münih’te Üsküdar paşalimanı değirmeni

Münih’te Üsküdar Paflaliman› De¤irmeni ve Beylik Ambarlar›n Tamirine Dair Osmanl› Belgeleri

D O Ç . D R . M U H ‹ T T ‹ N E L ‹ A Ç I KK› r›k ka le Üni ver si te si

Bu teb li¤ de, yurt d› fl›n da bu lu nan Os man l› bel ge le ri ne bir ör nek ol mak üze re Al -man ya’n›n Mü nih ken tin de ki dev let kü tüp ha ne sin de bu lu nan, Üs kü dar Per tev -ni yâl Vâ li de Sul tan Vak f› na ait Pa fla li ma n› de ¤ir me ni ve bey lik am bar la r›n ta mirmas raf la r› na da ir iki ay r› def ter ta n› t› la cak t›r. Bu def ter ler de Pa fla li ma n› de ¤ir -me niy le bey lik am bar la r›n alet-ede vat isim le ri ve ta mir mas raf la r› n›n ya n› s› raözel isim ler de ay r›n t› l› ola rak gös te ril mifl tir. Teb li ¤in ana ko nu su na bafl la ma -dan ön ce, Os man l› Dev le ti’nde va li de sul tan va k›f la r›, Pa fla li ma n› de ¤ir me ni,bey lik am bar la r› ve yurt d› fl›n da ki Os man l› bel ge le ri hak k›n da k› sa bil gi ler ver -mek is ti yo ruz.

Va li de Sul tan Va k›f la r›

Os man l› Dev le ti’nde bafl ta pa di flah lar ol mak üze re ve zir ler, va li de sul tan lar vedi ¤er ser vet sa hip le rin ce va k›f yo luy la ca mi, mes cit, na maz gâh, mek tep, med re -se, kü tüp ha ne, se bil vb. bir çok eser ya p›l d› ¤› bi lin mek te dir. Va k›f lar Ge nel Mü -dür lü ¤ü Ar fli vi bel ge le ri ne gö re ka d›n la r›n kur du ¤u 2309 va k›f tes pit edil mifl tir.11546 ta rih li ‹s tan bul Tah rir def te ri ne gö re ise 2517 vak f›n 913’ü ka d›n la ra ait tir.Ay r› ca, ‹s tan bul’da 1930’lu y›l lar da mev cut ve ta ma m› Os man l› dö ne min de ya -p›l m›fl 491 çefl me nin 128’i ka d›n la r›n kur du ¤u va k›f lar ca in fla edil mifl tir.2 Ha ne -da na men sup ka d›n lar, bafl ta ‹s tan bul ol mak üze re Ana do lu’nun pek çok ye rin -de va k›f eser le ri kur mufl lar d›r. Bun lar dan XIX. yüz y› la ait ön de ge len isim lerAb dul me cid’in an ne si Bez mi Âlem Va li de Sul tan ile Ab dü la ziz’in an ne si Per tev -

288

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

Paflaliman›Un De¤irmeni

binas›n›ngünümüzdeki hâli

289

ni yal Va li de Sul tan’d›r. Ay r› ca, ha ne da na men sup ol ma yan seç kin ba z› Os man -l› ka d›n la r› n›n da hay rat la r› olup bun lar: K›b r›s Bey ler be yi Ah med Pa fla’n›n efliPe rî zad Ha tun, fiey hü lis lam Zen bil li Ali Efen di’nin k› z› Sit ti Ha tun ve An ka -ra’da Za hi de Ha n›m’d›r.3

Per tev ni yal Va li de Sul tan

Ak sa ray’da ken di ad› n› ta fl› yan ca mi ya n›n da ki tür be de med fun olan Per tev ni -yal Va li de Sul tan (ö.1883) ‹s tan bul için de ve d› fl›n da bir çok va k›f eser le ri yap -t›r m›fl t›r. Bun la r›n ba fl›n da Ak sa ray’da ken di ad› n› ta fl› yan ve çefl me, mu vak kit -ha ne, kü tüp ha ne ve s›b yan mek te bin den olu flan 1875 ta rih li ca mi ge lip 1055yaz ma ve bas ma ki ta b› bu ca mi kü tüp ha ne si ne vak fet mifl tir. Ca mi in ya n›n da kiMah mu di ye mek te bi, ‹s tan bul’un çe flit li yer le rin de çefl me ler, T›r ha la san ca ¤›n -da çift lik ler, Vi dos kar ye sin de müs te gil lât, Nar lu, Çek me ce-i Sa gîr ü Ke bîr, Ça -tal ca ve Ter kos ka za la r›n da tar la ve ça y›r gi bi Per tev ni yal Va li de Sul tan vak f› naait da ha bir çok yer de va k›f eser le ri ve akar la r› bu lun mak ta d›r.

Pa fla li ma n›

Per tev ni yal Va li de Sul tan Vak f› na ait de ¤ir me nin bu lun du ¤u Pa fla li ma n›, Bo ¤a -zi çi’nin Ana do lu ya ka s›n da Üs kü dar’la Kuz gun cuk ara s›n da bir sem tin ad› d›r.Es ki ad› Ru me li ta ra f›n dan ge çi ri len öküz le rin Ana do lu’ya gö tü rül mek için Be -flik tafl’tan ka y›k la ge ti ril me le ri se be biy le Öküz li ma n› idi. Da ha son ra Pi ya le pa flasa hil sa ra y› ya p›l d›k tan son ra bu mev kie Pa fla li ma n› ad› ve ril mifl tir. Os man l› dö -ne min de is ke le ola rak kul la n› lan Pa fla li ma n›’nda ge mi ve tek ne ler den inen lerSul tan te pe’ye ç› k›p Fet hi pa fla Ko na ¤›’n› ve Öz bek ler Tek ke si’ni zi ya ret eder ler -di. Bu ra da Se ras ker Hü se yin Av ni Pa fla Ya l› s›, Ab dur rah man A¤a Ca mii, Ya r›m -ca Ba ba Bek ta flî Tek ke si ve Hü se yin Av ni Pa fla’n›n 1875’de yap t›r d› ¤› çefl me var -d›. XIX. yüz y› l›n ikin ci ya r› s›n da ge mi le rin ka la fat edil di ¤i bir çe kek ye ri, çe flit -li kah ve ler, da bak ha ne ler, va pur de ¤ir me ni, bey lik za hi re am bar la r›, ka ra kol ha -ne ve mum ha ne is ke le si bu lu nu yor du.

Pa fla li ma n› Va pur De ¤ir me ni Ve Bey lik Am bar la r›

Os man l› dö ne min de ‹s tan bul’da de ¤ir men ler ge nel lik le Bey koz ci var la r›n da ku -rul mufl, za hi re am bar la r› da bu na ba¤ l› ola rak bu ra da yer al m›fl t›r. Nak li yat veyük le me-bo flalt ma im kân la r› n›n el ve rifl li li ¤i se be biy le de ¤ir men ler ve ya n› ba -fl›n da ki za hi re am bar la r› bu böl ge ye ku rul mufl tur. Bu dö nem de ‹s tan bul’da yelde ¤ir men le ri de olup Ka d› köy’de ki Yel de ¤ir me ni sem ti nin ad› böl ge de ki çok sa -y› da de ¤ir men den do la y› ve ril mifl tir.

M Ü N ‹ H ’ T E Ü S K Ü D A R P A fi A L ‹ M A N I D E ⁄ ‹ R M E N ‹ V E B E Y L ‹ K A M B A R L A R I N T A M ‹ R ‹ N E D A ‹ R O S M A N L I B E L G E L E R ‹

290

Pa fla li ma n›’nda Per tev ni yal Va li de Sul tan Vak f› na ait ar sa üze ri ne bir va pur de -¤ir me ni in fla edil di ¤i 25 Ce ma zi ye lev vel 1280 ta rih li ira de-i se niy ye den ve Sa -dâ ret’ten Nâ fia Ne zâ re ti’ne 24 Re bî ülâ hir 1281 ta ri hin de ya z› lan ce va bî bir ya z› -dan4 an la fl›l mak ta d›r. 1281 ta rih li ce vâ bî ya z› da: “Per tev ni yâl Vâ li de Sul tân ev -kâ f›n dan Üs kü dar Pa fla li ma n›’nda bu lu nan ar sa ya irâ de-i se niy ye ile in flâ edi lenva pur de ¤ir me ni için is te nen ver gi nin is tis nâî ola rak al›n ma ma s› n›n uy gun gö -rül me di ¤i” bil di ril mifl tir. Bu de ¤ir men yan g›n ve dep rem se be biy le gör dü ¤ü ta -mir le rin ve tek no lo ji dö nü flü mü se be biy le ge rek li mas raf la r›n kar fl› lan ma s› içinde fa lar ca müs te cir le re ki ra ya ve ril mifl tir. Hic rî 1306, 1315, 1318, 1322 ve 13265

ta rih le rin de gör dü ¤ü ta mir le re da ir bel ge ler de ay r›n t› l› bil gi var d›r. Bil di ri mi zeesas olan 1306 ta rih li bel ge de yan g›n se be biy le olu flan mas raf la r›n kar fl› lan ma -s›, 1315 ta rih li bel ge de ta mi rat, 1318 ta rih li bel ge de vals usû lü ne dö nü flüm mas -raf la r› n›n kar fl› lan ma s›, 1322 ta rih li bel ge de de ¤ir me ne ila ve olu na cak yer, 1326ta rih li bel ge de de ta mi rat mas raf la r› aç›k lan mak ta ve mü te ah hit le re is tî câr su re -tiy le ve ril me ifl le mi üze rin de du rul mak ta d›r. Bu is tî câr la ra vak f›n de ¤ir menmas raf la r› n› kar fl› la ya ma ma s›n dan do la y› bafl vu rul du ¤u gö rül mek te dir. I. Dün -ya Sa va fl› zen gin le rin den Sa d›k Bey’e ait Pa fla li ma n› za hi re am bar la r› ya n›n da24 tafl l› bir ha rap un de ¤ir me ni nin bu lun ma s›6, 1926’da Pa fla li ma n› de ¤ir me nin -den un ça l›n ma s›7 Pa fla li ma n› de ¤ir me ni nin ya k›n ta ri he dek var l› ¤› na ifla ret et -mek te dir. Bey lik za hi re am bar la r› da yi ne Pa fla li ma n›’nda bu lun mak ta, an cak def ter de buam bar la r›n Per tev ni yal Va li de Sul tan vak f› na ai di ye ti be lir til me mek te dir. Mü -nih’te dev let kü tüp ha ne sin de tes pit et ti ¤i miz il gi li def te rin Ev kaf Ne za re ti’ne aitbel ge ler den olu flan ku tu da yer al ma s› ve bu ku tu da ki 33 bel ge nin he men ta ma -m› n›n va li de sul tan vak f› na ait bel ge ler ol ma s› bu def te rin de bü yük ih ti mal lePer tev ni yal Va li de Sul tan vak f› na ait ol du ¤u nu gös ter mek te dir. Za ten bey likam bar la r›n de ¤ir men le ilifl ki li ol duk la r›, de ¤ir men de ö¤ü tü le cek bu¤ day vs.ninbu ra dan kar fl› lan ma s›n dan ve ya p› lan di ¤er ifl lem ler den an la fl›l mak ta d›r. Bu am -bar la r›n da s›k ça ta mir gör dü ¤ü ya p› lan mas raf lar dan an la fl›l mak ta d›r. Ta n›t t› ¤› -m›z def ter de bu mas raf lar, di rek, tah ta, do lap, ka fofl, ki re mit, tu¤ la, mis mar, kü -rek, ke ser, kaz ma, kal bur, renç ber se pe ti, su f› ç› s›, ki reç, nak li ye ve ha ma li ye üc -ret le ri vb. mas raf lar d›r. ‹l gi li def ter de bu mas raf la r›n kar fl› l› ¤› yak la fl›k 31,000ku rufl tur. Ay r› ca du var c›, ›r gad ba fl›, renc ber, tek ne ci, la ¤›m c›, kur flun cu, s› va c›,nak kafl vs. ame le yev mi ye le ri ne da ir ye di haf ta l›k mas raf ka y›t la r› var d›r ve bumas raf lar 17,000 ku rufl tur. Ya p› lan top lam mas ra f›n 48,000 ku ru flu bul du ¤u gö -rül mek te dir.

Mü nih’te Per tev ni yal Va li de Sul tan Vak f› na Ait Bel ge ler

Per tev ni yal Va li de Sul tan Vak f› na ait bel ge ler den bir k›s m› Al man ya’n›n Mü nihken tin de ki dev let kü tüp ha ne sin de, kü tüp ha ne ka ta lo gun da8 yer al ma yan he nüztas ni fi bit me mifl bü yük bir ku tu için de bu lun mak ta d›r. Bu ku tu için de 33 adet


291

bel ge bu lun mak ta ve bun la r›n bü yük bir k›s m› Per tev ni yal Va li de Sul tan Vak f› -na ait bel ge ler den olufl mak ta d›r. Bu bel ge ler, vak f›n Ak sa ray’da ki mek tep le ri nede vam eden ö¤ ren ci le ri, T›r ha la san ca ¤›n da ki çift lik le ri, Vi dos kar ye sin de kimüs te gil lâ t›, Nar lu, Çek me ce-i Sa gîr ü Ke bîr, Ça tal ca ve Ter kos ka za la r›n da kitar la, ça y›r vs.yi ve bu vak fa ait da ha bir çok ye re ait tu tul mufl ka y›t la r› içer mek -te dir. Bi zim in ce le di ¤i miz iki def ter Üs kü dar’la il gi li olup bi ri si ya nan Pa fla li ma -n› de ¤ir me ni nin Yu nan te ba as›n dan Nik fo ra ki ad l› mü te ah hi de ve ri le rek ta miredi lip alet ede va t› n›n te min edil me si ni, di ¤e ri ise yi ne Pa fla li ma n›’nda bu lu nanbey lik am bar la r›n mas raf la r› n› içer mek te dir.Biz, ön ce lik le de ¤ir me ne ait mas raf def te ri nin da yan d› ¤› söz lefl me ye ve ko nuy -la il gi li Os man l› Ar fliv le rin de yer alan bel ge le re gi de rek ko nu yu ay d›n lat mak is -ti yo ruz.

Ko nuy la ‹l gi li Os man l› Ar fliv le rin de ki Bel ge ler

Ko nuy la il gi li bel ge ler Os man l› Ar fliv le rin de “‹.fiD 94/5578” nu ma ra l› dos ya dabu lun mak ta d›r. Bu bel ge ler, Mü nih’te bu lu nan ve alet ede vat isim le ri ni ve mas -raf la r› n› gös te ren def ter den de bah set mek te dir. Bu bel ge ler de bir mu ka ve le nâ meve üç ya z›fl ma bu lun mak ta d›r. Ön ce lik le mu ka ve le nâ me den bah set mek is ti yo -ruz. Per tev ni yâl Vâ li de Sul tan vak f›n dan, Üs kü dar Pa fla li ma n›’nda bu lu nan va -pur un de ¤ir me ni yan g›n dan do la y› ifl le ye mez ha le gel di ¤in den de ¤ir me nin in -fla ve ik ma li için Yu nan te ba as›n dan mü te ah hit Mös yö Nik fo ra ki ta lip ol mufl vebu nun üze ri ne 21 Tefl rîn-i Sâ nî 1304 ta ri hin de Ev kâf-› Hu mâ yûn ‹dâ re si ta ra f›n -dan 12 mad de lik bir mu ka ve le na me ha z›r lan m›fl t›r. Bu mu ka ve le na me özet leflöy le dir: “Da kik va pur de gir me ni nin du ru mu nu gös te ren bir adet re sim le müf -re dat def te rin de ya z› l› iki ma ki ne, üç ka zan ve tor na tez ga h›y la de mir ha ne alet -le ri vs.nin de gir men için de kul la n›l mak üze re müs te ci re tes lim olu na ca ¤›; sonsis tem üze re müs te cir ta ra f›n dan ku ru la cak alet, ede vat ve sa ir te fer ru at için be -lir le nen 5000 li ra ve al t› se ne için de ki ta mi ra ta kar fl› l›k ge len 500 li ra n›n afl› la -ma ya ca ¤›; alet ve ede va t›n Av ru pa dan cel bin de ve Der sa âdet çe te da rik ma hal le -ri ne ko nul du ¤u es na da er bab-› vu kuf ta ra f›n dan kont rol edi le rek uy gun luk la r› -n›n an la fl›l ma s›n dan son ra ka bul edi le bi le ce ¤i; in fla at›n bi ti min de ifl bi lir ler ta ra -f›n dan ikin ci kont ro lün ya p› la rak ko nu lan alet ve ede va t›n her yön den uy gungö rün me si ha lin de ka bul olu na ca ¤›, nok san gö rün dü ¤ü tak dir de nok sa n›n müs -te cir ce ta mam la na ca ¤›; in fla at›n on ay için de be he me hal ta mam la na ca ¤›, ki ra la -ma be de li nin ka rar ta ri hin den son ra 11. ay›n ib ti da s›n dan iti bar olu na ca ¤› ve fla -yet müs te cir ta mam la ya maz sa bi le yi ne îcâ r› o gün den iti ba ren öde me ye mec -bur ola ca ¤›; e¤er on ay müd de tin bi ti min den ön ce müs te cir ta ra f›n dan in fla at ta -til edi lir se in fla at›n ve men kul-gayr-i men kûl alet ve ede va t›n be de li nin ya r› s› -n›n vak fa terk olu na ca ¤›, di ger ya r› s› n›n da al t› se ne nin bi ti min de va k›f ta ra f›n -dan müs te ci re ve ril mek üze re bafl ka s›y la ve ya ken di siy le ik mal et ti ri le ce ¤i; ki rasü re si nin al t› se ne ol du ¤u ve ka rar lafl t› r› lan ay l›k yüz li ra ki ra be de li nin


292

4/3’ünün in fla ata kar fl› l›k müs te cir elin de ka la ca ¤› ve 4/1’inin her ay so nun davak fa öde ne ce ¤i; müs te ci rin de gir men de ya pa ca ¤› in fla at ve ko ya ca ¤› ye ni alet veede va t› ken di ad› na si gor ta ya koy mak is te di ¤i tak dir de üc re ti nin ken di ta ra f›n -dan ve ri le ce ¤i ve al t› se ne için de ve ya so nun da bir yan g›n olur sa müs te ci rin in -fla at be de li ve ta mi rat mas raf la r› d› fl›n da ki ala ca ¤› n› va k›f dan ta lep ede me ye ce -¤i, si gor ta kum pan ya s›n dan ala ca ¤› be de lin ya r› s› n› vak fa ver mek flar t›y la me -zun ola ca ¤›, si gor ta kum pan ya s›n dan bir fley ala ma d› ¤› tak dir de ya nan efl ya dando la y› va k›f dan hiç bir fley ta leb ede me ye ce ¤i; müs te ci rin mu ka ve le na me yi bafl -ka bir kim se ye dev ret me ye ve de gir me nin alet ve ede va t›y la ge lir le ri ni re hin ve -ya bafl ka bir su ret le bafl ka s› na ver me ye yet ki li ol ma d› ¤›, de ¤ir me ne ha riç ten biror tak al ma s› ge rek ti ¤in de vak fa bil gi ver me si ge rek ti ¤i; al t› se ne lik sü re nin bi ti -min de müs te ci rin de ¤ir me ni bü tün alet ve ede va t›y la ve ifl ler hal de vak fa tes limede ce ¤i; de ¤ir me nin önün de ki sa hil ha ne nin is te di ¤i tak dir de müs te ci re ay l›küçer li ra üc ret le ki ra la na ca ¤›; müs te ci rin bu flart la r›n bü tün hü küm le ri nin ic ra -s› için mu te ber bir ke fil gös te re ce ¤i.” Yu ka r› da ki mu ka ve le na me üze ri ne Ev kâf-› Hu mâ yûn na z› r› Man sû rî zâ de Es sey yid Mus ta fa ta ra f›n dan 24 Tefl rîn-i Sâ nî1304 ta ri hin de fiû râ-y› Dev let’e ya z› ya z›l m›fl t›r. Bu ya z› da “Per tev ni yâl Vâ li deSul tân ev kâ f› n›n Üs kü dar’da Pa flal ma n›n da ki da kîk va pur de ¤ir me ni nin yan g›n -dan do la y› ye ni den in fla s› n›n 5-6 bin li ra mas raf ge rek tir di ¤i ve böy le bü yükmas ra fa da vak f›n ta ham mü lü ol ma d› ¤›n dan de ¤ir me nin ya p› la ma d› ¤›, vak f›nbu de ¤ir men den ay l›k 18 bin gu rufl ki ra be de liy le sa¤ la d› ¤› ge li rin yok ol du ¤u vevak f›n bu ge li ri ge ri al ma s› için de gir me nin el zem olan in fla s› için uy gun flart lar -la mü te ah hit arafl t› r›l d› ¤›, Yu nan Dev le ti te be as›n dan Mös yö Nik fo ra ki’nin ha zi -ne ye mü ra ca at ede rek ta lip ol du ¤u, Bah riy ye Ne zâ re tin ce de onay la nan ha ri ta,re sim ve kul la n› la cak alet ve ede va t›n cins ve tü rü ile bi na la r›n va s›f la r› n› gös -te ren def ter ler ge re ¤in ce bu de ¤ir me nin 5500 li ra sar f›y la on ay için de ik maledi le rek 11.ay dan iti ba ren de ¤ir men için vak fa ay l›k yüz li ra ki ra be de li ve ri le -ce ¤i, bu nun 4/3’ünün in fla mas raf la r› na kar fl› l›k mü te ah hi de terk edi le ce ¤i ve4/1’inin de ay dan aya va k›f ça al› na ca ¤› ve bu fle kil de in fla mas raf la r› n›n al t› se -ne için de ki ra be de lin den al› na rak sü re nin bi ti min de de ¤ir me nin vak fa tes limedi le ce ¤i ne da ir olan 12 mad de lik mu ka ve le na me müs ved de si nin te fer ru ât›y lagön de ril di ¤i” ifa de edil mek te dir. fiu ra-y› Dev let Dâ hi li ye da ire sin de ye din ci veonun cu mad de le rin de dü zelt me ler ya p› la rak ka bul edi len mu ka ve le na me 3 Kâ -nûn-› Ev vel 1304’de onay için Sa dâ re te gön de ril mifl tir. Sa dâ ret de 8 Kâ nûn-› Ev -vel 1304 ta ri hin de sa ra ya gön der mifl tir. Sa ray dan da 12 Kâ nûn-› Ev vel 1304 ta -ri hin de “vak fa her han gi bir za rar gel me me si için söz lefl me de her tür lü sa¤ lamka y›t la r›n bu lun ma s› na fev ka la de dik kat edil me si flar t›y la” izin ç›k m›fl t›r

Belgeler

(Bafl ba kan l›k Os man l› Ar fli vi, ‹râ de-fiû râ-y› Dev let (‹.fiD) 94/5578)1. Cen net-me kân Per tev ni yâl Vâ li de Sul tân tâ be se râ hu haz ret le ri ev kâf-› fle rî fe -


293

sin den Üs kü dar’da Pa fla li ma n›’nda vâ ki olup mu kad de mâ muh te rik olan da kîkva pur de gir me ni nin in flâ ve ik mâ li içün te âtî olu na cak mu kâ ve le-nâ me fle râ itimüs ved de si dirBi rin ci mad de- Cen net-me kân Per tev ni yâl Vâ li de Sul tân tâ be se râ hu haz ret le rivakf-› ce lî lin den Pa fla li ma n›’nda vâ ki olup mu kad de mâ muh te rik olan icâ re-i vâ -hi de lü da kîk va pur de gir me ni hâl-i hâ z› r› n› mü bey yin mer bût bir k›t’a res mi lemüf re dât def te rin de mu har rer mev cûd iki ma ki ne ve üç kaz gan ve tor no dest gâ -h› ve te mür hâ ne âlâ t› ve sâ ire de gir men dâ hi lin de is ti’mâl olun mak üze re müs -te’ci re devr ü tes lîm olu na cak d›r.‹kin ci mad de- Di ger mu sad dak resm ve in flâ ât ha rî ta s›y la efl kâ li ni câ mi müf re -dât def te ri mû cib le rin ce son sis tem den ol mak üze re müs te’cir ta ra f›n dan vaz’ uin flâ olu na cak âlât ve ede vât-› lâ zi me ve te fer ru ât-› sâ ire içün keflf ü tah mîn olu -nan befl bin li ra ve al t› se ne müd det zar f›n da cüz’î ve kül lî ta’mî râ ta mu kâ bilta’yîn ve hasr u kasr edi len, befl yüz li ra y› te câ vüz it me ye cek ve ider ise vak f› ta -ra f›n dan zi yâ de si ka bûl olun ma ya cak d›r.Üçün cü mad de- Âlât ve ede vât-› mez kû re ge rek Av ru pa dan celb ve ge rek Der sa -âdet çe te dâ rük ma hal le ri ne vaz’ olu na ca ¤› es nâ da er bâb-› vu kûf ta raf la r›n danbi’l-mu âye ne def ter ve ha rî ta ya mu vâ f›k bu lu nup bu lun ma d› ¤› an la fl› la rak anagö re ka bûl ve yâ redd olu na cak d›r.Dör dün cü mad de- ‹n flâ ât›n hîn-i hi tâ m›n da er bâb-› fenn ve ehl-i vu kûf ma’ri fet -le riy le keflf-i sâ nî ic râ ve vaz’ olu nan âlât ve ede vât bi’l-mu âye ne keflf-i ev vel def -te ri ne tat bîk olu na rak her vech le mu tâ b›k gö rün dü ¤ü hâl de ka bûl olu na cak venok sân gö rün dü ¤ü tak dîr de nok sâ n› n› müs te’cir ik mâl et di re cek ve nok sân ol -ma yup da an cak keflf def te rin de mu har rer âlât ve ede vâ t›n cins ve nu me ro ve efl -kâ li ne mu vâ f›k ol ma yan la r›n keflf def te ri ne tat bî ken teb dî li ne mü te ah hid ta ra -f›n dan mu vâ fa kat olun ma d› ¤› ve yâ lü zûm gö rün me di ¤i hâl de bu ma kû le âlât veede vâ t›n k›y met ve ma sâ r› f› sâ li fü’l-be yân er bâb-› fenn ve ehl-i vu kûf ta ra f›n dantak dîr olu na cak fi yat la ka bûl olu nup ana gö re mah su bu ic râ olu na cak d›r. Be flin ci mad de- ‹n flâ ât tâ rîh-i ka râr dan on mâh zar f›n da be-he me-hâl ik mâl edi -le cek ve be del-i îcâr tâ rîh-i ka râr dan son ra on bi rin ci ay ib ti dâ s›n dan i’ti bar olu -na cak ve flâ yed müs te’cir ik mâl ide mez se bi le yi ne îcâ r› o gün den i’ti bâ ren te -di ye ye mec bûr ola cak d›r. Al t›n c› mad de- ‹fl bu on mâh müd det in k› zâ s›n dan ev -vel her sû ret le olur ise ol sun müs te’cir ta ra f›n dan ta’tîl-i in flâ ât olu na cak olur isevu kû bu lan in flâ ât ve men kûl ve gayr-i men kûl âlât ve ede vâ t›n er bâb-› fennma’ri fet le riy le tah mîn olu nan be de lâ t› n›n n›s f› vak fa terk olu nup n›sf-› di ge ri nines ma n› al t› se ne müd det hi tâ m›n da ta raf-› vakf dan müs te’ci re i’tâ olun mak üze -re vakf is ter ise tah mîn gü nün den i’ti bâ ren âha ri le bi’l-mu kâ ve le ve yâ hûd ken -dü ta ra f›n dan ik mâl et di ri le cek dir. Ye din ci mad de- Müd det-i îcâr al t› se ne ta’yînolu nup ta kar rür iden fleh rî yüz li ra be del-i îcâ r›n üç rub’› in flâ âta kar flu luk müs -te’cir ye din de ka la cak ve bir rub’› be-her flehr gâ ye sin de Os man l› li ra s› yüz gu -ru fla ola rak ta raf-› vak fa îfâ edi le cek dir.9

Se ki zin ci mad de- Müs te’cir de gir men de ber-min vâl-i mu har rer ic râ ede ce ¤i in -


294

flâ ât ve vaz’ ey le ye ce ¤i âlât ve ede vât-› ce dî de yi ken dü nâ m› na ola rak si gor ta yavaz’ et mek is te di ¤i tak dîr de üc re ti ken dü ta ra f›n dan ve ri le cek ve ma âzal la hu ta -âlâ zikr olu nan al t› se ne zar f›n da ve yâ ni hâ ye tin de bir ka zâ zu hûr idüp de muh -te rik olur ise müs te’cir ka zâ vu kû› gü nü ne ka dar ifl le yen ki ra dan tev kîf le in flâ âtbe de lâ t› na ve ta’mî rât ma sâ r› f› na mah sû bu nu ic râ et mifl ol du ¤u ak ça dan mâ adâmü te bâ kî ala ca ¤› n› vakf-› mü flâ rün-iley hâ dan ta leb ve id di âya sa lâ hiy ye ti ola -ma yup si gor ta kum pan ya s›n dan ala ca ¤› be de lin n›s f› n› câ nib-i vak fa ver mekflar t›y la me’zûn ola cak ve Hu dâ ne-ker de öy le bir ka zâ zu hûr idüp de si gor takum pan ya s›n dan müs te’cir bir fley ala ma d› ¤› tak dîr de muh te rik olan efl yâ danto la y› câ nib-i vakf dan hîç bir nâm ve ve sî le ile bir fley ta leb it me ¤e sa lâ hiy ye tiola ma ya cak d›r.To ku zun cu mad de- Müs te’cir ifl bu mu kâ ve le nâ me yi âhar bir kim se ye hîç birvech le devr ve ha vâ le et me ge ve de gir men-i mez kû run kül lî ve cüz’î âlât ve ede -vâ t› n› ve vâ ri dât ve me nâ fi ni rehn ve yâ sâ ir sû ret le âhar bir kim se ye terk ve i’tâey le me ¤e bir gû ne hak ve sa lâ hi ye ti ola ma ya cak ve de gir me ne hâ ric den bir fle -rîk al mak ik ti zâ ey le di ¤i hâl de câ nib-i vak fa ma’lû mât i’tâ s›y la ka bû lü câ iz ola -cak d›r.Onun cu mad de- Al t› se ne müd det hi tâ m›n da müs te’cir de gir me ni kâf fe-i âlât veede vât ve hey’et-i mec mû as›y la ve ifl ler hâ lin de bi lâ-i’ti râz der hâl câ nib-i vak fates lîm ede cek dir.On bi rin ci mad de- De gir me nin pîfl gâ h›n da kâ in sâ hil hâ ne yi müs te’ci re is te di ¤ihâl de fleh ri ye üçer li ra üc ret le îcâr olu na cak d›r.On ikin ci mad de- Müs te’cir ifl bu fle râ itin kâf fe-i ah kâ m› n› ic râ ya mu’te ber bir ke -fîl irâe ede cek dir. Fî 21 Tefl rîn-i Sâ nî se ne 304 EV KÂF-I HU MÂ YÛN ‹DÂ RE S‹

2. Cen net-me kân Per tev ni yâl Vâ li de Sul tân Haz ret le ri ev kâf-› fle rî fe si nin icâ re-ivâ hi de lü akâ râ t›n dan Üs kü dar’da Pa fla li ma n›n da vâ ki da kîk va pur de gir me nimu kad de mâ muh te rik ola rak de gir me nin mü ced de den in flâ s› befl al t› bin li rasar f› na mü te vak k›f ol ma s› na ve böy le kül liy yet li sar fi yâ ta vakf-› mü flâ rün-iley -hâ n›n ta ham mü lü ol ma ma s› na meb nî mez kûr de ¤ir men flim di ye ka dar ya p› la -ma m›fl ve be-ve sî le vak f›n ifl bu de ¤ir men den fleh rî on se kiz bin gu rufl be del-iîcâr ah z›y la ide gel di ¤i is ti fâ de mahv ve mun ka t›’ ol mufl ol du ¤un dan vak f›n iâ -de-i is ti fâ de-i sâ b› ka s› z›m n›n da mez kûr de gir me nin ehem ü el zem olan in flâ s›y -çün mü nâ sib fle râ it ile mü te ah hid arafl d› r›l d› ¤› i’lân olun ma s› üze ri ne Yu nanDev le ti te be as›n dan Mös yö Nik fo ra ki câ nib-i ha zî ne ye mü râ ca at ve arz-› ta leb üra¤ bet it mek le ol bâb da tan zîm ve Bah riy ye Ne zâ ret-i Ce lî le sin ce de tas dîk olu -nan ha rî ta ve resm ve is ti’mâl olu na cak âlât ve ede vâ t›n ec nâs u en vâ› ile eb ni -ye nin ev sâf u efl kâ li ni mü bey yin def ter ler mû ci bin ce mez kûr de ¤ir me ni befl binbefl yüz li ra sar f›y la ni hâ yet on mah zar f›n da in flâ ve ik mâl et mek ve emr-i in flâik mâl olun sun olun ma sun on bi rin ci ay dan i’ti ba ren de ¤ir men içün câ nib-i vak -fa fleh rî yüz li ra be del-i îcâr tak dî riy le bu nun üç rub’› ma sâ r›f-› in flâ iy ye ye mu -


295

kâ bil mü te ah hi de terk ve di ger bir rub’› mâh-be-mâh Os man l› li ra s› yüz gu ruflhi sâ b›y la ta raf-› vakf dan ahz olun mak ve bu sû ret le ma sâ r›f-› in flâ iy ye yi al t› se -ne zar f›n da be del-i îcâr dan bi’l-is tî fâ hi tam-› müd det de de ¤ir me ni câ nib-i vak -fa terk ve tes lîm et mek üze re de ¤ir me nin mü ced de den emr-i in flâ s› sû re ti ka rar -lafl d› r› lup bu ka râr dan nü kûl et me ye ce ¤i ne ve flâ yed eder se iki yüz li ra taz mî nâti’tâ ede ce ¤i ne dâ ir mu kâ ve lât mu har rir li ¤in den mu sad dak bir de ke fâ let se ne dii’tâ ey le mifl ve bu sû ret me nâ fi-i vak f› müs tel zim bu lun mufl idü ¤in den fle râ it-ima’rû za esâ s› üze ri ne müb te nî ola rak on iki mad de yi hâ vî tan zîm olu nan mu kâ -ve le-nâ me müs ved de si nin maa-te fer ru ât lef fiy le key fi ye tin hu zûr-› sâ mî-i sa dâ -ret-pe nâ hî le rin den is tî zâ n› Mec lis-i ‹dâ re-i Ev kâf dan ifâ de ve ev râk-› mer kû melef fen tak dîm ve fi ris tâ de k› l›n ma¤ la ol bâb da ve her hâl de emr ü fer mân haz ret-i ve liy yü’l-em rin dir.fî 3 Re bîü’l-âhir se ne 306 ve fî 24 Tefl rîn-i Sâ nî se ne 304. Nâ z›r-› Ev kâf-› Hu mâ yûn Man sû rî zâ de Es sey yid Mus ta fa

3. Ev kâf-› Hu mâ yûn Ne zâ ret-i Ce lî le si nin fiû râ-y› Dev le te ha vâ le bu yu ru lan ifl -bu tak rî ri Dâ hi li ye dâ ire sin de le de’l-k› râe me âlin de cen net-me kân Per tev ni yâlVâ li de Sul tân Haz ret le ri ev kâf-› fle rî fe si nin icâ re-i vâ hi de lü akâ râ t›n dan Üs kü -dar’da Pa fla li ma n›n da vâ ki olup mu kad de mâ muh te rik olan da kîk va pur de gir -me ni nin in flâ s› içün ik ti zâ eden befl al t› bin al tu nun sar f› na vak f›n ta ham mü lüol ma ma s›n dan ve bu ci het le be del-i îcâr dan vak f›n is ti fâ de si mun ka t› ol ma s›n -dan na flî mez kûr de ¤ir me nin fle râ it-i mü nâ si be ile in flâ s› na mü te ah hid arafl d› r›l -d› ¤› i’lân olun ma s› üze ri ne Yu nan Dev le ti te be as›n dan Mös yö Nik fo ra ki câ nib-i ha zî ne ye mü râ ca at ede rek ol bâb da tan zîm ve Bah riy ye Ne zâ ret-i Ce lî le sin cede tas dîk olu nan ha rî ta ve resm ve is ti’mâl olu na cak âlât ve ede vâ t›n ec nâs u en -vâ ›n› mü bey yin de fâ tir mû ci bin ce mez kûr de ¤ir me ni befl bin befl yüz al tun sar -f›y la ni hâ yet on mah zar f›n da in flâ ve ik mâl et mek ve emr-i in flâ ik mâl olun sunolun ma sun on bi rin ci ay dan i’ti ba ren be del-i îcâr ola rak câ nib-i vak fa fleh rî tak -dîr olu na cak yüz al tu nun terk olu na cak üç rub’›n dan al t› se ne zar f›n da ma sâ r›f-› in flâ iy ye bi’l-is tî fâ hi tam-› müd det de de ¤ir me ni câ nib-i vak fa terk et mek flar t›ve fle râ it-i sâ ire ile mü ced de den in flâ s› ka rar lafl d› r›l m›fl ol du ¤u be yâ n›y la ic râ-y›ik ti zâ s› is tî zân ve tan zîm olu nan mu kâ ve le-nâ me müs ved de siy le keflf ve efl yâdef ter le ri ve ke fâ let se ne di ve resm ve ha rî ta ir sâl olun mufl ve sû ret-i ifl’âr vak -f›n me nâ fi ni müs tel zim ola ca ¤› ci het le esâ sen mu vâ f›k-› mas la hat gö rün müflolup fa kat sâ li fü’z-zikr mu kâ ve le-nâ me nin ye din ci mad de sin de “Müd det-i îcâral t› se ne ta’yîn olu nup ta kar rür iden fleh rî yüz al tun be del-i îcâ r›n rub’› in flâ âtakar flu luk ola rak müs te’cir ye din de ka la cak ve bir rub’› be-her flehr gâ ye tin de Os -man l› al tu n› yüz gu ru fla ola rak ta raf-› vak fa îfâ edi le cek ve hi tam-› müd det-ikon tu ra to da müs te’ci rin ay-be-ay nez din de tev kîf ey le di ¤i me bâ li ¤in ye kû n› herkaç gu ru fla bâ li¤ olur ise ol sun keflf-i sâ nî de ta ay yün ve ta hak kuk eden sar fi yâ -t›y la kar flu lafl d› r› la rak faz la s› olur ise müs te’cir ta mâ men der hâl vak fa redd ede -cek ve vakf dan ala ca ¤› ta hak kuk eder ise vakf ta ra f›n dan ta mâ men îfâ edi le cek -dir” di yü gös te ri li yor ise de müd det-i îcâr mu ay yen ve müs te’ci rin ve re ce ¤i be -


296

del ile mik dâr-› ma sâ r›f mak tû ol du ¤u ci het le be yân olu nan flar ta hâ cet ol ma d› -¤›n dan mâd de-i mez kû re nin f›k ra-i ahî re si tayy olun du ¤u gi bi onun cu mad de de“Al t› se ne müd det hi tâ m›n da müs te’cir mat lû bu nu kâ mi len is tî fâ ey le di ¤i hâl -de” de nil mifl olup an cak mez kûr al t› se ne zar f›n da müs te’ci rin mat lû bu nu kâ mi -len ahz ede ce ¤i mu kar rer ol ma s›y la bu kay da da hi lü zûm gö rü le me di ¤in den ifl -bu f›k ra da hi tayy olu na rak mez kûr mu kâ ve le-nâ me ile de fâ tir ve se ned ve resmve ha rî ta lef fen tak dîm k› l›n d›.Ol bâb da emr ü fer mân haz ret-i men-le hü’l-em -rin dir. Fî 11 Re bîü’l-âhir se ne 306 ve fî 3 Kâ nûn-› Ev vel se ne 304.fiÛ RÂ-YI DEV LET (14 üye den al t› s› gel me mifl; se kiz üye nin müh rü var d›r)

4. Dev let lü Efen dim Haz ret le riEv kâf-› Hu mâ yûn Ne zâ ret-i Ce lî le si nin fiû râ-y› Dev let Dâ hi li ye dâ ire sin den bi’t-tez yîl mel fû fâ t›y la arz u tak dîm k› l› nan tak rî ri me âlin den müs te bân ol du ¤u üze -re cen net-me kân Per tev ni yâl Vâ li de sul tân Haz ret le ri ev kâf-› fle rî fe si nin icâ re-ivâ hi de lü akâ râ t›n dan Üs kü dar’da Pa fla li ma n›’nda olup mu kad de mâ muh te rikolan da kîk va pur de gir me ni nin in flâ s› na muk te zî befl al t› bin al tu nun sar f› navak f›n ta ham mü lü ol ma ma s›n dan ve bu ci het le be del-i îcâr dan vak f›n is ti fâ de simun ka t› ol ma s›n dan na flî mez bûr de ¤ir me nin in flâ s›y çün tâ lib ta har rî olu na rakol bâb da tan zîm olu nan ha rî ta ve res mi mû ci bin ce befl bin befl yüz al tun sar f›y -la on mâh zar f›n da in flâ ve ik mâl edil mek ve on bi rin ci ay dan i’ti bâ ren de ¤ir meniçün câ nib-i vak fa fleh rî yüz li ra be del-i îcâr tak dî riy le bu nun üç rub’› ma sâ r›f-›in flâ iy ye ye mu kâ bil mü te ah hi de terk ve di ger bir rub’› ta raf-› vakf dan ahz olun -mak ve bu sû ret le ma sâ r›f-› in flâ iy ye yi al t› se ne zar f›n da be del-i îcâr dan bi’l-is -tî fâ hi tam-› müd det de de ¤ir men câ nib-i vak fa terk ve tes lîm k› l›n mak flar t›y laYu nan Dev le ti te be as›n dan Mös yö Nik fo ra ki ile tan zîm olu nan mu kâ ve le-nâ memüs ved de si nin mü te fer ri ât›y la gön de ril di ¤i be yâ n›y la ic râ-y› îcâ b› z›m n›n da ta -leb-i me’zû niy yet olun mufl ve sû ret-i mu har re re flû râ-y› mez kûr ca da hi ten sîbolun du ¤u mi sil lü müs ved de-i mez kû re üze ri ne lâ z›m ge len ta’dî lât da hi ic râ k› -l›n m›fl ol ma¤ la mû ci bin ce îfâ-y› muk te zâ s› hu sû sun da her ne vech le irâ de-i se -niy ye-i haz ret-i pâ di flâ hî mü te al lik ve fle ref-su dûr bu yu ru lur ise man tûk-› mü nî -fi in fâz olu na ca ¤› be yâ n›y la tez ke re-i se nâ ve rî ter kîm k› l›n d› efen dim. Fî 16 Re -bîü’l-âhir se ne 306 ve fî 8 Kâ nûn-› Ev vel se ne 304Sadr-› A’zam Meh med Kâ milMa’rûz-› çâ ker-i ke mî ne le ri dir ki

Re sî de-i dest-i ta’zîm olan ifl bu tez ke re-i sâ miy ye-i sa dâ ret-pe nâ hî le ri mel fû fâ t›y -la man zûr-› âlî ol mufl ve vak fa bir gû ne za rar ve zi yân te ret tüb it me mek içün mu -kâ ve le-nâ me nin her dür lü ku yûd-› lâ zi me yi câ mi ol ma s› na fev ka’l-âde i’ti nâ vedik kat ol mak flar t›y la ber-vech-i is tî zân îcâ b› n›n ic râ s› hu sû su na irâ de-i se niy ye-i ce nâb-› hi lâ fet-pe nâ hî fle ref-su dûr bu yu rul mufl ol ma¤ la ol bâb da emr ü fer mânhaz ret-i ve liy yü’l-em rin dir. Fî 20 Re bîü’l-âhir se ne 306 ve fî 12 Kâ nûn-› Ev vel se -ne 304 Ser-kâ tib-i haz ret-i fleh ri yâ rî Ben de Sü rey yâ


297

Üs kü dar Pa fla li ma n›’nda Da kîk Va pur De gir me ni Âlet veEde vâ t› n›n ‹k mâl-i ‹n fla at› na Da ir Def ter

Mü nih’te söz ko nu su vak fa ait bel ge le rin bu lun du ¤u ku tu da yer alan def ter dealet-ede vat ve mas raf lis te si bu lun mak ta d›r. Vak f›n Üs kü dar Pa fla li ma n›’nda bu -lu nan va pur un de ¤ir me ni nin yan g›n dan do la y› ifl le ye mez ha le gel me si se be biy -le de ¤ir me nin in fla ve ik ma li için ge rek li mas raf la ra da ir ç› ka r› lan bu ay r›n t› l›lis te de âlet-ede vât isim le ri, ebat ve fi yat la r› ve ba z› özel lik le ri yer al mak ta d›r.Def te rin, bu ifle ta lip olan Yu nan te ba as›n dan mü te ah hit Mös yö Nik fo ra ki ile ya -p› lan söz lefl me ye da ya l› ol du ¤u ve Av ru pa’dan ge ti re ce ¤i alet-ede vat ve si le siy lebu def te rin Mü nih’te bu lun du ¤u da dü flü nü le bi le cek bir ay r›n t› d›r.Âlet ede vât lis te si ne bak t› ¤› m›z da ço ¤u nun Av ru pa’dan ge ti ri le cek mal ze me ol -du ¤u gö rül mek te dir. La va tör, as pi ra tör, de po zi to vi da s›, bu¤ day nak le den vi da,ur› ka si lin di ri, tez gah lar, sa flur, çe flit li vi da lar, so ¤ut ma la va tö rü, san ra figl(mer -kez ele ¤i), ir mik te miz le me alet le ri, tra mis yon ve ka y›fl le va z› ma t›, çe flit li ma ki -ne ler vs. bir çok âlet Av ru pa’dan ge ti ril mifl tir. Za ten Av ru pa’dan celb olu na cakâlet ve ede vât için na vul ve ko mis yon ve de ¤ir me ne nak li ye mas ra f› n›n 522 Os -man l› li ra s› ol ma s› da mas ra f›n bü yük lü ¤ü ne ifla ret et mek te dir.Def te rin so nun da ge çen ka y›t ta ki ta rih ler de bir tu tar s›z l›k gö rül mek te dir. fiöy leki; mu ka ve le nâ me Ev kâf-› Hu mâ yûn ‹dâ re si ta ra f›n dan 12 mad de ha lin de 21Tefl rîn-i Sâ nî 1304’de ha z›r lan m›fl t›r. Mü nih’te ki def ter de ise “‹fl bu def ter fî 15Kâ nûn-› Sâ nî se ne 1304 tâ rîh li mu kâ ve le-na me-i res mî ye mer bût ol mak üze rebi’l-im zâ te âtî olun mufl dur” de nil mek te dir. Bu du rum da mu ka ve le na me nin ta ri -hi iki ay son ra ya at›l m›fl ol mak ta d›r. Ay r› ca def ter de ki bu kay d›n al t›n da “as l› namu tâ b›k d›r Fî 4 Kâ nûn-› Sâ nî se ne 1305” de ni le rek bu ta ri hin de bir y›l son raat›l d› ¤› in ti ba› do¤ mak ta d›r. E¤er bu ta rih ler de bir tu tar s›z l›k ve ya yan l›fl l›k yok -sa, bu du rum sa ray dan izin ç›k ma s› ta ri hiy le izah edil me ye ça l› fl›l sa da yi ne tu -tar s›z l›k git me mek te dir. Bu na gö re de ¤ir me nin in fla ve ik ma li ne da ir izin sa ray -dan 12 Kâ nûn-› Ev vel 1304’de ç›k m›fl olup def ter de ki mu ka ve le na me ta ri hi buta rih ten bir ay son ra gö rün mek te dir. As l› na mu ta b›k ol du ¤u na da ir olan ta rih isebu ta rih ten 13 ay son ra d›r. Yi ne de bu ta rih le rin il gi li bel ge ler den son ra ve ril di -¤i dü flü nü le bi lir. Def te rin içe ri ¤i ile bel ge ler de ge çen bil gi ler de ise bir tu tar s›z -l›k yok tur. De gir me nin alet ve ede va t› n›n ta mam lan ma s› na da ir def ter 3,5 say fa olup birtab lo ha lin de ha z›r lan m›fl t›r. Bu tab lo da 63 adet mal ze me bu lun mak ta ve bun -la r›n top lam mas ra f› 4178 Os man l› li ra s› n› bul mak ta d›r. Ver gi, yev mi ye, nak li -ye mas ra f› 822 li ra ve al t› y›l için de ma ki ne, ka zan ve bi na la r›n ta mi rat mas ra f›da 500 li ra ol mak üze re top lam 1322 li ra mas raf la bir lik te top lam ma li yet 5500Os man l› li ra s› na ulafl mak ta d›r. Cen net-me kân Per tev ni yâl Vâ li de Sul tân Haz ret -le ri nin vakf-› fle rî fin den Üs kü dar’da Pa fla li ma n›’nda kâ in da kîk va pur de gir me -ni âlât ve ede vâ t› n›n ik mâl-i in flâ ât› na dâ ir def ter dir


298

‹fl bu def ter fî 15 Kâ nûn-› Sâ nî se ne 1304 tâ rîh li mu kâ ve le-na me-i res mî ye mer -bût ol mak üze re bi’l-im zâ te âtî olun mufl dur. AS LI NA MU TÂ BIK DIR Fî 4 Kâ nûn-› Sâ nî se ne 1305

Üs kü dar’da Pa fla li ma n›’nda Bey lik An bar la r›n Ta mi ri ‹çinYa p› lan Mas raf la ra Da ir Def ter

Mü nih’te Dev let Kü tüp ha ne si’nde tes pit et ti ¤i miz Üs kü dar’la il gi li ikin ci def terPa fla li ma n›n da bey lik an bar la r›n ta mi ri ve mas raf la r› na da ir dir. ‹çin de ki bel ge -le rin bü yük k›s m› Per tev ni yal Va li de Sul tan vak f› na ait olan ay n› ku tu da bu lu -nan bu def ter de 1279 Sa fer ve Re bi üla hir ay la r›n da bu am bar la r›n çe flit li mas -raf la r› na da ir tu tu lan ka y›t lar bu lun mak ta d›r. Bu mas raf lar, di rek, tah ta, nak li yeüc re ti, do lap, ka fofl, ki re mit, tu¤ la, mis mar, kü rek, ke ser, kaz ma, kal bur, renç berse pe ti, su f› ç› s›, ki reç vs. bir çok mal ze me ye ait tir. Mas raf lar yak la fl›k 31000 gu -rufl tur. Ay r› ca du var c›, ›r gad ba fl›, renc ber, tek ne ci, la ¤›m c›, kur flun cu, s› va c›,nak kafl vs. ame le yev mi ye le ri ne da ir ye di haf ta l›k mas raf ka y›t la r› var d›r ve bumas raf lar 17006 gu rufl tur. Top lam mas ra f›n 48000 gu ru flu bul du ¤u gö rül mek te -dir. Yu ka r› da da bah set ti ¤i miz üze re, bey lik am bar lar da za hi re mu ha fa za edil -mifl ve bü yük öl çü de Pa fla li ma n› de ¤ir me nin de ö¤ü tü le cek hu bû bât bu ra dan


Üsküdar Sahili

299

al›n m›fl t›r. An cak, am bar la r›n dep rem, yan g›n ve di ¤er se bep ler le t›p k› de ¤ir mengi bi çok ha sar gör dü ¤ü ya p› lan mas raf la r›n dan an la fl›l mak ta d›r. Bu def te rin dekü tüp ha ne de ki ay n› ku tu da yer al ma s› bey lik am bar la r›n Per tev ni yal Va li deSul tan Vak f› ile olan ilifl ki si ne ifla ret et mek te dir.

Üs kü dar’da Pa fla li ma n›’nda Kâ in Bey lik An bar la r›n Ta’mî ri ‹çün Vu kû Bu lanMa sâ r› f›n Def te ri dir

gu rufl aded fi yat

Ar na but kar ye sin den mu bâ yaa olu nan ye di ar flun m›k ras l›k mi fle di rek 218,5 45 38,5

Ma hal-i mez bûr dan mu bâ yaa olu nan ke bîr la ta 1000 25 40

Mez kûr ke res te nin mav na üc re ti ve ham mâ liy ye si 110 .. ..

‹s ke le den an bar la ra nak liy ye 20 .. ..

3312,5 70

Ke res te ci den mu bâ yaa olu nan ayan c›k la ta s› 560 40 14

Tek do lap 80 20 4

Çif te boy ra l›k 275 50 5,5

Ça tal zey tun tah ta s› 800 100 8

Çap ka fo flu 600 100 6

Sal ka la s› be ton 540 30 18

Mav na üc re ti ve ham mâ liy ye si 7217,5 410 ..

‹s ke le den an ba ra mez kûr ke res te nin nak li ye si 20 .. ..

7237,5 .. ..

Gi de ros la ta s› fî 27 sa fer se ne 79 1000 100 10

Ça tal zey tun 800 100 8

Çap ka fo flu 600 100 6

Tek do lap 80 20 4

Ham mâ liy ye 20 .. ..

fî gur re-i Ra 79 8737,5

Ma nas t›r ka fo flu 482,5 300 1,5

Nak liy ye si 12 .. ..

9232

Di var lar içün ki re mit .. 1000 180

Bat tal ke bîr tu¤ la, ma ¤a za la r›n de rûn la r› na dö flen mek içün 2,5 1500 3750

Tu¤ la c› Ha san A¤a’dan çar fl› tu¤ la s› 0,5 500 250

Ker piç tu¤ la ve ham mâ liy ye si .. 100 40

Bat tal tu¤ la nak li ye si 200 … 30

Bat tal tu¤ la içün ma une 80 2 160

Def’a bat tal tu¤ la 2,5 200 500

Çar flu tu¤ la s› pen ce re ler ve ma ¤a za ke na r› na 5 180 900

Ka ¤›d hâ ne’den Üs kü dar’a ma una .. .. 80

5890

Def’a ki re mit .. 1050 160

Tu¤ la .. 100 40

Tah ta mis ma r› 90 20 4,5

Za¤ ra mis ma r› 67,5 15 4,5

Ye ni ka l›p mis ma r› 67,5 15 4,5

Kar fi ce mis ma r› 120 20 6


300

Kü fe ve ham mâ liy ye si 4,5 .. ..

359,5 70 ..


Kü rek 25 5 5

Kur flun içün te pe li ek ser 70 7 10

Kaz ma 5 1 5

475,5 81

Kal bur aded 1 10 .. ..

Renc ber se pe ti aded 5 25 .. 5

Ih la mur des te aded 1 6 ..

Ca ba maa sap ve ka pu pey ipi 25 ..

541,5 81 ..


Ke bîr lob ca ek se ri 22,5 5 4,5

Su fu ç› s› maa hal ka 12 .. ..

588

Kü tük fî 5 Ra se ne 79 37 9

Kal bur 6 1

Ça mur içün sa man aded 60, 15 gu rufl/ Re ze aded 2, 6 gu rufl/ Ke tan aded 15, gu -rufl 30/ Raht ve dü¤ me çift 20, fi yat 2, 47,5 gu rufl: 729,5/ Kar fi ce fi yat 6, aded 26,gu rufl 156/ Ti mur çen ber li ko ¤a ..,2, 22,5/Ke bîr ve sa gîr püflt van maa dü¤ me..,22:790/ Ka pu la r›n ki lid ve mif tah la r› ta’mî ri ne .., .., 56/ Ren de ci ye ve ri len .., ..,75/ Ka t›k 2, 15, 30= 1138,5/ Ab dest hâ ne ta fl› 1 aded, 30/ 13 Ra se ne 79 gir me yesaf ha .., .., 28/ al ç› .., .., 14

fi yat aded gu rufl

Kar fi ce .. 8 36

Ya¤ l› ki reç 18 3 54

1300,5

Def’a Kar fi ce maa ham mâ liy ye 40 19 90

Ya r› c› la ra ve ri len .. .. 20

Ç› ta .. 10 10

Raht ve dü¤ me ta k› m› aded 15 .. .. 40

K› t›k 1,5 50 70

Kar fi ce 4,5 4 18

Ara ba üc re ti .. 20 40

1588,5

Fî 18 Ra se ne 79

Kar fi ce .. 10 45

Raht mis ma r› .. 400 6

K› t›k 1,30 50 88

Ya¤ l› ki reç 18 300 54

Ren de ci ye .. .. 20

Cam c› ya .. .. 15

Te ne ke ci ye .. .. 20

Su yol cu ya .. .. 20

1856,5

Fî 3 R se ne 79

Ye ni ka l›p ek ser 3 7 21


301

Kar fi ce 4 12 48

Cam si li ci ye .. .. 15

Kal bur ve kü rek .. .. 20

Raht ta k› m› .. 4 10

Mer mer ki reç kil 1,5 7 10,5

K› t›k .. 17 26,5

Te ne ke ci ye ta’mîr ve ce dîd .. .. 30

Çi lin gir ka pu ki li di ve an bar la r›n

ta’mî ri ve de mir par mak l›k .. .. 32

Ka pu la ra per de 2,5 12,5 30

Sa man ve çan ta ve sü pür ge ve ip

ve re ze ve ho ros .. .. 40

Ocak ta fl› .. 6 60

Par mak l›k içün de mir .. 10 20

2330

Fî 3 19 Sa fer se ne 79

Umur ye rin den ge len ki reç 12 83 996

Nak liy ye si 20

1016

Def’a ki reç 12 81 972

Def’a 12 84 1008

Def’a 12 79 948

Ma ûne den ih ra c› .. .. 60

4004

Def’a ki reç 7 78 546

Nak liy ye si .. .. 20

Ki reç 7 37 259

Ki reç 21 160 4989

Fî 3 19 Sa fer se ne 79

Kum 8 42 336

‹h râ c› içün ham mâl da .. .. 42

378

Def’a kum fî 25 S. se ne 79 8 45 360

‹h râ c› içün ham mâl da .. .. 45

783

An bar-› mez kûr la r›n lâ z›m ge len ma hal le ri nin ta’mî riy çün He zâr fen nâm ki mes -ne ile kal fa Be di ros ma’ri fe tiy le ve be ye fen di le ri miz haz ret le ri nin em riy le mer -kûm hüsn-i r› zâ s›y la iki de befl yüz gu ru fla pa zar l›k olu na rak bir k›t’a se ned da -hi ver mifl ol du ¤u nu mü bey yin kayd olun mufl dur. Fî 27 S. 1279. 500 gu rufl, ale’l-hi sâb ve ri len fî 27 S. 1279. 1000 fî gur re-i RA se ne 79Ce dîd kur flun Fî 20 S. 79, 761 gu rufl/ ce dîd kur flun 25 S. 79 1884 gu rufl/ Ko nak -dan gi den 3 Ra 79 fi yat 20, aded 65 gu rufl 1300/ Atik Ali Pa fla’da kur flun cu dangi den 8 Ra, f.20 a.45 g. 900/ Sö gün dü kur flun lar gi der ken ham mâ liy ye ve ka y›k60 gu rufl/ Ge lür ken is ke le ye ve Üs kü dar’a ham mâ liy ye ve ka y›k 180 g./ Def’a ce -dîd kur flun el vâh 500 g./ Ko nak dan selh-i RA 79/ Kur flun la r›n faz la s› içün ka y›k4/25/Kur flun cu dan 48 gu rufl/ 1040(dö kül dük de 40 ok ka nok sân) Müs ta’mel hur -da kur flun 26 S 79


302


303


304

Tel ka fes le rin ta’mî ri içün ale’l-hi sâb ola rak ma ran go za ve ri len 500 gu rufl; mu -kad de mâ ve ri len 300, def’a ve ri len 9 RA 79An bar la r›n ve râ s›n da di var lar içün mu bâ yaa olu nan tafl:hük mü n›sf 500/ def’adi var lar içün tafl 1000 hük mü n›sf.Mu hâ fa za di var la r› n›n üze ri ne ka pak l›k tafl a.300, f.2, 600 gu rufl/ Ka pak l›k tafl -lar içün ma ûne ve ham mâ liy ye 60 gu rufl/ Def’a al› nan ka pak tafl a. 100, f..2, 200gu rufl 15 RA 79/Ma ûne üc re ti 20 gu rufl/ Def’a ka pak tafl 148*1,5=245 gu rufl/ 400aded tu¤ la ve rî di ne ho ra san/ bek çi ma hal li nin bo ya s› 80:2355/ Def’a ka ba üs tü -peç f.40, 40 gu rufl/ afl› bo ya s› 10 g./ si yah bo ya 5 g./def’a afl› bo ya s› f.12, 48 g./tut -kal 30 g.,/ bo ya lar içün ka y›k üc re ti 12 g./rev gan-› neft f.12, k›y ye 10=120 g./ rev -gan-› be zîr maa ham mâ liy ye 11*10=120: 2640 gu ruflTOP LAM: 31000 gu rufl

1.haf ta n›n ame le yev mi ye si fî 18 S ilâ 21 S 79 gu rufl ey yâm fi yat

Bed ros kal fa n›n 120 3 40

Du var c› la r›n 132 6 22

Dül ge rân 150 6 25

La ¤›m c› 40 2 20

Renc be rân 156 13 12

Ir gad ba fl› 45 3 15

643

2.haf ta n›n ame le yev mi ye si fî 22 S 79 gu rufl ey yâm fi yat



Du var c› yân 528 24 22

La ¤›m c› yân 210 14 15



305


Tafl c› yân 40 2 20

Kur flun cu yân 625 25 25

3195

3.haf ta n›n ame le yev mi ye si fî 29 S 79 gu rufl ey yâm fi yat


Dül ge rân 1200 48 25

Du var c› yân 770 35 22

La ¤›m c› yân 360 24 15


2635



Mer keb-i ka t›r 6 aded 160 4 40

Tek ne ci yan 180 18 10

4019

4.haf ta n›n ame le yev mi ye si fî 13 RA 79 gu rufl ey yâm fi yat



Du var c› yân 764 56 14

La ¤›m c› yân 16 22 8





Nak kâ flân 210 15 14

Tafl c› yân 56 4 14

2983




Du var c› yân 714 51 14




La ¤›m c› yân 24 3 8


S› va c› yân 120 8 15


2199




Du var c› yân 910 65 14

Tog ra ma c› yân 96 6 16

S› va c› yân 84 6 14


306





2565

7.haf ta n›n ame le yev mi ye si fî 3 Re bîü’s-sâ nî 79 gu rufl ey yâm fi yat



Du var c› yân 336 24 14

Tog ra ma c› yân 48 3 16

S› va c› yân 84 6 14

746






1402

Top lam: 17006 gu rufl+ 31000= GE NEL TOP LAM: 48000 gu rufl

D‹P NOT LAR

1 Gül sen Ata se ven-Ay fle gül Er do¤, “Va k›f ve Ka d›n”, Teb li¤ ler, ‹s tan bul 1999, s. 18, “Ta ri hi miz de Va k›f Ku ranKa d›n lar Ha n›m Sul tan Vak fi ye le ri” (Ön söz) -Bel ge Ya y›n la r›-, Ta rih Arafl t›r ma la r› ve Dö kü man tas yon Mer kez -le ri Kur ma ve Ge lifl tir me Vak f› Ya y›n la r›, ‹s tan bul 1990. 2 M. Akif Ay d›n: “Os man l› Top lu mun da Ka d›n ve Tan zi mat Son ra s› Ge lifl me ler”, Sos yal Ha yat ta Ka d›n, ‹s tan -bul 1996, s.144.3 Er dem Yü cel, “Os man l› Ta ri hin de Va k›f Ya pan Ka d›n lar”, Ha yat Ta rih Mec mu as›, VII/1, fiu bat 1971, 44-49;Ze li ha Gö ren, “Va k›f lar Ku ran Türk Ka d›n la r›”, Türk Ka d› n›, I/2, 22-24.4BOA, ‹..DH.. 517/35194 ; A. MKT. MHM 313/4.5 BOA: ‹.. fiD 94/5578; ‹..EV.. 18/1315/L-10; Y.. A..RES 108/10; Y.. A..RES 127/10; ‹.. EV.. 48/ 1326/C-15.6 Ba ba Nak kafl So ka ¤› (Yo ku flu) Köflk le ri, Üs kü dar Be le di ye si Ku rum sal ‹n ter net Por ta l›-Reh ber Ay r›n t› s›. 7 Cum hu ri yet Ar fli vi, sy. 6/2435, Fon Ko du: 30..11.1.0, Yer No: 25.21..12.8 K.Hof Und Sta ats bib li ot hek in Münc hen, Ver ze ich niss Der Ori en ta lisc hen Handsch rif ten, Mit Aussch lussder Heb ra eisc hen, Ara bisc hen und Per sisc hen Münc hen 1875. 9 Bu mad de den son ra üze ri çi zi lip ip tal edil mifl olan: “ve hi tam-› müd det-i kon tu ra to da müs te’ci rin ay-be-aynez din de tev kîf ey le di ¤i me bâ li ¤in ye kû n› her kaç gu ru fla bâ li¤ olur ise ol sun keflf-i sâ nî de ta ay yün ve ta hak -kuk eden sar fi yâ t›y la kar flu lafl d› r› la rak faz la s› olur ise müs te’cir ta mâ men der hâl vak fa redd ede cek ve vakf -dan ala ca ¤› ta hak kuk eder ise vakf ta ra f›n dan ta mâ men îfâ edi le cek dir” flek lin de bir cüm le var d›r.


münih’te Üsküdar paşalimanı değirmeni

Documents