları’na ilk kez yer verildiği gözlenmiştir (Yücel, 1997 ve Yıldız, Ilgaz ve

Seferoğlu, 2010).


1980 Sonrası Dönem: 1970’lerin sonunda ülkenin girdiği sıkışık dönemi rahatlatmak

için 24 Ocak kararları adıyla bilinen bir politika ile dışa açılmaya karar verilmiştir. Bu

politika ile gelişme sürecindeki ülkelerde yerli üretimin, ithalatın yerini alması

beklentisi gerçekleştirilmeye çalışılmış ve “ithal ikamesi” işletilmeye başlanmıştır.

Ancak ihracat yapılmamış, dışarıda gelişen teknolojiler de takip edilerek ülkeye

getirilememiştir. Ülke içinde de rekabetçi bir ortam oluşturulamadığı için istenen

hedeflere ulaşılamamıştır. 70’lerin sonunda teknoloji politikalarından ilk kez

bahsedilmeye başlanmış ve 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda “bilim teknoloji politikası”

öncelikli ele alınması gereken Bilim Teknoloji Atılım Projesi ile Plan’a girmiştir (Yücel,

1997 ve Yıldız, Ilgaz ve Seferoğlu, 2010).

1980’li yılların başlarında Türkiye yoğun bir şekilde sanayi sektörüne yatırım

yapmaktaydı. Ancak 1990’lı yıllara gelindiğinde bu yatırımların daha çok hizmetler

sektörüne kaydığı görülmektedir. Özellikle haberleşme, konut yatırımları gibi

alanlarda yatırımların arttırılması da tarım kesimi yatırımlarını büyük ölçüde

düşürmüştür. Üniversite sanayi işbirliğinin de öneminin fark edilmesi ile 2001 yılında

Teknokent yasası olarak da bilinen “Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu”

çıkarılmıştır. Bu yasa ile teknoloji geliştirme bölgelerinde akademisyenlerin de

çalışmaları ve teknoloji üretimine katkı sağlayabilmeleri kolaylaştırılmıştır (Yıldız, Ilgaz

ve Seferoğlu, 2010).

Günümüzde Ulusal Teknoloji Politikaları açısından Türkiye için belirleyici ve

düzenleyici olan iki temel doküman söz konusudur:

VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri

Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016

Bu iki doküman çalışmanın devam eden bölümlerinde ayrı ayrı ve detaylı bir şekilde

ele alınmaktadır.


VİZYON 2023 - BİLİM VE TEKNOLOJİ STRATEJİLERİ

Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından çok büyük bir öneme

sahip olan VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri hakkında bilgiler içerilmiştir.

Bu bölümde içerilen bilgiler çoğunlukla VİZYON 2023 - Bilim ve Teknoloji Stratejileri

dokümanından ve TÜBİTAK’ın Resmi İnternet Sayfası’ndan edinilmiştir.

Türkiye’de 1960’larda Planlı Dönem ile başlayan Bilim ve Teknoloji (B&T) politikaları

oluşturma çalışmaları özellikle "Türk Bilim Politikası 1983-2003" ve "Türk Bilim ve

Teknoloji Politikası 1993-2003" dokümanlarıyla önemli bir boyut kazanmıştır.

Refah toplumuna ulaşma sürecinde bilim ve teknolojiden etkin bir araç olarak

yararlanılmasını sağlamak üzere, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 13 Aralık 2000

tarihli toplantısında 2003-2023 yılları için Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Stratejileri

Belgesi’nin hazırlanması kararını almıştır.

Yaklaşık bir yıl süren hazırlık çalışmaları ardından, 24 Aralık 2001 tarihli Yedinci Bilim

ve Teknoloji Yüksek Kurulu toplantısında, Projenin adı "Vizyon 2023: Bilim ve

Teknoloji Stratejileri" olarak belirlenmiş; projenin ana teması, temel yaklaşımı ve bu

kapsamda yürütülecek alt projelerin ayrıntılı içeriği ile yürütme planı ve yönetim şekli

onaylanmıştır.

Vizyon 2023 Projesinin ana teması; Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılında, Atatürk’ün

işaret ettiği muasır medeniyet seviyesine ulaşma hedefi doğrultusunda

bilim ve teknolojiye hakim,

teknolojiyi bilinçli kullanan ve yeni teknolojiler üretebilen ve

teknolojik gelişmeleri toplumsal ve ekonomik faydaya dönüştürme yeteneği

kazanmış bir "refah toplumu" yaratmak olarak belirlenmiştir.

Projede aşağıdaki çalışmaların kapsanması planlanmıştır:

Türkiye’nin bilim ve teknoloji alanında mevcut konumunun saptanması,

Dünyada bilim ve teknoloji alanındaki uzun dönemli gelişmelerin saptanması,


Türkiye’nin 2023 hedefleri bağlamında, bilim ve teknoloji taleplerinin

belirlenmesi,

Bu hedeflere ulaşılabilmesi için gerekli stratejik teknolojilerinin saptanması ve

Bu teknolojilerin geliştirilmesi ve/veya edinilmesine yönelik politikaların

önerilmesi.

Vizyon 2023 Projesi aşağıdaki Alt Projelerden oluşmaktadır:

Teknoloji Öngörü Projesi

Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi

Araştırmacı Bilgi Sistemi (ARBİS)

TÜBİTAK Ulusal Araştırma Altyapısı Bilgi Sistemi (TARABİS)

TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜ PROJESİ

TÜBİTAK’ın koordinasyonunda, ilgili kamu ve özel kuruluşlar, üniversiteler ve sivil

toplum kuruluşlarıyla eşgüdüm içinde yürütülmesi planlanan Vizyon 2023 Projesi’nin

temel eksenini, Türkiye’de ilk kez gerçekleştirilen “Teknoloji Öngörü″ alt projesi

oluşturmuştur.

Teknoloji Öngörü Projesi ile ilgili bütün kesimlerin geniş katılımıyla ve sistematik bir

yöntemle, istenen bir geleceğe ulaşmak için bilim ve teknoloji alanında neler yapılması

gerektiği konusunda görüş toplanması ve bu görüşlerin derlenmesi amaçlanmıştır.

Proje sonucunda elde edilen bulgular ve kazanımlar:

Türkiye için stratejik teknolojiler ile öncelikli Ar-Gr alanlarının belirlenmesi,

B&T’nin ülke gündemine girmesi, farkındalığın arttırılması,

Sürece geniş ve etkin katılım.

ULUSAL TEKNOLOJİK YETENEK PROJESİ

Ulusal Teknoloji Yetenek Projesi ile Türkiye’de ilk kez uluslararası normlarda kapsamlı

bir teknolojik yetenek düzeyi saptanması hedeflenmiştir. Proje sonucu ortaya konan

Türkiye’nin teknolojik yetenek envanteri, hem "Teknoloji Öngörüsü Projesi"ne hem de

"2003-2023 Strateji Belgesi"nin hazırlanmasına girdi oluşturmuştur.


Teknolojik yetenek, bir işletmenin stratejik rekabet avantajı yaratmak için gerekli

teknolojileri kullanma, seçme ve geliştirme faaliyetlerinin bütününü ifade eder:

Teknoloji kullanma (üretim yeteneği): Verili bir teknolojiyi etkin kullanabilme

yeteneği;

Teknoloji seçme (yatırım yeteneği): Teknoloji seçenekleri arasından mevcut

koşullara en uygun olanını seçebilme yeteneği;

Teknoloji geliştirme (yenilik yeteneği): Yeni teknoloji seçenekleri geliştirme

yeteneği.

Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi ile aşağıda sıralanan göstergelerin, ekonomik,

yapısal, politik (yenilik politikası kapsamında), sektörsel vb. parametrelerle ilişkilerinin

analiz edilmesi amaçlanmıştır:

İmalat sanayisinde ve yazılım sektöründe (panel faaliyet konuları ayrımında)

teknolojik yetenek düzeyinin ölçülmesi

Teknoloji ödemeler dengesinin hesaplanması

İmalat sanayisinde teknoloji stokunun saptanması

TÜBİTAK, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)

tarafından yürütülen projede, Türkiye’nin teknolojik yetenek düzeyinin saptanmasına

yönelik çalışmanın, aşağıda tanımlanan kategorilerde yaklaşık 2500 firmayı

kapsamasına karar verilmiştir:

Ar-Ge yapan / TİDEB veya TTGV’den Ae-Ge desteği almış olan imalat sanayisi

işyerleri [yaklaşık 750 firma]

100 ve daha fazla kişi çalıştıran imalat sanayisi işyerlerinden çekilen örneklem

[yaklaşık 700 firma]

10-99 kişi çalıştıran imalat sanayisi işyerlerinden çekilen örneklem [yaklaşık

1000 firma]

Yazılım sektöründeki işyerleri [yaklaşık 250 firma]

Bu projenin sonucunda Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi Raporu ortaya çıkmıştır.

Rapor ODTÜ’den Erol Taymaz tarafından 2004 yılında tamamlanmıştır.


Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi Raporu’nun sonucunda aşağıdaki tespitlere yer

verilmiştir:

Bu çalışmada elde edilen sonuçlara göre, Türkiye imalat sanayisinde yenilik

yeteneği geliştirebilmiş işyeri sayısı oldukça düşüktür. İşyerlerinin ancak

%10’dan azı yeni teknolojiler geliştirebilmekte, ürün ve proses teknolojisi

geliştirilmesinde dünya ölçeğinde ileri ülkeler arasında yer alabilmektedir.

Yenilik yeteneğine sahip olan işyerlerinin sayısının az olmasına ve Ar-Ge

harcamalarına ayrılan kaynakların yetersizliğine karşın, teknolojik

yetenek/teknolojik faaliyetler ve ekonomik performans göstergeleri arasında

güçlü bir ilişki saptanmıştır. Teknolojik yeteneğini geliştirebilmiş işyerleri,

teknolojik ve ekonomik performans göstergeleri açısından başarılı olmaktadır.

Bu durum, teknolojik yeteneğin, ülkenin rekabetçi gücünü geliştirebilmesi

açısından ne kadar önemli olduğunu açıkça göstermektedir.

Genel olarak bakıldığında, imalat sanayisindeki işyerlerinin ürün geliştirme

yeteneğinin, proses geliştirme yeteneğinden daha gelişmiş olduğu

görülmektedir. Teknolojik yeniliklerin önemli bir kısmı ürün yeniliklerinden

oluşmakta, işyerleri ürün tasarımını geliştirebilme açısından kendilerini daha

başarılı görmektedir. Bu doğrultuda, proses teknolojisi geliştirebilen işyerleri

genellikle ürün teknolojisi de geliştirebilmekte, fakat bunun tersi geçerli

olmamaktadır. Yani, ürün teknolojisi geliştirebilen işyerleri arasında proses

teknoloji geliştirebilenlerin oranı daha düşüktür.

Ürün teknolojisi geliştirme yeteneği daha gelişmiş olmakla birlikte, işyerlerinin

önemli bir kısmı fikri mülkiyet hakları, marka ve sertifikasyon konularında

önemli sorunlarla karşılaşmaktadır. Bu durum, imalat sanayisindeki işyerlerinin

bir kesiminin ürün teknolojisi geliştirilmesi açısından gelişmiş ülkelerdeki

rakipleri ile arasındaki farkı önemli ölçüde kapattığını ve kritik bir eşiğe

geldiğini göstermektedir. Bu kritik eşik, işyerlerinin tersine mühendislikten

özgün tasarım yapmasını ve yeniliklerini patent ve marka gibi fikri mülkiyet

hakları ile güvence almasını sağlayacak bir teknolojik atılım ile aşılabilir. Bu

teknolojik atılımın gerçekleşmesi için hem işyerlerinin Ar-Ge başta olmak üzere

teknolojik faaliyetlerini geliştirmeleri, hem de standartlar ve belgelendirme gibi

düzenlemeler ile desteklenmeleri gereklidir.


Proses teknolojilerinin geliştirilmesindeki yetersizlik sonucu işyerleri proses

tasarımının elde edilmesi için içerilmiş teknolojiye ve yurt dışındaki

tedarikçilere bağımlı olmakta, yatırım yeteneği gelişememektedir. Bu durum,

yurt içinde proses geliştirebilecek (yatırım malı ve sistem entegrasyonu

sağlayan) tedarikçilerin yeterince gelişememesinin bir sonucu olarak

görülmektedir. Gelecekte rekabet gücünün artması açısından proses

teknolojilerinin daha önem kazanacağı açıktır. Bu nedenle yerel tedarikçilerin

teknolojik yeteneğinin geliştirilmesi de önemli bir politika konusu haline

gelmektedir.

Sektörsel düzeyde bakıldığında, Türkiye’nin ihracat gelirleri ve istihdam

yaratma kapasitesi açısından önemli olan gıda, tekstil ve ulaşım araçları

sektörlerinde teknolojik yetenek düzeyinin kaygı verici durumda olduğu

görülmektedir. Özellikle ulaşım araçları sektörünün rekabet gücünü

geliştirebilmesi için teknolojik yeteneğini hızla geliştirmesi gerekmektedir.

Makine, ilaç ve BİT gibi sektörlerde yenilikçi firma oranları göreli olarak yüksek

olmakla birlikte, bu sektörlerdeki yenilikçi firmaların diğer firma ve kuruluşlarla

ilişkileri çok zayıftır. Bir başka deyişle, yenilikçi firma oranlarının yüksek olduğu

sektörlerde henüz araştırma ağı geliştirme yeteneği kazanılamamıştır. Bu

sektörlerdeki teknolojik yeteneğin geliştirilmesi açısından, ulusal yenilik

sisteminin etkin olarak çalışması ve firmaları işbirliği yapmaya yöneltecek

büyük araştırma programlarının oluşturulması önem kazanmaktadır.

Teknolojik Yetenek Anketi ile teknolojik yeteneği oluşturan unsurlara ilişkin

sektörsel düzeyde kapsamlı bir veri tabanı oluşturulmuştur. Bu verilerin, Vizyon

2023 çalışması kapsamında derlenen veriler ile karşılaştırılması, mevcut

teknolojik konumun ve potansiyelin saptanması açısından çok yararlı olacaktır.

ARAŞTIRMACI BİLGİ SİSTEMİ (ARBİS)

Türkiye’de üniversite, kamu ve özel sektör kuruluşlarında çalışan araştırmacı personel

ve yurt dışında çalışan Türk araştırmacılarına yönelik bir sistem olarak tasarlanmıştır.

ARBİS, araştırmacı bilgilerinin toplanması, toplanan verilerin sürekli güncellenmesi ve

bu verilerin farklı kuruluşlarca farklı amaçlarla kullanılmak üzere değerlendirilmesine

olanak sağlayan, dinamik bir sistemdir.


Bu sistemle;

Yurt içi ve yurt dışındaki araştırmacıların bilimsel faaliyet alanları, yürüttükleri

Ar-Ge çalışmalarının uygulanabileceği endüstriyel iş kolları ve bu çalışmalar

sonucu geliştirilen ürün ve teknolojiler hakkında kodlanmış bilgi derlenmesi,

Ulusal bilim insanları veritabanı oluşturulması ve

Bibliyometrik analiz yapılması planlanmıştır.

Bu sistemle kullanıcılar;

TÜBİTAK Araştırma Grupları, TÜBİTAK-TEYDEB tarafından yürütülen proje

destek ve kariyer programları için hakem ve izleyici havuzları,

AB Çerçeve Programları için ortak bulma, tartışma forumlarına katılma, e-ileti

alma ve yazma iletişim platformları gibi farklı amaçlı veritabanlarında da yer

alabilmektedirler.

Sorgu yapabilme, bilim ve teknoloji göstergelerine ulaşabilme servislerden

yararlanabilmektedirler.

ARBİS’te onaylı kayıt sahibi olmak araştırmacılar için TÜBİTAK projelerine başvurma ve

hakem-izleyici hizmeti verme gibi etkinliklerde bulunabilmenin bir ön koşulu olarak

kabul edilmiştir.

Sonuç olarak, ARBİS sayesinde hem değişmeyen bilgilerin her seferinde

tekrarlanmasının önüne geçilmesi, hem de bilgilerin sürekli olarak güncellenmesi

mümkün olmaktadır.

TÜBİTAK ULUSAL ARAŞTIRMA ALTYAPISI BİLGİ SİSTEMİ (TARABİS)

Türkiye’de araştırma, deneysel geliştirme, test/analiz ve tanı çalışmalarına yönelik

kullanılan makine/sistem/cihaz stokuyla Ar-Ge proje birikiminin veritabanını

oluşturmak amacıyla, TÜBİTAK tarafından tasarlanan ve geliştirilen web tabanlı bir

uygulamadır. TARABİS makine/sistem/cihaz stoku ve proje birikimi bilgilerinin

toplanması, toplanan verilerin sürekli güncellenmesi ve bu verilerin farklı amaçlarla

kullanılmak üzere değerlendirilmesine olanak sağlayan, dinamik bir sistem olarak

tasarlanmıştır.


Bu sistem;

Birim/Bölüm yöneticilerinin izin verdiği ölçüde, gereksinim sahiplerince

sorgulanabilecek,

Ürün ve teknoloji geliştirme çalışmalarında, laboratuarlarla endüstri arasında

işbirliği ve iletişim ortamı sağlayacak,

Laboratuarların kapasite ve yeteneklerinin artması için gerekli kaynağın

bulunmasında yardımcı olabilecek,

Laboratuarlarda gerçekleşecek ortak projelerin artmasına yol açabilecektir.


ULUSAL BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK STRATEJİSİ - 2011-2016

Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından günümüzdeki

uygulamalar bağlamında çok büyük bir öneme sahip olan Ulusal Bilim, Teknoloji ve

Yenilik Stratejisi - 2011-2016 hakkında bilgiler içerilmiştir. Bu bölümde içerilen

bilgiler çoğunlukla Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016

dokümanından ve TÜBİTAK’ın Resmi İnternet Sayfası’ndan edinilmiştir.

Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016, altı yıllık dönem için,

Türkiye’nin BTY vizyonunu, önceliklerini ve ana hedeflerini içeren temel strateji

belgesidir. Bu strateji belgesi ile Türkiye’nin 2023 yılına yönelik olarak bilim, teknoloji

ve yenilik (BTY) atılımının zeminini oluşturan Bilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama

Planı (BTP-UP) 2005-2010 aracılığıyla yakalanan ivmenin sürdürülebilirliğinin

sağlanması hedeflenmiştir

Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016’nın Kapsamı

UBTYS 2011-2016’da Türkiye’nin BTY vizyonunun gerçekleştirilmesinde, Ar-Ge ve

yenilik sistemindeki temel dinamiklerin işlevselliğini artıracak stratejiler anahtar

niteliğindedir. Bu bağlamda, BTP-UP 2005-2010 aracılığıyla Ar-Ge ve yenilik

kapasitesinin önemli düzeyde geliştirilmesine yönelik yakalanan başarının 2011-2016

döneminde ivmelenerek sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedef

doğrultusunda, yeni dönemde önem taşıyan gereksiminler arasında:

BTY insan kaynaklarının geliştirilmesi

Araştırma sonuçlarının ticari ürün ve hizmete dönüşümünün teşvik edilmesi

Çok ortaklı ve çok disiplinli Ar-Ge ve yenilik işbirliği kültürünün

yaygınlaştırılması

KOBİ’lerin yenilik sisteminde daha güçlü aktörler olmalarının teşvik edilmesi

Araştırma altyapılarının bilgi üretme gücüne katkısının artırılması

Türkiye’nin çıkarları doğrultusunda uluslararası BTY işbirliğinin etkinleştirilmesi

bulunmaktadır.


Aynı zamanda,

Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda hedef odaklı yaklaşımlar,

İvme kazanmamız gereken alanlarda ihtiyaç odaklı yaklaşımlar,

Çeşitli alanlarda yaratıcılığın destekleneceği tabandan yukarı yaklaşımların

hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.

UBTYS 2011-2016’nın yapısı Şekil 2’de verilmiştir.

Şekil 2 - UBTYS 2011-2016 Yapısı


UBTYS 2011-2016’nın yönetişim yapısı Şekil 3’te verilmiştir.

Şekil 3 - UBTYS 2011-2016 Yönetişim Yapısı

UBTYS 2011-2016 Vizyonu: “Ürettiği bilgi ve geliştirdiği teknolojileri, ülke ve

insanlığın yararına yenilikçi ürün, süreç ve hizmetlere dönüştürebilen Türkiye.”

UBTYS 2011-2016 Strateji Belgesi 2011-2016 dönemindeki bilim, teknoloji ve yenilik

faaliyetleriyle ulaşılması istenen vizyonun gerçekleştirilmesine hizmet eden eksenler

üzerine inşa edilmiştir.

Bu eksenler (stratejik amaçlar), UBTYS 2011-2016 Stratejik Çerçevesi içerisinde

izlenecek olan yaklaşımları temsil eden dikey eksenler (stratejik amaçlar D1-D3) ve

bunlara hizmet edecek olan yatay eksenler (stratejik amaçlar Y1-Y6) bazında

verilmektedir (Şekil 4).


Şekil 4 - UBTYS 2011-2016 Stratejik Çerçevesi

Aşağıda UBTYS 2011-2016’da yer alan her bir amaç ve bu amaçlara ulaşmak için

yapılacak işleri ifade eden stratejiler listelenmiştir.

Amaç D1.1: Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda Ar-Ge ve yenilik

kaynaklı ekonomik kazanımların artırılması

Stratejiler:

Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda;

D1.1.1 Derinlemesine analizlerin alt sektörleri de kapsayacak şekilde

gerçekleştirilmesi

D1.1.2 Hedef odaklı yaklaşımlarla insan kaynaklarının geliştirilmesi


D1.1.3 Bilginin yayılımını ve ticarileşmesini artırmak amacıyla paydaşların

(üniversite-kamu-sanayi) bir araya geldiği platformların etkinleştirilmesi,

disiplinlerarası araştırmaların artırılması ve araştırma sonuçlarının paylaşımının

teşvik edilmesi

D1.1.4 Farklı öncelikli sektörler (ve alt sektörler) arasında Ar-Ge ve yenilik

eksenli işbirliğinin ve kilit teknolojilerin çift amaçlı kullanımının artırılması

yoluyla farklı sektörlerin birikimlerinin harmanlanmasının teşvik edilmesi

D1.1.5 Ülkenin ekonomik ve teknolojik gelişmesine hizmet edecek nitelikteki

güdümlü ve sonuç-odaklı projeleri destekleyecek programların geliştirilmesi

D1.1.6 Mevcut fiziki araştırma altyapılarının analiz edilerek ihtiyaç duyulan

altyapıların geliştirilmesinin teşvik edilmesi

D1.1.7 Günümüzde paradigma değişikliği olarak kabul edilen açık yeniliğin

teşvik edilmesi yoluyla sektörlerin üretim zincirini oluşturan aktörlerin Ar-Ge ve

yenilik tabanlı rollerinin güçlendirilmesi

Amaç D2.1: İhtiyaç-Odaklı Alanlarda Ar-Ge ve Yenilik Kapasitesinin İvmelenmesi

Stratejiler:

Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin ivme kazanması gereken ihtiyaç-odaklı alanlarda;

D2.1.1. Ülke ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte Ar-Ge ve yenilik eksenli bilgi

üretiminin artırılması ve sonuç-odaklı araştırmaların desteklenmesi

D2.1.2. BT insan kaynaklarının geliştirilmesi ve disiplinlerarası yaklaşımlar ile

etkileşiminin sağlanması

D2.1.3. Bilim toplum etkinlikleri aracılığıyla gençler arasında disiplinlerarası

yaklaşımların benimsenmesi

D2.1.4. Özel sektörün Ar-Ge ve yenilik yapabilme yetkinliğinin geliştirilmesi ve

üretim zincirinde Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin yoğunluğunun artırılması

D2.1.5. Araştırma altyapılarının (araştırma merkezleri, vb.) kurumlararası

eşgüdüm içinde geliştirilmesi ile ulusal ve yerel ihtiyaçlar doğrultusunda etkin

kullanımının sağlanması

D2.1.6. Sektörler ve disiplinlerarası bilginin yayılımını destekleyecek şekilde çok

paydaşlı Ar-Ge projelerinin artırılması


D2.1.7. İhtiyaç-odaklı alanların arasındaki etkileşimi arttıracak yönetişim

mekanizmalarının oluşturulması

Amaç D3.1: Tabandan yukarı yaklaşımların desteklenmesine yönelik mevcut

desteklerin iyileştirilmesi

Stratejiler:

D3.1.1 Disiplinlerarası alanlarda bilimsel boşlukları doldurmak üzere evrensel

boyutta katkı yapacak araştırmaların teşvik edilmesi

D3.1.2 Sanayicilerin ihtiyaçlarına cevap verecek temel ve uygulamalı araştırma

projelerinin teşvik edilmesi

Amaç D3.2: Yeni gelişmekte olan teknolojilere temel oluşturacak araştırmaların

desteklenmesi

Stratejiler:

D3.2.1. Akademik yetkinliği yüksek olan13 Türkiye’deki yerleşik

araştırmacıların bilimin sınırındaki olan öncül araştırmalarının desteklenmesi

D3.2.2. Öncül araştırmalara yönelik destek programlarında, araştırma yetkinliği

konusunda uluslararası üne sahip yurtdışındaki Türk ve uluslararası bilim

insanlarının Türkiye’ye çekilebilmesine yönelik proaktif yaklaşım ve

mekanizmaların geliştirilmesi

D3.2.3. Öncül araştırmalara yönelik Ar-Ge ve altyapı desteklerinin

kurumlararası eşgüdümün içerisinde geliştirilmesi

Stratejik Amaç Y1. BTY İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi

Amaç Y1.1: BT İK Sayısının Artırılması ve Sektörel Dağılımın İyileştirilmesi

Stratejiler:

Y1.1.1. Gençlerin Ar-Ge alanlarına yönlendirilmesi

Y1.1.2. Kariyer imkânlarının geliştirilmesi ve gelirlerin iyileştirilmesi

Y1.1.3. Özel sektörün Ar-Ge ihtiyaçları doğrultusunda BT İK yetişmesine

yönelik programlar tasarlanması


Y1.1.4. Teknisyen ve dengi personelin istihdamının artırılması

Y1.1.5. Ülkemizin önceliklerine ve ihtiyaç duyduğu alanlara yönelik BT İK

personeli yetiştirilmesi

Y1.1.6. Toplumda bilim ve teknoloji kültürünün yaygınlaştırılması

Amaç Y1.2: Araştırma kültürünün, araştırmacıların yetenek ve deneyimlerinin

geliştirilmesi

Stratejiler:

Y1.2.1. Araştırma yeteneğinin geliştirilmesini teşvik eden mekanizmalar

tasarlanması

Y1.2.2. Doktora sonrası araştırma (post-doc) uygulamasının hayata geçirilmesi

Y1.2.3. Disiplinlerarası çalışma ve işbirliklerinin desteklenmesi

Y1.2.4. Başarılı genç araştırmacılara kendi araştırma gruplarını kurmalarına

yönelik destek mekanizmalarının geliştirilmesi

Amaç Y1.3: BT İK personelinin çalışma ortamlarının iyileştirilmesi

Stratejiler:

Y1.3.1. Üniversitelerdeki çalışma ortamının iyileştirilmesi

Y1.3.2. Üniversitelerdeki Ar-Ge altyapısının geliştirilmesi

Y1.3.3. Üniversitelerdeki yönetişimin iyileştirilmesi

Y1.3.4. Özel sektördeki araştırmacıların çalışma koşullarının iyileştirilmesi

Y1.3.5. Sektörlerarası işbirliğinin geliştirilmesi

Y1.3.6. Kamu araştırma merkezlerindeki çalışma koşullarının iyileştirilmesi

Amaç Y1.4: Araştırmacıların Dolaşımının Artırılması

Stratejiler:

Y1.4.1. Ulusal, sektörlerarası ve uluslararası dolaşım mekanizmalarının

geliştirilmesi

Y1.4.2. Yurtdışındaki nitelikli araştırmacıların, öncelikli alanlar başta olmak

üzere, yurt içinde istihdam edilmesi için gerekli imkânların sağlanması


Amaç Y1.5: Ar-Ge Personeli İstihdam Kapasitesinin Geliştirilmesi

Stratejiler:

Y1.5.1. Üniversitelerde nitelikli Ar-Ge personel istihdamı

Y1.5.2. Özel Sektörde Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi

Y1.5.3. Kamu Araştırma Merkezleri Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin

geliştirilmesi

Stratejik Amaç Y2. Araştırma Sonuçlarının Ticari Ürün ve Hizmete Dönüşümünün

Teşviki

Amaç Y2.1:Araştırma sonuçlarından yeni ürün, süreç ve hizmetlerin ekonomide katma

değer yaratması

Stratejiler:

Bilginin Yayılımı Boyutu

Y2.1.1. Sonuçlanan araştırma projelerinin sanayiye aktarımını hızlandıracak

mekanizmaların oluşturulması

Y2.1.2. Sanayinin ihtiyaçları doğrultusunda yapılan doktora programlarının

yaygınlaştırılması ve çeşitlendirilmesi

Y2.1.3. Araştırmacıların Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarından daha etkin

yararlanılmasının sağlanması

Y2.1.4. Sanayide geliştirilmiş kilit teknolojilerin çift amaçlı kullanımının

yaygınlaştırılması

Talebin Artırılması Boyutu

Y2.1.5. Kamu tedarik yönetim sisteminin Ar-Ge ve yenilik unsurlarını içerecek

şekilde iyileştirilmesi

Y2.1.6. Ar-Ge ve yeniliğe dayalı firma başlangıç desteklerinin teşvik edilerek

bilgi ve teknolojilerin ticarileştirilme kapasitesinin artırılması


Stratejik Amaç Y3. Çok Ortaklı ve Çok Disiplinli Ar-Ge İşbirliği Kültürünün

Yaygınlaştırılması

Amaç Y3.1: Sistem etkileşimlerinin sektörler ve disiplinlerarası yöne çekilmesi

Stratejiler:

Yönetişim boyutu

Y3.1.1. Sektörel ve yerel boyutta paydaşlar arasındaki etkileşimleri tetikleyecek

Ar-Ge ve yenilik eksenli işbirliği kültürünün yaygınlaştırılması

Y3.1.2. Sektörel ve yerel boyuttaki yönetişim mekanizmaları ile ulusal boyuttaki

yönetişim mekanizmaları arasındaki eşgüdümün gelişmesi

Y3.1.3. Ulusal boyutta kamu kurumları arasında bilim ve teknoloji

konularındaki etkileşim ve bilgi alışverişinin iyileştirilmesi

Ortak Ar-Ge ve Yenilik İşbirlikleri Boyutu

Y3.1.4. Ar-Ge tabanlı dikey işbirliklerinin17 teşvik edilmesi yoluyla teknoloji

üretme kapasitesinin artırılması

Y3.1.5. Ülkemizin sahip olduğu farklı sınaî yetkinlikleri göz önünde

bulundurularak yatay ve dikey işbirliklerinde sektör içi ve sektörlerarası

işbirliklerinin artırılması

Y3.1.6. Araştırmacılar arasında disiplinlerarası ortak öğrenme ortamlarının

desteklenmesi

Y3.1.7. Üniversite, sanayi ve/veya kamu kuruluşlarının veya bireysel

araştırmacılar arasındaki Ar-Ge işbirliklerini teşvik eden mekanizmalarının

daha işlevsel hale getirilmesi

Y3.1.8. Yerel kaynak ve yetkinliklerden küresel ölçekte katma değer üretecek

araştırmaların desteklenmesi


Stratejik Amaç Y4. Ulusal Yenilik Sistemi İçerisindeki KOBİ’lerin Rolünün

Güçlendirilmesi

Amaç Y4.1: Daha çok KOBİ’nin Ar-Ge ve yenilik yapanlar halkasına eklenmesi

Stratejiler:

Y4.1.1. Kendi bünyesinde Ar-Ge yetkinliğine sahip olmayan KOBİ’lerin Ar-Ge

ihtiyaçlarının üniversite, kamu araştırma enstitüleri ve özel sektör

kuruluşlarından karşılanmasında kolaylaştırıcı mekanizmaların oluşturulması

Y4.1.2. Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini kendi bünyesinde gerçekleştiren

KOBİ’lerin üniversite ve araştırma kurumlarıyla ortak proje üretme kapasitesinin

artırılması

Y4.1.3. KOBİ’lerin teknoloji yönelimi ve yönetimi yeteneğinin geliştirilmesi

Y4.1.4. KOBİ Ar-Ge ve yenilik destekleri ile fikri ve sınai mülkiyet hakları

konusunda bilgiye ulaşımının kolaylaştırılması, bilgilendirme faaliyetlerinin

yaygınlaştırılması ve çeşitlendirilmesi

Y4.1.5. KOBİ’lerde Ar-Ge ve yenilik insan kaynağı istihdamının artırılmasına

yönelik mekanizmaların geliştirilmesi

Y4.1.6. Araştırma altyapılarında KOBİ’lerin ihtiyaçları dikkate alınarak KOBİ’lerin

bu altyapıları kullanmalarının etkinleştirilmesi

Stratejik Amaç Y5. Araştırma Altyapılarının TARAL’ın Bilgi Üretme Gücüne Katkısının

Artırılması

Amaç Y5.1: Mevcut ve yeni araştırma altyapılarının UBTYS 2011-2016’nın stratejik

yaklaşımına taban oluşturması

Stratejiler:

Y5.1.1. Mevcut araştırma altyapılarının sektörlerarası çok ortaklı araştırma

işbirliklerine de olanak tanıyacak şekilde, ülke öncelikleri20 doğrultusunda

etkin, verimli ve sürdürülebilir şekilde kullanılmasının sağlanması

Y5.1.2. İlgili tüm aktörlerin katılımı ile ülke öncelikleri doğrultusunda araştırma

altyapılarına yönelik olarak bir yol haritası aracılığıyla altyapıların performans

yönetimine dayalı izlenmesi ve altyapı mükerrerliğinin önlenmesi


Y5.1.3. AB katılım öncesi mali yardım programlarından araştırma altyapılarına

finansman ayrılması

Y5.1.4. Üniversitelerde sanayi ihtiyaçlarını ve yerel özellikleri de dikkate alan

tematik olarak yapılanmış araştırma merkezlerinin yaygınlaştırılması

Y5.1.5. Ülke önceliklerimiz ve bilimsel kapasite eşgüdümümüz doğrultusunda

stratejik olarak seçimi yapılacak uluslararası altyapı projelerine (ESFRI yol

haritası, vb.) katılım konusunda mekanizmaların iyileştirilmesi

Stratejik Amaç Y6. Ülkemizin Çıkarları Doğrultusunda Uluslararası BTY İşbirliklerinin

Etkinleştirilmesi

Amaç Y6.1: Uluslararası BTY işbirliklerinin ülkemizin çok taraflı taahhütleri de dikkate

alınarak UBTYS 2011-2016 stratejik çerçevesini desteklemesi

Stratejiler:

Y6.1.1. Uluslararası BTY işbirliklerinde UBTYS 2011-2016 stratejik çerçevesini

destekleyecek tematik yaklaşımlar doğrultusunda güçlü ve ihtiyaç odaklı

alanların ön plana çıkarılması

Y6.1.2. Güçlü ve ihtiyaç odaklı alanlara göre ülkelerin Ar-Ge ve yenilik

kapasitesi ve yetkinliği açısından analizlerinin yapılarak uluslararası

işbirliklerinde öncelikli ülkelerin belirlenmesi ve izlenmesi

Y6.1.3. Öncelikli ülkelerle politika öğrenmeye yönelik eylemlerin hayata

geçirilmesi

Y6.1.4. BTY ile alakalı uluslarüstü mekanizmalarda ülkemizden uzmanların

görev almasının teşvik edilmesi

Y6.1.5. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası BTY anlaşmalarının özel sektörün

daha çok yararlanabileceği duruma getirilmesi (mevzuat düzenlemeleri, kapsam

genişletilmesi)

Y6.1.6. Türkiye’nin uluslararası yardımlarında BTY’nin de kapsam içine alınması

Y6.1.7. Bilim diplomasisi faaliyetlerinin başlatılması ve yaygınlaştırılması (bilim

ataşeleri, vb.)


BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK İSTATİSTİKLERİ

Bu bölümde Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları açısından dikkate değer olan bir

takım Bilim, Teknoloji ve Yenilik İstatistikleri içerilmiştir. Bu bölümde yer alan

istatistikler özel olarak Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları ve genel olarak

Türkiye’nin Bilim, Teknoloji ve Yenilik gerçeklerini yansıtmak üzere içerilmiştir.

Yenilik ekonomik performans ile doğrudan ilişkilendirilebilecek bir husustur (Şekil 5).

Şekil 5 - Yenilik ve Ekonomik Performans İlişkisi [Taymaz, E. (2001)]


Türk Patent Enstitüsü’ne yapılan patent başvurularının yıllara göre arttığı

görülmektedir (Şekil 6).

Şekil 6 - TPE’ye Yapılan Patent Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı [TÜBİTAK, TÜİK]


Bilimsel yayın sayısı bakımından Türkiye’nin dünya sıralamasındaki yerinin yıllara göre

iyileştiği görülmektedir (Şekil 7).

Şekil 7 - Bilimsel Yayın Sayısı Bakımından Türkiye’nin Dünya Sıralamasındaki Yeri [TÜBİTAK, TÜİK]


Tam zaman eşdeğer Ar-Ge insan kaynağı yıllara göre iyileştiği görülmektedir (Şekil 8).

Şekil 8 - Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge İnsan Kaynağı [TÜBİTAK, TÜİK]


Ar-Ge harcamalarının GSYİH’ye oranının yıllara göre iyileştiği görülmektedir (Şekil 9).

Şekil 9 - Ar-Ge Harcamalarının GSYİH’ye Oranı [TÜBİTAK, TÜİK]


Ar-Ge harcamalarının yıllara göre arttığı görülmektedir (Şekil 10).

Şekil 10 - Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları [TÜBİTAK, TÜİK]


10.000 çalışan kişi başına düşen Ar-Ge insan kaynağının yıllara göre arttığı


Şekil 11 - 10.000 Çalışan Kişi Başına Düşen Ar-Ge İnsan Kaynağı [TÜBİTAK, TÜİK]


Türkiye’de milyon kişi başına düşen bilimsel yayın sayısının yıllara göre arttığı


Şekil 12 - Türkiye’de Milyon Kişi Başına Düşen Bilimsel Yayın Sayısı [TÜBİTAK, TÜİK]


Tüm çalışanlar içindeki Ar-Ge personeli oranı açısından Türkiye’nin iyileşmeye açık

olduğu görülmektedir (Şekil 13).

Şekil 13 – Tüm Çalışanlar içindeki Ar-Ge Personeli Oranı [Eurostat, 2013]


REFERANSLAR

Bu bölümde bu çalışma kapsamında yararlanılan kaynaklar listelenmiştir. Bir kısmı

çevrimiçi (online) olarak erişilebilir olan bu kaynakların mümkün olduğu durumlarda

İnternet erişim adresleri de verilmiştir.

Ağır, H. (2010). Türkiye İle Güney Kore’de Bilim ve Teknoloji Politikalarının

Karşılaştırması, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi. Cilt: 5, Sayı: 2, Sayfa: 43-

55.

Chang, H. J. (2002). Who needs technology policy?, Technopolicy Brief 4,

African Technology Policy Studies Network, Nairobi, Kenya. ISBN: 9966-916-

18-0.

Eurostat. (2013). Science, Technology and Innovation in Europe. ISSN 1830-

754X.

Khan, M. H. (2007). Investment and Technology Policies, United Nations

Department for Economic And Social Affairs (UNDESA) – New York: USA.

Pınar, Ö., Boran, Ş. ve Sevilmiş, G. (2013). Dünyadaki Trendler Işığında

Türkiye’de Teknoloji Geliştirme Politikaları, Ar&Ge Bülten 2013 Şubat –

Sektörel, Sayfa: 19-34.

Seyrek, İ. ve Sarıkaya, M. (2008). Teknoloji Politikaları ve Türkiye: Bir İnceleme,

Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 15. Sayfa 53-79.

Taymaz, E. (2001). Ulusal Yenilik Sistemi Türkiye İmalat Sanayiinde Teknolojik

Değişim ve Yenilik Süreçleri. TÜBİTAK / TTGV / DİE – Ankara.

Taymaz, E. (2004). Türkiye İmalat Sanayiinde Teknolojik Yetenek. Ankara.

TÜBİTAK. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu.

http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/icerik-bilim-ve-teknoloji-yuksek-

kurulu


TÜBİTAK (2004). Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri - Ulusal Bilim ve

Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik

Araştırma Kurumu – Ankara.

http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/politikalar/icerik-vizyon-2023

TÜBİTAK (2010). Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi - 2011-2016.

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu – Ankara.

http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/BTYPD/strateji_belgeleri/UBTY

S_2011-2016.pdf

TÜBİTAK (2014). Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik İstatistikleri.

http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/politikalar/icerik-bty-istatistikleri

Yamaç, K. (2008). Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikası Bilgi Toplumu ve Bilgiye

Dayalı Ekonomi Bağlamında Bazı Görüşler, Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık –

Türk Tıp Dizini, Sayfa 71-79.

Yıldız, B., Ilgaz, H. ve Seferoğlu, S. S. (2010). Türkiye’de Bilim ve Teknoloji

Politikaları: 1963’ten 2013’e Kalkınma Planlarına Genel Bir Bakış, Akademik

Bilişim 2010, 10-12 Şubat 2010 / Muğla Üniversitesi, Muğla.

Yücel, İ. H. (1997). Bilim-Teknoloji Politikaları ve 21. Yüzyılın Toplumu. Sosyal

Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı –

Ankara. ISBN 975-19-1806-5.

mustafa değerli - 2014 - ulusal teknoloji politikaları - teknoloji ve İnovasyon yönetimi - rapor

Business