Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi K-2015, zel Say, 45-88 45

* Sorumlu Yazar. Tel: +90 212 383 48 07 E-posta:mgunduz@yildiz.edu.tr

2015 Kalem Eitim ve Salk Hizmetleri Vakf. Btn Haklar Sakldr. ISSN: 2146-5606

Muhafazakr-Modernist Bir Cumhuriyet Aydn:

Nurettin Topunun Eitim Grleri

Do. Dr. Mustafa GNDZ*

Yldz Teknik niversitesi, Eitim Fakltesi, stanbul / Trkiye

z

Cumhuriyet dneminin zgn eitim ve ahlklarndan biri Nurettin Topudur.

Hayat, mcadele azmi, kararll, ciddiyeti, tercih ettii yntem, kulland kav-ramlar ve bilgi edinme tr onu ada aydnlardan belirgin bir ekilde farkllatrr.

Hayatn her meselesiyle ilgilenen Topu, eitime husus bir yer verir ve Trkiyenin

kkl bir maarif davasna sahip olduunu belirtir. Ona gre Trkiyede eitimin

milllik vasfnda cidd sorun vardr. Trk eitim sistemi gerek ama, gerekse felsefe

ve yntem bakmndan olduka problemlidir. Bat kkenli sistemler lkenin eitim

sistemini fel etmitir. Bu ktye gidiin balangc ok ncelere dayanmaktadr. Ona

gre medreseler skolastizmin merkezi olmutur, yerine kurulan mektepler ise Bat

hayatn taklit etmekle ayn miras srdrmtr. Eitim sisteminin dier en nemli

meseleleri yabanc okullar, yabanc dille eitim ve zel okullardr. Din ve ahlk

eitimi alannda byk bir knt yaanmaktadr. 1950 sonras din ve ahlk eitimi

ve din adamlarna iddetli eletiriler ynelten Topu, hem tamamyla mill, devlet

kontrolnde bir eitim hayatn savunur hem de devlet eliyle verilen din eitimine kesinlikle kar kar. Bu yazda muhafazakr kimliiyle tannan isyan ahlknn nc

ismi, Anadoluculuk siyasetinin savunucusu Nurettin Topunun eitimin ve eitim-

cinin farkl sorunlarna nasl bakt, bu konulara ne tr eletiri ve neri getirdii,

zmler sunduu eletirel bir yntemle tartlmtr.

Anahtar Kelimeler: Nurettin Topu; Ahlk eitimi; Din eitimi; Genlik; Yabanc

okullar; zel okullar.

46 Do. Dr. Mustafa GNDZ

A Conservative-Modernist Republican Intellectual:

Nurettin Topu and His Educational Views

Abstract

Nurettin Topu is one of the prominent educator and moralist of Re-

publican period. His struggle for life, stability, seriousness, methods,

concepts that he used, and obtaining of knowledge, makes him signi-

ficantly different among the contemporary intellectual. Topu thought

with every issue of the life and have made a special place for education

and remarked that Turkey has deep rooted educational problems. Ac-

cording to him, nationalistic character of Turkish education has serious

problems. Educational system quite troubled in term of both aims and

philosophy. Western origin systems have crippled the educational

system. The initiation of this bad situation goes too back. In addition to

him, madrassas became a center of scholastic, and the new schools

which was opened instead of them, continued the same legacy by imi-

tating Western life. Foreign schools, teaching with foreign language

and private schools are other basic problems of the educational system.

There are the great depression in the field of teaching of religion and

morale. Topu severely criticized the religious functionaries and teac-

hing of religion and morale methods after 1950. He defended an edu-

cational life that completely national and under control of the state, but

he definitely rejected religious education given by the state. In this

paper, it has been argued that how Nurettin Topu who is recognized

with his pro-conservative identity and known as the leading name of

Ethics of Revolt as well as the defender of Anatolianism policy

evaluated the different problems of education and educators, how he

analysed and criticised such matters and what kind of proposals he

offered on these problems by a way of criticizing some of his views.

Keywords: Nurettin Topu; Teaching of morality; Youth; Foreign

schools; Private schools; Religious education.

Extended Summary

Purpose

The purpose of this study is to discuss the opinions of Nurettin

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 47

Topu, who is an outstanding thinker of Republican era in Turkey, on

educational and cultural life through his own works. In this paper

Topus view on education is not analyzed in detail and those views are

not compared with the views of the other thinkers and educators in the

field. The main purpose of this study is to summarize Topus views on

different perspectives of education (primary school, secondary school,

higher education, religious and moral education).

Method

The book called Trkiyenin Maarif Davas contains the views

of Nurettin Topu on education and instruction widely. Therefore a

literature review is made focusing on this book generally in this paper.

Findings and Result

Nurettin Topu is one of the privileged personages in Republican

era of Turkey in terms of literature, education, art, religion/ Islamic

mysticism, thought, policy and culture. The eminent characters of

Topu, which differentiate him from coevals and alike, are his loneli-

ness, his interaction with Islamic mysticism and his theoretical and

literary contributions to Turkeys educational and cultural life. Other

than this, he is a passive actionist with low profile, who devoted his life

in an active action field in order to realize his aforementioned theoret-

ical ideals.

When Topus views on education are searched, the key concept

would be morality and nationality or nationalism. The other

concepts that can also follow are rebellion, responsibility, motion,

48 Do. Dr. Mustafa GNDZ

locality and individuality. Certainly he widely mentioned the other

concepts of educatonal and cultural life such as teacher, student, high

school, exam, religious education and instruction, course book, special

education, teaching language as a second language etc. Considering

these aspects Topu handled more or less the educational life univer-

sally. He explained the education system without neglecting the di-

mensions of language, philosophy, logic, history and psychology.

While doing this Topu frequently considers the historical and socio-

logical perspectives. He was also in a reckoning with the materialist,

positivist and secular minds of his time.

The leading topic that he criticized was the lack of authenticity in

the field of education. He also criticized strongly the imitation of West

and the effects of the schools established with the help of foreign

countries. At the end he revealed his request that the whole education

system should be altered. According to him it is impossible to reach a

positive result by renovating the existing education system. It is be-

cause this system is the application of capitalist minds that leaks into

the very little cells. The reforms about the issues related with the uni-

versity system, religious education and the relationship of government

with religion, will not serve the purpose unless the philosophical

foundation and the curriculum of primary level and secondary level

education has changed.

Topu dreams making a government centered education system

real that highly includes national patterns. This desire, which may be

seen as interesting and ironic, reveals Topus favor of government and

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 49

his trust in government. As thinking an education system must not be

free from government, Topu considers the schools that are not under

supervision and control of government as enemies of the society. Ac-

cording to him a national education can be only the education that is

provided by government. However Topu is in a contradiction when

the topic comes to the religious education dominating by government.

For him the present religious education and instruction is consists of

trickeries, taking advantage of the ecclesiastics work under government

and exploiting the religion via ecclesiastics.

Nurettin Topu criticizes universities strongly and points these

institutions as the most terrible, corrupted and groveling places. It can

be said that his being not hired by the university even though he deserve

the place, plays a big role in this harsh critics. However he never men-

tioned about concrete proposals including the higher education system

that he dreamed of.

It cannot be said that Topu has constructed a consistent con-

ceptualizing in the presence of the modern worlds crisis. Of course it is

a great value of him to make the theory of the principals about rebel-

lion ethics, to account for and to call account in moral world. However

comparing with his conceptualizing the universal educational world,

Topus comments and discourses about particular subtopics are vague.

His determinations and advices for individuals are vivid and impres-

sive.

Nurettin Topu is considered as the most important representative

50 Do. Dr. Mustafa GNDZ

of the populist idee following Ziya Gkalp. It would offer significant

contribution to searching solution, if new generation and the relevant

people in each level of our education system, which is experiencing

now a serious moral depression and crisis, read, interpret and even,

reconstruct this kind of activist and theorist in the field of education.

Giri

Nurettin Topunun Hayat ve Eserleri

Atalar Erzurumun kkl ailelerinden Topuzdeler olan, Top-

uzade Ahmet Efendi ve Fatma Hanmn olu Nurettin, 7 Kasm

1909da stanbulda dodu1. Dedesi Osman Efendi Erzurumun Ruslar

tarafndan igali srasnda askerlik grevini topu olarak yapmasndan

dolay bu lakab ald ve daha sonra da soyad olarak benimsendii

bilinmektedir.

nceleri hububt alm-satm ile urarken sonradan canl hay-

van ticaretine balayan babas, bir sre sonra stanbula yerlemitir.

Nurettin, alt yanda Bezmilem Valide Sultan Mektebi ana ksmn

sonra da Byk Reit Paa Numune Mektebini bitirmitir. Daha son-

raki yllarda Nurettin, orta tahsil iin Vefa dadisine balamtr. Lise

tahsilini stanbul Erkek Lisesinde tamamlayan Nurettin, ortaretimi

boyunca felsefeye merak salm, Avrupada tahsil grebilmek iin

imtihanlara girmi ve 1928 ylnda yurtdnda ihtisas yapma hakk

kazanmtr. Fransaya giden Nurettin, nce Franszca renmek ve

1 Nurettin Topunun hayat, eserleri ve dnceleri hakknda yaplm en mtekmil alma

talebelerinden smail Karann editrlnde hazrlanan eserdir. Buraya alnan biyografi ilgili

eserden zetlenmitir: Kara . (2009). Nurettin Topu, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, s.13 vd.

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 51

lise fark derslerini tamamlamak iin Aix Lisesine kaydolmutur. De-

neme tarznda daha ok toplumsal ierikli ilk yazlarn da bu yllarda

yazarak ye olduu sosyoloji cemiyetine gndermeye balamtr. Bu

yllarda, karsna kan ve fikr olarak mrnn sonunda kadar bir

anlamda etkisi altnda kalaca Maurice Blondelden dersler almaya

balamtr. Ksa bir sre sonra tahsiline felsefe, ahlk ve sanat tarihi

alt Strasbourg niversitesinde devam etmitir. Fransada ren-

ci olarak bulunduu dnemde kendinden nce Parise giden ve Trki-

yeye dndkten sonra fikr alanda beraber olaca Ali Fuat Bagil,

Remzi Ouz Ark, Ziyaeddin Fahri Fndkolu, Cevdet Perin ve Bed-

rettin Tuncerle tanmtr.

Nurettin Topunun meslek hayatnda derin bir yeri olan slm

tasavvufu ve zellikle de vahdet-i vcutu dnce ve kavrayla ta-

nmas byk oranda iki nemli hocas, oryantalist Maurice Blondel

ve Massignon sayesinde gereklemitir. Bir sre Strasbourgda fel-

sefe renimi grdkten sonra dnyann en nemli Sosyoloji Fakltesi

Sorbonneda doktora yapmaya balamtr. Bu arada farkl dersler ve

konularla ilgilenmi ve bata psikoloji olmak zere, estetik, mantk,

sanat ve arkeoloji gibi alanlarda eitim almtr. Bir taraftan da dokto-

ra eitimine devam etmi ve 1934te Sorbonneda doktora veren ilk

Trk renci unvann almtr. Topu, Franszcas Conformisme et

Rvolt olan ve Trkeye ancak 1995te syan Ahlk balyla terc-

me edilen tezi nce Fransada baslmtr.

Fransadan dndkten sonra Galatasaray Lisesinde felsefe -

retmeni olarak greve balamtr. Bu arada ilk Mecliste muhalefet

52 Do. Dr. Mustafa GNDZ

lideri olan Hseyin Avni Ulan vey kz Fethiye Hanmla evlen-

mitir. Evlendii gnn akamnda zmir Erkek Lisesine tayini ka-

rlmtr. Hayat boyunca yaymlayaca ve kendi felsefe ve hayat pa-

radigmasnn ad olacak olan Hareket dergisini burada karmaya ba-

lamtr. Bu arada askerliini yapm ve daha sonra Vefa Lisesine,

ardndan da Denizli Lisesine tayin edilmitir (bir anlamda srlm-

tr). Fethiye hanmla evlilii de ksa srede bitmitir.

1944 ylnda lise tahsilini yapt stanbul Erkek Lisesine tayin

olur. 1946 ile 1955 yllar arasnda tekrar Vefa Lisesinde alr. Ar-

dndan bir sene alaca Haydarpaa Lisesi'ne, son olarak mezun

olduu ve bir ara da retmenlik de yapt stanbul Erkek Lisesine

tekrar tayin edilir. 1974 senesinde kendi isteiyle emekli oluncaya

kadar faslasz 18 yl burada alr. retmenlik hizmet sresi toplam

krk yldr.

Nurettin Topu doktorasndan sonra da stanbul niversitesi

Edebiyat Fakltesinde Henry Bergson zerine hazrlad Sezginin

Deeri balkl tez ile doent olmutur. Ancak burada hibir zaman

ders veremeyecektir. 1960 sonras siyasal ortamnda siyasete de heves

eden Topu, Adalet Partisi Konya milletvekili aday (ehsuvarolu,

2002, s.16) olmusa da seimi kazanamamtr.

Bu tarihlerden sonra fikirlerini dnemin nde gelen renci ve

genlik merkezlerinde verdii konferanslarla zenginletiren Topu,

Trk Kltr Oca, Trk Milliyetiler Cemiyeti, Milliyetiler Dernei

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 53

ve Trkiye Milliyetiler Derneinde faaliyetlere katlmtr. Bu arada

Hareket dergisini de karmaya devam etmitir.

Nurettin Topu, 1975 Nisannda hastalanm, hastalnn nede-

ni anlalamam, pankreas kanserine yakaland ameliyatta belli ol-

mutur. 10 Temmuz 1975 gn hastanede vefat etmi, ertesi gn Fatih

Camiinde klnan cenaze namaznn ardndan Kozlu Kabristanna

defnedilmitir. Topu vefatna kadar bir retmen ve fikir adam ola-

rak almalarn srdrmtr.

Genel Olarak Felsefe ve Ahlk Grleri

Daha ok gnllere hitap etmeyi ama edinen Topu, kalabalk-

tan uzak, elinden geldiince mnzev bir hayat srmtr. O, stn

zeks, yazmaya olan dknl, muhakeme, murakabe, muhasebe

gc ve hitabetiyle kitleleri eylem olarak olmasa da dnsel olarak

tesiri altna alabilmi mstesna bir ruh ve fikir adam olarak temayz

etmitir. Kendisini bu topraklarn strap eken insanlarndan biri ola-

rak tanmlamtr. Kendine has muallimlik, terbiye, usl ve db olan

Topunun, haysiyeti, vakar, asla taviz vermeyen ciddiyeti ile snfta

drt ba mamur bir disiplin salad talebeleri tarafndan ska anla-

tlanlar arasndadr. Bunun yannda ok az glen, ama tebessmleri

talebeleri tarafndan anlam tayan biri olarak hafzalarda yer edinmi-

tir. Kimi zaman bir rencinin olmayacak bir hatasna ya da araya

sktrd abuk sabuk bir yoruma nazike yaklar, bazen de alayc

ifadeyle gler veya btnyle sakin bir hogryle (Halman, 2006,

s.385-86) hitap ettii grlmtr.

54 Do. Dr. Mustafa GNDZ

Dncelerini daha ok kendi kozasnda ren Topu, batl or-

yantalistlerden Maurice Blondel, Henri Bergson ve Luis Massig-

nonun yan sra kadim ark mutasavvflarndan Mevln, bn Arab

ve yaad dnemde Hseyin Avni Ula, Mehmed kif ve Abdlaziz

Bekkineden etkilenmitir. zellikle son isim kendisi iin ayr bir

neme sahiptir. Bunlarn yannda Gandinin hayat felsefesi de onu

etkilemitir. Topu, muhafazakr zmrenin lideri (Topu, 1967, s.5)

olarak tanmlad Ali Fuat Bagil ile de yakn temas hlinde (De-

ren, 2006, s.604-8) olmutur.

Nurettin Topu, Maurice Blondelin hareket felsefesinden hare-

ketle ve tasavvuf bir anlay gzeterek Anadolu insannn felsefesini

yapmaya almtr. Felsefe, din, ahlk, milliyetilik ve sosyalizm

gibi kavramlar zerinde duran Topu, bunlara uygun den bir eitim

ve din tedris sistemi konusunda fikirler retmi ve idealist bir terbi-

ye/eitim anlay ortaya koymutur. zellikle kendi dnemindeki

eitim zihniyeti ve uygulamalarn tenkit eden Topu, din ve mill bir

eitimi savunarak, lkemizdeki eitim felsefesinin pragmatist yapsn

reddetmi, onun yerine idealist bir eitim sistemini ne srmtr. Din

eitiminde psikolojik, felsef ve inan esaslarn bir araya getiren idea-

list bir sistem savunmaktadr.

Topu, toplumda bir yabanclamann olduunu ve bunun git-

tike arttn vurgularken bunun temel nedeninin, salkl bir felsef

gelenee ship olmamak olduunu belirtir. Toplumun her sahada tat-

minsiz bir taklitilie esir olduunun altn izer (Topu, 1998, s.80).

Her frsatta mill felsefe ve mill irade kavramlarna deinen

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 55

Topu, ancak bu kavramlara sk skya balanarak bir gelime kayde-

dileceini ve bir Rnesansn yaanabileceini savunur. Ona gre in-

sanln her yeni douu, -yani her Rnesans- kendi dnda tedarik

edilen yaratc kuvvetlerle kendi benliine doutur. Bu hareketlerin

getirdii ilim, sanat, felsefe ve hukuk bir cemiyet iinde doar ve

btn insanln mal olur. Her Rnesans btn insanln bir cemiyet

iinde douudur. Bu dou her zaman bir karanlktan kurtulula be-

raberdir ve her sahada zgrln yaratcsdr (Topu, 1961, s.73).

Topu iin hrriyet harekettir. Hareket etmek hr olmaktr. Ancak hr

adam ahlk shibidir. Hareket, kendinden kmaktr, dolaysyla ken-

dine kar gelmektir. Hareket tabiatst bir zlemdir, ilh olana y-

rytr, dolaysyla bir isyandr. syan Allahn bizdeki hareketidir.

Benliin Allahn iradesine boyun eii en byk faaliyet olarak bir

atl hamlesidir. O, belli bir hareketin yerine hr hareketi koyar. O

hlde hakik hrriyet Allaha ittir. O bizde gereklemi ilh hrri-

yettir. yleyse isyan, hareketimizdeki bu hrriyetin teyidinden baka

bir ey deildir. Asla isyan etmemi olan, hibir zaman hareket etme-

mi demektir. Her hr hareket bir isyandr Hareketi ferdin Allaha

atl, isyan da Allahn bizdeki hareketi olarak gren Topunun

isyan anarizme, nihilizme, bireycilie prim vermez. Hareketin sonu

Hallca varr (ahin, 2006, s.69).

Onun siyasal dncelerini izah etmek ise karmakl nede-

niyle hayli zordur. Hareket dergisinin ve Nurettin Topunun Anado-

luculuk yorumu, Atatrk milliyetiliine ve Pantrkle alternatif

bir akm olarak ortaya kmtr. Atatrk milliyetiliinin sekler

56 Do. Dr. Mustafa GNDZ

adalama atlmlarna karn, dinsel temalar n plna karan

Anadoluculuk, milliyetilii tarihsel ve kltrel balamda yeniden

yorumlayarak mistik bir vatan anlayna ynelmitir. Kltre dayal

geleneki ve muhafazakr bir yapnn kurulmasn istemesi eklinde

kendini gsteren Anadoluculuk, Trkiyede adalama ve gelenek-

ilik atmasnn yeni bir halkas olarak kltrel, sosyal ve siyasal

hayatta varln gnmze kadar srdrmtr (Alver, 2006, s.259).

Topu, entelektel hayat boyunca Trk milliyetiliindeki Tu-

ranc ve irredentist eilimlere, mmetilie ve pozitivizme kar ele-

tirel bir mesafe alacak ve zellikle Gkalpin pozitivist sosyolojisine

kar gelitirilmi eletirel felsefenin zgn rneklerinden birini vere-

cektir. Topunun felsef duruundan bakldnda, pozitivizm, sosyo-

lojizm ve pragmatizm; hakikat, ahlk ve metafizik dman felsefeler-

dir (Mollaer, 2009, s.24).

Nurettin Topu ve Eitim Grleri

Cumhuriyet dnemi eitim sistemi zerine farkl kanatlardan

eletiriler ve ynlendirmeler zellikle 1950 sonrasnda fazlalamtr.

Peyami Safa (Safa, 2003), Mmtaz Turhan (Turhan, 1958, s.203-230),

Ali Fuat Bagil (Bagil, 1993), Smiha Ayverdi (Ayverdi, 1976),

Emin Bilgi (Bilgi, 1986), Ferruh Mftolu (Mftolu, 2004) gibi

muhafazakr camia evresinde kategorize edilen aydnlarn eitimle

yakndan ilgilendikleri ve farkl hacim ve nitelikte metinler yazdklar

grlmektedir. Bunlar arasnda eitim meselelerine daha derinlikli,

evsfl ve farkl bir pencereden bakan ise Nurettin Topu olmutur.

Topunun eitim hakknda mstakil bir kitab olmamasna karn, bu

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 57

mesele zerine yazd metinlerle 1960ta Trkiyenin Maarif Dvas

adyla kitaplaan eseri daha sonra yeni yazlar eklenerek bugne kadar

10dan fazla bask yapmtr. Bu da Topunun fikirlerinin geni bir

okuyucu kitlesine hitap ettiini gstermektedir. Topu bu eserinin

yannda hayat felsefesini, toplum, devlet ve ahlk grlerini anlatt

Ahlk Nizam, Yarnki Trkiye, syan Ahlk gibi dier eserlerinde de

eitim meselesine farkl ynleriyle deinmitir.

Bu yazda daha ok eitim yazlarn toplad kitap temel kay-

nak alnarak, onun eitim meselesinde ne kard sorunlar, eitim

sistemi ve felsefesine ilikin temel eletirileri, zm nerileri ve ken-

di iindeki elikilerine deinilecektir. Konu zerine farkl alardan

yaplan almalar olmasna karn, burada sadece Topunun kendi

yazlar kaynak olarak kullanlmtr. Aratrma derinlikli bir analiz,

eletiri ve satr aras okuma tekniinden ziyade bir tr tasnif ve tasvir

niteliinde olup, sonu ksmnda tartma yaplmtr. Bununla Top-

unun eitimin farkl konularndaki grlerinin ve elikilerinin da-

ha derli toplu tannmas amalanmtr.

Nurettin Topu eitim meselesine girmeden Cumhuriyet Dne-

mi neslinden ve tevars edilen kltrel ideolojik birikimden bahseder.

Buradan hareketle de Tanzimat Dnemi neslini, zellikle de II. Ab-

dlhamid dnemi materyalist ve pozitivist neslini cidd bir kritie tabi

tutar ve onlar clz, cesaretsiz, imansz ve bitik olarak niteler. Meru-

tiyet neslinin ocuklar derste henz sarkl hocadan teyemmmle

misvak kullanma tarzn renirken sra altnda gizlice Bchnerin

58 Do. Dr. Mustafa GNDZ

(2002) Madde ve Kuvvet (Doan, 2006)* tercmesini okuyarak elden

ele dolatryorlard (Topu, 2010, s.39) diyerek derin elikilere

dikkat eker. Trk toplumunda pozitivist paradigmaya geiin Os-

manl Dneminde baladna dikkat eker ve Merutiyet nesli,

asr nce kaybedilen ilham ile yaratcln metafizik semalarndan

akln dar snrlarna inmiti (Topu, 2010, s.39) diyerek, bilimci ve

saf aklc Avrupa yaklama tepki gsterir. Aslnda ona gre dnya-

mz epeevre bir ahtapot gibi saran Yahudi, Mason elleri ile demok-

rasi ismine balanan bir kaidesizlik sava balamtr. Abdlhamid

Dnemine bu anlamda ok da olumlu bakmayan Topu, oradan al-

nan miras sebebiyle mevcut bataklk zerinde hayat kavgasnn veril-

diini anlatr.

Eitime ynelik makro meseleler arasnda Topunun zerinde

durduu konulardan biri maarif hayatnda ihtisasa deer vermeme

hatas ve hastaldr. Asrmzn, ihtisas asr olduu ve btn ilim

kollarnda keiflerin gnden gne oald su gtrmez bir realite

iken, ilkokulun drdnc snfndan lisenin son snfna kadar dersleri

birbiri zerine yyor ve her birini dne dne tekrar ediyoruz (Top-

u, 2010, s.87) diyerek Topu, her telden biraz almak, pek sath

ansiklopedik bilgilere ship olmak insan derin tefekkre sndrmaz

(Topu, 2010, s.88). Bunun iin de tez elden uzman yetitirecek

programlara yer verilmedir hkmn vermitir.

* Materyalizmin ve Sosyal Darwinizmin en vlger kitaplarndan biri olan Luis Bchnerin

Madde ve Kuvvet kitab II. Abdlhamid Dneminde Osmanl Trkesine tercme edilmi ve kitap aydnlar arasnda youn bir ilgiye mazhar olmutur. Ar din kart ierik barndran

kitap Bat dnyasnn din-bilim, felsefe tartmalarndan yola klarak yazlmasna karn Trkiyede karlk bulmas byk bir zihn karmaaya yol amtr.

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 59

Ona gre eitim hayatnn en nemli sorunlarndan biri de kalite

(keyfiyet) yerine, nicelik (kemiyet)in n plna alnmasdr. Okullarda

kabiliyetlerin, zeklarn stn vasflarn gelitirilmesi yerine, hemen

herkese belli bilgilerin ylmas ykc bir politika olarak uygulan-

maktadr. Bu da diploma datma yarn hzlandrm ve retimi

kansz ve cansz brakmtr. Nicelie verilen nem ile okullarda di-

siplin de bozulmutur. Ona gre disiplin bir cemiyetin uurudur.

Disiplinsiz ne bir millet, ne bir ordu, ne bir ile, hatta ne de bir tica-

rethne idare edilir (Topu, 2010, s.92-3). inde bulunulan ada en

ok da kadnlarn disiplininde bir geveme meydana gelmitir.

Genel Olarak Okul/Mektep ve nemi

Eitimi bir anlamda var olma (Topu 1965, s.17) kavgas ola-

rak gren Topu, laik pozitivizm, materyalizm ve asrn dier ykc

ideolojilerine kar gelmenin vazgeilmez arac olarak da dnr.

Elbette o, eitim yerine kelimenin asl ve ierii dolu olan maarif

halini srekli tercih edecektir. Maarifi eitim, mektebi de okul

kavram ile ou yerde ayn anlamda kullanr ve maarifi mektep haya-

t ile snrlamaz ve onu hayatn tamamna yayar. Maarif kavramnn

ieriini bir anlamda hayat boyu eitim, informal ve yaygn ei-

tim mansnda doldurur. Maarif/eitim ona gre her yerdedir: rf ve

detlerde, mesleimizde, ticarette, dinimizde, devletimizde, mill tari-

himizde, devlet byklerinde, seyahatte, hsranda, ruhumuzda, insan-

lar aras iletiimde, muameltta. Hulasa eitimi hayatn btn cephe-

lerinde aramalyz (Topu, 2010, s.53-54) der. Ona gre maarif yal-

nz mekteplerde okutmak ve okuyanlara bir takm bilgiler vermek de-

60 Do. Dr. Mustafa GNDZ

ildir. O, bir milletin btn hlinde, dnme ve yaratclk sahasnda

seferber edilmesidir. Baka bir deyimle maarif, bir cemiyetin dn

tarznn, kltrnn ve ideallerinin cihazlanmasdr (Topu, 2010,

s.78). Dm bir cemiyeti ayaa kaldracak olan mekteplemi m-

essese[ler]dir (41).

Topu, yeni toplum ve ahlk dzeni davasnn merkezine maa-

rif ilerini ve mektebi koyar. Ona gre, mektep hayatn z olan bir

yerdir (46). Bu mektep kkl olmaldr. Kk olmayan bir mektepten

bahsedilemez. Mektep: manya ykseli, birlie yneli, kaide ve di-

siplindir. Btn bunlarn birlemesinden ruhan ve ilh bir koku ruh-

lara dalr. Mektebi ak besler. Metodlu dnce yaatr (Topu,

2010, s.56).

Topuya gre bir milletin ruhunu yapan, ina eden, biimlendi-

ren ve ssleyen maariftir. Maarifin k demek, milletin ruhunun

yerlerde srnmesi, lmesi demektir. Maarife deer vermeyi millet

ruhunun ykln hazrlar. Maarif hangi ynde yrrse milletin ruhu

da onun arkasndan gider. Topu millet, maarif demektir diyecek

kadar eitim ve toplum arasnda dorudan bir ba kurar. Milletin ger-

ek istikllinin de mektep istikllinden getiini belirtir ve milletimin

istikllini kazandm, mektebin istikllinden vazgetim diye vnmek

sade bir vatan ktiline yakr (Topu, 2010, s.30) diyerek, mill bir

eitim nizamnn kurulamayn sert bir ekilde eletirir.

Trkiyenin eitim ahvline zavall mill maarif (Topu, 2010,

s.152) diye seslenen Topu, Trkiyenin mevcut eitimini mill birlii

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 61

tehdit eder bir vaziyet olarak grr. Ona gre maarifiyle basnyla,

sahnesiyle, sinemasyla, ailesiyle, partisiyle, blgeciliiyle, hatta di-

yanet tekilat ve mezhepiliiyle btn kuvvetler ve btn messese-

ler mill birlii para para etmektedir (Topu, 2010, s.153).

Topunun eitim konusunda deime gstermeyen kat gr-

lerinden biri eitimin ya da mektebin mutlaka mill olmasdr. Her

eyden nce okul bu mill vasf ile rencileri kendi iinde tutabilme-

lidir (Topu, 2010, s.77). Eitimin mill olmasna son derece nem

veren ve her frsatta bunu vurgulayan Topuya gre mill eitim

tekilatmzn milllii sadece adndadr. Milletin temelinin tarih uuru

olduunu dnerek nce mill tarihe saldrdlar (Topu, 2010,

s.151). Eer bu hlde gidilirse gelecek nesillere mimarden edebiyata,

sanattan ahlka hibir mill unsur braklamayacaktr. Mill sahne ve

mill sinema denen temsil sanatlar ise ship olduumuz ruh ve zevk

seviyesinin en dk hitleridir (Topu, 2010, s.31). Bunlardaki

mill vasfyla ideal nesillerin yetitirilmesi imknszdr. Yine ona gre

mektep ancak mill mekteptir (Topu, 2010, s.16). Mektep; millet

kltrnn, millet ruhunun bayradr. Vatan topraklarnda yalnz o

bayrak dalgalanr. Yabanc mekteplerin yayaca kltrler, bir mem-

lekete medeniyet ve irfan getirmez, belki o milletin kltrn yara

bere iinde perian brakr, mill ahsiyetin millet kltr ile vcut

kazanmasn imknsz klar (Topu, 2010, s.47).

Mekteplerin milllik vasf sadece dhili programlarnda deildir,

ayn zamanda onlarn mimarlerinde ve plnlarndadr. Topuya gre

her binada ders okutulmaz. Barnlan binann slbundan taarak,

62 Do. Dr. Mustafa GNDZ

ruhlara dalan telkin ilmin, hazr ol kumandasdr. Ancak byle

meknlarda ders yaplr. Mabetteki ibadete hazr ol! sesine benzer

bir sesi her kesinde szdrmayan bina, mektep binas deildir

(Topu, 2010, s.98). Trkiyedeki okul binalarnda bu incelik ve fel-

sefe yoktur. Bu gerei de Trk mektep bina slbu diye karakter

tamayan, mill ruhumuzu btn izgilerinden taran bir slp tan-

myorum (Topu, 2010, s.98) diyerek eletirir.

Okul Kademelerine Bak: lkretim, Ortaretim ve niversite

Nurettin Topu eitim kademelerinin hepsine farkl anlamlar

ykler ve hepsinin grev ve manlarn betimler. Ona gre ilkreti-

min gayesi, kalbin terbiyesidir. Terbiyede ilk i ocua hrmet dene-

mesi yaptrmak olmaldr. nce tarihin ve ecdadn ruhlarndan olayla-

ra akseden byklkler anlatlmal, ibadet bylece onlara retilmeli-

dir. Zira hrmet, ibadetin temelidir, ruhudur. retim yntemleri ba-

kmndan, kolay retme tekniklerinin bulunmasn nemli gren

Topu, ilkokulun bylece baarl olabileceini vurgular. lkretimde

bilgi yn yapmak, o mekn anlamszlatrmak demektir. Orasnn

temel amac olgun bir insan olma yolunda ilk admn atlmasdr

(Topu, 2010, s.111-112).

Ortaretim ancak bu temeli alan ocuklar iin bir merhale ifade

edebilir. lkokuldan sonra gelen orta retimde gaye akln terbiyesidir.

Burada genel kltr derslerine nem verilmeli ve ocuun bu klasik

dersler ile muarefesi tesis edilmelidir. Burada muhakemeye dayal,

salam bir genel kltr vermek orta retimden bekleneni salamak-

tr. Topuya gre genel kltr vermek, her ilimden bir eni tattr-

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 63

mak, ruhun btn melekelerini birbiriyle dzenli olarak inkiaf ettir-

mektir (Topu, 2010, s.118-9). Bylece, onun orta retim kademe-

leri arasnda belirgin bir ayrm yapt grlr. Lisede ortaokul ama-

larnn daha da st seviyeye karlmasn ister. Orta retimden me-

zun birinin ana dilini hakkyla bilecek dzeyde olmasna nem verir

(Topu, 2010, s.125). Ana diline hkim olmayan bir genliin dier

hi bir alanda hakik baar gsteremeyecei gereini srarla vurgu-

lar. Burada hocalarn niteliklerine de deinir ve lise hocalarnn disip-

linler aras kabiliyetlerle donanmalarn, sadece anlattklar dersin s-

nrlar ile yetinmemelerini ister. Edebiyat hocasnn estetik ve ruhbi-

lime ainal olmaldr. Tarih hocas iyi derecede din ve sosyoloji

bilmelidir. Ortaokul ve lise ders kitaplarnda gereksiz bilgilerin oldu-

una dikkat eken Topu, bunlarn bir n nce temizlenmesini nerir

(Topu, 2010, s.124).

Topunun ilk ve orta retimden sonra srekli deindii ve ya-

knd sert eletiriler getirdii eitim mekn niversitedir. Ona gre

niversite darlfnna nazaran her bakmdan gerilemi durumdadr

(Topu, 2010, s.142). niversiteyi ou kere ahs menfaat peinde

koan, zerinde ihtisas yapt alanlarda bile salahiyeti olmayan pa-

tates kafallarn (Topu, 2010, s.151) doldurduunu, buradan devlete

ve millete asla fayda gelmeyeceini belirtir. Topu, niversitenin

devlet iinde devlet yaatan korkun bir teekkl (Topu, 2010,

s.144) olduunu syler. Elbette niversitenin korkun bir teekkl

olarak tanmlanmasnda hem onun beklentilerinin hibir zaman ger-

64 Do. Dr. Mustafa GNDZ

eklememesi ve trajik tecrbeleri* hem de 1960 darbesinde niversite

retim yelerinin tutumlar rol oynamaktadr. Zira darbenin hukuk

meruiyetini hukuku profesrler salamtr. Topu, bu elim davra-

na istinaden, Sleymaniye klliyesinde devlet darbesine kararlar m

hazrlanmt? Hayr, hayr, bu niversite bir ilim ve fazilet yuvas

olacak rnek olma hviyetini kaybetmitir. diyerek hlden umutsuz-

luunu, Bin yllk tarihi olan milletimiz kendi varlnn ifadesi ola-

cak niversiteyi yeniden kurabilecektir. (Topu, 2010, s.145) diyerek

de gelecekten umutlu olduunu gsterir.

niversite ona gre km, kokumu, kendi kendini tahrip

edip bitirmi, milletin vcdunda kanser hline gelmi bir yapdr

(Topu, 2010, s.150). Bu yle bir kanserdir ki, niversite ilim alannda

asrn geerli hibir gelimesinin yannda deildir. Dikkate deer hibir

eser, fikir, gr ortaya atamad gibi, ilim diye ortaya konulan ya-

ynlarn da pek ou son derece basit, ilkel hatta dili bile kullanmaktan

aciz insanlarn paavralardr. Ona gre mevcut niversite, her eyden

nce, kopya, nakil ve adaptasyondur. zellikle meslektalarna ate

pskren Topu, nsandaki saltanat hevesini ve tahakkm komplek-

sini, psikolojik deney konusu olarak tanmak ve renmek iin ni-

versitelerimizin hlini yakndan grmek kfidir. (Topu, 2010, s.146)

diyerek, retim yesi sfatn tayanlarn, hl ilmin bile ne demek

olduunu bilmediklerini syler. Yine ona gre niversite hocas ad

altnda bbrlenen kiiler arasnda liselerde, ortaokullarda ders okuta-

* Nurettin Topu, Hilmi Ziya lkenin banda olduu stanbul niversitesi, Sosyoloji krs-

snden doent unvan almasna ve bu krsde hoca olmay ok istemesine ramen hibir zaman

niversiteye atanamayacak ve btn meslek hayat lisede sosyoloji, mantk ve felsefe ret-menlii yaparak geecektir.

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 65

bilecek ilm salahiyete ship olmayanlar oktur (142). Dahas ni-

versite hocalar mspet ilim diyerek, ilim alann bir puta evirmitir.

(Topu, 2010, s.137) ki, bu skolastiin dik-lsdr. Topuya gre,

tekilat yaps, zihniyeti, alma ahlk, ilim adna yaplan yaynla-

ryla her taraf ken, ryen bu messese toptan kaldrlarak yenisi

yaplmadka (Topu, 2010, s.145) niversiteden bir ey beklemek

nafiledir.

Btn bu sert eletirilerine karn Topu, idealindeki niversite

hakknda detayl gr serdetmez. Sadece yksekretimin amacnn

orta retimden farkl olduunu ve burada temel gayenin ihtisas yap-

mak ve farkl ilm alanlarda uzmanlamak olduunu belirtir. Top-

unun bu meselede de bir miktar eliki iine dt grlebilir. Bir

taraftan medreselere ar eletiriler getirirken, dier taraftan da ni-

versite karsnda medreseyi savunur bir tavr gelitirir ve Zaten

medrese bitti ilim de bitti. (Topu, 2010, s.83) der.

Topunun ilk orta ve lise dzeyindeki eitim ve dersler konu-

sunda hemen her frsatta zerinde durduu mevzulardan biri de din

eitimidir. Zira ona gre din eitim genliin temel meselelerinden

biridir. Ona gre 1960lara gelindiinde artk din aleyhtarlarnn is-

teklerine muhalif ekilde mspet neticeler alnmtr. Bir taraftan or-

taretim ve ilkretimde din dersleri okutulmakta, bir taraftan imam

ve hatip mektepleri eitim vermekte ve sivil din hizmetleri de geli-

mektedir. Devletin din eitimi pratiinde ve tecrbesinde hayli eli-

kilerin olduunu iddia eder. Bir taraftan iyi niyetli insanlar dini -

retmeye alrken, dier taraftan, yetersiz din retmenleri, dini alay

66 Do. Dr. Mustafa GNDZ

konusu ya da phe mevzusu hline getirerek bizzat bu ekilde dine

zarar verilmektedir. Baz ortaokul mdrleri ise, kendilerine sunulan

salahiyeti ktye kullanarak okulun en fazla dine ve slm kltrne

aleyhtar retmenini bu ders iin semektedir. Bunlar din dersini, din

aleyhine propaganda iin vesile/frsat bilmektedir (). Din dersi,

krpe zeklara yar mitolojik baz tohumlar serpen elimsiz, sska ve

faydasz bir propaganda dersi olarak beden terbiyesi ve mzik dersleri

yannda karnede yer almaktadr (Topu, 2010, s.130). Bu tr bir din

eitimi politikas bir nevi dini ieriden kertme operasyonudur.

Topu, din eitim ve retiminin son derece cidd yaplmasn ister ve

yarm ilim ve yarm ahlk her felketi getirebilir. Riyay alklamak

deil, hakk aydnlatmak kutsal vazifemizdir. (Topu, 2010, s.135)

diyerek, din ile ahlkn biri birinden ayrlamaz btn olduunu vur-

gular. Bunlar insanlk iin ezel hakikatlerdir. Topu bu grleriyle

dini olmayann ahlk da olamayaca imasnda bulunmaktadr.

Topuya gre bu memlekette din eitimi byk lde ehliyet-

siz kiilerin elindedir. Kendilerine eriat diyen hocalar, bir nevi ahi-

ret polisleri gibi aramzda dolamakta ve dnyalklarn din hizmet-

lerden salayarak dini kendilerine sermaye yapmaktadr (Topu, 2010,

s.155). Oysa ona gre Tekkelerin temiz olduu ve henz kalpazanla-

rn eline gemedii devirde tasavvuf, halka gerekli din terbiyesini

veriyordu. (Topu, 2010, s.155). Bylece Osmanl Dnemi tekkele-

rini ve tasavvuf hayatn ayr ve deerli bir yere koyan Topu, medre-

senin din eitimdeki rolne de deinir ve orada da dinin gerek hli-

nin retilmediini iddia eder. En bata unu syleyeyim ki, medre-

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 67

senin yapt din retim hataldr. Kurak ve orak bir yoldan geip

gitmitir. Gerekte din, psikoloji ve metafiziin karmdr. Din ya-

ay psikolojiyle, yani kendini dnmekle balar. Bylelikle elde

edilen nefsin bilgisinden Rabbin bilgisine ykseltici bir metafizie

ulatrr (Topu, 2010, s.156). Topunun, bu grlerinde belirgin

bir elikinin iinde olduu grlebilir. Bir taraftan tasavvuf hayatn

ve tekkeleri yceltir, dier taraftan devlet eliyle baz kiilerin dini is-

tismar ettiini syler ve medreseye kar kar. Ancak biraz ileride

grlecei zere hakik bir din eitiminin yine devlet eliyle olabilece-

ini savunur. Bu da bir anlamda devlet dinini savunmak anlamna

gelir.

Sadece din hizmetler iin personel yetitiren bir eitim kurumu

olmann ok tesinde bir retorikle var olan imam ve hatip okullarna

Nurettin Topunun bak muhafazakr bir zihniyet beklentisinin

hayli dndadr. Ona gre imam ve hatip okullar aslnda din eiti-

me zarar verecek kurululardr (Topu, 2010, s.163). Aslnda btn

olarak bakldnda eitim ve kltr dnyas din ve maneviyat mer-

kezli bir buhran yaamaktadr. Bu buhran sadece lkemizde deil b-

tn dnyadadr ve bunun temel nedeni de din adamlarnn dine ihane-

tidir (Topu, 2010, s.158). Din adamlar dnyalklar uruna dine iha-

net iindedir. Topuya gre din odakl mam Hatip Okullar ve slm

Enstitleri bu kmazn zm deildir. yi niyetlerle kurulmalarna

karn, bu okullara hzl bir biimde ya slm reddeden ya da geri

kalm ve bilgisiz retmenler hkim olmutur. Topu, otuz bine ya-

kn hafzlk kursunu da Trk ocuklarn tekrar karanln iine dald-

68 Do. Dr. Mustafa GNDZ

raca endiesiyle eletirir (Topu, 1969, s.24). Zira bu okullar tam

anlamyla skolastik eitim yapmaktadr. Kuran kurslarndan imam

hatip okullarna ve slm Enstitlerine kadar btn din retim ya-

pan messeselerden son ikisi, programlarna fizik, kimya, matematik,

tarih, corafya gibi modern ilimleri koymakla gen zeklar skolasti-

in snrlar tesine gtrememilerdir (Topu, 2010, s.157). Topuya

gre kurulu biimleri, dnemin siyaset hayatnn bu kurumlardan

beklentileri ve meslek tekilat esaslar itibariyle bu yaplardan dine

bir fayda dokunmayacaktr.

Topunun Muallim/retmen ve Talebe/renciye Bak

Maarif demek muallim demektir. diyen Topunun Trki-

yenin maarif davasnn merkezine yerletirdii kavram retmen,

kendi ifadesiyle muallimdir. Ona gre Muallim meselesi, maarif

davasnn zdr. Maarifi yapacak olan muallimlerdir. (Topu, 2010,

s.95). Topu eserinde bilinli bir tercih olarak retmen ve ren-

ci kelimelerini kullanmaz. Muallimi maarif davasnn en yapc ve

esasl unsuru olarak kabul eder (Topu, 2010, s.100-102). Bunun he-

men yannda da talebeyi zikreder ve onu hakikatler peinde komay

kendine meslek edinen insan olarak tanmlar. Bunlar birbirinden

ayrmaz ve daima karlkl vazife iinde dnr.

Topu, ideal muallim ve muallimlie deinmeden nce zaman-

nn retmenlerini tasvir eder. Ona gre muallim madde ve mansyla

bir idealdir, genlere bilmediklerini reten bir nkil deildir, o bir

tccar deildir (Topu, 2010, s.60). Oysa bugnn muallimleri bunun

tersi hasletlere bulamtr. Zamann muallimleri tembeldir. Muallim-

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 69

ler okumamaktadr, almamaktadr, kendisiyle uramamaktadr.

Muallimin kendisiyle/nefsiyle bir derdi yoktur artk. Hatta derslerle

meguliyeti yznden, ok kere o, okumaktan holanmayan adam

olarak yaamaktadr (Topu, 2010, s.95). Byle bir muallimden fayda

yerine zarar gelir. nk Maarif demek muallim demektir. Mill

Eitim Bakanl sadece eitim sistemini dzenleyici bir cihazdr.

Kitap, program, imtihan ve btn retim meselelerini zmleyecek

olan bir milletin muallim ordusudur. Bu ilerin Bakanlk tekilat

tarafndan tepeden inme idaresi muallimin ilm ve fikr hrriyetinin

inkr ve bu hrriyetin deta kleletirilmesidir. (Topu, 2010, s.72).

Plnda, programda, kitapta hata yaplabilir; ancak btn bunlar mual-

lim sayesinde dzeltilebilir ve maarif hayat hasarsz atlatlabilir. An-

cak muallimde hatalar varsa, bunu hi bir ey dzeltemez ve btn

nesilleri mahveder. Ona gre muallim insan ruhunun sanatkrdr. Hi

ilenmemi ruhlar zerinde onun lzumu ok daha ikr biimde g-

rlebilir (Topu, 2010, s.62).

Kz ocuklarnn okutulmas meselesine de deinen Topu, Tev-

fik Fikretin mehur szne kulak vererek farkl bir konuyu gndeme

getirir: Kzlarn okutmayan millet oullarn manev kszle

mahkm etmi demektir; hsranna alasn! ne doru. Fakat biz asl

kzlarmz okuttuktan sonra oullarmz ruh kszlne mahkm

ettik. (Topu, 2010, s.61). Ona gre asl mesele okutmann ne demek

olduu meselesidir. Okumann ne demek olduunu, neyin, nasl ve

neden okunmas gerektiini ancak muallim gsterebilir ve bu vazifeyi

baka hibir kimse ikame edemez.

70 Do. Dr. Mustafa GNDZ

Bu noktada Topu, muallimin mesuliyetlerine deinir. Ona gre

medeniyetler muallimlerle kurulmutur (Topu, 2010, s.64). Mualli-

min geecei yol engellerle rtldr ve muallim buna tahamml et-

mesini bilen ve tahamml seven idealcidir. Muallim, hayatmzn

shibi olmaktan ziyade sanatkrdr. Kullancs deil, yapcsdr, se-

yircisi deil, aktrdr. Muallim sahip olduu bu mesuliyetle cemi-

yetteki en hr olan insandr. nk ona gre mesuliyet, hrriyetin

kaynadr. Herkes bir muallime muhtatr. Muallimlik hayli zor bir

vazifedir. Bu meslek her eyden nce sevgi iidir, ruh sevgisidir. Mu-

allimin kendisine zg bir ruh ve karakter yaps vardr (Topu, 2010,

s.66-72). Sabr ister, tahammlszlk ve ikyet balad nda mual-

limlik de bitmi demektir. Muallimin mesuliyeti aslnda o kadar b-

yktr ki, bir memlekette ticaret ve alveri tarz bozuksa ondan mu-

allim mesuldr. Siyaset, mill tarihin ayrld izgiden ayrlm, mil-

letinin tarih karakterini kaybetmise bundan mesul olan yine mual-

limdir (Topu, 2010, s.66). Bir muallim, toplumdaki btn meselele-

rin kendisinde dmlendiini bilerek hareket etmeli, bu uurla vazife

banda olmaldr. Ona gre mesuliyet de tpk zgrlk gibi verilen

bir ey deildir, alnan bir eydir.

Topunun genlie, yeni nesillere baknda da ilgin tespitler

vardr. O ncelikle genliin sorunlarna deinir ve onlar uuruma

gtren hlleri sralar. Her eyden nce genliin meselesi idealsizli-

idir. Genlerin salam bir itikad ve strab yoktur. Pozitivisttir.

Hepsi de Amerikan terbiyesinden nasiplenmitir. Genlerin ruhu sar-

snt iindedir. Genler, spor, siyaset ve kazantan ibaret bir hayat

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 71

maddeciliiyle yetimektedir (Topu, 2010, s.75). Bylesi hayatta

genlikten dinamik istikbal beklemek ham-hayaldir. Genleri uuruma

gtren asl mil, ahlk yolunun unutulup, siyasete bulamalardr.

Bugn genler arasnda yaratcln yerini taklitilik tutmu, iman ve

mit bir kenara braklarak zaaflar kanksanmtr.

Nurettin Topunun taklidi, zgn olmamay dmana teslimiyet

olarak grmesi hayli nemli bir tespittir. lkenin genlii, hayat m-

cadelesinde olduu gibi, fikir mcadelesinde de dmana kar koyar-

ken dmann silahlarn kullanmlardr. Genler ruh ve dava cephe-

sinde dmanlarla ayn silahlar kullanmann dman ruhuna minnet-

tarlk olduunu bilememektedir. Dmann bavurduu vastalarla

anlamak, sonunda dman ruhuna teslim olutur. Ona gre, yabanc

vastalar kullanarak ahsiyet shibi olunamaz.

Bir toplumun ilerlemesi, gelimesi iin illa muktedir bir lidere

ihtiya olduu sylemini de bir safsata olarak grr: Kendi iradesini

kendi eliyle rten nesillere kurtarc bir ef ihtiyac kendini gsterdi.

Bizi srkleyecek bir ef yok, her ey var; millette kuvvet, cesaret,

kabiliyet, hepsi var. Ancak srkleyici bir ef yok forml, tam anla-

yszlkla fel getiren iradesizliin muhteem terkibidir. Her ey ta-

mamm da bir nder, bir ef eksikmi! Kendini yetitirmeden efini

arayan nesil ekilmeden sulanan fidana benzese gerek. efleri byk

srnn nnde deil, her birimizin iradesinin ta iinde arayalm. e-

fimiz akmzdr (Topu, 2010, s.84).

72 Do. Dr. Mustafa GNDZ

Topunun tespitine gre genlii kemiren dertlerin banda va-

zifeye kar koyulan hrriyet tepkisi gelmektedir. Bu asrn hoyratl-

dr. Btn devlerin banda gelen itaat devi, eski bir put gibi dev-

rilmi ve hrslarmzla bedenimizin istekleri bizi esir almtr. Ancak

bu esaretin farkna bile varlamamaktadr. Zeklara musallat olan aa-

lk duygusu, tabi evrimiyle retimin prensibi olmutur (Topu,

2010, s.84).

Nurettin Topuya gre, okulda ve ailede ideal bir ahlk niza-

mn salanabilmesi iin baz tedbirler alnmaldr. Bu tedbirleri ksaca

yle zetlemek mmkndr (Topu, 2010, s.173-175):

1. Memlekette ilim esaslarna dayanan tarafsz bir tarih kltr-

nn geni bir neriyata balanmas lazmdr.

2. Tabiat ve din ile daha salkl bir iletiim kurmak, cehlin ve

gafletin drd uurumdan kurtulmak lazmdr.

3. Mill eitim dil geleneklerine aykr olmayan irfan messese-

leriyle olur. u halde yabanc mekteplerle, yabanc dille eitim ucube-

sinden kurtulmak gerekir.

4. Bir millet sahnesi, millet niversitesi lzmdr.

5. Cemiyetimizde idealist bir estetik davas almazsa kalbimi-

zin ufuklar karanlkta kalacaktr. Gzel sanatlardan birine ship ol-

mayan kadn, her hlde eksiktir.

6. Mesuliyet ve fedakrlk rnekleriyle nesle sunulmu bir sos-

yal yardm teklifine muhtacz. Mdahane ve gurur, bizi belki her ey

yapar; ancak ahlk adam yapmaz.

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 73

7. Bize teknik okuldan ok idealist insan yetitirici mektepler

lzmdr. Bu mektebin en temel vazifesi talebesine hakikat sevgisi

kazandrabilmektir. Salt menfaat hayatmzdan kovulmaldr. Menfaat

yaamak ister, ahlk yaatmak ister.

8. Bu ilkeleri salayabilmek iin kendimize otoriterce sz ver-

meliyiz.

Topunun Din Adamlar ve Din Okullar Eletirisi

Trkiyede anlald ekliyle dindar insan olarak da tanmla-

nan muhafazakr kimliiyle mehur Topunun din adamlarna,

devlet eliyle kurulan din okullara ve gemiteki din tedristnn mer-

kez medreselere bak hayli ilgintir. Devlet eliyle ina edilecek bir

din hayata iddetle kar kan Topu, diyanet temsilcilerini Bu pro-

jenin piyonlar, dinlerine midelerinden bal menfaatperest din tc-

carlar olarak tanmlar. Ancak bundan nce slm tarih ve medeniye-

tinin en zgn kurumlarndan medreseleri ilh iradenin emrinde

ilerleyen insan uurunu inkr ederek, Aristocu muhafazakrlnda

inat ederek yklan kurumlar (Topu, 2010, s.64) olarak tanmlamas

da hayli manidardr. zellikle on yedinci yzyldan sonra medrese

dnyasnda ortaya kt bildirilen ulem-y rsm ve beik ule-

mas gibi sfatlar olan medreselileri topa tutar. Ona gre bu tr oli-

garik yaplarn ilim dnyasn igal etmesi vaktiyle slm Rnesan-

snn ahikalarnda ahlanan ruh ve zihniyetleri katletmitir. Ancak

bu biti o kadar eski zamanlara gider ki, balang Seluklular zama-

ndr. Topu, Nizamlmlk ve Nizamiye Medreselerini yere ge

sdramazken, ayn sayfann alt satrlarnda 16. yzyl eyhlislmla-

74 Do. Dr. Mustafa GNDZ

rn ve limlerini devlet siyasetine paralel fetvalar vermekle sular.

Ona gre, sz konusu dnemin limlerinin gayesi hkmdara yaran-

maktr. Bunun iin ara olarak eriat ve ilim kullanlmtr. Yine ona

gre zamanla medreseler istikllini kaybederek tamamyla devletin

eline gemi ve btn zelliini kaybetmitir (Topu, 2010, s.65). Bu

sert ve acmasz, stelik doruluk derecesi kukulu yorumlara karn

Topu, yeri gelir medrese kapatld, ilim de bitti. (Topu, 2010,

s.83) diyerek tenakuza der.

Topunun asl eletiri noktas medreseden ziyade mektebe y-

neliktir. Zira medrese zaten 1924te kapatlmtr ve bu gnn dnya-

snda yeri yoktur. Oysa Osmanl son dneminde almaya balanan ve

an artlarna muvafk olduu iddiasnda olan mektepler medresenin

zihniyetini tevars etmitir. Medreseyi takip eden mektep, acaba

skolastikten kurtulabildi mi? diye soran Topu, buna kesin bir dille

hayr cevabn verir ve mekteplerin de derin bir skolastik iinde

yzdn syler. Ona gre mektepler dnceyi hrletirmek yerine

Batya balamtr. Ona gre son dnem Osmanl ve erken Cumhuri-

yet aydnlar Batnn fikir mahsullerini phesiz ve tenkitsiz, saf bir

itaatle (Topu, 2010, s.83) almlar, kabul etmiler ve bylece de

bununla bilim yaptklarn zannetmilerdir.

Modernleme dneminde Trkiyede din tedrisatn hayli garip

bir serveni vardr. 1932den itibaren eitim hayatnn her seviyesinde

din eitim ve retim yasaklanmtr. Ancak II. Dnya Sava sonra-

snn dhili ve hrici sebepleriyle 1950nin arifesinde devlet zorunlu

olarak gerek sivil alanda gerekse kendi kontrolnde din eitimin

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 75

nn amtr. Bu maksatla imam hatip mektepleri yeniden alm

ve ksa sre sonra da bu okullara retmen yetitirmek ve slm ilim-

lerde aratrma yapmak zere Yksek slm Enstitleri kurulmutur.

lgin bir ekilde Topu, ada Ali Fuat Bagilin de yapt gibi

(Bagil, 1954; Gndz, 2013) bu okullara iddetle kar kmtr.

nk ona gre bu okullar tarih hakikat ve gelenekle irtibat kopar-

mtr. Bugn yaatlan slm kltr ruhla balarn koparm bir

iskelet, ilme ve hakikat sevgisine dman, ilkel toplumlarn yaatt

dar kaidecilikten baka bir ey deildir. (Topu, 2010, s.40).

Topu, sadece bu okullara deil, ayn zamanda din adamlarna

da ate pskrr. Zira ona gre din adamlarndan pek ou ak bir

din istismarcsdr. Hakikat aknn kayna olan din idealini baya

bir kazan ve menfaat realitesi hline getiren din adamlarnn ihaneti-

dir. Topu, yeni alan Kuran kurslaryla Mason localarn bir tutar.

Biri Allahn kitabna dman, dieri Allahn kitabn midesine ser-

maye yapandr. Masonlukla Kuran kurslarnn kaplar kapanmadka

bu uurum gittike derinleecektir. Bu hl sregeldike Kurann ilah

felsefesini alaya alacak chil reziller kacaktr. Bu durum bizzat

slmn iine bada kuran maddeciliktir (Topu, 2010, s.41). Top-

uya gre yeni din okullar, pozitivisttir. Onlar o kadar maddeciler-

dirler ki, cennetlerinde bile madd hazlarn tatminini ararlar (Topu,

2010, s.28).

1950 ncesinin ikliminde din eitiminde byk bir boluk

olumutur. Bu sahadaki boluu doldurmak iin dar erevede de

olsa okullarda din dersleri kabul edilmitir. Lkin bu sahann adamlar

76 Do. Dr. Mustafa GNDZ

masalclk, mitoloji ve meddahlktan baka bir ey yapmamaktadr. Bu

durum da dine en ar darbeyi biztihi din tedrisi yapar gibi davrana-

rak vurmak demektir. Bu boluk toplumumuzu rpertmektedir. Mek-

teplerin yksek ruhlu gen kz nesli yetitirememesi bu hasta yapnn

eseridir ve ile buhranmzn temelinde pusu kuran illet de budur

(Topu, 2010, s.96).

Topu, 1950 sonras ve zellikle de 1960tan sonra Msr ve di-

er baz Arap aydnlarnn etkisiyle Trkiyede canlanan slm ne-

riyt da sert biimde eletirir. Ona gre bu szde bir slmclktr.

Szde din neriyt ve almalarla slm yeniden canlandrmay

hedef tutan bir cereyann nderleri ise istismarclar, menfaati ve chil

kimselerdir. Sahtekr mritlerin btn hareketleri, bu hllerin ak

delili olduu hlde bunlar ellerindeki taassup vesikasyla daha uzun

zaman bu cemaati aldatabilecekler (Topu, 2010, s.39).

Topunun ilgin grlerinden biri de II. Abdlhamid dnemi-

nin ve slm modernizminin tartmal simalarndan Cemalettin Ef-

ganye hayranl ve onu savunmasdr. Topu, slm iinden ku-

caklayp kurtarmak isteyen Efganl Cemaleddin gibi mcahidi lm

tehditleriyle memleketten kardlar! (Topu, 2010, s.38) diyerek ona

gereken nemin verilmediini syler. inde bulunulan zamanda b-

yk mutasavvflar bile dnyev menfaatler iin arasallamtr.

Mevln amana dndrlmtr. Bu apak bir istismardr ve din

grevinin bile para ile yapld bylesi rezil dzenin tersine evrilme-

si gerekmektedir (Topu, 2010, s.42). Cemaleddin Efgannin son za-

manlarda ortaya kan kimlii, yapmaya altklar Topunun ona

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 77

kar gerekenden fazla nem verdiini gstermektedir. Mevln ve

dier tasavvuf gelerin olabildiince folklorik unsurlara dnmesi

ise bedihi bir hakikattir ve bu hareketlerin din ve maneviyat ile irtibat

artk kesilmitir.

Topuya Gre Yabanc Eitim ve Amerikan Eitim Sistemine

Eletiri

Topuya gre Trk genleri byk bir idealsizlik ve ruh sar-

snt iindedir. Bu sarsntnn temel sebebi aldklar Amerikan terbiye-

sidir. Bu eitim sistemi o kadar etkili olmutur ki genleri sersemlet-

mitir. Pozitivist ve pragmatist olan Amerikan eitimi genleri Spor,

siyaset ve kazantan ibaret bir hayat maddeciliiyle yourmutur.

(Topu, 2010, s.75). Vaktiyle klasik kitaplarn ruh iklimini tayin ettii

lkede artk, onun yerini Amerikan neriyt almtr. Bu neriyt

farkl kanatlardan btn toplumu esir alm durumdadr. Ancak gen-

lerin ve toplumun bylesi bir ortama srklenmesinde lkenin idare-

cileri mesuldr. stelik bu idareciler muhafazakr kimliiyle temayz

etmi kiilerdir. Onlar, Amerikan maarifine snma cinayetini ile-

mekten ekinmemilerdir. Btn insanlk iin bir felket olan bu ei-

tim (Amerikan eitimi), fikir ve irfan yoluyla deil, siyaset ve onun

dikenli eli olan ticaret yoluyla vatanmza girmitir. (Topu, 2010,

s.28). Topu, eitim sisteminin, yaplan program ve retmen davra-

nlarna varncaya kadar kolayc bir taklit ve knt iinde olduunu

belirtir. 19. yzylda balayan Amerikan pragmatizmi her cephede

kolaycla kaarak basit ve geici baarlar yceltmi, hazz ba tac

etmi, her plnda maddeyi mannn stne karm ve dini hayattan

78 Do. Dr. Mustafa GNDZ

dlayarak, ihtiras kutsallatrm, hakikati salt faydal olana indir-

gemitir. (Topu, 2010, s.136). Bu salt ticar ve kr zihniyeti hakikati

telemi ve insan madde ve makine elinde kleletirmitir. in daha

da kts bu maddeci zihniyet Trkiyede slm dmanlna d-

nmtr. te btn bu sebeplerle Topu, Amerikan eitimine ve

yabanc dilde verilecek bir mfredta kesinlikle kar kmaktadr.

Ona gre ruhlarn yapcs olan mektepler feda edilmitir. Kapitlas-

yonlarn zehirli yadigr olan yabanc okullar bu vatana tneyen bay-

ku yuvalar hlinde zehirlerini samaktadr. Aslnda iktisad kapit-

lasyonlar kaldrlmtr. Ancak ne yazk ki, maarif alannda kapitlas-

yonlar kaldrlmam, buna gz yumulmutur (Topu, 2010, s.30).

Ona gre, Galatasaray Mektebi gibi bir zamanlarn Bat irfanna alan

okullarnda kalbini koruyarak yetien insana rastlamak artk zordur.

te bu nedenlerden dolay yabanc mektepler bir milletin bar-

na, z kltrne saplanan hanerlerdir. Yabanc okul bir faciadr, mil-

letin bnyesini iten kerten yaplardr. Bunu grmemek, kltr em-

peryalizmi yok demek, gnei grmemek kadar byk bir gaflet ve

dallettir (Topu, 2010, s.135). Bu okullar yabanc kltrlerin oluk

balardr ve buradan millet evladna fayda gelmez. Mektep ancak

mill mekteptir. (Topu, 2010, s.55). Topuya gre yabanc okullar

karsnda Trkiye bir tr mektep buhran yaamaktadr. Topluma bir

insan mektebi lzmdr. Mevcut mekteplerin insan yetitirmekle

alkas yoktur. Bugnk mektep insann ruhunu yceltmek iin deil,

makinaya esir olarak, midesinin saltanatn yaatmak iin alm ka-

plardr. Genler, bina, fabrika, teknik hizmetlerde alacaklar parann

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 79

hesabn yaparak bu kapdan giriyorlar. Elbette ondan hrmet, hay,

vatanseverlik, milliyetilik, sanat ve ahlk dersleri almayacaklardr.

(Topu, 2010, s.41). Hayal edilen mektep ise her eyden nce d-

nen, seven ve hakikati arayan, mtevaz insanlar yetitirmelidir.

Topuya gre yabanc okullar bu lkenin derin bir yarasdr.

Yabanc okullarda okumak isteyenlere ise yle seslenir: ok isti-

yorsanz gidin darda okuyun. Trkiyede yabanc okul mill eiti-

mi yok eden bir uygulamadr. Zira mektep, mill kltrn, mill ru-

hun bayradr. Vatan topraklarndan yalnz o bayrak dalgalanr. Ya-

banc mekteplerin yayaca kltrler, bir memlekette medeniyet ve

irfan getirmez. Belki o milleti yara, bere iinde perian brakr (Topu,

2010, s.89).

Topu iin yabanc okullar kadar zel okullar da istenmeyen

kurumlardr. Bu normalin dna kmaktr. zel okullar bir ticaretha-

nedir (Topu, 2010, s.55). Krdan baka bir ey gzetmeyen agzl-

lerin milletin kutsallarna saldrmasdr zel eitim. Bu tr okullar

millet iin mahza zarardr. Mektep demek, mill olan mektep demektir

ve bu mektep devlet tarafndan idare edilmelidir. Bu milletin evld

zel okullara teslim edilemez. Okul ancak milletin kendisi tarafndan

idare edilmeli, ahslarn inisiyatifine braklmamaldr. Yine ona gre,

Trkiye Cumhuriyetindeki her bir zel ve yabanc okul derhal

millletirilmelidir.

zel okul kadar belki ondan daha facia olan ey ise, yabanc

dille eitim yapan okullardr. Trkenin dnda bir dille eitim yapan

80 Do. Dr. Mustafa GNDZ

okullar, milletin barna saplanm bir baka hanerdir (Topu, 2010,

s.152). Yabanc kltrlerin toplum ve bireyler zerine sinsice nfuz

etmesi bu tr yntemlerle gerekleir. Yabanc ve zel okullar yoluyla

yabanc kltr ithal edilmekte, kltrel erozyon meydana gelmektedir.

Topu, kltrel emperyalizme kar mill mcadeleye rehberlik edecek

okullar tasarlar. Trk Rnesansna o okullarn hazrlayacaklar ken-

dini adam genlik kadrosu tarafndan nderlik edileceine inanr:

Cihadmz fikir ve ruh cephesinde, ahlk ve iman cephesinde yapla-

caktr. Bunu yapacak olanlar, btn memleket genlii deil, neslin

hassas askerleridir. Mektebimiz ve devletimizle, hukukumuz ve

ahlkmzla, ilmimiz ve sanatmzla bizim benliimizin mimar ola-

cak gzide bir fedakr zmrenin mekteplemesi zaman gelmitir.

(Topu, 1961, s.9).

Eitim ve Toplum Sorunlarna likin Baz zm nerileri

Nurettin Topunun Maarif Davamz kitab neredeyse batan

sona bir feryat, ikyet ve dvnme manzumesidir. Hemen her sat-

rnda ryen, dklen, gn getike ktye giden toplum ve birey

hayatndan, okul yapsndan ve kaybedilen gzel/anl gemiten!

yaknlr. Yer yer gemile de hesaplalr. Medreselerden skolastiz-

min oca olarak bahsedilir. Dertlerin banda garbn kr krne tak-

lit edilmesinin yer aldn belirtir ve garb taklitte ne kadar ilerlersek

o kadar batakla saplanr ve dima klrz. (Topu, 2010, s.31)

der. Ancak ona gre ncelikle bu rtc hastaln farkna varacak

uurda aydnlara ihtiya vardr. Topu, bu lkede Bat taklitiliinin

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 81

felaketini gsteren Said Halim Paadan gayri (Topu, 2010, s.39) bir

aydnn kmadn iddia eder.

Kitabn baz noktalarnda ahlk, karakter, davranlar ve ruh

dnyasnn tamirine ynelik yer yer soyut, bazen de olduka gereki

ve snrlar belli neriler ve eitim projelerine yer verilir. Bunlarn

banda Topu, yepyeni bir eitim sisteminden yle bahseder: Ken-

dimiz iin yepyeni bir maarif sistemi kurarak ie balamak zorunda-

yz. Bylesi bir maarifin ilkokulundan niversitesine kadar btn ba-

samaklarnda bin yllk millet iradesiyle bin drt yz yllk millet ka-

rakteri yaatlrsa bizim olacaktr. (Topu, 2010, s.32). Ancak bu

btncl ve mill mektebin gereklemesinin nnde byk engeller

vardr. Gazete radyo, eitli dernek almalar, kontrolsz ve boucu

neriyt, lksn ve tekniin penesine takl saysz ve snrsz hrslar

millet mektebi kurmann nndeki temel engellerdir. (Topu, 2010,

s.32). Bu engelleri amak uzun zaman alacaktr. Ancak gayretle,

imanla ve inanla yola devam edilirse mutlaka mspet netice alna-

caktr. Topu genliin hangi esaslara gre eitilmesi gerektiine y-

nelik yle bir sralama yapar:

1. lk ve orta retime klasik ark ve Garp tefekkrnn her iki-

siyle beslenen ahlk dersleri konulmaldr.

2. lk retmen okullaryla, retmen enstitlerinde, i terbiye-

nin alaca istikamet, ferdiyeti, ruhu, idealist bir istikamet olmaldr.

3. Liselerin farkl kollara ayrlmas her bakmdan faydal ola-

caktr.

82 Do. Dr. Mustafa GNDZ

4. Kz ve erkek retiminin terbiyedeki hususiyetleri ayr ayr

belirtilmeli, kzlarn terbiyesine daha ok nem vermek gayesiyle,

liselerde kz ve erkek retimi ayrlmaldr.

5. Mill kltr hayatyla temas ve hayatn her sahasnda millete

ball temin edebilmek zere, niversite muhtarlnn kaldrlmas

zarurdir (Topu, 2010, s.176).

Topu mfredatta retilecek bilgide de cidd bir seime gidil-

mesi taraftardr ve okullarda her trl bilginin retilmesini sakncal

grr. Ona gre, fenalklarn bilgisini renmek genleri fena yapacak

ve zihinlerini alt-st edecektir. nsan bir dereceye kadar rendikleri-

nin esiridir. yiyi bilen, iyi olmak ister. Fenay bilen, fena olmaya,

farknda olsun olmasn heveslenir. Zira her bilgide bir cazibe vardr.

Bilmek harekete hazrlanmaktr. Fenaln bilgisinden sonra korun-

mak iin ayrca bir mukavemet kuvvetine ihtiya vardr. Bu ise insan

ypratcdr. te bu nedenle verilecek bilgiler uzman ellerde dikkatlice

szlerek verilmelidir.

Sonu

Cumhuriyet Dnemi eitim, edebiyat, sanat, din/tasavvuf, d-

nce, siyaset ve kltr gibi kavramlar alannda mmtaz simalardan

biri kukusuz Nurettin Topudur. Topuyu adalarndan ve ben-

zerlerinden ayr klan hususiyetlerin banda yalnzl, tasavvuf haya-

tna olan zgn bak ve Trkiyenin eitim ve kltr hayatna teorik

ve yaznsal manda byk bir klliytla katk vermesi gelir. Ayrca o,

hayatn sz konusu teorik ilkelerini gerekletirmek iin aktif eylem

alannda tketmi, dk profilde pasif bir aksiyoner olarak da nite-

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 83

lendirilebilir. Kant benzeri tutarl bir hayat sren ve kendini gizliden

gizliye Sokratesin manev olu (Cndiolu, 2007) sayan Topunun

hayata bak, mcadelesi ve hakikat ak karsnda katlanabilecei

mesafe ve merhaleler onu adalar arasnda husus bir yere konum-

landrr. Bu ideal ve azmin istikameti siyas sahada din ve muhafa-

zakr kimlikle Anadolu sosyalizmi ve milliyetilii ideolojisine ev-

rilmitir. Birey ve yakn evresinde ise tasavvufun mnzev ve mteli

taraf ar basan irade ve ahlk terbiyesiyle zgn bir pratiini vermi-

tir.

Topunun eserlerine ksa bir gz atmakla onun, maarif ve kl-

tr hayatna keskin milliyetilik sylemi eliinde byk bir deer

atfettii anlalr. Maarif meseleleri zerine dnceleri, teklif ve ele-

tirileri Trkiyenin Maarif Davas bal hlinde bugne kadar defa-

larca baslmtr. (Bu yazda Topunun eitim grleri ad geen

kitap merkeze alnarak ksaca zetlenmitir. Zira burada birka nokta

istisna tutulursa, onun eitim, kltr ve din hayat zerine serdettii

grleri eletirilmemi, analiz edilmemi ya da bir bakas ile kar-

latrlmamtr. Elbette Topunun eitim zerine grleri eletiri

iin mmbit bir ortam da sunmaktadr. Ancak bu yazda, Topunun

grlerini analiz etmek ve eletirmekten ziyade, tantmak hedeflen-

mitir).

Nurettin Topunun eitim grlerine bakldnda ncelikle

gze arpan anahtar kavram ahlk ve milllik ya da milliyetilik

olacaktr. Buna bitiik dier kavramlar ise, isyan, sorumluluk, hare-

ket, yerellik ve zgnlk olarak sralanabilir. Elbette eitim ve kltr

84 Do. Dr. Mustafa GNDZ

hayatnn muallim, talebe, lise, snav, din eitimi ve retimi, ders

kitaplar, zel eitim, yabanc eitim vb. gibi kavramlarna da geni

yer ayrlmtr. Bu ynyle Topunun az ya da ok olmak zere, ei-

tim hayatn kuatc, tmel bir ekilde ele ald hemen her konuda

eletiri ve yorumlar yapt sylenebilir. Eitim hayatnn her hangi

bir alann ele alrken, zellikle dil, felsefe, mantk, tarih ve psikoloji

boyutunu ihmal etmeden izah etmitir. Bunu yaparken sk sk tarih ve

sosyolojik perspektifi gz nnde bulunduran Topu, zamann hkim

materyalist, pozitivist ve sekler zihniyetiyle de bir hesaplama iine

girmitir. Bu tarihsel-toplumsal somut slp onu hkim gelenek-

sel/muhafazakr eletirmenlerden ayrr.

Eitim alannda zgnln olmamasn, kr krne bir bat

taklitiliini, Amerikan terbiyesinin nesilleri esir almasn, zel eitim

ve yabanc dille eitim garabetlerini en temel ve derin meseleler ola-

rak sunan Topu, her bir meseleye ilikin gr ve nerilerini ayr ayr

ortaya koymutur. Ancak vard niha nokta, mevcut eitim sistemi-

nin klliyen deitirilmesi isteiyle sonulanr. Ona gre cri eitim

sistemi bnyesinde yaplacak tadiltla mspet bir neticeye varlmas

mmkn deildir. Zira bu sistem kat kapitalist zihniyetin hcrelere

kadar szm bir uygulamasdr. niversite sistemi, din eitimi ve

devletin din ile olan ilikileri meselesi, ilk ve orta retim dzeylerin-

de okutulan dersler ve felsef altyap tamamyla deimeden, buralar-

da ksm reformlarn, slahatlarn ie yaramayacan belirtilir. Onun

zerinde durduu temel mesele zihinlerin, ruhlarn, felsefenin, hayata

bak asnn deimesidir. Bu da kll bir paradigma dnmyle

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 85

mmkndr. Ancak burada Topu ne gemiteki uygulamalar beenir

ne de mevcut hli. Eletirilerini yaparken ortaya koyduu berrak du-

rum, nerilerde iyice slar hatta ak tezatlara dmekten kurtula-

maz (Akyz, 2014, s.229-246). Medreseyi pek ok adan eletirip,

onu skolastiin merkezi olarak tenkit ederken, modern eitim sistemi-

ni de Batnn kontrolsz ve sansrsz taklidi olduu gerekesiyle bir

tr skolastik tarz olarak deerlendirir. Ancak btncl, yeni bir eitim

sisteminin nasl kurulaca noktasnda ak bir yol haritas nermez.

Topunun, maarif dnyasnda hemen her alanda vurgulad

kavram devlet merkezli, mill tonu ar basan eitim sisteminin ha-

yata geirilmesidir. lgin ve bir o kadar da ironik saylabilecek bu

istek, Topunun devlet yanlln ve ona gvenini tebellr ettirir.

Devletten bamsz bir eitim sistemini tasavvur etmeyen Topuya

gre, devletin gzetim ve denetimi dndaki okullar cemiyetin d-

mandr. Mill bir eitim ona gre, ancak devletin verdii eitimdir.

Ancak devletin tekeline ald din eitimi pratiinde ise Topu bir kez

daha tezada dmekten kurtulamaz. Ona gre mevcut din eitimi ve

retimi bir kandrmacadan ve devlete bal din adamlarnn istisma-

rndan ve din adamlar eliyle dinin smrlmesinden ibarettir. Aslnda

gerek din retim tekke ve zaviye benzeri sivil yaplarn vazifesiydi.

Ancak bunlar imdi toplumda aktif ve yaygn deildir. O hlde bu

hizmetin nasl yaplaca konusunda bir karmaa sz konusudur ve bu

grevi tartmasz devletin stlenmesini ister. Topu, akademi-

ye/niversiteye de ate pskrr ve eitim sisteminin en berbat, ko-

kumu, yerlerde srnen kurumu olarak buray gsterir. Bu sert ten-

86 Do. Dr. Mustafa GNDZ

kitte kiisel tecrbesinin de rol oynad sylenebilir. Ancak nasl bir

yksekretim tahayyl ettiine dir de neriler hayli sdr.

Modern eitimin krizleri karsnda, Topunun teorik bakmdan

tutarl bir kavramsallatrma ina ettii sylenemez. Elbette ahlk

alanda isyan ahlknn, hesap sormak ve hesap vermek ilkelerini

teorize etmesi byk bir deerdir. Ancak Topunun tmel eitim

dnyasn kavramsallatrmas karsnda tikel alt alanlara ynelik

yorum ve sylemleri ksmen mulak grlmektedir. Bunun yannda

ise kiiye, ferde ynelik tespit ve tavsiyeleri canl ve etkileyicidir. El-

bette bu kavray filozofa bir yaklamdr ve bu zaviyeden mkem-

meldir. Tabidir ki, bu tmel mantk dzlem ve slup bilinli bir ter-

cihtir. Nefsini tanmadan toplum ve devlet kurtarclna soyunan

kiilerin tutarszlklarna iaret etmesi ynyle, Topunun eitim ya-

zlarnn anlaml ve bir o kadar da poplist ve pragmatik metinler ol-

duuna hkmedilebilir. Nurettin Topu, Ziya Gkalpten sonra pop-

list dncenin en nemli temsilcisi olarak da grlr (n, 1992,

s.191). Bylesi bir eitim teorisyen ve aktivistinin, cidd bir manev

bunalm ve buhran yaayan eitim sistemimizin her dzeydeki ilgilile-

rince ve yeni nesillerce okunmas, yorumlanmas ve belki de yeniden

ina edilmesi zm araylarna anlaml katklar sunacaktr.

Kaynaka

Akyz, Y. (2014, Kasm). Hocam Nurettin Topuya gre eitimimizin

milli ve nitelikli olmasnn karsndaki engeller. an Sorunlar

Karsnda Eitim Sempozyumunda sunulan bildiri, Bayburt:

Bayburt niversitesi Yaynlar.

Kalem Eitim ve nsan Bilimleri Dergisi, K-2015, zel Say, 45-88 87

Alver, K.(2006). Anadoluculuk ve Nurettin Topu. Hece Dergisi, 109,

225-259.

Ayverdi, S. (1976). Mill kltr meseleleri ve marif davamz. stanbul:

Milli Eitim Basmevi.

Bagil, A. F. (1954). Din ve laiklik, stanbul: Trkiye Yaynlar.

Bagil, A. F. (1993). Genlerle ba baa, stanbul: Yamur Yaynlar.

Bilgi, E. (1986). Marif Dvmz, stanbul: Boazii Yaynlar.

Cndiolu, D. (7 Ocak 2007). Nurettin Topu hakknda bir hatra. Yeni

afak. 8.

Deren, S. (2006). Mill eitim zerine muhafazakr grler. A. i-

dem (Ed.), Modern Trkiyede siyas dnce: Muhafazakrlk

iinde (s. 604-615). stanbul: letiim Yaynlar.

Doan, A. (2006). Osmanl aydnlar ve sosyal darwinizm. stanbul: s-

tanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.

Gndz, M. (2013 Kasm). Cumhuriyet dneminde din eitimi ve

imam hatiplere muhafazakr eletiriler. 100. Ylnda mam-Hatip

Liseleri Uluslararas Sempozyumunda sunulan bildiri, stanbul.

Halman, T. S. (2006). Gerek retmen. Hece Dergisi, 109, 385-388.

Bchner, L. (2012). Madde ve Kuvvet. (B. Tevfik, A. Nebil, ev.).

Konya: izgi Kitabevi.

Mollaer, F. (2009). Nurettin Topu iin bir entelektel biyografi de-

nemesi. . Kara, (Ed.), Nurettin Topu iinde (22-62). Ankara:

Kltr Bakanl Yaynlar.

Mftolu, F. (2004). Marif meseleleri (Felsef esaslar-trih pers-

pektif-mevcut durum ve aykr zm teklifleri). stanbul: tken

88 Do. Dr. Mustafa GNDZ

Yaynlar.

Kara, . (Ed.). (2009). Nurettin Topu. Ankara: Kltr Bakanl Ya-

ynlar.

n, S. S. (1992). Trkiyede cemaati milliyetilik ve Nurettin

Topu. stanbul: Dergh Yaynlar.

Safa, P. (2003). Eitim, genlik, niversite. stanbul: tken Yaynlar.

ahin, M. (2006). Evet, syan Ahlk ya da Merd-i Mminin syan.

Hece Dergisi, 109, 65-71.

ehsuvarolu, L. (2002). Nurettin Topu. Ankara: Alternatif Yaynlar.

Topu, N. (1939). Rnesans Hareketleri. Hareket Dergisi, 1, 1-8.

Topu, N. (1961). Yarnki Trkiye. stanbul: Yamur Yaynlar.

Topu, N. (1967). Bagil. Hareket Dergisi, 17, 25-30.

Topu, N. (1998). radenin Davas. stanbul: Dergh Yaynlar.

Topu, N. (1969). slm ve insan. stanbul: Hareket Yaynlar.

Topu, N. (2010). Trkiyenin maarif davas (6. bask). stanbul:

Dergh Yaynlar.

Topu, N. (1965). Var olmak. stanbul: Hareket Yaynlar.

Turhan, M. (1958). Garpllamann Neresindeyiz?. stanbul: Trkiye

Yaynevi.