ebook©vctvegroup24-08-2018

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

LỜINHÀXUẤTBẢN

Xinbạnđọclưuý,NhàxuấtbảnTrithứctrântrọnggiớithiệucuốnsáchMộtgiọttừsựđọađày(Haimươihaitiểuluậntriếthọc)[Egy csepp a kárhozatból (22 esszéje)] của Hamvas Béla, doNguyễnHồngNhungtuyểnchọnvàdịchmộtcáchđầyđủvàmạchlạc.

Chúngtôitôntrọng,nhưngkhôngnhấtthiếtđồngtìnhvớiquanđiểm,cáchtiếpcậnvàlýgiảiriêngcủatácgiảvềcácvấnđềđượcđềcậpđếntrongcuốnsách.

Chúng tôi mong độc giả đọc cuốn sách này như một tài liệuthamkhảovớitinhthầnphêphánvàkhaiphóng.

Xinchânthànhcảmơn!

TIỂUSỬHAMVASBÉLA(1897-1968)

Nhàtriếthọc,nhàvănhiệnđạilớnnhấtcủaHungary

Hamvas Béla sinh ngày 23.03.1897 tại Eperjes (nay thuộcSlovakia)trongmộtgiađìnhThiênChúagiáo.Năm1898vìnghềnghiệpcủacha,giađìnhôngchuyểnđếnBratislava.

Năm 1915, sau khi tốt nghiệp trung học, Hamvas Béla tìnhnguyệngianhậpquânđội,saumộtnăm,bịthương,ôngtrởvềnhàvà bắt đầu đọc Kant, Rimbaud, Dostoiepxki, Schopenhauert,nhưngtrướchếtôngđọcNietzsche.

ThờikìnàyôngviếttrongtậptiểuluậnPatmosznhưsau:

...TácphẩmPhêphánthờigiancủaKierkegaardrơivàotaytôi.Khôngxãhội,khôngnhànước,khôngthica,khôngtưtưởng,khôngtôngiáo,nhữnggìhưhỏngvàđầyrẫydốitrá.Đúngvậy,tôinghĩ.Nhưngđiềunàycầnphảibắtđầutừmộtkhinàođấy.Tôibắtđầuđitìmchấmđennày.Hạtnguyêntử,haysựdốitráđầutiên...

Tôi quay trở lại từ giữa thế kỉ trước đến cách mạngPháp,đến thờikìánhsáng,đếnchủnghĩaduy lí, từ thờitrungcổđếnnhữngngườiHiLạp,đếnnhữngngườiHeber,AiCập,đếnngườimôngmuội.Sựkhủnghoảngđâuđâutôicũngbắtgặp,nhưngsựkhủnghoảngcònnóilênmộtcáigìđósâusắchơn.Chấmđennàycònởphíatrước,phíatrướcnữa.TôiđãvấpphảilỗilầmđặcthùcủangườichâuÂu,đitìm chấmđenbênngoài conngườimình, thực ranónằmtrongbảnthântôi...

Năm1919,chaôngvìtừchốikhôngtuyênthệtrungthànhvớinước Slovakia, nên cả gia đình ông bị đuổi ra khỏi Bratislava,chuyểnđếnBudapest.

Từ1919-1923ônghọckhoaHungary-ĐứctạiĐạihọcPazmányPéter,ônglàmnhàbáo3nămtạibáoTintứcBudapestvàSzozat.

Từ 1927-1948 ông làm thủ thư tại thư viện thành phố. Thờigiannàyôngviếtcácbàinghiêncứu,tiểuluận,cácbàiphêbìnhcho 25 thể loại tạp chí, trongđó cónhững tạp chí nổi tiếngnhưAthenaeum,Nyugat.

HamvasBéla cùngKerényiKároly thành lập nhómĐảo,mộtliênminhtinhthầnlấytừtruyềnthốngHiLạpcổ,nhómnàytậptrungđôngđảocácnhàvăn,nhàtriếthọccótêntuổicủaHungarynhư: Szerb Antal, Németh László, Kövendi Dénes, DobrovitsAladár,MolnárAntalvànhiềungườikhác.

Nhưngsauấnphẩmgồmbatập(1935-1936)nhómĐảotanrã,mộthoạtđộngcộngđồngtinhthầnnhưthếkhôngthểthựchiệnđược.HamvasBélađãghilạinhữngkinhnghiệmcayđắngtrongcuốnHyperionHungary:

"Tôiởđâygiữamọingười,trêntráiđấtnày,mọiýđịnhcủatôiđềukhôngcókếtquả,mọitừngữcủatôivôích,mọikếhoạchcủatôitanvỡ,tôiđãthấtbại,khôngainhậnratôi,tôitrởnênthừathãi,vàkhôngđượcchấpnhận."

Trong những năm1930-1940 ông viết gần ba trăm tiểu luận.Đốivớiôngviếtlàthựchànhyoga.

Ônglấyngườivợthứhai,mộtbạnđờitinhthầnrấtquantrọng,bàKeményKatalin(1909-2004),ngườisaukhiHamvasBélamất,đãcùngDúlAntal,mộtđạidiệncủahậuthếrấtngưỡngmộông,cùngchămloviệcxuấtbảncáctácphẩmcủaông.

TrongthờikìThếchiếnthứII,HamvasBélabalầnbịgọivào

quânngũ, nhưngkhôngngăn cảnđược công việc dịch thuật củaông, như tác phẩm của các tác giả: Lão Tử, Böhme, Hêraclit,KhổngTử,Henoch.

Năm1943-1944 ông viết tập I tác phẩmScientiaSacra, cuốnsáchđánhdấugiaiđoạnsángtácthứhaicủanhàvăn.Vớicuốnsáchnày,ônggianhậptrườngpháitruyềnthốngvớinhữngnhânvậtưutúnhấtcủathờiđại:JuliusEvola,RenéGúenonvàLeopoldZiegler.

HamvasBélacắtnghĩa:Truyềnthốnglàsựtrườngtồnphithờigiancủatinhthần.CáctácphẩmcủaHamvas-đầutiênvàduynhất-lậpramộtvũtrụtruyềnthống,bằngsựtạodựngnềntảnglinhhồnnhậnthứcratinhthần.

Trongthờikìchiếntranh,tậptiểuluậntriếthọcđầutiênrađời:Câuchuyệnvôhình(1943).

Ngaythờiđóôngđãbắtđầumộtcôngtrìnhlớncónhanđề:Đạisảnhcácvịtiềnbốicổ,kéodàiđếntậnnhữngnăm1960.Tácphẩmcủaông làmột công trìnhdịch thuậtnhững cuốn sách cổ thiêngliêngquantrọngnhất,cùngvớinhữngchúthíchkèmtheo.

Năm 1944, từmặt trận nướcĐức ông trốn vềBudapest. CănnhàtrênsườnnúiBudacủaôngbịtrúngbomtanthànhtrobụi.

HamvasBélatrongmộttiểuluậncủatậpSlentiumđãviếtnhưsau:

"Trongnhữngnămđen tối tôi đãbịmất tất cả của cảivậtchấttrênthếgiancủamình...Mộtkẻnàođấyđãtướctoànbộquyềnsởhữucủatôi.Datôicũngtuộttheonhưngthếlàtốt...mộtsựtồntạikiểunàychỉcóthểthựchiệnsaukhithanhtoántoànbộquyềnsởhữu.Hiệnthựcbắtđầutừđây."

Từđó trở điHamvasBélakhôngbao giờ cónhà riêng và ông

khôngbaogiờtíchgópsáchvởnữa.Sau chiến tranh, nhữnghoạt động tinh thầnhết sức đa dạng

củaôngbắtđầu.HamvasBélasoạnthảomộttuyểntậptríchdẫncác tác phẩm lớn,mang tênMột số nghiên cứu củaNhà in củaTrườngĐạihọcgồmkhoảng30tậpsáchnhỏ,màcuốnđầutiênlàtácphẩmcủariêngông,chừng100trang,cónộidungvôcùngđộcđáovàsâusắc.ĐólàtậpMộttrămcuốnsách-liệtkênhữngtácphẩmưutúđángđọcnhấtcủanhânloại.Ôngthuthậptàiliệuvàsoạn dịch tác phẩm có tênAnthologia Humana "Minh triết củanămnghìnnăm".

ÔngthamgiahoạtđộngtrongHộiTriếthọcvàMĩhọc.

Từ 1945-1948 Hamvas Béla cùng Szabó Lajos và Tábor Bélathànhlậpmộtnhómtríthứccấptiến,đượcgọilà"Nhữngbuổitraođổi thứnămhằng tuần", vớimụcđíchphanhphui,phân tíchvàđánhgiátoànbộcáctìnhhuốngvềtinhthầncủathờiđại,vớisựtham gia của nhiều nhà văn có tên tuổi khác như VárkonyiNándor,WeöresSándor.

Nhưng đến năm 1948, trong những văn bản tranh luận,mộtnhà triết học Hungary khác, lúc bấy giờ nghiêng về triết họcmaxit- Lukács György đã góp phần đình chỉ việc ấn hành cuốnsáchCáchmạngtrongnghệthuậtcủaHamvasBélaviếtchungvớivợKeményKatalin.

BắtđầutừđâyHamvasBélabịtướctấtcảcácquyềnbiêntập,viếtvàxuấtbảntácphẩm.Cũngnăm1948ôngbịbuộcphảithôiviệc và tên ông bị liệt vào danh sách B - những người bị chínhquyềntheodõigắtgao.

Hamvas Béla buộc phải xin một giấy chứng nhận làm nghềnông,vớinơi làmviệc làvườncâycủaanhrể, từ1948-1951ônglàmvườn,trồnghoaquả,vàcuốntiểuthuyếtđượccoilàkiệttácvĩ

đạicómộtkhônghaicủavănhọcHungarycũngnhưvănhọcthếgiớiKarneválrađờitrongthờikìnày.

Ngoài ra ông còn viết những tác phẩm nổi tiếng khác nhưUnicornis,Silencium,Biênbảnbímật,Magiasutra.

Từnăm1951-1964ônglàmviệctạikhucôngnghiệpxâydựng-nhàmáynhiệtđiệnởInot,Tiszapalkony,Bokon,tạiđâyônglàmthủkho.

Bêncạnhcôngviệcthủkhonày,ônghọctiếngHeber,Sanscrit,dịch Kinh Veda, Sankhya Karik, Sepher Jezirsh, KathakaUpanisad, Buddha... Trong thời gian này Hamvas Béla hoànthànhcáctácphẩm:Patmosz,Đạisảnhcácvịtiềnbốicổ,SzareptavàĐêmgiaothừa.

Năm 1964 ông về hưu. Trong ba năm cuối đời Hamvas BélahoànthànhnốtcáctácphẩmkháctrongđócóScientiaSacratậpIInổitiếng.

Ôngviếtchủyếulàtiểuluận,mộtthể loạitựdo,nhưmộtthínghiệm thể loại.Mọi sáng tác của ông, kể cả tiểu thuyết đều ởdạngtiểuluận.

Ngày07.10.1968ôngmấtsaumộtcơnchảymáunão.

Cho đến tận những năm 70 của thế kỉ XX, tác phẩm củaHamvas Béla chủ yếu chỉ lưu truyền dưới dạng bản thảo đánhmáy.

Bắtđầutừnhữngnăm80,dầndầntácphẩmcủaHamvasBélađược ra mắt công chúng, nhưng vẫn bị kiểm duyệt, ví dụ tiểuthuyếtKarnevál(1985)bịcắtxéntrướckhiđượcin.

Năm1990,HamvasBélađượctruytặnggiảithưởngKossuth.

Năm1996:GiảithưởngDiSảnHungary.

Năm2001:GiảithưởngVìNghệThuậtHungary.

NgàynayHamvasBélađượcđánhgiálàmộttrongnhữngnhàvăn,nhàtriếthọcvĩđạinhấtcủachâuÂuthếkỉXX,vàtrongnềnvănhóaHungary.

VòngquaysốngtấtnhiêncủacáiTÔIthầnthánhtrongcộngđồnglớncủacácsinhlinhlàsựtrựctiếp.CònvòngquaysốngcủacáiTÔIcánhânlàphảnxạđơnđộc.Trongsựsốngmởcác thực thể sống trong cộngđồngđời sống;khôngcótưhữu,phápluật,côngdanh,sựíchkỉ,sựkiêungạo;Trongđờisốngbịkhóakíncácthựcthểsốngtrongcô đơn; đời sống càng khóa kín, nỗi cô đơn càng lớn; vàbảnnăngchiếmhữu,quyềnlựcphápluật,sựkíchthíchcông danh và kiêu ngạo cũng như tính ích kỉ càng lớn.Nhưngnỗilosợcònlớnhơn,sựđịnhhướngbấpbênh,sựmêmuộicòntrầmtrọngvàđentốihơn.

Trongthờicổthếgiớilàthướcđocủaconngười,giờđây,đồvật,sựquantrọngvậtchấtlàthướcđocủaconngười.Trong việc cai quảnnhànước sự thống trị tinh thần bịthay thếbằngnhữnghoạtđộngquyền lực vô thần.Conngườiphủnhậnsựsống,vàbắtđầutinrằngtấtcảchỉlàmộtkhônggianrỗngtuếch.Họmuốngiậtlấysốphậntừtay ThượngĐế và dựa vào quyết định của cá nhân họ.Trái đất ngập lụt tunghoành cái gọi là szamszára: thứkhông là gì khác ngoài sự nhiễu loạn vô nghĩa và hỗnloạncủacáiTÔIcánhân

(TríchSựsốngvàđờisống)

HAIMƯƠIHAITIỂULUẬNTRIẾTHỌC

ARLEQUIN-ANHHỀ(Tríchtácphẩm:Biênbảnbímật)

1.KhiRomeođangưa thíchmộtnàngRoza xinhđẹp (nào đấy),

chàngnhạycảmhơnmộtchútnhưngvẫnxửsựvànóinăngnhưtấtcảmọingười.NhưngchàngbắtđầumêsảngtừgiâyphútquenJulia.Chàngnóinhữngcâukì lạ,sửdụngnhữngẩnýkì lạ.Đôikhiquáigở,nhiềulúcvớvẩn,phầnlớnvônghĩa.Chàngyêucàngsayđắmbaonhiêu,hànhvivàlờinóicủachàngcàngđiênrồbấynhiêu.Ngônngữ của chàng,độtnhiên sovớinhữngkẻkhác caohơnhẳnmộtcungbậc.

Hamlet lúc chưagặphồnmacủa chamình, chànghơiâu sầunhưng xử sự và nói nănghệt nhưnhững kẻ khác. Từ giây phútnhìnthấycha,chàngbắtđầumêsảng.Ô!Thậtđángngạcnhiên!Cũngtừgiâyphútấy,hóarakhôngphảichàng,màlàmọikẻkhácmêsảng,chàngmớilàngườiănnóitỉnhtáo.

Những người khác tiếp tục sử dụng khôngmảymay ngờ vựcngônngữcủahọ,cònRomeovàHamletnghenhữnglờivônghĩanàymộtcáchkhóchịu.Nhưngchúngta,nhữngkẻnhìnmànkịchtừvị trí cómộtkhônghainày,khônggì làmchúngtanhầmlẫnđượcnữa.

Chúngtabiếtrấtrõ,RomeovàHamletnóinăngtỉnhtáo,cònnhữngkẻkhácmêsảnghoặcngộnhận.Chúngtabiết,RomeovàHamletchơichữ,sửdụngnhữngtừngữkìlạvớinhữngýnghĩakìlạ, vì, như Shakespeare viết, thế gian như thể bị lật nhào, cònngônngữcủahọnhưthểnhảycaohơnhẳnmộtcungbậc.

Trongkhinhữngkẻkháctiếptụcnóinănglệch lạc,ngộnhậnmộtcáchkhôngmảymayngờvực,thìRomeovàHamletbắtđầu

sửdụngnhữngngôntừthểhiệnchínhxáctìnhhuống.Tình huống nào vậy? Câu hỏi ngu xuẩn. Tình huống đang có

chứtìnhhuốngnào?Toànbộnhữngkẻkháctuyệtđốikhônghiểugìcả.Cóviệcgìvậy?Câuhỏinguxuẩn.Việcđangxảyrachứcònviệcgì.

Nhữngkẻkháctưởngđangnóivềmộtmứcđộnguyhiểm,thậmchígâytáchại,thậmchíbịcấmcủamộtsựtồntạinàođó.Nhưngchúngta,nhữngkẻnhìnmànkịchtừvịtrícómộtkhônghainày,khônggìlàmchúngtanhầmlẫnđượcnữa.

Tathừabiết,chẳngcómứcđộnàoởđây.NhữngkẻkhácsovớiRomeo vàHamlet đang sống trong trạng thái phi-tồn tại.TronggiâyphútRomeoquenJulia,tronggiâyphútHamletgặphồncủachamình,tronggiâyphútthếgianbỗnglậtnhào,nhữngkẻkhôngcó thậtbỗngbiến thànhcó thật.Vàkhiđã là cái có thật,họbắtđầunóinăngvàsửdụngnhữngngôntừthểhiệnchínhxác tìnhhuống,đúngnhưnhữngkẻhiểuchínhxáctìnhhuống.

Khôngcóbấtkìmộtmứcđộđángsợ,thậmchígâytaihại,thậmchínguyhiểmnàoxảy ra.Không có sựnóinăngmê sảngnào ởđây.Khôngcótìnhhuốngcàngđiênbaonhiêucàngmêsảngbấynhiêu. Đấy chỉ là người ta tưởng thế. Chúng ta, những kẻ nhìnmànkịchtừvịtrícómộtkhônghainày,chúngtabiết,nhữngkẻkháckhôngđángbàn,trongvởkịchchỉmỗiRomeovàHamletlànhữngkẻcóthật.

2.Chưabaogiờcóđủcơhộithuậnlợihơnđểtiếnhànhsựphân

biệtcầnthiếttừlâunày.Nghệthuật,thứmangtínhchấthìnhhọcvà trí tuệ,gầnnhưmangphong thái củaPythagorasvà cổđiển,nhưngthậtsựnótồntạitừmộtcảmhứngtrậttựnàođó,nênbêntrongnó,tỉlệ,sựchắcchắnvàmộttrithứcđượcphảnánh.

Bởi vậy nghệ thuật này có thể gọi là Orfika, không chỉ vìOrpheustìmra,màvìtrongHiLạpcổđiểnchâuÂuOrpheuslàđỉnhcaonhất.NghệthuậtAiCậpcũnglàOrfika,từnhiềugócđộ:nghệthuậtTâyTạng,TrungQuốc,Toitek,Gotik,nghệthuậtPhụchưngcũngvậy.

NghệthuậtOrfikalànghệthuậtkiềmchế,màvídụlớnnhấtlàYantraĐôngphương.Nósắpxếpcácsứcmạnhmànótiếpcận.BởivậymụcđíchlớncủamọiOrfikalàsựhàihòa.VàbởivậycổđiểnHiLạpmangtínhchấtthôngthái,hìnhhọc,cótỉlệ,vàbởivậynóbắtnguồntừcảmhứngcủatrậttự,vàởcấpđộcaonhất.

Trongtấtcảcácloạihìnhnghệthuật,bêncạnhnhữngkhoảnhkhắc có sự sắp xếp, quy củ và kiềm chế còn có khoảnhkhắc gợitưởng.Đâylàthứnghệthuậtphépthuật(magia)kìbí,thứđôikhibùngphát,vàởchâuÂunógầnnhưđãhạgụcOrfika.

Nghệthuậtphépthuậtkhôngkiềmchếmàgợitưởng.Khôngtrithứcmà tưởng tượng. Không tồn tại trong sự hài hòamà trongcảmhứngngâyngất.Không tìmkiếm sự chắc chắnmà tìmđếnchủ nghĩa kích động (enthuziazmus). Nó giải phóng những sứcmạnhmànótiếpcận.

TácphẩmđiểnhìnhlàDivinaCommedia-Thầnkhúc(AlighieriDante, 1265-1321), một trong những đỉnh cao của nghệ thuậtOrfikus.Nósắpxếpvàkiềmchếtoànbộsứcmạnhtừđáyđịangụcđếnthiênđườngcaonhất.

Tác phẩm phép thuật điển hình là Những con quỷ củaDostoiepxki.Đâylàtácphẩm,trongđónhânvậtStavrogiđangnóichuyện bình thản với vị tướng, bỗng nhiên không lí do và hoàncảnhđặcbiệtnào,đứnglên,bướclạigầnvàcắnvàotaiôngta.

“Âmnhạcnóichunglàmộtsựkhủngkhiếp-Tolstoiviết-nólàcáigìmớiđượccơchứ?Tôikhôngbiết.Âmnhạclàcáigì?Nólàm

gì?Ngườitanóiâmnhạctácđộngkhủngkhiếp,nhưngtuyệtđốikhông bằng cách nâng cao linh hồn. Không tác động bằng cáchnângcaohoặchạthấplinhhồn,màbằngcáchkíchđộnglinhhồn.Dướitácđộngcủaâmnhạc,cóvẻnhưtôihiểucáitôikhônghiểu,tôicókhảnănglàmmộtcáigìđótôikhôngcókhảnăng.”

NhữnglờinóitrênđâycủaTolstoiđặctrưngchoâmnhạcphépthuật củaBethoven.Âmnhạc tác động linh hồn bằng cách kíchđộng.Khôngnânglinhhồnlên,hoặchạthấpxuốngmàkíchđộng.ÂmnhạcBethovenlàâmnhạcgợitưởng, làâmnhạcphépthuậtgiốngnhưtácphẩmcủaDostoiepxkilàtácphẩmphépthuật.

Đâylàthứnghệthuậtkíchđộngđốingượcvớinghệthuậtkiềmchế linh hồn, là thứ nghệ thuật phép thuật đối nghịch với nghệthuậtOrfika,khitôicókhảnănglàmmộtcáigìđómàtôikhôngcókhảnăng,khitôihiểumộtcáigìđómàtôikhônghiểu.Đấylàphép thuật. Đấy là sự ngây ngất, là trí tưởng tượng và là chủnghĩakíchđộng.

NghệthuậtOrfikađặtmọivậtvàovịtrícủanóvàtạocânbằng,duytrìkỉluậtvàtácđộngbằngcáchnânglinhhồnlên,giốngnhưbảnanhhùngcacủaPindar (NhàthơHiLạpcổ522 trướcCôngnguyên,hoặcDivinaCommedia-Thầnkhúc,hoặcnhạccủaBach,hoặcđềnthờPanthenon(HiLạpcổ)hoặctranhcủaRaffael.

Nghệthuậtphépthuậtlàthứnghệthuậtgợitưởngđếnbềsâuvàphávỡsựcânbằng,tácđộngđếnlinhhồnmộtcáchkíchđộng,nhưvởFaust,hoặcnhữngbảnsonettcủaBethoven,tranhcủaVanGogh,tượngcủaMichelangelo.

BiểutượngcủanghệthuậtOrfikalàphalê,còncủanghệthuậtphépthuậtlàdòngnướcxoáy.

OrfikalàcâunóisauđâycủaThánhKinh:"BanđầuThượngĐếtạodựnglêntrờivàđất".

PhépthuậtlàcâunóisauđâycủaTolstoi:"Đờisốngchỉbắtđầukhiconngườikhôngbiếtcáigìsẽtới."

KhiRomeolàmquenvớiJulia,vàkhiHamletgặphồncủavuacha, cùng lúc và đột nhiên, trongmột khoảnh khắc họ từ trạngtháikiềmchếbướcsangtrạngtháikíchđộng.Nhữngmốiquanhệtrongsựtồntạicủahọbiếnđổitronggiâylát.Khôngsốngtrongtinhthểphalênữamàtrongdòngnướcxoáy.Thếgiớibịlậtnhào,Shakespearenói.

Đấy là chủ nghĩa kích động (enthuziazmus), đấy là trí tưởngtượngvàniềmcảmhứng.Khôngbaogiờ còn trật tựnữa.Tôiđãhiểu một điều gì tôi không hiểu. Đời sống chỉ bắt đầu nếu tôikhôngbiếtcáigìsẽxảyra.

Romeo vàHamlet nhận ramột điều gì đó có tính chất quyếtđịnh.Nhữngngườikháccânnhắcvàtínhtoánmộtcáchsailầm,họ thuhẹp, tànúa và phủnhận.Cái gì?Câuhỏi ngungốc.Cáiđangcó.HìnhnhưRomeovàHamletbịđiênthậtsự.Khôngđúng.Đờisốngchỉbắtđầukhiconngườikhôngbiếtcáigìsẽtới.

Sựtồntạikhôngcó tácdụngvỗvề.Tuyệtđốikhôngnâng lênmàkíchđộng.Conngườiđộtnhiêntinrằngnócómộtkhảnăngmànókhôngcó.Khôngbaogiờcòntrậttựbìnhan,vàkỉluật,sựhàihòa,quyềnlựckiềmchếnữa.Tráilạicómộtsựmêsảng,sayđắm,mộtsựgợitưởng,vàchủnghĩakíchđộng,vàphépthuật,vàcảmhứngngâyngất.

3.Bâygiờtanóiđếnnhữngnhânvậtlớncủasựsốngngười.Một

nửa nguồn gốc của những nhân vật này, cứ cho là ngườimẹ, làniềm cảm hứng của dòng nước xoáy. Hay ở nhân vật củaShakespeare,cứchođấylàngườicha.

Một từngữcơbản:vaultingambition.Có thểdịch làsựhãnhtiến, là bảnnăng quyền lực, là kẻ nuôimộng lớn.Các nhân vậtđiên rồ nhất của lịch sử là như vậy: Richard III, Macbeth,Antonius,CaesarvàCoriolanus.

Bản năng quyền lực có một logic đặc thù. "Befehlen istSeligkeit" (Ra lệnh là một hạnh phúc) như Goethe nói. Một sựngây ngất không diễn tả nổi, khi con người ra lệnh. Trở thànhquyềnlực.Cóthểbiếnthànhkẻsaycuồngkhiđượcralệnh.

RichardIIIchắcchắnbiếtnhiềuvềđiềunày.Macbethcònbiếtnhiềuhơn.Nếukẻnàođứngchắnđườnghọ,họgiết.Nhưngnếuaibiếtvềvụgiếtngườinày,cầnphảigiếtnốtkẻấy.Máu,máu.Vẫnluônluôncókẻđứngchắnđườngvàvẫnluônluôncókẻbiếtmộtđiềugìđó,vẫnluônluôncầnsợmộtkẻnàođó:cầnphảigiếttấtcả.Đấylàvaultingambition.

Giờđâycóquánhiềukẻđứngchắnđườngvàcầnphảisợquánhiềukẻ,bởivậykhôngthểlàmgìkhácngoàiviệcgiết,giết liêntục.Đấy làbảnnăng củaquyền lực.GiếtDuncan,nhưngvì thế,cầnphảigiếtcảBanquot,cầnphảigiếtconngườinàybởivậycầnphảigiếttoànbộgiađìnhMacduff.Quyềnlựcrốtcuộckhinàotrởnênvữngchắc?Đấylàvaultingambition.

Trong màn đầu tiên của vở kịch Timon ở Athen củaShakespeare, Timon sống trong sự điên cuồng của quyền lực, ygiàucó,đầythếlực,caitrịvàralệnh.Nhưngkhiđánhmấtgiatài,ngayphútấyybịtấtcảmọingườibỏrơi.ĐấylànhânvậtTimonởAthen củaShakespeare,kẻnhìn thấykhôngmột tếbàonào củathếgiớilạikhôngthẩmthấucơnkhátquyềnlực.

Đếnđoạngiữacủavởkịch,khiTimoncònlạimộtmình,bịbỏrơi, nghèo khổ, bị khinh bỉ, kẻ ăn mày trong một khu rừng, ykhông là gì khác ngoài hình ảnhmột sự phê phán thế giới điên

cuồng của quyền lực. "Tất cả xiên lệch, không có đường thẳngtrongthếgianxấubẩncủachúngta,chỉcósựbấtlươnglàthẳng".Y sống tronghangđá, ăn rễ câyvànhảymúa làm trò chống lạivaultingambition.

ĐâylàsựphêpháncủaMacbethvàRichardIIIvàCaesar.

Timonlà:Madmansolong,nowafool(Điênquálâu,bâygiờlàkẻngốc).

Timonlàcáiquáđộduynhấtcóthểgiữathamvọngvàmộtcáigìvượtquathamvọng.Cáigìlàcáivượtquathamvọng?Điênquálâu,bâygiờlàkẻngốc.Anhhề-Arlequin.

Làconngườiduynhấtchiếnthắngsựđiêncuồngcủaquyềnlực.Là kẻ duy nhất cầu nguyện cho người sống trên thế gian bằngnhữnglờilẽkhácthường:"theplagueofcompanylightuponyou"(bệnhlâylandânchúnghãyrơivàomày).

"Tao chỉ cómột niềm kiêu hãnh duy nhất: tao không phải làmày.Nếutaotrongsạch,taonhổvàomày."

Đâyđangnóivềcácnhânvậtlớncủanhânloại.Mộtnửanguồngốccủaloạinhânvậtnàylàsựngâyngấtcủadòngnướcxoáy.Mộtnửanguồngốc của loạinhânvậtnày là sự chiến thắng, sựhãmphanhnỗiđiêncuồngcủaquyềnlực"Điênquálâu,bâygiờ làkẻngốc."

4.Bảnnăngquyềnlựctưởngrằng,trênđỉnhthếgianlàngaivàng

củaĐấngToànNăngvànómuốnngồivàođó.Đồnguxuẩn.Tạisao anh hề lại cười nhăn nhở?Bởi anh hề biết rằng ThượngĐếkhôngngồitrênngaivàng.Ngaivàngđểđó.

TruyềnthốngchorằngThượngĐếtạorangaivàngtrongngàyđầutiêntạodựngthếgiantạiAraboth,trênthiênđườngcaonhất.

NhưngNgàikhôngbaogiờngồitrongđó.NgàichophépSabbath-NgàyLễvàongàythứBảy-đượcngồitrênngaivàng.

Cảtráiđấtchỉanhhềbiếtđiềunày.

KẻđầythamvọngnguxuẩntưởngThượngĐếmìnhkhoácáochoàngtaycầmthiêntrượngngồitrênngaivàng,vàralệnh,vớiniềm tin: "Ra lệnh là hạnhphúc".Chỉ nhữngkẻ đầy thamvọngmớitinrằngralệnhlàcảmhứngngấtngâylớnnhấttrêntráiđất.

Anh hề cười lăn lộn và không giấu nổi sự giễu cợt.Nếu đượcdângngaivànganhhềsẽđặtlênđầumìnhcáimũgắnchuông,sẽcườihôhôhô,sẽđứnglêncáitayvịncủangaivàngvàchếchcáimũidàirakhoe.

Thậtkhoái trákhinhìnnhữngkẻ chạyxuôingược lưỡi thè lètranhgiànhvàgiẫmđạplênnhau,nhữngkẻphảnbộivàsátthủ,nhữngkẻvàngvọtđếntậnxươngvìghentịvàsôilênvìtrảthù,thậtlàcảnhhàihướcđịangụccáigọilàlịchsử,vớisựcuồngdạimấttrívìngaivàng,hayđúnghơnvìquyềnlực.

QuyềnlựcthếgiankhôngphảilàThượngĐếmàlàthầntượng.Ngai vàng! Quyền lực! Có thể nếumột lần cần phải tự giải trí,ThượngĐếsẽchophépmộtkẻnàođóngồilênngaivàng.CóthểngàitraovaitrònàychomộtkẻChốngThiênChúa.Sẽcựckìhàihước,tasẽthahồcườiđếnchừngnàohếtchịunổi.

Anhhềcườinhănnhở.Nhưthểcũngmuốnngồilênngaivàng,nhưhếtthảy,vàtinrằngcóthểbiếnthànhkẻđộctàivàralệnh.Ralệnhlàhạnhphúc.

Anhhề đứng ngoài tham vọng.Chàng ta học được bài học từTimonrằngtrênthếgiannàytấtcảđềucong,chỉsựbấtlươnglàthẳng.Nhưnganhhềkhôngnhúnnhảy.Anhhềđứngngoàithamvọng.Đứngngoàilịchsử.Mộtconngườikhôngthaythếđược.Kẻkhôngcóđôi.

VuaLear già hiểu điều đó, và ngài không thể thiếu chàng tamộtgiây.Khianhhềkhôngcóđó,vuakêulên:Thằngđiêncủatađâu?Chànghềcủatađâu?Ê!Nhưthểcảthếgiớingủyên!VuaLeargiàbiếtrằngkhôngcósựyênổnnàolớnhơnởbêncạnhmộtkẻchẳngnhữngkhôngmuốnngồilênngaivàng,màcòncườivàomũinhữngkẻmuốnđẩyhắnlênngôi.

"Anhhềđây,châubáuđây"-Goetheđãnói.

Đâylàchâubáugiấukĩ, làtiếngcườidànhchothầntượngvànhữngkẻsùngbáithầntượng.Đâylàgiọngcườilớnvàkhoáitrátrên cái không là gì của bản năng quyền lực. Đây là anh hề."Chẳngháđâylàmộtanhchàngkhônghiếmhoi,thưangài?"(Heisasgoodasanythingandyetafool).

Đây làanhchànghiếmhoinhấtcủathếgianvà làmột trongnhữngnhânvật lớncủanhânloại.Mộtkẻvôcùngđặcbiệt,nhưnhữngkẻđiênkhùngkhác,nhưmộtanhhề-Arlequin.

5.ThânsinhcủaArlequin-anhhề,mẹchàng, làcảmhứngcủa

dòngnướcxoáy.Đờisốngchỉbắtđầu,khiconngườikhôngbiết,cáigìsẽđến.ThânsinhkiacủaArlequin-anhhề,chachàng,làgiọngcườidànhchobảnnăngquyềnlực.

Điên đã lâu, giờ đây thành đồ ngốc. Arlequin nói năng giốngRomeokhiquenJulia,nhưHamletsaukhiđãgặphồnmacủavuacha.Cácmốiquanhệtrongsựtồntạicủahọthayđổi.Họtạoranhữnglốichơichữ,sửdụngnhữngtừngữquáigở,vàcònquáigởhơnkhisửdụngcái lưỡi,khikhoecáimũidàivàlắcchuôngđeotrênđỉnhmũ,vẫngiốnghệtnhữngngườikhác,nhưngthêmvàotínhchấtđiên.

"Thật tai hại, khimột thằng điên không biết nói lấymột câu

thôngminh,khibọnthôngminhđiênrồnhưthế."Thế là đủ.Giờ đây ta cần đi thẳng vào bản chất của vấn đề.

Arlequin làmộtnhânvậtchínhcủasựsốngconngườivà làmộttrongnhữnganhchànghiếmhoinhấtcủathếgian.Tạisao?TạiArlequinlànghịchlí?Không.Hoàntoànkhôngnhưvậy.

Logic ngôn ngữ của Arlequin là nghịch lí. Tại sao? Tại vì nóngượcđời?Giải thíchnhưvậyquá ít.Nhưng:đúng làArlequin-anhhềnhậnthứcđượcrằnglogiccủasựtồntạilànghịchlí.

Trướctiênchàngtatừbỏtìnhhuốngđấutranh.Khôngthamdựcuộctranhđấuvìquyềnlực.Giọngcườicủachàngtacũnglàdấuhiệucủasựbấthợptácnày,nhưcáimũđínhchuônglengkengvànhữngcâutiếulâmcùngnhữngtròhề.

Arlequinkhôngphảikẻđầy thamvọng.Chàng takhôngbuộcmìnhvàocủacải,chứctước,líthuyết,vàoănngonmặcđẹpcũngkhông, chả thiết bất kìmột loại nghề nghiệp hoặc tri thức nào.Chàngtakhôngchinhphụcbấtcứai.

Arlequin-anhhềTựdo.Bởivậychàngtalàmộttrongnhữngnhânvậtchínhcủasựsốngvàvìthếhiếmhoi.Giọngcườicủaanhhềcũnglàmộtdấuhiệucủatựdo,giốngnhưcáchchơichữvàtrònhào lộn cùng giọng cười ha ha-hô hô.Một kẻ từ bỏ tình huốngtranhđấu,kẻngồiphệtgiữaphiênchợgiời,vàthiuthiungủsaumộttrậnquaycuồngnhảynhót,kẻđótồntạitrongmộthoàncảnhnghịchlí.

ỞTâyTạngngười tanói tinhthầngiốngnhưcon lạcđà.Nếuđịnh ghìm cương nó lại, nó sẽ chạymười phương cùngmột lúc,nhưngnếuđểmặcnó,nókhôngbuồnđộngđậy.

Logic của tinh thần là nghịch lí, bởi logic của sự tồn tại lànghịchlí.

Khôngaidámsốngmộtmình,sốđôngphầnlớnvìthếcốtham

gia,cốhòahợp,nịnhbợ,giải thích,mặccả,dối trá,kéobècánh,hùnhạp.Cộngđồngkhôngđượcgâydựngdobảnnănghuynhđệ,màcộngđồngđượctạodựngchocánhân,bởinỗisợhãiphảisốngmộtmình.

Khôngaidámsốngmộtmình.Ngườitanghĩrađủtròđểgiữahọcómộtcáigìchungvớinhau.Họbámchặtvàonhaubằngcảmười đầu ngón tay, và cũng bằng cách ấy họ tách rời nhau rấtnhanh.Há chẳng đặc biệt sao?Nếumột người nào đó bảomìnhđangcôđộc,trongmộtgiâynỗilosợđóbiếnmấtvìtrongmộtgiâyđótrongcộngđồngaicũngmuốngặphắn.

Tại sao?Tại logic của cộngđồng lànghịch línhư logic của sựđơnđộclànghịchlí,vàlogiccủangônngữlànghịchlíbởilogiccủasựtồntạilànghịchlí.

Linhhồncũngnghịchlí,bởitrongtậncùngsâuthẳm,nókhôngphảiconthúmàlàngọnlửatrờitrongsạch.Lịchsửcũngnghịchlí,bởi thuởkhai thiên lậpđịakhôngphải từng cóngười rừngvàloàivượngorilla,màtừngcómộtthựcthểmangtrítuệpháttriểncao.

Sựsốngconngườivàcácnguyêntửthựcthểcủanólànhữngsựtrongsạchnguyênvẹn,giốngnhưtưtưởngvàlươngtâmđầutiên,vàtìnhyêuthương.

Nếumi bắtmi chống lại tính cách của chínhmình, nó sẽ trảthù.Tínhcáchbịlăngmạkiểugìcũngtrảthù.

Nhưngnếucưỡngbứcchốnglạicáitinhthầncủami,nókhôngtrảthù.Cáitinhthầnbịlăngmạimlặng,imlặngsâusắc,khôngđộngđậy,khôngtrảlời,khônglêntiếng,khôngrahiệu,vàkhôngtrảthù.Đấylàsựtrảthùcủanó.

Tại sao? Tại logic của tinh thần là nghịch lí. Arlequin sốngtrongnghịchlínày.Ởbênngoàilịchsử,haynóiđúnghơnởgiữa

trọng tâm của lịch sử.Một cách khác thường, đồng nghĩa với ýnghĩalogicnghịchlí,trongmộtsốphậnchophéptưởngtượngrathếnàocũngđược.Khôngcónghiệp,hayđúnghơnlàthứnghiệpmởđốivớichàngta.Preparedforallevents-Chuẩnbịchotấtcảcáctìnhhuốngcóthể.Trongkhôngđiểm,haylàđiểmsôi.Tạisao?Tạilogiccủasựsốnglànghịchlí.

Conngườigiậtmìnhnếuthấymộtkẻkhỏemạnh,vuivẻ,vôtư,mộtkẻthíchcườiđùa,trêuchọc,ănngon,ngủkĩkhiếnhọkhôngyên.Họtưởnghọsẽbịmấtphần,nếuthấymộtkẻsungsướng.Họtưởngnếucómộtkẻsốngmạnhmẽhơnhọsẽbịthiệtphầnsống.Bởi thế, cầnphảighen tịvớinó, cầnphải tiêudiệtnó.Bởivìnósốngmấtphầncủahàngtrămkẻkhácnữa.

Thựcra,ngược lại thìđúnghơn.Nếumộtkẻnàođósốngtíchcựchơnta,nhữngsứcmạnhlớnhơnđượcgiảiphóngtừngườiấykhiến cuộc sống của ta cũngmạnh lên, sâu sắchơnvànâng caohơn.Đờisốngkhôngthểhết.Khôngthểsốnghếtđờisốngdànhcảchokẻkhácnữa.Đờisống,càngchođinhiềubaonhiêu,sựsungtúccủanóđổvềcàngtănglênbấynhiêu.Tôisốngcàngtíchcựcbaonhiêu,tôicàngtạonhiềukhảnăngbấynhiêuchongườikháccũngsốngtíchcựcnhưthế,đểsựxuấthiệnnhữngconngườimạnhmẽ,vôtưvàkhỏekhoắncũngtănglênbấynhiêu.

Logiccủađờisốnglànghịchlí,bởilogiccủangônngữ,củasựcôđơn,củacộngđồng,củasốphậnvàtinhthầnlànghịchlí.

Cảm hứng của nhà thơ là trạng thái tất nhiên của đời sống?Đúng.Chủnghĩakíchđộnglàtrạngtháitấtnhiêncủađờisống?Đúng.Tại sao?Bởi logic của sự sống là nghịch lí.Kẻ điên là kẻthông thái?Kẻ thông tháiđiên?Anhhề làkẻ thông thái?Đúng."Thậttaihại,khimộtthằngđiênkhôngbiếtnóilấymộtcâuthôngminh,khibọnthôngminhđiênrồnhưthế."

Khôngcóthựcthểnàothôngminhhơnmộtanhhề.Trạngthái

bìnhthườngcủađờisốnglàsựđiênrồ.Tinhthểxoáy.Đúngramànói, kẻ ăn nói đúng đắn nhất là kẻmê sảng. Bởi vậy kẻ bị bảnnăng quyền lực quắp lấy, tiêu phí cuộc đời vào đó, sẽ đánhmấttoànbộ.Bởivậykẻngồibệtbênđườngquốclộvàthiuthiungủ,kẻđóthắngtrọnvẹn.

Đờisốngchỉbắtđầu,nếuconngườikhôngbiếtcáigìsẽtới.Đờisốngkhôngcótácđộngvỗvề.BởivậyThượngĐếtạorangaivàngnhưng không hề nghĩ đến việc ngự trên ngai vàng. Bởi vậyArlequin-anhhềcườinhănnhởtrêncảthếgianhàihướcnày.

Sựsốngthểhiệntheohướngkẻnàođịnhgiữnó lạithìnóbốchơitrêntaykẻđó,nếuđemgieorắckhắpnơi,sựsốnggiàucósẽngảvàolòngnó.Thếgiankhôngbiếtđiềunày.

Và bởi thếGoethe nói:DieWelt ein einzig grosser Tor - Thếgianlàthằngđiênduynhất,lớnnhất,Foolerydoeswalkabouttheorb,likethesun,itshineseverywhere-Sựđiênrồdạochơitựdotrênthếgian,nhưmặttrờichiếusángkhắpnơi.

CònArlequin-anhhềlàkẻtỉnhtáoduynhất.

6.Tấtnhiênnơinàoxuấthiệnmộtconngườinhưvậy,nơiđósẵn

sàngchomộtvụbêbối.Nhângiankhôngchútnghingờgìvềbảnchấtnghịchlícủasựsống.Chỉởnhữngkhíacạnhnhạycảm,ngườitacảmthấy,cómộtcáigìđókhôngổntrongtoànbộ.

Ví dụngười ta tưởngnhiều là thếmạnh,màkhông biết rằngmột cái gì đó càng nhiều, càng yếu. Thế gian tưởng điều đượcnhiềungườinói,đấylàđiềuđúng.Vídụ,vìtấtcảmọingườiđiênrồnênmộtkẻtỉnhtáo,đấylàmộtthằngđiên,cầnphảiđánhchonómộttrận.

Cảthếgiankhônghềbiết rằng,họnằmtrongtrạngtháiphi-

tồn tạiđối vớiArlequin -anhhề,như cácnhânvậtkhác củavởkịchsovớiRomeovàHamletArlequintồntại,vànhữngkẻkhácsovớichànghề,khônghềtồntại.

Khi chiến tranhPeloponnesosnổ raởAthen, thiênhạầmầmchuẩnbị.Ngườitahớthảixuôingược,phôtrươngvũkhí,dồnthúcđámđông,từbiệtlẫnnhau,kêugàoxôđẩy.Arlequin-anhhềgiàcótênDiogenesthấyvậybènlănmộtthùngđựngrượutrênmộtđườngphốchính.Lănvềphíatrướcmườivòng,lănngượcvềphíasaumườivòng.Mộtcáchcựckìhoanhỉvàmẫncán.

Thằnghềkialàmcáigìvậy?-Ngườitahỏi.Tôinhìnthấymọingườihớthảichuẩnbị-Arlequintrảlời-tôicũngkhôngmuốnbịtụthậu.

Logic của sự tồn tại là nghịch lí. Khi Thượng Đế tạo ra conngười,Ngài cũng tự thấyngạc nhiên.ThượngĐếnói:Ta đã tạodựngtrongthểxácnócócảtinhthần,bởivậytrongtinhthầnnócũngcócảthểxác(JacquesBenigneBossuetviết).

Bảnthânsự tồn tại cùng lúcvừa làchủthểvừa làđối tượng.Bởivậynónghịchlí.Cáikhoảnhkhắcconngườichủthểbiếnbảnthânmìnhtrởthànhđốitượng,khoảnhkhắcđấylàngônngữ.Bởivậynghịchlílàngônngữ.Bởivậynghịchlílàcáitôi.

Tôitrongnhândanhtôilàtôi,nhưngkhôngphảivìtôi,khôngthếchỗvàkhôngthaythếđượctôi.Bấtkìaicũngcóthểlàmbấtcứcáigìthaytôi,nhưngkhôngaitồntạithaytôivàkhôngthểnóihọ là tôikhinhândanhtôi.Nhưngnếutôichorằngtôichính làtôi,tôisẽđánhmấtchínhbảnthânmìnhvàsựtồntạicủatôicũngmất.Nhưngnếutôichođichínhbảnthântôi,tôisẽthắngcuộcvàsựsốngcủatôitrởnêngiàucó.

KhôngthểtưởngtượngbêbốinàonhứcnhốihơnkhiArlequinbướcvàocáithếgiớiđầythamvọng,giữabuổiănmừngánhhào

quang giả dối của lũ sát thủ và quân phản bội. Toàn bộ nhữngRichardIII,nhữngMacbeth,nhữngCaesarvàAntoniusđềusữngsờ.

Mộtkẻdámđếnđây,kẻkhônghềcóchútlíluậncũngnhưcáigọi làmục đích sống, kẻ không có ý định trở thànhmột thị dânmẫumực,kẻcườivàođạođứcvàkhônghềtôntrọngđámgiàucólẫnđámcóquyềnlực.Thậtlàmộtkẻkìquái!

TillUlenspiegel,khitừtrênnúixuống,khóc,bởinghĩrằng,cầnphải đi lên, và khi đã đi lên, cười, bởi nghĩ rằng sẽ lại phải đixuống.Cóthểlàmgìvớimộtkẻđiên-mộtanhhềnhưvậy?

PieĐạiđếbướcđếngầnDiogenesvàbảo:Hãycầuxinmộtđiềugìđi,tasẽcho.Arlequin-anhhềgiàtrảlời:Nhàngươihãyđứngsangmộtbên,đừngchemấtbóngnắng.

Xuađuổihề?Chàngtacười.Khôngchohềăn?Chàngtacười.Chếnhạohề?Chàngtacười.Đánhchohềmộttrận?Chàngtacườinhiềuhơn.Khóatráihềlại?Làlúcchàngtacườikhoáitránhất.

Cáigìvậy,tạisaolắmkẻsợtađếnthế?Cảthànhphố,cảmộtquốc gia sợ. Các vị vua, những cố vấn rậm râu, các tướng lĩnh,cảnhsátvàlũgiàucó,tấtcảđềusợanhhề.Cácbàmẹgiấuvộivãcáccôcongái.Ngườitahạlệnhcholũcontraitrốnxuốngnhàkho.Cácnhàbáchọcbựcbội,cácvịlinhmụcquaylưng.Thậtlàbêbối.Tạisaovậy?

7.HaiArlequin-anhhềlớnnhấtcủachâuÂulàShakespearevà

Rabelais.ÔnggiàPowysngườithầy lớnvềtrí tuệconngườithờihiệnđạiđãviếtmộtcuốnsáchvĩđạivềRabelais,trướcôngchưaaicóthểviếtvềđặctínhnghịchlívàphépthuậtcủasựsốngnhiềuđếnthế.

Arlequin-anhhề-ôngnói-thựcralàmộthàinhivũtrụ,bébỏng,mộtđứatrẻnonnớt,mộtHeraclesbénhỏkhôngbiếtchútgìvà cũng khôngmuốn biết gì về logic của thế giới tham vọng vàchiếcáochoàngbắtbuộccủanó.Đấylàkẻcómỗimộtviệcquantrọng là sung sướng trong ngây ngất cảm hứng của đời sống vàhưởngthụđờisống.

Gìngiữhànhvinàykhôngcầnđếnnhữngrắcrối,phiềnhà,sựngầnngại, sựhổ thẹn.Hãythưởngthứcvàđừngđểchokẻkhácquấyrầymikhiđangthưởngthức.Bímậtcủađứabéconlànhìnthấybíẩncủathếgiannhưlàthếgian,đốivớinótấtcảhoàntoànthừa,cáigọilàtriếthọc,cáiđượcđặttênlàtôngiáo.

ĐâylàsứcmạnhvàvẻđẹpcủađờisốngPantagruel.ĐấylàsựdungtụcthầnthánhvàtụctĩuthiênđườngcủaRabelais.Đâylàchủnghĩakíchđộng(enthuziazmus)củakhoáicảmẩmthựcvàlàngàylễSatumaliacủakhoáicảmsaymen.Đâylàdụcvọngngâyngất vô tội, bởi đời sốngngọt ngào và xinhđẹp.Đây là điềumàShakespearegọi làmidsummermadness - cơnđiêngiữamùahètrongGiấcmộngđêmhè.

Đấylàlídovìsaochúngtacầnđếnthếthứcăn,rượungon,cáihônvàtìnhyêu,vìsaocầnđếnthếgiấcngủngonlành,nắngấm,hoa,cuộcdạochơi,cũngnhưvìsaochúngtakhôngcầnsựhớthải,quằnlưngtronglaođộng,khôngcầnsựgiảdối,sựquantrọnghóavấnđề,khôngcầnđếnkhoahọctrịnhtrọngvàtôngiáoốvànggiấydaPergament.Bởivậychúngtacầntrướchếtlàhòabình,sựcaothượng,sựtươitỉnh,tiếngcười,sựcôngbình,vàbởivậychúngtakhôngcầnsựbấtlương,sựầmĩ,sựxôđẩychenchúc,chiếntranhvàbạolực.

8.ChúngtacónhữngkíứckhôngquênvềAiCậpcổ.Haimươihai

bứchình;cáingàynayngườitadùnglàmhaimươihaiconbài,haimươimốt tấmảnhđánhdấubằngchữvàconsố từmộtđếnhaimươimốt.Haimươihaitấmảnh,conbàiTarot,thểhiệnhaimươihaimứcđộnhậpđịnhcủaAiCậpcổ.

Nhữngbứchìnhnhư:vua(quyềnlực-vaultingambition),bánhxe(bánhxecủasốphận),sựmaymắn(vòngquaytròn),nạnnhân,sự vượt ngưỡng (thần chết). Bức hình cuối cùng trong tập bàikhôngcóchữvàconsốlàanhhề.

Anhhề,đúngvậy,khôngchữvàkhôngsố,phùhợpvớimộtanhhềchínhcống,thứtựsaucùng,nhưmộtkẻđứngngoàicuộcchơi,kẻkhôngđượctínhđến,kẻcầnphảinhắcđếnvìcảmhứngcủacáitoànbộ,bởichàngtacómặttạiđây,khôngthểphủnhận.ĐấylàArlequin-anhhề,vẫncònlàtửtế,khinhắcđếnchàngta.ỞAiCậpngườitavẫncòncoitrọng.

Trithứcvềnhậpđịnhlàlinhhồnkhiđãđihếtconđườngcủatất cả các vương quốc có thể của số phận, sẽ cập bến không số,không chữ, sẽ đếnmột điểm ngoài cuộc chơi, chỉ còn gắn bó vớitoànthểvìcóthểcườilêntấtcả.

Đấylàkẻmàtoànbộsựhiệnhữulàmidsummermadness-cơnđiêngiữamùahè.Cóthểđâylàmộttrògiễucợtác.Nhưngtrongmọi trườnghợpkẻnàyxửsựmột cáchhỗn láobướngbỉnh,dámtrêughẹovuachúavàlậttẩyhọ.KhiStavroginđangnóichuyệnvớivịtướng,bỗngđứnglên,đếngầnvàkhôngbáotrước,cắnngayvàotaivịtướng.

Khingười tanóivớiArlequin-anhhềnhữngđiều thôngtháighêgớm,chàngtarungchuôngđínhtrênđỉnhmũ,vàkhingườitahỏi,mimuốngìđểtacho,chàngtatrảlời:tránhrađừngchemấtbóngnắng.

9.

Không chỉnhữngkẻnhậpđịnhAiCậpnhắcnhởđến tri thứccủaArlequin-anhhề.PhúcÂmgọiArlequin-anhhềlàmộtlinhhồnnghèo.Phúcthayaicólinhhồnnghèokhó.

Tại sao anh hề lại đứng ở đỉnh cao nhập định của quân bàiTarot?Tạisaochàngtakhôngcókíhiệu,consốvàchữ?Tạisaochàng ta đứng ngoài cuộc chơimà vẫn, vẫn... tại sao vẫnmạnhnhất,mạnhnhất,hơncảvua,hơncảsốphậnhaythầnchết?

Bởivìmứcđộđiêncủasựnhậpđịnh,mứcđộthứhaimươihai,chỉcóConNgườiđạtnổi,kẻkhôngbaogiờsợhãinữa.Khôngsợ:bịchếtđói,bịbỏrơi,bịsỉnhục,bịchêcười,haybịhànhhạ,bịkhóatráitùngụchaybịđánhvỡđầu.Tronganhhềkhôngcóchútkínhcẩnnàovớihệthốngkhenthưởnghoặcbanpháttiềnbạc.Anhhềkhôngsợsựchửimắngvànhữnggiấcmộng,khôngsợnhữngthínghiệm,nhữngápphích,nhữngsúngđãnạpđạn,khôngsợsẽchếtsớmhơnthờigianphảichết.

Mứcđộcaonhấtcủanhậpđịnh-Tarotlàanhhề,kẻkhôngbaogiờsợhãibởibấtcứcáigìnữa.VàArlequin-anhhềkhôngsợvì,nhưPowys viết, đứa trẻPantagruel thưởng thức cảmhứngngấtngâycủađờisốngkhôngsợsệtvàkhôngngượngngùng,vàkhôngcho người khác làm phiền nó đang thưởng thức. Những đứa trẻMealosaurusnhưthếkhôngcónhucầuđếncáigọilàkhoahọcvàsựthôngthái.

Phúcthaychonhữnglinhhồnnghèokhó,nhữngkẻhạnhphúcvìnghèokhónhưnglạicónhucầukhaokháttinhthần,thứtinhthầntrựctiếpvàtrongsạch,chứkhôngphảikhoahọcvàsựthôngthái.Thứmàhọsốngtừđó,chohọsứcmạnhtừđó:sựtươitỉnh,sángsủa,vuitươi,khỏekhoắn,saymê.

Tinh thầnkhôngphải là triết học và các lí thuyết.Tinh thầnkhông phải là tri thức và sự thông thái. Tinh thần là sự thanhbạchcủathếgian,đượcbiểuhiệnnhưsựvôtư,khôngsợhãi,như

lòngtincậy,tìnhyêuthương,nhưsựhồnnhiêncủađứatrẻ.Nếuaimuốnnhìnthấysựnghèokhótrongtinhthần,haynói

đúnghơnmuốnnhìnthấymộtconngườisốngtrongnhucầutinhthần lành mạnh, hãy chiêm ngưỡng Velázquez Pablillos deValladolid,hoặcDonJuand'Austria,hoặcđứabéHallecas,hoặcGeográfus.Rấtxứngđángđểchiêmngưỡng.

TrênnhữngkhuônmặtnàyngườitasẽnhậnraanhhềcủavuaLearvàtoànbộcácanhhềcủaShakespeare,chođếntậntácphẩmTouchstone, sẽ thấy Pantagruel, Diogenes, Till Ulenspiegel,HodzsaNasreddin,thậmchísẽnhậnrasựđiênrồcủaRomeovàHamlet,sẽthấyTimonởAthenvàsẽhiểuralogicnghịchlícủasựtồntại,vàsẽhiểungaytạisaonhữngkẻsốngtrongnhucầutinhthầnlànhmạnhlạihạnhphúc.

Nếu cómộtkẻđãđạtđượcđếnnỗihết sợ,haynói đúnghơn,mộtkẻchẳngbaogiờcóthểgiậtmìnhvìbấtkìđiềugì,kẻđómộtmìnhđãtựhạnhphúc.

Tựdotuyệtvời!Vôtưtuyệtvời!Khôngrunrẩyvàloâu,khônghoảng sợ từ bất kì bạo lực hoặc vũ khí nào. Nhưng chưa hết.Arlequin-anhhềkhôngsợhãi,ngoàiraluônsốngtrongmộtnhucầutinhthần,vàtừmộtcộinguồnbíẩnliêntụcnhậnđượcsựvôtư,lòngtincậy,cùngsựtươitỉnhvàhồnnhiên,haynóicáchkhácnhậnđượctinhthần.

Mộtconngườinhưvậyđốivớisựđiênrồquyềnlựcquảlàhoàntoànvôdụng.Kẻđócónóibấtkìcâugìvàlàmbấtkìđiềugìcũngchỉ gây ramột vụ bê bối; như những điềuHamlet vàRomeo vàTimon,Pantagruel,TouchstonevàTillUlenspiegelđãlàm.Đưaainấyvàotìnhhuốngkhóxử.

Làmgìvớianhhềbâygiờ?Khinhbỉ?Chàngtacười.Đánhđập?Chàngtacười.Tốngvàonhàtù?Chàngtacười.Chàngtakhông

sợ.Chàngtakhôngthihànhnhữngchuẩnmựccuộcchơi.Nhữnglúcđócầnphảirunsợmớihợplí?Chàngtađứngbênngoàicuộcchơi,khôngchữ,khôngsốđánhdấu.Khôngngảnghiêngdaođộng,bởichàngtađãquẳnghếtnhữngthứbấuvíu.Đãhoàntoàntraomìnhchosựkhôngchắcchắn,bởi theo logicnghịch lícủasựtồntạithìđứngtrênnhữngnguyêntắcvữngnhưbànthạchcũngthế.

Conngườichỉlàquyềnlựckhinóchảlàcáigì.Mộtvịtríđángnguyềnrủa.Tấtnhiên,khôngphảiđốivớiArlequin-anhhề,màđốivớithếgian.Thậtlàkhủngkhiếpnếusốngnhưvậy,nếumộtkẻtrongbấtcứkhoảnhkhắcnàocũngcóthểđứnglên,khôngvìlídogìcắnvàotaingàihộiđồng.Thậmchítaingàigiáochủcũngthếmàthôi.

Thậtkhủngkhiếpcáinghịchlíphépthuậtnàycủasựtồntại.Kẻđiên -anhhề.Giốngnhư là thằngngu, ítnhấtđiềunày thểhiệntrênnétmặtkẻđiên-anhhề.Đâylàkẻnghèokhótrongtinhthần.Nhưngluônluôncười,luônluônvôtưvàthiênđườnglàcủachàngta.

10.Trên những bức vẽ bằng bút mực Tàu và tranh khắc gỗ của

TrungQuốcvàNhậtBản,cóthểgặpgỡanhhề.Đôikhichàngtangồimộtmình,giốngnhưPablodeValladolidvàcườimộtmình.Chắcchàngtađangnghĩđếnmộtvịđạidiệnchínhquyềnhoặctôngiáocaocấpvàtựtiêukhiểnmộtcáchquáigở.

Đôikhianhhềtrongtranhngủgàgậtđểchứngminhđếncườinhănnhởcũngkhôngđáng.Cóchỗ,cácanhhềtúmlạithànhmộtđám,bẩnthỉu,ráchrưới,chụmđầulạivớinhauvàcườihôhố-hahá.Mộtanhhềchắcđangmuốnthuyếtphụcđồngbọnhãynổilênmột cơn điên chống lại ngai vàng, hãy xông lên phía trước, tấncôngvàotậnAraboth,đuổiThượngĐếra,cướplấyquyềnlựcthế

gian, chiếm đoạt của cải vô tận, thúc quân đội bách chiến báchthắngchinhphụcđếntậncácvìsao.

Trong khimột anh hề đang hăm hở cân nhắc các lợi thế củaquyềnlựcsángchóinày,thìhaianhhềkhácsuýtvỡbụngvìcười.Saucùng,mộtanhhềcúirạpxuốngtrướcmộtanhkhácvàtrịnhtrọng: Thưa Tổng Giám đốc! hoặc: Thưa Tổng thống! Đúng thế!Tất cả phá ra cười. Thưa Đức vua, ngài có khỏe không? ThưaThượngĐế!Ngàicókhỏekhông?Cảđámhềsuýtchếtsặcvìcười.

TronghìnhhàikhiêmtốnhơnvàgầngũihơncóAssisiFerenc,anhhềtuyệtvờicủađámtrẻ.ỞchâuÂukhôngaiđãthoátkhỏinỗisợhãimộtcáchtriệtđểnhưThánhFerenc,ngườitồntạitronglòngtincậyvàsựâuyếm,trongnhucầutinhthầnliêntục,trongsựvôtưvàkhôngsợhãicảnhnghèokhổ,chodùlàsựthiếuthốnhaychínhsựchết.

Thánh Ferenc là người sống trong nhu cầu tinh thần, ngườiluônmỉmcười,hiểutiếngnóicủachimmuôngvàgiảngđạochocá.Ngàigiảngnhữnggìvậy?Thửnghĩxem.Giảngvềsựnghèokhócủalinhhồn,giảngvềbímậtcủamứcđộthứhaimươihaicủaconbài Tarot, các ngươi chớmang con số và chữ, các ngươi hãy trởthànhsốkhôngvàhãybướcrakhỏisốphận,bởilúcđócácngươisẽmạnhnhất.

NhưSophoclesđãnói:Tachỉ làquyền lực,nếutakhông làgìcả.Hãyđừngcósốphận,sốphậnchỉlàchừngnày:sựvađập.Chỉlàsựvachạm,sựtranhđấu,sựđauđớn,sựgiậndữ,sựcămhờn,sựmongmuốn, và điều này dẫn đến cuộc đấu tranh giànhngaivàng.Kẻnàorơivàocơnđiênquyềnlực,kẻđóthuatrận.

Thánh Ferenc giảng giải triết học của Touchstone vàPantagruelcholũcá.Triếthọcgìvậy?Nếusốphậnđánhđậpmi,hãychịuđựngvàhãycười.Hãygiữthẳnglưngvànóimàysẽmệtnhanh hơn tao, trong sự đánh đập, cứ đánh đi. Cho đến khi số

phận,phảikêulêntứctối,tađãchiếnthắngcácvịvua,nhưngvớitênhềnày,tathua.

11.CómộtsốtácphẩmhộihọalớnvẽArlequin-anhhề,vídụnhư

củaPicasso,củaSchumann,hoặcStravinskij,hoặcVelazquez.Anhhề một mình, có cái nhìn gần như trống rỗng. Đấy là cái nhìnkhôngđốitượng,tượngtrưngchosựbuồnbã,nhưkhôngthấygì,hoặcđúnghơnkhôngnhìnthấycáigì.

Anhhềkhôngsợ.Vìđãquáđiênhoặclinhhồnquánghèokhó.Haydùng từ khác: vô tư và là con số không.Không có gì để sợ.Nhưngsựbuồnbãvẫnnằmtronganhhề,nhưđiểmđốinghịchlícủatiếngcườicủachàngta.

Picassovẽcáinhìntrântrânvàokhôngđiểmnàytrongnhiềubứchọa,vídụAnhhềáođỏ,HaiArlequinhoặctrongBanhạcsĩ.Nhưng gầnnhư tất cả các họa sĩ chân chính đều quan tâmđếnxiếc,nhưanhhềcủaShakespeare,củaMolière,củaAristophanesđềugắnvớinhàhátvậy.

Stravinskij trongPetruska viết về điệu cười gắn với cái buồnsâusắccủaanhhề.VelazquezvẽtrongNhữnganhhề,SchumanntrongKarnevalvàPapillons,trongKreislieriana,vànhấtlàtrongNovellette.Schumanncònđưaramộtlíthuyếttrongđóanhhềvànỗibuồnsốngcùngnhau,haithựcthểnàyôngđặttênlàEusebiusvàFlorestan.

MùacủaArlequin-anhhề là lễhộihóatrang.Anhhề làônghoàng của lễ Karnevál- cũng là lễ Dionusos, khoảng thời giannghịchlívàphépthuậttrongnăm,khiconngườitrongtrangphụcanhhềnhảymúa,cườihát,ănuốngtưngbừng.

Đây là chủ nghĩa kích động linh hồn của Karnevál và lễ hội

Dionisios,khinghịchlíphépthuậtcủasựsốngnổtung,tháochạyrađườngphố,bằngmột cách thứcnguyên thủynàođó chophépconngườikhôngvìlídogìhếtcắnvàotainhau.

KhẩuhiệucủaArlequin-anhhềlúcđó:Godisinhisheaven-allrightwiththeworld(ChừngnàoThượngĐếcònsốngtrêntrời,chừngđóthếgiankhôngcógìđángsợ).

Nhưng chỉ sau chiếcmặtnạ, cầnđeomặtnạ lênđểkhôngainhìnthấy.Vàsaucáimặtnạlànỗibuồnbã,nhưdướiEusebiuslàFlorestan và như trên nét mặt các anh hề của Stravinskij,VelazquezvàPicassolànụcườivôhìnhtrântrân.

Logiccủasựsốnglànghịchlíbởivậysautiếngcườilànỗibuồnđể tiếng cười tồn tại, và sauanhhề lànỗibuồnnhư lửavànhưdưỡng chất của sự tươi tỉnh.Nỗibuồnkhônghề là sự sợhãi, sựrun rẩy,khônghề lànỗi lo âuvà sựhoảnghốt.Nỗi buồn lànỗibuồn,làthứkhôngthểnhầmvớibấtkỳcáigì,nhưmộtcáitênbíẩnvàkhôngthểxướnglên.

Nỗibuồnvàsựhuyềnbícủaanhhề.Aikhôngbuồn,khôngthểlàmộtanhhềchínhcống.Khôngbiếtcáchđểtrởnêndễthươngvànhẹ nhõm.Không biết cách trở thànhThánhAssisi Ferenc, haychàngđiêncủaTrungQuốchayPantagruelvàTillUlenspiegel.

Kìdiệu làmsaokhi cảhaiđặc tínhnàynằmtrongphépmầucủanghịchlí,cùnglúcvớiđiệucườihôhô-hahavànỗibuồnsâusắcđếntậntủy.Kẻnàokhôngbiếtđếnnỗibuồn,kẻđókhôngthểvôtư,khôngbiếtnhảynhótvàtạoranhững lốichơichữ,vàchếnhạomọiđếvương.

Nỗi buồn biến anh hề thành kẻ không biết sợ. Thành con sốkhông.Bởivìtachỉtrởthànhquyềnlựckhitachẳnglàgìhết.Nỗibuồnbiếnanhhềthànhcontrẻ, thànhniềmvui, thànhlinhhồnnghèokhó.

Tươitỉnhlàsựkìdiệulớnnhấtcủathếgian.Khitươitỉnhtồntạitừnỗibuồn,nócònlàsựkìdiệulớnhơnnữa.Đấylànghịchlíhấpdẫnnhấtcủasựsống,làtrithứccaonhấtcủaArlequin-anhhề.

12.KhôngthểhọcđượcbíẩncủamứcđộcaonhấtcủaconbàiTarot

thứhaimươihai,củaanhhềcócáimũđínhchuông.

Đạt tớimứcđộcaonhất,đượcgiảiphóngvàkhôngcònnỗi sợhãi.HuyềnbícủaArlequin-anhhềlàcáikhôngđemchođược,tấtcảmọingườicầntựtìmkiếm,nếuđủsứcvàđủlòngdũngcảm.Vànếuđóikhátnhucầutinhthần.

Không thể dạy tri thức của Pantagruel, của Till Ulenspiegel,củaHodzsaNaszreddin,củaDiogenes,lẫncủaThánhFerenc.Tạisao?Bởivìbảnnăngquyềnlựcnằmtrọntrongsựtoànvẹncủathếgiannày,trongvòngcủasựsởhữu.

CònThánhFerencvàTouchstonesốngtrênthếgian.ToànbộthếgiannàysốngcùngRichardIII,cùngtấtcảcácvịvua,cácgiáochủđểmột cái gì đó trở thành củahọ,một cáimũ,một gia sảnchẳnghạn.Cáctriếtgia,cácnghệsĩ,gáibao,đànbà.Quyềnlực,chứctước,têntuổi,tàisản,nhàcửa,tiền,đồnữtrang,trithức,áoquần.Bởivìnếuđạtđượcmột cáigìđóhọ sẽ cómột sởhữu lớnhơn, vàmọi sở hữu trở thànhmột phần thamdự vào quyền lựcngaivàngthếgianlớnhơn.

Đấylàcácthiêntàicủasựsởhữu.CònArlequin-anhhềnhổvàothiêntài.NếuaichorằngArlequin-anhhề là thiêntàiđốinghịchvớisựtồntại,ngườiđóquảlàngungốc.Sựtồntại,sựsốngkhôngcóthiêntài.Đấylàmộtsựphânbiệt.Arlequin-anhhềnhổvàosựphânbiệt.

Toànbộsựsốngdànhchotấtcảmọingườivàluônluônmở,aimuốnsốngbaonhiêutùyý.Vônghĩanếutôicónhiềuhơn.Tấtcảmọingườicósựsốngđủnhưnhauvàmuốnlấybaonhiêuthìlấy.Không có chuyện sống mất phần của người khác, thậm chí, tôicàngsốngtíchcựcbaonhiêutôicàngtạokhảnăngchongườikhácđạttớisựsốngtíchcựcđóbấynhiêu.

Logic của sự sống nghịch lí như thế đó.Có thể nhận ra ngayhành vi đối với sở hữu của Arlequin - anh hề. Sở hữu cá nhânkhôngcóýnghĩagìvớichàngta.Arlequinnghèo.ỞẤnĐộngườitagọilàsannyaszin.Chàngtachuivàotrongmộtcáibaorách,tàisảnchỉlàmộtcáibátăn.Bởivậychàngtakhôngcógìđểsợhãivàsốphậnthahồxôđẩy,chàngtachỉcười.Khôngthểlấycắpcáigìtừchàngta,bởikhôngthểlấycắpđichínhbảnthânchàng.Khôngthểlấysựsốngcủachàngta,vàcũngkhôngcướpđược.

Arlequin-anhhềhoàntoànbìnhthản,bởichẳngcógìđểmất.ThánhFerencđãkếtduyêncùngsựnghèokhổ.Sởhữucánhânlàsựđiênrồcaonhấtthếgiantìmra.NhữnganhhềNhậtBảnhoặcTrungQuốcbẩn thỉuvà rách rưới,nhưDiogenesvàTouchstone.Chưabaogiờ cómộtArlequin -anhhềgiàu cóvàquyền lực, vàcũngsẽkhôngbaogiờcó,bởikẻgiàucóvàquyềnlựcluônluônrunrẩy.

Khôngcókẻđiênnàongộnghĩnhhơnmộtanhchàng run lẩybẩybịlấymấtmộtmiếngkimloạirúttrongtúirabèngàolênănvạđòigọicảnhsát.Tấtcảđềusốngtrongvòngsởhữu,khôngphảitrongvòngcủaconsốkhôngnhưconbàiTarotchỉra.

Tachỉlàquyềnlựckhitachẳnglàgìhết.Mộtcáigìđónghịchlílàsựsống.Tri thứccủaanhhềvàsựnghèokhócủa linhhồn làthiênđường.Nhữngkẻănmàyráchrướibẩnthỉu,nhữnganhhềvôtưvàvuivẻ,phinhucầusởhữu.

Socrates-anhhềArlequindạochơitrongthànhAthenvànhìnthấyrấtnhiềuvảivóc,đồtrangsứctrongmộttiệmbènnói:Ởđâycóbaonhiêuthứtakhôngcần.

BikịchcủaJoblàkhôngthểtrởthànhArlequin-anhhề,khiđánhmấttấtcảvàvừahuýtsáovừarađi.

Arlequin-anhhềkhôngphảilàthiêntài.Khôngphảibêncạnhthiêntàicủaquyềnlực,củatrithứcvàcủanghệthuậtlàthiêntàicủa sự sống. Phần lớn bên cạnh các thiên tài của nghệ thuật làthiêntàicủasựtồntại.Phầnlớnanhhềkhôngbiếtthiêntàilàcáigì, giốngnhưDonJuand'Austria, chỉngâyngườivàkhônghiểutạisaolạihàihướcvớitừngữ.

HoặcnếunhưanhhềhiểuđượcnhưThánhFerenc,chàngtasẽngồixuống,mỉmcườivàbắtđầuthiuthiungủ.Hoặchaianhhềgiốngnhaugặpnhau,sẽchụmđầulạivàcùngpháracườihahaha.

Thiên tài! Đúng như Vua! Hoặc Giáo chủ! Đấng anh minhThượngĐế!Conngườinghenhữngtừnàybắtđầutrởnênsợsệt.

Thếthìtốtnhấthãycứsốngráchrướivàđiănmày.ChừngnàoThượngĐếvẫncònngựtrịtrêntrời,chừngđóthếgiankhôngcógìđángsợxảyra.

TÁCPHẨMCUỘCÐỜI(Tríchtácphẩm:Patmosz)

Conngườicầntựbảnthânmìnhtạodựngtácphẩm,đểcóthểsốngtrongvĩnhcửu.Nhưngtácphẩmcầnlàtácphẩmmở,đểnếuaimuốnbướcvào,tađềutiếpnhận.

Tácphẩmcóthểlàmộtngôinhà,cóthểlàmộtbứchọa,cóthểlàmộtđấtnước.Akhilleus (vị thầnHiLạpAsin)không làmthơ,nhưngai dámbảo chàngđãkhông tạo dựng tác phẩm cuộc đời?Bằnghànhđộngcủamình,chàngđãchorađờimộttácphẩmcuộcđờianhhùng.Nhữngvịthánh.

Cầnphânbiệttácphẩmvớisựtrưngdiễn.Tácphẩmlàmratừchất liệucuộcsốngconngười,như thểmột thứduynhất,quánhđọngvàmanghìnhhàicuốicùngcủamộtcáigìsẽmấtđi;cònsựtrưngdiễn,sựkhoekhoanglàmộtkìcôngcóthểhọcvàlặplại.

Trongsựtrưngdiễn,khoekhoangvắngthiếuconngười.

TruyềnthốngẤnĐộgọitácphẩmlànghiệp,làthứtạotừchấtliệu sẽ rữa nát, nhưng sẽ còn lại. Sự trưng diễn, khoe khoangkhôngphải làmột tác phẩm lớn, chỉ làmộthànhđộng tức thời,khôngthứbậcvàkhôngtầmvóc.

Tácphẩmlàmộtcáigìphảilớnhơnđờisống,vàvìthếcầnhiếndângđờisốngchotácphẩm.Hiếndângkhôngvìđểtácphẩmcònlạimàđểtácphẩmtồntại.Tồntạitrongvĩnhcửu.Từngviêngạchcủatácphẩmcuộcđờiđềuchốibỏmộtcáigìđótừđờisống.Vừahưởngthụđờisốngvừaxâydựngtácphẩmcuộcđời,điềuấykhôngcó.

Tácphẩmcầnnângconngườilênsựnhấtquánđộclậpvớiđờisống, lên sự sống ở mức độ cao hơn, trong những tỉ lệ vượt xa

nhữngtỉlệcủacáitôi,vàlặplạibảnthânnhiềuhơnsovớichínhbảnthânnó.

Nghiệplàmộthìnhthứccôđọngcủatoànbộtưtưởng,ngôntừvàhànhđộngcủaconngười, trongmộtkhônggianrộng lớnhơnđờisống,vàkhôngthểchạytrốnkhỏinhữnghậuquảcủanghiệp;chỉ cómột cách duy nhất có thể là sự triệt tiêu đối với nghiệp.Nhưngsự triệt tiêunàycủanghiệp (chính là tácphẩmcuộcđời)cũnglàtácphẩm.

Tác phẩmnày ởẤnĐộngười ta gọi lànirva - niết bàn, ở xứArậpgọilàfana.Đâylàtácphẩm,cuốicùng;dấuhiệubênngoàicủanókhôngnhậnthấy,nhưngsựtồntạicònlạicủanótuyệtđối.Đờisốngcủaconngườilớnhơnbảnthânnó,tínhchấtcôđọngcủanóchứachấttrongcác lĩnhvựcgiốngnhưđờisống,nhưngtrongcáchìnhthứckhácvàtácđộngtrởlạiđờisốngcùngcácsứcmạnhvàtạorahìnhthứcđờisốngtừhìnhảnhcủachínhnó.

Chúngtađềubiếtđờisốngkhôngcómụcđích;nhưngđờisốngcóýnghĩa.

Conngườitựđặtraýnghĩatrongbảnthânhọđểchorằngsốngmộtđờisốngnhưthếnàolàxứngđáng.Nếuduytrìđờisốngthấphơnmộtmứcđộnhấtđịnhnàođấy,vônghĩa;nếuvượtquanhữngmứcđộnày,bảnthânđờisốngbắtđầutrởthànhtácphẩm.

Cầnxâydựngđời sốngmột cách có ý thức,nhất quán,khôngphảitừđờisốngsinhhọc,màtừnhữngđiềunhưâmnhạc,thicahoặcsiêuhìnhhọc.Bởivìtácphẩmcuộcđờicólogicđặcthù,độclậpvớiđờisốngsinhhọc.Logicnàykhôngphảiviệcchiasẻngàycàng hăng hái những của cải tự nhiên của đời sống,mà phải làkích thước của đời sống.Hai thứ này không thể tương thích vớinhau.

Kíchthướccoihưởngthụlàsựphảnbộiđờisống,bởiđờisốngcó

giátrịcầntrungthànhvớinhữnggìcaohơnnó.Ngườitacóquyềnsốngmộtđờisốngtâmlíhoặccộngđồng,nhưngmứcđộkíchthướccủanósẽcoiđiềunàynhưmộtsựphảnbộiđốivớitácphẩmcuộcđời.Chodùrấtnhiềuthứchốnglại,nhưngconngườivẫnbắtbuộcphảicoitácphẩmcuộcđờilàcủamình.

Phiềnhơnnữa,phảichăngsựtồntạimàtácphẩmmiêutả,đólà tôi, hay là hiện thực của tôi đi chăng nữa, nhưng vẫn làmộtngườinàođócaoxahơntôi.

VềđềnthờParthenon,mộtkháchdulịchchorằngnónhưmộthình ảnh gây sốc nhưng không phải là nghệ thuật, nhiều ngườibảonókhônghềđẹp.Nhưngvịtrí,chínhxáclàvịtrínơingườitaxâyđềnParthenon,nổibậtlêngiữakhungcảnhxungquanh,vàvịtrínơixâyđềncaohơnhẳnbảnthâncáiđền.Trongsựtồntạicủanóhìnhnhưcaohơnmộtmức.

Khôngrõnguyênnhâncủasựđánhgiánày,vàđểchứngminhcònítkhảnănghơnnữa.Nhưngvềmặtkiếntrúclàtuyệthảo.Vànhưvậysựcómặtcủacáiđềnthờnàyởđây,tựahồcaohơnnhưnócó.

Việcxâydựngtácphẩmdiễnrachốnglạiconngười;Mộttrạngthái,khimộtcâutrảlờitìmthấymộtkẻởmộtnơibíẩnnàođó(kẻlàtôinhưngkhôngphảitôi)khôngtrảlờichođiềutôicầnphảinói,cầnphảilàmgì,màchỉlà:tôicầnphảisốngnhưthếnào.

Một tác phẩm chân chính chỉ có sau cái chết (posthianus).Chừng nào tác giả còn sống, chừng đó tác phẩm cũng vẫn đứngtrongảoảnhđờisốngvâyquanhngườisống.Bởivìchừngnàomộtngườicònsống,họchỉcóđờisống,chỉkhingườiđómấtđi,họmớicósốphận.Lúcđóđềtàitácphẩmcuộcđờihọmớikhéplại,xongxuôivàlàsốphận.

Cónhữngtácphẩm,trướccáichếtnămphútvẫnmangmộtý

nghĩanàođấy;nămphút sauýnghĩanàykhông còn tìm thấyởbấtkìđâu.Cónhữngtácphẩm,hàngtrămnămtrờikhôngaibiếtđến,bỗngmộtngàynhưthểhômnayvừahoàntất.

Khôngđượcphépnhìnthấy lợi thếmàconngườiđặtđờisốngcủanóvàođó.Giữacáctácphẩmlớnkhôngcósựkhácbiệt thờigian.Mọitácphẩmlớnđềucùngthời.Tấtcảcáctácphẩmlớnđềuởthờihiệntại.Tấtcảcáctácphẩmlớnđềuhiệnđại.

NgườiHiLạp đặt tên cho việc chuẩn bị tác phẩm cuộc đời làpoiezis,đơngiảnnghĩalàlàm.VớingườiHebercũngchỉlàjezirah.Cóthểbởivìtrongsựchuẩnbịnàyconngườikhôngphảiđốidiệnváicáigìcả,khilàmtácphẩmcuộcđờichúngtađốidiệnvớibảnthânmình.

Tácphẩmkhôngphảilàmộtsựsángtạo,màlàsựsángtạolạibản thân chúng ta cao hơn bản thân chúng ta.Không phải làm(poiezis)màlàmetapoiezis(siêusángtạo).

CóthểđốivớingươiHiLạpvàHeberđờisốnglànhưvậy,nhưđangcó,thếlàđủ,đểlàmratácphẩm.Nhưngvớichúngta,chúngtacầnnângbảnthânmìnhlêncaohơn.Uber -siêunhân-siêuviệt,nhưNietzschenói.

Hiệnthựccủatácphẩmcuộcđờilàsựsiêuthực.Cáilàđờisống,tạmthờivàphidánghình.Cầnphảisốngtậncùngsốphận,hoàntất, khóa lại, cần phải cao hơn đời sốngmột bước, như đền thờParthenon.

Bướcnhảytừđờisốngvàotácphẩmcuộcđời:

Tácphẩmcuộcđờilàsángtạomộtcáchcaohơn(metapoiézis),conngườixâydựngbảnthânnócaohơnchínhnóchosựvôtận.Từtácphẩmcuộcđờinàycầnphânbiệtthứtácphẩmkhuếchtrươngsovớiđờisống,làsựđánhlừacốtình,đểconngườicaohơnnhưnómuốn. Đấy là sự trưng diễn. Cái gì tràn đầy những sức mạnh

quyền lực caohơn cuộc sống, sẽ còn lại;Sự trưngdiễn sẽ tan racùngđờisống.

Sựtrưngdiễn,khoekhoangkhôngxâydựng lên từhiếndângvĩnh viễn, chính bởi vậy sự biến đổi trong quá trình luyện vàngkhônglàýnghĩacuốicùngcủanó;sựtrưngdiễn,khoekhoangdocon người chỉ đạo, vì tác động của ý thích là chính.Đôi khi cònkhôngđượcnhưvậy.Conngườitrongtácphẩm-nhưmộtsựhóathân cuối cùng - lớn cùng tác phẩm; còn sự trưng diễn, khoekhoangchỉđểgiấugiếmchínhbảnthânkẻđitrưngdiễn.

Nóichungcóthểphânbiệtrõrànggiữatácphẩmvàsựtrưngdiễn,thậmchítrongmộtsángtạocóthểbiếttácphẩmdừnglạiởđâuvàsựtrưngdiễn,khoekhoangbắtđầutừđâu.

Sựtrưngdiễn,khoekhoanggiớithiệumộtbiếnhóacựckỳnàođấy của con người; còn tác phẩmmiêu tả cái bình thường. Dấuhiệu của sựbiếnhóa làâmđiệu lêngân,ngụy tạo.Kếtquả củatiểuxảo, của sựkì công, thuật giandối làmột sựđánh lừa trêngiấy, cái có tên là stilus (phong cách). Tác phẩm xác thực(autentikus)khôngcóphongcách.

Tácphẩmtuyệtđốilànhữngcuốnsáchthiêng(lờituyênngôn).

Chúngtagọicáctácphẩmđãtrầnthếhóalàvănhọc.

Ngônngữcủanhữngcuốnsáchcổlàngônngữxácthực.Ngônngữcủavănhọclàchủnghĩangụybiện.

Giớihạncuốicùngcủangụybiệnlàchủnghĩabáochí.

Ngônngữxácthựcvìsựthật,ngônngữngụybiệnvìquyềnlợi.Linhhồncủachủnghĩabáochílàcácvụbêbối.

Trongthờicổ,conngườikhôngcầntìmkiếmtácphẩmtừbảnthânhọ,màhọnhậnlấynhưmộtnhiệmvụ.Đấylàthờikì,khicáctácphẩmcộngđồng lớn (đượcgọi là) cácnềnvănhóa tạo rađờisống.

Nhiềunguồnchothấyvàogiữathếkỉthứ2trướcCôngnguyên,sự tạo dựng tác phẩm cuộc đời bắt đầu biến thànhnhiệm vụ cánhân.Nhưng trướchếtđiềunàyphụ thuộcvàobiến cố tôngiáo,khiconngườikhôngkiếmtìmcảmhứngmộtcáchcộngđồngnữamànhưmộtcánhân.

Từđó cho tớinay sự sáng tạo tácphẩmcuộcđời của cánhânphụthuộcvàotưtưởngcủasựbất tửcánhân,vàtrở thànhmộthànhđộngcaocả.Sựthậtlàbêncạnhýnghĩacủatácphẩmcuộcđờicánhân, tácphẩmcủacộngđồngngàymộtgiảm.Nhữngtácphẩm cánhân, như củanhà tiên tri, của thánh, vua, người anhhùng,nhàthơvànhữngngườikhácnữa,đềukhoácmộthìnhhàicánhân.

Nhữngthínghiệmcộngđồnghóangàycàngtrởnêntuyệtvọng,và ngày nay ở bất kì lĩnh vực cộng đồng nào, trong dân chúng,đẳngcấp,giaicấp,quốcgia,tôngiáokhôngthểhìnhdungranổimộtniềmcảmhứng.Cóthểconngườikhôngcònkhảnăngtanhòathậtsựvàobấtkìmộtcộngđồngnàonữa.

Khôngbaogiờcòncácnềnvănhóanữa,vàviệcxâydựngmộtnềnvănhóamớilàvônghĩa.Khôngcòncáctôngiáo,dântộc,giaicấp. Chỉ cònmột tập thể người duy nhất,một nhân loại rải ráctrêntráiđất,vàtrongtậpthểngườinàyniềmcảmhứng(tácphẩmcuộcđời)mangtínhcánhân.

Tậpthểngàyhômnaychỉdângmờiniềmcảmhứngthấpkémtronggiátrichoconngười,vàchỉnhữngsinh linhđãxarờibảnchấtcủaconngườichấpnhận,bắtbuộcphảichấpnhận.Giờđây,tronggiâyphútnày, cộngđồng là chướngngại vật choviệc thựchiệntácphẩmcuộcđờicánhân.

TừngàyxuấthiệnThiênChúagiáochođếnnay,cảmhứngnhưthếnàođượcgọilàcaoquý,tácphẩmnhưthếnàolàdànhchobản

thân,trongvĩnhcửucầnchọnnơinàoẩnnáu,đềudotựbảnthânconngườiquyếtđịnh.

Mộtvídụvềconngườixácthựccủathếkỉ20khônglàmộtkẻđứngđầunhànước,mộtvịtướng,haymộttỉphú,mộtnhàbáchọchay họa sĩ mà dà một nhân vật như Albert Schweitzer ((1875-1965)bácsĩ, linhmụcngườiĐức,đoạtgiảiNobel1952).Khi thếgianđầyrẫynhữngkẻtrưngdiễnkhoekhoang,nhữngngườinhưAlbertSchweitzerchỉcómột.

Mộtnhiềuhơnmột vạn,Heracleitos từngnói. Tác phẩm cuộcđờilàbảnchấtcủaconngười.

AlbertSchweitzerđãđịnhnghĩatácphẩmcuộcđờibằngngônngữ củaKinhThánh, bởi như thế tất cảmọi người lập tức hiểungay,ôngnói:ThiênChúakhôngdạydỗvềthathứtộilỗihaysựphục sinh,mà dạy rằng con người phải chung tay xây dựng đấtnướccủaThượngĐế.

Đâylàtácphẩmcuộcđời, từngconngườiphảitựtạodựngvàđốivớitoànthểnhânloạichúngtabắtbuộcphảithựchiện,bởivìnếukhông,chúngtasẽbịhủydiệt.

ĐấtnướccủaThượngĐếlàbầukhíquyểnchungcủanhânloại,và là tất cả các tác phẩm cuộc đời cá nhân của con người, là ýnghĩacủathờikỳlịchsử,mộtthờikỳthựcchấtthaythếvàochỗcủacácnềnvănhóađãgiải thể, làchất làmtanhòanhữngdântộc,nhữnggiaicấp,nhữngtôngiáođãbịtáchrờinhauvàđặcbiệtlànhữngcá thể táchbiệtnhau trongsựđồngnhấtvũ trụ, là sựthựchiệnhìnhhàisựsốngsaucùngcaohơncảsựtồntạicủathờikìhoàngkimbanđầu.

Sựviệcvô cùnggiảndị: trongkhi cácdân tộc trên tráiđấtbịtànsát,Schweitzertrongrừngcốcứuchữacácconbệnh,trongkhitrêntráiđấtsựđêtiệnthôbỉnhấtngàycàngtiếpdiễnvìquyền

lựcvàcủacải,thìSchweitzerlàmviệcđểcótiềnmuathuốcchocácconbệnh.Khôngthểcósựthậtnàogiảndịhơn.Cảđếntínhchấtthiên tài cũngkhôngcầnnốt,để có thể trở thànhmột conngườibìnhthườnggiảndịnhưvậy.

Nềntảngcủanhữngcuốnsáchthiênglàtrậttự.Trậttựchỉcómột,preegzisztens, có nghĩa là đã từng có trước kia và đang có,nhưthếgiannày.Trậttựlàthứtựnóđiềuchỉnhbảnthântừnó,làthứliêntụcsắpxếpvàgiữchocótrậttự.

Đấy là trật tự siêu hình (ẤnĐộ, TrungQuốc), đấy là trật tựkháchquanvũtrụ (Orpheus),đấy là trật tự tôngiáovàđạođức(Iran,Judea), là trật tựcủađờisốngngườingàynay, trongvĩnhcửu(ThánhKinh).

Nếuýthứcvềtrậttựbịđánhmất,xuấthiệnhệthống.Hệthốnglà thứmuốn trở thành trật tự, nhưng không được, nó luôn luônđánhmấtmộtcáigìđóởmộtnơinàođó,vàchínhtừđiềunàynóthấtbại.

NgườiđịnhnghĩatưtưởngnàylàRudolfKassner.

Ngônngữcủatrậttựcóthểnhậnra:khôngchứngminh(khôngngụybiện),màtuyênbố(lờituyênngôn).Nhưngtrongthờikìlịchsử,cácnhànước,cácxãhội,cáctôngiáo,cácthếgiớiquanvàcácnềntriếthọckhôngđượctạodựngbởitrậttựmàbởihệthống.

ỞchâuÂu-trừmộtvàinhàtưtưởngngoạilệ-ngườitachỉxâydựngcáchệ thống.Cáchệ thốngcủanhữngtư tưởngtùyýđượcxây dựng bằng các dẫn chứng vô tận (ngụy biện, biện chứng)nhữngđiềuítnhấttạimộtvàinơiđãchứngminhsựphilícủanóvàđãsụpđổ.Chođếntậnhômnaychúngtavẫnđangsốngtrongnhữngmảngđổnátcủatoànbộcáchệthống.

Nếumộttưtưởngcầnđếnsựchứngminh,đấylàmộttưtưởngkém cỏi, Vauvenargues (nhà văn Pháp Luc de Clapiers

Vauvenargues,(1715-1747))đãnói.Cácnhàđạođứckhôngcầnnhững thủ tụcphiền toáiđểphát

biểu họ muốn gì. Bởi nếu như vậy từ các tác phẩm trào lộng(epigramma)củaChamfortcóthểxâydựngnênmộthệthốnglớnnhư củaKant (Nicolas Chamfort (1741-1794) nhà văn trào lộngPhápnổitiếng.).

Cácnhàđạođứcmuốnmộtthứngônngữxácthực.Nhữngnhàtiên tri đạo đức tầm cỡ thế giới (Montaigne, Sebastian Frank,Erasmus,Pascal,Kierkegaard,Lichtenberg,Nietzsche)đòihỏicáiđangcó.Khôngcầnđếnhệthống.Chỉmộtcâulàđủ.

Sựsốngtronghìnhhàiđangcócủanó,nhưchúngtađangsống,rách rưới, đầy thiếu hụt, đầy những hố sâu, lỗ thủng, là nhữngmảnhvỡvà sựxuốngdốc, và các loại chủnghĩađốikhángđangbópchếtlẫnnhau.

Việc tránh xa cácmâu thuẫn để xây dựngmột thế giới bằngphẳngvàdễchịu,trongđóquánửalàsai,vônghĩa.Cáixácthực,đúng với châu Âu không phải những gì hệ thống của AquinoiTamás,Descartes,Kant,Hegelnêulên,màcủanhàđạođức.

Hệthống,trongmọitrườnghợplàhìnhảnhcủabộmáyquyềnlực.Chúngtađềubiếtbộmáyquyềnlựclúcnàocũngchiếmđoạt,ăncướpsựsống.Hệthốngđứngngángconđườngthựchiệntrậttự.

Hệthốnglàhiệntượngtrừutượngmộtlần,còntrậttựlàbiểuhiệncủacáivôtận.Hệthốnglàmộtcụcvón,còntrậttựđơnthuầnlàmộtýnghĩa.Trongtrậttựcótấtcả,tronghệthốngluônluônbỏsótmộtcáigìđó.

Mọi hệ thống đều cố gắng mẫu mực, bởi vậy cố gắng tỏ ranghiêmchỉnh.Bởivậynựccười.Trậttựtrongmỗiphútđềukhác,nhưngvẫnlànhưvậy.Trậttự luônluônmở,hệthốngluônluôn

khóa vàkhảnăng thuận lợi nhấtmànómời chào là sự ẩnnấp,giấugiếm.

Tronghệthốngconngườichứngminhmộtcáchkhổsởnhữngđiềuphầnlớnkhônglàmđược.Chứngminhlàchiếnthuậtbảovệcủaconngườiẩnnấptronghệthống.

Hìnhtượngcủatưduytrật tự là trào lộng, luônmởvàkhôngchứng minh. Đạo đức kinh, Luận Ngữ, Heracleitos, Ve dan ta,Sankja,cácnhàthôngtháiHiLạp,Talmud,cácnhàđạođứchọc,ai viết nhiều hơn lượng chứa nổi trong một danh thiếp, kẻ đókhôngnóiđúngsựthật.

Trậttựthiênglàcáithườngnhậtêmđềm.

Tronghệ thống,mức độ của các sự vật là conngười (sựngụybiện).Bởivậycầnđếnsựchứngminh.Biệnchứngngụybiệnlàsựcan thiệp thôbạovào trật tự tuyệtđối của sự sống; trào lộng làmộtquátrìnhcấpcaocủatưtưởng.Kẻnàonằmtrongýthứccủatrậttự,kẻđókhôngcầnđếnhệthống(ĐạoLão).Hệthốnglàhìnhthứctuyệtvọngcủasựvôchínhphủ,vàgiữamọithứ,tuyệtvọngnhấtlàtrạngtháiảotưởng.

Tràolộnghiệnđạilàmộtkẻđầucơkhôngbịphạt(PaulValéry(1871-1945) nhà thơ Pháp), là sự săn lùng khả năng vô tráchnhiệm.Vănhọcmuốntựbảovệnókhỏinhữnglờitrànggiangđạihảivônghĩa,nênđãtạodựngnhữnglikìđộcđáongôntừ.

Hệ thống tuyệt đối (théorie pure) không nói lên điều gì, chỉchứngminh. Đây là nền tảng bộmáy củamột quá trình chỉ tựchứngminhchobảnthân.Đâylàsựquanliêu, làkĩthuật,khoahọc,làquyềnlựcnhànước,tổchứccôngnghiệp,tựđộnghóa,máymóchóa,cáclíthuyếtbấmnút.Làhệthốngtànphásựsống.

Nềntảngcủahệthốnglàlíthuyết,líthuyếtlànguyêntắccứngnhắc,nguyêntắcdẫnđếnsựkhủngbố.Đâylàmộtkiếntrúctrừu

tượng.Mộttưduymùlòa.Mộttriếthọcnhàtù:cáigì làquytắchợplítrongnhàtùđây,ýthứchệnàolàmchođờisốngtrongnhàtùdễchịuhơnđây.

Cònsựkhácbiệt?NướcNga:hãy trở thànhchỉ làmộtnhàtùchung.NướcMĩ:mỗingườihãylàmộtnhàtùriêng.

Con người có nghĩa vụ đối với tác phẩm. Trong ý thức về tácphẩmkhôngai có thểnóiđếnnhữngquanđiểmthựchành,nhưsinh kế và hiệu quả chẳng hạn. Cần giữmột sự nhất quánmàkhôngaicóthểnóiđấylàcủahọ,nhưngcũngkhôngaiphủnhậnđược.

Nếu con người sống trong trật tự hiện thực cao hơn của tácphẩm,nósẽcónhậnthứcvềsựhiệnhữucủamộtquyền lực lớnhơnnhiềusovớinhữngsứcmạnhbêntrongbảnchấtsinhhọccủanó,vàsẽlàmộtsựđiênrồthuầntúynếunóđồnghóanóvớisứcmạnhấy.

Sựkhácbiệtlànếutôihiếndângcuộcđờitôichotácphẩm,tôichỉđaukhổ,nhưngnếutôitừchốitácphẩm,tôiđãbôibẩnnó.

GhichépthêmtrongphầnTácphẩmcuộcđờiSựhoạtđộngmêmuộivàvôphươngcứuchữacủachâuÂulà

mộtcảntrởtrướckia(nayvẫncòn)đểhiểunhữngtừngữcơbảncủacáccuốnsáchphươngĐôngcổthiêngliêng.Nhữngtừngữcơbảnnày-chưanóiđếnnhữngđiềukhác-trướchếtlàsựdiễntảtrạngtháicaonhấtconngườicóthểđạttới.

Những từ ngữ cơ bản này trong tiếng Sánkhja là purusa-prakriti,trongKinhVedantalàatmanvàniếtbàn, trongyogalànivritti, trongKinhPhật làsunjata (Bồđề tâm tuyệtđối), trongĐạoLãolàvôvi.

KhôngcókhảnăngđểhiểubởivìởchâuÂungaytừđầungười

tađãphântíchnhữngtừngữnàytrongmốiquanhệhànhđộngvàkhông hành động, và dịch ra như thế. Người ta cho rằng cái gìkhônghoạtđộng, cáiđó tất yếuphải làphihànhđộng,nghĩa làphảilàsựthụđộng.

Một phương pháp phân tích như vậy sai lầm cơ bản. Sai lầmtrongthờicổ,trongsuốtthờitrungcổ(huyềnhọc-mistika),trongthờiđạimới(chủnghĩakvietizmus).MộttrongnhữngnỗlựctinhthầncơbảncủachâuÂuđãbịthấtbạivìnhữngsailầmnày,đấylàphongtràosoledad.Nhữngngườitheophongtràonàyđơngiảnkhôngbiếthọmuốngì,nhấtlàngườilãnhđạophongtràoMolinos(MigueldeMolinos(1628-1697)linhmụcTâyBanNha).

Nhữngtừngữcơbảncủacáccuốnsáchthiêngcóthểhiểuđượcnếu ta tiếp cận không từ sự hoạt độngmà từ tư tưởng của tácphẩmcuộcđời.

Từvôvidịchsátnghĩakhôngphảilàsựthụđộngkhônglàmgìcả,màlàtrạngtháitĩnhlặngkhixâydựngtácphẩmcuộcđời.

Trongyogatừnivrittikhôngcónghĩalàsựthụđộngcủaýthứcmàlàsựxoadịutrạngtháibồnchồnbấtổnmàconngườicầntựgâydựngchomìnhkhilàmtácphẩmcuộcđời.

Từniếtbàn không phải làmột sự trống rỗng, không sự sống,khônglàcáigìcả,màchínhlàtrạngtháitrongsuốttinhkhôisaucùng,khihoànthànhtácphẩmcuộcđời.

Bởi vì sự phá hủy của tác phẩm cuộc đời chính là sự còn lạituyệtđốicủabảnchất.Tácphẩmcuộcđờiluônluônlàkháchthể,vànếulàkháchthể,nóởtrongthếgian,nósẽmất,thayđổi,làảoảnh; còn nếunó không trở thành đối tượng, bản chất nó còn lạitrongtồntạituyệtđối.

Những từngữ cơ bản của các cuốn sách thiêng chỉ đường choviệcxâydựngtácphẩmcuộcđời,haynóicáchkhácnóchỉrasự

giảiphóngkhỏinhữnggánhnặng củanhữnghànhđộng tốt-xấutíchlũytrongquátrìnhhoạtđộng.

CómộttừtiếngPhấprấtmaymắnvàchínhxácdiễntảsựtriệttiêuvớinghiệp:Désoeuvrement;sựgiảithểtácphẩmcuộcđời,haymộtcáigìđótươngtự.

Trongmọitrườnghợp,trongsựsángtạoratácphẩmcuộcđờichứađựngsựvôtình,khôngbậntâm,làthứkhôngphảisựhoạtđộng, cũng không phải phi hành động, như Kinh Ấn ĐộBhagavadgítađãdạy:khôngprakritcũngchẳngphảinivritti.

Vànếu không phải là cái này cũng chẳng phải là cái kia, thìchắcchắnlàsựtiêudiệtnhữngmầmnghiệpquả,vàlàmộthoạtđộng,thayvàoviệcxâyđắp,tháogỡ,nghĩalàthayvàoviệctạoranhữngkhảnăngdànhchosốphậnngườimớibằnghànhđộng,lờinói,tưtưởng,lạidiệttrừ,soisángvà"tínhsổ"vớinhữngliênhệ,những lớp số phận mới tích lũy ngày một nhiều hơn trong conngười.

ViệctíchnghiệpngườiTrungQuốcgọilàteh,ngườiẤnĐộgọilàsakti,tiếngSánkhjagọilàprakriti,làsựhoạtđộng,làthânsinh,là nguyên tử âm, là thứ tạo nên đời sống; bởi vì sự tương đồng(analog)củasángtạotácphẩmcuộcđờilàsựsinhnở.

Khinóiđếnsựtháobỏtácphẩmcuộcđời,cáccuốnsáchthiêngtuyên bố: là sự tính sổ với tác phẩm của người đàn bà (sakti,prakriti,teh).Bêncạnhđócầnlàmtắtđinhữngđợtsóngýthứcvàsự bất an của ý thức.Đấy làmục đích duy nhất củaKinh JogaPatandzsali:csittavrittinirodah.Đấy lànỗ lực củađạoPhật, làtâmBồ đề tuyệt đối (sunjata), làmahasunjata, là sự trống rỗngtuyệtđối.

Khôngdựng thêmnghiệp,khônggỡnghiệp.Làsự tháobỏ tấtcả.ỞchâuÂungườitanóiđấy làsựthanhtoánlịchsử,bướcra

khỏilịchsử.Nhưngnếucầnphảihànhđộng,hãylàmthiếuvắngcáitôi.Nếucầnphảinói,lờinóihãylàvôngôn.Nếusuynghĩ,hãyphitưtưởng.

Hãythảlỏng,đểcácsứcmạnhthôngquatatòakhắpthếgian,nhưngbảnthântakhôngthamdựcũngnhưkhôngthụđộngtrongquá trình ấy. Bởi vậy lời dạy củaĐức Phật là lời dạy hoàn hảonhấtkhiNgàitraochomộtkẻtuhànhmộtcànhhoavàkhôngnóimộtlời.

Sựgỡbỏ tácphẩmcuộcđời là sựgỡbỏkếtquả củamộthoạtđộngkhi trongconngườinhữngkhảnăngsốphậnmớihơntănglên, những khuynhhướngmới hơn, những dục vọng không đượcthỏamãnxuấthiện,nhữngmongước,mụcđích, sự thèmmuốn,nhữngvấnđềchưagiảiquyết,sựdínhmắc,lònghậnthù,sựghentị,sựghentuông,sựháodanh.Tấtcảnhữngđiềunàylàkếtquảcủanỗikhátsốngmuốnkéodàiđờisốngđếnvôtận.

Nói đúng hơn là khi con người đồng nhấtmình với cái tôi cánhân,kẻmangnhữngdụcvọng;nhữngđòihỏi, bảnnăngkhôngđượcthỏamãn.TrongtrạngtháimàtruyềnthốngẤnĐộvàTrungQuốcgọilàvôvivàniếtbàn,sựđồngnhấtcủaconngườivớicáitôicánhânbịxóabỏ.

Kẻhànhđộng,khôngphải lànó,màlàmộtthếlựcthôngquanó,ởbêntrongnó.Bảnthânnótrốngrỗng.BởivậyGúenonđãnói,trạngtháigiảiphóngkhôngphảitrạngtháiđứngtrênconngườimà làmột sự kiện xảy ra ngoài không-thời gian và lớn hơn conngười,làsựkiệnmàcácnguyêntửhoạtđộngcủanókhôngphảilàcáitôicánhâncủaconngười,nghĩalàkhôngxảyratrongsựđồnghóavớicáitôi.

Điềunàyvượtquacáitôicánhânhóa,vàđặcthùvìkhôngchỉvượt quamà còn phá vỡ cả cái tôi cá nhân hóa. Chỉ còn lại: sựtrốngrỗng,niếtbàn,tâmBồđềtuyệtđối,cònlạimahasunjata.Và

bởivìmốiquanhệgiữahoạtđộngvàbảnchấtconngườibịphávỡ,kếtquảvàdấuấncủahoạtđộngkhôngtíchlũytrongbảnchấtconngườinữa,khôngtậphợptrongbảnchấtconngườinữa,vàtrongcon người không tạo dựngmột số phậnmới, nghĩa là không trởthànhtácphẩmcuộcđời.

Tácphẩmcuộcđờisẽlà:sựtrốngrỗng.Phi-tácphẩm.Cáiduynhất chắc chắn và bền vững, và tuyệt đối, và vĩnh cửu, và saucùng.Conngười vứt bỏ tất cảmọi sự đồngnhất, chỉ giữ lại duynhấtcómộtthứ,sựđồngnhấtvớitrốngrỗng.

Sựđồngnhấtduynhất,màbêncạnhnómọisựđồngnhấtvớicáchànhđộngkhác,cáctưtưởngkhác,vớingôntừhoặctácphẩmkhácđềusailầm,giảdối,đâylàsựđồngnhấtmộtcáchhiệnthực,đúngđắn,vàchânthực.ĐâylàđiềuGúenonnóivớibảnsắctốicao(identité supreme): sự tồn tạinày là sựđồngnhất ở cấpđộ trêncùng.

Tácphẩmcuộcđờihoànhảolàphi-tácphẩm.Khôngthểphóngrọirangoài,màchỉlàkếtquảđãhiệnthựchóatrongbảnchấtconngười. Từ phi-tác phẩm này số phận không dệt tiếp tục. Hànhđộngthựchiệntácphẩmnàykhôngphảisựtạodựngmàlàmộtquátrìnhchođivàphávỡ,đếnchừngkhôngcòngìhết,lúcđólàsựchođicủahưvô,sựtừbỏcủatừbỏ.

CUỐNSÁCHCỦANHÀVUACÔÐƠN(Tríchtácphẩm:Sách-Đảonguyệtquế)

Nhàvuacôđơnđirabiển,ngồilênmộtphiếnđátrắngvànóinhưsau:

-Hỡiđạidươngmênhmông!Tacònlạimộtmình,ta,kẻlúcnàocũngtruyềnlệnh,giờđâykhôngbiếtbanphátchoainhữngđiềumuốnnói.Nhưvậytốthơnchăng?Giáđãtừnglànhàthôngthái,tađãđếnvớingươingay lập tức.Bởingươivẫn cònhiểusựsâuthẳmlàgì,ngươivẫncònbiếtcười.

Ta nhữngmuốn lập vương quốc thần thánh, nhưng chẳng aithèmnghe.Kẻthìthánphục,kẻkhácsợhãi,cókẻcòntứcgiận;sựghentị,tháiđộvôthầnvàphườngtrộmcắpkhôngthiếu.Nhưngkhông ai làm theo những điều ta tuyên bố, tai không nghe, nãokhôngđộng,chẳnghềcótráitim.

Tacâmlặng.Vàtựhỏi:cócầnthiếtlêntiếnghaykhông?

Nhưthểchỉđợicóthế,mộtcáibónglướttới,vàđểđánhlừata,hắnlàmravẻmộtkẻlạmặt.

-Sựtrangtrọngvuachúacủangài,rấttuyệt,nhưngchỉlàthầnthoạimàthôi

Tacũnglàmravẻkhôngnhậnrahắn,tabảo:

-Cáigì?Thầnthoại,chỉlàthầnthoại?Thếchẳnglẽconngườikhônghaybiết:thầnthoạichínhlàđờitưcủathếgian?

Nghecâunóimầunhiệm,cáibóngbiếnmất,đểlộtrầntrụimộtcáiTôiđứngđósừngsững.Tavớcâygậyvàxuađuổinóđi.Nhưnguếkhícủanóphảngphấtđọnglạikhiếntaphảixuađuổiuếkhíngaylậptứcsauđó.

Cácvịthầnlinhdichuyển,rờikhỏithếgian.Nhưngtrướckhi

đi,họtụtậplạivàhỏinhau:-Líracũngphảicóaiởlạichophùhợpchứ?

Nếukhôngvìgìkhác,ítnhấtcóthểnhậnrathầnthánhtừsựsaymêcao thượng.Bởivì trở thành thần thánh làgìnếukhôngphảitrởthànhchínhsứcmạnhđểchỉcóthểsaymêvàcaothượngmàthôi?

Cácvị thầnngồirất lâutrênđỉnhnúi, trongnhữngkhuvườntrongsuốt,dướigốcnhữngcâyôliu,hoặccạnhnhữnghồnướcmátrượi, để từ biệt trái đất xinh đẹp này ra đi. Sau cùng họ quyếtđịnh,khôngmộtvị thầnnàoở lại thếgian,màhọsẽ tạoramộtsinhlinhmới.

Cácvịthầngọinhữngthếlựclớncủacácquốcgialạivàhỏi:

-CácngươiướcaomộtThượngĐếnhưthếnào?

Cácthếlựclớnnàyhấpháy,rồinháymắtvàtrảlời:

-Xinhãyquýphái!

Nhưngnghĩacủacâutrảlờikhôngnằmtrongngôntừmàtrongcáinháymắt,bởivì cácvị thầndễdàngnhậnracác thế lực lớnnàyđãquennóidốinóitráđếnmứckhôngbiếtnóithậtnữa.

-Thôiđược!-họbảo-sẽcómộtThượngĐếbiếthấpháymắtnhưcácngươiước.

Sauđócácvịthầngọiđámtrọcphúgiàucólạivàhỏi:

-CácngươiướcmộtThượngĐếnhưthếnào?

Đámtrọcphútáinhợt,bởichúngtưởngđiềunàyámchỉđếnsựkhủnghoảngtàisản,chúngbènthưa:

-Xinhãytừbi!

Ýnghĩacủacâutrảlờinàymộtlầnnữakhôngnằmtrongngôntừmà trong sự táinhợt.Cácvị thầnnhìn thấyđám trọcphúsợđếnnỗiquêncảnóidối.

-Thôiđượcrồi!-họbảo-sẽcómộtThượngĐếxámxịtnhưsựtáinhợtcủacácngươi.

Sauđócácvịthầngọicácnhàbáchọcđếnvàhỏi:

-CácngươiướcmộtThượngĐếnhưthếnào?

Cácnhàbáchọcđồngthanhhỏi:

-ThượngĐế?Aivậy?Chúngtôichưagặpôngtabaogiờ.

Cácvịthầnlậptứchiểungayđiềunàyvàhọbảo:

-Thôiđượcrồi!SẽcómộtThượngĐếlưỡnglựvàchảynhãoranhưbộnãocủacácngươi.

Saucùngcácvịthầntriệutậpđámvôsảnnghèokhólạivàhỏi:

-CácngươiướcmộtThượngĐếnhưthếnào?

Đámnghèokhổnàyoaioáivanxin,thốngthiếtgàolên:

-LạithêmmộtThượngĐếmớinữa?ChưađủThượngĐếhaysao?Chúngtôimuốnsốngkhôngcóaicai trị trênđầuchúngtôinữa.

-Thôiđược!Sẽnhưướcnguyệncủacácngươi-cácvịthầnbảo-ThượngĐếmớisẽgiốnghệtcácngươi,sẽkhôngbiếtcáchcaitrịlàgì.

Thếlàcácvịthầntậphợpsựdốitrá,sựxámxịt,sựlưỡnglự,vàsựnghèokhổlạibiếnthànhmộtsinhlinhmới.

Đấy làmột quái vật bẩn thỉu có tên: PHOTƯỢNGSỔMŨI;trong thời gian tiếp theo của đời sống nó cần phải biết hấp háymắt,cầntáinhợt,nhớpnhúathâychảyvàráchrưới.

Nhưng con người trên thế gian tưởng đây làmột sự biến đổihoànhtráng,họbènquỳrạpxuốngtrướcmặtQuáivậtBẩnthỉuvàváilấyváiđể.

Thếlàtheoquyluậtcủavĩnhcửu,conngườibắtđầusosánhhọvớithầntượng.Ngàynọquangàykia,conngườingàycàngchảy

nhớt, lười biếng bẩn thỉu và khốn khổ. Nhưng không ai, kể cảThượngĐế,cũngkhôngthểbướcrakhỏibảnthân.

Vậylàkhiquáivậtđượctônthờthànhthầntượng,điềuđóchỉcónghĩarằngnócàngbẩnthỉuvàcàngđángghêtởmhơn.

KhắptráiđấtlantỏasựthờphụngmộtQuáivậtgớmghiếc,đấylàsựkínhtrọngnhữngkẻxámxịt,thôbỉ,lườichảynước,chỉbiếthấpháymắtvàbámchặtlấyngườikhác.

Nhàthờđượcxâycất,trẻconđượcdạydỗtrởthànhbảnsaocủaquái vật, linh hồn quái vật được đưa vào công việc quản lí nhànước,vào sáng tạovănhóanghệ thuật,vàomônđạođứchọcvàvàocôngcuộcxâydựngcácphongtụctậpquán.

Các vị thầnnhìnxuống thế gian,mỉm cườingọtngàovìnhìnthấytấtcả...

Mộtvàivịthầnhỏinhau:

-Baogiờ conquáivậtnàysẽ làmmột cuộc tổngvệsinhđây?Khinàonósẽhốthếtlũsâubọsinhsôilúcnhúcnàyđây?

Nhưngmộtsốvịthầnkháclạibảo;

-Ôidào!Cứđểchúngvuivẻ!ÍtnhấtđểchúngmộtlầnđượcbiếttrởthànhThượngĐếlàcáigì!

Khitađãhiểurabímậttôngiáomớicủaconngười,takhôngnóinữa.

Lúcđólạicómộtcáibóngđếngần,vàđểđánhlừata,hắnlàmravẻmộtkẻlạmặt,hắnbảo:

-Nếunhàvuakhôngmuốnlêntiếng, ítnhấtngàihãyviếtramộtcuốn"Sách-Có",biếtđâucólợichoconngườikhicácvịthầnquaytrởlạitráiđất.

Bởivìđốitượngvàtưtưởngvẫncóthểtrốngrỗng,khinảysinhtừ một số phận trống rỗng. Vô ích có số phận khi số phận là:

không. Ai có khả năng viết cuốn sách này hơn nhà vua?Khi sốphận của ngài nằm đúng vào vị trí của nó. Không trống rỗng,khôngtìvếtvàkhôngđeomặtnạ.Vàvìthếcuốnsáchkhôngchỉcóđốitượng,còncócảsốphậncủanó.

Vàkhôngchỉđốitượng,màcảcáiTÔIcủanónữa,cảhaithứđềucó.Đối tượngvàcáiTÔIchỉgặpnhau trong trườnghợpcủangài, cùng trưởng thànhvà trongmộtkhoảnhkhắcđặc biệt, cáinàytìmthấycáikia.Khôngaicóthểbiếtđấylàcáinào.

Đủ lắm rồi với cái Không.Một kẻ nào đó ghen tị và bắt đầuđóngvaicaothượng.Đặcbiệt:đãainghethấybaogiờchưamộtkẻcaothượngbắtđầutựđóngvaighentị?Tạisaolạikhông?BởisựcaothượnglàCó,nênchínhvìthếlàđủ,làbãohòa.CònsựghentịlàKhông,làcáiítỏivàtrốngrỗng.

ĐủlắmrồivớicáiKhông.Đủlắmrồivớimộtlũhùngbiện-mộtđộiquântoànmộtlũkhoáclác,mộtlũcaothượngtậphợptừmộtbầyđànghentị,mộtlũthôngtháinảysinhtừnhữngđứanguđần,mộtlũanhhùnggomgóplạitừnhữngkẻhènnhát.

Đủ lắm rồinhữnggiọtnướcmắt-có,nảy sinh từ các sốphận-không.

Một tư tưởng tốt trước khi hấp thụ, hãy gõ cho nó kêu lên.Khôngchỉđểbiết:cóaitrongđókhông,màcònđểbiếtđấylàai,tại sao lại ở trong đó? Biết đâumột tư tưởng lớn nhất lại rỗngtuếch?Vàbiếtđâukẻcótrongđóchỉlàmộtloàisâubọ?Vàbiếtđâu, hắn nằm trong đó như ghen tị trong cao thượng, ngu đầntrongthôngtháivàkẻhènnháttrongngườianhhùng?

NếucáiCÓnảysinhtừcáiKHÔNG,chẳngbaogiờthuyếtphụcnổiai.

Chỉ cái CÓ chiến thắng, nơi xuất hiệnmột ai đấy,một ai có,thậmchímộtaiđấyđúnglàcó,vàmộtaicóđấyđúnglàđangnằm

trongcáiCÓ.Nàobâygiờngàihãynóiđi,aiphùhợpvớiviệcviếtmộtcuốn

Sách-CÓbằngngài,kẻvừalàcó,vừađúnglàđangnằmtrongcáicó.

Ngheđếnđâytakhôngchịuđựngtiếpnữamàquátlên:

- Ai gửimi tới đây, đồ sâu bọ bẩn thỉu kia? Có phảimi đếnthẳngtừcáctínđồPHOTƯỢNGSỔMŨI.Mimuốn:có?Mitưởnglà:có?Mitưởngcólàtấtcảvớita?Sựlườichảy,sựnhếchnhác,sựnhamnhở?Mitưởngcóđốivớitalàcáichứngsổmũi?

Sau lờimầunhiệmnày, cái bóngbiếnmất,để lộmột cáiTÔItrầntrụiđứngđó.Tavớlấygậyđuổinódi.Nhưnguếkhícủanóvẫncònphảngphấtđọnglạikhiếntaphảithônggióngaylậptứcsauđó.

Saukhitốngcổconrắnđộcđirồi,tavẫncòntrầmngâmhồilâuvìsựmấtdạycủanó.PhảichăngtrongngôntừcủacácthầnlinhcáiKHÔNGhoàntoànvắngbóng?

Bởivì,nếucáiKHÔNGkhôngtồntại,khônggìcóthểtáchcácđốitượngrađược.VànếutấtcảlàCÓ,ThượngĐếcũngcóthểlàPHOTƯỢNGSỔMŨIkia.

TakhôngchỉyêuthếgiannàybằngtoànnhữngcáiCÓcủata,màcònyêuthếgiannàyhơnbằngnhữngcáiKHÔNGcủatanữa.

Cácvịthầnlinhđãrađivàbỏlạitráiđấtnày.Họngàynaylà:Không. Chất thánh thần của ta rơi rụng, trong tính chất thánhthầnđómìnhtađơnđộc,cùnglúctalàtấtcả:kẻcaitrị,thầndân,linhmục, nhà quý tộc, kẻ thị dân, người nông dân. Chất thánhthầncủatacũnglà:KHÔNG.

NhưngcáiKHÔNGnàylạichínhlàcáiCÓ,nhưPHOTƯỢNGSỔMŨIlà:KHÔNG.

AicóthểnóicáigìlàCÓvàcáigìlàKHÔNG?

Phảichăng:chínhbảnthânsựvậtvàmọisinhlinhkhôngphánxétcáigìlàCÓvàKHÔNG?Vànếutiêuchuẩnbịđánhmất,đâykhôngphảilàđặcquyềncủacácthầnlinhhaysao?

Và sau họ: KHÔNG là của đại dương? Và sau đại dương:KHÔNGlàcủata?

GHICHÉPBUỔISÁNG(Tríchtácphẩm:Sách-Đảonguyệtquế)

(Khiconngườingồitrênđậpchắnnước,thảđôichânđungđưa,vàngắmcábiển)

Nhữngđiều sauđâyphânbiệt trật tự sống củangườiphươngBắcvàngườiphươngNam:ởphươngBắckẻbuôngbỏhammuốn,sẽđánhmấtmình.CònởphươngNamkẻđánhmấtmình, làkẻkhưkhưnắmgiữhammuốn.

Sựkhácbiệtnàylàbảnchất.

Ở phương Bắc, con người giữ chặt lấy sự hammuốn, bởi vậytrungtâmcủamọisựvậtlà:cáiTÔI.

Ở phươngNam cần phải từ bỏmọi hammuốn, bởi vậy trọngtâmcủasựvậtlà:ThượngĐế.

NgườinàomuốnđivềphươngNam,hãynghĩchokĩ,cầntừbỏsựhoạtđộng,vàthảlỏngmình.

ĐốivớidânchínhgốcphươngBắcđiềunàythậtkhó.Khóvìcáimạnhnhấttrongconngườihọlạicầnphảibuôngxả.Nhiềungườikhôngchịuđược.Họphátốmvìsựthayđổitrạngthái.Cănbệnhnàycótên:Sựbuồnchán.

Conngườitinhthầnđặcbiệtnhạycảmvớisựhóathân.

Chínhvìvậy,khibạnđếnphươngNam,hãyđàomộtcáihốbêncạnhnhữngtảngđá,vàđặtcáiTÔIvàođấy.

Nếusợngười tađánhcắp,hãycắmmộtdanhthiếpbêncạnh,hoặcgóinóvàogiấy,đánhdấubằngchữcáiđầutiên,rồilấyđáđèlên.

Khiquaytrởvề,bạnlạilấyravàđặtnóvàovịtrícủanó.Saukhithựchiệnnghilễ,bạnsẽthấy,thiếucáiTÔIvẫnhoàntoàncó

thểsốngđược.KinhnghiệmđầutiênconngườithuđượclàTÔIbiếnmất.

Cóbầutrờimàuxanhbiếc,nắngchanhòa,ấmáp,gióthổihiuhiu,cónướcvịmặn,cótàuthủy,vớitiếngđộngrầmrì.

Vàđơngiảncónhiềuthứnày,vìcósựhiệndiệncủaThượngĐế.Khôngcóviệcgìchoconngườihết.Điềuquantrọngnhấtlàcóconngười,vàThượngĐếlàmthayhọ.Conngườikhônglàmgìhết.

Vàvìconngườikhônglàmgìhết,nênnókhôngmệt.Vàbởithế,ởphươngNamconngườingủmớingongiấclàmsao.

Mộtkinhnghiệmkhác:hãythửbắtđầumộtcáchkhôngvộivã.Chẳngcógìđángvộivã.Càngchậmvàcàngít.

NgườiphươngNamsốngnhưthểlúcnàocũngđangnghỉphép.Người tanhận ra cáiTÔI luôn thúc giục, không tồn tại.Họ yênlòng,vàtừphútấytrởđi,họnhànrỗi.

Kinhnghiệmthứbaquantrọngnhất.Khôngcầnphảisuynghĩ.Nếumọigiávẫncần,cóthể.Nhưngkhôngbắtbuộcvàhoàntoànthừathãi.Tôisuytưnêntôitồntại?ĐiềunàyngườiphươngBắcnghĩra.

Nói chung không phải như vậy. Tôi không suy nghĩ, tôi vẫnhoàntoàntồntạidễchịu.Thậmchíkhôngcótôiluôn.CóThượngĐếvàtôichỉrongchơi.Thậmchí,khôngphảitôi,màlàmộtngườinàođấy,thưtháihơn,tỉnhtáohơn,bìnhyênhơnmộtcáiTÔI,mộtngườinàođấylơlửngtrênthếgianmộtcáchtựdovàyênbình.

Thayvìsuytư,ởphươngNam,cácsựvậthiệnratrongócconngười.Hiệnrathếthôi,khôngmộtcáchcưỡngép,thậmchí,càngít sự cưỡng ép càng tốt. Giống như bây giờ sự vật đang hiện ratrongóctôi.

Tađặtgiảthuyết,haidântộcđánhnhautrongmộtcuộcchiếntranh.Điềunàykhônghiếm,cóthểlấyngayvàivídụ.Nhữngkẻ

điênrồxôngvàonhau,giếtchếtnhau,chấtxácthànhđống.Điềuhọđạtđược, làkẻkiabaogiờcũngđiêntiếthơn,vànếu

thua,họthềtrảthù.Họtíchlũysứclực,vàinămsaulạimộtlầnnữaxôngvàokẻnọ,vàcóthểhọthắng.Thếlàmọiviệclạibắtđầulạitừđầu.

Nếuchẳngmaytôivướngvàomộtcuộcchiếnvớimộtaiđấy,cólẽ việcđầu tiên của tôi: ngay lập tức, kể cảvớinhữngđiềukiệnnhụcnhãnhất,khôngchầnchừtôisẽkíkếtngayhòabình.

Tôisẽhứa,bamươinămròngrãtôisẽlànôlệchodântộccủakẻkia.Tôisẽphụcvụchoquyềnlợicủakẻđóbằngtoànbộsứclực.Tôisẽchuyênchởtrênnhữngconđườngsắtcủatôichohọnhữngthứtôitrồngđượctừđất,bằngnhữngtàuthủycủamìnhtôichởcủa cải của họ đi đến nhữngmiền xa hơn.Nhiều loại gia vị, đồngọt,lụalà,vàngbạcngọcquý,tấtcả,tôisẽchohọ.Tôisẽlộtnốtchiếcáodântộccủariêngtôivàchohọnốt.

Giámàtôitànnhẫn.Tôisẽgomgóptíchlũycủacảitrầngianchohọnhiềuđếnnỗihọkhôngkịp làmgìhếtngoàiviệc chỉ chèchénlinhđình.Tôinhồinhét,vỗbéohọ,cangợihọ.Cóbaonhiêuloạihoaquả,cá,thịt,thúrừng,gạo,vải,cafecótrêntráiđất,tôirắchếtlênđầuhọ.

Mộttrămngườichốnglạimột,đểmộtdântộckhócóthểchịuđựngnổibamươinăm.Họsẽbéophì,trởnênlườibiếngđếnmứcđầnđộnngudốt,đờđẫn,đếnmứckhôngcầnphảikhởiquânchốnglại họ.Nếu tôi chiến thắnghọ bằng vũ khí, thực ra tôi củng cố,tăngbảnnăngmãnnguyện tronghọ.Từ trước tới giờ tất cả cácdântộcthườngchếtchìmtrongsựgiàusang.

Đấy, nhữngđiềunhưvậynảy ra trong óc tôi.Tôi không biết,đúnghaysai,vàtôicũngkhôngquantâmđếnđiềuđó.

TÂMLÍHỌCCỦAVIỆCNGẮTHOA(Tríchtácphẩm:Sách-Đảonguyệtquế)

(Rứt một xiềng xích sắt dễ hơn rứt một vòng hoa - AbbéConstant)

NếucuốiđờiđếnvớiThiênThầncủacáiChết,tôinghĩrằngtôisẽkhôngnổiloạnmàlẳnglặngđitheonàng.Micóquêngìkhông?Tôitrảlời:cólẽkhông.Nhưngnếunànghỏi:micótiếcthứgìđểlạiđây?Tôisẽtrảlời:nhữngbônghoa.

Tôisẵnsàngvàdễdàngtừbỏmọithứcótrênthếgian,nhưnghỡiôi,hoa,nhữngbônghoa!

ThiênThầnnói:misẽthấythếgiớicủanhậnthứccòngiàuhơnthếgiớicủahìnhảnh.Ởđómisẽthấy.Điềunàygiốngnhưkhimirơi vào thiền định sâu. Đứt đoạn khỏi trái đất sẽ không có trảinghiệmnàocủamingoàitrạngtháilânglângphivậtchất;misẽlơlửngmộtcáchhạnhphúcvàgiảithoáttrongvôtận.

Trongnhững khoảnhkhắc vĩ đại của tình yêu, khi bức tườnggiữabênngoàivàbêntrongsụpđổ,misẽkhôngbaogiờbiếtđâulà ngoài và đâu là trong, thân xác thành linh hồn và linh hồnthànhthânxác.

Trong những khoảnh khắc vĩ đại của tôn giáo, khi bức tườnggiữaởđâyvàbênkiasụpđổ,misẽkhôngbaogiờbiếtđâulàđâyvàđâulàbênkia;misẽsốngtrongtrạngtháiýthứcriêngbiệtvềbảnthânchấmdứt,misẽtrảiquanhữngmứcđộtinhthầnhướngvềThượngĐế,vàsaucùngmiđạttớiThần,làlúcmitớiđích.

Tôinói:HỡiThiênThầnThiêngliêng!Trongđờisốngcủamìnhtađã thamdựvàoânsủngbiết tựnguyệncam lòng theonhữngquyluậtcủasựsống.Tacứuvớtmìnhbằngsựsùngkính,không

cầncưỡngéphoặcthúcgiục.Giờđâytacũngrađivìcần,bởitamừngđãbiếtcamlòng,và

bởi ta biết, thế giới mà ta sắp bước vào cao hơn thế gian này.Không có gí để đau đớn. Trong tim ta an bình ngự trị. Nhưngnhữngbônghoa,ôinhữngbônghoa!

Khivẫncònlàtrẻcon,tôinhớmộtchânđồi,nơicóthểbướcvàomộtthunglũnglạnh,tôingồitrênbứctườngcạnhmộtngôinhàđổnát, trướcmắt là những bông cúc tím dại mọc trong bóng râm.Cùng lũbạnthơấuxưa, chúngtôi từngbảonhaucúc tímdại làlínhHungary,cònhoabồcônganhlàquânđịch.

Chúng tôi vặt trụi hoa bồ công anh ở những nơi đến, nhưngkhôngbaogiờ làmgìvớihoa cúc tímdại.Giờđây,khingồi trênbức tường này tôi nghĩ, biết bao lính vệ quốc, cảmột tiểu đoàn,đóngtrạihoặcchuẩnbịtấncông,đãbỏquanhữngtrậnđánhvớihoabồcônganh.Tôimừngchohọvàmonghọchiếnthắng.

Rồilúcmườitámtuổithìphải,cómộtsựkiệnđặcbiệtlàmtôinhớđến.Tạisaoconngườilạingắthoavàlấyhoađểtrangtríchohọ?SựbắtbuộcbíẩnnàoxảyrakhivàothángBachúngtađidọcsuốiđểngắthoatuyết,cònthángNămvàorừngháihoachuông,vàthángSáuđiháinhữngbônghoathuốcphiệndạivàhoalúamìgiữanhữngluốngđấtcày?

Tại sao lũ con gái vui sướng khi được tặng hoa? Tại sao cónhữngbìnhhoatrongphòng,cắmđầymaitrắngmùaxuânvàcúcvàngmùathu?Tôi chỉnghĩđến thế lúcấy.Vàtôiquyếtđịnhsẽnghĩvềđiềunày,sẽchỉyênlòngnếutìmrabíẩncủanó.Tôisẽviếtvềtâmlíhọccủaviệcngắthoa.

Tấtnhiênlúcđótôichảbiếtmảymaygìvềtâmlíhọc.Tôichỉhiểu,linhhồnđingắthoa.Tạisao?Tậnhômnaytôicũngkhôngbiết.Chắccómộtcáigìhọhànggiữachúng.

Mộtngườinàođấycàngcóvẻlinhhồn,cànglàhoa.Đànbà.Đặcbiệt là bọn con gái. Thiếu nữ. Trẻ em. Đặc biệt là trẻ sơ sinh.Nhữngcáitêncongái:Iboly(HoaTím),Rozsa(HoaHồng),vàtênđànôngnữa:Nárcisz(TócTiên).

Từbấyđếnnayđãhaimươilămnămtrôiqua,nếunhớlạiướcnguyệnthuởngồitrênbứctường,tôi lạicảmthấymìnhcầnphảitrảmónnợnày.

Việcđầutiềncầnnóiđếnlàtêncủahoa.Têncủahoalànhữngtừ đẹp nhất. Trong tiếng Hungary, cũng như trong tiếng Anh,tiếngPháphoặcLatin.Tôitiêukhiểnnhiềubuổichiềuhoặcbuổitối,đặcbiệtvàomùađông,cạnhlòsưởi,vàoviệckiếmtìmtênhoatrongcáctừđiểnđểngâyngấtthưởngthức.Nhiềulầntôitìmchochúngnhữnghìnhảnhminhhọahoặccảmộtcâuchuyện.

Tôi chỉ nóimột ví dụ.Một lần vàomùa xuân, tôi tìm thấy ởhướng bắc, nơi có bóng râm và kín đáomột bông hoa trắng.Dùngaytừthờihọcsinhtôiưathíchcáctừtênhoa,nhưngtôikhôngbiếttênloàihoanày.

Nólớnlêngiữanhữngcáilácủahoachuông,lácủanócólôngtơ,giữanăm,sáu,thậmchíbảycánhnhungmềmtrắnglàmộtnhịvàng.Hươngcủanó?Nóithếnàonhỉ?Hơinồng,thoảng,nhưkiểuhươnghoahuệ,nhưngngọtvànhẹhơn,tinhtế,tươimát,nhưthểkhôngvươngtínhvậtchất.TênLatincủanólàAnemona,tôigọinólàAnemonaTrắng.

Tôibiếtmộtnơiđầyloạihoanày.GiữathángNămtôiđếnnơiđó,lầnthămviếngnàymangrấtíttínhchấttrầngian.Tôicúiđầuxuốngbụihoa,cócảmgiácnămmườitámtuổimìnhđãgặpngườicongáisuốtđờimìnhmonggặp,nàngthiếunữ,thơngâynhưcontrẻ,tócvàng,datrắngnhưcánhhoaAnemona,chuyệntròvớitôi,từđôimôithoảngmùihươngdịu.Tìnhyêu,tôngiáo,cáiđẹp,linh

hồnhòahợp,nhưsựhoànthiệncủamộtkhátvọngkhôngbaogiờthỏamãn.

Hươngvàtênhoanàyngaylậptức,cũngtừbấyđếnnaylàmtôinhớđếnsôngLÉTHE(ởthếgiớibênkia),nhớđếnnướccủadòngsông "Lú" theo truyền thuyếtHiLạp cổ.Cómột quanhệ gì đấygiữacáitên,hương,màutrắngtinhkhiếtcủahoaAnemonavàsựlãngquên:niềmhạnhphúc,cómộtthứcuốngbằngsựbíẩnlạnhgiácủanógộtsạchnhữngkỉniệmcủatôi,đểtôicóthểlạibắtđầusốngmộtlầnnữa,nhưthểsinhralầnđầu.

Mùa thu tôi đến nơi ấy lần nữa, cây hoa bọc trongmột khốibôngtrắngđặcbiệt,tôibắtgặpnhữngđôimắtnhỏliti,nhưthểmộtđộiquânnhỏsinhratừcáiphôihoa.Cựckìmongmanh,Tôicứbầnthầnmãi,saocâyhoacóthểquấnnhữngđứaconcủamìnhvàochiếcchănbôngtrắng,nhẹ,ấmápđếnthế,đểkhimùađôngđến,chúngchuivàođấtvàkhôngbịlạnh.

Giácóaihỏitôithíchsốngvớiai,tôimuốntrảlời:vớinàngcongáiAnemona trắng.Nhìn vàonàng, tôi quênhết những gì xungquanh,nhưthểmặtnướcsôngLéthetừđôimắt,từsựđộngchạmêm như nhung với nàng, cần phải bảo vệ nàng như bảo vệmộtcánhhoanhungmềmhắngmuốt.

JunggọingườiđànbàmàđànôngtừkhisinhrađãmangtrongtráitimvàthựcchấtchỉyêuvàvĩnhviễnyêulàAnima.AnimavàAnemona.Hoa linhhồn.Hoahạnhphúc.Bônghoa của trinhnữvĩnhcửu.

Giờ đây khi tôi hỏi: tôi có thể dừng lại mà không ngắt hoa?Không.Trongđiềunàycógìđótựthân.Tôibiết,khônghaynếuconngườigiếtsúcvậtvàăn.Khônghaynếuchặtcây,dùngcâyđểxâydựnghoặcđunnấu.Khônghaynếutướcquyềnsốngcủacácthựcthểsống,chỉđểnhồivàodạdàyhoặcthỏamãnsựhưởnglạc.Chỉtrừmộtđiềuduynhất:ngắthoa.

Khôngcógìdởnếutôingắthoa,mangvềnhà,cắmvàobìnhvàcứnửatiếngngâyngấtngắmmộtlần,saohoađẹpđếnthế.Hoàntoànbìnhthườngkhiconngườingắthoa,bệnthànhvònghoa,càivàokhuyáohoặccắmlênmũ.Tạisao?Tôikhôngbiết.

Trongcáihànhđộngcựckìđơngiảnlàconngườingắthoa,chứađựngnhiều bí ẩn.Bọn trẻ conngắt vô tư, bọn con gái ngắtmộtcáchvuisướngđiênrồ,nhữngkẻđidu lịchngắthàngbó lớn, từcáckhuvườnngườitacắthoatừngkhóm,nhưthểhoàntoàntấtnhiênvàcầnphảinhưthế.

Thếgiancũnglàmộtthựcthểsốngvàngắthoalàmộtsựgiết.Nhưngđượcphép.ChẳngaingăncảnđừngháiviolettímbênbìarừngthángTư.Mộthuyềnbí lạkìkhiếntabất lựcđứngvàđưamắtngạcnhiêndõitheo.

Trongcáccuốnsáchtôiđọclúcrảnh,baogiờcũngcóhoa.Buổitrưatôisẵnlòngngắthoarozmaring,hoasim,hoamuốidạitím,ngắtlácâyvả,câyrepkeny.Tôiđemvềnhàgầnnhưtấtcảnhữngloạihoagìbắtgặpgiữađường,vàthíchhái.

Trướckia tôi cónơi sưu tậphoa-khô,nhưng rồi tôi bỏ,đấy làcôngviệccủacácviệnbảotàng.Trongsổtayghichéplúcnàotôicũngmangtheovàinhánhoảihương(levendula)tím.Tôiháimùathunămtrước,thỉnhthoảngtôilôira,vònátvàsặcvìhươngcủachúng.

Có một phương cách duy nhất bảo vệ sự ảnh hưởng của conngười,mộtphươngcáchduynhấtkhiếnconngườivẫnvôtộikhiđãphạmtội.Phươngcáchduynhấtlàvẫnnhưcònlạitrongđời,dùđãchết.Đấylàhuyềnbícủatôngiáo,tìnhyêu,nghệthuật.Vàcủaviệcngắthoa.

Tấtcảđànôngđềutrảiquacảmgiácngườicongáimàhọyêu,khicònlàcôdâumớidễthương,nồngấmlàmsao,sauhônnhân

họđànhphảichịuđựngnhữngkhiếmkhuyếtcủanàngnhưthíchchỉhuy,đồngbóng, tầmthường.Vànếukhôngphải trảiqua,họchắcchắnvẫnsẽbiết,bởivìkinhnghiệmnày làmộtbếnđỗcầnthiếtkhôngthểbỏquatrongsốphậnđànông.

Biểutượngduynhấtdànhchocôdâu:hoa.Bởivậycần"hái"côđemvềcùnghoa,vàbởivậychúrểkhôngthểđóndâunếuthiếuhoa.Ngườiđànôngtưởnglấyhoavềlàmvợ.Nhưngkhông.Quanniệm đàn bà có họ hàng với hoa cần bỏ đi, vì sai. Đặc biệt, khinguồngốcvàcộirễnhữngđặctínhtrongđànbànhưgiảdối,hư,haychọctức,làmngườikhácvỡmộngvàchánnản,khôngphảitừsựíchkỉ.

Tôichorằngthếnày:nếubằngnhữngđặctínhtrênđànbàbảotồnđượcsựsốngriêngvàbảnthânmìnhcùngvớichúng,họvẫncóquyềnđượcbảovệ,kểcảlúcđốiđầuvớiđànông,khiđóhọvẫncóthể làhoa.Bởi vì tôikhông tựrungủmình, số phận của cây cỏkhônghề lí tưởng,màcựckì íchkỉ,bởicỏcâycũngcầntrảiquanhiềukhókhănkhổsởlạlùng.

Cứnghĩđến côngviệc củanhữngcái rễ làđủ:khôngphải tròđùakhinuôidưỡngcây.Đấykhôngphảicuộctranhđấulýtưởngvì quyền sống vì chỗ, vì ánh sáng.Nhưngkhông sao: sự duy trìmầmsốngriêngđãchứngminhđếncâycỏcũngcầnphảitỉnhtáovàíchkỷrasao.

Ở đàn bà, những đặc tính làm người khác căng thẳng, mấthứng,suysụpvàsaucùngcướpđicáiđẹplớnthứhaicủacuộcđờikhôngnảysinhtừbảnnăngduytrìsựsốngtựnhiêncủađànbà.Đâylàsựkhácbiệtlớnnhấtgiữađànbàvàhoa.Bởivậyđànbàkhôngphảilàhoa.Cáixấutừsựíchkỉtrắngtrợnluônluôncóthểthathứvàthathứđược.Bởitrongđiềuấychúngtabìnhđẳngnhưnhau,vàchẳnglàmgìnổinhau.

Còncáixấutrongđànbà thìđộcác,hủydiệtvàmaquỷ,một

thứchínhthếcóthểtầmthườngvàđêtiện,nhưmộtngườiđànbàcóthểđẹpvàquyếnrũ,mộtthứđộcácvôlí,vônghĩa,khôngliênquangìđếnmộtsốphận tựnhiên.Đâykhôngphải thứnhucầucầnthiếttrongcáiTôi,màlàsựphụcvụcủanhữngQuyềnlựcxấunằmngoàibảnchất.Tôikhôngnóinócóthểkhác,mànói,nó lànhưthế.

Tôichưatìmrakinhnghiệmnàochấnđộnghơnkinhnghiệmvềđànbàcủatôi.Khôngchỉmộtlầnvàđộtnhiênnhậnra.CácThầnhộmệnh của tôi tha cho tôi, bởi biết rằng tôi khó có khả năngchốngđỡ.Bởivìđànbàđốivớitôi,rấttựnhiên,vàđiềunàytấtcảđànônglậptứchiểungay,quantrọnghơnbảnthântôirấtnhiều.Từtừ,saurấtnhiềunăm,mỗilúcmộtquendần,saucùngkhitôiđãthấyrằng,tôicóthểchịuđượcđànbà,lúcđótrongtôiđãđủsứcmạnhvàlợithế.

Bùđắpchongườiđànbàhiệnthực,nhưngườitanói,tronglinhhồnđàn ôngphát triểnmộtbóngdáng chân chính.Người ta gọilinhhồnmangchấtđànbàtrongngườiđànônglàAnima,làngườiđànbàmàyđeotrongtim,cóthểlàmộtthựcthểđãhìnhthànhsauvôvànđờisốngtrướcđâycủay,nhưtanói,khônghiệnthựcmà chân chính. Nhiều kinh nghiệm đã chứng minh cho nhiềungườithấy,điềunàyđúngnhưvậy.

Đối với tôi điềunàykhôngnói lên gìmấy, bởimọi khái niệmdựnglêntừkinhnghiệmđốivớitôiđềuxalạ.Cóthể,Animapháttriển,tráingượcvớingườiđànbàhiệnthực,đểcứuvớtngườiđànôngkhỏisựsụpđổhoàntoàn,vàđểyduytrìhìnhảnhngườiđànbàchânchínhtrongđờivàtrongsựtỉnhtáo.

Shelleychorằng:nhiềungườiyêumộtnàngAntigoné,bởivậyítđànbàtrầnthế.ÝkiếncủaRilkekhác:theochàngcầnphảichinhphụcngườithiếunữ-linhhồnbêntrong,vànànglànhiệmvụchânchínhcủamộtđờiđànôngđểđichinhphụcvàsốngcùngsuốtđời.

Nhiềuýkiến,lắmdạydỗ.Nhưnghaiýkiếnthếlàđủ.Cáinổilênởđâytôikhôngcholàvấnđề.Cũngkhôngcóýđịnh

giảiquyết.Và thựcchấtýđồgiảiquyết trongnhững trườnghợptươngtựđềukhôngkhiêmtốncholắm.Tôichỉmuốnnóiđếnmốiquanhệgiữađànbàvàhoa.

Chắcmọingườicònnhớđếnmộttấmảnh,ngườitamanghoađếnchomộtngườiđànbàtrẻ,vàcáitiếptheo:côgáiômghìbóhoavàongực,phíatráitim,theocáicáchphùhợpvớivôvànđiềukiệncủasựquyếnrũvàlàmdấylênmộtảoảnhhoànhảo.

Nàngápnửagươngmặtvàohíthươngthơm,vàmỉmcười.Hìnhảnh này trong đời ít nhất người ta nhìn thấy đến hai trăm lần,trênảnhchụpcònnhiềuhơnnữa.Tôichưabaogiờthấycáccôgáilàmkhác,cũngnhưchưabaogiờ tôinhìnthấyconmèorửamặttheohaikiểu.

Tất cảmọi nơi đều là sự nhẹ dạ và quyến rũ trưng trong tủkính,đúngnụcườiấy, cái cách cúi sátmặtvàohoaấy,đúngsựcảmđộnggiảdốiấy,sựgắnbóvớihoa.Tấmảnhmuốntrưngra,đây là cô gái chân chính, cô gái trong linhhồnđànông, là bônghoamàngườiđànbàhiệnthựcchỉlàmộthìnhdạnghưhoạicủanómàthôi.

Nếunhìnthấymộtngườiđànbàđẹp,tôiluônsaymênhìntớinhìnlui,bởitôibơvơkhôngđượcbảovệvĩnhviễnchốnglạiđànbàđẹp,nhưng chodùnàngđẹp lộng lẫy, quyến rũđếnđâu tôi vẫnnhìnthấytrongnàngởđâucũngcósựghentị, trả thùvàthuốcđộc.

Sắcđẹpkhôngđánhlừađượctôinữa.Nàngkhôngphảihoa.Dùnàngrấtmuốn.Dùtôirấtmongmỏi.Dùnàngrấtmongđợi.Nàngmỉm cười với tôi, nhưng tôi biết bí ẩn của nụ cười này làressentiment (oán giận). Tôi không muốn chết già trong ý nghĩ

này.Cònkhốithứkháccầnhơn.TôikhôngcùngquanđiểmxấunhưcủaDanteGábrielRossetti

vềđànbà,gầnnhưtrongsựkínhtrọng tôngiáokhinói:đànbàcầnphảithahóađểcứuvớtsắcđẹpcủahọ."Đôikhiemlàmnhưthểemkhôngphảilàem,màchỉlàýnghĩacủamộtcáigìcó.”

Tôi cũngkhông tinđànbàđúngynhưhoa, làáoquầnsặcsỡcủa nữ thần Kali, Magna Mater, là phép thuật nhiều màu củaMaja.Đànbàbiếtrấtrõ,vôíchlụalà,nhunggấm,đồtrangsức,phụtùngtóc,phấnmàu,son,chìđen,nụcười,vôíchtoànbộphụtùnghóatranggâyđiênrồ,vôíchvàvôích.

Cầnthathứsựphảnbộicủađànbà(ngoàiracầnthathứtoànbộnhữnggìxấuhọlàmđểchốnglạichúngta),bởivìdùhọphảnbộiđànông,nhưngsốphậncủakẻbịlàmhưhỏnglạichínhlàsốphận riêng của họ.Đàn ông thoát.Đàn bà thất bại trong sự hưhỏngđó,xấuđi,giàđi trongđó.Đànbàthấtbạichínhtrongcáimàvìthếhọphảnbội:trongsắcđẹpcủahọ.

Nhưmộtquytắccóthểnói:Nếumộtngườinóidốingườikhác,gây táchại, lừangườikhác, làmtổnthọkẻkhác, có thểđãcướpchâubáuvàngbạccủađờingườiấy.Chưachắc.Nhưngcóthểcoinhưthế.Điềuchắcchắnlàđànbànóidốibảnthânhọbằngsựnóidối,làmtổnthọmìnhbằngsựtổnthọ,lừabảnthânmìnhbằngsựlừagạt.Chắcchắnnhưthế,khôngcóngoạilệ.Sựphảnbộingườikhácđậplạingaychínhbảnthânmình,cóthểngườikháckhôngtinnhưngtôi tin.Kẻnàorútgươmvớingườikhác,chưachắcđãđâmđược,nhưngchắcchắnđánhmấtbảnthânmìnhvìcâygươm.

Tôi cần nói thêm: hoa có quan hệ với người đã chết. Bởi vậynghĩa địa cần trở thànhmột khu vườn.Mọi bông hoa đều nằmtrongquanhệvớicáichết,nhấtlànhữngbônghoađãngắt,bóhoahoặcvònghoa.Thậtđặc thù,đúngkhông?Côdâuvàngườichếtnhậnbóhoa.Quảthậtaichết,khitiếnhànhđámcướivàcáichết

giốngnhưđêmtânhônlàthếnào?Schuler,kẻ chắc chắnđãnghĩnhiềuvềđiềunày (nhưngvĩnh

viễn thiệt thòi là chàng viết quá ít), chàng nói: cỏ cây là tượngtrưngcủasựsốngmở.Sựsốngmở?Cáigìvậy?Mộtsựsống,trànquamọi giới hạn nhìn thấy được của đời sống. Trước tiên thẩmthấuquamộtsựsốngtrướcvàsausựchết,trướcvàsausựrađời,mộtsựsốngmàgiớihạncủađờisốngkhôngphải làgiớihạn,nómở,raphíatrướcvàphíasau,xuốngdướivàlêntrên.Điềunàytấtnhiênchỉnóivớinhữngkẻbiếtrằngcáichếtkhôngphảilàsựtiêuhủy.

Cỏ cây sống trong hai thế gian và buộc hai thế gian lại: dướitrầnthế,nơicónhữngkẻđãchết,nơicóvậtchất,vàbêntrêntrầnthế,nơicónhữnglinhhồnvàcáctinhthần.Bởivậysựsốngcủacỏcâymở,giốngnhưcâycầuhoặccáicổng,mởrangoàivàvàotrong,mởlênvàmởxuống.Sựsốngcủanómởhơncủaconngười,kẻđãtáchrờikhỏiđấtvàbấtlựcvềphíatốitămdướilòngđất.

Hoa giống nhưmột bộ phận tinh thần của cỏ cây:một tượngtrưng linh hồn. Phần tối tăm, rễ cây là của những người chết,nhữngkẻthânxácnằmbêndưới;hoa,phầnsáng,làcủanhữngkẻđãchếtnhưnglinhhồnnằmbêntrên.Khiconngườiđặthoalênmộ,họchỉramộtnạnnhân.Và"conngườitrongmọitrườnghợp,dânghiếnchocáichỉranạnnhân".Dânghoachỉcónghĩangầnnày,trởthànhnạnnhâncủahoa.Củalinhhồn.

Linhhồntựdânghiếnmìnhcholinhhồn.Linhhồntabướcvàosựtiếpxúcvớilinhhồncủanhữngngườiđãchết.Đâylàquanhệhọ hàng của cô dâu và kẻ đã chết. Cả hai đều là những tượngtrưngcủasựsốngmở,thôngquahọ,sựsốngtựdođilạitừđótớiđây,từđâyrakia,nhưtrêncầycầu,nhữngkẻđangởđây,nhưngthếgiớibênkiacũngcó,nhữngkẻmàsựsốngcủahọvượtquagiớihạnđời sống, vànhữngkẻ vắt kiệt đời sống củamình từnguồn

siêutrầnthếvĩnhcửu,vìđấylàcáclinhhồn.Nơiđờisốngmởrộngvàvượtquatínhchấttrầntục,nơiđóluôn

luôntrởnênsángsủa.Thiênnhiêntrởnênsángsủanhưthếvớimùaxuân,khiđãbướcquágiớihạnmàvậtchấtdângđầychonó.Ngườichếtvàcôdâulànhưthế.Ngắthoatrêncánhđồnglàmộtthaotáccủathếgiớibênkia, làsựhồihộpphihiệnthựcvàmộtcáchnguyhiểm.

Linhhồnngắtđứtvớibảnthânmìnhvàđivềphíasựsốngmở,nơikhôngcógiớihạn.Tựbệnbảnthânmìnhvàovònghoa.Cònvònghoa,bóhoalàvươngmiện,làhàoquang,làmặttrời,làsựcangợi,làsựquaytrởlạicủalinhhồnvớicánhđồnghạnhphúcthiênđường,nơimộtlầnnữanóbiếnthànhhoa.

Quaytrởlạiđiềunóitrênmộtlầnnữa,giờđâyconngườihiểurõhơncôdâu,ngườimàchúrểphảimanghoađếnrước,tạisaolạicónghĩalàđêmtânhôn,làsựsốngmở,nơiđànôngbiếnthànhđànbà,vàđànbàthànhđànông,vànhưvậykhôngdừnglạiởgiớihạnmàthiênnhiênđãtạosẵn,theohìnhvòngtròn,nhưthếgian,nhưmặttrời,nhưvònghoa,cáichếtvàsựsốngcùngnhau,đànôngvàđànbà,nhưtrongtìnhyêutraonhausựsống làvĩnhcửu:sựrađời,đờisống,cáichếtvàsựtáisinh.

Hoalàbiểutượngduynhấtchỉraýnghĩasựsốngmở,vàhoachỉcóýnghĩaấy,khingườiđànbànhậnhoa,vàgiơtayvềphíakẻdângtặng,nói:chúngtahãymởrộngvềphíanhauvàhãyliênkếtmọisựsốngvàovớinhau.Thậtđặcbiệtđêmtânhôncủaconngườichỉmở ra cái có ở dưới.Bởi vậy quái vậtmới ngoi lên.Quái vậtkhônglàgìkhác,ngoàicáirễ,chỉlàcáirễkhônglàgìkhác,sốngtrongbóngtối,trênnókhôngcóhoa.

Tôiđãsốngbanămtrongmộtngôinhàvườn,nơicókhómhoanhàimọcdướicửasổ,vàtrongvườnnhàhàngxómbêncạnhcócâyôliu.CuốithángNămkhihoanhàivàhoaôliunở,haituầnliền,

quacửasổđểmởlúcnàocũngcóhươngnhàivàhươngôliu.Nhiều ngày liền tôi như ngất lịm đi theo đúng nghĩa đen bởi

mùihương, tôingấtngâycảmnhậnsự thănghoacủangườiâm,sứcmạnhkinhhoàngcủasựsốngtrànngậptừ thếgiớibênkia.Đặcbiệtvàobuổibìnhminh, lúcyêntĩnhnhất,giữamộtđếnbagiờ sáng hương thơmmạnh đếnmức tôi ngồi bên cửa sổ và thảmìnhtheonhữnghìnhảnhmàtrạngtháisayngâyngấtnàytạodệt.

Tôi đi dạo trong các công viên lớn, nửa tỉnh nửa mê, nơi cónhững bụi hoa hồng lớn, giữa những cái gai của chúng, nhữngbônghồngPhụcsinhnởrộ.Rồi tôi langthangracánhđồng:bátngát làhoa thuốcphiệndạiđỏsẫm,hoacúcvàngvàhoa lúamìxanh.Rồibướcnhẹnhàngvenbờsuốitrongvắt,nhữngcâyhoatóctiênmọcđầytrênnhữngkhoảngtrống.Trênđầutôinhữngcànhhoamận,hoaanhđào,hoatáorủxuống.

Tôibaytrêncao,tậncùngtrongmuônvànsặcsỡhoanở,nhìnthấyhằnghàsasốsựrađờicủacáctiênđồng,cácconthú,cácconbọ,chim,cávànhữngloàilưỡngthê,nhưthểtừbêndướingườitađàovôvànlỗvàolòngđất,vàtừđấy,từtốitămchúngnhaonháclộrangoàiánhsáng.

Tấtcảmọinơi,mọicách,mọikhảnăngđềuđủđểchúngchuira,khônggiấugiếm,khôngxấuhổ,thamlamvàkhaokhátsống,nhưnướcnguồnsủibọtphụtlêntừlòngđất.Đâylàkhátvọngánhsángvôtậncủasựsốngtămtối,vàkhátvọnglinhhồnbướngbỉnhcủađất,vàtừmơhồcácloại,cácchủngcủacácthựcthểsốngtrồilên.

Linhhồnngắthoa.Hoalàhìnhảnhduynhấttrêntráiđấtđểlinhhồnnhậnrabảnthânnó.Rễcủatanằmtrongbóngtối,vàtalớnlênvềphíaánhsáng.Vàkhitangắthoa,bóthànhbóhoặckếtthànhvòng,gàilênkhuyáohoặccàilênmũ,talàmtanởhoa,ta

nhưmột bông hoa.Hương thơm,màu sắc giúp ta sống trải quaphépmầunhiệmkhôngthểhiểunổicủasựhuyềnbí.Bởivì linhhồncóhươngthơm,Heracleitosnói:cáclinhhồnphivậtchấtnhậnranhauởthếgiớibênkiatừmùihươngcủachúng-haipsuchaiosmontaikat'Haidén.

Cáigìlàbảnchấtcủahoa?Tôikhôngbiếtvàcólẽkhôngbaogiờbiết.Nhưngkhingắthoa,tôibiết,tôibiếnthànhhoa,vànhưvậytựa hồ như linh hồn tôi hút thân xác tôi, để tôi trở thànhmùihương và cái đẹp phi vật chất, nhưAnima, và điều này chỉ duynhấtmộtđóahoatímgàilênkhuyáocũngđủchứngminh.

Ngắthoachỉcónghĩachừngnày:nởhoa;vàngầnnày:điquamộtcánhcổngbướcvàoxaxôi.Khitôingắtbônghoa,tôibướclênđiquacâycầuhuyềnbí.Điđâu?Tôikhôngbiết.

Nhưngtôibiết, tôiđangdựphầnvàosự tuyệtdiệukhôngthểnàodiễntảnổi,vàtôimởtôivềhướngbíẩnđếntậngiờđâycủasựsống.

THIỀNÐỊNHTRÊNÐỈNHNÚILÚCHOÀNGHÔNHAYLÀSIÊUHÌNHHỌCCỦAHÀNHÐỘNGNGƯỜI

(Tríchtácphẩm:Sách-Đảonguyệtquế)

Ngườitagọilàđảophầnđấtliềnmàcácmặtcủanóđềulàbiển.Sựxácđịnhnàytrừutượng;Thếmà,khilầnđầutiênđếnđảo,trèolênnúivànhìnthấykhắpnơichỉnướclànước,tôiđãkinhngạc.Đảokháchẳnsựxácđịnhnó.Tôibốirối.

Tôisốngởđóhaituần,tấtcảcácbuổichiều,khinhiệtđộdịuđi,tôiđềuleolênnúi.Tôingồilâutrênbậcthangcạnhnhànguyện,trong hương thơm ngây ngất của hoa rozmaring vàng. Tôi đọcsách, rấtnhiềukhiđọc tođểbiểncùngnghe.Vàkhingướcnhìnlên,tôithửvẽđườngviềncủabờbằngmắt,tôicườivàbảo:đảo.

Thànhphốnằmởphíachântrờihướngđôngnam.Banngàynóbiếnmất trong lànhơinước củakhôngkhí, chỉnhìn thấynó lúchoàng hôn, khi những ngọn đèn bật lên. Trên đảo cómột trămnămmươingườiđánhcá.Tàumộttuầnhailầnmangthưtừđến,vàthếlàquanhệduynhấtcủatôivớithếgiớivănhóalàánhsángđènxaxôi.

Điềunàykhônglàmtôiphiềnlòngvàcũngchảsao;tôichỉbiếtrằngvẫn cónhiềunghìnngười sốngvà tiếp tụcnhững côngviệcthườngngàycủahọ.

Tôiquayvềlàngchài.Mộtchiếcxechờđầycủidừnglạiởngôinhà cuối làng. Một người vác củi lên vai, đi dăm bước rồi đặtxuống.Quaylại,ôngđặtbócủikháclênvai,mangđi,đặtxuống.Đếntậnkhixetrống.Lúcđóôngnhặtnhữngthanhcủivàxếplêncácgiáđểcủi.Ônglấychiếccưatừcáiđinhđóngtrêncửa,đặtnólên trên thanhcủi.Khiđãcưacủi ra thànhnhiềumẩunhỏ,ông

lấy tiếpnhững thanh củikhác, cưa, lấy rìubổ, chẻ củi ra thànhnhiều mảnh, rồi đặt chiếc rìu xuống, ông nhặt củi cho vào sọt,mangvàonhà.

Tómlại:lấyra,mangvào,nhặtlên,đặtxuống,mangđi,lấyra,mangvào.

Mộtlầntôixem,ngườitaxâydựngnhữngcầusắtlớnnhưthếnào,nhữngconđườngsắttrênđóxecon,xetải,người,độiquânsẽđi. Người công nhân cầm lấymột cái đinh và đóng vào. Anh tachuyểnnhữngtấmthéptừxexuống,manglêncầuvàđặtxuống.Mộtngườicôngnhânkhácnhậnlấy,cầmlên,mangđi,đặtxuống.Anhtalấyđinhtừgóira.Chovàolửa.Khiđinhnóng,anhlấyra,đặtlêncầuvàđóngvào.

Tấtcả,thôngquamộttrạmtrungđiểm,conngườichuyểntiếpcáinólấyra,đặtvào,đặtxuống,nhậnlấy,rồilạiđặtxuống.

Haytôinghĩđếnchuyện,tôilàmgìsángnay,khitínhdậy:rútchânrakhỏichăn,cởiáongủ,cầmlấybìnhnước,trútnướcra,đặtbìnhxuống,cầmbánhxàphònglên,xoavàongười,giộinướcrửaráy, cầmkhănbông lau,đặtxuống,cầmcốc lên,bóp thuốcđánhrăng vào bàn chải, cho vàomiệng, đánh răng, xong toàn bộ, tôithayquầnáovàđigiày,chocácđồdùngcầnthiếtvàotúiáo.

Tóm lại: tôi cầm lên, tôi đặt xuống, tôi lấy ra, tôi cất đi, tôimangđi,tôibỏxuống.

Những điều này tôi nghĩ đến, trên đỉnh núi, lúc hoàng hôn,khôngbóngdángcủasựưusầuhaybựcbội,khingắmnhữngngọnđèn bật sáng và tôi tư lự, thực ra hàng nghìn con người làm gìtrongmộtkhônggianchậthẹp?

Họlàmgì?Họtiếptụcnhữnghoạtđộngngườiquenthuộc.Vàcáigìlànhữnghoạtđộngngười?Xếpcủi,xâycầu,hoặcthayquầnáo. Hay nói cách khác: đặt xuống, cầm lên, cho vào, mang đi.

Nhiềukhi không còn là thói quennữa,màmột cách kiênnhẫn,hứng khởi, nghiêm chỉnh, có chủ ý, rút ra nhiều bài học, thuầnthục,kiêuhãnh,chínhthức,chỉlấyra,đặtvào,lấyđi,cầmlên,đặtxuống,mangđi,háilấy,mangđến.

Khi chúng ta tiếp tục hoạt độngnày, ta thường chonómột ýnghĩa.Nếuhoạtđộngnàybịquấyrầy,tađủkhảnăngđểbựcbội,nếunóbịchêcười,tacốgắnghọclàmchođúng.

Đứatrẻnhỏbúsữatừngườimẹ,đưaxuốngdạdày,rồithảiranhữngthứthừa.Nónắmlấycáichuôngrồiđặtxuống.Muộnhơn,trong trường, nó cầm cây bút lên, chấm vào lọ mực, rồi hạ bútxuốngtranggiấy.Tấtcảnhữngđiềunàyđềucựckìquantrọng.

Vàkhônghềmangtínhchấtnhạobáng.

XÃHỘIHỌCCỦASỰCÔÐƠN(Tríchtácphẩm:33tiểuluậntriếthọc)

1.Cáchdiễnđạt"Xãhộihọccủasựcôđơn"mangtínhmâuthuẫn

logic,bởivìởđâucócộngđồng,khôngthểnóiđếncôđơn,vànơicósựcôđơn,khôngthểnóivềcộngđồng.Nhưngtrongthựctế, conngườiphảitrảiquatrạngtháimâuthuẫnnày.

Byron từng cho rằng, giữa thiên nhiên, trong rừng cây, trêncánhđồngcỏ,bêncạnhhồ,ôngkhôngbaogiờcảmthấycôđơn,chỉtrongthànhphố,giữanhữngconngười.Ýtưởngnàydẫnđếnmộtđiều,nhưmộtthựcthểsống,chỉconngườinhậnbiếtsựcôđơn,vàchỉgiữacộngđồngmàthôi.

Khôngcầngiải thích, conngười của cácđô thị lớn tựnhậnratrạngtháibốirốivàêchềnày,trạngtháibịđánhmất:nóbiếtnóđangsốngtrongmâuthuẫn,bởicảmgiáccộngđồngmâuthuẫnvớisự côđơn, và sự côđơnmâu thuẫnvới cảmgiác cộngđồng.Conngườimâu thuẫnvới chínhbản thânnó.Vàdấuhiệu của trạngtháibịđánhmất: conngườinằmgiữahai cái,khôngở trong cáinào,chốnglạicảhaivàđứngngoàicảhai.

Xãhội,sự lẩntránhxãhội,sựchống lạixãhội; tìnhtrạngxãhộixảyrabênngoàixãhội.Conngườicònlạimộtmìnhởnơicácmốiquanhệngườimởracáckhảnăngvôtận;sựtiếpxúcbịđứtđoạn ở nơi mọi thứ đều nhằm để xây dựng sự tiếp xúc. Đấy làtrạngtháirơirakhỏicộngđồng:sựCÔĐƠN.

Cô đơn không phải là kinh nghiệm tâm lí một mình, bởi vìkhôngcókinhnghiệmtâm límộtmình.Một cáigìđấycần thứctỉnh,đểthứctỉnhvàmangđếnhiệuquả;đếntừđâuđấyvàchỉramộthướngnàođấy.Cáckinhnghiệmchỉcóthểhiểuvànhìnrõtừ

những tương quan cuộc sống hiện thực. Bởi vậy giải thích bằngtâm lí luôn luônkhiếmkhuyết.Nhất làkhi sự côđơnxuấthiệnngàycàngởmứcđộcaohơn,bởi côđơnkhông làmột trạng tháichủquannữa,màlàmộthoàncảnhkháchquan.Bằngviệctừbỏkinhnghiệm,loạibỏnhữngmâuthuẫnbêntrong,haybằngsựcanthiệpcủatâmhồnvẫnkhôngaigiảiquyếtnổisựcôđơncủamình,thậmchíkhôngaihiểunổihoàncảnhriêngcủachínhmình.

Chỉkhiconngườiđốichiếuhànhviliênquancủanóvớinhữngngườithân,bạnbè,giađình,ngườiquen,vớicộngđồnggầnvàxacủanó,chỉkhiấynónhìnrõhoàncảnhcủanó.Thậmchícòncầnnhiềuthứkhác;cầnbiếtvềthếgiớiquancủaconngười,thấycáinhântố lànóđangsốngtrongcộngđồng, trongmộthệthốngxãhộicóđiềuchỉnh,vớicácnhucầusống,nhucầutinhthần,vớicácbảnnăngtôngiáo,trítuệ,xãhội,nhucầu,vớisốphậnriêngcủanó,vớinhữngcátính,nhữngdịbiệtditruyền,vớinhữngkhảnăngnhấtđịnh;Khicácnhântốcủamộtđờisốngcụthểcùnglúcbộclộ,chỉ lúc đó con người đủ khả năng hiểu cái gì là ý nghĩa và tầmquantrọnghoàncảnhsốngcủanó.

Giải thích bằng tâm lí những yếu tố đời sống đơn giản nhấtcũngvẫnkhiếmkhuyết,vìthếgiớinơiconngườisốngđượccoinhưmộttìnhcờ,vàtầmquantrọngquyếtđịnhnằmtrongconngười,trong linhhồn,mặcdù tầmquan trọngquyếtđịnh chưabaogiờkhôngcó trongconngười.Vàquanđiểmtâmlíhọcchưabaogiờthấtbạithảmhạiđếnthếnhưtrongphântâmhọcvềcảmgiáccôđơn.

Trong côđơn conngười còn lại vớimình, thuần túy trở thànhtâmhồn,mọiliênhệkhácđứtđoạn,nóđứngmộtmình,nhưmộtthực thểngoài thế giới, toàn bộ cuộc sống củanó tuôn chảy bêntrong: nó chỉ sốngmột đời sống tâm lí mà thôi. Nhưng toàn bộkhuynh hướng của đời sống tâm lí này liên quan đến thế gian.

Toànbộtâmhồnnóquayrangoài,vàcáicó"vấnđề"trongsựcôđơnchínhlạilàsựthấtbạicủasựhướngngoạinày.

Conngườiđứngngoàicộngđồng,nhưngtoànbộsựchúýcủanóchỉlà,tạisaonólạiởngoàicộngđồng,vàtoànbộnghịlựccủanómongướcđứngvàocộngđồnglầnnữa.Trongcôđơnconngườibiếtrõcuộcsốngrútvàotronglàbếtắc:vìsốphậncủanólàởthếgian.Bằngconđườngtâmlíhọckhôngthểgiảiquyếtcũngnhưkhôngthểhiểuđượcsựcôđơn.Sốphậncủaconngườichínhlàthếgian,làmôitrườngsống,vàhướchếtlàcộngđồng.BởivậysựcôđơnlàvấnđềXãhộihọc.

2.Nơiđâucócôđơn,ởđóluôncómốiquanhệbịtáchrờikhỏicộng

đồng,vàsựcònlạimộtmình.Điềuanủicóvẻlàsaumộtgiớihạntạmthờicủathờigian,conngườisẽlấylạinghịlựcsốngvàquaytrởvềvớicộngđồng.Trongmọitrườnghợpmốiquanhệbịđánhmấtluônluôntiêucựcvàđauđớn.

Sựthumình,trạngtháicốđơntựnguyệnvàcôđơntừngphầncóthểmangđếnsứcmạnh,sựantoàn,sựyêntĩnhvàsựcaoquý:côđơntừngphầnmangđếnsựtáchbiệt,nhưngcácmốiquanhệvẫncònnguyên.Còntrongtrườnghợpmốiquanhệbịđánhmất,trừngoạilệ,conngườibaogiờcúngđaukhổ.Đâylàsựkhácbiệtgiữacôđơncốý,giữasựbiệtlậpvàsựtừbỏ.

Có thể hiểu, hình phạt bỏ tù, nhưmột cách bảo toàn xã hội,nhưngtronghìnhphạtnàyẩnchứacảhìnhphạttâmlí.Nhàtùlàtrạngtháitừbỏ,nơixãhộicắtđứtquanhệvớiconngười,xửphạtnóphảicôđơn.Tấtcảnhữngngườitùđềulàkẻcôđơn,nếucóthểbàn đến xã hội của nhà tù, hoặc nói về xã hội học của nhà tù,nhưngchỉcóthểnóiđếnđiềunày,nếuđâylàmộtxãhội,mộtcộngđồngdườngnhưtồntại.Bởivìtrongnhàtùkhôngcónhữngmối

quanhệ thật sựnhư trong đời thường.Nhà tù làmột hình tháinằmngoàixãhội.

Sựcôđơntấtyếutựthâncủakẻbấtlươngxácđịnhvịtrícủanótrênthếgian,vấnđềcủakẻbấtlươngluônlàvấnđềcủakẻcôđơnđứng bên ngoài xã hội. Kẻ bất lươngmuốn hoàn lương, tu tỉnh,quayvềxãhội lầnnữa,mangtheo tội lỗi củamình,vàcầnphảithỏamãnvớivịtrímàcộngđồngmuốnxácđịnhchonó.

Hoặcnóđứngbênngoàivàbịtiêudiệt.Hoặcliênkếtvớinhữngkẻcósốphậntươngtựvàtạoramộtxãhộichốngđối,nơicóthểtạo ra cácmối quan hệ đồng bọn, có thể còn khăng khít hơn cảtrongcộngđồnglớn.Đấylàýnghĩadanhdựcủakẻcướp.Trongsựdựadẫmlẫnnhaucủanhữngkẻsốngbênngoàicộngđồnglớn,sựcôđơnkhôngbaogiờchấmdứt,bởivậyhọcầnduytrìnghiêmkhắcvàkhôngđiềukiệnnhữngmốiquanhệràngbuộclẫnnhau.

TừquanđiểmnàycóthểhiểurõhơnnhữngvấnđềcủangườiDoThái.SựđoànkếtDoThái,sựhợptácnghiêmkhắc,khôngđiềukiệncủa"nhómthiểusố",vịtríbắtbuộccủanhữngkẻsốngngoàixãhội:chínhlàsựdựadẫmvàonhaucủanhữngkẻcôđơn.Ởhọvấnđềtồntạicùngnhauquantrọnghơncả,bằngmọigiáhọcầnduytrìđiềunày,bởihọkhôngcóvịtrítrongcộngđồnglớn,hoàncảnhcủahọnangiải,thiếuthốn,haynóicáchkhácnỗinguyhiểmcủasựcôđơnluônluônđedọahọ.

Trongnỗicôđơncủakẻbịbệnhkhôngcóvaitròcủaxãhội,hayngược lại:bêncạnhngườibệnhsựchiasẻcủaxãhộirấtrõ.Đếnthăm bệnh nhân là một hành vi xã hội. Ai bước đến bên cạnhgiườngngườibệnh,kẻđómờigọingườibệnhtrởlạicộngđồng.

Nhưnghoàncảnhcủakẻmắcbệnhthầnkinh lạikhácvềbảnchất.Nhữngsợidâyliênhệxãhộicủakẻnàyvẫntồntại,nhưngsốphậnbắtbuộchọsốngtrongmộtsự lưuđàytạmthời.Sự lưuđàynàylàhoàncảnhbắtbuộcbêntrongcủangườimắcbệnhthần

kinh,vàđể chạy chữa,người ta "kệ",khôngbắthọ thamdựvàonhữngsựkiệncủacuộcsống.Sựchiếucốkhiếnhọđượcyên.Chỉnhữngkẻmạnhkhỏe có thể nhập vào cuộc sống cộng đồng: khảnănggianhậpcựckìcầnthiết,cònởnhữngngườibệnhthầnkinhkhảnăngnàybịhưhoại.

Đặcđiểmcủabệnhthầnkinhlàsựsuygiảmsứcsốngmộtcáchchủquan.Nhìntừquanđiểmcủacộngđồng:đấylàsựsợhãi,sợtiếpxúcvớinhữngngườikhác.Kẻmắcbệnhthầnkinhngungơ,khôngdám,imlặng,hỗnloạn,sợhãi,haytưởngtượngvàđầylòngnghingờ.Mọibiểuhiệncủanóđềutiêucựcđốivớicộngđồng;đấylàsựcắtđứt,sựxalánh,sựbiệtlập.

Ngườibệnhthôngthường (còngọi) làngườibệnhkháchquan,cònsựtùđàybêntrongcủabệnhthầnkinhlàmộtcưỡngbứcchủquan.Khảnăngthamdựvàocộngđồnghoàntoànbiếnmấtkhisựchủquannàyxảyrathườngxuyên:đấylàkẻmắcbệnhthầnkinh.

Từnhữngphântíchtrêncóthểthấymốiliênhệtươngtựnhautrongvaitròcủanhàtùvớivaitròcủanhàthươngđiên,trạigiambệnhviệnvàkhuđiềudưỡng.

3.Tấtcảnhữngvấnđềcôđơntrênđâyvẫncóthểgiảiquyếtđược

trong xã hội, kể cảmột xã hội nguyên thủy nhất.Kẻ bất lương,ngườibệnh,kẻmắcbệnhthầnkinhtrongmộtngôilàngcủangườidađen châuPhi,hay trongmột thànhphố thờiPhụchưnghoặctrong thời đại ngày nay, nói chung hoàn toàn giống nhau. Mộtcộngđồng lànhmạnhcó thểgiảiquyếtmọivấnđềbằngcáckhảnăngcủanó.

Vấnđềchỉbắtđầutrongmộtxãhộikhôngphươngcứuchữavớicácconbệnhcôđơn.Nhữngbiểuhiệnbiệtlậpkhôngnhấtthiếtnổilên từ sai lầm của con người hay của cộng đồng: một số người

khônghềlàngườibệnh,kẻbấtlương,haybịbệnhthầnkinhmàvẫnbịbỏrơi.Xãhội luôncókhuynhhướngxếpnhữngkẻcôđộcnàyvàonhữngsựphânchiađãcósẵn.Kẻnàomộtmình,hoặclàkẻbấtlương,hoặclàngườibệnhhoặclàkẻđiên.

Sựkếtánsailầmcànglàmchotìnhcảnhnặnghơn.Kẻcôđơncảmthấybảnánvôlíbènphảnđối;cộngđồngkhônghiểutạisaolạibịphảnđối,vàthếlàcộngđồngápdụngnhữngphươngcáchđãcó sẵnhoặc cưỡng chế.Conngười và cộng đồng bắt đầuđối đầunhau.

Từcácbiệtlậpnàycầndậptắtmọimâuthuẫnlợiích.Trongcáctrường hợpmâu thuẫn, quan điểm xã hội bằngmọi giá cần xácminh.Mộtconngườikhôngđángtin,kiêungạo,bất thường,hẹphòi,muốnlợidụngcủachungđểthulợiíchvềchomìnhnhưnglạituyên bố đây là "quyền dành" cho hắn, kẻ lợi dụng hoàn cảnh,muốnđạtđếnnhữnglợithếvôluậtbằngsựmấtdạy,trơtráo,kẻđócầnphảibịbỏrơi.

Thờinaymẫungườinàycótêngọithầnđồng,kẻtuyênbốmìnhđầytàinăngđểđòihỏinhữnghoàncảnhngoạilệ,vìthếhắncònlại một mình. Xã hội ngầm hiểu mẫu người này là kẻ ăn bám:hànhvicủahắnlậpdị,trongsựkiêungạocủahắnẩnchứanhữngđòihỏi thầmkínnhất,hắnxửsựbất thường,đòisựngưỡngmộ,chưa , nói đến những đòi hỏi vật chất có lựa chọn và được kháiniệmhóarấttinhvi.Đâylàmộttìnhhìnhxãhộisailầmthườngxảyraởnhữngkẻcótêngọi"Kẻthíchgâygổ",kẻ"Anhhùngưagâysự"vàởnhữngngườikhôngcóvịtrítrongxãhộivìcáchđánhgiácủahọthiênlệch.

Loại người này cho rằng của chung có để phục vụ chomột ainhấtđịnhnàođó.Xácđịnhgiữachungvàriêngcáinàocaocảhơn,trongmọi trườnghợpđềudẫnđến sựmơhồ.Ởđây takhông cóquyềnxácđịnhsựkhácbiệtgiátrịvàvịtrí,Cáinàykhôngthểđể

phụcvụchocáikia,hoặcđểthấpdướicáikia.Đánhgiáquácaocánhâncũngnhầmlẫncơbảnnhưđánhgiáquácaocộngđồng.Điều,mộtcánhânđòihỏilợiíchvôđiềukiệncũngvôluậtnhưmộtxãhộibiếncánhânthànhnạnnhân.

Giữacánhânvàcộngđồngkhôngthểcósựđốiđầubởicảhaiđềulàmộttrạngtháisốngcụthể,tồntạitheoquanđiểmsinhhọcvàtheosốphận.Nơihaithứnàyđốiđầuởđókhảnăngrơirakhỏicáichungluônluônxuấthiệnvàđâylàmộtmôitrườngbấtbìnhthường.Hoàncảnhsốngkhôngbìnhthườngmanglạisựphánxétbấtbìnhthường.Khôngcógiátrịgiatăngcủacánhấnđốivớixãhôivàngược lại.Conngười làmộtsinhvậtsống, tấtcảcácsinhvậtsốngđềunằmtrongsựchungsốnghữucơ.Nếutrạngtháirốiloạntấncôngvàcáccơhộiđánhgiáphátsinhđiềuấycónghĩalàsựchungsốngbịpháhoại,cầnđiềuchỉnhlạisựchungsốnglànhmạnhchứkhôngphảibànđếnmộtcuộcchiếnđấuvìlợiích.

Cầnchấmdứtmâuthuẫnvớimộtloạihànhvixãhộilậpdị.Cómột loại người thích phủ nhận các quan hệ. Những người nàykhôngtìmracáctâmđiểmtiếpxúcvớingườikhác,nhưnghọcũngkhôngtìmvàkhôngmuốntìm.Đâykhôngphảihànhvicốtìnhcóýthức,màvìtínhcáchcủahọ.Tínhcách,khôngnhưnhauvềmặttâmlímàvềmặtmôitrường.Nhữngngườinàysốngngoàixãhộinhưnhữngkẻchốngđốithườngxuyên.

Đâylàsựcôđơn,nhưnglàsựcôđơnmaquỷ:làsựtiêucựcvớinhữngýđồtốităm,ácý,hưhỏngvàđốiđịch,kểcảkhinóchỉlàsựcô đơn câm lặng. Sự cô đơnma quỷ làm tha hóa cộng đồng.Nómuốn tạomột cuộc sống sinh trưởngngoài cộngđồng,đưa ra sựquyếnrũvềtrạngtháitừbỏxãhội.

Đượccoinhưmộtsựbồithườngcủađờisống,hìnhthứccôđơnmaquỷnàytuyênbốnó làsựmơmộng.Tấtcảmọisựmơmộngđềulàbảnsaocủamộtđờisốngsungmãnvàkhicókhuynhhướng

ápđảo,nógâynguyhiểmchocảcánhânlẫnxãhộivìnótháotungnhữngsợidâyliênkếtvôhình.

Từđâycóthểhiểuđượctácđụngphávỡcộngđồngsâusắccủanhữngsảnphẩmvănchươngmangtínhchấtmêhoặcvànhưmộtsựbồiđắp tổn thất trongđời sống,Nhữngcuốn tiểu thuyết lãngmạn (văn học Gartenlaube) cũng như các tác phẩm khát vọng,những câu chuyện trinh thám đều phục vụ cho những nhu cầuthỏamãn thầm kín, và bằng những con đường bí ẩn khiến conngườixalánhcộngđồngchung,

Loại vănhọcnày làm thỏamãnngười đọc trongmột lĩnhvựchoang tưởng, đánh thứcnhững biểuhiện chống lại hiện thực vàđặcbiệtđánhthứcsựbấtmãn.Cáitìnhhuốngkhônghiệnthựccóthể trở thành tiêu cựckhi sự côđơnmaquỷbiến thành sựxâmnhập.Lúcđókhôngchỉkẻmơmộng"đúng"mà"toànthểxãhội""hãychếtđi",chỉgiấcmộnghãyởlạivàhãybiếnthànhhiệnthực!

Mọitrạngtháiđềumaquỷnếuđặtkhôngtưởnglêntrênhiệnthực,đưacáibấtthườnglêntrêncáibìnhthường,đưaảotưởnglêntrênthựctế.Trạngtháinàytrongbảnthânsựbấtsungmãnvàsựbấtbìnhthườngcủanóchỉcómộtcáchgiảiquyết:từbỏhoàntoàn.

4.Cómộtdạngcôđơnmàđặcđiểmcủanólàconngườisốngtrong

sựcôđơnấytựchứngminhmìnhđứngngoàixãhội.Khônghoàntoàntựnguyện,nhưngcũngkhônghoàntoàncầnthiếtphảinhưthế;cócảhaiđiềutrênvànhiềuhơncảhaiđiềutrên.

Tựnguyện,bởinó có thểquay trở lại cộngđồng,nhưngnó từchốiđiềunày;cầnthiết,bởinguyênnhâncủaviệctựtáchmìnhrakhôngvìbệnhtật,vìmâuthuẫn,vìchủnghĩamaquỷ,màlàmộtdạngcủasựđòihỏi từ cộngđồng,vớinhữnggì cộngđồngkhôngđemlại;Nhưngsovớicảhainộidungtrên,sựcôđơnnàylớnhơn

hẳn,bởiđâykhôngphảimộtsựvụcánhânriênglẻ,màchínhlàviệccủacộngđồng.

Cái côđơnnàybắtđầu từnhữngnhu cầu caohơnhẳn, từ sựphảnđốicáitinhthầnthấpkémtrongcộngđồng,từchốisựthốngtrịcủacáihờihợt,nôngcạn,nhữngthịhiếutầmthường.Giữasựđòihỏicủacáclítưởngvàcáichungluônluôncómâuthuẫn,bởicáichungkhôngxâydựngtừcáclítưởngmàtừcácnhucầusốngtrongconngười.Cònlítưởnglạiđòihỏichínhsựtừbỏcácnhucầusốngấy.

Đâylàmộtdạnghànhvimuốnxâydựngxãhộitừtinhthầncaocả,sẵnsàngchọnlựasựtừbỏvìlợiíchchung,đâylàhànhvicủangườianhhùng.Conngườibướcrakhỏicộngđồngvìnhữngnhucầucaocảhơn;đấylàsựcôđơncủangườianhhùng.

Cácnhà tiên triThánhKinh trong lịchsửhaycác tấmgươngcủathinhântrongthờihiệnđạiđềuchỉraýnghĩabêntrongcủasựcôđơnanhhùngnày.Điềuquantrọngnhất,ởđâykẻchọnsựcôđơn anh hùng không phải vì quyền lợi cửa mình, mà chính làchốnglạiquyềnlợicủamình,đểvìquyềnlợicủacộngđồng.Chínhvìthế,giữakẻcôđơnanhhùngvàcộngđồnghoàntoànkhôngcókhảnănghòagiải.

Cộngđồngthừahiểukẻcôđơncólívànhữngđòihỏicùngnhucầucủakẻnàyđúng.Sựthậtnằmvềphíakẻcôđơn,vànhucầusống,hayđúnghơnkhảnăngnângcaosựpháttriểnnằmởphíakẻđó,Trongtrườnghợpnàykẻcôđơnmangtínhngườituyệtđối.Mộtsựcôđơnmộtthânmộtmìnhđốiđầuvớicộngđồng,thậmchíhọcầnphảichứngminhbảnthântrướccộngđồngnữa.

Socrates,cácnhàtiêntri,cáctôngđồ,JohannesChrysostomos,Savonarola,cácnhànhânvăn,cácnhàchâmbiếmngườiAnh,cácnhàtưtưởngkỉÁnhsáng,mộtHolderlin,mộtNietzschetừngđòihỏi lợi íchsống, lợi íchtinhthầnvĩnhcửucaocả,hayđúnghơn,

đòihỏiquyềnconngườicủachínhhọ.Vàcộngđồngkhôngbaogiờmuốnthừanhậnchânlícủacáccá

nhânchốnglạicộngđồng.Khôngphảivìhọkhôngnhậnracáclítưởngnày,màchỉvìcộngđồngkhôngbaogiờtừbỏbảnthânvàkhôngmuốn thay đổi khuônmẫu của họ. Bởi vậy sự chống đốiCẦNphảicó,cònngườirayêusáchcảmthấyhọcóquyềnđòihỏimộtcáichưacó.Khátvọngnàylàmộtbiểuhiệnchốngđối,đứngngoàivàcaohơncộngđồng,chỉradấuhiệucủamộtlốisốngkhác.

Cộngđồng thừanhận tất cả, chỉ trừmộtđiều:nếu thiếucộngđồngkhôngcócuộcsống.Trongthựctếquảlànhưvậy.Mộtcuộcsống con người hiện thực, sống động không tồn tại ngoài cộngđồng.

Côđơndạngnàocũnglàmộthiệntượngxãhộidịgiáolớnnhất.Đặcbiệtlídođểcôđơncànglớncàngkhôngthểthathứ.Vôíchkẻđơnđộc"cólí",vôíchnóđơnđộcvì"lợiíchchung",saucùngnóvẫnkhôngphảilàkẻđúng.Nócầnphảithấtbạitrongsựlậpdịnày.Đốivớinóđâylàsốphận,làýchí,làsựbắtbuộc,làsựkếtán,làvịthếnóđãchọnlựa:đâychínhlàýnghĩađờisốngcủanó.

Nhưng cũng vì thế cộng đồng không bao giờ hòa giải với nó.Cộngđồng tha thứchokẻác,nhưngmộtngười, trongcái côđơnanhhùngcủamìnhxâydựngthànhcôngmộtđờisốngtinhthầncaohơn, tíchcựchơn,kẻđókhôngbaogiờđược thathứ.Lịchsửđầyrẫynhữngvídụvềtrườnghợpnày.

Thậmchí cộngđồngvẫncó thểkính trọngcácnhà tiên trivàcácnhàthơlớnnhưngsẽkhôngchấpnhậnhọ.Từquanđiểmcủacộngđồng,sựcôđơnbaogiờcũng là tội lỗi.Và tội lỗi có thể thathứ, nếu cộng đồng bằng lòng độ lượng giải quyết cho sự cô đơnnàyvàtiếpnhậnlạikẻcôđơn.

Nhưngkhilòngđộlượngkhôngđếntừcộngđồngmàdokẻcô

đơnthựchiện,hóaracảntrởcùngchungsốngkhôngphảidocánhânmàchínhlàdocôngđồng,lúcđóxãhộikhôngthathứchocánhânnữa.Tộilỗicầnphảicoivẫnlàtộilỗi,khôngchỉvềmặtđứchạnhnữamàcònlàchuẩnmựcđạođức.Sựchốngđốicầnphảiloạibỏ.

ChớnhầmlẫnsựcôđơnanhhùngvớicáiJaspersgọi làsựcôđơnhiệnsinh.Côđơnhiệnsinhthựcrakhôngbaogiờchấmdứt,bởivìđấy làhậu trườngvĩnhcửucủa cộngđồng, làgóc tiêu cựckhôngthểtừbỏcủamọisựtiếpcận,giaotiếp,gặpgỡ.Cáigọi là"quanhệ"chỉcóthểhìnhdungtrênnềntảngcủacôđơnhiệnsinhnhưmộtkhảnăng, luônluônrìnhrậptrongbảnthânconngười,cộngđồngbấtlựcvớinó,khinóvượtlênvàtanchảytrongcácmốiquanhệ.Côđơnhiệnsinh,tiêucựcsiêuhìnhcủacộngđồng,nhưmộtkhảnăngthôngthườnglúcnàocũngtồntạinhưngkhôngbaogiờbiếnthànhphổbiến,vềsựcôđơnhiệnsinhchỉcóthểdiễntảnhưsau:côđơnnhưmộtkhảnăngcủasựsống.

5.TừnhữngsuyluậntrênbắtđầucóthểhiểucáiByrongọilàsự

côđơnđôthị,haycôđơnhiệnđại.Khônglàcôđơncủaconbệnh,củakẻbất lươnghaybệnhthầnkinh,không làsựcôđơncủakẻmâu thuẫn, hay cô đơn anh hùng hoặc cô đơn hiện sinh. Có sựkhácbiệtcơbản,lúcWordworthnóivề"lonelyplace"(nơicôđơn)đểbìnhyênthiềnđịnh,làsựcôđơnmàRousseautừngtả,lúcvợgiậndữtrongbữaăn,ôngđặtcuốnsáchbêncạnhđĩavàvừaănvừađọc.

Wordworththốngtrị"nơicôđơn"ởbìarừng,giữanhữngngọnnúi,tháobỏsựđơnđộc,giaotiếptrựctiếpvớibảnthân,nóitheongônngữhiệnsinh,thôngquađấygặp"sựsống"lớntrongvũtrụ.Rousseaubùđắpkhátvọngtiếpxúcbằngviệcđọc.Ngàynaychỉ

cầnliếcnhìntrênxebuýt,tàuđiện,trongcácquáncafe,cáccâulạcbộ,vàngaytrongbầukhôngkhígiađìnhcũngđủthấy: toànnhữngRousseau,vừaănvừađọcsách,vắngbónggiaotiếp,vàvìkhôngchịunổicôđơn,ngườitachìmđắmvàosách.Conngườitrởnênđơnđộc.

Đại đa số con người khi đi du lịch, lúc rảnh rỗi sẽ đọc sách,nhưngngaylúcởnhàcũngđọcsách;đâylàcáchthứctạmthờiduynhấttáchrờisựcôđơn.Đặcđiểmcủacôđơnhiệnđạichínhlàsựxuấthiệnnỗicôđơnhàngloạt-mộttriệuchứngtổngquát-mộthiệntượngxãhội.Chưabaogiờkẻcôđơnlạinhiềuđếnthế,nhưngày nay trong các thành phố hiện đại. Cô đơn trở thành mộttrạngtháixãhội.

Kẻnàobiết,điềunàysẽchấmdứttrongtựnhiên"giữanhữngdãynúi,trốngrỗngvàbêncạnhnhữngdòngsuối",nhưByrontừngviết,kẻđósẽđếnvớithiênnhiên,Bởivậytrongthờigiangầnđây,đidulịch,thamgiathểthaotrởthànhmộthiệntượngđámđông.Ngườinàokhôngđếnvớithiênnhiên,kẻđóđượcgọilàtựrumìnhbằng "sựgiải trí".Sựgiải trí luôn luôn làảo tưởngđượchòa lẫnvàocộngđồng,

Trongtuầncuộcsốngđôthịcòntạmchịuđựngđược,bởikhilaođộng không ai quan tâm đến bản chất sinh tồn làm gì; nhưngtrongngàylễ,đặcbiệtbuổichiềungàylễ,thànhphốlớncâmlặngnhưchết.

ConngườiđôthịbuồnchántrongcácchiềuChủnhật.Sựbuồnchánnày làcáigìvậy?-sựđơnđộc.Bầukhôngkhí côđơnngộtngạtbaotrùmthànhphố.Tấtcảmọingườicònlạivớibảnthân.Nhưthểsựtiếpxúctậpthể,cácmốiquanhệ,xãhội,nhànước,giađình,cộngđồngchưahềtồntại.

Cộngđồnghoàntoànchiarẽ,cácmốidâyliênhệhưhoại,conngười cô độc. "Trong từng con người và với tất cả mọi người" -

Pannwitznói-"khônggìcóthểcứugiúpkhimộtbiểncáccánhânđãlàmphânhóamốiquanhệhọhàng,truyềnthốngtinhthầnlâuđờivàbiếnnhữnggiátrịnàythànhnhữngcánhânchủquan."

Hiệntượngnàycóthểthấyrấtrõtrongcácphongtràotậpthểhiệnđại.Nềndânchủ,chủnghĩaxãhội,chủnghĩacộngsảnđượccoinhưmộthiệntượngtậpthể.Nhưthểcảđámđôngchuyểnđộngvìđangtậptrungcùngnhauvàthựchiệnvớinhaumộtcộngđồngchung.

Ngượclạithìđúnghơn.Dânchủ,chủnghĩaxãhộivàchủnghĩacộngsảnkhôngphảilàmộtphongtràotậpthể,màlàphongtràocủa một khối cá nhân; Toàn bộ vấn đề của nó là cá nhân, chứkhông phải cộng đồng. Một dạng cá nhân đã bị phân hóa, mộtdạngsốngcánhânbịtáchrờihoàntoànvớinhauvàbiếnthànhkẻcôđơn.

Từngxuấthiệnnhữngcuốnsáchsoirọisâusắcvàosựkhácbiệtbản chất của chủ nghĩa tập thể, những cuốn sách viết về cáchmạngTrungQuốccủaAndréMalrauxđãchứngminhđiềunày.

Phongtràocáchmạngkhông làviễncảnhcộngđồngmới, chủnghĩacộngsảnkhônglàmộthìnhthứcsốngcủacộngđồng,khôngdokhátvọngsinhtrưởngbồiđắpmàlàsựtuyệtvọngcủamộtconngườicôđơnhóa,kẻnémmìnhvàomộtnhiệmvụđờisốngkhôngđểtạodựngmộthiệnthựcdànhchonó,mànémmìnhvàomộtnơi,từsựcôđơnhóanósẽphásảnvàbịtiêudiệt.

Perdresapersonnalité(Mấtnhâncáchcủamình)-đâylàkhẩuhiệunộilựccủakhốicánhânchủnghĩa.Nótưởngrằngcáinhâncáchriêngcủaconngườicảntrởngườitabướcvàocộngđồng.Đấylàcáinómuốnbỏđi,muốnđánhmất.

"Tấtcảnhữngđiềuvìnóconngườiđảmnhậnđểgiếtchếtbảnthânhọ"-Malrauxviết-"ngoàicácquyềnlợiđềuítnhiềuchỉra

mộtcáchrốirenrằngđiềunàychứngthựcsốphậnxứngđángcủahọ;xứngđángnhưvớinôlệlàThiênChúagiáo,vớithịdânlàdântộcvàvớicôngnhânngàynaylàchủnghĩacộngsản."

Viễncảnhxaxôinhấtcũngkhôngthểchỉrarằng,khốicánhânchủnghĩanàytạodựngnênmộtcộngđồngmới,màbằngtoànbộsựsaymêhọmuốnchứngthựcsốphậnriêngcủahọ:mộtthứchủnghĩacánhân,mộtconngườiđãbịphânhóa,mộtthựcthểcôđơnđãbịtáchrờikhỏicộngđồng.

Chủnghĩacộngsảnlàkhốisaymêcủanhữngconngườiđãbịtách rời khỏi nhau, với niềm say mê trong cái mâu thuẫn củachínhnó, trongcái thựcthểtậpthểhóatuyệtđối,hayđúnghơntrongcáiýthứctuyệtđốidânghiếncánhânmuốnnhìnthấykhátvọngcủanóđượcchứngthực.

Cáichungcủakhốicánhânnàylàsựchứngthực,khôngphảilànhântố.Cáichungởhọlàtạisaođòihỏihànhđộngnhưthế,tạisaocầngắngsứcnhưthếđểgiảithoátbảnthân.Tạisaocảmgiáccô đơn này trongmột khối cá nhân chủ nghĩa lại độc quyền vàtrung tâm,khôngnơinào cảm thấy rõhơn tạinoimà conngườicảmthấysựchungsốnglàtiêucực.

"Sựnhậnthứccủamộtthựcthểsốnglàmộtcảmgiáctiêucực"-Malrauxnói - "đấy làhiện thực, làmột cảmgiác tích cực: sự sợhãi,rằngconngườiluônluônchỉlàmộtkẻxalạbêncạnhngườinóyêu.Conngườikhôngbaogiờhiểuthậtsựvềmộtthựcthểsống,nhưngđôikhicòncócảmgiáclànókhônghiểu.'"

Đâylàsựthiếuhụtcủamốiquanhệvớimột"sựsống"lớnhơn,đâylàmộtkẻđọcsáchkhiăn,làchiềuChủnhậtcôđơncủađôthị,là sự đơn độc xã hội; không phải là kết quả của thế giới quan,khôngphảihạngtháithica,khônglàbệnhtật,khônglàsựmâuthuẫncũngchẳngphảitrạngtháihiệnsinh:đâylàsựcôđơnsinhra từ sự thiếu vắng xã hội: sự cô đơn như một hiện tượng đại

chúng.

6.Chungsốngbiếnmất,khicôđơnxuấthiện,côđơnchỉbiếnmất

nơisựchungsốngphụchồi.Đây làýnghĩacủasựcôđơnđô thịcủaByron,"lonelyplace"củaWordworth,làtrạngtháivừaănvừađọccủaRousseau,cũnggiốnghệtnhưconngườihiệnđạiluônvùiđầuvàosáchbáo,sựchungsốngđãchấmdứt,ngaycảtrongcáicôđơnanhhùngcũngvậy.

Nhưngcómộthiệnthựcnơicôđơnmấthiệulực.Hoàncảnhnàytrướchếtcótrongthiênnhiên,haynóiđúnghơntrongcácnguyêntửcổđại,thôngquađólàmộtcộngđồngnguyênsơ.Tronglốisốngnguyênthủy,trongmộthiệnthựcdumụchoặcsănbắnchưatừngcónỗiđedọacôđơn.Khuynhhướngtáchbiệtngầmẩntrongcácmốiquanhệsốnghoàntoànbịloạibỏ.Khôngphảiquyềnlợichungloạibỏđiềunày.Quyềnlợichưabaogiờlànềntảnghiệnsinh.

Đâylàmộttổchứctựnhiêntrongquátrìnhsốngtổngquát:conngườilàmộtsinhvậtcủatổchứctráiđấtlớnvớitrọnglượng,vaitrò,sựsốngriêngcùngchungsốngvớimôitrường,bằngcôngviệc,bằnggiađình,vớicộngđồngngười,vớiđất,khôngtranhchấp,tựbảnthânnóhìnhthànhmộtýnghĩatổchức.

Chỉnơinàocósựchungsốnghoànthiệncảvềmặtcụthể lẫnsiêuhình,ởđókhảnăngcôđộcmớichấmdứt.Cáispenglergọilà"Kulturseele" (Vănhóatâmhồn),Frobeniusgọi là"Paideuma"làmột tâmhồn cộng đồng được hình thành chung từmột lối sống,một môi trường, từ nghề nghiệp, từ phong cách nghệ sĩ, từ tậpquán,từtôngiáo,bảnthânnóchứađựngyếutốnguyênthủy,loạitrừkhảnăngbịđứtđoạn,bởisựchungsốnghoàntoànbaobọcnó,duy trì trực tiếp trong nó tất cả, những Kulturseele, nhữngpaldeuma,nhữngthànhphầncủatâmhồncộngđồng.

Trongxãhộihiệnđạikhôngcótâmhồncộngđồng,vàvìthếsựcôđơncókhảnăngtrởthànhhiệntượngđạichúng.Ngàynaycánhânvàcộngđồngđốimặt,dùchiếnđấuhay loại trừnhau,hayđứtđoạnlẫnnhau,nhưngmọigiákhôngcòncùngnhaunữa,

Cộngđồngvàmâu thuẫn cánhân làmộtkhảnăngbị loại bỏtrongsựchungsống,bởivìđiềukiệncủatâmhồnvănhóa làcánhânhòa hợp với cộng đồng đếnmức hãy đừng có ý đồ độc lập,nhưngcộngđồngcũngtạoramộtsựgắnbócânbằngchocánhânđểnókhôngthểtrởthànhkhácngoàichínhnó.

Ngày nay chỉ có hai khả năng chung sống: trong thiên nhiên(Byron,Wordworth)vàtrongtinhthần(Rousseau,sách,tinhthần,lí thuyết, các phong trào tôn giáo). Nhưng cả hai điều này đềuchứngtỏsựthiếuhụtcủavănhóatâmhồnsốngđộng.Trongvănhóatâmhồnsựchungsốngtựphát,suônsẻ,vàhoànthiện.

Ngàynaysựtiếpxúctrongthiênnhiênvàtrongtinhthầncũngđầyvấnđề,vàtạmbợ,lỏnglẻo,phứctạp,thậmchítrongnhữngsựtiếpxúcnàyluôncómộtýnghĩa"chạytrốn"nàođấy.

Conngườitừsựcôđơn"chạytrốn"vàothiênnhiên,chạytrốnvàosáchvở,cũngnhưcảcuộcđờibịnémvàomộtloạichủnghĩatưởngtượngnàođấyphicánhân,nhưng,-đâycũnglàđiềuđángngạcnhiênnhất-khôngtạomộtcộngđồngcùngbảnthânmìnhmàvứtbỏsốphậnmìnhvàohưvô.

Sựtrốnchạylàmộthànhvitiêucực,khôngnảysinhtừđấymộthiệnthựcđầysứcsống.Sựtừbỏkhôngphảihậuquảcủachungsống, trái lại cùngchungsốngđượcvớinhauchỉ có các cánhân,chứkhôngphảinhữngthựcthểphicánhân.Cộngđồngkhôngcónghĩaconngườitrởthànhsảnphẩmnhàmáymànhưsựkếthợpvớitổngthểmộtcáchhòahợp.

VIẾTVỀJOURDAIN(PierrePaul,"L’individualitédeTartiste",1936,Paris:Librairie

Bon-court,164p.)

Sựbuồntẻ,thứđặctrưngchophầnlớncáctácphẩmlíthuyếtĐức,ởngườiPhápítkhibắtbuộcphảicó.Tấtnhiên,kểcảnhữngcuốnsáchvượtquátínhchấtbìnhluận.PhầnlớncáctácphẩmlíthuyếtcủaPhápviếtrấttuyệtvời,khiếnngườiđọckhôngthểrờimắt.Nhưngrồingườitangánngẩmđặtxuống,bởisựrỗngtuếchcủachúng.

Chỉđôikhicónhữngtácphẩmngoạilệ,vídụnhưcủaJourdain.Ôngviếtbacôngtrìnhnghiêncứuvềtínhchấtcánhâncủanghệsĩ(Nghệsĩcổđiểnvàlãngmạn,Hiệnthựccủanghệthuật,Nhìnvàhànhđộng).Vàtrithứcchứađựngtrongtácphẩmđúnglàtrithức.PhầnlớndựatrêncáctàiliệuthamkhảocủaNgavàAnh,cóthể cả từ dòngGuyau-Gide, điều có thể hiểu được.Những thamkhảocủaôngkhôngtheokiểudữliệumàđithẳngvàobảnchất.

Ôngkhôngtríchdẫnmànêunhữnghiệntượngtừkinhnghiệmôngđãthuthập.CóthểnhậnratừtácphẩmcủaôngdấuấncủaDarmstadvàtriếthọchiệnsinh,nhậnracácnhàlíluậnNga,vàcảtácđộngcủatrithứcAnhđươngđại.Ngoàiratácgiảlàmộtđộcgiả nghiêm túc, am hiểu văn chương cổ điển trong lịch sử nghệthuật, trong âmnhạc, về người nguyên thủy, ông quan tâmđếntâmlíhọcvàamhiểucáctácphẩmmĩhọcchuẩnmực.

Ởmộttácgiảnghiêncứuđangành,rộnglớn,phứctạpvàthứtựnhưthếtínhhệthốnghaygiánđoạnđềukhôngđủ.Nhưthếnàođấyôngđứnggiữacảhai:vừahệthốngvừagiánđoạn.Cùnglúcđócáctưtưởngcủaôngrấtrõràngvàsâusắc.

Trong tácphẩmnghiêncứuđầu tiên,Jourdaingiải thích tính

chấtcánhâncủangườinghệsĩtừphươngdiệntâmlíhọc.Cómộtloạinghệsĩtínhchấtcủahọlàtỉlệ,làsựsángsủa,làhìnhthứcvàsựđơngiản.Đâylàdạngnghệsĩtinhthể,dạngphalê.Cònmộtloạinghệsĩkhácmangtínhchấtgâytácđộng,thứctỉnh,thườngxuyêngâynhiễu loạnvànáođộng.Đây làdạngnghệsĩ sâusắc.Thếlànảysinhratrongnghệthuậtvàtronggiớinghệsĩsựtráichiềucủahaidạngngườisángtạotinhthểvàsâusắc.

Dạngnghệsĩtinhthể,phalêlàdạngnghệsĩcổđiển:sángtạohìnhthức.Đặctínhcủahọlàsựđiềmđạm,tươitỉnh,phẳnglặng,tham dự. Đấy làHomeros, Horatius, Cornelle, Radne, Raffaello,Mozart.Trongcáihọsáng tạo luôn luôncómộtcáigìđógiảndịrạng ngời. Đầy an ủi, kể cả khi bi thương, khiến người ta ngâyngất,kểcảkhigâychấnđộng.Chấtliệucủanólàánhsáng,đếnmànđêmcũngtrởnêntrầmngâm,kểcảkhihìnhthứccủanóđầyhỗnloạn.Ởconngườinàyniềmvuilàsựvẹntoàn,làtíchtụcủacảmxúcvàkínhnghiệm,đượcgọt giũa,ngắmnghía, rõ ràngvàgiảndị.

Dạngthứhailàdạngsâusắc,dạngnghệsĩlãngmạn:mangđặctínhbấtan,buồnbã,đầyoángiận,nặngnề,thôthiểnvàtămtối.Những nghệ sĩ dạng này: Victor Hugo, Cervantes, Dostoyevsky,Swift,Michelangelo,Shakespeare,Wagner.

Trongcáihọsángtạo,luônluônlànhữngđứtđoạnđedọa.Làmbấtan,kểcảkhivuivẻ,đểlạilolắng,khicười.Trongcáihọsángtạo,khôngcósựtươitỉnh,cùnglắmcósựhàihước.

Tínhchấtcủatácphẩmmơhồ,ngayđếnánhsángcũngvẩnhơimùsương.Niềmvuicủadạngngườinàylàsựbầnthần,ngâyranhìnvàosâuthẳm,làsựbớitìm,phântích,sựtấncông,chếgiễu,đếnnhữngnhânvậtkiênđịnhnhấtcũngbịmổxẻ,bịtháorờitừngmảnhvàphântíchthànhtừngmảnh.

Đếnđâytácgiả(Jourdain)bỏlạilờigiảithíchvềtừngloạingười

sáng tạo, mà quay về với vấn đề hiện thực của người nghệ sĩ.Thoạt đầu có vẻ chủ quan. Chỉ sau cùng mới thấy ông đã làmđúng,bởivaitròcủatâmlíhọcchấmdứt,tiếpđếnchínhlàhiệnthựccủangườinghệsĩ.

Con người, ông viết, trong cuộc sống thường nhật sống trongmộthiệnthựcđầuóctỉnhtáo.Trongcáihiệnthựcnàytừnềntảngthỏathuậnchung,giá trị,kíhiệu,ýnghĩavàhìnhthứccủamọingười như nhau. Con người thực tế, thương gia, thầy giáo, nhàchính trị, luật sư, nhânviênhành chính, khôngngoại lệ, đều lànhữngthựcthểkémhiệuquả.Khôngchỉtừquanđiểmsángtạotrithức.

Bởi-Jourdaintuyênbố:cáicôngviệcmộtthươnggiathựchiệnkhônglàmchonhânloạilớnthêmmộtmilimet,khôngbiếtthêmgìvềthếgiới,cuộcsốngkhôngđẹphơnvàcũngchẳngnhiềucảmxúchơn.Tạisaothế?

Phảichăngbởivìgiữacôngviệcvàsựsángtạokháchẳnnhauvềbảnchất?Phảichăngchỉcósựsángtạocóhiệuquả,còncôngviệc thì không? Phải chăng công việc không là gì khác ngoài sựphụchồicáikhônghiệuquả?Vàcôngviệcđãchứngminhchomộtsốngườiđúng làcuộcsốngcủahọhoàntoànvônghĩa.Điềunàynghethậtphùhợp.Nhưngvấnđềkhôngphảichỗđó.

Thươnggia,luậtsư,ngườinôngdânsốngtronghiệnthực,mộtcáchhoàntoàn,từtrongrangoài,hiệnthựcđếntậnxương.Nhưngcáihiệnthựcnàyhoàntoànvôhiệuquả.Tạisao?Bởivìnótanrãra thành ngày tháng, giây phút, thành các nhiệm vụ, một cáchnhưthếnàođóthiếuhẳnmộtchấtkếtdính,gắnbó,mộtsứcmạnhtạorahìnhthứctừđờisống.

Khi đời sống bắt đầu được cô đọng lại, tạo thành hình thức,khoáclênbộmặtvàcátính,khithờigianbắtđầumangýnghĩa,cuộcsốngbắtđầucónộidung,cóphươnghướngvàvẻđẹp,từgiây

phútấy conngười bắt buộcbước rakhỏi cái thế gianmang tínhchấthiệnthựctrầntrụi.

Jourdain cho rằng cónhững sựkiện lớnxảy ravới conngười,khiếnhọdừng lại ởđó,và tất cảnhữnggì sauđóxảy ravớihọ,cùnglớnlên,hòanhậpvàtinhlọctrongcáivòngsựkiệncảmnhậnđó.Hiệnthựcđốivớinhữngngườinàykhôngbaogiờcòntrongcáinghĩahiệnthựcnhưđốivớicácsĩquanchẳnghạn.

Đây là những kẻ mơ mộng, những kẻ giàu trí tưởng tượng.Nhữngnghệ sĩ.Và chừngnàomộtkẻnhưvậy - chưa cómột sựkiệnxúccảmtrọngtâm,lớnlao,tácđộngđếnsâuthẳmtínhcáchcá nhân, làm rung động trái tim nó, chừng nào cuộc sống và sốphậncủanóchưabắtđầukếttinhgiữacáivòngsựkiệncảmnhậnnảymầmđâmchồinày,chừngđónóchưabắtđầunhìnnhậntấtcả bằng một cái nhìn khác: tất cả, từ một sự kiện cảm xúc, đểngẫmnghĩ,sosánhkinhnghiệm,nhưngkhinóvẫnchưasángtạo,chưalậpdựnghìnhthức,chưatìmthấychấtliệukếtdínhlớnlao,một sứcmạnh duy trì vững chắc, chừng đó con người vẫn chưaphảilàmộtnghệsĩ.

Cáigọi làsựtỉnhtáo lí tríđốivớingườinghệsĩ làmộtsựtrảthù.Phánxétsựviệcnhưmộtnhàđạilíbấtđộngsảnkhôngmanglạiýnghĩagìchohọ.Bởivậytừquanđiểmlítrítỉnhtáonhàđạilíbao giờ cũng thực tế, nhưng từphươngdiệnhiện thựcđích thựcôngtaluônluônphithựctế.Hiệnthựcvớinhàđạilílàthếgian,làtiền,làquyềnhành,làtiệnnghi,nhưngngườinghệsĩởtronghiệnthựcấyluônluônxalạ,đơnđiệuvàđiênrồ.

Nhưngkhôngđiênrồkhôngcónghệthuật.Thậmchímộtcuộcsống(gọilà)hiệuquảcũngkhôngcóluôn.Bởivì,đâymớilàđiềuquantrọngnhất:sựphithựctếcủangườinghệsĩchỉlàngộgiáccủađiênrồ;trongthựctếđấymóichínhlàhiệnthựcthựctếnhất.Thếgiớicủanhàđạilíchỉngỡlàhìnhảnhthựctếmàthôi.

Làmthếnàolạicónghịchlínày?Sựviệcnhưsau:Cáicóhiệnthực, là cáimang tính chất cảmnhận. Tất nhiên.Bởi vì đối vớichúng ta chỉ cómột hiện thực duy nhất là cảm nhận riêng củachúngta.Chúngtakhôngbiếttígìvềnhữngsựviệckháccủathếgian.

Trongthếgiớicủanhàđịalíkhôngcónhữngcảmnhận.Chỉlàngộgiác,bởivậynórơixuốngthànhtừngmảnhrời,nhưvụnbánhhoặcnhưcát.Cáihìnhảnhmànhàđạilímangtrongmìnhvềthếgian cũngvụnvặt,khônghìnhdáng,hoặckhônghiện thực.Thếgianthựcsựkhôngnhưnhàchínhtrịhoặcnhàthươnggianhậnbiết,tronghiệnthực,nhưnócó,nhưlànó,mànhưngườinghệsĩnhậnbiết.

Tạisao?Bởivìngườinghệsĩnhậnrathếgiannhưmộtcảmxúc,nhưmộtsựcăngthẳng,mộthìnhảnh,mộtvởkịch.Thếgiớicủathươnggiađầyrẫyhoangtưởngvàgiảđịnh,bởithươnggiasốngmột cuộcđời khônghiện thực, không có xúc cảmnhận thức; cònngườinghệsĩ,sốphậncủanótừngtrải,haynóicáchkhácvìxâydựngsốphậntừhiệnthực,nónhìnthấytấtcả.

Cứnhưvậytácgiảdẫngiảiđếncôngtrìnhnghiêncứuthứba:liênhệgiữasựkiện cảmnhậnvớidạngnghệsĩ tinh thể,và thếgiớiphihiệnthựcvớidạngnghệsĩsâusắc.

Nghệsĩcổđiểnlàngườicósựcảmnhậnlớn,nhìnthấusuốtthếgiớimộtcáchtinhtúy,nhàonặnhìnhthứcnhưbảnthânnghệsĩcholàđúng.Cònnghệsĩ lãngmạnnhìnthấysựkhuấyđộngphihìnhdángcủacácsựvậtnhonhỏ,vụnvặt.

Cổđiểnkhônglàgìkhácngoài:trậttự,vũtrụ,cáiđẹp.

Lãngmạnkhônglàgìkhácngoàisựlộnxộn,khuấyđảovàhỗnloạn.

Điềusaucùngcóvẻnhưlàhiệnthực,nhầm!Sựhỗnloạnkhông

thểhiệnthựchơnvũtrụ.Thậmchí:chúngtađangsốngtrongtrậttựcủavũtrụ.Sựsốnghỗnloạnlàhiệnthực,đấylànhậnđịnhcủacácnhàđạilí,nhữngkẻtinvàocáihiệnthựcnhưhọmuốn.

Công trình nghiên cứu này còn tiến thêm một bước nữa. Nótuyến bố: nghệ thuật cổ điển là hiện thực, là tham dự, là trongsáng,chonênthụđộng.Lãngmạnlàđammê,làđaukhổ,bởivậylàđiềutíchcực.

Gần như có thể định nghĩa như sau: chỉ kẻ đau khổmới cầnphảihànhđộng.Nhưngchỉkẻkhôngthấymớiđaukhổ.Vàchỉkẻkhôngsốngtrongthếgiớihiệnthựcmớikhôngthấy.

Đâylàđịnhnghĩachínhxácnhấtcóthểcủangườinghệsĩlãngmạn:phihiệnthực,bởikhôngthấyrõràng;bởikhôngthấy,nênđaukhổ - bởi đaukhổ, nên cầnphải hànhđộng.Đây là nguyênnhâncủasựưathíchhànhđộngkhôngbờbến,củasựchạytrốn,sựbồnchồn,bốirối.

Ngườicổđiểntráilại,họthấy,bởivậyhọthựctế,bìnhthảnvàkhông cần hành động, họ thụ động.Kẻ ở thế cao không phải làngườihànhđộngvàchiếnthắng,màlàkẻthấyvàmỉmcườiBởivìthấynhiềuhơnlàhànhđộng.Luônluônđãvàsẽlànhưthế.

Khôngphảiđạtđếnmụcđích,khitađãhoàntoàncạnkiệtmàkhitađãtìmracáivôtận.

CÁIGƯƠNG(Tríchtácphẩm:33tiểuluậntriếthọc)

1.SựkiêungạovàsưíchkỉConngười,người tanói,kháccác thực thể thiênnhiênkhácở

chỗnóíchkỉ.Nhậnđịnhnàysaibét.Tấtcảmọithựcthểđềunhưvậy.Thậmchí:conngườidườngnhưkémíchkỉhơnconvật.Tấtnhiênkhôngphảivìnótốthơn,màvìconngườingốchơn.

Thếnày:bởivìchủnghĩacánhâncủaconvậtminhmẫnvàtỉnhtáo.Đúnghơnnữa:bởivìsựíchkỉcủanókháchquan.Conngườimuốn,cáigìnólàmđềucólợi.Nhưngrấtítngườicóđủtríócđểíchkỷ.Chủnghĩa cánhâncủa conngười, cần thừanhận,khôngmấyích lợi.Tạisao?Bởivìnókhôngminhmẫnvàtỉnhtáo,haynóiđúnghơn:chủquan.

Conngườikhôngkháccácthựcthểthiênnhiênkhácởchỗíchkỉ,màkhácbởivìnóchủquan.Chủnghĩacánhâncủaconvậtrõràngđếnnỗicóthểnóivềchúngnhưsau:mộtsựíchkỉthiếuvắnglợiích.Thiếuvắnglợiíchbởivì:phicánhân.Cái(gọilà)cánhânđốivớitínhíchkỷtựnhiêncủaconngườicũnggâytáchại.

Conngườingốcởchỗkhôngthểtrởnêníchkỉthựcsự.Sựminhmẫnvàtỉnhtáocủanótắtngấmtrongquyềnlợi.Nókhôngthiếtgìkhácngoàichínhbảnthân.Tôichỉcốcảmxúcvớicáigìlàchínhtôi-mộtnhàthơPhápnói.

Conngườikhôngmuốnlợiíchmàchỉmuốnchínhbảnthânnó.Bởivậykhôngvôtư.Vàbảnchấtcủađiềunàykhôngphảisựíchkỉmàlà:sựkiêungạo.Thếgian:làcáigương.

Conngườichỉmuốn,chỉthíchnhìnchínhbảnthân,vì thếchỉbiết nhìn thấy chính bản thân.Bầu trời xanh; nhưngmàu xanh

này làbản thânbầu trời.Nếuconngườiyêumộtai,nóyêumộthình dung suy tưởng của bản thân nó.Nó không nhìn thấy thếgianmànhìnthấynhữnghìnhảnhriêngcủamình.Nókhôngnằmtrong quan hệ với thế gian, mà với chính bản thân. Nó có mặttrướccáigươngvàsốngởđó.

Cáigươngkhônglàgìkhácngoàilàmộtgócnóchọnđểchốnglạithếgian.Convậtcảmthấynóđặtbảnthânmìnhvàogiữacácsự vật, đặt cái TÔI của nó vào thế gian. Thực ra con vật khôngmangnórakhỏithếgian,màmặckệbảnthânởđó.Bởivậythếgiancủaconvật:làmôitrường.

Thế gian của conngười: là cái gương.Bởi giữa các sự vật conngườinângbản thânmình lênvàkhiđứngnhìn ra thế gian tianhìncủanóbịphávỡvàphảnchiếulạitừbềmặtcủacácsựvật.Bởivậyconngườithayvìnhìnthấycácsựvậtluônluônchỉnhìnthấybảnthânmình.

Tínhvôtưcủaconvậtkhônglàgìkhácngoàihànhviđượcthểhiệnmộtcáchkháchquán;còntínhchủquancủaconngườilàmộtgóc nhìn nghiêng của nó với thế gian Cái nó .nhìn thấy từ gócnghiêngnàychilàhìnhảnhphảnchiếulạichínhbảnthânnó.Vịtríthếgiancủaconngười:cáigương.

2.CáimặtnạCóthểdễdàngchorằngconngườilựachọngóccủacáigương,

bởi từđấynhìn thấynhiềuhơn.Rằngkhôngphải thấy thếgian,màthấybản thânvàvìkhông thể thấygìkhácngoài chínhbảnthân,nênbiếtđâusẽnhìnsâuhơnvàtầmnhìnrộnghơn,phongphúhơn.Biếtđâunhưthếtốthơn:từđâynhìnđúnghơnvàrộnghơn.

Nhưngkhôngphảinhưvậy.

Cáigươnglàthứdẫndắtmắtđếnmộtcáigìđómàkểcảsinhlinhduynhấttrênthếgiancũngkhôngbiếtchútgì.Toànbộthiênnhiênbịphủkíntrướcchínhnó.Khôngaicóthểnhìnvàochínhmắtmình.Nhưngcáigươngkhôngphảilàcáinhìntrựcdiệncủaconngườivớichínhbảnthân.Tráilại.

Một thực thểnhìn thấymìnhnếunóđặtnóvào thếgianmộtcách đúng đắn, vô tư,minhmẫn.Khi nhìn thấymình là lúc nókhôngnhìnthấynó.Bởivìlúcấynóởtronggốcthẳng.Lúcấynóđứngtrongđiểmgiữa.Đấylàsựliênkếtvũtrụcủamọithựcthểtựnhiên:chúngnhìnrathếgianmộtcáchtrungthực,đúngđắnvàvìthếchúngnhìnthấybảnthâncũngnhưvậy.

Tấmgươnglàgócnhìnxiên,cáinóchỉrakhôngphảilàTÔI,màlàcáimặtnạ.MặtnạkhôngphảilàTAOcũngchẳngphảilàMÀY.Khôngphảilàconngười,khôngphảilàthếgian.Nóởgiữacảhai,nhưngkhôngtrênmộtđườngthẳng,màtrênmộtđườngxiên,theohướngbịgãy.Nhưngtronggươngcáinguyhiểmkhôngphảilàgiả,màlàsựbấtlực.Đúnghơn:bấtlựckhôngphảivìgiả,màgiảbởivìbấtlực.

Người tanói: "Cóthểnóidốicảsựthật".Bởivì, cáiconngườinóira,chỉđúngnếumở.Tôinóibấtcứgì,nhưngnếudùngđiềuấyđểcheđậybảnthân,tôinóidối.Tôicóthểsửdụngsựthậtđểnótrởthànhcáivỏchotôi.Nếugiờđâyconngườibảo:cóthểsửdụngsựgiảdốiđểnóidối,lúcđótabiếtcáigìlàmặtnạ.

Sựkiêungạokhôngliênquanđếnconngườimàliênquanđếnmặtnạ.Tất cảmọingười đềubiết, conngười chỉ cónếumặtnạbiếnmất.Nhưngmặtnạđắt -đắthơn conngười.Bởi conngườimiễnphícònmặtnạphảitrảtiền.

Miễnphí? -đúng:không cầnquan trọnghóa,đơngiản, trungthực,minhmẫn.Phảitrảtiền?-đúng:cầnphảitừbỏtrạngtháitự

nhiên,đơngiản,trungthựcvàminhmẫn.Bởivậymặtnạđắthơnvàvìthếcần.Bởivìđắt.Sangtrọnghơn,giảdốihơn,uốnéohơn,giàucóhơn,dễlừahơn.

Đấylàcáingườitagọilàsựthậtcủamặtnạ.Sựthậtcủamặtnạkhông liênquanđếnđiềunónói,bởiđiềunónói,giảdối;màliênquanđếnđiềunócheđậy,cáinócheđậysựthật.

3.GươngvỡKẻ đứng trước gương, là kẻ không có khả năng nhìn thấy cái

khác ngoài bản thân mình. Nhưng không nhìn thấy bản thânmìnhmàthấymặtnạ.Bởicáigươngkhôngnóidốisựthậtmànóidốisựgiảdối.

MặtnạkhôngphảilàThần,màlàthầntượng.Bởivậysốphậnconngườirốtcuộckhônglàgìkhácngoàisựdiễntiếncủađờisốnghữu cơ trong kích thước và không gian thần, nó đạt đến chínhhưởngngượclạisovớihướngxuấtphát.

Sựkiêungạo không phảiThầnmà chính là sựngược lại.Cáimặtnạ là thầntượng, là thầngiả.Thầntượng làsựgiảbộ thầnlinhhoàntoàn,haynóiđúnghơnlàtínhchấtconngườihoàntoàn.Nhưngcáigìlàchấtngườimớiđượcchứ?-Làhànhvinângmìnhlênkhỏitrậttựtựnhiêncủacácsựvật,bởithếcònlạimộtmìnhvàchủquan.

Bởithếbảnchấtcủađiềunàylàsựkiêungạo.Trongkiêungạoconngườikhoáclênnósựgiảbộthầnlinh,tấtcảchỉlàsựgiảbộvàlàmặtnạ.HìnhảnhthầnlinhthiếuThần:thầntượng.Đâylàcáimặtnạtronggươngphảnchiếulạiconngười,

Sựkiêungạokhôngthấtbạitrongkiêungạo,màthấtbạisâuhơnmộtmức.Cáigươngcònđấy.Luônluôngiơmặtnạravàsẽtiếp tụcgiơra.Kẻnhìnvàogươngsẽ luôn luônnhìn thấycáinó

thấy.Đấylàtrớtrêukhủngkhiếpcủatrậttựthếgian:đểchosựvật

vàconngườitrởnênlànó,vàtấtcảmọingườisẽsốngmộtsốphậntựlựachọn.Thếgiankhôngnhắcnhở,khôngsửachữa.Thếgiancòn làm cho nặng hơn: đểmặc tất cảmọi con người trong hoàncảnhhọkhôngnhậnrakhinàođấtsẽlởdướichân.

Conngườikhôngthấtbạitrongkiêungạo,màtronghiệnthựccủa quan điểm về chính nó. Không trong cái liên quan mà cònnặnghơnmộtmức:nókhôngtrởnêngiảtrongcáinótậnmắtnhìnthấyvàtinlàthấy,màtrongcáinóchorằngnóthấy.

Bởivậysẽkhôngbaogiờnhậnratừsựkiêungạokẻkiêungạo.Kẻnàonói:tôikhôngkiêungạo,khônghềđộngchạmđếnsựkiêungạoriêngcủamình,chỉcheđậy,hayđúnghơn,nóidối.Conngườinàykhôngbịlậttẩyvàlunglaytrongsựkiêungạocủahắn,vìthếgianđểmặcchohắncứtiếptụcnhìnvàogươngnhưthếvàchỉcóthếấy,nhưhắnmuốn,đểnóidối.

Thếgiankhôngbaogiờbócmặtnạrakhỏiconngười.Cầnphávỡconngườicùngmặtnạ,cầnpháhủynótrongmặtnạvàthôngquamặtnạ.Vàsựphávỡnàykhôngchạmđếnmặtnạmàđếncáisaumặtnạ:sựthật.Bởisựthậtlựa.chọnsựdốitrá.Cáibiếnđikhôngphảicáichegiấukhuônmặt,màchínhlàkhuônmặtbịchegiấu.

Mộtlầnnữađâylàsựthậtcủamặtnạ:mặtnạthậtsựcònlại;tiếptụcnóidối.Kểcảkhi,đằngsaunókhôngcòngìnữa.

Cóthểđứngmộtcáchnhưthếnàođểcáctianhìnkhônggãyvàkhôngkhúcxạngượctrởlại?Mộtcách:tianhìnchiếuthẳngxuyênqua không gian và chạm tới cái hướng tới?Một cách: con ngườinhìnxuyênsuốtquagương?Khảnăngnàođểconngườinhìnthấusuốtxuyênquagương,đểtianhìncủamắtkhôngchạmtớicáimặt

nạphảnchiếu lạibảnthânnó,màchạmvàothếgian?Cầnphảiđậpvỡgương?

Cầnnhắclạilầnnữavàlầncuốicùng:Sựthậtcủamặtnạ.

Tấtcảđềucònlạinhưđãvàđangcó.

Vịtríthếgiancủaconngườichỉthayđổitrongmộttrườnghợpduynhất:khinócóthểđứngthẳngtronggócnhìnvàbiếtbướcđichânthậtgiữacácsựvật.Nếucóđậpvỡ,khôngphảigươngvỡ,màlàcáttronggương:thầntượng.

Bởivậymặtnạlàđúng,bởisựthậtxảyratrênmặtnạ.ChỉcóthểnhìnthấythếgiannếuconngườinhìnthấyThầnchứkhôngphảithầntượng.

BởivậyMontaigneviết:ilfautosterlemascqueaussibiendeschosesquepersonnes(Cầnvứtbỏbộmặtgiảcủaconngườivàsựvật).

HYPERIONHUNGARYI

BứcthưthưnhấtTôiđãtừngmơmườinămcuốiđờiđượcsốngcạnhbiển.Giờ,tôi

ởđây.Thờitraitrẻcủatôicũngtừngđúngnhưvậy.Khitôinhậnra, trên tráiđấtnày tôi cầnphải tranhđấuvớisốphậnnhưthếnào,tôiđãtừngnuôiýnghĩ:rađi.

Tôimuốn sống ở Anh hoặc ở Đức. Điều này xảy ra khi danhvọngmangtínhchấtHerostratoscòncháytrongtôi.Sựyếumềm,giờtôiđãbiết.Khôngnhưmộtdanhvọng.Bởicónhữngdanhvọngnởhoa.

PlutarkhoskểđãgặpCaesarngồikhóctronglềucủamộtviêntướngrasao,Caesarkêulên,PierĐạiĐếđãchinhphụccảẤnĐộ,còntalàcáigì?

Ô!TôikhôngphảilàCaesar.Tôikhôngbiếtcáigìghìmgiữtôikhôngchâmlửađốtcácnhàthờ.Sựyếumềm.Chẳngphảilàdanhvọng.

Tôikhôngthôngthạocáigì.Nhưngtôibiết,tôicũngsẽkhôngbaogiờđạttớicáigì.

Tôiđãtừngmơướcđếnmộtdảiđấtkhác.Nhưngsaugiâyphútnhìnthấymìnhmuốngì,điềukiệnđầutiênchínhlàtôiphảiởlại.

Tôicóthểtrởthànhmộtkẻmấtgốcrễởmọinơi,chínhvìđiềunàyvàvìthế.Mộtkĩsư,mộtthầythuốc,nhânviênngânhàng,kểcảmột linhmụcvàmột thủ lĩnhđều có thể ranướcngoài sống.Nhưngtôilàmộtkẻkhôngthểđiđược.Tôicầnởlại.Vàngaygiờđây vẫn cần ở lại, đoạn cuối đờinày, khi tôi không cònmuốngìkhác,ngoàiviệcphảihoàntoàntrưởngthành.

Tôiđangởtrongđámdânchúngnày,trêntráiđấtnày,mọiýđồ

củatôivôhiệuquả,mọitừngữcủatôivôích,mọikếhoạchcủatôiđổvỡ,tôiđãthấtbại,mộtcáchkhôngpháthiệnra,thừathãivàchẳngaibiếtđến.

Tôikhôngnhìn thấybiển,nơi tôimuốnđược chết trênbờ, tôikhôngcảmthấyvịhươngcủacâyvảvàhàngthôngbênbờbiểnmàgióbắcđãmang tới từ thung lũng,và tôi cũngkhôngnghe thấytiếngnhữngngọnsóngđậpvàotriềnđá.Đấycũnglàsựthấtbạinơiđây.Thầnhộmệnhcủatôikhôngxuấthiện.Khônggìlànỗianủicủatôi.

Tôibiếtsẽkhôngcóthếhệsaunốitiếpđểtôntrọng.Cáitôiđãlàm,phiconngườitớimứcchẳngloại thếhệnàocảmthấythoảimáivớinó.Tôikhônglấylòngai,kểcảhọ.Khôngaicóthểđòihỏitôi phải chứngminh.Chưa bao giờ cómột kẻ như thế ở đây, kẻkhôngđángđượcưađếnthế.Ngoàira, cũngthếmàthôi, thếhệsau!Họsẽkhôngcóhứngthúđểnhọcmệtvớigiấybút.

Tiếptheosẽlàkhoảngthờigianmàngườitaquênhếtquákhứ.Hiện tại sẽ bắt phải quên quá khứ đi bằng những con người -khôngphảivìconngườisẽvôcùnghạnhphúc,màchínhbởivìhọvôcùngbấthạnh,đếnmức,sẽkhôngai làmdịunổimọinỗiđaukhổcủahọ.

Tạisaohọcầnphải tìmra tôi,kẻkhônghềcóchútđồngcảmnàovớihọ?Ngoàirathờiđạicủachữcũngđãtrôiqua.Viếtlàmộtnỗi đammê bất hợp lí, và sẽ là như thế. Người ta quên tất cảnhữngaiđãviết,kểcảtôi.

Tôicóđủtỉnhtáođểnóira,chodùsựkếtáncótrầmtrọngđếnmấy,đặcbiệtđốivớichínhbảnthântôi,kẻsốnggiữanhữngmứcđộphi lí khủngkhiếp trongđời sống, giữanhữnggì tôi đãhoànthànhvànhữnggìngười tanhận ra từ tôi.Và thế là, cái tôi đãlàm,vĩnhviễnmất.

Cảđiềunàynữa.

Bởivìnhữngngườikhác?Aidámtựđặtmìnhnganghàngvớitôi?Khi đặt câu hỏi này, không phải sự kiêu căng trong tôi lêntiếng.Tôichỉcómộtmìnhđếnnỗi,khôngchỉmìnhtôiBIẾTLÀMnhữngđiềutôiđãlàm,màchỉmộtmìnhtôilàngườihiểu,đấylàcáigì,cáitôiđãlàm.

BứcthưthứnămGiờ đây tôi đã hoàn toàn biết cách quý tộc hóa cuộc đời của

mình.Tôimởmắtlúcmặttrờimọc.Mặttrờinhôlênkhỏiquảđồichiếuthẳngvàogiườngtôi.Tôibướcrangoàihiên,nghethấytiếnggáycủalũchimtrĩsaubụicấy,lũquạvàlũchimhoétsàbayvềphíarừng.Tôirửaráydướigiếng,ănmộtvàimiếngvàbắtđầuchẻcủi.Chúlừathơthẩnsaunhà,tôikhôngbuộcnhưngchútacũngchảbỏđi.

Thếnào,màyngủrasaohảTariménes?-chúlừađậpđậpđuôirasaulưng,vàtiếptụcngoạmđámcâycỏđầygai.Luônluônnảyramộtviệcgìđótôicầnphải làm.Tôidựngbànvàghếdướigốccâyhồđào,đôikhitôiănsángởđó,rồi,tôiđọcsách.

Tôikhôngcónhiềusách.Bảnthảoưathíchnhấtlàtậpghichépcủa tôi hồi còn thanh niên. Và bản thảo này được tôi ưa thíchkhôngphảivìnộidungmàvìcáchhànhvăn.TôithíchthúnhấtvìthờikìnàymangtínhchấtHerostratos.Mộtconngườigiốngnhưbấtkìai!Thậtđặcbiệtlàmsao,tôitừnglàkẻấy.

Nếu tôi làmộtngười lậpdị, hẳn tôi từngnghĩphải làmnghềsưutầmcácbảnthảoviếttay.Từcácnétviếttaytôibiếtđọcrasựđadạngcủahìnhthóc,nhưnhìntừmộtkhuônmặt.

Tôihayngồihànggiờbênbờbiển,khônglàmgìhết,ngoàiviệcngắmnghíasựtăngtrưởngcủacácthựcvậtvàcácsinhvậttrong

nước,trênmộtbờđá.ĐôikhitôiđóngyênlênlưngTariménesvàcưỡivàothànhphố

mua bán, hoặc ra bưu điện. Tôi rất ít khi nhận được thư, hoặcnhậnđượccáimàtôiđãbiếttrước.Nhiềukhitôiđichỉđểthưởngthứcsựdichuyểnimlặngtrênđường,conđườngmàtôithuộctừngviênsỏi.

Cáichợdướikiacũnggiúptôitiêukhiển,mộtsựồnàođơngiản.Vàluônluôntómđượcmộtcáigìđấyhayho,nhữngtráicâyngonlành hoặc một miếng thịt ngon. Con đường đi xuống ngắn hơn,chừngmột tiếngđồnghồ, đườngđi lêndài hơnmột chút.Chínhxácđúnggiữatrưatôiănbữatrưa,mộtđĩađầythứcăn.Rồi,tôilàmmộtcáigìđó.

Tuầntrướctôiđẽogọtmộtcáighếdàivàmộtcáibànkhác,bởivìbànghếđặtdướigốccâyhồđào,buổichiềunắngchiếuvàorấtgắt. Tôi leo lên núi, mang theo sách hoặc không, lấy nước từnguồn,cuốcxớiruộngkhoaitây,cácbụidâuhoặccác luốngnho.Nếuainhìnthấy,hẳnsẽnóiđâylàmộtngườichămchỉnhấtthếgian.Thựcchấtchỉlàmộttròchơi.

Mùahètôixâynhữnglâuđàicát.Tôikhôngthathiếtmongchờlợi ích từ việc tôi làm, phần lớn chúng chẳng có ích lợi gì. TÔIkhôngnghĩnhiềulắmđếntươnglai.Tôikhôngcótrítưởngtượngdành cho nó. Và cái này, cái tôi đặt tên là lối sống cổ điển, tôikhông lấy trước vịmật ngọt củanó. Tôi làm cái đúng lúc ấy tôithíchlàm.Vànếucácthóiquencủatôivẫncứvìthếhìnhthành,khôngphảidonhữngloâutạorachúngmàdoniềmvui.

Cáigìđịnhratrước,cáiđó luônluôncóvấnđề.Sựngâyngấtcủakhoảnhkhắc là thứ caonhất.Bạnđã từngđứng trong rừngtrướcnhữngđốmsánglunglinhchiếurọicảvòmcâychưa?Lúcđóbạn sẽ biết khoảnh khắc là gì. Bạn đã thấy khi giữa chừng dạochơi,conđườngmònnhỏbỗngbiếnmấtsaunhữnghàngcây?

Trongtôikhôngcóchútgícủasựtrảthùvàlòngghentị,vàtôicũngchẳngmongmỏibấtkìsựhàilòngnào.Tôikhôngcảmthấymìnhbịrútngắn.Kẻnàotrốntránhbảnthân,kẻđócảmthấysựthiếu thốn và khátmong sự hài lòng. Nhưng khi nó trốn tránhchính bản thân, nó đã đánhmất cái lớn nhất-hiện tại-rằng: tôiđây.

Tôikhôngcócácmụcđích,bởivậytươnglaikhôngquantrọng.Có thế gian và có tôi. Không đủ sao?Mọi sự tưởng tượng chiếuphóngraphíatrướcđềulàmhỏngthờigianđangtiếpdiễn,vàkhithờigianđếnchỗtôi,nóđãtrốngrỗngmộtnửa,ngàyhômquatôivừavắtratừnómộtmẩuvàngròng.

Tôi nhận được đời sống như thế đó trong sự trong sạch củachínhnó.Khôngaicóthểlàmđượcnhiềuhơn.

BứcthưthứsáuBạnhỏilàmthếnàođểtôithốngnhấtsựhoangdãcủatưduy

mình với sự uyển chuyển của lối sống mình? Bạn hãy hỏi mộtngườichồngyêuvợsayđắmtạisaoanhtakhôngnghiềnnátngườivợ yêu? Càng đammêmạnhmẽ càng dịu dàngmềmmại, càngmạnhcàngmềm.Tôidámtrởnênhiềndịu,bởilửacủatôikhônggì so sánhnổi, đếnmứckhông có gì xứngđáng với tôi, ngoài sựmềmmại.

Tôichorằngnếutôiđạttớiquyềnlực,tôisẽtuyênbốsựthốngtrịhàngnghìnnămtrờicủamìnhbằnghàmrăngđánhvàonhaurun cầm cập. Sẽ chưa từng cómột bạo chúa phương Đông,mộthoàngđếLaMã,mộtthủlĩnhInkanàodámđốixửvớidânchúngmộtcáchphinhântínhđếnthế.Vàcáikhủngkhiếpnhấttrongsựthốngtrịnàylàtrongtôikhôngcómộtchútgìcủasựtànbạo.

Tôikhôngướcsựngâyngấttrướcđaukhổcủanhữngkẻkhác.Tôichỉkhôngquantâmtớihọ.Giốngnhưtôikhônghềquantâm

đếnchínhbảnthânmình.Cácđolườngcủatôikhôngmangtínhchất người. Tôi điên chăng?Nếu bạn làmmất đi cái gì đó bệnhhoạntừkháiniệmnày,tôisẽbảo:đúng.

TheiamaniaĐờisốngđốivớiđạiđasốconngườilàthứquámạnh.Bởivậy

ngườitakhôngchịunổiđờisốngnếuthiếucác loạinghiện,uốngmộtcáchthuầnkhiếtvôcùngkhó.Hoặcbuồnbithươnghoặctrởnênđiêndạihoặclảođảovìnó.Chỉnhữngkẻmạnhnhấtchịunổiđờisốngkhôngcầnđếnmọigiảtạo,vớitoànbộhươngvịcủanó.Chỉnhữngkẻmạnhnhấtbiếtđếnniềmcảmhứng,sựngâyngấtphụtlêntừđờisốngvàsốngmộtcáchthanhkhiết.

Hãylàmđi,điềumimuốn.Nhưngmisẽluônluônbiếtmisợcáigì.Sợchỉcóngầnnày:nhưsựchết.Nhưsựphíphạm.Nhưkhôngbaogiờ.Nhưsẽkhôngbaogiờnữa.Mihãyhiểu,khôngbaogiờ,sẽkhôngbaogiờnữa.

MệnhlệnhcủađờimikhôngphảilàCẦN.Bởichẳngcầncáigìcả.

Không có sự cưỡng bức.Nhưngmi hãy nhớ rằng, điều này, ởđây,mikhôngbaogiờsẽlàmđượcnữa.Cáimikhônglàmởđây,ngàyhômnay,lúcnày,misẽkhôngbaogiờcóthểlàmđượcnữa.Cái mi sợ phải làm lúc này, mi đã đánh mất nó vĩnh viễn. Sẽkhôngbaogiờcómộtcáiđẹpđếnthế,tolớnđếnthế,nhưhômnay,ngaybâygiờ,ởtạiđây,sẽkhôngbaogiờcóbấtkìcáigìnữa.

Vàkhoảnhkhắcđãbịgiết chếtnày -máucủaThượngĐếđãchảyvàbiếnthànhthuốcđộc,vàsẽkhôngbaogiờlàcáigìkhác,ngoàilàthuốcđộc,sựphíphạmsẽkhôngbaogiờlàcáikhác,ngoàilàsựphíphạm,nỗisợhãisẽkhôngbaogiờlàcáikhác,ngoàilànỗisợhãi.

Conngườitựdo,luônluôntựdolàmtấtcảvàluônluôntựdođểsợ.Nhưngcáichếtkhôngbaogiờsẽlàcáikhác,chỉlàcáichết,làthuốcđộc,làsựsợhãivàsựphíphạm.

Sốphậncọnngườicó thểtrởnêngiàcỗivàhaomònbiếtbao.Lúcnày là lúc, người ta bắt đầu tậphợpbè bạnquâyquần, bắtđầu ca ngợi. Giờ đây họ không sợ thời gian nữa, không còn nỗihiểmnguy.

Tạisaomikhôngtrởthànhkẻ,nhưtrongđêmmilànó?Kẻchỉtrongmànđêmmidámnghĩtới?Midámvàmibiết,misuytưvềsốphậnchânchínhcủami,mibiếtcấtcánhbaylên.Sựdũngcảmcủanhữnggiấcmơ.

Một thế giới sâuhơn và ảo hơn.Đónnhận sự tiếp xúc với nóchẳngkhácnàomingủ trênđá trắng, trongnhữnghònđảo củagiấcmơ.Mộtgiấcmơxuântrànngậphoahồngnở,hươngvịthôngngạtngào.Mộtsốphậnmớingủtrongchínhnó.

Niềm vui là ngọn roi tàn nhẫn nhất để người ta duy trì. Vàkhôngcóânsủng.

HYPERIONHUNGARYII

BứcthưthứbảyTạisaotôikhôngcaitrị?Bạnhãytinđi,khôngphảidotôi.Ở

đâucóloạidânchịuđựngnổisựthốngtrịcủatôi?Ngườitathanphiền,dânkhôngcóvuacủahọ.Nhưng:quảthậtcódâncủavua?Ởnơiđây,hômnayhọquảlàxứngđángvớinhau,dânvànhữngkẻcaitrịhọ.

Vualàngườitạoratừtấtcảcáckẻkhácmộtvịvua.Cònnhữngkẻtrịvìngàyhômnaytạoranôlệtừtấtcảmọingười.Trởthànhvua trongmộtquốcgia củanhữngkẻnô lệ,nơi,ngay cảđếnkẻthốngtrịcũnglàngườihầu?

Vàđiềutahãyquantâmlàtrảchokẻnàobaonhiêutiềncôngvìsựphảnbội?Vàtahãyngợicaaibằngcáchnào,bởinóđãnuốtlờicủachínhnó?Vàtahãytặngthưởngchonhữngloàisâubọ?Vàtahãytửtếcảvớinhữngkẻ,màsựđêtiệncủanóvượtlêntrêntấtcả?

Vàtahãyđềcaonhữngngườicó lòngtinhơnkẻkhác,chodùchỉlànhữngcáibóngnhỏnhoi?Vàtahãycườinhănnhởsuốtngàynhưtênphụviệccủamộtlãonhàbuôn?Vàtahãysiếtchặtnhữngđôitaybẩnthỉunhấtcủađấtnướcnàymộtcáchbèbạn?

Nếucógìxứngđángđểtacảmơntrênthếgiannày,đó lànócho ta khả năng sống đơn độc -một đời sống lớn nhất và nguyhiểmnhất.Cácngươichỉbiếttớisựtíchanhhùngvĩđại.Điềuấychỉ xảy ra, nếu có đám dân dành cho việc lên ngôi vua của ta.Chuyệnnàykhôngkhó.

Tabiếtđếncảnhữngsựviệckhônghềanhhùng.Đấylàsựđơnđộc.Takhôngcầncácngươi.Mọimốiquanhệcủatakếtthúcbằng

điềuấy:khôngcần.Đơnđộckhôngdễ.ThángMười,bướcrahiên,ngắmbìnhminh

xámrunrẩy-khôngcóai,khôngmộtai.Bêntriềnnúi,sươngmùnhậpnhoạngsàxuốngnhữngchiếcláúavàng.Cảmxúcđơnđộcnàychỉđượcchữachạybằngthứthuốcchốngđộcmạnhnhất.Đấylàcáigì?

Làýthứcrằng,conngườicóthểsốngmộtmìnhtrảiquanhữngcáiđẹplớnnhấtcủathế-gian,khôngphảitrongtrítưởngtượng,trongsựhàilòng,mànhưmộtkẻvĩnhcửuđứnggầnnhấtvớicáiToànBộ.

Conngười chỉ có thể sốnghạnhphúc trong cộngđồng, nhưngchỉtrongđơnđộcnótrởthànhThượngĐế.

BứcthưthứtámTôikhôngthiếubấtcứthứgì.Tôinấuthứcăncủamìnhvàtiết

kiệmnhữngthứmìnhcầnđến.Tôihọclàmkhásớmmọicôngviệcnhà.Tôingồitrênbậcthangngoàihiên,gọtvỏkhoaitâyvànhặtrau.Tôitựdọnphòng.Khiquầnáocủatôisắpdùnghết,tôiđunmộtnồinước lớn, cho tất cảquầnáomàu trắngđãngâmkĩvàonấu,sauđógiặt.

Nắngchiếuvàongườitôikhiếnmồhôichảyđầmđìa,tôichăngdâylêncáccànhcâyvànhữngáosơmi,khăntrảigiường,tấttừtừkhô trong gió tung bay. Lúc khác tôi là quần áo. Tôi có thể vánhững chỗ rách nhỏ, nhưng rách to hơn tôi phải mang đến thợmay.

Đôikhi, chánngấy loại bánhmìđầybộtnở, tôi tự vắt bột vànướng.Tôisốngbằnghoaquảđếnchừngnàocóthể.Khôngphảitừlíthuyết.Tôikhôngcócáclýthuyết.Dạdàytôichịuđựnghoaquảrấttốt.

Nhữngcôngviệcnhàkhôngchiếmquánhiềuthờigianđểphảicầnđếnmộtngườiđànbà.Nếutôinấu,dọndẹp,giặtrửa,mộtnửalàtròchơi,mộtnửalànghithức.Tôisungsướngđãbiếtcáchhọctừngườiđànbàsựbìnhyêntuyệtdiệucủacôngviệcnhà.

Tôichorằnghônnhânlàmộtmặtkháccủachiếntranh.Phòngcủa tôi xinh xắn như của một cô gái. Tôi không chịu được bụi,nhưngởđâygiữacâycối, rất ítbụi, chỉmùađôngcóbụi từviệcsưởi.Vànắngchiếusoirạngrỡmọihoạtđộngsốngcủatôi.

Nếutừnhânloạitôichờđợimộtđiềugìlớn,đósẽlàđượcvứtbỏnhữngkẻcấmnguồntiếpxúcvớinắng.Giámàmộtsánghèhọđirakhỏithànhphố,từbỏnhữngnhàmáy,đườngphố,nhữngcôngsở,lòsưởitrungtâm,điện,phòngtắm,vàrangồingoàinắng,lặngim,nhưngkhônghềmuốnlẩntránh.Đấylàcuộccáchmạng"giámà"củatôi-cáchmạngnắng.

Khi tôiđứng trước cái chậugiặt,nhúngnhững chiếcáo sơmicủamìnhtrongbọtxàphòngtrắng,mặttrờichiếuthẳngvàolưngtôi,vàlưngtôirạngrỡvìvuisướng.TÔIbiết,trongconngườicósựtốitămthiêngvàsâuthẳm,khoảngkhôngcủađêmnằmdướilớpda.

Nhưngtôicũngbiết,niềmhânhoancủanhữnglớpdướida,khicảmnhậnánhsángmặttrời.

Mộtlần,tôinằmtrênmộtphiếnđátrắngvĩđạicạnhbiểnvàobuổitrưa,lầnđầutiêntrongđờitôitrầnnhưnhộng.Trướcđótôitưởng rằng, trongmột ý nghĩa rộng hơn nào đó, con người giấugiếmtrướcmặttrờicáihángcủanó,giữcáibộphậnđêmcủanótrongbóngtối.

Nhưngtrongkhoảnhkhắckhinắngmặttrờisoirọiđếnmộtvịtrí trước đó chưa bao giờ nó chiếu đến, tôi bỗng hiểu, cái gì làPhallustươitỉnh-cáiđươngvậttrànngậpnắng,tươitỉnhrạngrỡ

chẳngchútxấuhổ,thứánhsángmỉmcườicủacácphotượngthầnHiLạp.

BứcthưthứchínBuổichiềuhètôinằmdướigốccâyvàngủ.Đểgiấcmộngtanđi

phảimấtvàiphút.Khóithuốclácủatôibaylơlửngbìnhyêngiữavòmcây,nhưmột cửđộng lặng thinh,nhưnhữngđámmâybaychậm rãi, êm ả tan trong không khí, và tôi cũng tan trong giấcmộng.Khoảnhkhắcêmdịuvàấmáp.

Tôi cảm thấy tất cả conngườimình ở bênngoài, ở trong cây,trênbầutrời,trongcănnhàmình,trongvườn.Khôngcólinhhồnmình.Tôitựdo,khôngýmuốn,khôngmụcđích.Giótrườnquatôi,ánhsángxuyênquatôi,chiếurọiấmápthứhươngvịrừng.Trongtôikhôngmộtchútgìcủasựchốngđỡ.

Phútnàytôihiểutạisaotôilàtôinhưbâygiờ,kẻđãbẻgãysựcưỡngbứcmàtinhthầncùngchínhbảnthânnóđãchốngđốidựnglên.Tôilàkẻđãlàmnêncáikhôngthể.Tôikhôngbiếnmấttrongsựcâm lặng,như tất cảmọingười từ trước tớinayđã từngbiếnmất,nhữngkẻlàcontraicủatitankhổnglồ,Hyperioncaocả.

Ngôntừtrongsạchvàmởtừngchỉmởradànhchoconngườisơkhai, làLờimàainghiêmtúcđịnhcất lên,đãbịbópnghẹt.Sứcmạnhcủatôilàthứduynhấtcóthểhoànthànhnổinhiệmvụnày.TôiđãcấtLỜI,vàđiềutôinóira,mangtínhchấtHyperion.

Tôiđãnóibằngthứngônngữtrướcđóchưaaitừngnóibaogiờ.Duynhấtchỉmìnhtôi.

Ờđịavịcủatôitấtcảmọingườiđãcóthểgụcngã,nhưnhữngBessenyei(mộtnhàthơHungary-ND).Trởnênmộtmình,khôngấpúng,khôngngồitrongBóngTốiSâu.Hyperionlàvị thầnđơnđộc,kẻtựmìnhdựng lênmộtthếgian,bởinơiđâykhôngaicần

đếnsựcaocảvàcầnđếnthầnlinh.Tôiđãtrởnênhoàntoànđộclậpvới(cáigọilà)môitrường.

Vàtrongkhihọđánhmấtbảnthântrongtiếngkêuvanthảmhại, bởi ngôn từ và chính bản thân họ trước đấy cũng đã hoangmang,tôibiếtcấttiếng.Đôibàntaytôilầnđầutiêndựnglênnoiđâymộtthếgian,màsốngởđấykhônghềxấuhổ.

Tấtcảnhữngaitừngcóýđịnhnàyđềukhôngđủsức.HọchưatừnglàmộtHyperionhoàntoàn=cảđếnBessenyeicũngkhông,dùđấylàkẻđứnggầntôinhất,vàvìthếcũnglàkẻxarờitôinhất.

Kẻnàocàngmangtínhchấtvuachúanhiềuhơnbaonhiêu,kẻđócàngđạttớiítbấynhiêuchấtliệutạodựngcủatinhthần,vàkẻnào càng chìmxuống đáy sâuhơn baonhiêu, kẻ đó càng cởimởhơnvớicôngchúngbấynhiêu.TôiđãtrảlạiLờichocácvuachúa.Nhưngtôikhôngtựrungủmình.

Từđiềunàysẽkhôngxảyracáigìhết,cũngnhưchưabaogiờxảyrađiềugì.Nhữngngôntừlớnlaomàtôidùngđểtạodựnglênmột đời sống lớn lao, chưa bao giờ đến được trái tim những conngười.Chúngđứngtrêngiásáchtrongphòngtôi.Mộtmìnhtôitạora chúng, chimộtmình tôi biết, đấy là cái gì tôi đã làm, và tácphẩmnàychỉduynhấtđờisốngcủatôitôđiểmnó.Chúngkhôngcầnchoaihết.

Trướckhiđingủ,tôimỉmcườidướinhữngvòmcây,nếutôinghĩđếnchuyệnbạnchorằngtôibuồn.Bạnhiểuvềcácthầnlinhmớiítỏilàmsao!Cáicácthầnlinhtạodựngmớiđẹplàmsao,khiếntácphẩmkhôngmấtđimàchỉngườitakhôngnhìnthấynó.

Bầu trời sẽ táinhợthơnnếungười takhôngngắm?Bạnnghĩthếnào,tôiđãtrởthànhcáigì,nếutôiđứnggiữabọnhọvàsùibọtmépchốnglạimọisựcaocả?Bạncóthểhìnhdungđượctôinhưmộtkẻmôigiớichínhtôi?

Nếuaiđókhôngchấpnhận,tôitựxấuhổthaychokẻđó,buồnlàhọđãsỉnhụcbảnthânhọ.Vàhọkhônghềbiết.Họxuađuổitừchốimàkhôngnhậnrarằng,đãbiếnnóthànhcáikhôngthểtrướcchínhbảnthânhọ,

Aisẽbiệnminhchotôi?Khôngaihết.Nhữngkẻcóthểđơnđộcđềugiốngnhưtôi.Nhưngcácthầnlinhkhôngbiệnminhchoaivàchobấtcứcáigì,nhấtlàchobảnthânhọ.Nếucácthầnlinhsợaiđósẽđộngvàotácphẩmchăng,tôisẽphảnđối.Khôngaicóquyềncoitácphẩmnàylàcủamình.

Nhưng,tôikhôngsợ.SẽkhôngcóthêmmộtHyperion.

VIẾTVỀCUỘCCÁCHMẠNG1956ỞHUNGARY(Tríchtácphẩm:Patmosz)

... Hãy đừng quên, trước cả chúng ta, những gì những ngườikhácđãviết,đãvẽ,đãkhắcvàođá,đãsuyngẫmtậncùng,thậmchíhọđãchiếnđấu,hoặcđãthấtbại...

...rằng:điềugìđãxảyrangàyhômnay,chúngtađềubiết.

Toànbộ văn chương, toànbộbáo chí, âmnhạc,hộihọa,nghệthuật, khoa học, chính trị đã phản bội lại nămmột nghìn chíntrămnămmươisáu.

Phảnbộibằngđiềugì?Rằng,vẫncầnphảisống.Khôngaidámchết,giốngnhưnhữngcôngnhân,họcsinhvàtrẻemdướinhữngchiếcxetăngXôviết.

Nhàthơ,nhàvăn,nhạcsĩ,họasĩ,thầythuốc,kĩsư,bộtrưởng,quândân,nôngdân,côngnhân.Chưabaogiờdânchúnglạibịbỏrơiđếnthế.Khôngcóbấtkìloạicủacải,côngdanh,quyềnlựcnàocóthểxứngvới thứgiờđâyphảitrảgiá.Khôngcósựsâusắcvàcaocảnàocủađờisốngkhôngsụpđổ tan tànhdướisựphảnbộinày.

Rồimộtnămnữaquađi,mọingườisẽsốngnhưthểchưabaogiờ từng xảy ra chuyện gì. Như thể sự hèn hạ này, sự hư hỏngthảmhại,thahóa,bẩnthỉuvàđêtiệnnàytrongdânchúngchỉcómột lần,duynhấtmột lần, và sự thậtkhông thểmộtmìnhngờisáng,và tất cảmọingườikhôngthểnhất trí thốtra lờimột lần,nhữngaisốngởđây,tráivớiquyềnlựcngànlần.

Kẻnàođãphảnbội,giờkhôngcòn làhènhạ,khôngcòn làđêtiện,khôngcònlàhưhỏng,khôngcònlàthảmhạinữa.Họlạitiếptụcsống,tiếptụccahát,tiếptụcvẽ,tiếptụcdiễnthuyếtvàtiếp

tụcdạydỗ.Quảthậtkhôngcógìxảyra?

Tôiđãsuynghĩnhiềunăm,nếumộtlúcnàođólịchsửđạttớisựthật, người ta sẽ nói gì về khoảng thời gian tiếp theo nămmộtnghìn chín trăm nămmươi sáu, về những con người, những kẻsáng tác nhạc, tạo dựng các bức tranh, diễn trên các sân khấu,nhữngkẻănngonuốngsay,thayvìphảinghiếnrănglại.

Khôngviếtđánggiáhơnviết.

Thayvì,cầnphảibỏđimàphátcỏvàchặtcây,thìthihànhvàtiềnbạcđánggiáhơnđốivớihọ.

Banđầutôicứtưởngnhữngcáitênngàyhômnaycònlưulạiđểmộtnghìnnămsaungườitavẫnnhổnướcbọtlên.NhưngtôiquábiếtnhữngngườiHungary.Ngaylậptứchọtìmcáchbàochữa,vàvừa thì thào rằnghọphải chịuđựngbiếtbaonhiêuhọvừanhétvàotúinhữngtậptiềnnhàunát-nhữngcontinngỗngquaybéomập.

Tôiđánhcuộcrằng,nhưnhữngcảmtửquânkhắctênmìnhvàolịchsử,nhữngkẻmấtdạybẩn thỉunàysẽ tângbốc, cangợi lẫnnhau,vàdẫndắtnhauvàolịchsử,mộtcáchrónréngiữanhữngBessenyei,Csokonai,Petőfi,Bartók,Csontváry,AranyvàKemény,thayvìđểngười tabêuriếunhưnhữnghìnhnộmghê tởm:đấy,nhữngkẻmàchiếccàvạtlụaquýhơnnămmộtnghìnchíntrămnămmươisáu.

Nhưthểđấygọilàcuộcsống,thứmànhữngkẻnàysống,nhưthểđấylàthiphẩm,âmnhạc,tácphẩmsânkhấu,nhữngthứhọtạora,nhưthểcóthểsốnggiữanhữngđiềukiệnnhưvậychodùtrongnhàmáyhaytrongvănphòng.

Tấtnhiênvẫncầnphảisống.Vôcùngkhókhăn.Vànếuvôcùngkhókhăn,tấtvôcùngkhókhăn.Chuilủivàimlặng,nhậnviệcăn

lương theongày,nghiến chặthàmrăngvàkhôngnổi loạn,đúnghơnnổi loạnnhưngkhông tự chophép, sống trong cơnđau thắtđángnguyềnrủavàcăngthẳng,nhưngkhôngtựchophép.

Đâurồinhữngcáitênngoàinhàtùmàkhôngdínhbùnbẩn?

Không còn bất cứ cái gì thiêng liêngmà dân chúng này chưanhụcmạ,chưađánhchìmnóxuốnggiữanhữnghènhạ,vàcáivẫntồn tại trong sạch thiên thần giữa đám tàn bạo,sẽ bị những kẻmanrợnghịchngợmsănđuổinhưmộtmónhàng,vàchúngkhôngthể làmkhác -Nơi conngười bị lăngnhục,ởđókhông thể sốngkhác,ngoàisốngvìquyềnlợiriêng,tìmkiếmlợinhuậnriêng,nơikhôngbaogiờcòntráitim,kểcảkhingườitahànhlễ,ngườitayêuhaycầunguyện(Hôlđerlin).

Rồingười tasẽbiệnminhchochúng.Người tatẩyrửachúng,đưachúngvàotừđiểnbáchkhoatoànthư,vàolịchsửvănhọcvàlịchsửvănhóa,nhưnhữngkẻđãthựchànhnhữnggiátrịmĩhọccaosiêu.

Đâysẽlàloạilịchsửgì?

SỰSỐNGVÀÐỜISỐNG(Tríchtácphẩm:Scientiasacra)

1.Khoảng thời gian sáu trăm năm trước Công nguyên đã tách

nhân loại ra thành thời hoàng kim và thời khải huyền. Khoảngthờigiannàylàtấmmànhchegiữasựsốngmởvàđờisốngkhépkín.Khi truyềnthốngnóivề thờihoàngkim,cầnnghĩđếnnhânloạitrongsựsốngmở;khinóiđếnthờikìkhảihuyền,cầnnghĩđếnsựsốngnàyđãbịđánhmất,vànhânloạichìmvàođờisốngkhépkín.

Mộtđiềuđơngiảnnữa:đờisốngkhépkínkhôngtựnódừnglại.Nếuđờisốngcóthểđónglạihoàntoàn,nóđãcóthểchấmdứt;đãcó thểkhôngnhậntừ trêncaokhôngkhísiêuhìnhbắtbuộccầnthiếtchomọiđờisống.Chínhvìvậysựsốngmởluôncầnphải"độtnhập"vào,đờisốngkhépkín;sựbấtan,nhữngtínhiệuluônluôncầnthiếtđểthểhiệnranhữnghoạtđộngthườngxuyênđánhthứcnhữngkẻmộngdu.

Thếgiớicủasựsốngmởlàsựtuônchảyliêntụcnhưngbíẩn,vàhành động khó hiểu nhất của nó đối với sự mêmuội là khi nótuyênbố:bảnán.Sựsốngphánxửkhôngngừngđốivớiđờisống.Bảnántreotrênđầunhânloạithờikìkhảihuyềnlàlúcconngườimangtrongmìnhbảnánnàyvàtríchdẫnnóbằngcuộcđờicủahọ.Thờihoàngkimlàtrạngtháicổvàtựnhiêncủaconngười.Khảihuyềnkhônglàgìkhácngoàiyếutốcuốicùngcủatạohóa,làlờiphánxửvớiđờisống.

Để con người có thể hiểu được sự khác biệt về nhân loại thờihoàngkimvàthờikhảihuyền,cầntiếpcậngầnhơnmộtvàiđiểmcủasựsống.Điểmquantrọngnhất:linhhồn.

2.Sự tỉnh táomà chúng ta đã nhắc đến làmột khái niệm siêu

hình. Nằm trong mối quan hệ gắn bó nhất có thể với chủ thểthiêngliêngcủathếgian,vớicáiTôiThượngĐếvàbấttử.Cònsựtỉnh táobànđếnsauđây làmộtkháiniệmtâm lí.Cầnphảiđặttênnhưvậybởivìkhôngcótừkhác.

Theo truyền thống Iran, hai khái niệmbằnghai từ khác hẳnnhaucóthểxácđịnhchínhxác.

Sựtỉnhtáosiêuhìnhđãnhắcđếnlàcsisti,làsựnhạycảmcaođộcủađờisống,làđặctínhvàlàbảnchấtquantrọngnhấtcủacáiTôiThượngĐế,làđiểmnhảyvọtcủasựchuyểnbiến.

Sựnhạycảmtâmlíngượclại:làzaéman,đâylàtrạngtháitâmhồnthứctỉnhcủaconngười.Ởđâycầnsựtáchbiệt,cầntáchmộtcách,dứtkhoát,sắcgọnkháiniệmtâmlítìnhrakhỏiphạmtrùýthức.Ýthứcđóngvaitròtrongtâmlígiốngnhưmộtcơcấutìnhcủa linh hồn con người. Quá trìnhnhận biết, tư tưởng, sự pháthiện,quyếtđịnh,ýđồ,hànhđộng,nếucóýthức,nhưngườitanói,thườngsángsủa.Ý thức,một cáchbíẩn,đồngnghĩavới sự tỉnhtáo,vàngườitahaydùngtheonghĩanày.Trongnhiềutrườnghợphaicáchnóinàycóthểthaythếchonhau.

Khinói,conngườicầncóýthức,cầnhànhđộngmộtcáchcóýthức,lúcđóýthứckhônglàgìkhácngoàitừđồngnghĩavớitừtỉnhtáo, hoặc tỉnh táo không là gì khácngoài trạng thái của ý thức,trạngtháihoàntoànsángsủavàmởrộng.

Trongtâmlíhọcsaunàychỉmộtvàingườilêntiếngchốnglạisựđánhtráotừngữtrên.Nhữngngườinàynhấnmạnh,ýthứcvàsựcóý thứctuyệtđốikhôngphải làhoạtđộngcủa linhhồntiếpcậngầnhơnmứcđộnhạy cảmở cườngđộ cao,nghĩa là tiếp cậnđếnđờisốngsiêunhiên,haynóiđơngiản,làthứcóthểlàmchođời

sốngmởra.Phầnlớnngườitachorằngngượclại.Họtuyênbốýthức làsựphiềnnhiễucủađờisống.Nghĩa làkhông làmchođờisốngmởramàtráilạingàycàngkhóakín.

Vấnđềđặctrưngnàyxuấtpháttừsựnhiễuloạnkhôngphươngcứuchữacủanhânloạithờikìkhảihuyền,vàsựnhiễuloạnnàykhôngthểchỉnổilênbằngtừngữ;bằngkháiniệm;bằnglíthuyết;bằngquanđiểm.Ngaytừphútđầutiêncóthểnhậnrađâylàsựtỉnhtáobịnhiễuloạn,hayđúnghơnlàsựnhiễuloạncủamộtthứánhsángyếuớt,thiếuhụt.

Tình thếhiệnnaycủa thờiđại chúng tađangsốngvềđại thểnhưsau:trongconngườilịchsử-haymộttừkháclàkhảihuyền,bởivìlịchsửchínhlàbảnán,làthứconngườibịrơirakhỏithờihoàngkimcầnphảichịuđựng-cũngcósựtỉnhtáo.Nhưngtrongtrạngtháicủasựsốngtỉnhkhôngthểthựchiệnnổisựnhạycảmnày. Trong con người lịch sử, đặc biệt con người ngày hôm naytrongsựsốngtínhcủanókhôngcósựnhạycảmmàchỉcósựbựcbội.Sựbựcbộichínhlà:sựmêmuộibịkíchthích.

Linhhồncósựnhạycảmcaođộ: làkhảnăngđể thấyvà lĩnhhội,khảnăngvươnlênsựsốngmở.Nhưngsự(nhạycảm)tỉnhtáonày bị khóa lại trong đời sống khépkín. Sự tỉnh táo bị khóa vàchìmđắmnàytâmlýhọcgọilàtiềmthức.Đâylàcơcấutínhcủalinhhồnconngười.Đâylàmộtkhảnănggắnbótrongmốiquanhệvớisựsốngsiêunhiêntồntạitronghiệnthực(ontoszon).

Các nhà tâm lí học không giấu nổi ngạc nhiên khi tiềm thứcnhậnbiếttấtcả,phánxửmọihànhđộng,phảnkháng,đồngtình,dẫn dắt, chống lại, cảnh cáo, dọa dẫm, khuyên nhủ, tỉ tê, phảnứng,tiềmthứccónhậnthứcvềmọimặtcủađờisốngngười,tiềmthứcluônluônchúýđếntoànbộđờisốngtừmộtmiềnxavôhình,dõitheonhữngsựkiệncủasốphận,amhiểu,vàkhôngnhầmlẫn,mộtcáchđặcthù,chắcchắnvà:mộtcáchsiêuhình,hayđúnghơn

coinhữnghìnhảnhmộng(cótênlà)thếgiớibênngoàikhônglàgìcả:coiđólàmaja,méon,khôngcóthật.

Tiềm thức là sự tỉnh táo của conngười lịch sử.Và đấy là cáiluônluônphánxửtrênđầuvàtrongmọihànhđộngcủaconngười.Tiềmthứckhôngchịunổimộttrậttựsốngnhấtđịnh;nótấncôngsựnhiễu loạn;đưanhững tư tưởngnhấtđịnh rakhỏi conngười;mộtcáchkhăngkhăngchỉ làmtheoquyluậtriêngcủanó;cáigìmuốnxâmphạmquyluậtnày,nógạtbỏ.

Nếuconngườitrongtrậttựđờisốngcủahọmuốnbốquahoặccoithường,nóchỉranhữngkhủnghoảngkhủngkhiếp.Nóđủkhảnăngxéráchtoangconngười.Hànhvivàlờiphánxửcủanóđốivớiý thức trongmọi trườnghợpđều căng thẳng.Tại sao?Bởivìtrậttựsốngmàtiềmthứcđòihỏikhácbiệtvớitrậttựđờisốngcủaýthức.Hànhvicủatiềmthứcsiêuhìnhtuyệtđối:nóđồngthuậnvớimọidấuhiệucơbảnnhấtcủasựtỉnhtáo,

Tiềmthứcgiữgìnđặctínhtôngiáocủasựtỉnhtáocổtrongconngườilịchsử.Tạisaocầnđặttênđặctínhnàylàmangtínhchấttôngiáo?Cũngnhưvậytạisaocầngọisựtỉnhtáomangtínhtôngiáo?BởivìnócósựsosánhvớiThượngĐế.Thậmchínhiềuhơnthế:nómangtínhchấtThượngĐế.Thậmchínhiềuhơnthếnữa:nólàThượngĐế.

Toànbộkhảnăngcủalinhhồnlàbảnnăngthểhiệnmởvàtựdocủamọikhảnăng,cáichínhlàsựsống,đượcnânglênmứcđộThượngĐế.Sựtỉnhtáonày làmộtsứcsốngtrongđótoànbộvũtrụchứatrongtừngkhoảnhkhắc,trongtổngthểvàlàhiệnthựcđanglà.Làthứvượtthờigian,siêunhiên,vượtkhônggian,vượtqua đời sống. Là sự siêu hình. Mang tính tôn giáo. Mang tínhThượngĐế.Bởivậynótỉnh,vàrõràng,vàmở.Bởivậynóbiếttấtcả,thấytấtcảvàkhôngnhầmlẫn,khôngdựatrênnhữngsựphùphép,ảotưởngvàsựlừadối.

Sựtỉnhtáonàytrongconngườiđãbịchìmđắm,bịkhóakínvàchìmxuống.Conngười lịchsửsốngmộtcáchđảongược:cùngsựtỉnhtáocủamìnhnóquayngượcxuốngdưới,vàvàotrong.Vàbởivậysựtỉnhtáobiếnthànhtiềmthức.Trongconngườilịchsử,sựtỉnhtáorơivàobầukhônggiancủasựmôngmuội.

Trong một môi trường như vậy giờ đây có thể hiểu được cáingườitagọilàýthứclàhoạtđộngvàđặctínhnàocủalinhhồn.Ýthứcthựcralàmộtbộphậncủasựbuồnngủ,sựđờđẫn.Sựbuồnngủđượcnânglênvịtrícủasựtinhtáo.Vềbảnchấtýthứclàmốiquanhệvới sự sốngvật chấtkhépkín.Đây làmộtđặc tính củamốiquanhệnàymàvịtrícủanóchínhlà"dưới"và"trong"đốivớimôitrườngvậtchấttựnhiên,vớisựtămtối,vớithếgiớimộng.Ýthứclàcơcấuâmcủaconngười,làcơcấuKali(tênnữthầnBóngtốivàcáiChếtcủaẤnĐộ)làcơcấucủamànđêm.Trongđờisốngcủanhânloạilịchsử,cơcấuvàkhảnăngnày(ýthức)nổirõtrênbềmặt.

Conngườilịchsửmangtrongmìnhkhảnằngthườngxuyêncủasựtỉnhtáo,nhưngkhôngđếnđượcvớinóđểđánhthứcngaychínhbảnthânsựtỉnhtáocủamình.Bởivậysựtỉnhtáothậtrơivàomờmịt,vàosựnửatỉnhnửamơ,trongkhiýthức,mộtcơcấu-đêmlạidẫn dắt con người. Đây chính là đặc tính tâm lí của thời khảihuyền.

Tómlạiđịnhnghĩacuốicùngnhưsau:ÝthứclàmộtcơcấuliênhệđếnthếgiớiảomộngcủacáiTôisuythoáicủaconngười;ýthứcthuộcvềcáiTôicánhân.

Sựtỉnhtáolàsựnhạycảmcaođộtronghiệnthựccủanhữngcánhânmangsứcsốngvũtrụmở;sựtìnhtáothuộcvềcáiTôivũtrụ.ĐiềudạydỗnàycủatruyềnthốngcổvềsựtỉnhtáotâmlívàvềýthứctừKinhVedachođếnthờiPlatonđềunhắcđến.

3.Ýthứcgiốngnhưmộtbộmáythuộcvềvòngđờisốngkhépkín,

tính chất của nó gắn liền với thế giới -maja, vớiméon, với cáikhôngcóthật.Thếgiớinàyngườitagọilàthếgiớibênngoài,hiểutrong nghĩa là thế giới của các giác quan, là sự đa dạng trongkhônggianvàtrongthờigian.

Cònsựtỉnhtáo làmộtkhảnăngphépthuậtthuộcvềvòngsựsốngmở, tính chất của nó gắn liền với hiện thực, với ontosz on,ngườitagọinólàthếgiớibêntrong,nhưngkhôngđúng,kểcảkhinókháchẳnvớithếgiớicủacácgiácquan,kháchẳnvớiđờisốngđadạngtrongkhông,thờigian.

Diễnđạtmộtcáchrõrànghơnnhưsau:CáiTÔIcủaconngườibịrơirakhỏisựsốngmở,cáitổngquátsuythoáithànhcáiTÔIcánhânkhépkín,chìmvàosựmôngmuội;cáiTÔIcánhânsuythoáinàytrongmộthiệnthựcsuythoáimangmộtcảmgiáchiệnthựcsuythoái:gọilàdaénat.

Cáihiệnthựcsuythoáinàytừtấtcảtruyềnthốngcổchođếnthời Platon đều đặt tên là cái- hiện thực phi hiện thực. Nhữngphầntửđóngvaitròvàhoạtđộngtrongýthứcđềukhôngphảilàhiệnthực,mà làcáchìnhảnhmộng.Trongýthứcthếgiantoàncácmaja-ảoảnhtồntại.Đâylàsựsốngbịsuythoái,đứtđoạn,tanrã-bởivậynóđadạngvàkhôngthểnắmbắt.

CáiTÔIthựcsốngtrongsựtổngquátvàcởimởcủasựsống;nómangcảmgiácthựctạicủacáiTÔIthức.Đâylàdấuhiệucủasựtỉnhtáo.Trongbốicảnhnàyluônluôncầnhiểuđâylàsựtỉnhtáotâmlí.Nhữngyếutốhànhđộngđóngvaitròtrongsựtỉnhtáolànhữnghiệnthực.Cóthực.TheongônngữcủaPlaton:lànhữngýtưởng (idea). Những hình ảnh cổ. Các thần linh. Bởi vì thế giớihiện thực sống trong sự tỉnh táo.Hiện thựcnàymang tính chấttinhthần.BởithếgiớilàtuyênngôntinhthầnThượngĐế.Vàđời

sốngcóthậtnàythốngnhất,hoànthiện,mởvàlàMỘT.Tìnhthế(vềgócđộmangtínhchấttâmlí)củathờikìsáutrăm

nămtrướcCôngnguyênnhưsau:sựnhạycảmcaođộcủasựsốngbịkhóalạivàtrởthànhtiềmthức,cònsựnhạycảmmộng(ảoảnh)mởvềphíatốitămmôngmuộitừdướitrồilêntrênvàchiếmvịtrícủasựtỉnhtáo.Đâylàcáisaunàyngườitagọilàýthức.Vàvìlàsựtỉnhtáo,ýthứccũnglàsựnhạycảm,bởimứcđộcaonhấtcủasựsốngkhôngphảitrithức,màlàsựnhạycảm.

Nhưngýthứchướngvềphíathếgiớicảmgiáckhôngcóthực,cóthểnóinhưsau:hướngvềthếgiớimộng,vềảoảnh,vềmaja,làsựnhạycảmhướngvềphíaảoảnh.

Cònsựtỉnhtáohướngvềthếgiớicủacácýtưởnghiệnthực:làsự nhạy cảm có liên quan và hướng đến thế giớimở.Đứng giữamứcđộ,vấnđềvàsựxétđoáncủaýthứcvàsựtỉnhtáolà:maja,thếgiớiảoảnh,thếgiớicủacácgiácquan.

Ýthứcngâyngấttrongsựphùphép.Ngườitacóthểđặttênsựngâyngất này là nghệ thuật, là sựhưởng thụ cảmgiác, là côngdanh,làkhoahọc,làthếnàocũngđược.Chodùđặttênlàgìchăngnữa,cũngkhông làgìkhácngoàisựchìmđắmvàosựphùphép.Sựchìmđắmcó chủývàosựphùphépnàyngười tagọinó làýthức.Mứcđộcủaýthức:sống-chếttrongsựphùphép.

Sựtỉnhtáotrongphùphépkhôngngâyngất,màlànhìnthấusuốt.Vàkhôngngâyngất,màkiếmtìmsựthứctỉnh.Thếgiớicủasựngâyngất và phùphép thực ra là thế giới củaaesthetics (mĩhọc).Ngườitasai lầmkhigọinó làextraverzio (sựhướngngoại-tínhchấtmờ).

Sự tỉnh táo không gọi là gì hết. Kẻ muốn thức tỉnh, kẻ đấykhônggọi lànhà thông thái,nhà triếthọc,haykẻkhổhạnh.Cóthểlàbấtkìai,bấtkìởđâu,bấtkìlúcnào.Tạisao?Bởivìbấtkì

sựtiếpcậnđượcđánhdấunàocũngđềubênngoài,haycòngọilàtheokiểuphùphép,vàconngười,kẻtỉnhhayđãthứctỉnhlàkẻđãbướcrakhỏivòngphùphép.

Thếgiớiaesthetics-mĩhọccólịchsửcủanó,bởinómangtínhlịchsử,làhiệntượngkhảihuyền(apokliptikus).Đấylànhànghệsĩ,lànhàbáchọc,làngườianhhùng,lànhàtriếthọcngàynay.

Trạngtháitỉnhkhôngcólịchsửmàtrạngtháitỉnhlàmộtquátrình liên tụcsinh-tính-đaukhổ.Bởivậyđiềucần thiết:kẻnàokhôngmuốnsựngâyngấtvàphùphép,hãylênđường:nhữngkẻkhôngsốngbằngýthứccủahọmàbằngsựtỉnhtáo.Bởisựtìnhtáotrongthờikỳlịchsửkhônglàgìkhácngoàiviệcthanhtoánýthứcnhưthanhtoánmộtsựloạnnhiễucủađờisống.

4.AiđọccuốnsáchcổTrungQuốc:KinhDịchbằngconmắtquen

thuộcvới truyềnthống,khôngthểkhôngnhậnragiữatinhthầncủacuốnsáchvàviệcứngdụngtinhthầnnàycósựđứtđoạn.

KinhDịch làcuốnsáchcủasốphận.Kháiniệmsốphậntrongtruyềnthốngcùngthế,từđótớinayđềucónghĩađờisốngcủathếgiannằmtrongnhữngsứcmạnhcủasựsống.Đờisốngconngườicũngphụthuộcvàonhữngsứcmạnhcủasựsống.Nhưtừbấyđếnnayngườitahằngnói:cuộcđờinằmtrongtayThượngĐếvàphụthuộcvàoThượngĐế.Đấylàsốphận.

Tựnóvàđiềudĩnhiênchothấy,khoảngthờigiantrướcCôngnguyên(trướclịchsử)sốphậnconngườiphụthuộcvàonhữngsứcmạnhcủa sự sống.Sự tỉnh táo củanó chắc cũngkhông chịunổimộtloạiquanniệmkhác;nhưngkhilịchsửbắtđầu,cómộtcáigìđóxuấthiện,mộtthứđichệchkhỏibảnchấtxácthựcnhậnđượctừnềntảngtuyệtđốicủasựsống.

Một cái gì đó chính là sự xác định của cá nhân. Chính là sựquyếtđịnhcóýthứcmangtínhcánhâncủaconngười.TrongcuốnsáchcổthiêngcủaTrungQuốcgầnnhưtừngbướcmộtcóthểxácđịnhđượcbảnchấtxácthựcthụđộngbiếnđổithànhquyếtđịnhcóýthứcvàtíchcựcnhưthếnào(quẻChấn)khisựtỉnhtáo,thứnhìnthấyrỗràngtổngthểcủasựsốngbiếnmất.

Trênngưỡngcửacủalịchsử,conngườikhôngbiếttựtraophóbảnthâncho lòngtintưởngvàosựsốngnữa;càngngàynócàngđánhmấtsựnhạycảmcaođộ.Càngngàynócàngtămtối,xámxịtvà suy thoái theo hướng đi xuống. Giờ đây nó bắt đầu tin rằngquyếtđịnhcủacáiTÔIlàkimchỉnamchắcchắncủasốphận,nhưsựhòanhậpvàovớinhữngsứcmạnhcủasựsống.

MộttrongnhữngđặcđiểmcủathờikhảihuyềntừtrướctớinaylàconngườitướcmấtquyềnchỉđườngtừtayThượngĐếvàtraochobảnthânmình.SảnphẩmkhủngkhiếpcủađiềunàylàbikịchHiLạp,chínhlàvàchưabaogiờlàgìkhácngoàisựnổiloạncủaquyếtđịnhchốnglạiýmuốncủaThượngĐế.Conngườiđứngdướibản ánnhư thế đó, họ không thấy rằngkhông thể cướp được sốphậntừtayThượngĐế,vàkẻnàomuốnđốidiệnvớiýmuốncủaThượngĐế,kẻđómờigọibảnánchốnglạichínhmìnhđến.

Hậuquảtâmlícủagiaiđoạnnàylàsựđổichỗcủaýthứcvàsựtỉnhtáo.Điềutậncùngkhônglàgìkhácngoàisựđổichỗcủacái

TÔIThượngĐếvàcáiTÔIcánhân.CáiTÔIThượngĐếđứnggiữa trung tâm của sự sốngmở; còn cáiTÔI cánhânđứng giữatrungtâmcủalịchsử.Vàhậuquảcủagiaiđoạnnàycũnglàcáingàynayngườitagọilàlịchsử.

Những nhân vật của lịch sử là những cái TÔI cá nhân, vànhữngsựkiệncủalịchsửvìthếcũngchínhlànhữngảoảnhcủathếgiới-maja.Đâylàkếtquảcủasựđổichỗtronggiaiđoạnnày,

trên tất cả các lĩnhvực củasựsống conngười: cáibênngoàiđổivàotrong,cáitừdướitrồilêntrên.

Khía cạnh mở của sự sống có bốn hướng chính: đầu tiên làhướng về phía thế giới siêu nhiên; thứ hai là hướng về thế giới(âm)bênkiavượtquáđờisống;thứbalàhướngvềsựthầnbícủalinhhồn;thứtư làhướngvềphíatấtcảcácsinhlinhtồntạimàtrướchếtlàconngười.

Hướngđầutiêncủasựsốngmởlàsiêuhình;hướngthứhailàmốiquanhệvớithếgiớicủanhữngngườiđãchết;hướngthứbalàsựquen thuộcvớinhữngbíẩn của linhhồn;hướng thứ tư là sựtrực tiếp trongcộngđồng.Vàđờisốngngười cũngđãbịkhóa lạitheođúngnhữnghướng trên.Đời sốngkhôngnhìn thấyquá thếgiớicủacácgiácquan;đờisốngđánhmấtsựnhạycảmhướngvềthếgiớisiêunhiên;vàchínhvìthếnóbuộcphảiphủnhậnthếgiớisiêunhiên.Vàvìbuộcphảiphủnhận,nókhôngbaogiờcóýtưởngvềchânhiệnthực,vềsựsốngnữa.

Đại đa sốnhân loại của thời kì lịch sử (HamvasBéla đặt tênthờigianbắtđầutừkhicóCôngnguyênkéodàiđếntậnngàynaylàthờikìlịchsử-ND)khôngbaogiờđốidiệnvớihiệnthực.Cáihọnhìnthấy,họhọc,cáihọchốnglại,họmuốn,cáiđểhọsống,chếtđềulànhữngsựtưởngtượngriêngcủahọ,cùnglắmlàgiấcmộngtậpthểthờiđạicủahọ.

Tòanhàtinhthầnhọẩnnấptrongđó làthếgiớiquancủahọnhưnglànhữngthếgiớiriêngbiệtmàHeracleitosđãnói:trongđómọingười thiu thiungủ.Cái thếgiớiquannàykhông làgìkhácngoàichủnghĩacánhân,haydùngtừkhác,làsựtưởngtượngcủacáiTÔIsốngtrongmộthiệnthựcđãsuythoái.Sựtưởngtượngnàychỉliênquanvớihiệnthựcởmộtvàiđiểm.CáiTÔIcánhânởđây,giữathếgiớiquancủanó,sốngmộtđờisốngngủthiuthiu.NiềmtincủacánhânnàylàniềmtincủacáiTÔI:sựkiêungạo;bảobối

củanó:sựíchkỉ;nỗisợhãicủanó:sựlolắng.Đờisốngkhôngthấyquáthếgiớitựnhiênvàkhôngcósựsiêu

hình.Vàcũngkhôngthấyquácảđờisống,sựnhậnbiếtvềthếgiới(âm)bênkiacủanóthậtmơhồ,cáimệnhdanhlàsuythoáithànhđứctin.Đứctinnàyphầnlớn-nhấtlàđốivớinhữngkẻ(đượccholà)giácngộlàsựhổthẹn,làsựmêtínthôthiển.

Cầnphảivứtbỏđiềunàybởinỗi sợhãi thếgiới (âm)bênkiatrongmộtýnghĩanàođấycótácdụngtốtvàkìmhãmnỗiđammê.Cuộc sống hướng về phía thế giới bên kia của nhân loại trongnhữngthờiđạigầnđâyđãbịkhóakínmộtcáchhuyềnbí.Sựkhóakínnàyđạt tới đỉnhđiểmkhingười ta thửdẫndắt thế giới củalinhhồnquaylạihoạtđộngcủavậtchất.

5.Sựkhépkíncủahướngthứtưlàsựkhépkínhướngvềcácthực

thể sống, trước tiên là con người.Đây là sự đánhmất tính trựctiếp.Ýnghĩacủatưtưởngthườngsâusắcvàquyếtđịnh,nênđòihỏicầnthậntrọngkhigiảithích.

MộttrongsốnhữngghichépmuộnmằncủaNietzschenóivềsựrađờicủalinhhồn.Tronggiâyphút,bảnghichépviết,conngườinăngđộngtựdotrongxãhộiđầutiên,dướisựkiểmsoátcủacộngđồngvàáplựccủanhữngngườikhácnhậnrabảnthânmình,lúcđó bảnnăng không bị cấmquay trở lại thế giới.Giây phút này,Nietzscheviết,đượcgọilàsựrađờicủalinhhồn.

TưtưởngđángchúýnàycóthểdẫnchứngtừbấtcứcuốnsáchcổnàonếuthaytừTÔIbằngtừLINHHỒN.

Bởi cáiTÔI cánhân,mang tínhvật chất, thiênnhiên, đã xácđịnhvàbịkhóakínkhácvớicáthểvũtrụmàNietzschenhắcđến.

Cáthểvũtrụtỉnhtáo làtrọngtâmbấttửcủaconngười.Đặc

tính của trọng tâmnàymởnênkhông có conngườibịkhóanhưconngườitrongtrongthiênnhiênvậtchất.Cáthểvũtrụtỉnhtáotrôinổi,bay tựdo,nhữngsợidâysốphậncủanónằmtrongtaythánh thần.Đây là điềumàmọi truyền thống đều biết, gìn giữ,thấyvànhậnbiết trong linhhồnbất tử, trongcáiTÔIvĩnhcửu,trongbảnchấtthầnthánhcủaconngười.

CáiTÔIcánhânkhôngbấttử,khôngvĩnhcửuvàcũngkhôngthầnthánh.Chínhvìvậycũngkhônghềtựdo.Khôngtrôinổivàbaylượntrongthếgiớimở.

TrungtâmcủacáiTÔIthầnthánhlà:ThượngĐế.SứchấpdẫncủanhữngsứcmạnhtrongnóđạtđếnbênThượngĐế.CòncáiTÔIcánhânvớisứcnặngvậtchấtluônluônsụtgiảmquaytrởvềngaytrongchínhbảnthânnó.

Và điều quan trọng nhất: cái TÔI thần thánh, như từ KinhVedađếnPlatonđềunhắcđến,làsinhlinhvĩnhcửu.CòncáiTÔIcánhânxuấthiệntừthiênnhiênvậtchất,vớinhữngđiềukiệnvàmôitrườngnhưNietzscheđãmôtả,CáiTÔIcánhânkhônglàgìkhácngoàisựứcchếthườngxuyêncủanhữngbảnnăngkhôngthểthoátra.

Khitrênranhgiớicủathờicổvàlịchsử,tínhchấttrựctiếpcủađờisốngbiếnmấthaynóinhưKhổngTử:thaythếchoCộngĐồngLớnlàđờisốngTiểuVượng,trungtâmđờisốngchínhlàcáiTÔIcánhân.Đờisốngcủathờikỳlịchsửtừlúcđóđếnnayvẫnvậy,trọngtâmvà trungtâmcủađờisốngvẫn luôn làcáiTÔIcánhân liêntục.

TrongthờicổbằngnhữngphươngpháphữuhiệuvànhữngquátrìnhliêntụcngườitahoặcthanhtoánhoàntoànhoặchạnchếcáiTÔIcánhân,còngiờđâytrongthờikì(gọilà)lịchsử,khisựtỉnhtáobịđánhmất,cùngvớisựmêmuội,cáiTÔIcánhântrởthànhtrọngtâmcủađờisống,giữanhữngthờiđiểmquantrọng.Nóimột

cáchngắngọn:cáiTÔIcánhântrởthànhThượngĐế.CáiTÔItrởthànhtâmđiểmcủađờisống,bởivìnhữnggiớihạn

thườngxuyênkhôngđượcgiảiquyết.Tấtnhiênquátrìnhnàyxảyravớitấtcảmọithựcthểsống,trướctiênlàvớiconngười,đãđìnhchỉmốiquanhệvàsựhợptácvớingườikhác.Sựtrựctiếpchấmdứt,thaythếvàođó:sựphảnxạ.

PhảnxạlàtrậttựsốngđiểnhìnhcủacáiTÔIcánhân:nghiêngvềvàquaytrởlạibảnthân,làcáiđàđểrơixuống,hướngvềbảnthân, tựnó trò chuyện,hànhđộng, thưởng thức, thu thậpmừngvuivàsống.

Vòng quay sống tất nhiên của cáiTÔI thần thánh trong cộngđồnglớncủacácsinhlinhlàsựtrựctiếp.CònvòngquaysốngcủacáiTÔIcánhânlàphảnxạđơnđộc.Trongsựsốngmởcácthựcthểsốngtrongcộngđồngđờisống;khôngcó tưhữu,pháp luật, côngdanh,sựíchkỉ,sựkiêungạo;Trongđờisốngbịkhóakíncácthựcthểsốngtrongcôđơn;đờisốngcàngkhóakín,nỗicôđơncànglớn;vàbảnnăngchiếmhữu,quyền lựcpháp luật, sựkích thíchcôngdanhvàkiêungạocũngnhưtínhíchkỉcànglớn.Nhưngnỗilosợcònlớnhơn,sựđịnhhướngbấpbênh,sựmêmuộicòntrầmtrọngvàđentốihơn.

Trongthờicổthếgiớilàthướcđocủaconngười,giờđây,đồvật,sựquantrọngvậtchất lá thướcđocủaconngười.Trongviệccaiquảnnhànướcsựthốngtrịtinhthầnbịthaythếbằngnhữnghoạtđộngquyềnlựcvôthần.Conngườiphủnhậnsựsống,vàbắtđầutinrằngtấtcảchỉlàmộtkhônggianrỗngtuếch.HọmuốngiậtlấysốphậntừtayThượngĐếvàdựavàoquyếtđịnhcủacánhânhọ.Tráiđấtngậplụttunghoànhcáigọilàszamszára:thứkhônglàgìkhác ngoài sự nhiễu loạn vô nghĩa và hỗn loạn của cái TÔI cánhân.

6.Conngườisốngtheophảnxạbịrơirakhỏicộngđồnglớn,không

cònkỉ luật,khôngcònsựhợptácvànhất làkhôngcòngiaotiếpchungnữa.Trongphảnxạ,sựvật,conngườivàcácsựkiệnđánhmấttínhhiệnthựccủanó.Mộtsựbiếnhóađặcthùđãxảyramàkếtquảcủanólà:nhưthểmộtaiđógianlậnýnghĩacủahiệnthựcbằngmộtthủthuậtcấm-trongkhiđóconngườiliêntụcgiữmìnhtrongmộtnỗinghingờtựkếttội,rằngchínhhọlàkẻăngian.

Conngườihoặchànhđộnghoặcquansát.Hànhđộng,nếunhấtquánvà trực tiếp, làmsâusắcquá trìnhquansát; cònquansátnếunhấtquánvàtrựctiếp,mang lạihưngphấnchohànhđộng.Kẻ phản xạ đứng giữa hành động và quan sát, giữ thế thủ: vàđúnglàgiữthếthủbởiphảiđềphòngvớicảhànhđộnglẫnquansát, như thể nó bế tắc nhưng làm ra vẻ tự bản thân nó cố tìnhkhônghànhđộng,nênchẳngaikếttộinóđược,trừchínhbảnthânnó.

Vềmột đời sống theo phản xạ có thể nói như sau: con ngườikhôngthểđithẳngđếnvớibấtkìcáigìmộtcáchcởimở-nếucóthểnóilàđịnhđếnvớicáigì.Bởivìnókhônghềđếnvớicáigìhết.Nó luôn luôn cần phải đứng lại, tuy chưa hề xuất phát. Nó chỉquaytròntrongmộtvịtrí,vàcáinóthấy,nóquantâmkhônglàgíkhácngoàichínhsựbậnrộnlẩnquẩnvớibảnthân.

Có thể coiKierkegaard như tác giả chuyên về đề tài này, bởinhữngbàiviếtvàphêbìnhvềấntượng,tâmlícủaphảnxạlàđềtài chính trong cuộc đời của ông, theo ông trạng thái này tráingược với sự đồng cảm, gọi là autopátia (bệnh nội sinh). Đây là"khuynh hướng bệnh thần kinh, khiến con người trở thành điệpviên của chính mình", con người liên tục "sống trọng âm mưu"cưỡngbứcchốnglạichínhmình

Kierkegaardnói; "để tôi tìmđượcmột cáchdiễnđạt trực tiếp,

rấthiếmhoitôigặpđượcmộtlốithểhiệngiántiếp,vượtquamọimứcđộ."

Đâylàtrậttựsốngmàbảnchấtlà:"mộtbướctiếnhaibướclùi",conngườitìmthấycảmgiáccủamìnhtrongsựtựlừadối,nhưngnócốtìnhquênđâylàsựphảnbội,kẻđilừadốichínhlàbảnthânmình.Bản thânnókhông có chínhkiến riêng, nhưng cố tình bẻquẹo ý nghĩa của các ý kiến, và khi phải chịu trách nhiệm, nónhângnháophôrabộmặtvôtội.

Đờisốngkhôngchốnglạisựsống,màđờisốnglàtrạngtháisuythoáivàbịkhóakíncủasựsống.Đờisốngcómộttìnhtrạngtiêucực, đấy không phải là cái chết, không phải sự thụ động, khôngphảisựthủtiêumàlàsựbếtắcdửngdưng.Đâychínhlàphảnxạ.Phảnxạlàtìnhtrạngtrừutượngcủađờisống,làsựtáchbiệt,côđơn,làmộtdạngcủasựkhóakín,khiconngườinângsựkhóakínnày lên, như một vòng quay không nghỉ xung quanh bản thânmình,thànhđịnhluậtsống.

Bằngsựtrừutượngnàyconngườiđánhmấthiệnthựcsốngcủamìnhvàsuythoái,tấtnhiên;sựtỉnhtáocủaconngườingủyênvàđờđẫn,tựnónóilênđiềunày;vàsốngtrongmộtkhônggianrỗngtuếch,chắcchắn.Đâylàszamszára,làsựmêmuộilạcgiữanhữnghìnhảnhmộng.Đâylàmặttiêucựccủasựsống.LàsựvậtvờgiữanhữngtrừutượngphihiệnthựcmàhìnhảnhtượngtrưngcủanólàcuộndâyGordiusvàmêcung.

Phảnxạ làmặt tiêu cực của sự sống; trong trạng tháinày sựsốngtoàndiệnbịphávỡvàđónglại.Nóimộtcáchkhác:sựsốngbịxoắnlạivàtrởnênkhổngthểgiảiquyếtđược,giốngnhưcuộndâyGordius,hoặc có thểnói cáchkhácnữa:vì lạcphươnghướng, sựsốngtrởthànhmộtảotưởngtuyệtvọng,nhưmộtngườilạcvàomêcung.

Phảnxạlàmặttiêucựccửasựsống,bởivìcộinguồnvàtrọng

tâmcủasựsốngphải làcáiTÔI tỉnhtáovĩđại,mangtínhthầnthánh.Trongđờisốngtheophảnxạconngười trở thànhcựctráingược: thànhcáiTÔIvật chất cánhân.Từsựsốngnórơixuốnghoàntoànvàthựcchấtngừng-tồntại.Đờisốngcủanólàmộtảoảnhbịađặt,cùnglắmlàmột:khảnăng,nhưKierkegaardđãnói.CáiTÔIvật chất cánhânkhôngbaogiờđạtđếnsựsống;khôngtheokịpsốphậncủamình-bởivìtoànbộnỗlựccủanótiêutankhinótựnhủbảnthânphảivượtlênsốphận,vànóthấtbạikhitinhoặckhôngtinđiềunày,đúnghơnnóduytrìbảnthântrongsựphânvânlưỡnglựkhôngniềmtin.

Hậuquả củakhía cạnh tiêu cực trong sự sống là sự trực tiếpbiếnmất.Conngườikhôngcóquanhệ,chỉ tiếpxúcvớibảnchấtthựccủariêngmìnhvàvìthếcầnphảisốngbênngoàicộngđồng.Nhânloạithờikhảihuyềnđánhmấtsựtrựctiếpcủamình,chỉtồntạitrongmộtsựsốngtiêucựcphicộngđồng.

Và khi có một tia nghi ngờ nhen nhóm trong nó, rằng trongtrạngtháinàynóđangđánhmấtsựsống,đánhmấtsốphậnvàcuộc đời, nó bắt đầu thử suyngẫm - đó là lúc bảnán thựchiệnhoàntoànvớinó:nóbắtđầuphảnxạmộtcáchcóýthức.Sựphảnxạ có ý thức này được gọi là introverzio (bị khóa lại-quay vàotrong).Đây là thời điểm saukhi đánhmất sự trực tiếp: khi conngườixoaychìa,khóacáinhà tùmêmuộiđơnđộc củamình lại.Đâylàmêcung.

Cuộcsốngcộngđồnggiữanhữngmôitrườngnhưvậylàmộtảoảnhbịađặt.Thực chất chẳng cógìkhácngoài việc chưabaogiờxảyrasựgặpgỡđíchthực,chỉ làsựhúcvàonhautìnhcờ trongbóngtối.Khônggặpgỡ,khôngnhậnbiết,khôngthấy,khôngnhậnra,vànhưvậykhôngtìnhbạn,cũngchẳnghônnhân,tìnhyêu,sựtrực tiếp, không lời nói, không tiếng vang vọng, chẳng lôi cuốn,chẳngđồngcảm,vàtìnhthươngcũngkhôngnốt.

Nếusựtrựctiếpđãmất,tronggiâyphútấycácphântửkhôngđồngnhấtcủacộngđồngbiếnthànhsựhỗnđộnxungđột.Nhữngthựcthểảotườngtrênđườngbăngngoàiđịnhluậtmùlòatránhnhau, hoặc đâm vào nhau, nhưng sự lẩn tránh cũng vô nghĩa ynhưsựchạmtrán.

Phảnxạlàtrạngtháikhiconngườiđứngngoàitấtcả:ngoàiđờisống, ngoài sự sống, ngoài cộng đồng, ngoài hiện thực, ngoài sựtỉnh táo,ngoài sự tồn tại.Phảnxạvì vậyphi siêuhình,phi tôngiáo và vì thế phi cộng đồng. Phản xạ chỉ có duy nhấtmột nộidung:ảotưởng.Đâychínhlà:cáiTÔIcánhân.

Veda gọi trạng thái này là abhimána, là sự hỗn loạn điênkhùng, khi con người hoàn toàn đánh chìm bản thân vào giữanhữnghìnhảnhcủathếgiớivậtchất,vàsuythoáithànhảoảnh,làkẻmàmụcđích,khátvọng,nỗiđammê,niềmaoướcchỉlàvậtchất,kẻmàsốphậnchỉđiđếncuốiđời,chithấyđếngiớihạncủavậtchất,vàsaumộtđờisốngthiếulinhhồnvàtinhthần,chỉcònsựtiêuhủyđợinó.

BANGUỒN(Tríchtácphẩm:Scientiasacra)

1.Cáicáthểthánhthầnkhôngđánhthứcđượcconngườilịchsử

chìmxuốngmêmuội.Bảnchấtcáthểthánhthầnđãmất,nhiềucuộcthửnghiệmmongmuốnlấylạibảnchấtnàyđềuthấtbại.

Tronggiaiđoạnđượcđặttênlàlịchsử,ngườiThầycủaĐờisốngkhông phải là con người mà là sách. Tuyên ngôn trực tiếp, thứtrongthờicổlàcáthểthánhthần,giờđâylàsách.

Sách làhồi chuông cảnh tỉnh.Là congà trốnggáyvang:Hãytỉnh giấc, con người, đừng để sựmêmuộima quỷ ru ngủ!Điềukiệnthiếtyếucủasáchlàconngườicánhâncâmlặng.Lêntiếng,sắpxếphoạtđộngvàlờinói,đưaratínhiệuchosựthứctỉnhtrongthờikìlịchsử,duynhấtchỉsáchcókhảnăng.Giữaconngườivớinhauchỉcóthểvàchỉlàquanhệcánhân;chỉchữđãviếtratuyênxưngnhữngquanhệvũtrụ.

Banguồnnhậnthứccủasáchtrongthờigianlịchsử:

Tổnghợptruyềnthốngcổ

Mọidạngvàmọihìnhthứccủacácthểthốngnhấtcổ.Cácthểthốngnhất cổđạinày là cácdấuhiệuvàhìnhảnhcủa tínhphổquátcủasựsống.Nhữngai,vớichỉmộtsựtổnghợpnhưthếnàycũngđãhiểuvàđồngnhấtđượcvớinó,ngườiđóđãbiếtnhìnmộtcách rõ rànghơn, và cái chính làhọbắtđầu sống trong sự thứctỉnh.

Thiêntài

Conngườithiêntàicủathờikỳlịchsửlàphiênbảncủachủthểthần thánh cổ mang tính chất của thời kỳ khải huyền

(apokaliptika).Hiếmkhilàmộtthựcthểhoạtđộng;phầnlớnđâylàconngườicủalờinói,hoặccủachữđãviếtra.Hãnhữulàtriếtgiahoặcnhàbáchọc;phầnlớnlànhàthầnhọchoặcnhàthơ,hoặcnghệsĩ.

Trựcgiácthầnbí

Trựcgiácthầnbílàsựtìnhtáothờicổ(zaéman)tronghìnhthứccủathờikỳlịchsử

Gầnnhưkhôngbaogiờcóthểthấybằngmắtvàmộtcáchriêngbiệt;phần lớn chỉnhận thấyởmộtvàiđiểm.Trongkhoahọcvàtriếthọcgầnnhưvắngbóng trựcgiác thầnbí.Lĩnhvựcđặc thùcủanó:tôngiáo,thầnhọcvànghệthuật.

Cầnphânloạinhưtrênbởirấtcầnvạchranhgiớixácđịnhđốivớinhữnghiệntượngsongsongcủalịchsử.Cầnphânbiệt:khoahọcvớitổnghợpcổ;ngườithườngvớithiêntài;ócduykhoahọcvàtrựcgiác thầnbí.Cảkhoahọc, cảngười thường lẫnócduykhoahọcđềukhôngthứctỉnhvàkhôngthểthứctỉnh,vànhưvậyđềuđứngngoàivòngtruyềnthống,nếunhưcóthểtrụnổingoàitruyềnthống.

2.Thểtổnghợptruyềnthốngcổđạilàhệthốngkíhiệusiêuhình

phổ quát, giữa những kiến thức mới như lí thuyết số học(aritmológia),chiêmtinhhọc,KinhDịch,đạoLão.Ởmộtvàidântộccổđạitừngcómộtthểthốngnhấtduynhất;vídụ:đồngnghĩavớidânChaldeanslàchiêmtinhhọc,hayviệctruyềndạymậtkhải(HermésTrismegistos)làcủadânAiCập.

Nhưngcũngcódântộc trongbảnthânnóchứanhiềukhuynhhướngtinhthần,vídụởTrungQuốccạnhđạoLãocóđạoKhổng;ởẤnĐộ có Sánkhja và Buddha; ở Tây Tạng có thiền Bôn và đạo

Phật;Cónhữngnơihainguồntôngiáohòalàmmột,vídụởIrancóMitra và AhuraMazda, ởHi Lạp là Orpheus và Pythagoras,muộnhơnnữalàPlaton.

Thểtổnghợptruyềnthốngcổchưabaogiờgắnvớibấtkìmộttêntuổinào.Vànếucó,bảnthâncáitênđócũngmangtínhphổquát,nhưManucủaẤnĐộ,MenescủaAiCập,VangcủaTrungHoa.Sựthốngnhấtmangtínhphổquát.Sựphổquátnàytừmọiđiểmtáchrờihoàntoànvớisựtậpthểhóa.

Thờikỳlịchsửbắtđầu(theoHamvasBéla,từlúcbắtđầuCôngNguyên-ND)Thalés,Parmenides,Heracleitosxuấthiện,khisựtục hóa (secularization) những thể thống nhất cổ đại trong cáctriếthọccánhânbắtđầu,cóthểnắmbắtrõsựkhácbiệtgiữaphổquátvàcộngđồng.Thalésvàcácđồngsựđãnhầmkhichorằngviệcthiếtlậphệthốngkíhiệusiêuhìnhtổngquátcóthểlànhiệmvụcủacánhân.Hiệntượngsựsốngmởbịkhóa lại trongthờikìnàyngàycànglanrộng.Thểhợpcánhân,cáisaunàyngườitagọilàtriếthọc,trongmốiquanhệvớitổngthểvũtrụ,giốngnhưnềnthicacánhânsovớithicaphổquát.

Trong nền thi ca cổ đại, trong Homéros Hi Lạp, trongMahábhárata và Ramajana Hindu, và trong truyền thuyết dângiancổnóichungcáibảnchấtkhôngphảilàtậpthể,màlà:vũtrụ.Nghĩa là không phải:mang tính tập thể,mà là:mang tính phổquát.Trọngtâmkhôngrơivàotácgiả,màrơivàoýnghĩavànộidungcủacáchìnhảnhtượngtrưng.

Quátrìnhsángtạophổquátnàytrongdânchúngcầnthiếtnhưthế nào, chỉ cần nói như sau: trong phút giây lịch sử, khi dânchúngđánhmấtsựphổquát,từlúcđóhọkhôngbaogiờtạodựngnổi huyền thoại nữa, thậm chí không bao giờ còn tin vào huyềnthoại của họ nữa. Dân chúng ở đây cần phải hiểu là cộng đồngngười phổ quát cổ đại, không phải cộng đồng thời lịch sử: đám

đông.Bước vào ranh giới thời gian lịch sử, tính phổ quát biếnmất;

cùngvớiđiềunàyhuyền thoạibiếnmất,vàcộngđồng trở thànhđámđông.Sự sốngmởbịkhóa lại vàbiến thànhđời sống. Iliás,Odüssei,Gilgames,Rámăjanalànhữngtácphẩmthicaphổquát.CũngnhưĐạo,chiêmtinhhọc,thiềnBőn,Sánkhjalàcácmônsiêuhìnhhọcphổquát.Nhữngmônsiêuhìnhhọcphổquátnàylàcácthểtổnghợptruyềnthốngcổ.

Đốidiệnvớisiêuhìnhhọcvàthicaphổquátlàsiêuhìnhhọcvàthicatậpthể.Tínhchấttậpthểhóakhôngtạodựngnổithica,vàcảsiêuhìnhhọccũngkhôngnốt.Bởivậynó là thứthi cakhôngchấtthơvàphisiêuhìnhhọc,nólàđờisốngbịkhóakín.Bởivậykhôngcóhuyềnthoạicủanó.

Thờikìlịchsửcánhânđãthaythếthờicổđạiphổquát;thicavàsiêuhìnhhọcrơivàotaymộtsốngười.Bịkhóalại.Trởthànhcánhânhóa.Trọngtâmcủanókhôngbaogiờcònlàsựsốngvũtrụnữamà là cáiTÔI của conngười cá nhân.Cánhân chi biết tạodựngthicacánhân,siêuhìnhhọccánhânmàthôi.Cánhâncónghĩalàsựđứtđoạn,sựnôngcạn,làtrườnghợpcábiệtvàmangtínhchấttùytiện.

Thứsiêuhìnhhọctùytiện,cábiệt,đứtđoạnvànôngcạnấylàsiêuhìnhhọccủaThalés,củaParmenidésHiLạp,sauPlatón,đạidiệnnổibật cuối cùng của thời cổđại, siêuhìnhhọcđãbiếnđổingàymộtcáthểhơn,đứtđoạnhơn,tùytiệnhơnvànôngcạnhơn.

Truyền thống cổ là hệ thống kí hiệu phổ quát tổng hợp. Hạtnhân của nó không thể diễn đạt và hình thái tự nhiên của nókhông thể xác định. Mỗi thể thống nhất cổ có một logos riêng;nhưngđiểmtrungtâmcủamọithểthốngnhấtlàlogos.

Đâylàsựkhácbiệtgiữathểthốngnhấtcổvàtriếthọccánhân:

triếthọccánhânchỉcócáiTÔI,nhưngkhôngcó logoscủariêngnó. Sau này người ta đặt tên một cách ngu ngốc cho logos lànguyênlí(princípium)khichorằnglogoscónghĩalàmộtlíthuyếtduylínàođó.

Logoskhôngphải làmột lí thuyếtmàlàmộtđộnglựctạohóatâm linh.Diễnđạt theongônngữ củaHeracleitos: là lửa của sựsốngmàthếgiancháyrực trongđó.LàAgnicủaHindu, làAtarcủa Iran, là một trong những cái tên thần linh đầu tiên trongtruyềnthốngHéber,làtấmgươngrựcrỡTezkatlipokaởMexiko,làhình tam giác chúc đầu xuống dưới ở những kẻ mật khải(hermetikus),làsulphurởBohme,làtiachớpởBaader.

Trongthểthốngnhấtcổbảnchấtlà logosđượcthểhiệntronghệthốngcácbiểutượng,bởivì,nhưlờicủaSchuler:làsựhiệndiệncủasựsốngnguyênsơ.Sựgiải thíchcủacácbiểutượngnhưthếnàochỉlàđiềuthứyếu.Thựctếlà,nhữngthểthốngnhấtcổnhưvũtrụhọc,chiêmtinhhọc,ykhoa,đạođứcvàcảchínhtrị, thầnhọc,xãhộihọc,tâmlíhọcvàngànhnghiêncứunhânvậthọcđềuthểhiệnbảnchấtphổquátcủalogostrungtâm.

Tất cả các ngành này không thể đứng độc lập vì chẳng có ýnghĩa gì. Con người thời nay không hiểu nổi sự nhiễu nhươngthường xuyên xảy ra giữa các quy tắc của khoa học; sự nhiễunhươngnàykhônglàgìkhácngoàihoạtđộngtựthâncủacácphầnbịtáchrờimộtcáchtùytiệnvớinhau,bởithiếuvắnglogostrungtâmchúngkhônghềmangmộtýnghĩavàgiátrịnào.

Khoayhọccầngắnliềnvớitâmlíhọc,tâmlíhọcgắnvớigiảiphẫuhọc,vậtlívàhóahọc,nhữngmônnàygắnvớiđạođứchọc,xãhội học, gắn với hệ thống củađời sống (ẩm thực, đời tư, giáodục)vàgắnvớisiêuhìnhhọccủanhữngmônnày.Cácphầntáchrờibịkhóalại,trởnêntrừutượng,vàbởivìmấtsứcsốngvàphihiệnthực,chúngrỗngtuếch.

Điềuphânbiệtthểthốngnhấtcổvớicáigọilàkhoahọcthờikỳlịchsửlàhệthốngkíhiệusiêuhìnhhọctổnghợptruyềnthốngcổ,cùnglúcchínhlàhệthốngđờisốngthựchànhcóthểápdụng.Bởivìnằmgiữatrọngtâmcủathểthốngnhấtcổlàbảnthểtạodựnglogos,làthứđểhìnhthànhvàdẫndắtđờisống.

Trong tất cả các thể thống nhất cổ, như lí thuyết số học(aritmológia),hayĐạo,chiêmtinhhọc,hoặcSánkhja,thiềnBôn-đềucómộttinhthầnsốngđộngtồntại,haynóicáchkhácđềuđemlạimộthìnhảnh tượng trưngvàđiềuchỉnhconngười theohìnhảnhtượngtrưngđó.

Khibướcvàothờigianlịchsử,khoahọcvàtriếthọccánhânđãthaythếthểthốngnhấtphổquáttruyềnthốngcổ,logosbiếnmất;nhưngsựđánhmất logos cónghĩa rằng tinh thần tạodựng, thứluôn luôn thểhiệnvà thựchành tácdụng siêuhìnhhọcđãbiếnmất;tưtưởngvàthựchànhtáchrờinhau.Thựchànhvàlíthuyếttáchrờinhau.

Sự tách biệt bi kịch này bắt đầu ở châu Âu từ Platon trở đi.Trong đời sống, động lực và sự chiêm niệm (kontempláció) đứtđoạn,nhưsựđứtđoạncủađẳngcấpđộnglựcvàchiêmniệm:conngười tinh thần (brahman) vàkẻ cai trị (ksátrija). Trong thời kìlịchsử,tưtưởngvàhànhđộngkhôngbaogiờnhậnranhaunữa.Triếthọc,khoahọclíthuyếtcùngkĩthuậtkhôngthểlàmộtmẫusốchung.Cảhaikhôngcònphụthuộcvàonhau.

Logostạodựngtrungtâmđãbiếnmất,thựchànhvàlíthuyếtkhôngthểbổ trợchonhau.Lí thuyết trởnêntrừutượng; còn lạichútgìđótrongtiêuchuẩncủathờicổđại,nhưnglạiphảnthân;thựchànhvô(tinh)thầntrongnộidung,suythoái,bángbổ;vàcảhai:làmộtphihiệnthựcmangtínhcáthể,bịkhóakínvàtáchrờinhau.

3.Thiên tài trong thời kì lịch sử là hậu duệ của chủ thể thần

thánhthờicổ.Nhưngkhôngbaogiờ,dùmộtgiâyphútcũngkhôngđượcphépnhầmlẫnhailoạingườinày.

Thiên tài không cómối quan hệ với chủ thể thần thánh nhưkhoahọcphảnthânvàtrừutượngvớithểthốngnhấttỉnhtáovàlítưởnghóathờicổ.Thiêntàivớinhânvậtthầnthánhchỉnhưtriếthọcvớithểtổnghợptruyềnthốngcổ,khôngxahơn.

Giữahai loạingườinàysựkhácbiệtquantrọngnhất làthiêntài sống trong thời gian lịch sử, điều đó có nghĩa là không sốngtrongnhândânmàtrongđámđông,khôngphảitrongsựsốngphổquátmà trongđời sốngcánhân,vànhưvậykhôngở trongcộngđồng đời sốngmà trong sự cô đơn. Sự thiếu vắng cộng đồng đờisốngkhóanólại,khiếnnósuythoái,trừutượnghóa,trởthànhlíthuyếtsuôngvàphihiệnthực.Sựđứtđoạnmốiquanhệvớinhânloại luôn luônmangýnghĩa làsựđứtđoạncủamốiquanhệvớitoànthểsựsống,vàngượclại;Bởicảhaikhôngkhácnhau.

Thiêntàilàchủthểthầnthánh,nhưngtrongmộtsựsốngmộngdu,bảnchấtthánhthầnkhônglàvinhquangcủanhândân,màlàbikịchcủacánhân.Bikịchnàyđậptansựtrựctiếprathànhtừngmảnh.Bởivậynóbuộcphải trở thànhphản thân.Sựphản thânnày tất nhiênmột giây cũng không làm nó thỏamãn, bởi vì nóthừabiếtđộnglựcbêntrongnókhôngphảichỉlàtrườnghợpriêngvớicáiTÔIcủanó;trongtrườnghợpnàynótrởthànhmộtýthứcvôsinh,côđộc,haynóiđúnghơn:thànhmộtsựnhiễunhươngcủađờisống.

Nhưng, để bứt phá ra khỏi sự nhiễu nhương mơ hồ này, nókhôngcólòngtin:nókhôngvứtbỏnổicáiTÔI,khôngdámquăngsố phậnmình vào sự sống, không dám coi đời sống củamình lànạnnhânhoàntoàn.Chínhvìvậynókhôngtiếpxúcđượcvớibản

chấtthậtsựcủathểthốngnhấtcủasựsống,chínhvìvậybảnchấtthánhthầncủanóbímậtnằmlại,vàđạiđasốtrườnghợpbíẩnngayvớibảnthânnó.

Muộnhơn,bằngsựkhép lạiđời sốngcủamình,mộtvàiphầncủabímậtnàyđượctháogỡ,bởivậycuộcđờithậtsựcủathiêntàilịchsửchỉbắtđầubằngcáichếtcủanó.Gâytácđộngcánhânkhicònsốngchỉtrongtrườnghợpngoạilệ,phầnlớnchỉbằngtínhchấtthiên tài, tínhchấtsiêuviệt củanókhôngphải củasựsống,màthuầntúychỉbằngnhữngkhảnăngcánhân,bằngnhữngcáibênngoài,bằngcácvaitròvàcáckhoảnhkhắcvậtlímạnhmẽ.

Tuyên ngôn của thiên tài trong thời kì lịch sử, trừ ngoại lệ,phầnlớnnhưsau:làchữđãviếtra,làsách.Kểcảkhihọthậtsựkhôngphảilànhàthơ,nhàvănhaynhàtưtưởng,nhiệmvụcủahọcũngchỉcóthểthựchiệnđượctrongsách.Ýnghĩađíchthựccủamộtđờisốngbịmấtsựtrựctiếpchínhlạilàsựtrựctiếpđãtừngđượcviếtra,thiêntàiđãbảovệnhữngmảnhvỡcủalogos.

Mọithiêntàingoàinhữngkhácbiệtvềthờiđạisống,thờigiansống,ngônngữ,trithứccủahọra,bêntronghọđềuẩnnáumộtmốiliênquangiốngnhausâusắc.Aicũngcóthểnhậnradễdàngđiềunàytừmộtvàivídụlấytừthờiđạigầnđâynhất.

Cuối thế kỉ vừa qua giữa Kierkegaard, Dostoiepxki, Tolstoy,Nietzscheđềucósựkhácbiệt lớnvềmôi trường,hoàncảnh,dântộc,điềukiện,khuynhhướng.Nhưngtronghọkhôngchỉcócáigìđấychungmàquan trọngnhất tư tưởngcủahọhoàn toàngiốngnhau.

Chỉkhácnhauvềlíthuyết,vềthếgiớiquan-nóimộtcáchngắngọn: chỉkhácnhauvề cáchạn chếvà các thànhkiến.Những tưtưởngnàykhiếnthoạttrônghọkhácnhau,kẻthìvôđạođứcchốnglạinhàthờ,kẻkháclànhàthầnhọcmaquỷ,kẻthứbasùngđạoThiênChuagiáo.Đâylànhữngcáibênngoài,cáclíthuyết,cácthế

giớiquan.Cómộtđiểmtấtcảbọnhọgặpnhau:muốnmởra lầnnữađờisốngbịkhóatronglịchsửdànhchonhữngsứcmạnhcủasựsống.

Tất cả bọnhọđềumongmuốnmột cộngđồng sống: chống lạiđámđôngvàmongmuốnnhândân,chốnglạisựphảnxạvàmongmuốnsựtrựctiếp,chốnglạisựtrừutượngvàmongmuốnlítưởng,chốnglạisựmộngduvàmongmuốnsựtỉnhtáo.

Thiêntàikhôngphảilàchủthểthầnthánh;chủthểthầnthánhmởđờisốngbịkhóakínramộtcáchtỉnhtáovàtrựctiếp,đểgiảiphóngnhữngsứcmạnhcủasựsống.Nhânvậtlịchsửkhôngmangtínhchấtthầnthánh,màchỉlàthiêntài;phầnlớnhọkhônghaybiếtchútgìvềýnghĩanhữnghoạtđộngcủamình.Họthứctỉnhvàbáođộng,nhưngkhônghiểutạisaomìnhlạilàmthế.

Họcómốiquanhệbíẩnvớinhữngtiềnthânthiêntàivàđươngthờicủamình,họctậptừvàthỏathuậncùngvớinhữngngườiđó.Dưới một hình thức nào đó họ mang trong mình tính chất phổquát,chodùsựphổquátnàythểhiệnramộtcáchmơhồ.Họcảmthấymìnhđangtiếptụcmộttácphẩmcủabậctiềncổnàođấymàhọchưabaogiờnghethấy;họcầnhoànthànhmộtcôngviệcmàhọkhônghiểunổigánhnặngcủanó.Họđốidiệnvớisựquyếnrũsiêuthời gian một cách bất lực: cả Nietzsche, cả Tolstoy, cảKierkegaard, đều không thể nói tại sao mình lại gắn bó vớiZarathustra,Heracleitos,hoặcvớiSocrates,hoặcvớiThiênChúagiáođếnthế.

Tinhthầncủatruyềnthống,sựtỉnhtáo,ẩndướitrầmtíchcủathời gian lịch sử. Đấy là tinh thần buộc họ lại với nhau và vớinhữngthiêntàixuấthiệntrongthờigianlịchsử,nhưngtrướchếtvớisựsốngcổxưa,hayvớisựsốngthậtsựcủaconngười.

Tính chất phổ quát của tinh thần, tính siêu nhiên trong cánhân, siêu nhiên trong thế giới quan, siêu nhiên trong lí thuyết

biến thiên tài thành thiên tài.Mọi tính chất thiên tài dướimộthìnhthứcnàođócóquanhệvớisựsống:vớitoànbộthếgiói,vớiontoszon, vớiý tưởng;mọi tínhchất thiên tài làmộtdạngnhạycảmcaođộ.Vàchínhvìthếvớitấtcảnhữngngườikhác,tácphẩmcủathiêntàilàkhảnăngcủathứctỉnh.

4,

Nguồnthứbacủasựtỉnhtáotrongthờigianlịchsử:trựcgiácthầnbí.

Nguồnđầutiên,sựtổnghợpcổ,vìđặctínhcủanókhóđạttới,nênkhóhiểu.Nguồnthứhai,kẻthiêntài,cóthểxalạvàtụthậu.Nguồnthứba,trựcgiácthầnbítrongthểthốngnhấtcổvàtrongkẻthiêntàiđềulàkhảnănghoạtđộng.Ngoàiranócòncóởtấtcảnhữngconngườiđangsống,dùđờđẫn,mơhồ,mộngdu,suythoái,mangtínhphảnxạhaytínhcáthể.

Trựcgiácthầnbí,màGúenonđặttênlàintuitionintellectuelle,khôngđượcphépnhầmlẫnvớitrựcgiácmàtriếthọchiệnđạihoặctâmlíhọcnhắcđến.Thứtrựcgiácđấykhônglàgìkhác,ngoàisựđốilậpvàbổkhuyếtcủatrítuệkhoahọc,nhưngkếtquảcuốicùngchilàmảnhhợplívụn.

Trựcgiácthầnbílàkhảnăngsiêuviệtcủatrítuệ.Cóquanhệmật thiết với tài năng Sánkhja gọi là buddhi (bồ tát), với cáiGúenondịchlà intellectsupérieur (trí tuệsiêunhiên).Buddhi làkhảnăng siêuhìnhvượt trội của conngười, khôngbaogiờ bị cánhânhóavàkhôngthểcánhânhóa,khôngbaogiờcóthểtrộnlẫnvớithếgiớikhóakíncủacáiTÔI,màtồntạitrongphạmvicủasựsốngphổquát.

Nhân tố này chưa được chú trọng đếnmột cách đầy đủ. Trựcgiác thần bí (tâm linh) là khả năng tinh thần cao nhất của conngười,màđờisốngcánhânkhônglàmlumờnổi,bởivậybằngkhả

năng này, bằng tài năng này con người biết tiến lên phía trước,biếtphávỡcáiTÔIkhóakínvàđạttớisựsốngmở.

Một vài lời vềmối quan hệ giữa csiszti của Iran và trực giácthầnbísẽlàmchúngtahiểurõhơn.Csisztilàhạngtháithấyvàtỉnh siêu hình, giống như vidja của Sanscrit trong thế giới hiệnthựccóthật,nóikhácđi làsựnhạycảmcaođộtrongtoànbộsựsống.Nhưng từcsiszti,một cáchngoại lệ cũng không được phépdịchthànhthấy,bởivìtrạngtháithấynàykhôngchỉ làcáithấybìnhthườngmàlàtrạngtháithấycủalinhhồntỉnhtáo.

Đâylàsựthôngminh,thôngthái(clairvoyance) liênquanđếnhiệnthựcsiêunhiên.PhùhợpvớiepopteiaHiLạp, làmột trạngtháithầndiệu:conngườinhìnthấynhữnghìnhảnhcổ,nhữngýtưởngvĩnhcửucủasựvật.ApollonvàDionusosmanglạiepopteia.

Apollonmangđếnsựtiêntri,đoántrướctươnglai,sựgiácngộsiêuphàm của trí tuệ conngười, sựnhận thức chớpnhoáng củanhữngkíhiệuhìnhảnhthếgian,khámpháratoánhọc,thiênvănhọc,tâmlíhọcvàcácđịnhluậtcủacộngđồng.

CònDionusosmanglạiepopteia,cũngtươngtựnhưnglạikháchẳn: đấy là cảmhứngngâyngất củađêmê, là sự tỉnhngộ siêuphàmvềsựthốngnhấtcủathếgiới,làsựmêsảngsâuđậmcủasựđồng nhất nhân loại, là sự quên mình của tình yêu. NhưngepopteiachodùtheokiểuApllonhayDionusos,mứcđộcaonhấtcủanóvẫnvượtkhỏiphạmvingônngữ,dấuhiệu của tính chấtsiêungônngữnàynằmtrongâmnhạc.

ChúngtađềubiếttrongcáctôngiáocổởTrungQuốc,ẤnĐộ,Iran,AiCập,HiLạp,Judeaâmnhạc,cahátđóngvaitrònhưthếnào.Chúngtachỉkhôngbiếtâmnhạccóýnghĩagì.Âmnhạclàsựthểhiệncủaepopteia,csiszti,vidjađúngnhưsựnhạycảmcaođộthểhiệntrongâmnhạc,bằngâmnhạcvàdoâmnhạc.

ÂmnhạcApollon-cónhịpđiệu,sángsủa,cótrítuệtrongâmthanh của Pythagoras; hay âm nhạc Dionusos - ngây ngất, hòatan,nồngnàn, trongâm thanh củaOrpheus, đềunhưvậy.Trựcgiác của chàng trai trẻ Nietzsche nhận ra không thể lầm lẫnApollon và Dionusos, thấy các vị thần của giấc mơ và sự hưngphấn, các vị thần âm nhạc, các vị thần epopteia, thấy sự giảiphóngcủalinhhồntrongcơnmếsảngrakhỏiđờisốngkhépkínđểnânglêntầngsựsống.

Buddhi hay intution intellectuelle, hay có thể gọi là trực giácthầnbí làkhảnăngđưa linhhồn conngười rakhỏi đời sống vànângnólênsựsống.Đâylàepopteia,tiếngHiLạpgọilàeksztázis,là giấc mộng hay sự ngây ngất, là dự đoán hoặc tiên tri, là ảotưởnghaysựmêsảng,làcảmhứnghaysựthănghoa.

Trựcgiácthầnbídẫndắtvàogiấcmộng,vàosựngâyngất,vàosựsốngsiêunhiên,vàothếgiớingườiấm,vàogiữacácthầnlinh.Trực giác thần bí đưa người ta ra khỏi phạm vi cái TÔI và giảiphóngnó,mởmắtcholinhhồnhướngtớiphạmvicủanhữnghìnhảnhcổcủacáchiệnthực.

Điềunàyxảyralúcthiềnđịnhcôđộc,trongnhữngkhoảnhkhắccảmhứng,tronggiờphútthănghoa,lúcngâyngất,trongphúthấphối, trongkhoảnhkhắc củanhữngvòng tay ôm tìnhyêu, vàkhinhạcnổi lên-khi linhhồnconngườitrởthànhsựnhạycảmcaođộ.Khinóvứtbỏphảnxạ,trithức,trítuệtrừutượng,sựmêmuội-vàtrởnêntrựctiếp,cởimởvàtỉnhtáo.

Trựcgiácthầnbímanglạisựthứctỉnhvàđánhthứcthựcthểngười,vàkhôngphảilàmộtkhảnăngduylí.Nhữngsứcmạnhkhithiền định, trong cảmhứng, trong ảo tưởng, trong sự ngây ngấtxuấthiện,vàphátanbứctườngcủacáiTÔI,đểconngườiđạttớisựhoànthiệncủasựsống,nhữngsứcmạnhnàykhôngnằmtrongphạmvi lí trí,mà lànhữngsứcmạnhsiêunhân,siêuviệtmang

tínhchấtphổquát.Bởivậytrongsựngâyngất,trongcảmhứng,trongcơnmêsảng,

trongsựthănghoa,conngườikhôngthấynhữngkháiniệmtrừutượngmàthấynhữnghìnhảnhtượngtrưngchínhxác.Trongsựthănghoa(eksztázis),sựthốngnhấtgiữaconngườivàthếgiớilàmộthiệnthựctrựctiếp.BởivậytrongâmnhạcnóđánhthứccáiTÔImêngủvàvứtbỏđờisốngsuythoái.

Bởivậytấtcảnhữnggìtồntạitrongphạmvitrựcgiácthầnbí:tiêntri,dựbáo,epopteia,eszktázis,thiềnđịnhđềulàmrạnnứtcáiTÔIchậthẹp,bứtnórakhỏithếgiớihữuthể,bỏmặclítríhợplí.Từphạmvihưkhôngcủaảoảnh,conngườibướcvàothếgiớiphổquát của hiện thực những sứcmạnh siêu thời gian. Nó hiểu racộngđồng,trởnêntrựctiếp,mởra;nótrởthànhmộtthựcthểgiácngộ,haynóicáchkhácnótỉnhtáo.

5.Trong thờikỳ lịch sử thời gian càng tiếnnhanhvềphía trước

baonhiêuthìýnghĩavàtácdụngcủacácthểthốngnhấtcổcànggiảmsútbấynhiêu.Chiêmtinhhọcvàthuậtgiảkimhọc,thứcònnở rộ trong thời trung cổ ngày càng trở nên nhợt nhạt và trốngrỗng.

TrongthếkỉXVIII,nhưmộtkỉniệmmuộnmằnvềchủnghĩaPythagoras,HộiTamĐiểmnởrộtrongmộtthờigianngắn.Trựcgiácthầnbíngàyquangàycàngtrởnênốmyếu,chiêmtinhhọcvàthuậtgiảkimhọcrơivào taynhữngkẻcóđức tinxấu;HộiTamĐiểm,thayvìduytrìquyềnlựctinhthần,ngàycàngphụcvụchoquyềnlựcchínhtrịthìđúnghơn.

Hoạtđộngcủathiêntàivàtrựcgiácthầnbítrongcácthểthốngnhấtsiêuhìnhchấmdứt,cùnglúcđónóxuấthiệntrongthầnhọcvàthica.ThầnhọcởchâuÂuthựcrangaytừđầu,và(bằngmọi

giá)từthếkỉ13trởđiđãtrởthànhmộttuyênngônhoànhảo(parexcellence)củatinhthầnmangtínhsiêuhình.

Câu hỏi: sự liên quan giống nhau của các nhà thần học thờitrung cổhoặc thờihiệnđại và siêuhìnhhọc cổ với các tư tưởngphươngĐôngnhiềukhinổi lênmộtcáchđồngnhất, câuhỏinàycầnphảigiảithích.

TácđộngqualạihoặcsựảnhhưởngcủaÁchâucóthểtìmthấytrongtrườnghợpthầnhọcÝhoặcTâyBanNha;nhưngởcácnhàthầnhọcĐức,PhápvàAnhchắcchắnkhôngcókhảnăngnày.

Ởcácnhàtưtưởngtruyềnthốngcùnglắmcóthểtìmthấytrongtác phẩm của phái Khắc kỷ hoặc Hi lạp cổ đại (như DionusosAreopagita). Tuy nhiên những ý nghĩa cơ bản nhất của truyềnthốngđãđượccôngbố.

Thầnhọc ở châuÂu trở thànhngười lính canh cho tinh thầnmangtínhchấtsiêuhìnhtỉnhtáo.Tấtnhiênnókhôngthểtạoramộtthểthốngnhất.Trongthiênniênkỉnàytìnhtrạngchốngđốisiêuhìnhhọcngàycànggâyranhiềucảntrởvàchỉtạoranhữngtácđộngcánhân,phầnlớntrongbímậtvàbịxuađuổi.

Trongthờihiệnđại,vịtrícủathầnhọcngàycàngtrởnêntrầmtrọng,vàchỉcòngiữlạiđượcởmộtvàithiêntài.

Ví dụ ở Parscelsus, người tìm cách phê phán sự coi thườngnhữngnềntảngthốngnhấtđánglưuýtừcácnhântốchiêmtinhhọc,từthuậtgiảkimvàthầnhọcchâuÂu.TrongthếkỉXVIIIlờituyên bố thiên tài như vậy thuộc về Swedenborg, khi tìm hiểunhữngbíẩnAiCậpOrfikacổ.

Sự thức tỉnh siêu hình thống nhất không hề xuất hiện ở đâutrênđất châuÂu.Tinh thần tôngiáoẩn trong thầnhọcvà sốngmộtđờisốngvôluật.Sựthứctỉnhthếgiantừtôngiáohoàntoànđứtđoạn,vàtrongthờihiệnđạichỉthicathểhiệnnổisựthứctỉnh

này.Nếuaithửmộtlầnmuốnphântíchmốiquanhệgiữanhânloại

châuÂuthờihiệnđạivớitruyềnthốngcổ,ngườiđócầntuyênbố:truyềnthốngchâuÂuxácthựcvàtỉnhtáogiờđâychỉcòntồntạitrongthầnhọc,vàtrongthica.

Thica,thểhiệntựthânmộtcáchcáthểhơn,tùytiệnhơn,vụnvặthơn,rờirạchơn,mangtínhnhấtthời,hạnchếhơnthầnhọc.Bởivậynócó tácdụnghơn, trongđặc tínhcủanó thườngxuyênmangtínhphổquáthơn.Tấtnhiênđiềunàycóliênquanđếnthờikìrựcrỡcủathica,ởÝlàthờicủaDante,kịchTâyBanNha,thờicủaShakespeare,hàikịchcủaMolierPhápvàcáctiểuthuyếtgiaNga thếkỉ 19.Thi ca ở cácdân tộc và các tác giảmờnhạthơn,nhưngthựcravềbảnchấtcũngluônluônhướngtớimụcđíchmởrasựsống.

Trong lịch sử châu Âu thần học độc nhất vô nhị của JákobBöhmegầnnhưđứngnganghàngvới thể tổnghợp cổ trongmọiphươngdiện.

Bôhmecùngvới cáchọc tròAnh,Pháp,ĐứcvàNgacủamìnhkhôngchỉhợpnhấtnhữngnhântốcủathầnhọcchâuÂu,giảkimhọc, chiêmtínhhọc, lí thuyếtsốhọc,màtrựcgiáccơbảncủahọcònquaytrởvềvớinhữnglờisấmtruyềntuyệtđốivàcổxưacủaẤnĐộ,TrungQuốc,Iran,AiCập.

Học trò của Jákob Böhme: Pasqualis, Saint-Martin, Baader,sau này thông qua những người như Szlovjev, Bergyajev vàDacquétruyềnlạinhữngtưtưởngcủaôngchođếntậnngàynay.Những người học trò xuất sắc nhất là Saint-Martin và Baader,cùngtưtưởngvớiBôhme,lạicùngvớihọctròcủahọđãthểhiệnmứcđộcaonhấtcủasựtỉnhtáosiêuhìnhởchâuÂuhiệnđại.

6.

TrongthếkỉXX,tínhchấtkhảihuyền(apokaliptika)đãđạttớimộtgiaiđoạnvôcùngtrầmtrọngvàđiềunàyđộngchạmđếnlợiíchcủanhấnloạiphươngTây.Giữasựtỉnhtáocủatruyềnthốngcổvàsựcăngthẳngcủaconngườihiệnđạiđangbịcảnhbáonổilênmộttâmtrạngbíẩn.Trongthờigiannàynhiềunơi,ởnhữngmiềnkhácnhau, saunhiều chỉ báo và từnhiềuhướng, người tachợtnhậnthứcraýnghĩacủatruyềnthốngcổ.

Thếkỉmớikhôngtạodựngmộtthểthốngnhấtgiốngnhưthểtổnghợptruyềnthốngcổ,nhưBôhmeđãlàm.Baader,khiđượchỏitạisaokhôngxâydựngmộthệthốngtừnhữngtưtưởngcủamình,ôngtrảlời:Chưađếnlúc,bởiquánửasốđôngconngườivẫnđangngủ.Conngườihiệnđạitrướctiêncầnthứctỉnh.Bởivậycầnquaylạivớithờicổđại,đểtìmranhữngyêucầugiúpđỡtừtruyềnthốngcổ.

Nhậnthứcvềýnghĩacủatruyềnthốnggiờđâychỉgắnvớimộtvài tên tuổi.Nổibậtnhất là:RenéGúenon,người trêncơsở củacácbậctiềnbốiPháp(AbbéCóntant,EduardSchurév.v.)lầnđầutiênđịnhnghĩachínhxáctruyềnthốnglàgì.

NhữngcuốnsáchcủaEvolamangýnghĩaquyếtđịnhliênquanđến truyền thốngmật khải (hermetikus) và đến những cá nhânmangtínhchấttuyệtđối;nhữngtácphẩmcủaông(Rivoltacontroil mondo moderno - Cuộc nổi dậy chống lại thế giới hiện đại,imperialismo pagano -Chủ nghĩa đế quốc ngoại giáo) muốn ápdụngtinhthầntruyềnthống,vàđánhthứcấntượngvộivãcủanó.

Thiếu sót cơ bản trong công trình của Ziegler, là chưa đoạntuyệthẳnvớikhoahọchiệnđại;bởivậytácphẩmlàmộtvănbảntranhluậnlớn,trongđótácgiảcốgắngchiếnthắngkhoahọctừsựvôthầnmùquángcủanó.TrongbatácgiảnàychỉcóGúenonlàgầnvớisựtỉnhtáonhất.

NGƯỜITHẦYCỦAÐỜISỐNG(Tríchtácphẩm:Scientiasacra)

1.TrướcCôngnguyênkhoảngsáutrămnăm,xuấthiệnmột loạt

nhữngcánhânưutúnhưởTrungQuốclàKhổngTửvàLãoTử,ởẤnĐộ làBuddha,ở Iran làZarathustra,hoặc,khôngcầnđiđâuxạ,ởHiLạp:Heracleitos,Pythagoras,Empedokles.

Hìnhảnhvềnhữngconngườinàytỏasángngaytừgiâyphútđầutiên.Họkhoanthaivàsựtựchủvôbờbến;họcókiếnthứcvềthiênvănhọc,địachấthọc,tôngiáo,giáodục,yhọc,líthuyếtcaitrịnhànước,siêuhìnhhọc,thica.

Trongcácthờiđạimuộnhơn,ngườitanghingờconngườicổưutúvớitrithứcđadạng,vàthếlàhọđãtruyềnthuyếthóanhữngkhảnăngtrithứcđadạngcủacácnhânvậtcổưutúnày.Thựcrasựnghingờnàyvônghĩa.

Pythagoras xuất hiện khoảng 582-496 trước Công nguyên,Empedoklescònmuộnhơnnữa.Mọidấuhiệuđềuchỉrarằnghọnếukhônghoàntoànnhưngườithườngthìcũngkhônghẳnchỉlànhânvậttruyềnthuyết.Vàtrongthờikỳlịchsửnếucóthểhìnhdungrấtrõvềhọthìkhônglýdogìkhôngđặtgiảthuyếthọcũngtừngnhưvậycáchđâymột-haitrămnăm.

Những cánhânmang tính chấtvũ trụ trởnênđángnghingờtrongcáithếgiớingàynay,mộtthếgiớibịthuhẹptheo(cáigọilà)các chuyên môn hẹp. Người Hi Lạp gọi họ là các nhà thần học(palaioitheologoi).Đểcóthểđingayvàobảnchấtsựvật,tacóthểxácđịnhtínhchấtvàvịtrívũtrụcủanhữngnhânvậtnày:họlànhữngchủthểthầnthánh(szakrálisszubjektum).

Bởi vì kể cả Pythagoras, Orpheus, Solón lẫn sự hiện diệnphươngĐônghayCậnđôngđềukhôngmangýnghĩaquantrọnglà gần như cùngmột hình thức tự chủ như nhau, họ điều hànhcôngviệcnhànước,viếtthica,chữabệnh,dạyhọcvàsángtạoratoánhọc.

TầmquantrọngkhôngnằmtrongsựgiàucóvềcáckhảnăngmàtrongcáitênngườiHiLạpđãđặtchohọ.Đâylànhữngchủthểthần thánh. Ý nghĩa vũ trụ của họ vượt quá tầm con người. Sựrạngtỏatựchủvàchuẩnxácthểhiệntronglờinóivàhànhđộngcủahọ,tínhsiêuviệtvượttầmconngườicủahọcóthểthunhậnđược từ cảmgiác, dùnhiềukhi chỉ thôngqua các giai thoạinguxuẩn.

Nhàthầnhọccổxưalàkẻítngườibiếtđếntrướckhiconngườibướcvàothờikỳlịchsử,nhưngquảthậtđãtừnghiệnhữu.Từđótớinaychủthểthầnthánhnàyđãbịbiếnmất.Sausựxuấthiệncủamộtcánhânvĩđạicuốicùng,Platon,lịchsửkhôngbiếtthêmmộttầmvócsiêuviệtnàohơnnữa.

Chốnglạicánhânthầnthánh,ngàynayngườitathườngđưaramộtluậnđiểm:thờiđó-ngườitanói-cuộcsốngcònthôthiển,hệthốngcácmốiquanhệchưahìnhthành,cácnhântốkếthợpnhauítỏi, trithứcítỏi,cộngđồngthìbénhỏ,nênởmộtýnghĩanhấtđịnhnàođó,tầmphổquátkhôngthểcó.

Quanniệmnàysailầmnhưthếnàothiếttưởngkhôngcầnnhấnmạnhthêm.Tầmphổquátkhôngphảilàkiếnthứcbáchkhoatoànthưvàđangành.Cảhaithứnàyđềulàtrithứcgópnhặtvậtchất,thiênvề số lượng.Tri thứchayvô tri thức cảhaiđềukhôngđủ,KinhVedatừngnói.CònHeracleitoschorằng:trithứckhôngdạyđượcnhiềuđiều.TrangTửcũngnóiđúngnhưvậy.

Thựcraconngườithờicổpháttriểnhoànthiệnhơnrấtnhiều.

Tínhphổ quát không phải là tri thức vật chấtmà là phẩm chấttinhthần.Khôngnảysinhtừbảnchấtđờisốngnguyênthủy,màtừ những sứcmạnh tinh thần không thể tưởng tượng nổi, từ sựtrựctiếpvàđộsâusắccủanhữngsứcmạnhấy.

Cóthểtrongthờicổ,sựxuấthiệnvàhoạtđộngcủacácchủthểthầnthánhlàtấtnhiên;vàcóthểchủthểthầnthánhthểhiệnsựsống cổ còn sống động, xác thực, sinh động hơn những văn bảntruyềnlạivềhọ.

Vềvaitrò,vịtrívànhiệmvụcủahọcóthểnhậnthấymộtđiều,họlàngườiThầycủaĐờisống.GiảnghòacácnhànướcnhưBias?ChấmdứtcácmốiquanhệxãhộivàviếtcáccuốnluậtnhưSolón?Lànhàthơ,nhàtiêntri,linhmụcvàthánhnhưOrpheus?

Đúng.Chuyênmônhóatrongmọilĩnhvựcđờisốngchưachứngtỏhếtbảnchấthoạtđộngcủahọ,họcònbiếtứngdụngvàotừnglĩnhvựcấykhảnăngtổngquátcủamình.Chưahết.SaunhiềuthếkỉkhisựsốngcổdườngnhưmộtlầnnữanổilêntrongthờiđạicủaJulius Caesar có vẻ như chủ thể thần thánh một lần nữa xuấthiện.Trongmộtgiâynhưthểsựsốngmởlầnnữaquaylại,vàxoadịumọimẫu thuẫn củađời sống,Schuler viết; như thể trongđóxuấthiệnsựsống tinh túy;như thểbằngcánhânnày tríchdẫnmộtlầnnữatínhchấtthầnlinhcổ.

Nhưngkhoảnhkhắcấytrôiqua,từtrờiđấtcổkhôngcógìquaylại hết.Caesar không phải làmột chủ thể thần thánh. Sau ánhhàoquangsiêuviệtcôngkhaitrướccôngchúngvàlịchsửlànhữngchegiấubẩnthỉucủacuộcđờiriêngmaquỷvàđentốicủaôngta.

BêncạnhđờisốngtrongsạchnhưphalêvànhưkhíethercủaEmpedoklés và Pythagoras, đời sống củaCaesar như vũng nướcbùn.Caesarchỉlàmộtnhânvậtlịchsửlớn,nhưngkhôngphảimộtchủthểthầnthánh,khôngphảingườiThầycủaĐờisống.Trọngtâm đời sống Caesar là cái TÔI cá nhân, không phải sự sống

ThượngĐế.ChủthểthầnthánhcóthểvàchínhlàngườiThầycủaĐờisống

bởivì,nóinhưngônngữcủaSchuler,bằngcánhânmình,họlàmhiệndiệnlạithầnlinh,bởibêntronghọthểhiệnsựsốngnguyênsơ,bỏibảnchấtsiêuviệtcủahọtỏasángsựtỉnhtáocủasứcsốngcổ.

Sựsốngvũ trụ, thứ từnghiện thựchóa trong thời cổ, côđọngtronghọ,vàvẫntiếptụcduytrìtrongvàitrămnămsaukhithờicổđạibiếnmất.Nhữngconngườinày làchủthểthầnthánhbởibêntrongcánhâncủahọhọgiữgìnbảnchấtthầnthánh-ThượngĐếcủasựsốngcổ.

2.TrongnhữngkhổthơcủaĐạođứckinhcómột(khổXV)nóivề

ngườiThầythờicổ.

"NhữngngườiThầycổxưabiếtmởcácbíẩnkhóakín"-khổthơvàođềnhưvậy.

Sau khi trình bày về sự sống và đời sống, sự khép kín và sựkhóakín, sự thức tỉnhvà sựmêmuội,khổ thơkhôngđề cập tớinhữnggìkhóhiểuhơn.

HànhđộngvàtiêuchílớnnhấtcủangườiThầycủaĐờisốnglàsựtháogỡ.Nơinàođờisốngbịkhóalại,nơinàobắtđầutrởthànhđờisốngbịchìmđắm,khônglàgìkhác,chỉlàmộtquátrìnhsinhhọc,ởđócóngườiThầy,nhưkẻdẫnđườngchodânchúngtrongsamạc,khinướcphụtlêntừkhenúi,đờisốngdànhchosựsốnglạimộtlầnnữamởra.

Tạivịtrí,nơiđờisốngbìnhyênêmảbắtđầutrởnênkhókhăn,người Thầy giải phóng cho nó, khiến nó tiếp cận với những sứcmạnhtâmlinh.ĐâylàtrithứccủangườiThầy.

Bởivìcuộcsốngcầnphảibìnhyên,êmả,cầnphảinhạycảm,nhạycảmcaođộđểcóthểtiếpnhậnđượcnhữngsứcmạnhthầnthạnhcủasựsống.Cầnphảimềmmạinhưngườiđànbàhoặcnhưtrẻsơsinh."Thứgìtrêntráiđấtmềmmạinhấtsẽchiếnthắngthứcứng nhất trên trái đất". "Mềm thắng cứng, yếu thắngmạnh" -"nếuconngườimạnhlênsẽgiàđi".

"Họnhậnbiếtvàhiểusựvật"-khổthơnóitiếp."Sứcmạnhcủahọlàsựtỉnhtáo".Tìnhthếngàycàngrõrànghơn,LãoTửtrongcâuthơthứhaiđãnóicómộtkhảnăngduynhấtcủaconngườiđểnhậnbiếtvàhiểuđượcsựvật,đấylàsựtỉnhtáo.

Câuthơthứbanhưsau:"Trongsựtỉnhtáocủasứcmạnhđờisống,họtrởnênlớnlao".Khôngcòngìrõrànghơn.CáigìlàchủthểthầnthánhcủangườiThầycủaĐờisống?Cáikhôngthểhọcvà truyền lại, gắn bó với một cá nhân duy nhất, một tài năngkhôngbaogiờlặplạitrongmộttầmvóckhác,vàhướngtớisựnhạycảmcaođộvớisựsốngThượngĐế.

Cái khả năng cơ bản của toàn bộ thời cổ tồn tại trong ngườiThầy.Khảnăngnàylàchủthể;chủthểsựtỉnhtáo;chủthểthầnthánhvàcaođộ.Tàinăngnàybảnthânnólàthờigian,làdântộcvớisốphận,sựhoạtđộng,sựsùngbái,trậttựsốngcủanómangtheonhữngsứcmạnhThượngĐếcủasựsống,kêugọi,tiếpnhận,bắtbuộc,sốngcùngvàvìnhữngsứcmạnhấy-vàtàinăngnàylàmộtchủthểbìnhyên,làsựmềmmại,nhúnnhường,phụcvụ:đâylà chủ thể trong người Thầy, xuất hiện trong cường độ thườngxuyên.

"Ta thửkể lại -LãoTửnói -họnhư thếnào.Họmiễn cưỡngnhư kẻmùa đông đi qua sông. Tỉnh táo như kẻ sợ quân thù ẩnnáu.Họminhmẫnnhưkẻđếntừquốcgiakhác.Họyếuthếnhưbăngtanchảy.Họnguyênsơnhưvậtchấtchưachếbiến.Họsâusắcnhưvựcthẳm,bíẩnnhưnướckhuấyđộng."

NgườiThầykhông chủđộng.NgườiThầy là công cụ.Công cụcủacácsứcmạnhThượngĐếthểhiệnởcánhânvàbằngcánhâncủa họ.Người Thầy là thực thể thần thánh, kẻ tuyên bố bởi sựsốngvũtrụ.

BảnthânhọlàcáiTÔIconngười,miễncưỡng,yếuthế,nguyênsơ,minhmẫn, sâu sắcnhưng trên tất cả,họ tỉnh táo.Họkhônghành động: "Thế giới là sự vật tinh thần, không thể hành độngbằngnó.Kẻnàohànhđộngkẻđólàmhỏngnó".

Họ thụđộng chophépsứcmạnhhoạtđộng thôngquanó (thếgiới).Họ cẩn trọng,minhmẫn, kiên trì: không tin vào bản thânmình, luôn luônsống trongsự tỉnh táođể chúývànhậnrabảnchấtcủacácsứcmạnh.Họbíẩn,khôngthểnhìnthấuquanhưkhinướcbịkhuấylên.Bởivìcácsứcmạnhluônluônchiếnđấutronghọ,khôngbaogiờcóthểbiếtsứcmạnhnhưthếnàođếntronghọ.ChỉcómộtđiềukhôngthểnghingờđấylàsứcmạnhThượngĐế.

"NgàynayaicóthểbằngsựtỉnhtáocủamìnhlàmtanbiếnđisựmêmuộicủacáiTÔI?"NgàynayaicóthểmộtlầnnữanângđờisốngcủacáiTÔIconngườilênsựsống?

Tiếngkêu thét của câuhỏi này vang lên từ ranhgiới thời cổ.Thờihoàngkimđãtrôiqua.NgườiThầycủaĐờisốngđãcâmlặng.Khôngmộtaicóthểđánhthứcdânchúngkhỏisựmêmuộiđờđẫn.Bởivìconngườicònkhôngxuađuổinổisựđờđẫncủabảnthânmình.Khôngcònmộtaibiếtphávỡđờisốngtrênnhữngphầnđãchaisạncủanóvàbiếtmởnóra.KhôngcònmộtaibiếtthểhiệnnhữngsứcmạnhThượngĐếtrongcánhânhọ.

ConngườigiờđâychỉcònlànhữngcáiTÔI.CáiTÔIđắmchìmvàosựmêmuội,tíchgópcủacải,thèmkhátquyềnlực,chạytheodụcvọng.NgườiThầycủaĐờisốngkhôngcầnthiếtchonhữngthứđó."Aiđitrênconđườngnày,khôngthèmmuốnsựgiàucó".Bởivì:"Kẻgiàucóvẫncóthểlàkẻvôgiátrị."

Người Thầy của Đời sống không phải là người hoàn hảo. Sựhoàn hảo và hoàn thiện là giấc mộng ngu xuẩn của con người.Người Thầy từng là con người, với tất cả đặc tính của sự sốngngười.Mộtđờisốngđẹp,lớnlao,rõràng,caoquýkhôngdosựtoànvẹnmàdosựthiêngliêngmanglại.

Đâylàcâukếtcủakhổthơ:"Trongsựkhiếmkhuyếtcủamìnhhọnhậnrasựhoànhảo."Đâylàtôngiáo,sựtinkính,sựnghiêmtrang trong bản thân họ: họ biết họ là những con người, nhưngcũngchínhvì thếhọbiếtvà cảmnhậnsựhoànhảo củasựsốngThượngĐếvôtậncaohơnhọ.

Conmắtcủahọkhôngbịtróibuộc,phụthuộcvàocáiTÔIriêngcủahọmàvượtquacảthếgiớicủacáiTÔI.Trọngtâmvàtoànbộnộidungcuộcđờicủahọ,sốphậnhọ,khôngchỉlàcáiTÔIbénhỏmàcònlàcáiVÔHÌNHVĨĐẠI.BởivậyhọlàlờituyênngôncủasựsốngThượngĐế.Vàbờivậydânchúngbịthuhútvềphíahọ.Vàbởivậyhọthiêngliêng.

BởivậyhọlànhữngngườiThầycủaĐờisống."NgườinàomangtrongbảnthânmìnhhìnhảnhlớnlaocủaVÔTẬN,cảthếgiansẽđếnvớingườiđó."

3.NgườiHiLạpgọingườiThầycủaĐờisốnglànhàthầnhọccổ,

bởicôngcụcủangườiThầylàtheoslogos,làlờicủaThượngĐế.

Logostấtnhiênkhôngchỉlàtừ,màcònlàýnghĩa,độngtừ,tinhthần,quytắc,mứcđộ,dấuhiệu, tượngtrưng, luật lệ,bảnán,vànhiềuthứkhácnữa.

Heracleitoscómộtcâunóivềgiátrịhợpnhấtcủalogos,dịchralà: sự tỉnh táo. Khi ông nói tất cả mọi người đều có một logos,nhưngmọingười khôngđồng tình, ở đây ýnghĩa sự tỉnh táođã

hoàntoànchephủlogos.Mộttríchdẫnkháccủaôngcóthểdịchnhư sau:pszükhész eszti logosz heauton auxón - linh hồn có sựtỉnhtáobiếtnuôidưỡngbảnthânnó.

Trongthờicổngôntừlàthứvôhình;TronghoạtđộngcủaôngThầycủaĐờisống làsựvôtưvàkhôngthểnắmbắt.Hoạtđộngnàychỉnhìnthấykhibướcvàothờigiancủathờikỳ lịchsử,khingườitabắtđầuviết.Khichủthểthầnthánhbiếnmất,chuyểnlạingôntừchothếhệsau:chosách.

Ngôntừtrongsáchđãđạtđượctầmvóccuốicùngcủanó.Ởđâynótrởthànhbiểutượngthậtsự;thànhýtưởng.Ởđâynóbóctrầnbảnchấtrằngngôntừlàmatrậncủamọisựvật,nhưBaaderviết:lànguyêntắccủamọicáitồntạinốikếttinhthầnvớithiênnhiên,vàhiệnthựchóacảhai.

Bởi vì ngôn từkhôngphải là sựdiễnđạt; điềunày chỉ do cáiTÔIcánhâncho lànhưvậy,vànósống trongmộtsự lừaphỉnhrằngthếgiớixoayxungquanhcánhân.

Ngôn từ là tuyênngôn, và là tuyênngôn của sự sống tạohóaThượngĐế.Bỏivậynólàsựtỉnhtáo,làsựđánhthức,bởivậynólàhànhđộnggọitênsựvật,làsựthốngtrịphépthuật.Vàngôntừgìngiữkhảnăngnàytrongmọithờigianvàtrongmọingônngữkểcảkhingônngữđãbịhưhoại,gầnnhưđánhmấthếtýnghĩathầnthánhthiêngliêngcủanó,vàtrởthànhcôngcụthểhiệncủacáiTÔIcánhân.Ngôntừthựcralàbiểutượngcủasựsốngthầnthánhvàvũtrụ.

ThờikìcủasáutrămnămtrướcCôngnguyênmanghaiýnghĩalớn vẫn ngự trị trên đầu nhân loại từ đó đến nay: chủ thể thầnthánhvàsách.

Hai thứnày làngườiThầycủaĐời sống.Chủ thể thần thánhphùhợpvớisựsốngcủathờicổ:bởivìnósống,tanra,mở,tựdo,

trựctiếp,cótínhchấtcánhân,tuyệtđối,côđọngvàhiệnthựchóa.Cònsáchphùhợpvớisựsốngcủathờigianlịchsử:bởinólàđối

tượng,ràngbuộc,hìnhthứchóa,giántiếp,khôngmangtínhchấtcánhân,tươngđối,mangtínhmởrộng,phảnxạ.

Trong thời cổngườiThầy củaĐời sống là chủ thể thần thánhđangsống(tồntại),còntrongthờigianlịchsửngườiThầycủaĐờisốnglàsách,làkháchthểthầnthánh.

4.Nhữngcuốnsáchcổđượcviếtdướidạngkinh.

Kinh(sutra) làtừSanscrit,vềmặtngữpháplàcâungắngồmnhữngtừgầnnhưkhôngcómối liênhệvớinhau.Đoạnvăngồmnhữngtừgốcnàycóthểgọilàvănbảnbímật.Trongcácbảnkinhngườiđánhdấusửdụngcáctừngữnhưcácbiểutượng.

Bởivậyvềmặtbảnchất cuốnsáchcổghibằng từngữẤnĐộhoặcIransovớisáchcổghichépbằngkíhiệucủaTrungQuốc,vớisáchviếttrêngiấycóiAiCậpbằngchữtượnghình,hoặcchữkhắctrên đáBabilon, hay chữ gút bằng dây (quipu) Peru hoặcAztékMexikokhôngcógìkhácnhau.

Tác dụng của phong cách này trong toàn bộ các cuốn sáchthiêng, trêngiấycói tử thư, trongKinhThánhHêberđềugiốngnhưtrongcácbản lưucổKabbla,vàngaycảtrongcác tácphẩmcủaHeracleitos,Pythagoras,HermesTrismegistosvàpháiKhắckỉcũngcóthểnhậnthấy.

Phongcáchsutraxuấthiệnkhitruyềnthốngtruyềnkhẩuvẫncòn,nhưngcácvănbảndongườiThầyviếtbằngcáckíhiệuđãtiếptụcbảolưutruyềnthốngnày.Vềđiềunàycómộtcâuchuyệnkểrằngnămtámmươi tuổiLãoTửrờibỏquêhương,nhưngởbiêngiới,ngàiđãviếtlạitoànbộkiếnthứccủamìnhvàotrongvàikhổ

thơngắnngủikhimộtviênquantrấnthủyêucầu.Nơichưatừngtồntạicáckíhiệu,hoặcnơimàđẳngcấp(kaszt)

tinh thần caobắt buộcphải viết lại truyền thống,như trong rấtnhiềutrườnghợp,vídụởngườiKelta,aidámviếtvềbấtkìcáigìđềubịngườiDruidatrừngphạtbằngcáichết,ởđótheothờigian,truyềnthốngcổmộtphầnbịmất,phầnkháchòatanvàotruyềnthốngmới.

Tạinơi truyềnthốngmớihòa lẫnmộtcáchhàihòavới truyềnthốngcũ,tạiđónhiềukhảnăngxuấthiệnmộttậphợpmớigiốngnhưcáctầngđịachất;đâylàtrườnghợpcủatácphẩmTửthưTâyTạnghoặctácphẩmcủaHermesTrismegistos.

Việc giải nghĩa phong cách của sutra trong Kinh Dịch củaTrungQuốccóthểtheotừngbước.Cáigiờđâylàcuốnsách,trướckia,theonguồngốclàsựkếthợp64cáchbiếnđổicủa8nhómkýhiệuđượcbiểulộnhưnhữngđoạnque(bằngxương)ngắnvàdài,tượngtrưngchoâmvàdương.Nhữngmốiquanhệnhấtđịnhcủanhữngđoạnquexươngnàymangnhữngýnghĩakhácnhau.Sáulầndương (quexươngdài) làbiểu tượngcủanguyên lýTạoHóa.Sáulầnâm(quexươngngắn)làsựTiếpnhận.

Saunàyngườitasửdụngnhữngbiểutượngnàyđểbóibằngcácnhánh cỏ thi (achilleamillefolii). Toàn bộ hệ thống này tượngtrưngchomộtthếgiớikhóakín.HệthốngnàylàmộttrongnhữngtổnghợpxưagiốngnhưsáchKabbalacủadânDoThái,nhưsáchvềchiêmtinhhọchoặclíthuyếtsốhọc.

Việcviết thànhvănbảncáchìnhảnh tượng trưngvàýnghĩacủanólàmộtcuộccáchmạngmàđẳngcấp(kaszt)tinhthầnlớnnhất ởTrungQuốcphảnđốiđến cùng (theo các truyền thống cổđẳngcấp(kaszt)làđẳngcấpcaonhấttrongtrậttựxãhộicổ,mangtính chất tinh thần -ND).Đây làmột trong những cuộc khủnghoảnglớnđầutiêncủathờikì(gọilà)thờikỳtiềnlịchsử.

Ýnghĩa tượng trưng của cáchìnhảnhđượcviết lạidướihìnhthức sutra. Cuốn sách đượcKhổng Tử cứu vãn tương đốimuộn.HoàngđếVŨvàcontraiviếtchúgiảichoKinhDịch,vànhưvậycuốnsáchđượcmởrộngvàkhôngbịđứtđoạn.Lờibìnhluậnxưacuối cùng là tácphẩmcủaKhổngTử.Lúcnàycuốnsáchvềmặtngữphápcũngtrởnêndễhiểuvớicảnhữngngườichưanhậpđịnh.

Rất có thể những cuốn sách khác như Vedanta, Brahmana,Bundahisn,Sánkhjacũngxuấthiệnnhưvậy.Rấtítcuốngiữđượchìnhthứcgốcbanđầu,vídụnhưJoga-sutracủaPatandzsalihaySánkhja-karika.

Nhữngtừngữthoạttrôngkhôngliênquanđếnnhautrongcâukinhmang tính chất tiếp cậnhuyềnbí, giốngnhưđiềungười tamongmuốnthựchiệntrongthơcổnhânloạithờilịchsử-nhưngrấtítkhiđượcthựchiện.BởivìthơcổcủathisĩLaRochefoucauldtẩyrửahếtnhữngđiềuthừatrongnó,sovớisutravẫnlàmộtsựlảinhải.Và sựkhácbiệtkhôngnằm trongđặc trưnghình thức.Ngônngữcôđọng,nghiêmchỉnhvàcósứcmạnhkhôngthểbìkịpvớingônngữcủasutra.

Bíẩncuốicùngcủasutra làcáinóđưarakhôngphải làkháiniệmvàhìnhảnh,nghĩalàkhôngliênquangìđếnkiếnthứcduylícũngnhưhuyềnthoại.Sutralàsựtiếpxúcsiêuhìnhnguyênthủy,dùngđểđánh thức.Đây là sự tiếp xúc trực tiếp củangườiThầycủaĐời sống.Thiếuviệc tiếpxúcvới sự tỉnh táokhông thể thấybấtcứcáigìtrongtruyềnthốngcổ.Dấuhiệuđặcđiểmthứctỉnhcơbản của sutra là bằng chìa khóa cần thiết, chạm vào tâm linhngườiđọcvàlaythứchọ.

Sutraphầnlớn,chodùđượctậphợptừnhiềutừ,đềuthiếumộttừchomộtcâuhoànchỉnh.Nếuđểlàmthứctỉnhcầnsáutừ,sutrachiđưa ranăm.Từ thứ sáu là chìakhóa,hoặcngườiThầy trao,hoặc cầnphảiđi tìm.Hoặcnhưvậyvẫnhiểuđược, có thểnhầm

lẫnhoặccóthểhiểungượclại.Chừngnàotiachớpthứctỉnhchưalàmngườitahiểura,chừng

đóconngườikhônggiảimãđượcsutra.Bởitiachớplàcănnguyên.ĐâylàtialửabùnglênmàPlatonnhắcđếntrongláthưthứ7.Nộidungsâuxanhấtcủasutraluônluônsiêuhìnhvàtuyệtđối.Nộidunghìnhảnhthầnbílàthứyếu.Ngữpháptuyệtnhiênkhôngcó.Đôikhisutravanglênnhưmộtlờitiêntri,hoặcnhưmộtsựtưởngtượng. Püthia từng nói như thế, các nhà thơ từng viết như thế,thánhthầnthườngtuyênbốnhưthể.

5.Sách cổ không thể dịch ra ngôn ngữ châuÂu hiện đại không

phảivì rào cảnngữpháp,màvìnhững từngữcủasáchcổhoàntoànthiếuhụttrongngônngữchâuÂu.Thiếuhụtvìngônngữcổlàhệthốngkíhiệuvũtrụ,cònngônngữchâuÂulànhữngcôngcụthểhiệncáitôicáthể.

ChâuÂungàynay,trừtrườnghợpngoạilệ,tấtcảnhữngtừngữcóýnghĩavàmangtínhchấtphổquátđềuphảivaymượntừhaithứngônngữvũtrụcuốicùnglàtiếngHiLạpvàLatin.

NgôntừmangtínhsiêuviệtcủatinhthầnlàHiLạpvàLatin.NhữngtừngữmangtínhchấttổngquátđềuhoặclàHiLạphoặclàLatin.Bằnghaingônngữnàytinhthầnvũtrụcủatruyềnthốngđượcthểhiện.CácngônngữchâuÂuđãđánhmấtkhảnăngnàycủanó,màphầnlớnchỉlàcôngcụtruyềnđạtcáiTÔIcánhân.

Gúenonđặtragiảthuyếtthờikìvôtruyềnthốngnàybắtđầutừthời Phục hưng, khi ngôn ngữ không có khả năng biểu đạt nộidungvũ trụ của cácdân tộc thay thế cho tiếngLatin.Tấtnhiênquanđiểm(gọilà)khoahọcngàynaynóingượclại,chorằngbanđầu cácdân tộc còn thô sơnguyên thủynênngônngữ cũng thế,càngcổcàngđơngiản.Nhưngthậtrangượclạimớiđúng.

Ngônngữnào càng cổ càng siêuhình.Vì nếukhôngnhư vậychúngtađãkhôngbắtbuộcphảivaymượncáctừngữcótínhchấtvũtrụphổquáttừtiếngTrungQuốc,tiếngSanscrit,tiếngHiLạp,Latin.TrongtiếngLatinkhảnăngngầmẩnvôtậncủangônngữcổđểdiễntảtoànbộsựvậtđãtừngcó.SựphổquátnàyvẫngiữđượcởmứcđộnàođótrongtiếngHiLạp.

Khôngcầnnêuvídụbởikhảnăngnàykhôngnằmtrongdữliệumàở cácmứcđộ tổngquát.Nhưngnếuai chưa tìmramột cáchchóngvánhtừngữnàomàsựgiàucóvềýnghĩacủanóvượtquacảkhông-thờigian,hãyđếnvớitừ:Logos.GiảithíchnghĩacủatừLogoscầnmộtloạitừđiểnchứahàngtrămngônngữchâuÂu,vềtừlogoscóthểđếncảnghìncuốntừđiển,nhưngnhữnggiảinghĩamớimỗi ngày lại hình thành và hình thành tiếp. Đây là khônggiantinhthầnđểđặt tênvàkhámphá,khôngbaogiờcạn.Vềýnghĩa và hình ảnh của siêu hình, tiếng Sanscrit và tiếng TrungQuốcgiàucóhơn.

Cácngônngữkhác của châuÂusovới tiếngLatinvàHiLạpdườngnhưđãvănminhhóa,làngônngữcủađẳngcấptinhthầncao,cóhọcthức,trongkhiđócácthếhệcủangônngữRoamanvàĐứcnhưthểmộtthứtiếngđịaphương.Gầnnhư(đượcgọi)làngônngữbếpnúc.

ChỉbằngcáctừngữLatinvàHiLạpmớithườngxuyênduytrìđượcnhữnghiệnthựcvàcáchoạtđộngđờisốngcaohơn,nhữngtưtườngởcấpđộcaohơn.Cácngônngữsaunàykhôngthểnàođạttớisựgiàucóvềýnghĩa,vềngữphápvàcấpđộsiêuhìnhnhưthế.

Cònviệcquốchữuhóanhântạovàbạolựcmàngườitamuốndùngđểdịchngônngữsẽdẫnđếnviệcđánhmấttoànbộýnghĩa,cấpđộvà sựgiàu có củangônngữ.Bờingônngữkhông thể tùytiệnchọnlựa.

Giữa các ngôn ngữ nhiều ý tường nhất phải kể đến tiếng

Sanscrit.Tiếnggầngũivới chúng tanhất làHiLạp.Đây là thứngônngữbiếtgọitênnhữngnhântốthếgiantrongbảnchấttuyệtđốicủachúng,nóicáchkhác:biếtgọitênmộtcáchchínhxác.Cáigì đã hiển thị bằng tiếngHiLạp, đềumang tính chất hình ảnhtượngtrưng.

TưtưởngkhôngphảiviệccủacáiTÔIcáthểmàlàcủacáiTÔItinhthầnvũtrụ.NếucáiTÔIcáthểsuynghĩ,cóthểthấyngaytựbảnthânnótáchrờikhỏisựvật.Nótưởngrằngnếunóđứngtáchxamộtkhoảngcáchnhất,địnhvàtừđónhìnsựvật,nósẽthấysựthật.Thựcranhưvậynóchỉnhìnthấymộtcáchtrừutượng.

Tư tưởng cầnkhoảng cách, tiêu chuẩn và sự tỉnh táo.Nếu aitỉnhmớithấybảnchất,vànếuainhìnthấybảnchất,ngườiđócóthểchínhxác.Sựchínhxácchínảysinhtừcáchnhìnphổquátvũtrụ.Những tínhiệu siêuhình,nhữnghìnhảnhhuyền thoạiđềuchínhxác.

Cái nhìn chính xác là cái Platon tuyên bố trong siêu hình-ýtưởng;làcáihiệndiệntronglíthuyếtsốhọccủaPythagoras,trongchiêmtinhhọccủangườiChaldea,trongKinhDịch,trongthuyếtgiảkim,trongtưtưởngcủaBöhmehoặcBaader,trongtácphẩmcủamộtvàinhàthơchâuÂulớnnhư:Shakespeare,Molie,Keats,Hölderlin,George,Rilke.

Nằmngoàihệquychiếunày,cùng lắmchỉcònsựtrừutượng,cònđạiđasố làmộtsựnhiễuloạn.Khôngcònlànhữngtínhiệuhoặchìnhảnhnữa,mà chỉ là cáckháiniệm.Nền tảng củakháiniệm là sự trừu tượng; còn sự trừu tượng giống như sự khôngtưởng:từsựthật,từbảnchất,từtổngquát,từtoànbộ,từsựsốngcủngkhôngtưởngnốt.

6.Đặctrưnghìnhthứccủasáchcổlàsựnhậpđịnh,đặctrưngcủa

nộidungsáchcổlàsiêuhìnhhọc.Vaitròcộngđồngcủaconngườilàsựduy trìhoạtđộngcủachủ thể thần thánh thời cổ: sựđánhthức.Sáchcổ,khichủthểthầnthánhkhôngcònnữa,đãtrởthànhngườiThầycủaĐờisống.

Sách trở thành người cầm quyền, thành nhà tư tưởng, thànhnhàtiêntri,thànhthánh,thànhlinhmục,thầygiáo,thầythuốc.Sựhoànthiệncủasựsốnggiờđâykhôngcất lên từcánhânconngười sống động nữa, mà từ sách. Sách bảo tồn chủ thể thánhthần; truyền bá tiếp truyền thống. Trên đôimôi con người ngàynaykhôngcònthốtlêntừtheoslogos(LờicủaThượngđế)nữa.

Ởđâyđểkhỏihiểulầmcầnnóingay:Sáchđãtrởthànhthếhệtiếp của ngôn từ sống độngmà chủ thể thần thánh cổ sử dụng,nhưngkhôngphảicuốnsáchnàocũngthừahưởngsựthiêngliêngnày.ĐặctrưngcủathờiMạtthế-Khảihuyềnchínhlàdùngôntừkếtán,nhưngbảnthânngôntừcũngđứngdướibảnán.

Lời tuyên ngôn lẫn việc gọi tên sự vật đều ở trong sự khủnghoảng.

Ngõ cụt của sựkhủnghoảng là có khảnăng tuyênbố, nhưngkhông bao giờ trờ thành cái gì khác ngoài khả năng, nghĩa làkhôngthựchiệnđược.Bởivậycuốnsáchthầnthánhthậtsựchỉcómột,hoặccònlạitừthờicổhoặcvẫntrựctiếptồntạitừtinhthầncổ.

ĐặcthùsâusắcnhấtcủathờiMạtthế-Khảihuyềnlànónằmtrướcsựgiảiquyết,nhưngkhôngnhậnrađiềunày;nóluônluônbỏlỡthờicơđểbộclộ;nókhôngtỉnhmàmộngdu.Thậmchíbằngnhữngcôngcụđểcứuvớtvàchạytrốnnósửdụngđểchốnglạibảnthân.

Trongthờicổsáchtròchuyệnnhưconngười,từđóđếnnayconngườicũngcầntròchuyệnnhưvậyvớisách.Sựtánđồngsáchcổ

làconngười;ngàynaysáchcầnthánhhóaconngười.TrongthờicổLời tuyên bố cần phải làm gì và viết gì; từ lúc đó đến nay Chữtuyênbốcầnphảinóigì.

VĂNHÓACỔVÀVĂNHÓATHỜIHIỆNÐẠI(Tríchtácphẩm:Scientiasacra)

2.Mộtnỗ lực vô nghĩa là gần đâyngười tamongmuốn gán cho

văn hóamột sự quan trọng thái quá, để thời nào văn hóa cũngđượccoitrọng.

Khôngcầnthiếtcứphảiđặttênlàvănhóa,Cóthểcanhtácđất,thiênnhiên,vật chất,khảnăng, tàinăng, tri thức conngười; vàchỉcanhtácđượcnhữngthứnày.Khôngthểcanhtáctinhthần,bởitinhthầnlàkẻthựchiệnviệccanhtác.

Vănhóalàsựcanhtácthếgiớivậtchấtmộtcáchtíchcực.

Nhưngnhững thời cổ, vănhóa khôngnằm trong ý nghĩa nhưthế.Bởivìcanhtáccũnggiốngnhưcáchoạtđộngkhác,khôngsởhữuýnghĩađộclậpriêngliênquanđếnthếgiớivậtchất.

Trongthờicổ,ngườitakhôngtáchthếgiớivậtchấtrakhỏihiệnthực tinh thần, không coi là hai sự vật riêng biệt; khi canh tácthiênnhiên,sựcanhtácnàyđượcđặtthànhsựphụthuộctừhiệnthựctinhthần.

Vănhóanhưmộtlíthuyếtđộclậpkhôngcóýnghĩagìhết.

Gầnđâyngườitanói,vănhóa làtưtưởnghìnhthànhđộc lậpvới conngười, là thứ sáng tạo ra trật tự sống, các tậpquán, cáchìnhthức,cáccôngcụ,cácđốitượngxãhộitừtrênxuốngmộtcáchđộcquyềnnhưthốngtri,giốngnhưviệc tạoranghệthuật,phápluật, quan điểm, thậm chí: tinh thần, và như vậy gần đây nhấtngười tađãnângvănhóa lên thànhmột lí thuyếtđiều chỉnhsựsốngtựtrị.

Một từduynhấtvề lí thuyếtnày cũng chớnên "đểxổng", bởi

nhầm lẫnnàyđưa lạimột cơhội cựckìhiếmhoiđểdiễnđạt sựkhácbiệtgiữacanhtácthờicổvàthờikìlịchsử.

Khôngnênđểlỡcơhộinày,bởivìsựkhácbiệttrongcanhtácthờicổvàtrongthờikìlịchsửcóýnghĩaquyếtđịnhđếnmức,nếumộtngườinàođóđịnhmiêutảsựcanhtácthờicổ,màquênxemxét thời hiện tại, thì chỉ nêumột từ thôi, người ngày nay cũngkhôngthểhiểunổi.

Câu chuyện bắt đầu như sau: con người thời kì lịch sử cũnggiống con người trước thời kì lịch sử đều cực kì nhấnmạnh đếnviệcnângcaomứcsống.Conngườihiệnđạiđãthànhcôngtrongviệc tạo ra cảmộtđội quân công cụ và các phụ tùng,nhưng cáccôngcụvàcácphụtùngnàychỉliênquanđếntấtcảnhữnggìbênngoài.

Trongkhiviệchoànhảohóabềmặtbênngoàiđạtđếnmứcđộcựckìcao,thìconngười,khôngchỉkhôngthayđổimàcònđặcbiệtsuythoái.Ởđâykhôngphảivấnđề:chấtlượngđờisốngtinhthầncủa conngườihiệnđạiđược trangbị bằngđiện, sưởi ga, telefon,radio haymáy bay không cao hơn đời sống tinh thần của ngườinguyên thủy bao nhiêu. Mà vấn đề là: lí tưởng tính con ngườitrangbịchomìnhkhôngdựatrênmộtnềntảngnàocả.

Những lí thuyết đạo đức lí tưởng cao vời không ngăn nổi conngười sốngmột đời sống gần như hoàn toàn vô giá trị đạo đức.Những yêu cầu to lớn quámức trànngập trong các lí thuyết vềnhànước,nghệthuật,trongcácsởthíchưutiên,nhưngkhôngaicóthểthựchiệnnổi,thậmchíniềmcảmhứngvềcácyêucầunàycũngbiếnmấttừhàngthếkỉnạy.

Hiệnthựctinhthầntrongtầmvóctổngthểcủanóđangcómặttronghiệntại,tôngiáo,nghệthuật,triếthọc,đạođứcđạidiệnchonó.Nhưngkhảnănghiệnthựchóahiệnthựctinhthầnnàytừphíaconngườiđãhoàntoànbiếnmất.

Ngườitathảnnhiênxâydựngnhữnglíthuyết"quákhổ"vềtôngiáo,vềđạođức,vềtrậttự,vềsựsốngđíchthực.

Yêu cầuđặt ra củahiện thực tinh thần có, nhưngkhôngphùhợpvớiai,vàvìthếkhôngthểhiệnthựchóanổi.

Conngườihiệnđạisốngtrongmộtgiảbộvềtrìnhđộtinhthầncực kì cao; nhưng thực chất trình độ này làmột ảo tưởng trắngtrợn,bởitừhệthốngtinhthầnnàykhôngaithựchiệnnổibấtcứcáigì.

Ngườitagọivănhóalàmứcđộtinhthần,đạođức,trậttự,sởthích đã qua giáo dục, là sự sống hối hả, là những yêu cầu cao,nhữnglítưởngconngườihiệnđạitựđặtrachomình.

Bản thân con người hiện đại không với tới được nền văn hóanày,ởsâuhơn,trongbảnnăng,trongtưtưởng,trongđammê,nhucầutinhthầncủahọthựcrapháttriểnmộtcáchbuôngthả.Cáimàconngườihiệntạiđặttênlàvănhóa,khôngphảimộtsựtíchcựcmàlàmộtthứlítưởngtính"quácỡ".

Bằngánhsángsoirọitừbêntrongcóthểhiểungayđượctìnhthếnày.Conngườicànghoạtđộngnăngđộngbaonhiêu,càngnảysinhnhiềutưtưởngtinhthầnsángsủabấynhiêu.Điềunàykhôngcònnghingờgìnữa.Sựhoạtđộngcàngcóhiệuquảbaonhiêu,tinhthần-ngườichacủahoạtđộng-càngđượchiệnthựchóamộtcáchtrựctiếpbấynhiêu.

Từđiềunàytựnóchothấysựhoạtđộngcàngyếuớtvàvôhiệuquả bao nhiêu, trong con người càng ít tư tưởng bấy nhiêu, nóicáchkhác:hoạtđộngtinhthầncàngbịthuhẹplạibaonhiêu,hànhđộngcàngbấtlựcvàtrốngrỗngbấynhiêu.

Bởi, hoạt động không là gì khác ngoàimột tinh thần đã đượcthựchiện,vàtinhthầnkhông làgìkhác,ngoài tìnhyêuthương,mộtthứtinhthầntíchcực,thứtinhthầncủaNGƯỜICHA,không

cầnchỉdẫntựnócũngđãcóthểhiểuđược.Có loạihoạtđộngtrongđó tinhthầnđược thựchiệnmộtcách

đầyđủ;cóloạihoạtđộngtrongđótinhthầnbịthuhẹplại;vàcóloạihoạtđộngtrongđóhoàntoànvắngbóngtinhthần.Đâylàloạihoạt động trong đó không có sự tích cực, sự tạo dựng, không cótìnhyêuthương.Đây là loạihoạtđộngtrốngrỗng,phibảnchất,phi sức mạnh, trong đó không thể thực hiện bất cứ cái gì, bởikhôngcógìđểthựchiện.

Sự thu hẹp tinh thần xảy ra khi trong hành động, con ngườikhông thực hiện tinh thần người cha của tình yêu thương nhângian,màthaythếvàođấycáiTÔIcủacánhân,khiếnhànhđộngchỉmangtínhchấtcánhân;khôngđểhànhđộngxảyratrongsựtíchcực trongsạchbanđầucủanó,màgắncáiTÔIvào,vànhưvậy,phávỡtìnhyêuthương.

Văn hóa, mà con người hiện đại đặt tên và cho là như vậy,khôngphảisựcanhtáctíchcựcthếgiớivậtchất,màlàsựlítưởnghóađặttrênđờisốngvàkhôngliênquangìđếnđờisống,

Hoạtđộngcủaconngườihiệnđạikhôngtạodựng,khôngmangtínhtíchcực,màlàthứhoạtđộngrỗng,phibảnchất,yếuớt,chỉthuhẹp,đóngkhungtinhthầnlại,trongnhiềutrườnghợpcònlàmbiếnmất tinh thần.Sự lí tưởnghóavănhóa,đốinghịchvớiviệcứng dụng hóa hành động, bởi vậy hiện thực và thực hành vắngbóngtrongsựlítưởnghóanày.

Khảnăng canh tác tích cực thế giới vật chất ởđâyhoàn toànkhôngnổilên.Tinhthầnkhôngchạmtớiđờisốngvàđờisốngcũngchẳngchạmtớitinhthần.Khôngcókhảnăngchoquátrìnhhiệnthựchóa.

Mộtmặtlàsựtrừutượnghóalítưởng,mặtkhác,khôngtìmramốiquanhệcủatínhthầnvớisựthựchànhđãvậtchấthóathô

thiển,bởiconngườihiệnđạikhôngsốngtrongtinhthầnđồngnhấtvới tìnhyêu thương,màchỉ sống trongcáiTÔIriêngcủanó.Vềđiềunày,bànthếlàđủ.

2.Conngườithờilịchsử,nhấtlàthờihiệnnaysốngtrongmộtsự

nhầmlẫn,rằngsựcanhtácđíchthựctựmìnhcầntạora,mụcđíchtựmình cần lập ra, tiêu chuẩn tựmình cần xây dựng, và các lítưởngtựmìnhcầnnghĩra.HọquaycáiTÔIcủahọvàoviệcđitìmtinhthần,mụcđích,tiêuchuẩnvàcáclítưởng.Sauđógọisựtìmkiếmnhữngthứhọtựđặtralàvănhóa.

Họkhôngbiếtrằng:tinhthầncủacanhtáctíchcựcthếgiớivậtchấtkhôngcầntìmkiếm.

Ngaytừthuởbanđầu,tinhthầnnhưmộtlờituyênngônđãcósẵn,vànếunhưnókhôngđượcgìngiữtrongcáccuốnsáchthiêngđichăngnữa,nóvẫnđượcgiữnhưtìnhcảmbấtbiếnbất tửcủalinhhồnconngười.

Cần phải làm gì, cần tiếp tục hoạt động gì, cần duy trì tiêuchuẩn nào, cần thực hiện những lí tưởng nào, điều này cái tinhthầncủatìnhyêuthươngtrongconngườiđềubiếtđếntừsựvĩnhcửu.

Cácsứcmạnhtrongconngườicóđâuphảiđểtìmramộttinhthầnmới.Vàđiềunàycũngkhôngthể;mộttinhthầnmangtínhchấtcánhânchỉ làsựbópméocủamộtđịnhluậttinhthầnsiêuviệt duynhấtmàngườiẤnĐộ gọi làdharma. Và khi con ngườithờikì lịch sửđặtý chí của cáiTÔI cánhânvàovị trí củađịnhluậttínhthầnphổquát,họđãpháhỏngtinhthần.

Cácsứcmạnhkhôngdùngđểtìmratinhthầnmớimàđểthựchiệntinhthầnvĩnhcửuvàphổquát.Truyềnthốngbảovệthứtinh

thầnvĩnh cửuvàphổquátnày, thứ tinh thầnngay từ thuởbanđầuđã từng có, vẫnđang cóvà sẽ tiếp tục cónhưmột lời tuyênngôn.

Nhưvậyvânhóakhôngphảilàsựtìmra,tạoramộttinhthần,mộtmụcđíchtiêuchuẩnchưabaogiờcóởđâu,mà:vănhóalàviệchiệnthựchóathứtinhthầnđãđượctruyềnthốnggiữgìn.

Lấymộtvídụđơngiản:Cácthưviệnkhoahọclớncủathờihiệnđại giữ gìn những thể hiện nỗ lực tinh thần lớn của con ngườitronghàngtriệutậpsách.Đểthựchiệnđiềunàyconngườiphảibỏvàođấymộtsốlượnglớncácnhàbáchọc,rấtnhiềucôngviệc,côngsức,thờigian,giấymực,côngviệcinấn.Vàkhôngbaogiờcóthểđođếmhếtnổinhữnghivọng,đammê,lươngtâm,kỉluật,suytưđikèmvớiviệcthựchiệnnhữngcuốnsáchđó.

Vậymàchẳngcógìchắcchắn,giữahàngtriệucuốnsáchnàycómộttácphẩmlàhiệnthựccủanhậnloạitrongđờisống.Toànbộnềnvănhóanhânđạothờihiệnđại,tâmlíhọc,khoahọcxãhội,vãnhọc,triếthọc,đạođứchọc,mĩhọc,ngônngữhọc,khoahọctôngiáo đều không thể thực hiện nổi, thậm chí không bao giờ thựchiện nổi, không bao giờ có thể hiện thực hóa, và tất cả các tácphẩm đều được tạo ra để không bao giờ có thể hiện thực hóachúng.

Hàngtriệutácphẩmnàyvôích,thừathãi,trongmộtkhíacanhnàođấyvônghĩamộtcáchđauđớn,nhưthểchưabaogiờđượcviếtra.Nỗinhọcnhằn,niềmhivọng,côngsức,chấtliệu,đammê,đổvàomộtthứlãngphí,bởitừcáctácphẩmnàykhôngthểhọcđượcgìtừthựctế, tinhthầncủanhữngtácphẩmnàykhôngthểthựchiệnnổi.

Một "nền văn hóa hùng hậu" - lí tưởng tính, một sự ba hoakhoáclác,vônộidung,tạodựngtừnhucầuphihiệnthực,vớilợiíchphihiệnthực,vớitiêuchuẩnhoangtưởng,khôngchútquanhệ

gìvớisựsốngthựcchấtcủaconngười,chưatừngcó,vàsẽkhôngbaogiờcó.

Triếthọchiệnđại,đạođứchọc,xãhộihọc,tâmlíhọctạodựngtrongmộtlítưởngtínhrỗngtuếchkhiếnchúngkhôngthểtácđộngđếnđời sống củabấtkì ai.Vànếumộtngày toànbộnhững thưviệnsáchnàybiếnmất trên tráiđất,khôngainhậnra sự thiếuhụtcủachúng.

Thậmchícóthểđánhcuộcrằng:conngườihiệnđạiđangsốngtrongtôngiáoThiênChúa,nhưngnếuThiênChúagiáomộtngàybỗngbiếnmấtkhỏitráiđất,khôngainhậnrasựthiếuvắngnày,nhấtlàcácvịlinhmục.

Tómlại:trongtoànbộthếgiớihiệnđạicómộtcáigìđóthiếucơbản, giả dối, thổi phồng, bên trong nó làmột sự lường gạt rỗngtuếch,luônvinvàocáclítưởng,vàoThiênChúagiáo,vàocácgiátrị đạo đức, nhưngkhông ai tin và thậm chí không ai có ý địnhthựchiệnnó.Toànbộđờisốnghiệnđạicómộtcáigìđókhôngthựcchất.

Vàđiềuđểphânbiệtconngườicổvớiconngườihiệnđạichínhlàđiềunày:sựthựcchấtcủaconngười.

Tinhthầnvềbảnchấtkhôngkhác;tôngiáo,siêuhìnhhọc,đạođức, trật tự nhànước, các lí tưởng, sở thích, cácmục đích giốngnhau,bởivìnhững thứnày trong thờigianvàở cácdân tộcđềunhưnhau.

Sựkhácbiệtlà:conngườicổsốngtrongtinhthần,tinvàotinhthầnvàđấylànộidungvàsốphậncủahọ,đểthựchiệntinhthần.Sựthựchiệnnàylàhoạtđộngsiêuhìnhcủađờisống;đâychínhlàsựcanhtácmạnhmẽ,tíchcựccủaconngườivàothếgiớivậtchất.

Tronghoạtđộngthựchiệntinhthầnnàymangtinhthầnngườichacủa tìnhyêu thương; chínhvìvậy trong toànbộsựcanh tác

chứađựng tính chất tôngiáo và siêuhình, và chínhvì vậyhoạtđộngnàylàmộtsựsùngbái.

Conngườihiệnđại,dùbiếtvềsiêuhình,vềtínhchấtsùngbáicủa hoạt động, về đặc tính tôn giáo của sự canh tác nhưng họkhôngtin,họvứtbỏyếutốtinhthần,vànộidungcuộcđờicủahọ:thay cái TÔI cá nhân vào vị trí tình thương yêu của người chatrongbảnchấtcủahoạtđộng.

Tấtcảnhữnggìliênquanđếntinhthầncủathờihiệnđạiđềumang tính chất không tưởng. Cái sẽ thực hiện trong tương laikhôngbaogiờhiệnthựchóa,màchỉlàkhôngtưởng:bởivậythờihiệnđại làLờimang tínhchấtkhông tưởngvàchủnghĩakhôngtưởnglàhànhviđặcthùcủanó.

Bởi vậy lương tâmcủa toànbộnhân loại thờihiệnđại làmộtlương tâmhưhỏng:nó thừabiết tất cảnhữnggìnónói,đòihỏi,tuyênbố, thành lậpphảiđi liềnvớisự thựchiện.Nó thuthập líthuyết,đềracácmụctiêu,nóivềcáctiêuchuẩn,tuyênbốcácgiátrị,nhưngkẻđầutiênkhôngnghĩđếnviệcthựchiệnnhữngđiềunàychínhlàkẻđềravàtuyêntruyền.

Tất cả những gì nhân loại thời hiện đại suy nghĩ và lên kếhoạch, nhưmột kẻ bắt buộc chịu đựng những khó khăn thườngxuyênđổlênđầu,khônghivọngnhỏnhấtlàđượctrảcông.Tinhthầnthờihiệnđại,nhưmớiđâynhấtngườitanói:phihiệnsinh,làmột thứphibảnchất,phi tinh thần,phi cánhân, rỗng tuếchvàkhôngthểhiệnthựchóa.

Nhânloạithờihiệnđạivềtổngthểđãtựnhầmlẫnbảnthânvớicácloạilíthuyếtcủahọ.Từngconngườihiệnđại,nhấtlànhữngkẻmệnhdanhsángtạoravănhóa,cácnhàđạođức,nhàgiáo,cácnhàbáchọc, linhmục,cácđạidiệnnhànướcđềuchorằngmìnhđangsốngmộtđòisốngtinhthầnrấtcaomàkhônghềnhậnrathứtinhthầnhọtuyênbốkhôngcáigìđượcthựchiện.

Nhữngtưtưởngcaosiêuđẹpđẽkhônghềmangtínhphổquát,vàđứngvềmặtcánhâncũngkhôngthựchiệnnổi,toànbộlàmộtảo tưởng tri thức, núp dưới nó là những con người đê tiện, kiêungạo,huênhhoang,rỗngtuếch,kệchcỡm,vàtrướchếtlànhữngkẻngumuội.

3.Cầnđặtgiớihạnchokháiniệmhậuquả.Bởivìtrênnềntảng

này, nếu aimuốn kiểm tra những hiện tượng của đời sống hiệnđại,cặngiảithíchvàmổxẻratoànbộ.

Mộtlầnnữacầnnhấnmạnhrằng,trongđờisốnghiệnđại,hiệnthựctinhthầncũngcómặttrongthờikỳhiệntạinhưtrongtấtcảcácthờikìkhác,chỉkhôngđượchiệnthựchóa.Khôngđượchiệnthựchóabởiconngườikhôngcanhtácthiênnhiênvậtchấttrongtinhthầncủayêuthươngngườichavĩnhcửu,màchỉmuốncanhtácbằngcáiTÔI.Vàbởithếkhôngthể.

Hậuquảlà:tinhthầnkhôngtiếpxúcđượcvớithiênnhiên,mốiquanhệvàtươngquangiữahaithếgianbịgiánđoạn:tinhthầnnằm lại trong lí tưởng tính, bởi khônghiện thựcnổi, hàng triệucuốnsáchthừathãivônghĩa,cácsứcmạnhtựnhiêntựgiảiphóngthoátkhỏisựkiểmtracủatinhthần,tựdogâysựvàrồdại,điềunàycóthểthấyrõtrongđờisốngnhànước,trongxãhội,trongsốphậnvàtrongthếgiớilinhhồncủaconngười.

Hậuquảđầutiêncủatinhthầnkhônghiệnthựchọalàýnghĩacủađờisốngbịthấtlạcvàlumờ.

Bởivìđờisốngkhôngphảilàmộtcáigìtựnócóýnghĩa,tựnómangmột ý nghĩa. Đời sống tồn tại trong vòng quay của thiênnhiênvậtchất,vànếuthiếusựtiếpxúcvớitinhthần,nótrởnênbấtlựcvàmùlòa,cũngnhưtrởnênvônghĩavàtốităm.

Giữanhữngmôitrườngnhưvậykhôngcómộtkhảnăngđểbiếnbấtkìmứcđộnàothànhcáiphổquát.Mứcđộcủacácsựvậtsẽlàcon người, là cái TÔI, là cái bắt đầu của sự phimức độ, của sựvắngthiếumứcđộ,củachủnghĩangụybiệntrítuệ,củađạođứcvôchínhphủtrongđờisốngnhànước,nhưKhổngTửđãnói:"Quyềnlựclànhữngkẻtomồm,mốtthuậtnghệthuật,vàđạođứcgiả làđờisốnghằngngày."

Hậuquảcủaviệcđánhmấtmứcđộ-mộtlầnvàmãimãi- làtấtcảmọingườibắtbuộcphảitựđặtrachomìnhchuẩnmựccủacáitốtvàcáixấu,thựcrachỉlàmộtchuẩnmựcnhấtthời.Đạođứcbịcánhânhóavàtựứngbiếnđánhmấtđiđặcthùhợplícủanó,đểrốtcuộccáitốtvàcáixấukhônglàgìkhácngoàiquyềnlợicánhân,làthứthayđổitừnggiâytừngphút.

Cácquytắcđờisốngbiếnmất;sựbắtchướcvônghĩa,lốisốngtựdocánhântrởthànhtậpquán.Tínhchấttrựctiếpcủacộngđồngxãhộichấmdứt,phéplịchsự,sựsangtrọng,nềnnếpgiáodục,sựnhạycảmđốivớicáiTÔIhỗnloạnchỉcònlàgánhnặng.Khôngaiquantâmđếnmộtđờisốngchunglànhmạnh,bởitấtcảmọingườicònmảitìmkiếmchothúvuiriêngcủamình.

Giữanhữngmôitrườngnhưvậykhôngthểnóiđếnmộtsựcanhtáctíchcực.Đờisốngtrởnênvônghĩa,sựvônghĩanàythẩmthấutoànbộmọikhíacạnh,mọikhoảnhkhắccủacuộcsống.Sựcanhtáctíchcựclúcđầutrởthànhgánhnặng,sauđótrởnênsựcưỡngbứcvàcuốicùngthànhsựnôlệ.Ởmứcđộnàysựcanhtácmangtêngọi:laođộng.

Laođộngthựcchấtchínhlàhoạtđộng,nhưngvìkhôngcóquátrìnhhiệnthựchóacủatinhthầnnênlaođộngtrởthànhmộthoạtđộngvônghĩa,khổsở,nặngnhọc,thấphènvàđàyđọatrongđờisống.

Nếucuộcsốngkhôngcóýnghĩa,lúcđómụcđíchsốngcủaconngườilàsựhưởngthụvônghĩa,sựhưởngthụcủamộtcáiTÔIvôtráchnhiệm.Vànếuđờisốngvônghĩa,hoạtđộnglúcđócũngvônghĩa, và hoạt động vô nghĩa này chính là: công việc làm hằngngày.

4.Nhân loại thờihiệnđại,đặcbiệt trongkhoảngmột trămnăm

gầnđây,đãđặtviệcgiảiquyếtvấnđề laođộngthànhmộttrongnhữngmụcđíchquantrọngnhấtcủatưtường.Nhưngkhôngđạtđượckếtquảgì,laođộngtiếptụcvẫnởvịtrínhưcũ:laođộnglànôlệ,làcưỡngbức,làsựrùngrợn,vànguyênnhâncủanóthậtđơngiản.

Người ta không nhìn thấy tất cả không phải bắt đầu từ laođộng,màtừđiềunày:tấtcảcáchoạtđộngcủađờisốngcầnmangmộtÝNghĩa.

Trongtứckhắc, laođộngmột lầnnữasẽbiếnthànhmộtcanhtáctíchcực,nghĩa lànếumột lầnnữacácgiá trị tinhthầnđượchiệnthựchóa,mọivấnđềđượcgiảiquyếtngaylậptức.

Trong thờihiệnđại, chỉ duynhấtmộthình thức laođộnggiữđặctínhcanhtác.Ngườinghệsĩtrongthờihiệnđạilàkẻduynhấthiệnthựchóanổicácgiátrịtinhthần.Vàlaođộngnghệthuậtlàthứlaođộngduynhấtkhôngbiếnthànhsựnôlệbứcbối,màthậmchítồntạimộtcáchlôicuốn,đẹpđẽvàhoànchỉnh.

Trong lao động nghệ thuật, con người trực tiếp hoàn thànhnhữnggiátrịtinhthần,vànhưvậytrựctiếpcanhtácthiênnhiênvậtchất.Côngviệcnàylàtấmgươngvàgiấcmơđángghentịchonhữngcôngviệckhác.Vàchắcchắn,chừngnàosựhiệnthựchóatrongcáclĩnhvựcđờisống-nhưcôngviệccủangườinghệsĩ-còn

chưathựchiệnđược,chừngđómọilíthuyết,luậtlệ,mọicôngcuộccảicáchlaođộng,mọicưỡngbứcđềuvôích.

Đâykhôngphảivấnđềtiềncông,thờigianlaođộng,khôngphảivấnđềxãhội,màduynhất-độcnhấtchỉlà:mốiquanhệvốithếgiớivậtchấtcủatinhthầnyêuthươngtừngườiCha.

Conngười, nhưZarathustranói, hoặc làngười chahoặc làkẻcướpcủathiênnhiên.Conngười,hoặchiệnthựchóatinhthầnyêuthương, lúc đó là người CHA của thiên nhiên, hoặc không hiệnthựchóanổi,lúcđólàkẻcướpcủathiênnhiên.

Chúngtabiếtơnsựcanhtáccổkhôngchỉvìcácloàithựcvật,lúa,câyănquả,câytrồngđãthuầnhóa;khôngchỉvìnhữngloàigia cầm,ngựa, bò, cừu; không chi vì tất cảnhữngđồ vật cơ bảndànhchogiađìnhvàđờisốngcủachúngta;màchúngtacònbiếtơnthờicổvìtrithứchoànhảocủathếgiớiconngười,vìhìnhảnhđãtạodựngvàhoànchỉnhvềconngười.

Bởivìthờicổđãcanhtácthiênnhiênbằngtinhthầncủangườichaâuyếmvị tha, tinh thầnnày thấmđẫmtrongsự thuầnhóamỗi loài thựcvật, trong cộngđồng, trong linhhồn conngười.Sựhiệnthựchóatinhthầnngườichatạodựngvẻđẹpcủatráiđất,tạodựnghòabìnhchocộngđồng,chosựpháttriểncủathànhphố,chosựhiềnhòacủatínhcách.

Vàkhiconngườikhôngbaogiờhiệnthựchóanổitinhthầncủangườichanữa,nónhấtthiếttrởthànhkẻcướpcủathiênnhiên.

Kẻcướpkhôngchỉcủađất,khôngchỉtriệthạnhữngcánhrừng,tànsátlũsúcvật,tướcđoạttàinguyêncủanúi,mànhândâncòntrở thànhkẻ cướp củanhândân,giai cấp trở thànhkẻ cướp củagiai cấp, con trẻ thànhkẻcướpcủacácbậc thânsinh, thânsinhthànhkẻcướpcủacontrẻ,đànôngthànhkẻcướpcủađànbà,đànbà thànhkẻ cướp của đàn ông, nông dân thànhkẻ cướp của thị

dân,thịdânthànhkẻcướpcủacôngnhân,giaicấpthốngtrithànhkẻcướpcủakẻbịtrị.

Conngườihoặclàchahoặclàkẻcướpcủađất,Zarathustrađãnói.

Và khi không là người cha của đất, không thể hiện thực hóatinhthầncủalòngyêuthương, lúcđónónhấtthiếttrởthànhkẻcướp,coiđấtnhưchiếnlợiphẩmcầnphânchiachomộtbèlũ,bấtkểđấylàmộtdântộchaymộtgiaicấp.

Bảnnăngăncướpđãtạoracuộcđấutranhcủacácdântộc,cácgiới tính, các chủng loài, tạo ra cuộc đấu tranh của các thế giớiquan-haynóimộtcáchngắngọn:tạoracuộcđấutranhngườitahaygọilàđấutranhsinhtồn.

Thời cổ có nhận thức về khái niệm chăm lo sự sống, nhưngkhôngcókháiniệmđấutranhsinhtồn.

Bởiconngườithờicổđứngtrênthiênnhiên,nhưmộtngườichủ,ngườichacủathiênnhiên,nhưmộtvịvuatốtcaitrịtrênthếgian.

5.Ở đây phê phán nhân loại thời kì lịch sử không phải làmục

đích,màmụcđíchlàlàmnổibậtsựkhácbiệtcủavănhóathờicổvà thời kì lịch sử, và chỉ cần trích dẫn một câu nói củaZarathustra,cùngsựgiảithíchcâunóiđólàđủđạtđếnmụcđíchnày.

Conngườithờicổlàngườichacủathiênnhiên;làchacủathiênnhiênbởiconngườiđãcanhtácđờisốngvớitinhthầntíchcựccủatìnhyêuthươngcủangườicha.

Bởivì:"Tấtcả,cáigìsốngvàcótrênthếgian"-KinhZohárđãnói-"chỉđểcho,vàvìconngười.Bầutrờicóđểcho,vàvìmọithựcthể,bởibảnthâncácthựcthểvàcácsựvậtkhôngýnghĩavàcũng

chẳngcógiátrịgì."Sựcanhtáckhônglàgìkhácngoàiviệchiệnthựchóatínhthần

củatìnhyêuthương;theomộtquanđiểmnhấtđịnhnhiệmvụcủaconngườitrongthiênnhiênvậtchấtkhônglàgìkhácngoàiviệchiệnthựchóatinhthầncủangườicha,trêntấtcảmọilĩnhvựcvậtchất và thiênnhiên: đất, quanhệ conngười, cộng đồng, với khảnăngriêngcủamỗiconngười.

Đây làmụcđíchđờisốngvànhiệmvụđờisốngduynhất, conngườihãytrởthànhchủ,thànhngườichămlo,ngườithầy,thànhvuacủathiênnhiên.Đâylàtrậttựsốngthiêngliêng.Đâylàđờisốngngười trongmọi lĩnhvực,mọikhoảnhkhắcmang tínhchấttinhthần,bờivậynólàsựsùngbáitrongcáitoànbộ.

Conngười lịch sửkhôngphải làngười chamà làkẻ cướp củathiênnhiên.Họcoithườngvậtchất:nhưngsựcoithườngnàychỉlàmộtminhchứngsaucùng:họchophépmìnhchốngđỡnhưvậy,vì trước hết họ chà đạp và cướp bóc vật chất. Hành vi căm thùthiênnhiênvậtchấttrongnhữngthếkỉgầnđâylàmộtquanniệmmuộnmằnvàlạclõng,đểđánhlạchướngviệcchúýđếnbảnchất.

Conngườikhôngthùhằnnổithếgiớivậtchất,cáikhôngthểcoithường thì không thể là kẻ thù.Đây là lương tâm tồi tệ của kẻcướp,mộtkẻmongmuốnsámhốibằngmộtthứđạođứcgiả.Thựcchất,conngườithờikì lịchsửkhôngphải làngườichacủathiênnhiên,khôngbiếthiệnthựchóatinhthầncủatìnhyêuthương.Họkhôngbaogiờbiết canhtácđấtnữa,màchỉbiếtbằngthủđoạn,hoặcphithủđoạnbóclộtđất.

Đốivớiconngườihiệnđại,lúagạo,ngô,hoaquả,thịtsúcvật,cácủabiển, quặng củanúi, và trămnghìnkhảnăngbí ẩn của vậtchấtđềubiếnthànhchiềnlợiphẩm,cũngnhưnhữngđặctínhcủađiện,từtrường,hóahọc,vànhữngngườikhác,cácdântộckhác,chủng loại người khác cũng trở thành chiến lợi phẩm, đá, nước,

đất,khôngkhícũngtrởthànhchiếnlợiphẩm,conngườihiệnđạicướpbóc,dànhchocáiTÔIriêng,vàtrongsuốtquátrìnhcướpbócnày,conngườingàycàngtrởnênnghèođói,thôbỉ,thùhằn,khépkín,khôcứng,thấtthường,ngutối,đầnđộnvàđộcác.

Nhiệmvụđờisốngcủaconngườicổlàhiệnthựchóatinhthầncủa tình yêu thương, đấy là trật tự sống thiêng liêng; đấy là sựsùngbái.

ConngườithờikìlịchsửchorằngnhiệmvụcủađờisốnglàviệcthựchiệnquyềnlựccủacáiTÔI,vàcảmgiácnàytạoramộttrậttự đời sống thô bạo, hoangdại, khépkín, íchkỉ,một trật tự đờisốngđầysựxúcphạm.Cáitinhthầncaocảthườngđượcgiữgìntrong lí tưởng tính không dược hiện thực hóa, cáimà con ngườihiệnđạiđangthựchiệnđấylàbảnnăngđigiànhchiếnlợiphẩmcủamộtcáiTÔIăncướp.

Đâychínhlàsựkhácbiệttrongsựcanhtáccủaconngườicổvàconngườithờikìlịchsử.

Nhânloạithờikìlịchsửlàmộtđiểnhìnhtốitămđểsựgiáodụccổhiệnravớitoànbộsựsánglángcủanó.Nếukhôngsosánhvớithờikìlịchsử,chỉnóisựcanhtáccủaconngườithờicổlàmộtquátrình sùng bái vị tha, làmột trật tự đời sống thiêng liêng, chắcchắnconngườihiệnđạisẽkhônghiểugìcả.

Cáigọi lànềnvănhóangàynayđãchephủtoànbộbảnchấtcủasựcanhtáccổ.

6.Mụcđíchcủacanhtáccổkhôngphảitạoranềnvănhóa,màlà:

biếnmặtđất(đờisốngtrầnthế)thànhthiênđường.

Thànhthiênđường:bằngsựhoạtđộngthiêngliêngcótênlàlaođộngkhiếnđờisốngtrởnêntrùphú,giàucó,tốtđẹp.Thiênnhiên

chưatừng làkẻthùcủaconngười,mà làcáikhocủasựsốngtựhiếndâng,đểconngườitừđónângđờisốngconngườilênthànhniềmvuithiêngliêng.

Bởiniềmvuikhôngphảilàgìkhác,chínhlà:"sựbổsunghoànthiện của đời sống thiên nhiên ", và ai muốn đạt tới niềm vui,ngườiđómuốnsựsốngđạtđếnsựhoànthiện.

Niềmhạnhphúctrầnthếphụthuộcvàoviệcconngườicóbiếnthếgianthànhhoatrái,cáiđẹp,sựgiàucóhaykhông;cósắpđặtnổi đời sống theo những định luật của tinh thần người cha haykhông;cóchiếnthắngnổimọinhiễunhươngvàtămtốihaykhông;cóhiệnthựchóanổitinhthầncủatìnhyêuthươnggiữanhữngconngườivớinhauvàgiữaconngườivớithiênnhiênhaykhông.Nếuthựchiệnnổi,thiênnhiênsẽbanchoconngườiđầyđủchâubáucủanó;thiênnhiênvàconngườisẽsốngtrongniềmvuivàtừniềmhạnhphúcnàyhóathiênđường.

"Mọinềnvănhóachânchínhđềulàchủnghĩadiệttrừmaquỷ(egzorcizmus)”-Baadernói.

Sựsùngbáilàmộtcanhtáctíchcực,làviệchiệnthựchóatinhthầncủatìnhyêuthươngcaocảvàlànhiệmvụlớn.Đâylàcuộcchiếnđấuchốnglạinhữngsứcmạnhđentối,độcácvàgâytáchạitrênthếgian.Sựtrùphúvàcáiđẹp,sựphồnthịnhlàkếtquảhoạtđộngtrongnhucầuthutómtoànbộsứcmạnhcủaconngười.

Nhưngconngườithờilịchsửlạikhônghiểunổichínhtácdụngvàýnghĩacủaviệcxuađuổimaquỷtrọnghoạtđộngsùngbái.

BởivậycácQuyềnlựcđộcác,tămtối,gâytáchạiđãđượcgiảiphóngtrongthờikìlịchsử:cácQuyềnlựcmàcáccuộcchiếntranhdântộc,cáccuộccáchmạng,cáibảnnăngăncướpđãphơỉbàytínhchấtmaquỷ củanó,nhưngkhông có gì sâu sắc vàkhủngkhiếphơnlàcáchmạngkĩthuật.Kĩthuậtkhôngphảilàsựsùngbáivà

vănhóa.Kĩthuậtlàthínghiệmcủacácsứcmạnhmaquỷđãgiảiphóngđểhủydiệtđờisốngtrầnthế.

Sựthứctỉnhđãbịmấtcùngvớisựbiếnmấtcủathờicổ.Thờikìhoàngkimđã biếnmất.Conngười khôngbao giờhiện thựchóatinhthầncủangườichanữa,màtrởthànhkẻcướpcủađất,vàtráiđấttrởnêntốităm.

Sựsốngthiênnhiênbịpháhỏng,vàsựhoạtđộngtrongthiênnhiênkhôngcònlàniềmvui,sựtrùphú,niềmhạnhphúcnữamàtrở thành nhu cầu nặng nhọc cay đắng, thành sự đau khổ, sựnghèođói,vàcơcực.

Từ sự sùng bái được bảo vệ bằng niềm tin và niềm vui, biếnthànhlaođộngnặngnhọc.Tinhthầnbiếnmấtkhỏilaođộng.Biếnthànhmột nền văn hóa thực dụng, một kho sách - trừu tượng,rỗngtuếch,vôích,vôsinh,mộtthứvănhóakhônglàmnảysinhđờisốngtrùphú,khônggâydựngnênmộttrậttựphổquát,vàtừđókhôngnảysinhmộtniềmvuicaothượng.Đờisốngngườikhôcằnđi,hóađá,thôbạo,khổsở,đàyđọa,tămtối.

Bởi vì: "Có những sức mạnh hiện thực hóa, và có những sứcmạnhcướpbóc,làmkhôcằn,khôcứng,hóađácáchiệnthựctinhthần".

"Nhữngsứcmạnhđểhiệnthựchóanhữnghiệnthựctinhthầnluôn luônmở, quay vào trong và hướng lên trên; còn những sứcmạnhkẻcướpluônluônmởrangoàivàhướngxuốngdưới."

Trongkhoảnhkhắctừbiệtthờicổ,conngườikhôngbaogiờhiệnthực hóa tinh thần của người cha nữa, mà trở thành kẻ cướp,hướngquay vào trong và lên trênbị khóa lại, đểhướngquay rangoàivàquayxuốngdướimởra.

Khôngbaogiờcòncóthểnhìnthấyýnghĩavàmụcđích'tronghoạtđộngcủaconngườinữa;conngườikhôngbiếtrằng,nhiệmvụ

duynhấtcuanólàxâydựngthiênđườngtừđất.Conngườiđánhmấttinhthần,đánhmấtnhữnglítưởng,đánh

mấtthầnlinh,đánhmấtniềmvui,niềmhạnhphúc,cònbảnthânnó bị đánhmất trong công việc, trong những sự vật bên ngoài,trongbảnnăngquyềnlựcăncướpmặtđất,trongviệcchiếmđoạtchiếnlợiphẩmthiênnhiên.

Sựcanhtáckhôngbaogiờcònlàsựsùngbáinữamàchỉcònlàvănhóa.

LÍTHUYẾTVÀNGUYÊNLÍ(Tríchtácphẩm:Patmosz)

Sựkhácbiệtgiữalíthuyếtvànguyênlí(teoria),làsựkhácbiệtgiữa câuhỏi và vấn đề, giữa ý tưởng và tư tưởng.Nhà báo có ýtưởng,nhàthơcótưtưởng.Chínhtrịgia,hoặcnhàtàichínhcócâuhỏi,kẻgặpnhữngkhókhănhiệnsinhcóvấnđề.

Sựkhácbiệtgiữalíthuyếtvànguyênlíkhôngởchỗ,líthuyếtthìmangtínhchấtđiềukiện,cònnguyênlíkhôngthểthayđổi.Líthuyếtcũngkhôngbắtbuộc.Líthuyếtvìmộtlídonàođấykhôngphùhợp,tôilàmralíthuyếtkháccóthểdởhoặchay.Nhưngvớinguyênlí,khôngthểkhôngchấpnhận.

Nguyên líđãcósẵnhậuquả,và trướchết cầnphảihiện thựchóanó,nếukhông,đấykhôngphảilànguyênlí.Ngườinàokhôngđi theo lí thuyết củahọ, không sao, nhưngnếukẻnào khôngđitheonguyênlícủahọ,kẻđóphảnbộivàdốitrá.

Líthuyếtphầnlớnlàsựnổihứng,còndấuhiệuchắcchắncủanguyênlílàsựphổquát,hayđúnghơnlàtrạngtháitíchcựcmộtcáchđạođứcvàhiệnsinh.

Quyền sống còn của lí thuyết không phải là sự thực hành,khôngbaogiờlàsựthựchành,bởivậylítưởngchủnghĩa,hayduyvật chủ nghĩa, hay một triết học châu Âu nào đó đều chỉ là líthuyết.

Líthuyếtchỉlàlíthuyết,bởikhôngphải,vàkhôngthểlàthựchành,nósừngsữngmộtcáchtrừutượng,phihiệnthựcvàkhôngcókhảnăng thựchiện,đúnghơn,nó là sựcuồngnhiệtvànhầmlẫn,làýtưởnggiảdốivàhoangđường,lýthuyếtlàthứkhôngbiếtchínhnhữngđiềunàytừbảnthân,.

Líthuyếtlàthứdựngsựvậtlênmộtcáchcảmhứngvàtùytiệntheohànglối,vàkhôngmangtínhchấtmộttrậttự.Ngườitacòngọinólàthếgiớiquan.Thếgiớiquanlàmộtthứkhung,mẫu.

Nguyênlítạodựngnêntrậttựsống,vàbởivậynếukhôngđượchiệnthựchóa,khôngmangýnghĩagì.Líthuyếtxâydựng,hoặcítnhấtmangýđồxâydựng;nguyênlítạolập,vàsựtạolậplớnhơnsự xây dựng. Con người lí thuyết chỉ nhận biết, còn con ngườinguyênlínhìn.

Líthuyếtkhôngphảilànguyênlíbịthahóa,nhưlítưởngbịthahóa của ý tưởng và tôn giáo bị tha hóa của quan điểm. Các líthuyếtmộtmặt tuyênbố sựưu tiên của các lí thuyết,mặtkháctuyênbốsựưutiêncủathựchành.

Trong nguyên lí không có sự khác biệt giữa lí thuyết và thựchành.Nguyên lídựatrênyếutố, rằngkhôngcósựxácđịnhnàothiếuvắngtầmvóccủahiệnsinhvàhậuquảđạođức.

Líthuyếtkhôngcómứcđộ,bởivậykhôngduytrìđượcnhữnggìtrừutượnghoặccụthể.Chỗđứngcủalíthuyếtlàkhoahọcvàtriếthọc,cònchỗđứngcủanguyênlílànghệthuậtvàtôngiáo.

Kẻnàoxâydựngmộtnguyênlí,kẻđócầnthayđổitoànbộđờisốngcủamình.

Conngườihiệnđạisốnggiữacácquáđộ.Ýtưởng,vàcâuhỏi,vàlí thuyết. Họ có khoảng ba loại lí thuyết: chủ nghĩa Darwin(Darwinizmus)chủnghĩaFreud(Freudizmus),vàchủnghĩaMarx(Marxizmus).

Nền tảng của chủnghĩaDarwin,nhưBetrandRussell đãgiảithích,đơngiảnlàmộtsựnhầmlẫn.DarwinđưatưtưởngcơbảncủamộtnhàlíthuyếtkinhtếAnhthếkỉmườitámvàoquátrìnhsinhhọc,theođóthiênnhiênbằngconđườngngắnnhấtvànhữngcôngcụđơngiảnnhấtkiếmtìmlợiíchlớnnhất.

Chúngtađềubiếtquanniệmchorằngđờisốngthiênnhiêndựatrênnhữngnguyênlícơbảncủakinhtếhọclàmộtsựnhầmlẫn.Logic của thiênnhiên tuyệtđốikhôngmang tínhchất cầnkiệm,trái lạimang tính thừa thãi, vàbởivậy thiênnhiênkhôngkiếmtìm lợi ích lớnnhất,màkhôngngừng cung cấp sự dồi dào (theoBataille).

ChủnghĩaFreudvàchủnghĩaMarxgâykhóchịukhôngchỉvìnhư chọc tức mà vì nó khiến người ta nghi ngờ, chúng sinh rakhôngđểlàmgìkhácngoàiviệclàmconngườibựcbội.Ẩngiữacácđiềukiệncủacácchủnghĩanàylànhữngýđồmơhồkhôngcóýđịnhtìmkiếmsựthật,màmuốnbắtquảtangmộtcáigìđótừconngười.Rất có thể, chủnghĩaFreudvàchủnghĩaMarxrađờiđểlăngmạchấtthịdânconngườitrongsựbiếngnhácngơngẩn.

Nếunólàsựthật,dùbằngphươngphápnào,nócóthểtuyênbốgánhchịubảnchấtkhôngmấydễchịucủaconngười,thậmchíởmột phươngdiệnnào đấy các lí thuyếtnàyđược chấpnhậnmộtcách dễ dàng hơn. Nhưng phương pháp của Freud không chữachạytâmlíconngười,màtìmranhữngtínhchấtngớngẩnvôcảmtrước khó khăn, bất bình thường hơn trong chính bản thân conbệnh.

LíthuyếtxãhộicủaMarxkhôngổnđịnhcácrốiloạncộngđồng,màmongmuốn tạo ramột đám đông không thèm để ý đến cácphứctạptấtyếu.Conngườikhôngcókhátvọngcầnphảinịnhbợ,tângbốcsựthật,nhưngcũngchẳngcầncảmthấybịsựthậtxúcphạm.

Kiểulýthuyếtnhưthếnếumongmuốncótácđộng,lạicầnmộtkiểungườiphùhợpvớinó.Nếumột lýthuyếtnhưvậymongđạtđược tác động,nó cầnđạt tới trìnhđộ của các tờ báohằngngàytrongcácphụbảndànhcholễGiángsinh.

CHỨNGTHỰCSAUCÙNGCỦANHỮNGDẰNVẶTTHỜIÐẠI(Tríchtácphẩm:PatmoszI)

GầnnhưtoànbộnộidungtưtưởngcủachâuÂulàsựbiệnminhsaucùngchonhữngtinhthầnvàsựdằnvặtcủamọithờiđại.Cáckhái niệm đại cương quen thuộc của triết học và khoa học tựnhiên,những lí thuyếtkinh tếhọcvàxãhội -ngoàinhững tìnhtiết lịchsửlộnxộntừcácđiểmnóngra–ngườitakhôngthấygìkhác,vàtưduymùquángrađờitừđó.

Descartesxuấtpháttừmốiáccảmtôngiáo,bằnglíthuyếtcủamìnhmuốnhạbệmộtcơsởhệthốngkhôngthểphávỡ,mặcdùaicũngbiết,vấnđềkhôngphảilàtôngiáo,màlàsựthựchànhcủaquyềnlựcgiáohội.Descarteskhôngmuốnlậpramộthệthốngtưduy,màchỉtạonềnmóngchomộtthựchànhquyềnlựckhácđángtincậyhơn.

K.Marxxuấtpháttừnỗibứcbốiđốivớigiaicấptưbản(chínhlà sự tức giận chống lại của cải, sự trả thù kinh tế),muốn giảiquyếtnhữngvấnđềsởhữubằngsựchấmdứtcácgiaicấp,mặcdùchúng ta biết, trước thời kỳ lịch sử chưa có giai cấp, và sở hữutuyệtđốikhôngphảivấnđềcủakinhtế.

SpenglermởrộngđềtàivềmộtcơnkhủnghoảngngàymộtgaygắthơntừNietzsche,vàtựanủimìnhrằng (cáigọi là)nềnvănhóanàybịtiêudiệtsẽcómộtnềnvănhóamớimọclêntừđấy.

Tấtcảcáchệtưtưởngnàythựcrađềulàcáchệtưtưởnggiả,khôngđúng (pszeudologia), làkếtquả củahànhvihiện sinhgiảdùngđểchốnglạinhữngđiểmnóngcủamộtkhoảnhkhắclịchsử,làcáclíthuyếtgiảmbớtsựkhủnghoảngẩndướinhữngtưtưởnggiảiquyếtkhủnghoảng,lànhữngưthuyếtsailầmtrongkhoảnhkhắccủalịchsửmàngườitakhôngnhậnra.

TrongnửasaucủathếkỉXX,ngoàicáctácphẩmcủaGúenon,giữa trămnghìn cuốn sách thực ra chỉ cóhai tácphẩm,một tácphẩm của giáo sĩ Do Thái Martin Buber và một tác phẩm củathiềnsưD.T.Suzuki.Haitácphẩmnàykhônglàsựchứngthựcsaucùng,khôngtìmkiếmsựcứuvãnnhữngsai lầmlịchsử,màtráilạilàkhởiđầusựthanhtoánnhữngdằnvặtthờiđạivàmongướchiệnthựchóamộttrậttựsốngvĩnhcửu.

Cóthểđịnhnghĩanhưsau:mọithứkhácchỉlàlíthuyết,chỉhaitácphẩmnàylàhiệnthực.

Cóthểnói,sựnổbùnglớnvềsốlượngcủacáclíthuyếtlàthửnghiệmmạnhmẽmộthiệnsinhchínhtrị (ksatrija)xuấtphát từkhoảnhkhắccủalịchsử,vànóchỉtồntạitrongcáikhungvàtrongkhíthếcủathờigianlịchsử.

Chỉ cuốn sách của giáo sĩDoThái và của thiền sưNhậtBảnmangkhuynhhướngbrahman (tinhthầnđíchthực),haynóimộtcáchkhác:đây là tácphẩmcủaconngườikhôngbịquyđịnhbởicácnỗidằnvặt,màbiếtthậtsựcáigìđangxảyravàcầnphảilàmgì.

Hiện sinh chính trị (lịch sử) trongmọi trường hợp đều bị chiphốibởimộtdằnvặtlịchsửnàođấy, luônthựcdụng,hoặcthiếuhẳnmộtnhậnthứctổnghợplâudài,phầnlớnmangýđồchegiấucóýthức,đặttênchocáchgiảiquyếtmangtínhthựchànhcụthểnhấtlàSựThật.

Chúngtađềubiết,sựsốngcủaconngườilàcáitoànbộ,trongđótrậttựchỉđượctạorasaunhậnthứcvềcácnhântốcơbản.Nhữngsựviệcđangxảyralàdotácđộngcủanhậnthứccơbảncủaconngười.

Trong thời gian (gọi là) lịch sử không có sự giải quyết; các líthuyếtcủathời lịchsửđềubịphávỡtheokhông-thờigian,phần

lớnngaytronggiâyphútngườitanghĩranó,nóđãmấthiệulực.Cònhiệnsinhbrahmanchỉbắtđầuxảyrabằngviệcthanhtoán

nhữngdằnvặtlịchsử,vàxâydựngmộtnềntảngcơbản,độclậpvớiđammê,độclậpvớiquốcgia,dântộc,độclậpvớithờiđại,đẳngcấp,tôngiáo,vănminh,vàhiệnsinhnầyđốivốinhânloạichỉduynhấtcómột.

Đấy là cái cần đặt tên là: status absolutus,hay nóimột cáchkhácđấylànềntảngcơbảnmangtínhngười.

ĐiểmđầutiênGiữathếkỉXX,trongmộttrậttựsốngbịpháhỏnghoàntoàn,

tuyệtđốikhôngmộtai.cóthểhoànchỉnhhóađờisốngriêngcủamình trong mức độ sống hư hỏng ấy. Vì thế trên trái đất nàykhôngnộidungsốngnàolạikhôngchốnglạicáitrậttựsốngđangcó.

Kếtluậnnàyliênquancảđếnnhữngtrườnghợpđặcbiệttrongđó nhiều kẻ thoạt đầu tưởngmình được hưởngmột lợi thế nhấtthờinàođó.Khônghiểmhọanàolớnhơnsựthỏahiệpvớihưhỏng,với sự thỏamãn giữa nhữngmôi trường hư hỏng, cùng lắm chỉkháclàthỏamãnvớinỗithỏamãnhưhỏng.

ĐiểmthứhaiCon người (trong thời gọi là) lịch sử, vô ích tìm kiếm nguyên

nhânđầutiêncủabảnchấthưhỏngtrongtrậttựsốngđáhưhỏng.Mọikhủnghoảngđãđượcbáo trước, tất cảđãhỏng từkhởiđầucủamọikhởiđầu,trongmộtđiểmtốinàođó.

Nguyênnhânkhởi điểm của trật tự sốnghưhỏng làhậuquảcủa một sự kiện, nói theo ngôn ngữ tôn giáo là một tội lỗi cộinguồn,nhưngkhônghềmangtínhtôngiáo,màlàmộtsựkiệnbản

thểhọc(ontologia).Đúnghơn,cócáigìđóđãxảyratrongsựsống:quátrìnhphávỡvàlàmhỏngdochínhconngườitạora.

Đểnhậnthứcrõsựtồntạicủaconngườilịchsử,khôngýnghĩanàoquyếtđịnhhơnngoàimộtkhẳngđịnh:hãynhìnmộtcáchtỉnhtáoýthứcvềtội lỗi trongchínhbảnthânconngười.Đâylàđiềukiệnđầutiêncủahiệnsinhđíchthựcmangtínhngười.Tưduychỉđángtinnếuýthứcđượcvềtộilỗi.(KierkegaardviếtvềSựloâu)

ĐiểmthứbaLiênquanđến lịch sửhiện tại không cònnghingờ gì nữa, từ

thờitrungcổtớinayconngườidứtkhoáttỏýchốngđốinhàthờ,bởiýđịnhchạytrốntrướcýthứctộilỗi.Toànbộthờihiệnđạiđượcxâydựngtừsựphủnhậnmộtcáchcốýnhântốtội lỗi,điềunàybộclộtrongmọithờơđạođức,vàhiệnsinhđangđượcquantâmđếnmộtcáchnhântạo,làthứtạorakhoahọcvàsựphongthầnvôdanh.

Trọngthờihiệnđại(thờilịchsử)tưtưởngvềtội lỗibịcheđậyđếnmứchoặctrởthànhsựsợhãihoặcthànhvụbêbối,khisinhvậthọcnỗlựclàmnổibậtđiềunàynhưmộtthiếusótsinhhọc,vàtheoxãhộihọclàsaiphạmtrongcơcấuxãhội.Pascalchorằng,trong việc bỏ qua tư tưởng về tội lỗi, đếnnhận thức về cáchiệntượngvậtlícơbảncũnghoàntoànbấtlực(mớiđâynhất:vậtlícủaHeisenberg,toánhọccủaGödel).

Toànbộnỗlựccủamôntâmlíhọchướngvềviệc-Bubertừngnói - thanh toáný thức tội lỗi của conngườinhư lương tâmcắnrứt,sựloâu,vàôngxácđịnhrằngkểcảkhiýthứcnàybịlàmlumờ,bảnthântộilỗicũngkhôngbiếnmất.

Hóarasaugầnmộttrămnămthựchànhcủangànhtâmlíhọc,việcứngdụngcácphươngpháptâmlíkhônglàmchoconngườihàihòahơn,màchỉ làmchokỹthuật lẩntránhhoànthiệnhơn.Kết

quảcủacácquátrìnhtâmlíkhônglàmconngườithứctỉnh,màđểhọtrốntránhsâuhơntrướcsựthứctỉnh.Thayvìcởimởvàgiảithoát,cácphươngpháptâmlígiúpconngườihọccáchtrốntránhmộtcáchhiệuquảhơn.

Giờđâybằngviệcphân tíchgiấcmơ,người ta tưởng lừađượcmột cái gì đó từ vài kẻ ngây thơ đem ra côngkhai; từ nền tảngphân tâmhọc và trắcnghiệmhọcnhữngkẻđó giờ đây trốn sâuhơn dưới ý thứcmộngmị, đếnmức chỉ xuất hiện trong giấcmơcũngkhôngnổi.

Vớihọ,vàothờiđiểmtậnthếchắccầnphảithổimộthồikènđặcbiệtchohọthứcdậy.Điềuconngườihọctừtâmlíhọclàđừngtrốnvàosựphứctạpmàvàosựtrungthực.Đấylàmộtcáichuồngtừđókhôngthểdụdỗconngườiđira.Đấylàphântâmhọc.

Sốlượngnạnnhâncủatâmlíhọcvôcùnglớn.

Kẻtrảiquaquátrìnhtâmlíhọcnàykhôngnhìnrõbảnchấtcủasựsống,thậmchícáinóhọcđượcquaylưnglạivớihiệnthựcthậtsựcủasựsống,đánhchìmsựsốngxuốngvàbaophủlênbằngýthứcvềnhữngkhókhăncủasựsống.

Sựngungốcmangtínhchấtbảnthểhọccủathờihiệnđạixuấthiệnnhư thế đó,một kẻ nhănnhở cười trên toàn bộ những khókhăncủatồntại,vàchorằngmộtlầnvàmãimãicầnthanhtoánhiệntại,vìýthứctộilỗi-cùngtráchnhiệmtutỉnhcủaconngười-tựnósẽbiếnmất(bịphântâm).Trênquanđiểmtâmlíhọc,conngườibịphanhphuinàyrơirakhỏicộngđồngvàcùnglúcđứngrangoàitìnhhuynhđệngười.

Nhữngphươngphápcủatâmlíhọctiếptụcđượcpháttriểnbởichủnghĩahiệnsinh.Khituyênbốsựsốngmở(sựtrầntrụihướngvề phía tha nhân) chủ nghĩa hiện sinh dạy con người hãy cuộnmình vào trung thực, và chống lại sự trần trụi trung thực này

bằngcáchbảovệmìnhtrongmộtsựcaocảvĩđại;nghĩalàtronghiệnsinhhãycấtgiấumộthiệnsinhgiả.

Rất ít cácnhà tư tưởngnhận rađiềunguyhiểmnày (GabrielMarcel,Bataille,Camus,Heidegger). Phần lớn các học giả khác,nhưJ.Sartrebằngkỹthuật(viết)choánglộnthựchiệnnhữngcúlộnvòngngoạnmục(trongvănchương),trongkhinhữngvấnđềcơbảncủasựsốngvẫnkhôngđộngchạmtới.

Tạoravấnđề,sinhhọchóa,xãhộihọchóa,tâmlíhọchóa,đạođứchọchóa,hiệnsinhhóanhântốtộilỗi.Đôikhingườitađãlàmmơ hồ ý thức về tội lỗi thành công, hay đúng hơn làm cho conngườichệchhướngvớihiệnthực.

Kếtquảlà:tôngiáođồitrụy,khoahọcngớngẩnvàchínhtrịđộcác.Cònhiệntrạngthựctế:mộtsựbấtanẩntronghiệnthựctrầntrụivàmơhồ, thiếuvắnghẳnnhậnthứcvềmộthiệnthựcđãbịphá hỏng, chỉ còn lương tâm cắn rứt, không còn con đường nàokhác,ngoài (cáigọi là)mộtđờisốngtrầnthếhènkém,vônghĩa,bởitầmvóccaocảcủađờisốngđãbịđánhmất.

ĐiểmthứtưKhoảngmộttrămnămgầnđây,đặcbiệtởmứcđộtrithứccao,

ngày càngdiễn ra sự lẩn trốn vào các tôn giáo và siêuhìnhhọcphươngĐông,vớiniềmtintưởngđấylànơichứađựngnguồngốccủaýthứcvềtộilỗi,vàconngười,bằngcácbộmônphươngĐônghọcnàycóthểgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềtộilỗi.ĐâykhôngchỉlàmộtsựphảnbộiThiênChúagiáo,màcònlàsựthiếuhiểubiếthoàntoànvềhiệnthực.

TrongsiêuhìnhhọcphươngĐông(ẤnĐộ,TrungQuốc,Iran) ýthứcvềtộitổtôngcũngynhưởngườiDoThái,ởThiênChúagiáovàởđạoHồi,nhưngphươngĐôngkhôngquyvềđạođứcmà coiđấylàsựhưhỏng,sựmơhồnhậnthức,sựvậtvờ,mơngủ,mộng

du.ỞHiLạp cổhoặc trongKinhKabbala sự cứu chuộc tội lỗi ởphươngĐôngcũngynhưvậy,mộtsựbắtbuộcởkhắpnơi.

Chủ nghĩa nguyên thủymới gần đây nhất làmột thí nghiệmchạytrốnýthứctộilỗi,sauthờicủaRousseau,chạytrốnvàothiênnhiên, vào những người da đen, người da đỏ. Thí nghiệm nàykhôngchỉsailầm.TiếpsauchủnghĩađacảmcủaRousseaungườita đặt giả thuyết: người nguyên thủy sống trong trạng thái cổ,trongsự trongsángkhởi thủy,vàsựđacảmcủathếkỉ trướcđãtạoralítưởngtừsựmanrợ,phivănminh.Tưtưởngnàyđặcbiệttrongnghệthuậtrấtnguyhiểm.

Chúngtađềubiếtnhữngngườinguyênthủykhôngsốngtrongsựtrongsángkhởithủymàsốngtrongtrạngtháithahóangượclạicủacácnềnvănminhcũ,chínhvìthế,sựsốngởngườichâuÂukhông chỉ hưhỏngmà cònhưhỏng ởmức độ cao hơn.Ngoài ranhữngngườinguyênthủymangtheomìnhýthứcvềtộilỗitổtôngbịđứtđoạntừnềnvănminhcũ,vàkhôngởbộlạcnàolạikhôngthểnhậnrađiềuđó.

ĐiểmthứnămTấtcảsựsốngngười,dùởmứcđộnàocũngđềuđãvănminh

hóa.Mọi nền vănminh đều nhân tạo, nói đúng hơn, không tấtnhiên.Trongsựnhântạonày,thiênnhiênchắcchắnbịhànhhạ.

Cầnđặtcâuhỏi,cómộtnềnvănminhnào,haynóicáchkhác,cómộttrậttựđượctạodựngmộtcáchnhântạonàokhôngđặtdấuấnlênthiênnhiên,màđểtấtcảởvịtríriêngcủanóvàđểnótựdopháttriển?

Sau cùng:Có hay không ý thức của con người vềmột trật tựsốngcộinguồntrướckhiconngườiphạmtội?Conngườibiếthaykhôngvềmộtsựsốngcóthực?

ConngườiBiếtvềmộttrậttựcộinguồn.

Ý thức này được tuyên bố trongThiênChúa giáo, trongKinhVeda,trongĐạoLão,trongHiLạpcổđại,trongKinhKabbala,vàtronghìnhdạngnhư thếnàođấy truyền thống củamọi thời đạiđềugìngiữđiềunày.

Ýthứcnàythựcchấtlànộidungcủanhữngcuốnsáchthiêng.Truyền thống không phải là truyền thuyết và tôn giáo. Tri thứctruyền thốngnóivềnền tảngcơbản,về tội lỗimắcphải từbuổikhaithủy,vềsựđiềuchỉnhlạinềntảngcơbảnmangtínhngười,haycòngọilàviệcsửachữatộilỗi.

ĐiểmthứsáuĐiềuchỉnhlạinềntảngcơbảncủaconngườikhôngphảinhiệm

vụmangtínhtâmlíhọc,mangtínhxãhội,haysinhvậthọc,haymangtínhtôngiáo,triếthọcmàlànhiệmvụcủamộtsựsốngtrựctiếp,đơngiản,cụthể.

1)Duytrìmộtcáchtỉnhtáoýthứctộilỗi;sửachữalàđiềubắtbuộcvớitấtcảmọingười.Mọingườihãysửachữanhữngtộilỗiđãgây ra củanhân loại trong chừngmựcmình biết và có thể, nhưtruyền thống Ấn Độ đã nói: ihamutrarthaphalaphogaviragah -vắng thiếu hi vọng nhỏ nhất về phần thưởng trong đời sốngThượngĐếvàthếgiớibênkia.

Khôngcócáchkhácđểxóabỏtộilỗiởmứcđộconngười;tấtcảmọingườihãytrởthànhĐấngCứuThếcủatấtcảmọingười;Bồtát, Suti (Hồi giáomật tông),Hasid (DoThái giáo), ThiênChúagiáo.

2)Cầnphântíchvànhậnthứcvềnềntảngcơbản,cầnýthứcvềcội nguồn trước đời sống thời lịch sử, về cái bình thường; đây làcôngviệclíthuyết.

3)Hãybướcrakhỏithờilịchsử,thựchiệnstatusabsolutus(nềntảngcơbản)trongsựvắngmặtcủanhữngdằnvặtthờiđại(đâylànhiệmvụtinhthầncóthực,mangtínhchấtBrahman).

Tấtcảcácquátrìnhphụcvụchosựbìnhthườnghóacuộcsống,cầnphảichấpnhận;trongtôngiáo,nghệthuật,tưtưởng.

Cầnvứtbỏhếttấtcảcácquátrìnhchốnglạisựphụchồivịtrìbìnhthườnghóacộinguồn(nhưsựphảnbộicủakhoahọc,sựbấttíntôngiáo,sựgiảdốicủachínhtrị,sựbóclộtvàbạolực)

Hãyvũtrụhóa(làsựthốngnhấtgiữacánhânvàcộngđồng).

Duytrìmộthiệnsinhcóthật(làsựđồngnhấtcủatưtưởng-lời-hànhđộng)."

SựsốngBrahmanđangđốidiệnmạnhmẽvớithờikìlịchsử.

MỘTGIỌTTỪSỰÐỌAÐÀY(Tríchtácphẩm:SILENTIUM)

1.Trênnúi,trongngôinhàtrongrừng,tôichuẩnbịđểnhịnănvà

giữimlặng.Buổitốitámgiờtôiănmộtbữatốinhẹ.Sựtiêuhóakếtthúcvàomườihaigiờđêm.Vàbắtđầuthờigiannhịnăn.Sẽcảngàyhômsau,đếnbốngiờchiềungàythứba.Tổngcộngbốnmươigiờđồnghồ.

Bohmenói:Adamsốngtrênthiênđườngbốnmươingày.Izraelvấtvưởngbốnmươinăm.Giêsuởsamạcbốnmươingày,đứcKitônằmtrongmộbốnmươigiờ.Bởivậytôichọnbốnmươitiếngđồnghồ.Tôikhôngphảingườitheođạo.Tôicầncáitoànbộ.Nhưngtôibiết,conngườilàmđúngnếunhìnnhậnbằngtôngiáo,bởigiữatấtcả các tri thức của con người, phần lớn sự thông thái chân thựcnằmtrongtôngiáo.

Trongbốnmươigiờ,tôisẽkhôngthốt lênđếnnửalời.Tôidạochơithầmlặng,khônglàmcôngviệcchântay,đúnghơntôingồitrong bóng râm và đọc, thiền, và nếu cảm thấy cần, tôi cầunguyện.Chốcchốccầnlàmdịucơncồncàocủadạdàybằngnướcphalẫnmộtchútchanh.Buổisángvàbuổitốicầnphảirửaráytừđầutớichân.Cầntẩyrửasạchtoànbộruộttrongmộtngàycủanó.Tấtcảchỉcóvậy.

Tôikhôngcóýđịnhchuộclỗi.Tôikhôngmuốntrừngphạtmìnhvìmộtcáigì.Khôngcóbấtcứsựsỉnhụcnào.Khôngcóchútchủnghĩatìnhcảmnào.Mộtcáinhìnvàotrongsâusắchơntôicũngkhôngkhaokhát.Đánhthứcđịangục,ngườitagọi làsựvôthứcmới,Thầycủatôiđãnói.Cáicótrongbóngtối,hãycứởlạitrongbóngtối.Mộtbàntayquyềnlựcđãphủlênnó,khôngaichạmtới

màkhôngbịtrừngphạt.Thầycủatôikể,ngàitừngmuốnthanhtoánđịangụccủamình.Nhưngmớichỉcóýđịnhthôi,ngàiđãrơivào sựkhủnghoảngđếnmức suýtnữakhông cứuvãnnổi trí óccủamình.

Tôiquyếtđịnhgiữimlặngvànhịnăn,vìthậtratôiđãtìmthấyýnghĩacủamộtnămkhókhănnhấttrongđời,vàgiờđâytôimuốnđốidiệnvớinhậnthứcđó.Làmđiềunàycầnimlặng,côđộc,nhịnăn, thanhtẩy,đây làsựkiểmtra tự thân, làmchậmlạinhịpđộsống,nếucóthể,bắtnódừnglại,vànhưvậymớicóthểtạorakhảnăngđểnhậnthứcmộtcáchhoàntoàn.

Đơn độc và nhịn ăn làmột trạng thái phép thuật.Nói chungngườitathườngkhôngbiếtđiềunày,Nhữngkẻrụtrèvàtâmhồnnhỏ nhoi lảo đảo chịu đựng một ngày duy nhất nhịn ăn (theonghĩa) tôn giáo, như chịu đựngmột hình phạt, và đầu óc khôngngừng nghĩ đến ăn. Trong tù, tuyệt thực hoàn toàn hoặc chỉ cónướcvàbánhmìlàmộtsựhànhhạ.Chodùgốccủaluậtlàđưaramộtcơhộiđểcáctùnhânkhinhịnănbiếtnhậnthứcmộtcáchrõrànghơn.

Vàhaimươitưtiếngđồnghồkhôngđủchotrạngtháicủatuyệtthựcpháttriển.Khôngđủ,đểcácbộphậncơthểluôntrongtrạngthái tiêu hóa trở nên tỉnh táo và nhạy cảm hơn. Tôi nói rồi, tôituyệtđốikhôngmêtínvàcũngkhôngtheođạo.Tôichỉchấpnhậncáimàtríóccóthểnhìnthấytrongthanhthiênbạchnhật.Tôilựachọnsựgiamcầm,vìtôibiết,cáimàtôimuốnhiểu,tôichỉcóthểtiếp cận trong một trạng thái phép thuật. Trong sự nhạy cảmthanhtẩytăngdầnbởicôđộcvànhịnăn.

Xưakiatôinhiềulầnnhịnăn,đôikhikhôngvìbắtbuộc,vàtôivẫnnhớrấtrõnhữngkhoảnhkhắcđộtnhiênsánglóenhưchớptừsựbìnhthản.Giờđâytôicầnđếnnhữngkhoảnhkhắcđó.Trạngthái hoàn toàn tỉnh táo không bao giờ đủ. Dinh dưỡng chỉ thỏa

mãnđượcmộtnửa,cònnửakiađánhthứccảmgiácthiếu.Sựkhaokhátnhữnghồihộpmớihơn,làmặtbênkiacủasựnođủ.Từthứcăn,từtrithức,conngườinếuthiếuđoạncuốivàsựdừnglại,càngănnhiềucànghammuốnnữa,nữa,nhiềunữa.

Ngoàiratôitừngởtrọngmộtgiaiđoạnđổi lốt.Conngườirữaoải,chánchườngvàngumuội,nhưngtừbêntrongmộtlớpdacứngcápđãtựtrồilêntừlớpdacứngbọcngoài.ConngườitưởngđấylàTa.Hóara,chỉlàmặtnạ,nhưtấtcảnhữngmặtnạtrước.Lớpdamớigiờđâylạitrởnênnhạycảm.Dấuhiệuđểnhậnralàsựngâyngấttrởthànhtrạngtháithườngnhật.Khôngphảithấymànhưthể thấy. Không phải hiện thực mà là phép lạ. Không phảicommon sense (thông thường) mà là chủ nghĩa nồng nhiệt(enthuziazmus).Sựhéohắttrôiđi.Tươitỉnh.Chắcchắncóphépthuật.Ởnhữngtầngthấphơnsựnhẹnhàng,tựdovàkhôngđiềukiệnngựtrị.

Püripaiszmüriodermatikosz-LinhhồnlàĐứaTrẻcómộtVạnlớpda.Cầnlộtmộtvạnlớpda,đểđạttớibảnthân.Mọisựlộtxácsẽbénhỏhơn,lửasẽlớnhơn.Vậtlí,hóahọc,sinhhọc,tâmlíhọc,triếthọcvàtôngiáo,đềulàvỏ.Áogiáp,mai,vỏ,mặtnạ,kho,trạigiam, lí thuyết,học thuyết, thếgiớiquan.Tất cảđều làsựgiamcầmngắn.Sựquèquặt.Làmtắtđihoạtđộngtríóc.Mọihoàncảnhđượccholàđãkếtthúclàmộttìnhhuốngmêtíndịđoan.Hậuquảcủanó làsựcứngnhắc,mêtín,mù lòa,runsợ, cácgiớihạn,cácđiềukiện,sựtămtối.

Phá vỡ.Vứt đi.Nhưng, nếumi không cầu sự giúp đỡ của cácQuyềnLực,misẽkhôngchịunổi.Nguyhiểm,khôngnên,gầnnhưbịcấm.Tôighét,cứliêntụcđổilốtnghiệpcủamình.Chuyểnhóa.Nhưngđiềunàychỉcóthểtheohướngđilên.Khôngcóconđườngkhác.Đờisống là để người ta hiến dâng nó vào những việc lớn.Ngoàira,đờisốngkhôngcóchútýnghĩanàokhác.

Đãmộtnăm, từ lúc tôi tìm thấyýnghĩa của sựkhủnghoảngkhôngthểtưởngtượngnổicủatôi.Cáchđâynămnăm,nóbắtđầuđúngvàomùaxuân.Đấylàtoànbộnỗitứcgiậnhiệntại.Sợchếtlàtrạngtháithườngxuyên,nhưmộtkiểurốiloạntâmtrạng,daidẳng,bámriết,mộtsựđiênrồsănđuổi,tôivôíchtựnhủrằngtôikhôngsợ,tôibiết,nênquyếtđịnh,tôisợ,mộtcáchtrẻconvàmấttrí,mộtcáchhờndỗivàấutrí,hènnhátvàcorúm,răngđánhlậpcậpvàonhauvàrunrẩy,vỡmộngvàngộnhận,nguxuẩn,bấtlịchsự,vôhọc,vànóithẳngralàtôisợ.

Kỉluậttựthânlậptứcbiếnmất.Điềuđángsợnhấtlàtôinhìnthấytấtcảmọikhoảnhkhắcvàtôihiểu.Tôisợ,tôibảorồi.Tôisợmộtcáchbấtlực.Tôibịđiênrồi?Bịxéxác,bịcàocấu,bịbópchết,bịngạt.Tôi đãnhìn thấy, và cái tôinhìn thấy càng làm tôi giậtmìnhhơn.Trốn.Trốnđinơinàomàtôikhôngsợ.

Conđườngngầmtrongmỏsắtbanđầuthậttốt,nhưngrồiởđấytôicũngsợ.Tronghầmđátôicũngsợ.Tôikhóctovìnỗisợhãi.Tôibiết, mình thật thảm hại, thật nực cười, ngu xuẩn và bệnh tật,nhưngtrithứcnàycònkinhkhủnghơn,khiếntôikhócnhiềuhơnvàvìthếtôicàngsợhơn.Tôikhôngdámcởiquầnáoravànằmvàogiường.Tôi khôngdám rakhỏi nhà, nhưngnếuđãđi, tôi khôngdámquaytrở lại.Tôikhôngdámăn,nhưngtôi cũngkhôngdámkhôngăn,Tôiđingủsớm,bởitôisợ,ngủngồi,thứctỉnhnhiềulần,bởitôisợ,vàtrờicòntốikhitôithứcdậy,vìtôisợ.

Nguyênnhâncủanỗisợhãicủatôikhôngnhiềuhơnbấtcứaikhác,ởđóvàlúcđó,nhưcảchụctriệungườikhác.Nhưnglậpluậnnhưthếlàsựvụngvề.Lúcđóđangchiếntranh,nguyhiểmchođờisốnglàthườngxuyên.Sựđedọatừbênngoài.Sựđánhmấtcảmgiácantoàn.Ởtôicũngđúngnhưởngườikhác.Vàcũngthậtnguxuẩnđặtgiảthiết,sựđedọabênngoàiđãtạoranỗisợhãi.Hoàncảnhsốngnguyhiểmchỉđểchegiấuýnghĩathựccủahoàncảnh.

Cảmgiácantoànmất.Đúng.Bịbỏrơi.Sauđómộtnăm,đầuthờikìtỉnhngộ,tôicũngđọcSáchcủaJob,nhưnhiềungườilúcấy,nhữngkẻsốngsótvàthửđitìmchìakhóacủasựthửthách.NămcủaJob.

Hoàn cảnh của tất cả chúng tôi như nhau. Cái xảy ra với tôicúngkhôngkhác.Không.Chỉlà.Tôichorằngđấylànhữnggìđãthậtsựxảyra.Tôichắcchắnđiềunày.Nhữngngườikháckhôngnhậnra.Bởivậyhọquên,khôngnhanh,nhưngquênhoàntoàn,vàsống tiếp, như thể chưa từng có gì xảy ra. Tôi nói ra điều nàykhôngphảivìcoithườnghọ,dùhọđángđểcoithường,chỉkhôngphải từ tôi.Đời sống của chúng takhókhănđếnnỗi -Bazsiliustuyên bố - chúng ta lao xuống bụi, nhưng không thể thànhnạnnhânvìnhữngkẻsănđuổichúngtacũngmangcùngmộttêngọi,nhưchúngta.

Tôinhớđếnkhuônmặttrêntàuđiện, lúctôigầnnghẹtthởvìsợ,nhữngxácchếtphủbằnggiấybáonằmtrênvỉahè,mộtgiọngnóinguxuẩnvàtrừutượng,hơikiêucăngbảo:nhưthếnàylàtốt.Tôisợhãinhìnhắn.Hắngậtđầu.Nhưthếnàylàtốt.Tôicàngsợhơnnữa.Tôi ghen tị, chẳng lẽhắnkhông sợ?Không.Bởi vìhắnkhôngbiết cáigìđãxảy ra.Tôibiếtvà runrẩy.Người takhôngdámkéolạigầnhọsựkhủngkhiếpđãxảyra.Bởivậyhọkhôngsợ.Họquênhết:đãkhôngxảyracáigì.Giờđâytôimớihiểutạisaotôicầnphảisợ.Đúnglàtôiđãbịbỏrơi.Đãbịchođi.Đúng,bịchođi.Mộtcáchcôngkhaivàvĩnhviễn.Đâylànỗiđọađày.Tôiđãbịđánhmất.

2.Vănbảnchínhxáccủacáinămđentốiấy,nămnămsautôitìm

thấy từ cácnhà thầnhọc.Tôi cần thừanhậnđiềunàyvàvài từngữnhưvậynếumuốnchínhxác,vàchẳngcólídogìđểtôikhông

nhưthế.Từcácnhàthầnhọc,và,khôngphảivìbiếtđâucóthểtìmthấyởchỗkhácnhưngtôiđãkhôngtìm,màduynhấtvì,chỉcóthểtìmthấyởđấy.

ỞKeresztesSzentJános(San]uandelaCruz),ỞBöhme,phầnlớnvà trước tiên, chứkhôngphải ởngành tâm líhọc.Tôikhôngphải làngườitheođạo.Nhưngmộtcáchđặcbiệt, tấtcảcáckinhnghiệmlớncótínhchấtquyếtđịnhtrongđờitôiđềumangtínhtôngiáo.Điềunàycũngthế.Tôiđãtìmratêncủatrạngtháiấy,nhậnravănbảnchínhxáccủanóvàgìngiữ,đúng,đâylànơicáchđâynămnămtôiđãtừngqua,làđiềunày,ởmiềnấy,nơiấy.

Tất nhiên câu hỏi cũng do tôi tự đặt, và người khác cũng cóquyềnđặtcâuhỏilàtạisaotôikhôngđitìmngànhtâmlíhọc,hayđếnvới khoahọc, và tại sao tên gọi, vănbản, sự giải thích và ýnghĩa của trạng thái ấy tôi không tìm ở một nơi đáng tin cậy.Nguyênnhânchủyếunhưsau,tâmlíhọcnóichungkhôngbiếtgìvềđịalívànếucóbiếtvềnhữngtrạngtháitươngtựđềuchorằngchúngkhôngbìnhthường.Chứngloạnthầnkinh,tâmlíhọcnói.Tôibiết,khôngliênquangìđếnchứngloạnthầnkinh,nhưngtôihỏilại:Được,vậykhôngbìnhthườngvớicáigì,vàcáigìlàcáibìnhthường,khỏemạnh?Vềđiềunàytâmlíhọcimnhưthóc.

Tên,ýnghĩa,vàđịa lí củakhungcảnh (trạng thái)ấy tôi tìmthấy từ các nhà thần học. Keresztes Szent János gọi làNocheescuradelalma-Đêmđencủalinhhồn.Đềtàinàyngàiđãviếttrongmộtquyểnsáchlớn.Cũngnhưnhiềulần,tôibắtbuộcphảichorằng,trongnhiềutrườnghợpquyếtđịnh,khoahọckhôngbiếtgì cả.Đơngiản làkhônghềbiếtđến.Vềnhữngkhung cảnhbêntrong, khoa học chưa hề nghe thấy và cũng không hề biết đến.Khôngsẵnlònglắmnhưngtôicũngcầnthổlộrằngtâmlíhọccũngthế.Cứnhưthể,cáitâmlíhọcquantâmvàcáiquantrọngđốivớinókhôngphảilàhiệnthựcmàlàcáclíthuyếtriêngcủanó.

Giữacácnhàthầnhọccócảmộtđộiquânnhữngngườikhôngbaogiờthửxâydựngcáclíthuyết,đúnghơn,cáihọđãtrảiqua,họkhôngnhìntừbênngoài,khônggiảiquyết,khôngtẩyxóa,màhọnếmtrảinhữngkhungcảnhđãđiqua,ghinhận,trảinghiệmvàđôikhiđặttên.

Tôiđãđếnđượcvớicáitênấy:đêmđencủalinhhồn.Tôilậptứcnhậnrangay,chínhnó.Tôiđãởđó,đãđiqua,suốtcảmộtnăm,không phải một thời gian dài, bởi theo San Juan và Rulman,MerswinvàSeuse,cóthểtrảiquahếtnửađờingườiởđó.Vàđiềunàytrongmộtphươngdiệnnàođấylàsựvaymượnđầutiêncủanỗiđaukhổởđịangục.Mộtgiọttừsựđọađày.

Bohmenóinhữngđiềusauđây:tấtcảcáclinhhồngiữtrongnóhìnhảnhcủaThựcThểVĩĐại (hìnhảnhcổ),hoặccũngnhưvậygiữtrithức:linhhồnlàbảnsaocủaThựcThểVĩĐại.Đâylàdấuấnsựsốngcủamọithựcthể.Đâylàchữkí,làdấuấncủalinhhồn.

Hình ảnh này có thể trong sạch và lúc đó linh hồn tươi tình.Thực ThểVĩĐại trong nó trong suốt, linh hồn cũng trong suốt,như biển, như bầu trời, ánh sáng pha lê, óng ánh và rạng ngời.Nhữngtừngữnhưvậyđượcsửdụng.Thiênđàng.HìnhảnhThựcThểVĩĐạigiốngnhư tianắngsưởiấmvà làmtái sinhcủamặttrời.Nếumặttrờikhôngtỏanắng,tốiđen.

Nhưngngaytừthờikìđầucủanhữngbìnhminh,hìnhảnhnàyđãbịnhiễu trong conngười.Mờmịt.Có thểbịmất.Lúcđó linhhồncũngmất.Tôinói,nhưBohmeđãviết.LinhhồnsốngtrongvàsốngtừphépmầucủahìnhảnhThựcThểVĩĐại.

Khônggì-Bohmeviết-trênthếgiankhônggìcóthểtiếpxúchoặc giết chết linh hồn, chỉ hình ảnh này, trí tưởng tượng này(imaginácio), lửakhông,gươmkhông,chỉphépthuậtnày,đây làthuốcđộcchếtngười,bởingaytừnhữngbuổibanmaibanđầutất

cảđềusinhra từhìnhảnhCổnày,vàvị trí củanó còn lạivĩnhviễn.

Đúngvậy,hìnhảnhcổđãbịrối loạnvàphaimờ.Vàhậuquảcủađiềunàykhôngchỉ làmặttrờikhôngchiếusángvàsưởiấmnữa,conngườisốngtrongsựtămtối.Hậuquảcònlà:ýthứccủaconngườirằng,nólàbảnsaocủaThựcThểVĩĐại,đãbịlunglay.Nókhôngnhìnthấy,nóđượctạodựngtừhìnhảnhnày.CáitrạngtháihỗnloạnvàmờmịtBohmegọilàturba.Turbalàsựrốiloạncủalinhhồn,khitrongtrungtâmcủatrítưởngtượngkhôngcònhìnhảnhcủaThựcThểVĩĐạinữa.Khiánhsángbịmấtvàlinhhồntốiđi.

Upanisadgọitrạngtháinày1àabhimana,sựrốiloạntheomộtkiểuđiênrồ.Đâylàturba.Trítườngtượngđen.Cóthểđặttênlàđịangục.Hoặcsựtămtốibênngoài.KeinFremderverzehrteuch,sonderneureeigeneTurba-khôngphảicáigìxalạbênngoàitácđộngvàoconngườimàlàsựrốiloạnnhưmộttrạngtháiđiênrồtựthân.EinjederhatseineeigenHolle,es istsonstnichts,das ihnergreift,alsseineigenGift-Địangụcriêngcủatấtcảmọingười,tồn tại vàkhông gì có thể tiếp xúcnổingoài chính chất độc củariêngbảnthânnó.

Turbalàsựkhuấyđộngvàthứctỉnhvôđáyvàxoáycuộncủasựgiậndữ,làsựtuôntràocộinguồncủađịangục.LàcơngiậndữcủaThượngĐế.Orge theou,nhưThánhPálnói.Turba làmột từcổ.Giốngnhưtừphúclạc.Chỉkhôngtrongnghĩamangđếnphúclạcmàmanglaisựđọađày.

Sựđọa đày là khi linhhồn làm thức tỉnh trí tưởng tượng âmphủ và tự xé bản thânmình ra trong đó.Không, không phải kẻkhác xé nó. Không phải quỷ. Mà chính tự trí tưởng tượng(imaginacio)riêngcủanó.Trênđờinàykhôngcóbấtkìcáigìđộngchạmđượcđến linhhồn, chodùduynhất chỉmộtngón tay,hay

mộtngọnlửa,thanhkiếm,chỉduynhấttrítưởngtượngchạmđượcđếnlinhhồnmàthôi.

Turba-sựrối loạn.Đêmđencủalinhhồn.Sựrối loạnnhưbịmấttrí,sựtămtối,địangục,sựkhuấytrộndòngxoáycủaâmphủ,linhhồntựcàocấumìnhtrongnỗiđauđớncủanó,cơngiậncủaThượngĐế,ngọnlửacủacácvựcthẳm.Sựchịuđựngcayđắngvàvôvọng.

Nỗisợhãi,nỗisợhãi,nỗisợhãi.Trítưởngtượng:mikhôngtìmthấygìkhác,ngoàichínhbảnthânmi,thếlàmiănthịtchínhbảnthân.Sựthamlam,sựxúcphạm,sựsỉnhục,sựghentị,thuốcđộc,sựcămthù,sựdốitrávànỗisợhãi,nỗisợhãi,nỗisợhãi.Thùngchứanhữngnỗikhủngkhiếp lậtnhàovànhữngkhủngkhiếp tốitămcứthếtrútxuống,trútxuốnghốsâu.

Vẫncòntốtnhấtlàtôicháy.Vìítnhấtcònhơinóng.Vậymàtôivẫn luônrétcóng.Bởivì lửa lạnhâmhai trămbảymươihaiđộ.SuốttrongcảmộtnămtốitămđótôibiếtcóbàntaycủaThượngĐế. Trong sự giận giữ của ngài,Das enveckte Grimm. Khi lửabùngcháytrongnước.

Tôinhậnra.Đâylànó.Trongsuốtmộtnămtrờitôivỡđầunghĩcáchlàmthếnàođểđitrốn.Trốnđượcthìtốt.Trốnđiđâuđấymàngườitatìmkhôngra.Ai?Tấtnhiên,giálúcđótôibiếtđặtcâuhỏinhưthế.Trốnđi.Đườngngầmhầmsắt,sâutámmươiméttrongnúi.Hầmđá.Khôngđủan toàn.Biếtđâu.Biếtđâubomrơivàođườngngầm, hầmvỡ, chết ngạt, hay chết đói.Biết đâu.Tôi runrẩy.Khôngcónơiantoàn?Khôngthểđitrốn.

Tôitíchgópmộtcáchmấttrí,chủyếulàthựcphẩm,giấudướicácgiá,đằngsaucáccuốnsách,đường,hoaquảđóngchai,đồhộp,tôicấtgiấubộtvàmậtong.Tôitíchlũyxàphòngvàkemcạorâu.Nhữngmiếnggiẻ.Giấybáo.Bút.Mực.Tiền.Bánhmìkhô.Tôiănít,gầnnhưnhịnđói.Xâymộtcáikhovàtrốnvàođó.Trốn.Điđâu?

Tôitrầmngâm,nếuởBorneobắnnhau,tôi lochocáiđầucủamình.Rõràngkhôngphảihọbắntôi.Cũngnhưkhôngphảihọrảibomlênđầutôi.Nhưngtôinhìnthấytoànbộsựtấncôngđượcdàndựngđểchống lạimình.Nếu thấy trênphốmộtxác chết, tôi tinrằngkẻnằmxuốngtiếptheosẽlàmình.Hènnhát,tôinói.Tôibiếtmìnhlànhưthế,nhưngtôikhônghềnghĩđếnsựxấuhổ.

Tôicầunguyệnmộtcáchquằnquại,cùnglúctôicũngbiếtôngTrờikhôngbaogiờđếnvớisựquằnquại,khôngbaogiờmởlòngvàsẽkhôngbaogiờ.Trờikhôngchosựbìnhyên,cáiTrờicholàsứcmạnhđểchịuđựngsựkhủnghoảng.Trờikhôngtrảibànănrasẵnmàchosứcmạnhđểtôitựđikiếmbánhmì.Tôibiết.

Nhưng turba là trạng tháimạnh hơn tri thức. Bời vì tri thứccũngphụcvụchosựrốiloạnđiênrồ.Turba-sựrốiloạn,khiconngườisống trongsựgiậngiữnhưngọn lửabùng lêncủaThượngĐế.Ýthứccủaconngườitrongmọitrườnghợpđềudochấtlượngcủatrítưởngtượngquyếtđịnh.Khôngcóngoạilệ.

Aisốngtrongtrítưởngtượngđen,ýthứckẻđóđen.Lửacủasựđen tối, như Bohme nói, Finsterfeuer. Địa ngục. Sự đọa đày.Khôngthểtiêudiệt.Khôngthểtrốnvàocáihưvô.Cần.Cầnlàmđếncùng.Vôíchmichết,đồngu,cáichếtkhôngphải làhầmđácũngchẳngphảilàkhosống.Misẽkhôngthểthoátkhỏitrítưởngtượngcủachínhmi.

Không,khôngphảiquỷcàocấu,khôngphảibomđạnvàcáiđói,bảnthânmilàthuốcđộccủadòngxoáy,vũngbùnbạcnhược,laoxuống,laoxuống,chỉcósựsợhãivàsựsợhãi,chỉcóbóngtốivàsựrunrẩyvàsựsợhãi.

Đêm đen của linh hồn. Giờ đây tôi đã hiểu. Cơn đau thắt.Nhữnglờicầunguyệnkhôngthấu.Sựnhiễuloạn,sựrồdại,sựsợhãi,chủyếulànỗisợhãivàsợhãi.

SanJuande laCruz tuyênbố: linhhồnbướcquangưỡng củađêmđenkhiThượngĐếhướngvềphíanó,nângnólênkhỏihàngngũcủanhữngkẻbắtđầu.Giờđâytôiđãhiểu,tạisaolúcđótrongcảmộtnămtrờitôinóiđâylàbàntaycủaThượngĐế.Sựtiếpxúckhôngdễchịu.Tuyệtđốikhông.

Cùngmộtlúccảhốphânkhủngkhiếpvàvỡtunglaoxuốngvựcthẳmđãmở củađời tôi, sự đê tiện, sựhènnhát, sự bủn xỉn, sựkhốnnạn,sựkeokiệt,sựghentị,sựbạcnhượccủatôicùngcáctộilỗi,vâng,cáctộilỗicủatôi,nhữngtộilỗikiêucăngvàkhoatrương,nhữngđêtiệnlớnnhỏbịquênđimộtcáchxấcxược,tấtcảsựrữanátnàyrơixuống.Đấylàsựđọađày.

Giờđâytôiđãhiểu.BàntaycủaThượngĐế.DòngxoáycơnđiêncủaThượngĐế.Tanra trongý thức thảmhại củanó,SanJuanviết,nhưthểbịthúdữnuốtchửng.ThượngĐếchốitừ,bởivậynórơixuốngvựcsâu.Đêmđen.Midẫntaxuốngvựcthẳmnơinướcngậpphủquanhta.Jeremiásnói,conngườingậpmặtxuốngđấtbụi.Linhhồn "Cảmthấysự thảmhạiđếnmứcnóhấphối trongđó".Tôiđãbiết.Tómlạitôibiếttấtcả.Nhưngtôikhônghiểu.

Tôiđãbiết sự tămtối, sựhỗn loạnvàđiênrồ là cơngiậncủaThượngĐếvà là tội lỗi.Nhưng tôiđãkhônghiểu, rằngbàn tay,màsựtiếpxúcvớinóthậtkhủngkhiếp,nhưSanJuanviết,nângtôi lênkhỏihàngngũnhữngkẻbắtđầu.Tôiđãkhônghiểu,nhưThánhPalnói:houdeepleonasenhéhamartia,huperisseusenhécharis-nơitộilỗiquánặngnề,ởđóânsủngtrànngập.

Tôi không là người theo đạo. Nhưng, đặc biệt, chỉ nhận thứcmangtínhtôngiáocủacácsựvậtmớiđủsứcdiễntả.Thầycủatôidạyrằng,khôngbaogiờđượcthỏamãnvớicáitiêucực:tôiđitìmsựthểhiệntíchcực.Nếuchưathấy,tìmtiếp.Ýnghĩachânchínhcủamọisựtốitămlàánhsáng.Ýnghĩachânchínhcủamọiđaukhổlàniềmvui.Sựđọađàycóvìphúclạc.

Từtrướctớinaytôimớichỉhiểunhữngnămthángtămtốimộtcáchtiêucực.Ýnghĩađíchthựccủanógiờđâytôimớitìmthấy.Đấylàsựthầnbícủatộilỗivàđịangụcvàsựđọađày.Cầnphảibướcquanó,nhưđiquacáichết.Khốnkhổchokẻnàochạytrốntrướcbíẩnkhủngkhiếpcủabóngtối.Micầnphảikhoáclênngườimi.Bởisựvĩnhhằngkhôngphảilàbóngtốivàsựđọađày.Khôngphảilàcáitiêucực.Vĩnhhằnglàphúclạc.

Nơitộilỗiquánặngnề,ởđótrànngậpânsủng.

3.Trongngôi nhà trênnúi tôi lựa chọn phương phápnày bởi vì

trongbầukhôngkhíđốithoạicủacôđơn,tuyệtđốikhôngcóchútgìnhântạo,trênconđườngđơngiảnnhấtcóthể,trongbốnmươigiờ tôi khôngnói vàkhông ăn, vànhư vậy trướcnhất tôi có thểkhóa tráimọi tư tưởngcốývàchuẩnbị trước,và tôi có thể trựctiếpđắmmìnhvàonhữnggìnổilêntrongtôi.

Tôinói,trongtôi,nhưngtôikhônghiểunhưvậy,cáinổilênvàcáitôihiểukhôngphảiởtrongtôi?Thếthìnóởđâu?Ởmộtnơiphixácđịnh,nhưngtronghiệnthực.Thedivineisonlyreal-CoventryPatmoretuyênbố.

ThượngĐế làhiệnthựcduynhất.Cáimàtôihiểu,cóThượngĐếtrongđó.Côđơnđưarakhảnăngtôicóthểvới tớiNgài.Tạisao?Bởicôđơnmangtínhđốithoại.Tôikhôngmộtmình.Ngàiởbêncạnhtôibốnmươi tiếngđồnghồ.Đây làhuyềnbícủasự imlặngthầnbí, làheszükhia,nhưcácgiáophái trênnúiAthoszđãnói.

Sựđàyđọa?Không.Chỉmộtgiọt thôi.Giọtduynhấtđầuđộctoànbộmộtnăm,vànuốt chửngvàđốt cháyvàcàoxé tan tànhmộtnămkhókhănnhấtcủasốphậnvốnkhôngnhẹnhõmgìcủatôi.Nhưnggiờđâynóđãhếtnặngnề.Tôiđãkhônghiểu.Từlúc

hiểura,tôichorằngThầycủatôiđãđúng.Bóngtốiđãthànhsựsángsủa,đauđớnlàniềmvui,sựđọađàylàphúclạc.

Nơitộilỗiquánặngnề,ởđótrànngậpânsủng.

Trongcáinămtămtốitôiđãđánhmấttoànbộcủacảitrầnthếcủamình.Mấttoànbộnhữnghoaquảđóngchai,đồhộpcấtgiấu,toànbộđường,kemcạorâu,các loạigiẻ,giấyvàmực.Vô íchtôinhét chúng sau các cuốn sách, dưới các giá, cả giá lẫn sách đềumất.Tôiđứngngoàiđườngngậptuyết,khócrưngrứcvìđauđớnvàsợhãi,giốngnhưJob,vàtôigọiThượngĐế,vàtôilănratuyếtbởitôicảmthấyNgàikhôngnghethấy.Nhưngđấylàcáimàtôinhanhchóngcóthểhiểura.Tôitrởthànhkẻănmày.GiốngJob.Tôiđãhiểura,rằngtrởthànhănmàycũngtốt.

Cơngiảiphẫuđauđớn.Tôiđãmấthết,tôinói.Tôiquêncảbiếtcười và căm thùkẻnào cười.Vết thương.Vết thương sâu hoắm.Khi,tôitrữbộtvàbánhmì,mấtsạch.Tôimuốnđượccứuvớtvàtôiđãbịđánhmất.Thếgiớicủatưhữuđãbịtiêudiệt.Nhưngtôimauchónghiểu ra rằng chỉ sau sự tiêudiệt của thế giới tưhữu, conngườimớibướcvàothếgiớicủasựsống.GiốngnhưJob.

Nếungườitađểyênchoconngười,trongnămnăm,mộtlầnnữanólạixâynhà,lạibắtđầulạitừđầu.Hoaquảđóngchai,mậtongvàkemcạorâu.Làmmộttuổitrẻgiàucóthậtkhó!Tôichắckhôngbaogiờtựbiếttừbỏ.Ô!Từbỏ!Từbỏtấtcả.

Không,vídụvẫnduytrìsựuuất,thuốclá,hoặcrượu.Hoặccácloạiđồhộp.Mộtcáigìđểcóthểtrốnvàođấy,nhưhầmsắt,mộtcáigì có thểđểdành,một cáigìđểsợ,một cáigìbảovệ,một cáigìkháchquan,tấtyếu,vàcảntrởsựtừbỏhoàntoàn.Khônggiữlại.Đếnniềmvuicũngkhông.Từbỏcảsựhiếndângvàcảsựtừbỏ.NhưJob.

Tràn ngập ân sủng. Tôi gọi ân sủng là cái mà tôi tương đối

nhanh chóngvàdễdànghiểu ra.Trở thànhkẻănmày.Tôi vẫncònrớmmáu,nhưngtôibiết,thếlàtốt.Thếgiớitưhữunằmtrongđổ nát. Tôi biết, nếu người ta để tôi yên trong năm năm, tôi sẽkhôngxâynhàmói,đểbắtđầu lại từđầu.Mộtkẻnàođóđãcạosạchtưhữukhỏitôi.Datôicũngtrượttheo,nhưngkhôngsao,giờđâytôicốgắngkhôngbaogiờgắnbóvớicáigìhết,nhưtôiđãlàmvớikemcạorâu.Khókhăntrởthànhkẻănmàynhưngthếlàtốt.Thếgiớicủasựsốngcaohơnthếgiớicủatưhữu.

Giờđâytrongcănnhàtrênnúitôicũnghiểumộtđiều,cáigìlàsựtừgiãýthứctộilỗi.Mộtloâutămtối.Mộtriêngtưtừýthứctộilỗi.Tôiđãhiểu,cácthầnlinhmờichàotộilỗi,đểhọtrởthànhcáccon trẻ.Cầnphải từbỏ cả tội lỗi.Từbỏnỗi loâu tămtối,nỗi lolắngvàtừbỏcảngàymainữa.

Không có cái gì là của tôi.Và bản thân tôi là của tôi ít nhất.Trongsựvunvéncủacải,trongloâuvàtrongsựsợhãi,trongcáckế hoạch được dựng lên bởi lợi ích ẩn giấu, cái tinh thần hoảngloạnnằmởđấy.Trànngậpânsủng.

Trong thế giới của tư hữu, con người cũng không thể là nó.Thuầntúylàsựbảovệ,sựtấncông,vàquyềnlợivàchógiữcổngtrong cái cổng riêng củanó, vànếuhoaquảđóng chai bị lấyđi,ngườitasẽrốnglên,nhưtôiđãlănratuyếtvìngôinhàbịphávỡtan tành của mình. Một sự sống có hiệu quả chỉ có thể sau sựthanhtoánhoàntoànvớisởhữu.Hiệnthựcbắtđầutừđây.

Thánh Pál nói: Trái tim chưa chuyển hóa- Kardiaametanoétosz.Mộttráitimchưachuyểnhóanằmtrongnỗilolắngxà phòng và tăm tối, và ân sủngkhông thểmở cho nó.Nó sốngtrongturba.Mộtsựrốiloạntheokiểuđiênrồ.

HìnhảnhcổcủaThựcThểVĩĐạibịrốiloạn.Nóbắtđầutinnólàxàphòng,làđồhộp,làhoaquảđóngchaivàcácloạigiẻrách.Khôngminhbạch.Hìnhảnhhiệnthựckhôngthôngquachínhnó.

Đâylàtrítưởngtượngđen.Nỗi lo âu, lo âu. Đây là turba. Sự ghen tị, chất độc, sự ghen

tuông, sựkeokiệt, sựchui lủi, cơngiậndữcủaThượngĐế,kho,tàngtrữmộtcáchmấttrívàcứuvớtcáikhôngthểcứuvớt,vàxâynhà,vàsủatrongcổng,cầncắtđitoànbộ.Tấtnhiênconngườidễdànggiẫmlên.Tôisẽkhôngbaogiờtựmìnhlàmnổi.Nhưngnóđãxảyra.

Tôi không theo đạo, nhưng thiếu tôn giáo không thể hiểu nổimộtcáchhoàntoàncáinămđentốiấy.Thiếutôngiáolàmộtsựkhủng khiếp vô nghĩa, một tai họa thế nào đó ngớ ngẩn, ngẫunhiên.Khôngđủ.Tiêucực.Khôngđúng.Bằngtôngiáo?Độtnhiêntíchcựcvàcóýnghĩahẳn.Cònhơnthế.Đâylàhiệnthực.Tôichỉcóthểbìnhthảntrongđiềunày.

4.Người nàonhịn ăn và đến với cô độc, có khảnăng, không chỉ

muốnchắpválạichínhbảnthânmình.Tôimơướcmộtbầukhôngkhíhòahợptoànbộ.LúcđósựnguyhiểmsẽluônluônlàđiềumàThầycủa tôi chưabaogiờnóivềnóđủ, chưabaogiờđiquágiớihạn.Khôngtiếpxúcvớibấtkìcáigìbịcấm.Kẻnàongoạmvôgiớihạnbánhmìcủatrời,kẻđóđithẳngxuốngđịangục.

Trongtrithứctấtcảmọingườiđềucóthểdựphầnmộtcáchcóđolườngmứcđộphúclạc.Mứcđộphúclạcphùhợpvớisựtănglêncủaviệc thựchiện.Mứcđộcủathựchiệnchỉcónghĩangầnnày,thựcchấtcủatôiởmứcđộnào.Nếutôihoàntoànthựcchất,tôicóphúclạc.

Ô! Trình bày và nhấnmạnh và hào nhoáng, thậm chí nói sựthật,nếunóxứngvàcóthểtângbốc,vẫncòncóthể,cóthểtrướcđámđông,nóivềnó,bằngsựkhiêmtốncầnthiết,đểtácdụnglớnhơnnữa,đâylàsựlừađảoẩnsâutrongbảnchấtTôi,giốngnhư

bạchtuộctrongmộtgócđátốinhấtdướibiển,nósốngởđó,nóđấy,trongbảnchấtTôi,tronghànhvivàgầnnhưtrongmọilờinói,cáitôi nói ra và viết ra, đấy là sự lừa đảo (svihakság), đây là sựkhuếchtrươngbệnhtật,sựtháiquábẩnthỉu.

Lỗilầmtínhcách.Sựnôngnổi.Hứanhưngkhônggiữlời.Rútbảnthânmìnhkhỏisựđộngchạm.Trốncáikhóchịu.Khôngdámđứngvàovịtrí.Nhưnglạikhôngbiếtmộtcáchthậntrọngvềmọiđiều.Cáiphi-hiệnthực,sựgiễucợt,cáimặtnạ,sựhoànhtrángvàbahoa,quyềnlựccủanómáilớnlàmsao,nóquaycuồngvàphụcdịchchosựdốitrábằngmộtkĩthuậttinhxảo,khéo,léovàtốtđẹpmộtcáchbiếnhóa,nhằmđánh lừa tấtcảmọingười,vàgầnnhưthành công, không gây nghi ngờ, dù chỉ đôi khi đối vớimột vàingườitrongsạchnhất.

Tấtnhiênnơinào tôi lừađảo,nơiđókhôngphải là tôi, và tôicũngkhôngthểlàđíchthực.Mặtnạ,rỗngtuếch,vônghĩa,khônglàgì,phi-tồntại.Mọiđiểmtộilỗiđềulàvịtríxâmnhậpdànhchocácquyềnlựcđịangục.Conngườiởdâyphicáthể.Vàbởivậyđịangục thể hiện nội dung của nó. Phi đích thực chỉ có nghĩa ngầnnày:khôngcó.Sựlừađảolàmộtphi-đíchthựctiêubiểu.Dốitrávàgiảvờ,nhưngchegiấumộtcáchthiênthầntấtcảnhữnggìvôlại,đêtiệnvàbẩnthỉu,vàsaurốtkệchcỡm.

Kẻ lừa đảo ẩnmình cầnmột bộmáy khôngngờ để đánh lừa.Trốn.Trốnkĩ.Cầnsửdụng-lợidụngtoànbộtâmlíhọcđểcóthểtrốnkĩhơn.Tấtcảtrithứcvềhànhvichỉkhiếnconngườitrongsựtrốntránhtrởnênkhéoléohơn,nhanhnhạyhơn,conngườihọctừđâynhữnghiệntượnglinhhồn,tríthôngminhcủanótrởnêntinhtếhơntừđây,đểbiếttrốntránhtrướckhilộtẩy.

"Nếu sự dối trá nói thật, còn tồi tệ hơn sự thật nói dối". Cáigiọngđiệugiảdốinàyđãkhôngcònhànhhạtaitôi,chỉkhicònlạimộtmình, trongđối thoại củacôđơn, tôikiếmtìmnguyênnhấn

củacâunày,nhưngtôikhôngtìmthấy.Nhưnggiờđâytôiđãtómđượchọng củahắn.Tên lừa đảo, đãhọcmột cách tuyệt vời, cầntrốn như thế nào, luôn cần tìm một xó nửa vời nhất, đánh lạchướng,nhìnxiên,giảbộkhôngnhậnra,vànhấtlàẩnnấp,vàgiữachừngduytrìsựdanhgiávờvịt.cầnăncắpnhậnthức,vàtuyênbố,tuyênbốvànóirõnhiềuvềviệccầnlậplạivịtrívànhìnthẳng.

Nămđen tối là sự phá sản của sự lừa đảo. Làmột ví dụ tốt,rằnggiácủamọibướctiếnvềphíatrướclàsựđaukhổ.Khôngcáixấu nào lớn hơn sự đau khổ,một thần linh đã nói, nhưng cũngkhônghạnhphúcnàolớnhơn,việchồitưởnglạinhữngđaukhổ.Conngười chỉnhưvậymớiđích thực.Mứcđộcủađích thựcphùhợpvớimứcđộcủaphúclạc.

TôiđãuốngtừsựgiậndữcủaThượngĐế.NămcủaJob.Đêmđen của linhhồn.Turba. Trí tưởng tượngđen.Đốt rác.Cái chếtthầnbí.Cóthểsâuhoắm,đểcầnthiếtmộtcuộcgiảiphẫunhưthế.Hết?Chưahết.Vẫncòn.Nhưngtôiđãnhậnranơilẩntrốncủanó.Moliosđãnói:Đờisống trôiqua trongsựkiềmchếbản thân lớnhơnmọiphépmầucủacácthầnlinh.

Tôiđãđánhlừatấtcảmọingười,đạtđếnmứcđánhlừangaycảbảnthânmình,mặcdùtôitươngđốiđanghi,nhấtlàđốivớibảnthân,vànhưvậytôilàmộtnhàtâmlíkhôngđếnnỗitồi.Nhưngđiềunàylạiđiquágiớihạncủatâmlíhọc.Bởirốtcuộctâmlíhọckhônghềbiếtđếncáicaosiêu.

Nếu tôinói, turbahayabhimana,hoặcđêmđencủa linhhồn,tâmlíhọcsẽháhốcmồm.Chodùtấtcảmọingườiđềuởtrongđó.Tấtcảmọingườiđềunghĩdobomvàđạn,vàmauchóngquênđi.Mauchóngvàkhóasổ.Đángkhócchosựkhóasổnày.Họkhônghiểurằng,đêmđencủa linhhồncó thể là cái chết từconngười.Đốivớihọđêmđenchỉthuầntúylàhoàncảnhbênngoài.

ĐêmđenchạmđếnconngườikhibàntaycủaThượngĐếchìa

raphíanóđểnângnólên.Sựtiếpxúcnàythậtkhủngkhiếp.Conngười rên rỉ, thổiphìphì,nhe răng ra, run lẩybẩyvà sợ, sợ táingười,khinóngàycànglúnsâuhơnvàosựnhiễunhương,rốiloạn.Đây là bước không thể tránh khỏi, không thể không dính vào,khôngthểmặccảcủasựchuyểnđổi.

Tấtcảcáclinhhồnkhôngchịunổivòngquaycủabánhxeluânhồi,muốnphávỡ,đềuphảiđiquabướcnày.Đâylàmetanoia.Sựchuyểnhóa.Sựgiảithoát.Nếutôiđíchthựcmộtcáchhoàntoàn,tôihưởngphúc lạc.Bướcđầu tiên làđêmđencủa linhhồn.Nhàtâmlíhọcháhốcmồmvìđiềunày.SanJuandelaCruzviếtchínhxácnhưvậy.

Trong một trăm năm Hölderlin, Schumann, Baudelaire,Nietzsche,Golgon,VanGogh,đềuvấpphảibướcnày.Họrơivàođêmđen.Turbanuốtchửnghọvàhọphátđiên.Phátđiêngiờđâykhôngcònhợp línữa.Giờkhắccủa lịchsửphúc lạcđã trôiqua.Strindbergđã trải quađúng cơnđiênnày trong thờikìđịangụccủamình,từđêmđengiàdặnbướcra.Đấylàconngườiđầutiêncủathờiđạichúngtađãđạtđếnmứcđộchuyểnhóaởmộtmứcđộcaohơn.

Từđóđếnnaylịchsửphúclạcvẫntiếptục.Cóvẻnhưsựtrảiquađếmđen của linhhồn trở thànhbắt buộcđối với tất cảmọingười.Metanoia - sựănnăn,sựchuyểnhóabiếnthànhnhucầuđờisốngvàlàmệnhlệnh.ChúngtađangởthờikìcủaAntikristus-phảnChúa.Chúng takhông thểđứngđúngvị trínếu từmườivạnlớpdatakhônglộtđiítnhấtlànămlớp.

Linh hồn là đứa trẻ của Lửa có Một Vạn Lớp Da. Püripaiszmüriodermatikosz. Tốt nhất luôn luôn sống trong trạng thái lộtxác,Nghĩalàsángratộikhôngnhậnramình,đếntốilạimộtlầnnữatôiđổithaymớilại,mớihoàntoàn.Luônluônmentanoia.Hóathânvàthayđổihìnhdạng.Nếumỗingàytôicóthểloạitrừđược

mộtsựgiảdối,hivọngsaumộtnghìnnămtôiđượcchuẩnbịxong.Đãhếtbốnmươitiếngđồnghồ.Tôiđãnhìnthấynhữngngười

tuyệt thực tình nguyện, sau khi nhịn ăn họ trắng ra một cáchtuyệtvời.Khôngphảidahọtrắnghơn,khôngphảitóchoặcgiọngnói,cửchỉhoặcmắtcủahọ.Họtrởnêntrongsuốthơn.Họcửđộngchậmrãihơn,nhìnbìnhthảnhơn,giọnghọ trongsánghơn,khẽkhànghơn, xa xămvà trực tiếp hơn.Khối thịt đậmđặc trở nênminhbạchhơn.Điềunàytôigọilàtrắngra.

Tôinhìnvàogương,tòmò,thấymộtlàndanâuđỏ,mớtócvànghoarâm,mắtxanh.

Không chút dấu vết của sự đau khổ, và khuôn mặt đúng làtrắng ra.Dạđày tôi không réo.Tôi không cảm thấymình lả đi.Một trạng tháibaybổngdễchịu.Sựnhạycảm,nhưcái cáchgiólùavàomặttôi,nhưcáicáchtôinghethấytiếnglạoxạocủalá.

TRANHMẶCHỌATRUNGQUỐC(Introngtập:NghệthuậtvàKhônggiancủaARS&VITA2013)

TranhMặchọaTrungQuốcchứađựnghaiyếutố:mộtlàđườngnétvàmảngtối,hailàmộtkhônggiantrốngrỗngmàutrắng.Khi,theocáchthứchộihọachâuÂu,tôinhậnthấy,mìnhxuấtpháttừđườngnétvàmảng tối,vàkhinhìnkhoảngkhôngphủkínbằngmộtkhônggianmàutrắng,tôikhônghiểugìhết.

Tôicứtưởngđâylàsựmôtảmộtvật,mộtphongcảnhhoặcmộthiệntượng.Trongmộtgiâymaymắntôichợtnhậnrađâykhôngnóivềhailực,haisứcmạnhhìnhthứchóanhưnhau.Không.Màutrắng không phải là môi trường, là không gian thụ động, là sựtrốngrỗng,làhưvô,làsựtìnhcờ.Không,vàkhông.Đúnghơnnótạoramàuđen(đườngnét,mảngtối),giốngnhưmàuđentạoramàutrắng.Quyềnlựctạorahìnhthứclàmàutrắng.Vũtrụ,hưvô.Cáiphixácđịnh.Infinitezimális(cựctiểu).

ĐốivớiconmắtchâuÂuchỉcóđườngnétmàuđenvàmảngtối.Họchỉnhìnthấynhữngcáiđó.Họchỉchorằngnhữngcáiđótồntại. Không gian, vũ trụ, màu trắng, hư vô, họ không nhận ra.Trongmột giâymaymắn tôi không xuất phát từmàu đen sangmàutrắng,màđitừmàutrắngsangmàuđen.ĐấylàgiâyphúttôibỗngchợthiểutranhMặchọaTrungQuốc.Cùnglúc,tôicũngchợthiểu,mặcdùmàu trắngở "bênngoài" là "môi trường" là "khônggian"-thếnhưngnólạichínhlàcáibêntrong,chínhlànộidung,lànhânvậtvàlàthờigian.

Tấtcảnhữngđiềunàybởivì,tôiđãkhôngnhìntừmàuđencóthể"sờ"bằngcảmgiácđếnmàutrắng,màtôinhìntừmàutrắngphixácđịnhsangmàuđen.

Chủthểlàvịtrímàtừđóthựctạicóthểnhìnthấy.

Tôi không đặt vị trí vào sự vậtmà vào lực tạo ra hình thức,khôngđặtvàokháchthểmàđặtvàochủthể.Khôngvàocáilồlộmàvàotínhchấtphépthuậtcủanó.

HộihọahiệnđạikhôngcònnghingờgìnữacóquanhệhọhàngvớiMặchọaTrungQuốc.Nóchỉcómộtsailầmduynhất,vẫnluônxuấtpháttừmàuđen,từkinhnghiệmcảmgiác,từkháchthể,vàcoikhônggianlàcáithụđộngvàtrốngrỗng.Đâyvẫnlàsựsùngbái thần tượng (idolatria).Chủnghĩahiện thực.Khách thể-phứctạp.Hậutrường.Đâyvẫnchưalàthựctại.

Ngườihọasĩhiệnđại lớnlàkẻnhậnrakhôngphảimộtcáigìhình thứchóa tạonặnrahưvô,mà làhưvô tạonặn,hình thứchóaramộtcáigì.Làngườihiểu,màutrắng,sựtrốngrỗng,khoảngkhôngvàchủthểnhỏnhấtkhôngcóởbênngoài,màởbêntrong,khôngphảicái lộthiênmàlàtínhchấthuyềnthuật,khôngphảikháchthểmàlàchủthể.Tôichorằng,hoàncảnhđểngườihọasĩđượcsinhra,phảichínmuồi.

Chừngnàochúng tamới chỉnhìn thấyđườngnétvàcáchìnhdạng trên tranh, chừng đó chúng tamới chỉ nhìn thấy nửa bứctranh.Giốngnhư tranh châuÂu thực chất chỉ lànửabênngoàicủahiệnthực.Chừngnàochúngtachưahiểurằngtừbênngoàisựtrốngrỗngtrắngtácđộngvàobêntrongkhônglàgìkhác,ngoàilàmột sứcmạnh đã được hình thức hóa tác động từ bên trong rangoài,chừngđóchúngtahoàntoànkhôngthểamhiểugìvềhiệnthựcthậtsựcủahộihọa.

Sựimlặng(GhichépvềtranhMặchọaTrungQuốc)

FeruccioBusonitrongtácphẩmMũhọcâmnhạcđãviết:trongâmnhạcchâuÂu,trongâmnhạcthựcthụôngchỉthấycóhaiyếutố:mộtlàfermata(âmngắt)vàhailàquãngnghỉ.

Quãngnghỉ,sựimlặng,sựtĩnhlặnglàsựdângtrànđầyắpcaonhấtcủaâmthanh.ĐiềunàytrongMặchọaTrungQuốclàkhônggiantrốngrỗng,làcáihưvô.TranhchâuÂuchínmươitámphầntrăm là âmnhạc vàhai phần trăm là quãngnghỉ (sự tĩnh lặng,khoảngkhông,sựphixácđịnh,sựimlặng).TranhTrungQuốcítnhấtsáumươiphầntrămlàquãngnghỉ,sựimlặngvàbốnmươiphầntrămlàâmnhạc.

TranhMặchọaTrungQuốcbơitronghưvô.

Cónhữngbức tranhkhông có cảquãngnghỉ,Nặngnề.Trongđiêukhắcquãngnghỉlàtínhchấtméomótrongtượng,thiếuchi,làđágiữnguyênsựsầnsùinguyênthủy.

QuãngnghỉcủasấmrềnKhôngcầntạodựnghìnhthứcchovậtthểmàcầnchocáihưvô

-một quãng nghỉ đã được xác định đúng đắn. Thượng Đế sốngtrongcáihưvô..

Chỉmột lần,một lầnduynhất,từkhicóthếgian,ThượngĐếkhôngchịunổitiếp,đãgầnnhưcấttiếng.Gầnnhưthôi.KhitráitimNgàiđậpmạnhvàNgàimuốnkêuthét.ĐấylàkhoảnhkhắcChúaGiêsubịđóngđinhtrêncâythánhgiáthốtlên:Chaơi,Cha,saoChanỡbỏrơicon!

ThượngĐếkhônglêntiếng.Ôi!GiámàtabiếtThượngĐếmuốnthétlênđiềugì.Vàsaunhữngtừngữnày,mộtquãngnghỉkhủngkhiếp nhất có thể hình dung đã xuất hiện. Đây chính là quãngnghỉcủasựhúgào.Đâylàquãngnghỉcủasấmrền.

GIẢIPHẪUSỰUBUỒN(RobertBurton-triếtgiahiệnsinhcủathếkỉXVIII)

1.TácphẩmGiảiphẫusựusầucủaRobertBurtonlầnđầuxuất

bảncáchđâykhoảnghơnbahămnăm,vànếuaibỏravàibatuầnđể đọc những phần chính trong cuốn sách dày cộm ba tập này,ngườiđósẽvỡlẽ,họđanglàmquenvớimộttrongnhữngcuốnsáchlớnnhấtcủathếgian.

Burton là một người giữ thư viện. Mẩu tư liệu tiểu sử nàykhônghềvớvẩn,nhưthoạtđầutưởngthế.Đôikhimộttừlạinóilênđiềuquantrọngnhất.Burtontừnglàmộtngườigiữthưviện.Vàngườigiữ thưviện làngườimàvớihọsách làdinhdưỡng, làđammê,làsốphận,làtìnhyêu,làsựngâyngất,làcuộcphiêulưuvàlàđịnhmệnh,nhưbiểnvớithủythủ,đấtvớinôngdân,thựcvậtvớingườilàmvườn.

Nhàbáchọcchicoisáchlàchấtliệu:đểxem,đọc,tríchdẫnvàđặtsangmộtbên;vớinhàthơsáchchỉlàtácphẩm:tạoravàquênđi;vớingườigiảngdạy,sáchlàcôngcụ:chắtlọctừđấyvàchođitiếptục;vớingườibìnhthườngsáchlàsảnphẩmcôngnghiệp:đểđọcvàthưởngthức.

Khôngaiđộngđếnsáchnhưngườigiữthưviện,lặnglẽvàchậmrãilàmsao,nhưcáicáchconngườicóquanhệvớinhữngsựviệcvĩnhhằng:vớibiển,vớiđànbà,vớiđất.

Khôngaibiết,ngồixuốngbêncạnhmộttácgiảlíthúnghĩalàgì,mởsáchramộtcáchngẫunhiênvàđắmchìmvàođó.Ghichép,tómtắt,đútmẩugiấyvàotúi,trèolênsườnđồi,ngồixuốngvàđọctonólên,rồigạchdướinhữngtừquantrọng.

Trongtoànbộnềnvănhọcthếgiớithựcrachỉcóhaitácphẩmlớncủangườigiữthưviện:mộtlàĐạođứckinhcủaLãoTử,vàhailàGiảiphẫusựusầucủaBurton.LãoTửlàmnghềgiữthưviệnbảymươinăm,bảymươinămđọc,chắtlọc,thuthập,sàngsảy,cấtgiữ,đểsaucùngnhậnđượcmộtgiọtsương.GiọtsươngấylàĐạođứckinh.Bêncạnhtácphẩmấykhôngcó thứtriếthọcnào tinhkhiếthơn.

Và cái đặcbiệt trong tácphẩmấy, là bản chất triếthọchoànthiện nhất, nếu có thể nói như sau: là tính chất thư viện hóa,chínhlàsựsuyngẫmyênbìnhngọtngào, làthứchỉgiữanhữngcuốnsáchconngườihọcđược,chứkhôngthểởnơinàokhác.Sáchlàhiệnthựccủamộtthếgiớiimlặngnhất,côđộcnhất,bìnhyênnhất-vàngườigiữthưviện,nếusốngcùngsách,sẽtrởthànhnhưsách,lặnglẽ,côđộcvàbìnhthản.

Khôngnhanh,màlàchậm

Khôngnhiều,màlàít.

Khônglàcáinặngnềmàlàcáinhẹnhõm.

Sách của Burton lại khác. Thật xứng đáng đếm xem ông đãtríchdẫnbaonhiêucuốnsách.Burtonkhôngchắtlọc,khôngsàngsảy,khôngcấtgiữ:ôngômđồm,xâylên,lậphệthống,phânloại.Burton,nếucóthể,đúnglàngườigiữthưviện.Khôngcuốnsáchnào lặng lẽhơn,chậmrãihơn,bìnhthảnhơn, thảnnhiênhơn.Iam not poor, I am not rich, I have little, I want nothing - Tôikhôngnghèo,tôikhônggiàu,tôicóít,tôikhôngmuốngìcả.

Ông không có vợ, không con, không bạn, không có đámđông,khôngcókẻ thánphục, Ipsemihi theatrum.Lí tưởngcủaông làDemokritos, và ông sống ởMonastic life, trong tu viện,nhưmộtngườiHiLạp,khôngtínhkiêungạo.ThoucanstnotthinkworseofmethanIdoofmyself-ngườitakhôngthểnghĩvềôngtồitệhơn

ôngnóivềbảnthân.Ôngkhôngcóthamvọng:myleisurewouldnotpermit-Lốisốngthanhnhànkhôngchophéptôi.

Người giữ thư viện giống như con dế, Burton viết trong mộtchương hay nhất, khi trích dẫn Platon và tả Socrates bên bờIllinsos dưới bóng cây sồi trò chuyện với Phaidros.Những ngườigiữthưviệnlàhậuduệcủanhữngthựcthểđãtồntạitừrấtlâu,trướckhicácMuse(NàngThơ)rađời.KhicácMusecấttiếnghát,cácthựcthểnàysaymênghe,quênmấtcảăn,uống.ThầnZớtbènhóaphépbiếnchúngthànhcáccondế,vàchophépchúngkhôngphảikhổsởkiếmcơmănáomặcmàcảcuộcđờicóthểsốngnhưcácMuse,ngâyngất,hưởngthụ,đọc,chiêmngưỡng,lặnglẽsống.

Thật tội nghiệp chăng?Sựnghèo khó là của hồimôn của cácMuse.Họkhôngmàngtớicủacải,quyềnlực,côngdanh,têntuổi.Cáccondế-cóthểsốngkhôngcầnănvàuống,hạnhphúctrongnỗibìnhthảnsiêuviệt,mộtdạngcủasựbấttử.

NgườiAnh cómột từmàBurton viết ngay trên dòng thơ đầutiên trong tácphẩmcủamình: Iammusing.Khôngdịchnổi.CónghĩalàtôitrongtrạngtháiMusevàtôikhônglàmgìcả,tôichỉchiêmngưỡngngâyngất,chìmđắmvàothếgianvàđờitôisẽnhưmộtbàicahoặcmộtthiphẩm.Ngườigiữthưviệncũnglàmộtthựcthể-musing như thế, kẻ giốngnhư condế, trầmngâm chậm rãi,sốngtrongsựthảnnhiêntươitỉnhlặnglẽ,trongtrạngtháiMuse,nhưngkhôngphảinhưnhà thơ, sáng tạo thơ trong tim,màbảnthânnóđãlàmộtbàithơ.

2.Thoạtnhìnmộtđờisốngnhưvậyaicũngbịthuhút.Nhưnghỡi

ôiconngười!Hỡiôisốphận!-Tấtcảnhưthểgiốnglũdế,sinhrađãnhư thế.Nhưngkhông, cầnphảiđạt tớiđời sống-dếnày, cầnphảitranhđấu.Vàkhôngdễdàng.

Nhưngnếuconngườiđểý,nócảmthấygìkhibướcvàothưviệnnósẽhiểungay.Ấn tượngđầu tiên làsựmơhồ.Những tòanhàhiệnđạinhưmuốnthểhiệnthưviệnnênlàmtừnhàkính.Nhưngđặctínhcủathưviệnthìlạitối.Vàsựmơhồnàykhôngtanra,cảbụilẫnkhôngkhítrongđó.Tấtcảđikèmcảvớigiấyvàchữ.

Vàtrongsựmơhồbụibặmnày,trongcáimùikhôngđượcthônggió này những thực thể đặc biệt sống: những kẻ giữ thư viện.Trongsốhọítaitừcáinhìnđầutiênkhônglàmộtkẻthiểnnăngdạnggìđấy.Kẻthìbịgù,kẻbịthọt,kẻchột,kẻbụngphệ,kẻhóitrán,kẻbộdạngméomó,kẻgầygò.Khuônmặtcủahọxám,ánhmắtnhợt,họcậnthịvàcửđộngcủahọvặnvẹo.

Nếuconngườiđihếtdãyphốvùngngoạiôbẩnthỉuvàhôithối,nhiềukhibấtgiáctựđặtcấuhỏi:Aicóthểsốngđượcởđâynhỉ?Câutrảlờiđơngiảnvàngắngọn:Nhữngkẻđếnđây.Họcóquyềnđi nơi khác. Tại sao họ không đi?Họ thật sự ở lại nơi đây từ ýmuốntựdocủahọ,thậmchívìlídosâuhơn:họthuộcvềnơiđây.Nào:thếaicóthểlàkẻgiữthưviện?Kẻnàomuốntrởthành.Kẻcảmthấymìnhquenthuộcnhưởnhàtrongsựmơhồtranhsángtranhtốiđầybụi,giữacácngócngáchvàcácmêcunggiásáchcủathưviện.

Ngaylậptứccóthểnhậnrangườigiữthưviện.Ngườigiữthưviện chỉ là nguyênmẫu và là ý tưởng sống động của con người.Nhưngtínhchấtnàycũngcóthểthấytừmộtcậuhọctrò,đượcgọilàtròngoan.Đặcbiệtthấyrấtrõởnhữngngườithầygiáo,cácnhàngônngữhọc,hoặc chủyếuởnhữngkẻbuônsách, các chủhiệusáchcũ.Vànếuainhìnthậtkĩcáitínhchấtthưviệnhóanàysẽnhậnranhữngsựviệcđặcbiệt.Nhữngkẻthiểunăng?Lũcậnthị?Bọnvẹovọ?Tạisaothế?Mộtlũtẩnmẩnvàquátỉmỉ,sốngtrongthứánhsángtranhtốitranhsáng,vàxámxịt,nhưnhữngconbọdướitầnghầm.

Cógìđóliênquanhọhàngsâusắcgiữađứatrògiỏi,ngườithầygiáo,nhàngônngữhọcvàkẻbánsáchcũ,tómlạigiữanhữngconngườisáchvàlũquỷsứ.Quỷsứlàhìnhảnhcổcủanhữngthựcthểác,làconbọkìlạvàxấutính,sợánhsáng,chuirúctrongnhữngxóbụibặm,mờtỏvàcũkĩ.Vềtoànbộ,mộtcáchtổngquátnhất:đây là tínhchất củanềnvănhiếnhọc: sựbámgiữkhăngkhăngvàochữmộtcáchcóchủývà từsựghentịđời sống.Trốntránhtrướccuộcđời.Trốnđiđâu?Vàochữ.

Mọiconngười-sáchđềulàquỷsứ,dùlàngườithầygiáo,kẻhọctrò,quantòa,luậtsư,nhàbáchọc,bácsĩ,linhmục,nhữngkẻgắnbóvớichữ,vớicâuvãn,vớisách,kẻđặtLờilêntrênđờisống.Tínhchất sách hóa là một tội chống lại đời sống: tên của tội đó là:bibliolatria,-sựsùngbáisáchvởnhưmộtthầntượng.Conngười-sách bằng chữmuốn điều chỉnh trật tự đời sống. Sự điều chỉnhtrậttựnàygọibằngtừkhác:sựthốngtrị.Vàsựthốngtrịlàmộtcáchdiễntảnhẹnhànghơncủatừ:giết.

Kẻngười-sách-quỷlàmộtthựcthểcămthùđờisống,vàmuốntiêudiệtđờisống,cólẽvìnósợđờisống,hoặcvìcáigìkhác,tuyđiềunàychỉlàthứyếu.ConquỷlàkẻthùcổxưacủađờisốngvàmangcáiChếtđến,chodùngườitagọicáiChếtnàylàgìđichăngnữa:làánhsáng,làtinhthần,làtrithức,làđạoluật.Nótiêudiệtmộtcáchsaysưatấtcảnhữnggìđồngbóng,ngấtngây,philuật,đadạng,sặcsỡ,-nhữngnhàhát,nhữngphiênchợ,tìnhyêu,chiếntranh, - và là kẻ bằng chữ, bằng câu vănmuốn điều khiển thếgian.Đây là kẻ phàm tục (philister) quỷ sứ, có thể là nhà ngônngữ,ngườithầygiáo,kẻhọctrò,quantòa,linhmục,thếnàocũngđược.Vàtruyềnbásựphàmtụcquỷsứnày:ngườigiữthưviện.

Nhưvậyđiểmxuấtphátlà:Tấtcảnhữngkẻgiữthưviệncómộtmốiquanhệmạnhmẽvàsâusắcvớithếgiớibênkia.Nhữngkẻtồn tại gần gũi với sách bắt buộc phải rơi vào sự sùng bái sách

(bibliolatria) và biến thành kẻ phàm tục quỷ sứ (demonikusphilister).Đây làbướcđầutiênđểhiểucáihiệntượngphàmtụcquỷsứnày,vàtừđóhiểuquanhệmạnhmẽvớithếgiớibênkiacủaRobertBurton.

3.Thực raGiải phẫu sự u sầu thực sự là một cuộc thám hiểm

(catabasis)cótầmvóc-haynóicáchkhác:làcuộcthámhiểmthếgiớingầm,nhưDante,hoặcOdusseuhoặcVergiliusđãlàm.

Xuốngđịangục,haybằngmột từkhácdiễntảcuộcphiêu lưusangthếgiớicủanhữngngườiđãchết:descensus-bướcsangthếgiớibênkia-đềuxảyramộtcáchbấtngờtrongnhiềucuộckhủnghoảngcótínhchấtquyếtđịnhcủaconngười,nhiềukhimộtcáchvôthức.

Burton, về chuyến đi dưới địa ngục, và trong cuốn sách củamình viết về cuộc hành trình này, ông không hề biết.Như cáchthứcnửatỉnhnửamêcủaDostoiepxkiviếttrongBútkídướihầm,haytrongNhữngđêmtrắng,hoặctrongTộiácvàtrừngphạt,nhàvănđãviết lạimột cuộc thámhiểmmàhọa sĩBoschhayKubinkhông hề biết, nhưng lại nhìn rất rõ sẽ rơi vào đâu: Blake haySwedenborg.

Kẻnàomangmốitươngquanvớithếgiớibênkia,chỉmộtchútxíu thôi cũng có thể rơi xuống địa ngục. Mặc dù trong ai cũngmangmốiliênhệnày.Nhưngđiềuđặcbiệtnhất:khôngthểhìnhdungnổimộtnềnnghệthuật,triếthọc,hoặcnhữngsốphậnlớnlạithiếumốitươngquanvớithếgiớibênkia.

Tác phẩm cũng giống như số phận, sự sâu sắc của nó domốiquanhệvớitínhchấtthếgiớibênkiamanglại.Vớikẻ,dùkhôngđihếthànhtrìnhđịangục,nhưAeneashayDante,hoặcBurton,vàvớikẻchưamộtlầnbướcvàovàởđó,chưamộtlầnnhìnquanh

vàtrảiquatrạngtháithếgiớibênkia,vớikẻđó,thựcsựkhôngcógìđểnói.

Tại sao?Đơngiảnvì conngười cần trởnênvô thức trongmọicâuhỏiđentốivàbíhiểmnhấtcủasốphậnnó,khichưanhậnralĩnhvựcsâuthẳmnhấtcủasựsống.Điềunàyliênquannhưnhauđếntoànbộnềnvănhọc,hộihọa,triếthọc,âmnhạchaymọisángtạotinhthần.

Không cần sa xuống địa ngục, để cómột ấn tượng nhất địnhnhưStrindberg,ngườiđãviếtvềtrạngtháinàycủaconngườihiệnđạitrongtácphẩmInterno.TrạngtháinàyđôikhichỉthoảngquanhưtrongvởDonJuan củaMozart,hoặc thểhiện liên tục tronghànhvinhưởSchumannhoặcBaudelaire,ởE.T.A.Hoffmann.

Quảthật,ởkẻnàomốiquanhệvớithếgiớibênkiayếuớthoặctuyệtđốikhôngcó,hoặcbịthuichột,kẻđókhônghiểunổinhữngcâuhỏilớnvàcơbảncủasốphận.Thậmchí,cókẻkhôngbiếtthếgiớibênkialàcáigì,khônghìnhdungvàkhôngcónổikháiniệmvề số phận con người, thậm chí không hiểu nổi cả bản thân thếgianlàcáigì.Cònkẻ,hoặccốtìnhquênhoặcchegiấuthếgiớibênkiađi,kẻđókhôngcòn lídogìđểkhôngbiếnthànhmộtkẻkhôkhan,nôngcạnvàphibảnchất.

Cánh cửa của thế giới bên kìa mở ra trước con người trongnhữngcơnkhủnghoảnglớnnhấtvàcótínhchấtquyếtđịnhnhấtcủađờinó.Trênnửachặngđườngđờicủaconngười-theo-Dante,hoặctrênnhữnggiớihạn,trênnhữngvạchphânchiađờisốngvàcái chết. Cũng có trường hợp trongmối quan hệ với những cănbệnhlớn,trongnhữngcuộcchuduđặcthùhoặctrongcáctrườnghợpthayđổinơisống.Hoặcchảyratừcáctìnhbạn,tìnhyêu,hônnhân,từcácmốiquanhệđặcbiệt.Cólẽnhưvậy,bởitấtcảnhữngđiềunàyxuấthiệncùngmộtlầnvàchồngchấtlênnhau.

Burtonnhưmộtngườigiữ thưviệnvànhưmộtkẻ "phàmtục

quỷsứ"(diabolikusphilister)khôngcầnđếnmộtnguyênnhânđặcthù.Kẻphàmtụcquỷsứ thườngxuyênđứngởcổngcủathếgiớibênkia.Cólẽvìthếnókhôngnhậnralànóđãbướcvàohoặcđangởtrongđó.TheochiêmtinhhọcnghềgiữthưviệnmangtínhchấtsaoThủy.Còn thầnMercurius là người dẫnđườngnhữngkẻ đãchếtxuốngthếgiớibênkia,chịusựthốngtrịcủaHermes.Hermeslàpsychopompos - kẻ chỉ huy các linh hồn và là người dẫn dắtnhữngkẻđãchết,

Thầnthoạiđầyrẫycácmôtảvềnhữngkẻthámhiểmđặcthù.Người phương Đông đều biết, Manda d'Haye, Nergal, Gilgames,Mardukđãtừngxuốngđịangục.IstarxuốngđểđưangườiyêucủamìnhTamuzvềdương thế.Chàngđượcdẫnquabảy lần cửa,vàmỗinơiđềucầnphảilàmmộtcáigìđócóliênquanđếnđờisống.NữchúathầncủađịangụcEreskigalpháisáumươimaquỷbệnhtậtđếnchiếnđấuvớichàngvàIstarsuýtmấtmạngnếukhôngcósựgiúpđỡcủanữthầnEa.

Với những người Hi Lạp, ngoài Odusseus ra còn có Orpheus,Herades, Theseus, Peirithoos từng đi xuống địa ngục. Người tatừng ghi chép rằng có một nhà triết học tên gọi MenedemusLampsacus,kẻ:"sốnggiữamọingườivàthườngkểrằngyđitừđịangụclên,ylàgiánđiệpcủaquỷsứ,vàylêntrầnthếđểbáovềthếgiớibênkia,ai,sốngmộtđờisốngnhưthếnào."

Theomộtvàinhàthầnhọcđâylàmộtbướccủathuyếtthếmạtluận(eschologia)chỉchothấymộtsốngườiưutúđãbẻgãyđượcquyềnlựccủacáichết,sốngsótbướcquangưỡngcửavươngquốccủathầnChết,vàtừđấynhiềungườiđãquaytrởlạitrầnthế.Mộtsốkháclạidạyrằngconngườirơivàohậuquảcủanhữngtội lỗicủanó,vàcócơhộiđểchuộclỗi,vàtrongsạchquaytrởvề.ĐâylàtrườnghợpcủaStrindberg.

Vànóichungđấylàsựgiảithíchvàýnghĩacủasựsaxuốngđịa

ngụcliênquanđếncácbệnhtật.Dùyếuớtvàvụngvề,tâmlíhọc,phân tâmhọchiệnđại,môn tính cáchhọc và cả chủnghĩahiệnsinhcũnghướngđếnmộtmụcđíchgiảithíchnhưvậy.Mọidạydỗđềutuyênbốsựhồisinhcóthểthunhậnsaucuộcthámhiểmđịangục,vàsựthanhtẩyliênquanđếnchuyếnđinày.

TrườnghợpcủaRobertBurtoncũngthế.Ôngxuốngđịangục,đểgiảithoátkhỏimộtcănbệnhkhủngkhiếphànhhạ,thứbệnhđãlàm rối loạn và đổ vỡ đời sống của ông. Bởi vậy cuốn sách củaBurtoncóquanhệhọhàngsâusắcvớisựphântíchphântâmhọchiệnđại,nhất làvớichủnghĩahiệnsinh,sựkhácbiệtchỉ là tácphẩmcủaBurtonbêncạnhcáctriếtgiahiệnđạitrongsạchkhônggìsánhnổivàtrithứclớnhơnđếnmứckhôngthểdiễntảnổi.

Giải phẫu sự u sầu là một văn bản thám hiểm - Burton rơixuốngđịangụcđểthanhtẩy,đểgiảithoát,đểchữakhỏimộtcănbệnhkhủngkhiếp-cănbệnhcótêngọi:sựusầu-melankolia.

4.Iturnmyinsideoutward -ôngviếthênmộtvị tríquantrọng

trongtácphẩm-Tôilộncáibêntrongcủatôirangoài.

BằngcâunàyBurtonthựcrakhôngnóiđiềugìkháchơnđiềumàtâmlíhọchoặcchủnghĩahiệnsinhđãnói.Ngàynayngườitacũnglàmđúngnhưthế: lộnngượccáibêntrongcủahọrangoài.Haynóicáchkhác:ngườitaýthứchóacáivôthức,hợplíhóacáivô lí, đưahiện sinh từnơi ẩnnáu củanó ra ánh sángmặt trời.Điềunàykhông là gì khác, ngoài việc conngười từ thế giới hữuhìnhcủacáckhuônmặtbayxuống thếgiới củacác thực thểphivậtchất.ChỉcóđiềuBurtonkhôngđặttênnơihạcánhlàvôthứchoặchiệnsinh.

Hạcánhxuốngđâu?VựcsâucủaBurtontuyệtvời,vàsựthôngtháicủanócómộtkhônghai.Ôngnói,xuốnglâuđàicủaPsyché.

Vànếungườitakhônghiểuđấylàcáigì,cầnnóingaylậptức,conngườingàynaythựcrakhônghềlàmđiềugìkhácngoàiviệcbayxuốnglâuđàicủaPsyché,họchỉkhôngbiếtđiềuđó,cũngnhưhọkhôngbiếtrằng,lâuđàicủaPsychélàđịangục.

Ởđiểmnàycómộtđiềuchưarõ,khôngchỉvìsựhiểulầmbởitừngữ.Điềuchưarõràngnàyxuấtpháttừchỗ,kểcảBurton,cảcácnhà nghiên cứu tâm lí học và các nhà triết học hiện sinh đềukhônghiểu:nghiêncứucáctầngsâucủalinhhồnvàhiệnsinhlàmộtdạngthámhiểmtinhthần,vàhọcũngkhôngbiếtrằng linhhồn,hoặc tính cách,hoặchiệnsinh thực chấtđều là lâuđài củaPsyché,vàlâuđàicủaPsychéchínhlàđịangục.

Khôngcógìkhóhiểu,nếu conngười thửnghĩkĩ, thếgiới củalinhhồn,đấtnướccủaPsychékhônggìkhácngoàilàmộtlĩnhvựcđằngsauvànằmdưới thếgiới củacáchìnhthức, củacáckhuônmặt hữu hình: Psyché là thế giới của các thực thể vô hình, phikhuônmặt.Ởđâythựcvật,độngvật,conngười,thầnlinhkhôngsinhsống.Vàthựctạiởnơiđâytuyệtđốikhônghềsống.Chúngchỉ:Có.

Cácthựctạiấylàgì?Làtrítưởngtượng,hồiức,cáchìnhảnh,cáckháiniệm,cáclítưởngcủatưtưởng.Đâylàcácthựctạimangtínhchấtlinhhồn:cácgiấcmộng,nửamộng,cácảogiác,cáchìnhảnh,cáctưởngtượng.Sựsốngtồntạitrongmộtlĩnhvựchoàntoànđặcthùcủanó,biểu lộkháchẳnsovớisựbiểulộcủacáckhuônmặthữuhình.

Cáckhuônmặthữuhìnhnhìn thấytựanhưmộtvật thể,mộtcáchkháchquan.Còncácthựcthểvôhìnhvàphikhuônmặttồntạimộtcáchchủquan.Ởlinhhồn,haytronglâuđàicủaPsyché,trongý thứchay trongvô thức, trong trí tưởng tượng,hay tronggiấcmộng, trongkhátvọnghaytronghồiức, thếnàocũngđược.Nhưng luôn luôn: Psyché ở đằng sau và dưới thế giới hữu hình.

Khôngphảitrongthếgiannàymàdướithếgiannày-trongthếgiớibênkia-tronglâuđàicủaPsyché.

Giảiphẫusựusầulàmộtvănbảntâmlíhọcvàtriếthọchiệnsinhvĩđại,vớimộtkhácbiệtcơbảnlàởđây,ýnghĩathậtsựcủasựtồntạigiữalinhhồnvàcácyếutốẩnkhuấtcủahiệnsinhlậptứchiệnra.Vàsựxuấthiệnnàychuyếuởchỗ,cuộcđộtnhậpvàolinhhồnkhônglàgìkhácngoàimộtcuộcthámhiểmvàothếgiớibênkia.

5.Chìakhóađểhiểuvănbảnnàymộtcáchtoàndiệnngaytừđầu

làtừ:melankolia-sựusầu.

ỞBurton,việckháiniệmhóa,môtả,phântích,chiếusángtừngữnày làvô tận.Ông tríchdẫnFamelius,người cho rằngsựusầulà"Bệnhtruyềnnhiễmcủacơthểchốnglạithiênnhiên".CònvớiGalenus:"Usầulàmộtcơthểđãhưhoại,làthứđốingượcvớithiênnhiênvàkhôngbiếtsửdụngtựnhiênmộtcáchtựdo".Ôngtríchdẫnmộtloạttácgiảchứngminhsựusầulàmột"Tínhcáchsai lạc". TheoGellius: "Là căn bệnh của tế bào thần kinh trungương".

TheoArataeus:"Làsựrunrẩythườngtrựccủalinhhồn",hoặc:"Làsựghêsợtừtinhthần",hoặc:"Làsựsợhãivàrunrẩyvôlívàphibằngchứng."

Burton xuất phát từ các khái niệm trên. Một mặt ông dànhphầnxứngđángchosựnồngnhiệtcủacáctácgiảmàmộtngườigiữ thư việnnhư ông cầnđánh giá cao.Mặt khác ông xây dựngmộtnềntảnggiảndị cho tácphẩmcủamình,ônggâydựngmộtbầukhôngkhítrongđóthôngđiệpriêngcủaôngngânvangtrongnhưbạc.Kháiniệmsựu sầu củaBurtonbắtđầu trực tiếpbằngviệcchorằng,sựGIẢIPHẪUthựcchấtlàcuộcthámhiểmvàolâu

đàicủaPsyché.Kháiniệmnàyđượcxácđịnhnhưsau:Sựusầusinhratrong

bóngtốiuminh (borninhellishdarkness) -CácFurianuôidạy,Megaeracưumang,Alectonuôidưỡngbằngsữacayđắngcủanó.Cáchọhàngcủasựusầu:Gorgo,StyxvàcácErinnus.Sựusầulàcăn bệnh của số phận Prometheus, không phương cứu chữa. Amelancholy man is that a true Prometheus which is bound- toCaucasus “Conngườiu sầu làmộtPrometheusđích thực, kẻbịxiềngtrêndãynúiCaucaus.

Ông trích dẫn Khrusostomos: "Không một sự đau đớn cơ thểnào,bịsỉnhục,bịhànhhạ,đóirách,bịroivọt,mangvếtthương,sựtrừngphạtcóthểsosánhvớinó."Đâylàmộtthựcthểkhủngkhiếpvàkinhdữ,mộtQuáiVậtBuồn (sadmonster) - "Giữamọitiếngcườilànỗiđauđớnngồiđó."-trêncáighếgiữalâuđàicủaPsyché,ởnơisâuthẳmnhấtcủahốđịangục.

Aicònnghingờmộtcuộcthámhiểm,mộtsựtiếpcậnvớilâuđàicủaPsychétrongtácphẩmGiảiphẫusựusầu,sẽnhậnđượcnơiđâylờigiảiđápchomọithắcmắc.Saumọiphântíchliênquanđếnbản chất của sự vật họ sẽ không còn phân vân và lầm lẫn nữa.Burtonkhôngtungranhữnghìnhảnhthuyếtphục,khôngcườngđiệu,khôngkhăngkhănggiữýđồcánhân,vàkhôngđiquámụcđích.

Không: không bao giờ có thể thấymột tác giả nào bình thảnhơn,chừngmựchơnvàthôngtháihơn.Đốivớiông,sựusầulênngôigiữacácloạiđịangục,khôngcầndùngẩndụhoặchìnhảnhsặcsỡ.Vànếuôngnóirằngsựusầungồigiữađịangục,điềuđócónghĩalà,lâuđàicủaPsychéchínhlàthếgiớibênkia,làđịangục.Và nếu đây là địa ngục, tất nhiên điều ấy có nghĩa là khiGiảiphẫusựusầurơixuốngđịangục,nókhônglàgìkhácchínhlàmộtcuộcthấmhiểmsangthếgiớibênkia.

6.Khiconngườiđiđếntậncùnghànhtrìnhtư tưởngnày,đừng

quên rằngdiễngiảinàyngay từđầu theo sát từngbướcvới vănbản của Burton, nhưng được phản ánh trong một thế giới màdimezio lớn hơn so với thế giới củaBurton. Burton biết và nhìnthấytấtcảnhữngđiềunày.Nhưngcómộtđiềuôngkhôngbiết,vàvìthếthếgiớicủaôngnghèohơnmộtchiều(dimezio).ÔngkhôngbiếttạisaosựusầulạingồichínhgiữalâuđàicủaPsyché.

ĐiềunàyngaycảDürer,kẻgầnnhưcùngquanđiểmvềusầunhưBurtoncũngkhôngbiết.Đôikhiôngámchỉtrongmộtvàicâutrongvănbản,nhưthểônghướngtớiđiềuđó.Nhưngsựtrìnhbàyminhbạchvềđiềunàykhônghềthấyởđâu.MặcdùBurtonkhôngphải loạingườinếubiếtmộtđiềugìđấy, lạikhôngnói thẳngra,ngắngọnvàdễhiểu.

Ởvịtríquantrọngnhất,hướngthẳngtáibảnchấtthựcsựcủasự u sầu, có một câu như sau:melancholy... is the character ofmortality -sựusầu làđặctrưngcủacáichếtkhôngtránhđược,củatínhtạmthời.

Mộtcáchngắngọn,rõràngvàbằngnhữngtừngữđơngiảncầnnóinhưsau:RobertBurton,ngườigiữthưviệnxứOxford,mộtkẻsống trong thế kỉXVII,cực kì quằn quại trong căn bệnh u sầu.Muốnchữakhỏicănbệnhnày,ôngđikhaithácnguyênnhânvàđặc tínhcủausầu.Ôngrơixuống thếgiớibênkia,và thấy, cănbệnhnàyngồi giữa trung tâm của thế giới ấy.Cùng lúc đó, ônghiểu,usầukhônglàgìkhácchínhlàđặctínhcủasựtạmthời.

Tạisao?Sựvậtcựckìkhóhiểuchỉvìnócựckìđơngiản.NghĩalàBurtonxâmnhậpvàochínhgiữalâuđàicủaPsyché,vàởđóôngnhìnthấymộtcáigìđó,cáilàlinhhồn,làđờisống,làsốphận,làconngười,làsựtạmthời,làtínhchấtsẽtrôiquacủathếgian.

Rõràng:rơixuốnglinhhồn,kiểugìcũngcầntiêuhóatínhchấttạm thời, tạm bợ này. Nó nằm chính giữa linh hồn, ở sâu bêntrong,một cáchgiấugiếm.Nóngồiđó, tạovật vô tận,đấy là sựmấtđi đauđớn, là thứ sẽ trôi qua, là conngười, là sốphận, đờisống,sắcđẹp,tìnhthươngyêu,nỗiđammê,trithức,sựcaocả-sẽtrôiqua,ngaychínhcảthếgiannữa.

Vàkẻnàođãtrảiqua,nếmtrảitínhchấttạmbợbấtdibấtdịchnày,thứmàýthứckhôngtiêudiệt,khôngxéráchmàcònnhiềuhơnthếnữa:phủđầylênbằngmộtcáigìđấyêmdịu,dàyđặc,khókhănvàmờmịt.Mộtthứgìđấyêmdịu,dàyđặc,chậtvật,mờmịtcótêngọi:nỗiusầu.

Nỗiusầulàthứbệnhconngườiaicũngnhậnđược,khiởchínhgiữalâuđàicủaPsychénóbiếtmìnhsẽchết.Tấtcảmọingườisẽhóausầu,kẻnhậnra:nókhôngbấttử.Usầulàcănbệnhcủanỗibất tử-haynóiđúnghơn:usầu là trạng tháimàtất cảcácđờisốngđềusẽrơivào,khiýthứcthứctinhrằngnókhôngbấttử,mànóchỉtạmthờivàsẽtrôiqua,

7.TrithứckhôngthểvớitớiđượccủaBurtonkhôngchỉởchỗông

đãpháthiệnraýthứcsẽmất(chínhlàsựusầu)ởvịtríconngườiítchờđợivàíttinnhất:ởgiữavươngquốccủalinhhồn,chínhlàcáingườitachorằngbấttử.

TrithứcsâusắcđộcnhấtcủaBurtonthựcrađãtìmthấytrongsựusầutínhchất"kép"khủngkhiếpcủanó:tìmthấykhátvọngbất tử. Prometheus, khát vọng của linh hồn muốn trở thànhThượngĐế,vĩnhviễntồntại,đừngtrôiqua-ôngnhìnthấyđiềunày,nỗisayđắm-hiệnthựcvĩnhcửukhôngthểtáchrờicùngvớiýthứcvìsựsẽtrôiqua,sẽmấtđi,sẽbiếnmất.

Burtonkhôngnóilinhhồnvĩnhcửu,cũngkhôngnóilinhhồnsẽmất.Ôngchỉnóisựusầulàtínhchấtképsaucùng,khôngthểlígiải,chỉ:cóvàkhông-khôngthểgiảiquyết.

Chính vì vậy ởBurton lâu đài củaPsyché cũng có hai khuônmặt:đâylàđịangục,làsựkhủngkhiếp,làcácbóngma,lànhữngcon bệnh, những ácmộng, là lũma quỷ, những thế giới của nỗinguyềnrủa,sựdằnvặt,sựtrăntrở.Đâylàđịangụcnhưngcùnglúccũngchínhlàthếgiantuyệtđẹpnóngbỏng,làcáiđẹpdịungọt,lànhữngsựkìdiệungâyngất,làmộtthếgiancủaảoảnh,củasựrạngrỡvàcủaniềmhạnhphúckhônglờinàodiễntảnổi.

Linhhồnlàthếgiancủanỗiđauđớnsâusắcnhấtvàcủaniềmvui caonhất.Và trong cungđiện củaPsyché tất cả tanhòa vàonhau,nỗiđammêngâyngất,sựkìdiệungọtngàocùngnhữnglờinguyềnrủađentối,sựtuyệtvờicùngbộmặtmaquỷgớmghiếc,lờimặckhảicùngnhữngđổvỡchấnđộng,nỗihânhoan,niềmhivọnghòacùngvới sựđaubuồn,khổnhục, cáiđẹprạngngờivĩnhcửucùngváinỗiđaumấtmátxénátcontim,nỗirunsợtrướccáichếtcùngniềmhạnhphúcvôtận.

8.Với một đời sống, như Robert Burton đã từng trải, người ta

thườngnói:mộtđờisốngphisựkiện.Thậtđặcbiệt.ĐờisốngcủaAlexandros hay của Caesar hay của Napóleon có chắc nhiều sựkiệnhơn không?Và đời sống củaColumbushayPizarro có chắcquan trọng hơnmột đời sống như của Burton? Kolumbus chinhphục châuMĩ, còn Pizarro chinh phục Peru. Burton thăm viếngđịangục,nhìntậnmắtnỗiusầu.

Nhữngkẻnhìnthấyvạchranhgiớicủacácsốphận,cókẻtrongsốhọchưahềrakhỏithànhphốcủahọ,nhưnggiànhđượcnhữngchiến thắng lớn lao như Octavianus; có người dùng cả cuộc đời

trong phòng thư viện, có vẻ đơn độc, im lìm, phi sự kiện nhưngnhững cuộc phiêu lưu hoang dã, những nguy hiểm điêu đứng,những thí nghiệm cay đắng, những vực sâu thăm thẳm của sốphậnhọcònlớnhơncảcủamộtkẻđichinhphục,từngđiquabaphầnlụcđịavàthamdựbatrămtrậnđánh.

Nhữngsốphậnnhìncóvẻđơnđộcvàlặnglẽnhiềukhisôiđộng,nhiều đứt đoạn và phong phú hơn của những kẻ làm ra bộ nhưvậy.Nhiềuđời sống tưởngnhưphi sựkiệnđôi lúc lí thúhơn cảtrămcuộcphiêulưu.BíẩncủacácsốphậnđơnđộcđôikhilớnhơncảcủanhữngngườinhưCaesar.

Có lẽ tất cảphụ thuộcvàoviệcaiđạt tới cáigì.Burtonphiêulưutrongđịangục,nhìnthấyQuáiVậtBuồn,vàquaytrởlạitráiđất.Aicóthểtừđóquayvề,kẻđókhôngthểkhácngoàitrởthànhmộtkẻhếtsức lặng lẽ.Người tamờiysựgiàusang, tiền,quyềnlực,sựhưởngthụ,tiêukhiển-ycảmơn,nhưngkhôngnhậngìhết.Aicóthểchoycáigìcaohơnthứyđãnhậntừsốphận?Cóthểcómộtgiátrịnàolớnhơncáigiátrịmàconngườiđãsốngtrảiqua?

Điquabảycổngđịangục,cầnphảiđể lạibêncạnhthầnIstartấtcả:vàng,quyềnlực,sắcđẹp,trithức,kỉniệm.Conngườikhônggiữlạicáigìkhácngoàibảnthânmình,rồisaucùngcáiđócũngđánhmấtnốt,cóthểlắm.Aimàbiếtđược?Sựphânvânnàychínhlànó:nỗiusầu.

Nhưng khi con người từ thế giới bên kia quay trở về, như kẻtừngnếmtrảitấtcảnhữnggìđãcóởnơiấy,từlúcấyconngườikhôngbaogiờubuồnnữa.Từlúcđótrởđinósẽvôcùngchậmrãi,vôcùngbìnhthản,vôcùngyênbình.Nóbắtđầuhiểutriếthọccủagiọtsương:khoảnhkhắctrongsạch,trongsuốt,lấplánh.

Cầnthamvọng,sắcđẹp,củacải,danhtiếng?-myleisurewouldnotpermit-sựbìnhthảnkhôngchophép.Nóchỉcahát,nhưdế.Mộtdạngcủasựbấttửnàymãibềnvữngvàđẹpđẽlàmsao.Iam

musing-tôichiêmnghiệmtrongtrạngtháiMuse,cuộcđờicủatôimớibìnhthảnvàvôhạnlàmsao,nhưmộtthiphẩm.

ÐẠOÐỨCTHẲNGTHỪNGVÀLƯƠNGTÂMCẮNRỨT(Tríchtiểuluậntriếthọc:PatmoszI)

1.Conngườiquảlàvôtíchsự.Kẻtrongtrắngthìvôhọc,kẻcóhọc

thìhưhỏng.Trướckẻtrongtrắngcầnphủnhậntrithức,trướckẻcóhọccầnphủnhậnsựtrongtrắng.Conngườiquảthậtvôtíchsự.

Tôituyệtđốikhôngđồngtìnhkhicóngườichorằngđấylàđiềubắt buộc của cái thế gian độc lập với chúng ta.Có thể rơi tự dokhôngphụthuộcvàota,dùchốnglạiquanđiểmnàytôicũngcóýkiếnriêng.Nhưngtôihoàntoànphảnđốinếuaiđóbảochúngtavôtộitrongviệctạoracáithếgiannày.

Tôinghingờkhôngchỉtrongýnghĩmàtrongcảsựkínhtrọng,vớikẻcònphânvân,rằngthếgiannàychúngtađãtạoravàđangtiếp tục làmra.Cònbảo thếgianvẫnnhưnócó, tôikhôngchấpnhậntừbấtcứaivàtheokiểugì.Thếgiankhôngnhấtthiếtcầnphảinhưthếvàsẽnhưthế.

Sựphụctùngchưabaogiờxảyrabằngmộtquyếtđịnh.Hiếmngười như Richard III. Richard III là người cố tình biến mìnhthànhmộtvaiphảndiện:tobeavilain-bâygiờtasẽlàmộtkẻbấtlương.

Nhữngquyền lợikinhtếvàxãhộiđãđượcđềxuất trước trêncon dốc bẩn thỉu, và sự thỏamãn chúng chỉ có thể xảy ra bằngnhữngmónnợcủachấtlượngđạođức.Bướcđầuchỉlàngoạilệ,tấtcảmọingườichỉlàmđúngmộtlần.Vàkhôngbaogiờlàmnữa.Dễhiểu. Con người thấy, có thể trốn vàomột nơi vô nghĩa với thunhậpsátmứcsốngtốithiểu,vàsựtrongtrắngcủahọđượcgìngiữ.

Nhưnglúcđócầnphảitừbỏđốngcủacảivôcùngquyếnrũ.Bởi

vìhọ cũngnhìn thấy,mọiđặcânvượtquánhữngvônghĩa cộngđồngvàmứcsốngtốithiểu,khôngcầntrảbằnglaođộngmàbằngviệcgiảiquyếtcácvấnđềđạođức.Khôngcócáchkhác.

Trướcmắtítnhấtcómộtđiềusai,rằngcơsởcủamọihoàncảnhxãhộivàthunhậptốtlàsựtừbỏcácgiátrịđạođức.Nhưngkhôngnghingờgìnữa,thunhậpquámứcsốngtốithiểuvàkhảnăngthửbướcramọisựvônghĩatrênđờikhôngdựatrênkếtquảlaođộngthậtsự,màphụthuộcvàoviệcthíchnghivớisựhưhỏng,sựthahóa.

Laođộngtuyệtđốikhôngđượctrảtiền,hoặccó,rấttồitệ.Nóichungngườitatrảcôngphùhợp,đôikhirấtkhá,chỉđểconngườicókhảnănghiệnthựchóamứcđộnàođấycủasựhưhỏng.

Vậy,chỉcóhaitrườnghợp-chấpnhậnnghèokhổ,dấnthânvàovô danh và từ bỏ tất cảmọi khát vọng quyền lực, hoặc to be avillain-chophéptácđộngcủamaquỷnhậpvàomìnhbằngmộtkháiniệmđộcác.

Điềuđángbuồntrongtoànbộ,làkẻphụctùngítkhitrởthànhkẻác, phần lớn chỉdạikhờvà tiếp tay.Cáimà conngườiphạmphảiởđâykhôngphảilàtội.Trongtộiác,Bataillenói,luônluôncómộtcáigìđóhấpdẫn.Cònviệcnàyhoàntoànvônghĩa.Tộiáccóđộsâucủanó,conngườivấybẩntừđó.Cókẻhènmọnhơnlũcướp,kẻkísinhtrùng.Kẻlàmđiềunày,mangtrongbảnthânnósựtồntạiđãtanvỡ.

Đối vớimột người bất tài đây không phải cú sốc đặc biệt cholắm.Nóchẳngcógìđểmất.

Kẻnàocàngthấpcổbéhọng,càngítnhucầu,càngtựcoimìnhkhôngragì,đúnghơn, càngngungốcvàchơivơi,kẻđó càngdễdàngchịuđựngsựhưhỏngbấynhiêu.Kẻbấttàiđầuhàng,cáicònlạiởnóchỉlàthóiquen.Ngườinàocàngcótài,sựphụctùngcàng

bithảm.Dấuhiệucủakhátvọngcaocảlàngoàisựthậtra,nhữngthứkhácrấtkhóchịuđựng.

Sau bước đầu tiên, dù ngoại lệ đến đâu, khó có thể dừng lại.Khả năng đồng hóa của con người là vô tận.Haeckel nói, nếukhôngcháyratro,conngườicóthểchịuđựngđếncảđịangụcsauvàitiếngđồnghồ.Conngườichạyhếtconđườngđếntậncùngdướinhững thờiđiểmkhácnhau.Nhưngnếunó từbỏsự trong trắnghiệnsinh,sựchốngtrảngàycàngyếu.

Sự hèn kém biến thành nhấn tố thường xuyên, cho đến khichuyểnthànhchủnghĩa(izmus).Sauđótùymỗingườisắpxếpsựhưhỏngngắnhoặcdàihơi(hoặcsaumộtlần,tínhluônchocảchếđộsắptới),sửdụngnhữngkìcôngkĩthuậtsốngkhácnhau,dùngmộtvẻngoàiđángtin(thườngđểđánhlừa)vớihivọng,sựgiandốinàytrườngcửu.Thậmchícòncóthểgiảvờđaukhổ.

Nếumộtkẻtiếnthủvềmặtxãhộivàgiàulênvềmặtkinhtế,lươngtâmcủanóthườngkhôngyênổn.Lươngtâmlàmộtnỗiámảnhđặcthù.Cóthểnói,lươngtâmđốilậpchínhxácvớithếgian.Lươngtâmkhôngthựcdụng,vàđặcbiệtkhôngduyvật.Ngoàira,lươngtâmtuyệtđốikhônggiấugiếmtấtcảnhữngđiềunày.

Trong nó không có chủ nghĩa cơ hội, nó không là kẻ hợp lí,khônghềlàmộtchínhtrịgiathựctiễn,đếnmứckhôngcảtínhtáo.Bảnnăngchiến thuậtcủanóbằngkhông,nókhôngcoi trọngsựgiàu sang, đừng nói đến danh vọng. Lương tâm không bao giờthíchnghi,khôngbắtđượcnóthíchnghi,vànếuconngườithíchnghi,lươngtâmtrongtrườnghợpnàychínhlàmâuthuẫncủahọ.

Kẻ phục tùng không có lương tâm yên ổn. Đấy là điều chắcchắn.Lương tâm cắn rứt trước tiên là việc riêng.Conngười bắtbuộcchứngminhmìnhtrước lươngtâm.Bêncạnhsựthíchnghi,con người cần đưa ra các lí lẽ, cần bảo vệ bản thân trước lươngtâm.Vànếusựthíchnghivẫntiếptục,hànhvibiệnchứngdùng

đểchốnglạilươngtâmsẽtrởnênsâuđậm,vàconngườicầnđếnsựchốngtrảthườngxuyên.

Banđầu, cũngđủnếungười tadựavàonhững lí do sinh tồn.Sau đó người tamanghoàn cảnh gia đình ra để biện bạch. Saucùngconngườibắtđầuxâydựng(cáigọilà)thếgiớiquan.Trongnhiềutrườnghợpthếgiớiquannàytrởthànhtôngiáo.Vậylàtheothứtự,conngườikhôngchỉnóidối,màcònphảichứngminhlànóđúng.

Đâykhôngphải là: chứng loạn thần kinh củamiếng ăn hằngngày.Nếuchỉcóthếchúngtađãdễdànghiểunhau.Ngườitaxâydựngcácthếgiớiquankhôngvìquyềnlợicủasựthật,màđểchốnglạimộtlươngtâmcắnrứt.Thếgiớiquanlàcănnhàtríthức,trongđóconngườigiấusựsợhãirunrẩycủanó.

Kẻthíchnghỉchorằng,sựhưhỏngcủanókhôngthểnhìnthấytừbênngoài.Thực chất, sựhưhỏng củanó thểhiệnngay từvẻbênngoài.Ngaytừxa,từsaulưng,từhànhvicửchỉ,từbướcđicủanómọingườiđềuthừabiếtcôngdanhcủanóbắtđầunhưthếnào,nóđãđiđếnđâuvàđangchuẩnbịcáigì.

Đặcbiệtcómộtkẻnhậnrangaynhữngđiềunày.ĐấylàkẻlầntheodấuvếtsựThíchNghicủanó.Lươngtâmcắnrứtmènheo,mènheomộtcáchđạođứcrằngnókhôngcóýđịnhthíchnghi,vàbuộcconngườiphảiđiđếnmộtquanđiểmđạođứcthẳngthừng.

Đạođứcthẳngthừngkhônglàsựphảnchiếucủalươngtâmcắnrứt.Mộtđạidiệnchobảnánđạođứcchốnglạisựthíchnghivớihưhỏng.Dùđấylàbấtkìai,nhưngchắcchắn,kẻnàykhôngthamdựviệcthíchnghi,nótừbỏthếgianmộtcáchcóýthứchaybịrơirabởikhôngthểsốngnổi,khôngthểbiếtchắcchắn.

Nhưng,chínhvìthếkẻnàycầntừbỏluôncảcủacảivậtchất.Vàkhôngchỉcủacải.Phảiđứngngoàithếgian,đúnghơnđứngra

ngoàixãhội.Kẻmangđạođứcthẳngthừngđánhmấtkhôngchỉhivọng sống một đời người, mà mất luôn cả khả năng sống cùngnhững người khác nữa. Và, vì nó thua trận, nên dù muốn haykhông,nóvẫncầnnhớđiềuđó.

Kẻnàothíchnghi,sốngtiếp,dùđờisốngcủanódơbẩnđếnđâu,vẫnthuthậpcủacải,kểcảbằnglươngtâmcắnrứtdíchăngnữa,vàvẫnsốngcùngvớinhữngngườikhác.Kẻnàokhôngthíchnghi,chodùtừsựghêtởm,haytừnhữngnguyênnhânkhác,vẫnbịloạikhỏicộngđồng,trongmộtđốithoạitrừutượng,nhưthểmộtkẻđốilậphoặcmộtkẻbịbuộctội.

Kẻphụctùngtừbỏbảnchấtcủamìnhtrongsựthíchnghi,saucùngđánhmấtluônbảnchất.Kẻkhôngphụctùnggiữlạibảnchấtcủamình,nhưngkhôngbiếtlàmgìvớibảnchấtấy,bởiđứngmộtmình.

Mộtngườinàođóhoặc sống,nhưngcáigiá củađời sống là sựnhúngchàm,hoặckhôngmuốnbịnhúngchàm,lúcđóbuộcphảitừbỏđờisống.

Đấylàđạođứcthẳngthừngvàlươngtâmcắnrứt.

Khoảng cách giữa lương tâm cắn rứt và đạo đức thẳng thừngkhôngthểđođược.

Lươngtâmcắnrứtnằmtrongsựchiếmhữuthếgian.

Đạođứcthẳngthừngnằmtrongsựcôđộc,trongtrạngtháibịbỏrơivìsựthật.

Có những người cảm thấy rất dễ chịu trong đạo đức thẳngthừng.Kẻnàyngâyngấtvớiniềmxúcđộngđứngngoàisựhưhỏngvà có quyền lên án. Thật là chiến công đặc biệt khi con ngườinghiếnrăng.Tránhxara!Trởnênnghèokhóvàbịvùidập!Khôngaichịuđựngnổithiếunhữngvếtthươngsâu.

Đạo đức thẳng thừng làmảnh đất nuôi dưỡng sự nổi loạn và

cách mạng. Tất cả những kẻ nổi loạn và người cách mạng đềuđứngtrênnềntảngcủađạođức,vàđólàđạođứcthẳngthừng.

Sựphụctùngkhônglàmộthànhđộngphạmtội,màlàmộtsựbêbối,nhụcnhã.Kẻ thíchnghikhông làkẻđộcác,nhưng làkẻbấtlương.Bởivậychỗcủanókhôngrađứngtrướctòaán,màlàviệcđikíchđộng.Sựkíchđộngnàylàmầmmốngcủasựnổiloạn.Khôngaitránhkhỏiviệcđòitrảthù.Vàkhitrảthùnổra,thếlàcócáchmạng.

Cáchmạngkhôngdokẻnổiloạngâyramàsựhưhỏnglàmrakẻnổiloạn.Kẻnổiloạnkhônglàlươngtâmcắnrứtnổilênvìđờisốnghưhỏng,màlàsựcăngthẳngcủaconngườibịloạitrừkhỏicộngđồngvàloạitrừkhỏicủacảicướpđượccủađờisống.

Ngườicáchmạngtưởngsựthậtchắcphảithuộcvềnhữngngườinghèokhổ.Nhưngtronggiâyphútngườicáchmạngchiếmđượcvàbắtđầuđiềuchỉnhthếgian,họlậptứcsởhữuvàbảovệcủacải,lương tâm cắn rứt trong người ho thức tính, và đạo đức thẳngthừngngaylậptứcmènheo.

Chưabaogiờkhicáchmạngnổra,côngthứcnàylạikhônglặplạiđúngnhưthế.Vô íchhọtiếptụctuyênbốcác lí tưởng.Các lítưởnglúcđókhôngphảilàđạođứcthẳngthừngnữamàlàgiọngđiệucủalươngtâmcắnrứt.Nếungườicáchmạnglênnắmquyềnlực,họlậptứcbắtcảthếgiankhuấtphụchọ,vàtấtcảlạibắtđầulạitừđầu.

Tự hiện thực hóa bản thân là trách nhiệm xác thực của conngười, nhiệm vụ này cần đến toàn bộ sức mạnh của đời sống,nhưngphầnlớnkếtquảchỉlàtừngmảngđờisống.Thậtđángsợ,nhưngđúng vậy.Dù sao, tựhiện thựchóa bản thânđã từng vàvẫnlàvinhquangcủađờisống.

Kẻ phục tùng không chấp nhận trách nhiệm bắt buộc này

(engagementauthentique).Nókhônghiểutạisaophảigánhchịu.Cóthểvìnhiệmvụnàyquálán.Thếgianchínhlàconngười,nêndấnthânvàohưhỏngkhôngdễ.Nếuđãkhôngthểlàmình,ítnhấthãynghiếnngấutấtcảnhữnggìcóthể.

Nókhôngdámthúnhận,kếtcấuthếgianlànhưthế,bắtbuộcphảinhânnhượng.Nhưngnóchỉnhânnhượngđủcầnthiếtduytrìsựsốngcủanómàthôi.Thếmớinguy.Nếunhânnhượngthếgiannhưvậy,nósẽcoivàđểđiềunàynhưmộthànhđộngngoạilệ,đểviệc làm củamình rơi vào vô nghĩa; còn bản thân nó vẫn ở bênngoài,đểgiámàgiữđượcvịtríbanđầu.

Nókhôngdámnóidốicôngkhai,nóbiếtđiềunày,vàchịuđựng.Hànhđộngduynhấtcủakẻphụctùngcóthểcứuvãn,nếukhôngbịbuộcvàothựchànhlãthuậtsống,khiếnlươngtâmcắnrứtbắtnóphảichứngminhhànhđộnghưhỏngtrướcbảnthân,vàcốgắngđừngcoilàđúngvớisựdẫndắtbiệnchứngcủaquanđiểm.

Kẻ nào từ bỏ bản thân, kẻ đó không bao giờ thoát khỏi ai đãnhìnthấytấtcảnhữngđiềuđó.

EmmanuelMounierđãđánhdấuhìnhthứccủahànhđộngbằngbốnđiểm.Theobốnđiểmnàymọihànhđộng:

1. Làsựbiếnđổihiệnthựcbênngoài.

2. Làsựhìnhthànhcánhânconngười.

3. Đemconngườilạigầnconngườihơn.

4. Làmtăngthếgiớicủacácgiátrị.

Sựphụctùngđotừcácmứcđộtầmvócnhưsau:

1. Làmbiếnđổithếgiớibênngoàikhôngtheohướngtíchcựcmà theohướng tiêu cực, đúnghơnkhông làm thếgiới bênngoàitrongsạchhơnmàhỗnloạnhơn.

2. Sựphụctùnglàmthahóa,làmmấttinhthầncánhâncon

người.

3. Sựphụctùngtáchconngườikhỏiconngười.

4. Sự phục tùng không làm tăng các giá trị mà trái lại làmgiảmđi.

Đấylàcáimàđạođứcthẳngthừngnhìnrõnhất:Sựphụctùnglộttrầnconngườirakhỏihìnhdạngcộinguồncủanó,vàtácđộngđếnkếtquảcuốicùngcủađờisống.

Khôngaithathứchosựphụctùngđiềunày.KhôngbaogiờtồntạivàsẽtồntạisựCaoCảtừphụctùng.Đâylàmộthiệnsinhbithảmhayđúnghơn,mộthiệnsinhbêbối,nhụcnhã.

Cònđạođứcthẳngthừngđúngralàsựđiênrồ.Khônggìnhụchơnphảichịuđựngsựphụctùngvớikĩnăngsổngđiêuluyệncủanóđãchiếmlĩnhvũđàinhưthếnào,nhândanhcáigìthòtayvàocủacảicủađờisống,chiếmlĩnhvịtrícủađờisống,nhưthểtấtcảlà của nó không bằng, và dự phần vào thứmà tất cảmọi ngườikhácđềubịloạitrừ,

Trongconngườicủakẻkhôngbiếtcầnlàmgìđểchốnglạiđiềunàycóđếnhàngchụcngànlầnsựgiậndữtíchgóptừnhiềuđời.Trảthù.Sựtrảthù,Nietzschenói,làsựchốngđốicủaýchíchốnglạithờigian.

Cácnhà cảm tửquânđãnghỉkĩhay chưa,phải chăngkhôngphảisựtrảthùđangnungnấutronglòngcácngài?

Ôi!Giámàaibiếnđổinổiconngườitừsựtrảthù!

Sựphụctùnglộttrầnconngườitừdạnghìnhcộinguồncủanó,và tác độngđếnkết quảđời sống củanó.Nhưngkẻkhôngphụctùngvàkhôngthíchnghi,giữlạilươngtâmtrongsạchvàsựtrongsángcủamình,giữmộtđạođứcthẳngthừng,kẻđósẽbiếnthànhthiênthầncủasựtrảthù.

Đạođứcthẳngthừngbámchặtvàosựtrongsạchanhhùngcavàkhăngkhăngmộtcáchđộcđoán.Đạođức thẳngthừngkhôngmangtínhchấtxãhộimàmangtínhtrọngtâmcủachủnghĩacánhân.

Bởivậykhisôi lênđùngđùng,nókhôngtạoracộngđồngmàtạoracáchmạng.Đạođứcthẳngthừng,giốngnhưlươngtâmcắnrứt, từ bỏ sự cao cả.Đạo đức thẳng thừng tầm thường vàmangtínhchấtmaquỷ.

Kẻphụctùngbôibẩnđờisống.Lươngtâmcắnrứtlàsựbấtancủađờisốngbịbôibẩn.Đạođức thẳngthừng làsựnhầmđườngtrongđờisốngcủamộtkẻbịloạirakhỏicộngđồngvàbịtướcmấtcủacải.

Sựphụctùngkhôngthểthathứ.Kẻphụctùngcầnquỳgốivanxin sự thật tha thứ cho lỗi lầmnóđãphạm.Cònnếukhông,nókhôngvềđếnnhà.

Đạođứcthẳngthừngchỉgiảitỏanếutìnhthươngyêukêugọinó,vẫygọinóvàđúnglànóđếngầntìnhthươngyêu.Lúcđónócóthểtránhkhỏilửacủađịangục.

2.Từthếgiớidùngtronghainghĩa.

Mộtnghĩa làvũ trụ theo từHiLạp,nghĩa thứhai làmộtnơisốngcủaconngười,nhưngkhôngphảilàcáinhà(thếgian).

Vớithiênnhiên,hayvớivũtrụnhưngườitanói,khôngcóvấnđềgìnghiêmtrọng,kểcảvớinhiệtđộ,giábăng,nướclụthayđộngđất đi chăng nữa. Cái luôn luôn có vấn đề là thế gian. Từng cónhữngngườisaumộttrậnkhôngkích,gặpmưabãovàkhinghetiếng sấm, thấy chớp giật, họ đã khóc một cách nhẹ nhõm. Âmthanhcủavũtrụsovớitiếngbomnổmớianủilàmsao.

Đểtôicóthểtựhỏimình-GabrielMarcelnói-làmsaotôicóthểchấpnhậnsựquấynhiễuphávỡtrítuệnày?

Trongtoànbộ,cáiđặcbiệtnhấtlàthếgiantồntạinhưthểtựnó, nhưng từ nó, khó có gì chấp nhận nổi. Môi trường, sự tăngtrưởngtiếptụccủaconngười,thiênnhiên,xãhội,cộngđồng,nhànước,nhữngconngười,cácthờiđạihaynềnvănminh,khóchấpnhậnnổi.Thếgiancàngchungchungvàtolớn,cànglinhđộngvàvữngchắcsovớitấtcả,càngxalạ,càngkhôngthểnhậnbiết,càngđángnghingờvàđángsợ.Ởđâykhôngaicónơinươngthẩn.

Đâylàmộtđiềuđặcbiệtcầnhọcđểbiết,bởivìconngườithựcchấtkhôngbiếtchútgìvềđiềunày.Thếgianđónchàotrẻsơsinhngaytừngưỡngcửanhưnggiámàtrẻsơsinhbiếtnhỉ,nóchắcsẽkhôngrađời.Thếgianlàthứcầnphảilàmquen,ngaytừrấtsớm,từtrongnôi,làthứđầyảiconngườitronggiađình,làthứbắtnóhùnghụctrongtrườnghọc.

Hìnhảnhvềcuộcđờimàconngườimangtheomìnhđểrađờitrongniềmvui,hìnhảnhđóởtấtcảmọingườigiốngnhau.Khôngcó sựkhácbiệt.Hìnhảnh cổ trong chúng tavềđời sống thật sựgiốngnhau.Hìnhảnhnàyconngườinghiêmchỉnhchấpnhậnvàgìn giữ, là thứ con người yếu quý và không sẵn lòng từ bỏ.Conngườisinhrabằngmộtniềmtinrằngtrênthếgianhọsẽcónhàvàsẽsốngvớixúccảmsốngmangtheomình.

Thay chođiềunày, có lẽngay từnămphútđầu tiên của cuộcđời,conngườiđãnhậnrakhôngchỉkhôngthểsốngnổi,màtoànbộsứclựccủathếgiandườngnhưtậptrunglạiđểđedọavàđàohuyệt cho đời sốngmới bắt đầu hé nở trong họ, vùi dập và bópchết,nhấnđạpvàlàmtiêutanhọ.

Thời của các thiên tai lớnkhônggây ranguyhiểm,bởi tất cảđềulàcácnguyêntử.Nếunúi lửaphun,sóngthầnhoặcbão lốc,

hoặc sao băng rơi, thế giới âm không chuyển động. Nhưng conngười gặphiểmnguyngay trongmột sựviệcnhỏnhất,nghĩa làmộtsựviệcbénhấtvớihọcũngđủlàmlaychuyểncảthếgiớiâm.

Mộttianhìncủaánhmắtxanhthiếunữcóthểchứađựngcảsựhiện diện sứcmạnhma quỷ của bóng tối. Thiên tai đi qua, conngười hoànhồn trở lại, nhưngma quỷ bị đánh thức sẽ ở lại thếgian.Cáiduynhấtconngườicóthểlàmđượclàthíchnghi.Nhưngnếu thíchnghi,nónằm trong sựnguyhiểm là sẽđánhmấtbảnchấtcủamình.Khônggìgầntựsáthơnlàsựkhuấtphụcthếgian,khigiếtchếtthânthểtrongkhoảnhkhắc.

TrongtruyềnthốngTrungQuốcvàNhậtBản,nhậnthứcvềthếgianlàmộttrithứcriêng.Thóiquen,sânnhà,đườngphố,côngsở,mốt,chínhtrị,hiệulực,giaotiếp,phéplịchsự,cáchxưnghô.Họbiếtmộtcáchrõràngnhữngđiềunàytựahồkháchẳnnhưnócầnphảithế,nhưnụcườicủangườiTrungHoa,đếnnỗingayphútđầutiêntấtcảmọingườiphảnđốichốnglạinómộtcáchvôthức.

Họcmộtthóiquenkhôngkhó,màkhólàhọccáithóiquengiờđã không là thói quen,mà làmột cái gì khác.Đấy là thói quenkhôngnhữngkhôngcheđậy tínhchất conngườimàcònchỉdẫnsaiđường,trongnócómộtcáigìđóxúcphạmkhôngchịunổi,thứlột trần conngười từ bản chất, sống làmột việc khác và tồn tạitrongthếgianlàmộtviệckhác.Haiđiềunàychưahềailầmlẫn.

Ngườinàobiết rõ thếgian làgì, sẽ cẩn thậnkhibướcvàovớiquan hệ thế gian. Người ta nói Trang Tử từ chối làm quan, vàkhôngnhậnbấtkìchứctướcnào.Ngàiđitheonhữngphươngcáchriêngđểngườitađểchongàiyên.

Tránh mọi sự nổi bật, ngậm miệng lại, không ăn mặc khiêukhích, nhưngmặc đẹp cũngkhông, không ănuống quámức cầnthiết,ởmộtcáchgiảndịvàtậpdưỡngbảnthân.Khẽkhàngvàbiếtrútlui,vàđơngiản,cầnnhưmộtkẻkhổhạnh,đơnđộc.Tuynhiên.

Mikhôngthếsốngnhưnhữngvìsao.

Nơimộtmặtlàcáiđói,mặtkháclàsựxúcphạm,mặtkhácnữalàcôngdanh,mặtkhácnữalàsựghentị,mộtmặtkháclàsựhưhỏng,mặtkhácnữalàsựtrảthù,ởmặtnàylàlòngtin,ởmặtkiađốidiệnvớisựnổiloạn,thếgianxuấthiệnởđấy.

Thế gian là sự căng thẳng củađạođức thẳng thừng và lươngtâmcắnrứt.

Thế gian lànơi, tất cảđềubịhỏng.Nhữngýđồ tốt đẹp giảmdần,nhữngýđồxấucònxấuhơn.Chưabaogiờsựcaothượngbịméomóđếnthế,vàsựnghiêmchỉnhchưabaogiờbịbiến thànhnỗivônghĩađếnthế.Cácnhàthôngtháivĩđại.Cáctôngiáo.Cácthánh.

Thếgianlàchỗcủasựdốitrá.Sựdốitráởđâykhôngphải làmộtđạođứcxấuxamàlànềntảngxấucủađạođức.Khôngphảilàtộiác,màlàmộtcáigìtừđóxuấthiệntộiác.

Trướchếtlàsựhưhỏnghóacủangườibìnhthường.Càngcóvẻdễthươngchừngnàocàngghêtởmchừngấy.Nhưchinoiserie(sựphatrộn,bắtchướccổđiểnTrungQuốc-ND),càngthânáichừngnàocàngđêtiệnchừngấy.Trênthếgianmọicáiđềukhácsovớichínhnó,mọingườiđềukhác,sovớichínhhọ.

KhổngTửvàSocrateschorằng,nguyênnhâncủamọivấnđềlàngônngữđãđánhmất ýnghĩa cội nguồn củanó.Người tanghĩmộtđằngnóimộtnẻo.Thếgian lànơingônngữđãđánhmấtýnghĩađíchthựccủanó.Nếungườitalấylạiđượcýnghĩađíchthựcnày,thếgiansẽbiểnmất.

Sựgiảdốikhôngphảilàtộiác,khôngxungđộtvớicácquyluậtđạo đức, nhưng cũng không phải là khuyết tật sinh học, vì vậycũngkhôngxungđộtvớicácquyluậtsinhhọc.Nóởgiữahaithứnày,làmộtlĩnhvựcđặcthùvàriêngcũngnhưthếgianlàlĩnhvực

đặcthùvàriênggiữatựnhiênvàđạođức.Bởivậy,cáigìgiảdối,giảvờvàđánhlạchướngkhôngphảiđiều

xấuvàbệnhtật,màlàsựlừaphỉnh(fals).Đấylàthứlàmngườitaphảichịuđựngnhiềunhất.Trên lĩnhvựcđặcbiệtgiữa tộiácvàbệnhtậtnàykhôngcóhạngmụcvàquyluật.Nólàvịtrícủahiệnsinh.Nólàvịtrícủathếgian.Nóđứnggiữathiênnhiênvàtinhthần, làvịtrícủasựhưhỏngvàsựbất lươngtừđiểmnhạycảmnhấtcủađờisống.

Phápluậtkhôngbiếtchútgìvềtấtcảnhữngđiềunày.Nhữngbộ luật trừng phạt chĩa vào những con vật nguy hiểm, nhưngkhôngnhậnralũvitrùng.Mặcdù,cáilàmhỏngconngườikhôngphảilàkẻcướp.

Nietzschechorằng,vàcũngnhiềungườinghĩnhưvậy,cáigọilàtộiáctrongtrạngtháicủaxãhộingàynaythựcchấtngàycànglàmộtkhảnăngbùngnổsaucùng,làthínghiệmtuyệtvọngvàtànbạođểmộtkẻnàođấybòrakhỏibờvựccủasựhưhỏng,vàdù,cứchorằngbằngcáigiácủasựgiếtngười,nhưngcònlấylạimộtsựtrongsạchnàođấy,bedvì chịuđựng tộiác cònhơncần im lặngsốngtrongsựbẩnthỉuvàcoinhưkhôngcóviệcgìxảyra.

Nhữngkẻ phạm tội, theoNietzsche, trong xãhội ngàynay lànhững con người trong sạch, ít nhất là những kẻ khát khao sựtrongsạch,vàtrongmọitrườnghợp,mộtsátthủthuầntúytrongsạchhơnhẳn,sovớinhữngkẻvídụnhưchínhtrịgia,kinhtếgiahãnh tiến, đặcbiệtnếu ta thấymột sát thủnhưvậyvẫn còn tựtrọngvàđángthươngsovớimộtkẻvìcôngdanhcủamình,cốtìnhchàđạp,phátantừngmảnhnhữnggìmangchấtngười,khônggìhắnkhôngphávởvànhổtoẹt,khôngcòngìtrongconngườihắn,vàhắncóthểmuatấtcảvớimộtgiábèo.

Dùđángngạcnhiênhaykhông,nhưngnhântốrõrànglà,giữacáihiệnsinhnày,giữađạođứcvàsinhhọc,vềnhữnghànhđộng

bôibẩnđờisốngnàychỉcónhữngdântộcpháttriểncaotừtruyềnthốngmớihiểunổi,nhưTrungQuốc,ẤnĐộ,HiLạp,RomavàgầnđâynhấtlàPhápvàAnh.

Nếuđúnglàcómộtđịnhnghĩavềvănhóa,chỉcóthể:mộtdântộckhôngchỉđolường,cáigìlàđạođứctốtvàxấu,cáigìlàlànhmạnhvàbệnhtật,màcònđolườngcáigìthanhtẩyhoặcbôibẩnđờisốngchungcủacộngđồng.Vàđặcđiểmđờisốngcủamộtdântộccóvănhóalàcókhảnăngbảovệchốnglạisựbôibẩnnàymộtcáchcóýthức,

SựnhạycảmcủahiệnsinhnàyờTrungQuốcvàẤnĐộđãtừngcó,hiểnnhiên,nhưngtrongvănchươngHiLạpvàLaMãcũngđầysự cảnh báo, rằng nguy hiểm trực tiếp đe dọa con người khôngphảicáctộiácmàlàmộthiệnsinhbịhưhỏng,thahóa.

ỞPháplàcácnhàđạođức,ởAnhlàcácnhàchâmbiếmđóngởvịtríngườilínhcanh,từđóhọcóthểđểýđếnsựtrongsạchcủađời sống, và cảnh báo mọi người một cách khá sớm rằng muốnchốnglạisựhưhỏnghãybảovệconngười.

Ngượclạiởcácdântộcvàởmọithờiđại,sựvôvănhóathểhiệnchínhởchỗconngườikhôngđượcbảovệ-khôngphảiđểchốnglạitộiácmàluậtphápthườngxửlýkhôngliêntục-màởlòngtincủaconngườichốnglạisựhưhỏng,ởchỗkhôngcósựđolườngmứcđộthôbạovàsựvôývôtứ,sựchenchúcxôđẩy,bấtlịchsự,sựbẩnthỉucùngthóiđạođứcgiả,vànhữngthóiđêtiệnkhóxácđịnhrạchròikhác,nhữngthứđedọađờisốngconngườisâusắchớnnhiềusovớitộiác.

Thiếuvănhóatrướctiêncónghĩarằngconngườikhôngcósựbảo vệ trước sự giễu cợt và sự độc ác.Người ta không dạy cộngđồng hãy cô lập những điều này.Mọi người sợ chúng, cho phépchúng,vàconngười làmngơhoặc tránhsangmộtbên, thậmchícònngưỡngmộchúng.

Tội ác đạo đức ở đây không nhiều hơn ởcác nơi khác, nhưngtrìnhđộđờisốngthảmhạimộtcáchkhủngkhiếp.

Bởivìtộiáclàsựviphạmdãmantrậttựđạođức,màtấtcảcácdântộcđềubiếtcáchchốngđỡ.Nhưngchốnglạimộthiệnsinhhưhỏngbôibẩnsựsốngngười thìmộtdân tộcphivănhóabất lực.Bấtlựckhituyệtvọngtiếpxúcvớinhữngkẻxảoquyệt,nhữngkẻmamãnhđentối,nhữngkẻbốcphéttomồm,nhữngquânvô lạiluồncúivàhợmhĩnh.

Sựsốnggiốngnhưnước, ítnhấtgiốngởchỗkhôngchấpnhậnbất cứ sự bẩn thỉu nào, trongmột khoảng thời gian ngắn nhất,nước làm tannhững chất liệuđộchại, chắt lọc và tiêuhủy.Đặctínhcủacácnguồnnước,cácdòngsuối,cáchồtrênnúilàngườitacóvứtrácvàolòngnướccủachúng,cáchđấyvàibướcchânnướcvẫnuốngđược, và chỉ sauvàiphútmứcđộđộchại của rácbiếnmấtkhôngdấuvết.

Sựsốngchịuđượctấtcảmọibẩnthỉuvàthanhtẩytấtcảthànhtrongsạch.

ỞẤnĐộ từ sự sống là szat. Dịch sát nghĩa là cái có. Nhưngcũngcónghĩalàtựtrànđầy,nhưngcũngcónghĩalàđơngiảnvàrạngngời,cónghĩalàcónhưsựthật.Aszatnghĩalàcáikhôngcó,khôngtồntại.

Bởi vậy người ta bảo ai đã nângmình lên bước vào sự sống,ngườiấykhôngbaogiờcóthểphạmtội,hoặcsai lầm,khôngthểnghĩhoặcnóinhữnggìkhôngđúnghoặckhôngcó.Trongsựsốngtấtcảtrongsạchvàđíchthực,mọithứcóthểinmọidấuvếtlênsựsống,nóhúthếtnhưhúthơinướctrongkhôngkhívàbảnthânnócònlạikhôngtìvết.

Sựsốnglàsựnhạycảmvàsựnhiễmbẩnvôhạn.Bấtkìởđâubấtkìailàmbấtkìđiềugìquấynhiễu,ngaylậptứctấtcảtrởnên

đen tối.Đếnhàngnghìn cây sốvàđếnhàngnghìnnămvẫncòncảmthấy.

Sự sống làm tanmọi bẩn thiu, nhưngđời sống lại không thể.Sứcnặngvàbóngtốicủasựbẩnthỉuởlạiđờisống,vachạmvàoconngười,cảntrởconngười,bóngtốicủanólàmmờcáinhìncủaconngười.Khônggìlàmtổnthươnghơnsựbốchơi,vôhìnhvànhẹlângnày,thứgọilàđờisống,vàthứkhóchịuđựnghơncảkhôngphải sự xúc phạm thô bạo mà là hành hạ dai dẳng của sự bấtlương.

Bởivậykhônggìcólídohơnsựlolắngchođờisống.Khônggìdễhiểuhơncơngiậndữcủanhàtiêntri.

Nhàtiêntrikhôngtuyênbốvềcủacảivàdanhtiếng,quyềnlựcvàhưởngthụ.Sựhưhỏngpháhỏngđờisốngmàcảcộngđồngsốngtrongđó,nơimọingườicùngthamdự,nơiaicũngcónhucầuvềsựtrongsạchcủanó,và là thứmàtất cảainhạycảmvới sự trongsạchđềulolắngchonó.Sựlolắngđờisốngnàyởmứcđộnàođấyhơncảbệnhthầnkinh,vớinhữngbiểuhiệnđiênrồrồdại,ởnhữngngườinhưJesajas,Savonarol,Nietzsche.

Nhưngthậttaihạichoainhầmlẫnsựlolắngđờisốngnàyvớisựghen tịđời sống củađạođức thẳng thừng.Sự lo lắng chođờisốngkhôngmùquángđếnmức:giámàxóađượccáithếgiannàyrakhỏisựsống.Lolắngchođờisốnglàsựgắnbóngâythơvớibảnchất,làniềmhứngkhởinguyênthủycủađờisống.

Đạođứcthẳngthừngkhôngloâuvìđờisống,màbịxúcphạmvàmuốncaohơnđờisống,đấylàsựghentịvớicủacải,danhtiếngvàquyềnlực.

Sựlolắngchođờisốngkhônghamhố.Nólolắng,sợhãi,cămthùchochínhđờisống(niềmvuimậtngọtsiêuviệt,nhưngườiẤnĐộthườngnói),nhưngcămthùmộtcáchkhôngácđộc,vàbởivì

khôngthểlàmngắnlạiđờisống,nếnnócămthùvìthờihoàngkimđãbịđầuđộc.

Thếgian,cáiđangcóởđây,cáichúngtalàmratừbấylâunayđếngiờ,vàlàcái-màtheomọidấuhiệu-chúngtatiếptụclàmrabằnglòngtựtin,tráingượcvớiđiềumàtấtcảnhữngaihiểubiếtmộtchútđềuthấy,toànbộsắpsửarơivàođầuchúngta.

Bởivìsaukhiýnghĩacủatoànbộcácđềtàibịđánhmất,chỉcònmộtđiềuđángnóiduynhất:sựkhủnghoảng.Ngoàiratấtcảđềuvônghĩavàthừa.

Conngườicàngởcấpcaobaonhiêu,sựphảnbộicàngnghiêmtrọng bấy nhiêu. Lũ nhỏ nhen, bọn chính trị gia, lũ nhà báo.Chúngphảnbộicáigì?Caonhấtlàlítưởng.Caohơn,vàcaohơnnữa.NhưHolderlinđãnói:VergisstsichundseinGott-QuênmấtchínhmìnhvàChúacủamình.

Đặcđiểmcủađạođứckhôngphảilàthẳngthừng.Tôicómặtởđâykhôngphảiđểkếtánbấtkìai,màđểchungsốngcùnghọ.Bảnkết án tôi cần thựchành với chính bản thân tôi.Đạo đức thẳngthừnglàthứcầnvứt.

Nhưngtôilàmgìđâyvớikẻlénlútsờvàocủacải,sấnsổvànhưlũbấttàimấtdạy,nhảytótlênngồihàngghếđầu?Hayđâylàđặctínhngười,rấtngười:thahóa,phảnbội,haylầmlẫn,hayđiđánhlừa,mặc cả, chuyên săn lùng những phi vụ nhỏmọn, nịnh hót,phụctùng,bôinhọngườikhác,sauđólạitựgặmnhấmvàtranhluậnvớilươngtâmcắnrứt,đểtrởthànhkẻbánđứng,kẻnóidốivàtrơtrẽn,chếgiễubônglơnvớitoànbộ,quaylưngvớitoànbộvàchạytrốn,chạytrốnvàphủnhận,chốicãi?

Vàđấycóphảikẻkhăngkhăngmộtmìnhgìngiữsựtrongtrắngđángngờ,từđấytựtạorasựcaocảvàvươngmiệnchomình?cầnhaykhôngmứcđộtrongsánggiảndịcủatráitimđểconngườigần

nhưbằngsựtửtếvôcùng,mộtcáchvôliêmsỉ,cấuxékẻnàocóthể,vìchiếnlợiphẩm?

Cầnhaykhôngmộtsựnhụcnhãchưa tưởng tượngrabaogiờxứng với sự ti tiện này?Có thể coi hay không sựhưhỏng tuyệtvọngnàymangtínhchấtấutrĩngớngẩn,vànếusựkhuấtphụcthếgiannàyđúnglàmộtsựphảnbộichấtthiêngliêngbêntrongcủađờisốngngười,tấtcảlàsựphảnbộicáicaocảkhôngváitớiđược,phảichăngkhôngcầnđếnsựtrongtrắngđầyuytínđểconngườicóthểđitheo?

Về,mọingườiđềusống,thậmchí,trênmọicáivàbằngmọigiáđểsống,cóquyềnsống,vàcuộcsốngnhưmộttưtưởngmanggiátrị tự thânvàphần lớn tốtđẹp,điềumàkểcảnhữngngườinhưGoethevàNietzscheđãdùngđểchọctứccảmộtthờiđại,giờđâycầnđặtcâuhỏi,thựcrasốngcónghĩalàgì?

Nhữnggìconngườithấy,tươngđốimơhồ,chỉnhưmộtsựthấtthần,khôngliênquangìđếnđặctínhcơbảnnguyênthủycủađờisống,bởivìnókhôngkhácgìmộtsựđóikhátđiêncuồng,ngâyratrước tất cả và nuốt chửng, công viên vui và triển lãm, nhạc vũkịch và dạ hội, các nhà hát và các trận đấu bóng, và rạp chiếuphim,vàtrongcáiđadạngnàynhưthểnóivềcáitráingượccủađờisống,khôngphảisống,màđúnghơnbằngsựhỗtrợđirảirắcnhữnghưngphấnđểquênhẳnđờisốngđi.

Đểkhôngbaogiờcầnphảinghĩđếnnónữa.BởivậyHeideggernói, ngày nay con người trong sự sống bị quên lãng, không biếtsốngnữamàchỉ,biếtkhátbởitrạngtháithèmkhátđờisốngđặcthù của nó, nó không có cơ hội để sống và tất cả, những gì conngườiởtrongđó,chỉlàsựthaythếđángbuồncủahiệnthực.

Tacóthểnóiđờisốnglàmộtsựvôcảm.Đờisốngnhưtrạngtháibịngất lịm,suysụp.Thuốclá,moocfin,rượuđế,cafe.ĐâylànơiđếncủaFaust tộinghiệpvàDionusoskhốnkhổ.Sựbình thường

hóacủađờisốngbiếnmất,ngaylậptứccầnnghĩđếnnhữngthaythế,đểconngườiđừngphátđiênvìsựđóikhátđờisốngcủanó.

Thựcchấtnhữngcăngthẳngnàocầnđượccânbằnglạiđể,cứcholàmộtngườinàođócóthểsốngnổi?Nhữnggiấcmơnhưthếnàocóthểhiệnthựchóa?

Conngườicómốiquanhệnhưthếnàovớicâuchuyệncuộcđờicủa côgiữ cổnggiá chỉmột lần,một lầnduynhất trongđời thôiđượclunglinhtrongváyáodạhội,trênđầulàvươngmiện(dùlàđồ giả) nhưng, sau tiếng khèn hiệu lệnh, duyên dáng bước vàophòngkhiêuvũ,nhưmộtnữhoàngcủaShakespeare?

Ngườitacómốiquanhệnhưthếnàovídụvớisựkiệnmộtkẻđộc tài giữ lấy khán đài để phát biểu, không khác bao nhiêu sựkiệncủacôgiữcổng,chỉsânkhấucuộcđờidựngtạmxámxịthơnvàcácvạchkẻxấuxíhơn.

Conngườicónhucầugì?Sởthíchgì?Ướcnguyệngì?Hìnhmẫulítưởngbấttửcủahọnhưthếnào?Cáigìthathiếtvớihọhơnbảnthânđờisống?

Khôngsống.Cướpđiđờisống.

Khônghềhạthấp.Khôngchúthằnhọc,khôngyêuthíchcũngnhưkhôngcămghét.Chỉquansátxungquanh,khôngkèmnhữngýđịnhsửađổi.Ôi!Chúahãychechở!

Tìmnhững từ ngữ đã cânnhắc, thôngminh, giản dị, để bìnhtĩnh lại, không cảhồi tưởng,không cảđồng cảm,khôngvới tìnhyêuthương,nhưcáchthứcconngườinhìnlũchuộtthínghiệmkhilửadịchbệnhđỏngầumắtchúng.

Cáichúngtagọilàthếgiandànhchothứsinhlinhchỉcoimìnhlàkhách lãngdu, làcơnácmộng, làsựbất lực.Thếgian từbênngoàikhôngnhìnthấygìhết.Cóthểđâylànghiệpquảtậpthểcủanhânloại,haynóicáchkhác làhậuquảcủatấtcảnhữnggìsau

hàngtrămngànnămtrongsốphậnnhânloạiđãtíchtụlại,vàgiờđây cần chịu đựngdi sảnđángnguyền rủa ấy.Đây sẽ là di sảnđượclưutrữ.

Trongthếgianlogickhôngcóhiệulực,đạođứccũngthế,thậmchícảnhữngđịnhluậtcủađờisốnghữucơcũngphihiệulực.Trênthế gian chỉ cómột logic duynhất:một lần conngười đã gây ramộtcáigìđó,giờđâycầngánhtoànbộhậuquảcủanó.

NhưKinhToranói:hetediglen (bịnguyềnrủangànđời).Nhưkhoahọctuyênbố:ditruyền.NhưBuddhađãdạy:mọihànhđộng,ýnghĩ, cửđộng, lờinói của chúng ta lànghiệpquảkhông tránhkhỏicủahànhđộng,ýnghĩ,cửđộng,lờinóichúngtađãphạmtừnhữngkiếptrước.

Cái xảy ra trên thế gian, nói theo ngôn ngữ luyện vàng(alkimia) làputrefactio, có nghĩa là sự hư hỏng, sự vỡ toang, sựcăngphồng,rữara,biếnchất,tanrữa.

Putrefactiokhôngchỉlàsựhủydiệtvônghĩa.Đâylàtrạngthái,khivậtchấtcủathiênnhiên,primamateria,kếtcấuvàhìnhthứccủanóbịphávỡ,tanratừngmảnhvàhiệnthựchóavàonhữngcơcấumớivàkhác.Cái rơivào thếgian, lập tức lan truyềnvàvóncục.

Chúngtanhìnthấyđiềunàytừmìnhvàđặttênmĩmiềulàsựlớnlênvàpháttriển.Cáihìnhdángsơsinhgốcrễcủaconngườitấysưng lênhaichục lần,sauđóxuấthiệnsự lantrànmới,dụctính,để làmlantruyềnnhữngsinh linhmới,vàgiữanhữnggiaiđoạnấy,hấpthụcácloạivậtchấtthiênnhiênkhácnhauvàomìnhđểtựlantruyền,vàsaurốtsinhlinhnàytronghìnhdạngngườichấmdứt,cáichúngtagọilàchết.

Thếgianlàxưởngluyệnvàng,nơithiênnhiênbiếnthànhmộtcáigìkhác,mộtphầnthànhrác,chấtthải,mộtphần-nhưthuật

giảkimnói-thànhvàng,nếuconngườinỗlựcđặcbiệttronglợiíchcủaviệcbiếnđổinày.

Trongmọitrườnghợp,coithếgiannhưmộtnơitậncùnglàmộtsựthảmhại,vàngườinàokhôngthứctỉnhmộtđiều,cầnphảilàmgì để thay đổi, người đó sẽ bị cuốn trôi không dấu vết và chìmtrongsựthahóa,sẽtừbỏsựsốngtuyệtđối.

Thếgianđánhmấtýnghĩa-cănnhàcủanó,vàconngườithiếunhữngquanhệcộngđồngnghiêmchỉnh,thuầntúychỉtồntạitrênthếgiannhưmộtkẻquansát,vàcoinhữnggìđangxảyralàmộtsựkiệnnhânchủnghọckìlạ,mộtthứđặcbiệtvàtrongmộtquanđiểmnhấtđịnhnàođấylíthúnhưngthựcrahoàntoànvônghĩa.

Nghịchlícủakhoahọc.Saukhichínhtrịngựtrịtrênthếgianvà conngười thamdựvàoquyền lựcnghiềnnátnày, và saukhitôngiáocũngtrởthànhmộtquyềnlựcchống lạinhânloại,cóvẻnhưduynhấtchỉcònkhoahọcbảovệconngười,đốidiệnvớithếgian.

Nhưngsauvàitrămnămhivọngvềkhoahọccũngmất.Khoahọc cũng hư hỏngmột cách hiện thực hóa như chính trị và tôngiáo,vàconngườikhôngcònbấtcứnơinàođểcúiđầunữa.

Sựthốngtrịcủathếgian.

LịchsửchâuÂucóhaithờikì:

Trongthờikìđầutiên,đạođứcthẳngthừngthốngtrị,conngườisốngtrongsựtrảthùbịkhơinguồnbởinỗiđaukhổchịuđựngthếgiancủanó.Thếgian, làmột conđĩdễdãi,kẻđi lừa conngười,cướpcủa,cườinhạobángvàomũinóvàbỏmặcnó,bỏđi.Đấylàthờicổvàtrungcổ.

Trongthờikìthứhailươngtâmcắnrứtthốngtrị,bởiconngườiđãphụctùng,đãthíchnghivàmangtínhtrầnthế,conngườitìmranghệthuậtvàkhoahọc.Đấylàthờihiệnđại.

Bâygiờbắtđầuthờikìthứba.Giờđâykhôngcòngìkhácngoàitrầnthế.Mộtquátrìnhhànhhạ,tấncông, làmnhục,cưỡngbức,đàyđọa.

Thếkỉhướclàthếkỉcủanhữngkẻđiên.Holderlin,Schumann,GogolBaudelaire,Maupassant,VanGogh,Nietzsche.

Ngàynaychúngtakhôngcókhảnăngđiên.

Thayvàođólàsựvôgiacư.NhữngkẻlưuvongvàtịnạnNga,Serbia,Đức,Rumani,Pháp,TâyBanNha.

Hình thứcmớinhất của trạng thái vôgia cư làkhi conngườikhôngbao giờ cónhànữangay trongđấtnước củamình.Trạngtháilưuvongbêntrong.

Kẻ nào không phục tùng, có thể chuyển sang đạo đức thẳngthừngvàcóthểtrởthànhkẻnổiloạn,nhấtlàtrongviệctrảthù.Không có con đường khác: đạo đức thẳng thừng hoặc lương tâmcắnrứt.Kẻkhôngởvịtrínào,kẻđóvôgiacư.

3.TácphẩmvềkhủnghoảngđầuhêncủaSörénKierkegaard:Phê

phánthờigianđượcviếtnăm1845.

Ýnghĩacủatácphẩmnày:ngàyhômnaychúngtakhôngsốngtrongcơnkhủnghoảngcủamọithờiđạiđãbắtđầutừkhởiđiểmcủa thời gian và là trạng thái đã bình thường hóa củamỗi conngười, cuộc khủng hoảng ngày hôm nay đặc biệt, ngoại lệ, duynhất,tuyệtđốivàsaucùng.

Xưakiakhủnghoảngkhôngphảilàbímậtcủalịchsử.Tấtcảmọingườiđềubiết vềnó, vàđời sốngnhân loạiđượcđiều chỉnhbằngquanđiểmnóivềsựkhủnghoảng.Ngàynay,trừtrườnghợpngoại lệ,conngườikhôngbiếtđếnsựkhủnghoảng,thậmchí,họkhôngmuốnbiết.

KháiniệmcủaKierkegaardnóivềconngườisốngtrongýthứctội lỗi là hiện sinh. Sống cuộc đời thật sự, Kierkegaard nói, chỉhiệnsinhnàysống.Aikhôngthựchiệnđiềunàylàlẩntránhtrướcý thứcvềhiện thực.Sựsống củanóđượcxâydựng trênsự lãngquên (léthé) liên tục của khủng hoảng, và chính vì thế nó đắmmìnhtrongkhủnghoảng.Ngườithamdựvàohiệnthực, làngườinhậnrahoàncảnhthậtsự,vàđặtbảnthânmìnhvàosựkhủnghoảngmộtcáchtrầntrụi(alétheia).

Mộttrămnămđãtrôiquavàcáimàchúngtabiếtvềsựkhủnghoảng,nhưđãtrởnênquenthuộc,khôngphảidonhữngtácphẩmvĩđạihaynổitiếngmàtừcáctácphẩmvôdanh.

Nhữngđiều cơ bản conngườikhông tìm thấy ở các tuyển tậpcủaKeyserling,củaSpenglerhaycủaSorokin,màtìmthấytrongvàinghiêncứumỏng.MartinHeideggerđãviếtnhữngtậpsáchấyvàôngbảochúngtađãđisausựkhủnghoảng.Khôngphảinhưmộtsựkiệnđịnhmệnhròràngquyếtđịnhtoànbộ,vàtừphútđótrởđitìnhthếtrởnêntuyệtvọng.

Thựcchấtkhủnghoảngđãxảyrakhôngthểcứuvớtđượcnữa,vàxảyramộtcáchkhôngnhậnra,bằngnhữngthỏathuậnchung,và cái mà chúng ta sống, những biến động của thế kỉ vừa qua,nhữngcuộc thếchiến thờihiện tại,nhữngnhànướckinhhoàng,cuộccáchmạngkĩthuật,sựthahóaxãhội-đạođức-kinhtếkhôngthểchặnđứng,giờđâychỉcóthểcoinhưmộtrốiloạntựđộngmàthôi.

HeideggergiữlạikháiniệmcơbảngiảithíchhànhviconngườicủaKierkegaard,nhưNietzsche,Pannwitz vàGúenon từng làm.Kẻ nào không đặt bản chất của nó vào sự khủng hoảng, khôngnghingờgìnữa,kẻđólàmộthiệnsinhgiả(pseudoegzistens).

Nghĩa là kẻ nào bằng bất cứ lí do gì che giấu ý thức của sự

khủnghoảng trướcbản thân, vàkhông tínhđếnnhữnghậuquảcủakhủnghoảngđộngchạmđếnđờisổngriêngcủamình,kẻđóvônghĩa,lạcloài.Khôngnóilênđiềugì.Tựxóamìnhrakhỏilịchsử.

Khủnghoảng, đúng, cực kì khó chịu, nhưng bị cất giấu trongnhữngảo tưởngnhấtđịnh, trướcý thứchiện tạiđáng sợ,đấy làđiềungườiAnhgọilànonelycrowd,haynhưCamusviết,l’hommeabsurde.

Sống như thể không có điều gì xảy ra. Tiếp tục ba hoa về sựphát triển, về sự tiến bộ của khoa học, vạch các kế hoạch về sựpháttriểnkinhtế,cácthỏathuậnchínhtrị,hìnhthứchóasựgiáodục,nângcaotrithức,khinhthườngnềntảngvănhóamớivàtồntạicácloạichủnghĩabáochí.

Heidegger phân tích sự tất yếu của khủng hoảng bằng nhậnđịnh, sựkhácnhaugiữa chiến tranhvàhòabình chấmdứt.Cáiđangcó,chẳngphảichiếntranh,khônglàhòabình.Tacóthểnói,cả thế gian đang ở trong trạng thái bao vây của một nhà nướcthườngxuyên.

Chiến tranh có thể xảy rabất cứphútnào,nhưngnếukhôngxảyra,còntồitệhơn,Điềunàycómốiquanhệvớivịtríliênquanđếnnhaucủacácdântộc.Vị trí tự thâncủacácdântộc làsốngtrongtròđùacủamộtnhànướcthườngxuyên.Mọidântộcđứnggiữahaicuộcđảochính,mộtcuộcđãxảyra,mộtcuộcđangchuẩnbị.

Vềmặtkinhtếlàsựthấtbạicủanhànướcthườngxuyên.Còngiađình?Chẳngphảihônnhân,khônglàtìnhyêutựdo.Cácđẳngcấp? Chẳng phải kẻ cai trị, không là đẳng cấp phục vụ, chỉ lànhữngkẻđiởphiđẳngcấp.Khôngcộngđồng,chẳngcánhânhóa.Khôngtộiác,chẳngvôtội,chỉlàsựnhơbẩn.

Nhưng sự vật, nhưCamusnói, trầm trọnghơn rất nhiều, bởi

chiếntranh,đảochính,khủnghoảng,dốitrá,bạo lực,sựbóc lột,tất cảnhữngđiềunày có từ lâu rồi - có thểđốivới cácđiền chủthờiPhụchưng,hoặccácnhàcaitrịtùytiệnnhưLajosXIVhoặcFrigyesII-làngoạilệ,đốivớihọdùkinhkhủngđếnthếnàovẫnchỉmộtlầnvàphipháp.

Cònngàynay, tựnónói lêntấtcả.Người tabiết tấtcảvàcoinhưchuyệnthườngxuyêntấtcả.Khônggìcổhủhơnsựgiậndữ.Giậngiữngàynaylàsựhàihướctuyệtđốinhất.

Việc giải quyết một đời sống trung bình như sau: với tất cảnhữnggìđangcóhãylàmlơtrướcnhậnthứcthuđượcvềchúng,vềmặtcánhân,hãysửdụngcáctìnhhuốngcóthể,vớicáigiátừbỏhiệnsinhđíchthựccủamình,hãyđảmbảonhữngđiềukiệnbênngoài củađời sốngriêngcủamình từnền tảngvữngchắc có thể(manforhimself-vìbảnthânmình).

Bởivậytrởthànhkẻchiếnthắngtrongcuộcđời,sauvàingoạilệítỏi,thuầntúycónghĩalàsựbạitrậnhoàntoàn.Ngườitanói,aichịuđựngnổicáiđangcóngàyhômnay,còntuyệtvờihơncảsựtuyệtvờicủacácthánh.

BởivậyValerysaikhianủirằngkhủnghoảnggìđichăngnữa,cuộc sống vẫn tiếp tục đi tiếp. Đúng thế, đời sống vẫn trôi đi.Nhưng sự phi danh dự của hiện sinh giả có thể đạt tớimức độ,thậmchíđãđạtđếnmứcđộ,rằngconngườiđãmuađờisốngbằngmộtgiákhôngragì,thậmchívôcùngtồitệ.

Sựbẩnthỉuchỉcóthểchịuđựngđếnmứcđộnàođấy.Đờisốngtựđánhmấtmìnhđếnmức,khôngbaogiờcònlàđờisốngnữa,chỉlàmứcđộcủađờisốngsinhhọcvàrồdạiquỷsứtrộnlẫnnhaumộtcách đặc thù, một thứ tất nhiên có thể tiếp tục duy trì, nhưngkhôngđáng.

Conngườinhậnđượcđờisốngcủanó.Vịtrísựsốngcủanótự

nó cần lựa chọn chomình,không cóbấtkì tácđộngnào củađờisống,vàtựnólựachọntheocáimànócholàxứngđáng.

Hiện thực hiện sinh, tự đo, khát vọng và lí tưởng bất tử phụthuộclẫnnhaunhưthế.Cáiđầutiênlàmconngườirunsợtrướchiện sinhgiảkhôngphải làđời sốngdối trá,mà làphải coimộtthamvọngnghèonànthảmhạilàlítưởngbấttửchomình.

4.Tronglịchsửcáccuộcnổiloạngầnđâynhấtkhôngthểxácđịnh

đượcthờigianxảyratìnhhuống.CóthểnóđãxảyratrongthờiDescartes,cóthểtrướchoặcsauđóítlâu,nhúngtrongmọitrường,hợp giọng điệu bất nhã ngạo mạn mà sau đó không lâu nhómVoltairesửdụngđãtrởnênquenthuộc.

Chođến:tậnlúcđóngườitachỉbiếtđếnmộtkhảnăngcủasựnổiloạn,làsựnổiloạnchốnglạithếgian.Saucùng,trongmọithờigianvàởmọinơi,thếgianvẫnlàmộtthứxalạ,khôngthểthíchnghi,làthứconngườikhôngbiếtchútgìvềnóvàkhôngthểchấpnhận,làthứtừngcóvàvẫncònlại,kểcảtrongtrườnghợp(tobeavillain-tasẽthànhkẻvôlại)conngườimuốnphụctùng,nómộtcáchcốgắngvàvẹntoàn.

Những kẻ nổi loạn cổ điển,Platón vàKhổng Tử, Buddha vàHeracleitos,vớidândịgiáovàSavonarola-khilắngnghehọ-chỉcóthểhiểunổi,nếulấyđạođứcthẳngthừngđểchốnglạithếgian.Nổiloạnchỉmangýnghĩakhiđốimặtvớithếgiansuythoái,bởiđấy chính là cơ sở củanó.Cáimàngười ta gọi lànhândanh sựthật.Tuyênbốsựthậtchưabaogiờmanglạilợilộcvậtchất,theotừngthờikìcóthểítnhiềunguyhiểmđếntínhmệnh,nhưngchỉnhữngkẻđốilậpvớithếgiandámtuyênbố.

Tìnhhuốngnày,giờđấylàmộtthứkhôngaichờđợivàkhôngthểhiểunổi,hay: thếgianđangnổi loạn.Mộtvị tríphức tạpvô

giớihạnđangtấncông.Sựhưhỏngbắtđầuxửsựnhưmộtkẻbịhiểulầm.Lươngtâmcắnrứtbắtđầunóivềsựthật.Tấtcảnhữngđiềunàyđãđiquáxađểconngườicóthểhiểunổi.

Khônggìnguxuẩnhơn,thậmchímấtdạyhơnkhisựhưhỏngđóngvaikẻbịxúcphạmvà lêntiếngđòiquyền lợi.Đây làvídụđiểnhìnhchothấytronglịchsửcácsựkiệnchồngchéolênnhau,đổivaitròchonhauvàtanhòavàonhauđếnmứcsauđóhoặcrấtkhó,hoặctuyệtđốikhôngthểnhậnrachândungcủachúngnữa.

Dostoiepxki viếtvềmôhìnhrác cuộcnổi loạn-truyền thống-trong chương "Grand Inquisitor" - Đại Pháp Quan (tiểu thuyếtAnh emKaramazov). Theo huyền thoại,Đấng Cứu Thế hiện ramộtlầnnữatrêntráiđấtvàdânchúngnhậnraNgài.Sựthốngtrịcủa thếgiới bị đedọanhưkhi lầnđầu tiênNgàiđếnđây.ĐấngCứuThếbịbắtvàbịkếttộichết.-Nhưngtrướcđêmbịthiêusống,trongnhàtù,ĐạiPhápQuanthuyếtphụcNgàihãyrờibỏtráiđất.Thếgiannày,ởđâykhôngcóchỗchosựthật.

Đây là huyền thoại trừu tượng trong tinh thần của đạo đứcthẳngthừngvàlươngtâmcắnrứt.

Hànhvinhânđạotrongtrường-hợpnàychỉcóthểvàtừngcólàlập trường đứng bên cạnh Đấng Cứu Thế chống lại Đại PhápQuan.Khôngnhấtthiếtcầnphảinổiloạn,nhưngcũngkhôngthểhiệnthựchóamộtcáchkhác.

Conngườichưabaogiờchiếnthắngnổicảmgiáckhóchịuvớithếgianvàkhôngaicóthể imlặngkhingười tađuổisựthậtrakhỏithếgian.Chodùvônghĩađếnđâuconngườicũngkhôngthểlàmgìkhácngoàiviệcnổiloạn.

Điềuchịuđựngkhókhănnhấttrênthếgianlàbấtcôngcóuyquyềncònsựthậtthìyếuớt.Điềuthảmkhốclàsựthậtkhôngbiếttựnó thựchiệnnó.Đây làsựsợhãi runrẩykhôngngừng trong

conngười,rằngsựthậtbịxuađuổikhỏitráiđấtvàchúngtaởlạiđâykhôngđượcbảovệ.Đâylàsựtừbỏcủasựthật.Đâylàýnghĩacủamọicuộcnổiloạn.

NhưnghuyềnthoạivềĐạiPhápQuanđãlạchậu.ThếgianbắtđầuthayđổiquanđiểmchorằngđuổiĐấngCứuThếrakhỏitráiđấtlàđúng.

Sựthậtgiảđịnhcácmứcđộ.Sựthậtcaocả,minhbạch,trongtrắng, thẳng thắn.Điềunàygâykhókhănbất tận chođời sống,đặc biệt cho hoạt động của những kẻ cầm quyền. Để sống nổichúngtakhôngcónhucầuvềsựthật.

Sựnổi loạn trước kia không đáng tin cậynhất nhưng vềmặtlịchsửlàmộthànhvixácthực,dùkhôngcứuvãnđượcnhưngcólídođểlosợchosựtrongsạchcủađờisốngtrongthếgianhưhỏng.Đạođứcthẳngthừnglàphươngphápcủasựlosợchođờisốngnày.Hìnhthứctrongsángcủanórấthiếmhoi,phầnlớn,chỉlàsựghentịđờisống,ghentuôngvớiđờisống(resentiment),chínhvìvậynókhôngphươngcứuchữa,nógiốnghệtnhưsựphụctùng.

Thứduynhấtnócóthểlàmđượcởmứcđộmangtínhngườilàđòihỏisựthật.Nếukhôngcóđiềunày,lúcđósựnổiloạnbịgạtbỏkhỏiđờisống,conngườihoangmangtrọngsựthật;bịbỏrơichỉlàsựbùngnổcủatìnhtrạngcăngthẳngmaquỷ.

Trongbiểuhiệnnổi loạngầnđây thếgian cốgắng tỏ raphụctùnglàmộthànhviđángtincậy.Chốnglạithửnghiệmnày,mặcdù, chẳngai lên tiếng,nói chungai cũngrụt cổ lại,nhưngcóvẻnhư, ítnhất,đến lứcnày, thửnghiệmđã thấtbại.Mọidấuhiệuchothấyđốivớithếgian,thừanhậnhànhviphụctùnglàđángtincậythậtvônghĩa.

Thế gian vẫn khăng khăng lập luận: sự phục tùng như mộthành vi được chấp nhận. Sự phục tùng còn đấy, nhưmột thích

nghi đáng khinh và tầm thường, mà người ta đành theo vì bắtbuộc,nhưnglàmộtđiềunên,thậmchícầnphủnhận,bởivếtnhơtừnókhôngtẩyđược.Chodùngườitacốsứcthínghiệmbằngbấtkìloạilíthuyếtbàochữanàođinữavớitươnglai-nhưbằngthuyếttiếnhóa chẳnghạn,haybằng,mọi cố gắngdối tráhóa lịch sử -nhưnghànhvinàycủathếgianvẫnkhôngđược,chấpnhậnlàxácthực.

Trong những thế kỉ vừa qua con người nổi loạn vìĐấngCứuThế-nhưmộtsinhlinhlàmsốnglạitoànnhữngkhókhănthừathãivôích,nênbịđuổirakhỏitráiđất.Gầnđâyconngườingậmmiệng, và tảng lờ, bởi người ta dạyhọ rằng,ĐấngCứuThế vẫnluôn luôn được gửi xuống, thế là đúng, thế là chuyển đổi, là sựthật!

Chừngnàocòncầnchứngkiếnđếncùngquátrìnhbịđiđàycủasựthật,conngườicònnghiếnrăng,hoangmangvìsựyếuớtcủasự thật, nhưng dù nổi loạn điên tiết chăng nữa, vẫn còn lại conngười.

Sựnổi loạncủa thếgian làquanđiểmđời sốngmớimẻmà ítnhấtba trămnămnayngười ta chuẩnbị trong từng chi tiết vớimụcđíchcứuvớtconngườikhỏibảnáncủalươngtâmcắnrứt,haydùngtừkháclàtuyênbốtrắngánchosựphụctùng.

Tùytừngmứcđộnhấtđịnhcủasựbấtlương,ngườitabắtbuộcphảichứngthựcsựtầmthườngcủaýthứcphạmtộimộtcáchnàođó.

Mộtsốngườichorằngnổiloạndocáiđóicủađờisống.Sựthèmkhát sống xuất hiện như sau: con người sống một đời sống phipháp, thực chấtkhôngphảinhậnđược ítmànhậnđược sự chảynhãovàrỗngtuếch.

Sốkhácchorằngtoànbộkhông liênquangìđếnnạnđói, thế

giankhôngđóimàkénchọn.Điềukiệnsốngkhôngphải làbánhmìnữamàlàkẹo.Nềnvănminhbon-bon.Thếgiannổiloạnkhôngphảivìchếtđóimàvìứhọng.

Tấtcảnhữngđiềunàyvẫnnhưvậytrênthếgian.Khôngaicoithế gian ra gì, nhưng cũng chẳng ai biết làmgì khác.Khinh bỉ,nhưng vẫn sống dưới tác động của nó hay đúng hơn, ghê tởmnhưngbịnókhuấtphục,saurốtnổiloạnchốnglạinóvàcùnglúcphụctùngnó.

TheoquanniệmcủaĐạiPhápQuancầnbỏrơisựthậtmàsốngcầnthấysựthậtthìyếuớt,vàthếgianđủquyềnlựcđuổisựthậtrakhỏitráiđất.Khôngcósựthật,nhưNietzschenói:Gottisttot-Chúađãchếtrồi.

Quanniệmmớinhấtnghiêmkhắchơn.TừkhiGott ist totcảthếgianthởranhẹnhõm,saucùngcũngđếnlúccảsựthật,danhsự,đạođứckhôngcầnphảicoitrọngnữa.Thựchànhtựdocủađờisốngchỉthuầntúylầmcảntrở,nhưngườitanói.Lươngtâmcắnrứtcầncoilàbệnhlívàkémcỏi.Khoahọc.Tuyệt!Bằngkhoahọc,cảmộtđốnglậpluậnvềđạođứcthẳngthừngđedọahàngnghìnnămnay,bịđậptan.

Cầnghinhớđiềunày:thếgiankhôngnhândanhsựthật.Cáimàthếgiannhândanhlàđasố.Đasốđượctụtậpbằngcách,nếuaikhôngđứngvềphíanó, sẽbị tước cáckhảnăngsống,bịđóngdấulàkẻnổiloạnvàbịtốngrakhỏixãhội.Ýkiếncủađasốkhôngliênquangìđếnsựthật,nhưngtrongmộtcộngđồnghưhỏngnóhoànthànhchứcnăngcủasựthật.

Hoàncảnhcàngtrởnênphứctạp,khicảthếgianconngười-sốđôngcànghưhỏng,càngíthiệnthực-chỉcònmộtđasốchínhtrị,mộtmặt đánh lạc hướng,mặt khác lừa bịp,mộtmặt khủng bố,mặtkhácsảnsinhracácmánhkhóechínhtrị, tráivớimộtcộngđồngthậtsự,đây làmộtđasố theophươngphápthốngkênhân

tạohaycòngọilànềndânchủ.Mộthọcthuyếthưvô(nihilizmus).

Mộtluậnđiệucũrích.

Đặc biệt, các cách diễn đạt về các sự kiện, trongmột khoảngthời gian ngày càng ngắn hạn, đã trở nên rỗng tuếchmột cáchđáng sợ.Trước thời cáchmạngPhápnhiệthuyết củaVoltaire làngạnngữ.Kẻtheothuyếthưvôgiữathếkỉhaimươigầnnhưmộtôngthánh,

Mọi sự bảo vệ có thể gọi tên chấm dứt. Con người tưởng, nổiloạnchỉcóthểtrênnềntảngđạođức.Điềunàytrongsựnổiloạnlàsựthật,đúngcảkhisựthậthoàntoàntrừutượngthậmchíkểcảkhi đằng saunóẩnnáu sự ghen tuônghoặc ghen tị đời sống(ressentiment).Nhưngkhôngtừcơsởđạođứcmàthếgiannổiloạn(nổiloạnchốnglạisựnổiloạn).

Tất cả mọi người đều biết cái thế gian nói là không đúng.Nhưng,khinóikhôngđúng,nókhôngnóidối, ítnhấtkhôngdốihoàntoàn.Đôikhinónhưkẻngớngẩn,đôikhinhưkẻnói lảng.Thếgian lơ lửnggiữa tưởng tượngvà tự lừadối.Nửanhầm lẫn,nửanhưma,hơihoangtưởng,tầmthường,ngungốcvàmấtdạy,ranhmãnhvàmêtín.

Điều đáng ngạc nhiên, là sự nổi loạn của thế gian sau cùngchẳngmuốncáigìvàtừcáichẳngmuốnnàykhôngthànhbấtkicáigì.Đừngnóiđếnlíthuyếthayđạođức,ảotưởnghaycáchmạnghaykhủngbố.Toànbộkhôngcóýnghĩagìngoàiviệcthếgianlàthếgian,nơitấtcảđềusuythoáivàtanrã,đánhmấthìnhthứcvàbảnchất củanó,hưhoạivà tan rã,ngudạivà cặnbã,vônghĩanhưđiềumàkẻnàođóđịnhnổiloạnchốnglại.

Nguyênmẫu của thế giannổi loạn là kẻ ác chính thức.Ngàynay takhông sống trong tinh thần, củaĐạiPhápQuan nữamà

trongtinhthầncủakẻbấtlươngchuyênnghiệp.Thờigianxuấthiệncủakẻbấtlươngchuyênnghiệpkhôngthể

xácđịnh.Nhưngbướcđiđầu tiênvàmang tính chấtquyếtđịnhxuất phát từ Platon khi trong tác phẩmPolitheia-ông cho rằngnhữngkẻcầmquyềndối trá.ChâuÂucókhoảnghainghìnnămtrămnămkhốn khó.Nền tảng của nó như sau: tự do nói dối vìquyềnlợichung.Ngườitanhậnrarấtnhanhkhôngchỉnhữngkẻcai trị làmđiềunàymàtất cả cácnhàbáo,vàsựdối trá,khôngngoạilệ,đềutừquyềnlợichungmàra.

Bước thứhai là công lao củaMachiavelli.Từquyền lợi chungngườitakhôngchỉchophépdốitrá,màcònchophépcảcáctộiác,cơ bản là sự phản bội, lừa gạt, chọc gậy bánh xe, đầu độc, diệtchủng, và tất cảnhững,điềunàykhôngngượcpháp luật,khôngngoại lệ vàmột lần, không từ nhu cầu,mà nhưmột thực hànhchínhtrị.

Banđầungườitachỉxóamờranhgiớigiữangườinhànướcvàkẻbất lương.Muộnhơn, toànbộsựkhácbiệtbắtđầubịxóamờmộtcáchđángsợgiữakẻbấtlươngvàtoànbộcácđảngphái,cáctổchức.

Tộiáctrởnênquenthuộcvàlàthựchànhcaitrịhợppháp,đặcbiệt sau tác phẩm Reflexions on violence của Georges Sorel đãthanhhòavàlíthuyếthóatoànbộquátrìnhnày.TácphẩmcủaG.Sorelđãmởđườngchonhữngkẻbấtlươngchuyênnghiệp,đặcthùcủathếkỉhaimươi.Sorelđãhoànthànhbướcthứba.

Bướcthứtưsẽlàgì,chúngtachưabiết.Nhưngtừnhữnggìconngườibiếtxácđịnhtừhànhvicủakẻbấtlươngchuyênnghiệp,kẻácchánhthức,vànhữnggìđọcđượctừnétmặtkẻấy,chắcchắnkhôngcógìtốtđẹp.

Đặcbiệt,nếuconngườiđểýnhữngkhuônmặtbấtnhânđược

lưutruyềnmộtcáchnhanhchóngđếnnhưthếnào,cácđặcđiểmđườngnétngàynọquangàykiaxuấthiệndàyđặchơn,khôngchỉtrên khuôn mặt của các bộ trưởng, các nhà ngoại giao, các chủngânhàngvàquânnhân,cácthầythuốc,linhmục-đãquá:quenthuộcvớiconngười-màcònxuấthiệnngàymộtđôngđảohơnởcảnhsát,giáoviên,nhữngngườicanhcổng;vàngaycảtrênkhuônmặtphụnữ.

Khôngthểnhầmđược.Khuônmặtnàythểhiệnsựtốitămcủacontim.Còntệhơncảtộiác,vìđãhưhoại.Khôngthểhoànlương.Ngay cả tính chất trơ trẽn cũng rơi rụng khỏi nó.Nó bơ phờ, lolắng,khiêukhích.Trongsựđêtiệnđãđiquámứcđộvôlạichínhtrịcủanó,cácnétcăngthẳngchỉtrởnênnhănnhókhithấyngườikhácđaukhổ.Đôimắt,đôimắttựnóánhlênnhữngtiasángtímtămtốicủasựtuyệtvọngđịangục.

Đờisốngchịuđựngnhữnggánhnặngkhủngkhiếp,nhưngvớikẻ này đời sống gần như sụp đổ.Con người này không biết đếnquyền lợivà sự íchkỉ, lợi íchvàsự thuận lợi, chưakểđếnniềmvui,nókhôngcònbiếtgìkhác, chỉ cònbiếtvềgánhnặngkhủngkhiếpcủasựdiệtvongđôngđặclạitrongnó.

5.Diderot nói, nghệ sĩ là người, cái gì đem ra diễn, không được

phéptrảiqua.Nghệsĩcàngcótaynghề,càngđứngởvịtrítránhxa cácxúc cảmvànhững saymê.Khôngđượcphép thốtmột lờichân thành,khôngđượcphép thểhiệnmột cử chỉkhông chuyênnghiệp.Trongnhữngmứcđộcàngnhưthật,cànglàdiễnviêndởvà vô tác dụng.Cái địnhdiễn; cần cânnhắc có ý thức, suynghĩthấuđáotấtcảnhữnggìsẽdiễnra,nhậnbiếtvềchúnghoànhảo,nhưng không được phép trở thành kẻ liên quan. Nghệ sĩ khôngmuốn giới thiệuhiện thựcmàmuốnkhêu gợi tác động củahiện

thực.Thế gian là nơi sự vật khôngnhưnó cómànhưnó tác động.

Trênthếgianngườitakếtánconngườikhôngtheođờisốngthựcsựcủanómàtheokếtquảtrìnhdiễncủanó.

Khôngphải cái có,mà là cáiđó có tácđộngnhư thếnào.Conngườitrênthếgian,dùmuốnhaykhông,đềucầnphảitrởthànhtriếtgia,cầnbiếtphânbiệtcáigìlàcáithựcsựcó,cáigìlàcáichỉbàyra.Khôngcósựtrựctiếp.

Thếgianđượcxâydựngtừsựcăngthẳngnày,vàtấtcảnhữnggìmang tính thế gian cũng thế: tôn giáo, nghệ thuật, khoa học,Nềntảngcủasiêuhìnhnằmởđó.Cóthểvàcóquyềnnóiđếnsựgiả bộ và hiện thực có chồng chéo lên nhau hay không, nhưngkhôngaidámkhẳngđịnhcáigâytácđộnglàhiệnthực.

Giữacáicóthựcvàcáigiảbộcóthểthỏathuận.Nhưnggiữacáicóvàcáigâytácđộng,khôngthểthỏathuận.Trênthếgian,chúngtakhôngsống tronghiện thực,màsốngdưới các tácđộng.Logiccủa thếgiankhác logic củahiện thực.BởivậycáimàC.G.Jungnói hoàn toàn sai, hiện thực không phải là cái gây tác động(Wirklichkeitist,waswirkt).

Cáigiảbộcóthểnhântạo,vàcóthểtạora.Tạisao?Đểgâytácđộng.Cáigiảbộcóthểnóilênhiệnthực.Tạisao?Đểgâytácđộng.Cáicó,tuyệtđốikhônggâytácđộng,vànếucótácđộng,lạikhôngthuộcvềnó.

Tácđộnggiảbộthiếuhiệntạithậtsự?

Cáigìlàcáigâytácđộngtrongsựtácđộng?

Cóthể,cáigâytácđộngtrongsựtácđộngkhônglàhiệnthực,vàcũngkhôngtồntại.Cólẽgiữahiệnthựcvàphihiệnthựccómộtmiềntrunggian,làthứkhôngphảihiệnthựccũngkhôngphảilàcáigìhết,làthứkhôngxácđịnhđượclàkhôngcó,haycó.

Thứ tácđộng trongsự tácđộng chắc chắnkhôngphải làhiệnthực,nhưtácđộngcủathếgiancònmạnhhơncảhiệnthực,cầnmộtlíthuyếtriêngvềviệcconngườikéomìnhrakhỏisựtácđộng,vàtrênthếgianviệckhókhănnhấtlànhìnxuyênthấuquamạnglướicủasựtácđộng.

Thếgianmangbảnchấtnữ tính.Khôngbaogiờđểý tớihiệnthựcmàchỉluônđểýtớitácđộng.Đànbàkhôngquantâmtớicáicómàtớiviệctácđộngnhưthếnào.Nhưthểhọkhôngcómụcđíchgìkhác,ngoàiviệcnhầmlẫnhiệnthực.

Họ chỉ cómột câuhỏiduynhất là tácđộngnhư thếnàođây?Chúngtabiết,ngườiđànbàđồnghóamìnhvớitácđộngcủaviệchọlàm.Phầnlớnbằngcáchgiấukínnhântốthực,đôikhichỉracái không có. Họ biết đau khổ bởi những nỗi khổ sở không thểtưởngtượngnổi-nhưngườitanói-vìsắcđẹp.

Nhưngphầnlớnđànbàkhôngbiếtphânbiệtgiữasắcđẹpvàsựtácđộng.Họbiếtcáchkhinhrẻđángkinhngạccáiđangcó.Điềunàygầnvớinghệthuật,nhưngđộcquyềnhemvàsaymêhơn,vàhọkhôngmuốngìhếtngoàilàmtròảothuật.BởivậytruyềnthốngHinduchorằngthếgianlàmaja,ảoảnh.

Mọisựvậtkhôngtồntạinhưýnghĩacộirễcủachúngmàtheocáchchúngtácđộng.

Nguyên nhân bản chất hư hỏng của thế gian là sự tác độngmạnhhơnhiệnthực.

Kẻđigâytácđộng,khôngnhấtthiếtlàkẻcóđứctinxấu,nhưngquảthậtmộttácđộngthànhthậtvôcùnghiếmhoi.Ngườitanói,toànbộnềnhộihọachỉcóduynhấtmộtbứctranhvẽngườiđànbàkhôngphảiảoảnh,khôngđểthựchànhtàinăng,khônglàmộtvaidiễn thể hiện một hiện thực bất kì. Đấy là bức La Gioconda(Leonardo daVinci (1503-1519)) -Không phải bà nội trợ, chẳng

phảibàmẹ,khônglàcôdâu,chẳngphảigáigianghồ.Mộtngườiđànbànhưđànbà.

Thật hiếm hoi thứ âm nhạc, hội họa, thi ca hoặc điêu khắckhôngmuốnkhêugợitácđộng,khônglàthựchànhtàinăng,hoặcmangvaitrònghệsĩ.

Vớiđànbàkhônggìđịnhmệnhhơnlàhọbịlậttẩykĩthuậtgâytácđộng.

TruyềnthốngDoTháichorằngtrongthờihoàngkimcácthiếunữ của con người sống trong sự trinh trắng, bởi vì họ chưa biếtphânbiệtviệcngườitanhìnhọhaykhông.Cácthiênthầnsangãđãdạyhọthựchànhcácthiênphúvàđừngtrởthànhđànbàmàhãyđóngvaiđànbàmàthôi.Trướcđóđànbàsốngnhưđànbà.ThuầntúyGioconda.Khôngmuốngâytácđộng,

Cóthể,việcđánhmấtsựtrinhtrắngnàylàsựbắtđầucủathếgian.

Nguyênnhâncủasựsangãlàtấtcảđềukhácsovớicáicó.Kĩthuật gây tác động.Trangphục, phùhiệu, các phần thưởng, cácđộngtác,âmthanh,hànhvi.

Tácđộngkhôngbaogiờtừtựbảnthânnó.

Tácđộng làmộttrongnhữnggiátrị thấpcuanghệthuật.Cáiconngườimuốnsửdụng,muốn làmnhư thếnàođấykhông liênquangìđếnnghệthuật.Thếnhưngtoànbộnghệthuật,thiphẩm,âmnhạc, tư tưởng, chínhtrị,đờisốngchungđềuhoạtđộngtheohướngnhậntácđộngnhiềunhất.Khôngđơnthuầnchỉ làsựthểhiện.Ởquanđiểmnày,cáitácđộnglàsựlừaphỉnh(fals).Đếncáccông thức toánhọc cũngkhông loại trừ, chỉduynhấtngoại lệ làcáccuốnsáchthiêng.

Cái gì sẽ xảy ra, nếu từmột cái gì đấy không đọng lại gì hếtngoàitácđộngcủanó?

6.Líthuyếtthôngtinbắtđầutừviệcconngườitrongkinhtếhọc

hiệnđại, trong các sựvụ tiền tệ, chính trị, quânđội, y tế, trongngànhcảnhsát,từcácquanđiểmtrìnhbàyvănhọc,nghệthuật,đềucầnđếnnhữngthôngbáochínhxác,ngắn,súctích,nhanhvànhiều.

Phầnlớncácloạithôngtinđạichúngkhôngphùhợpvớicácyêucầu.Nếuđánhgiácácthôngbáonàysẽthấycácthôngbáođómộthoặc nhiều trang không chính xác, không bao quát, không quántriệt,khôngcậpnhật,

Theolíthuyếtthôngtin,sựtháiquá,loạnxạ,cảntrởmộtthôngbáođúng.Sựtháiquáxuấthiệntrongtínhchất"trànggiangđạihải"nếumộtthôngbáobahoa,trongtínhchấtmơhồnếuthôngtinkhôngchắcchắn,nhấtlànếuthôngtinbịtácđộngvềmặtcảmxúchaylậptrườngtưtưởng.

Thôngtin,kểcảkhikháchquan,nhưngvìsựtháiquáxúccảmhoặclậptrườngbêntrongnó,đềukhôngđángtin.

Sựdốitrátừtrướctớinayngườitachỉđotừmặtđạođứchoặclogic,vàbằngcách,nhưmộtnhântốđơnđộc,nhưngđosựdốitrábằng sự dối trá khác, là điều người ta chưa tính đến. Lí thuyếtthôngtin-cóthểchoconngườimộtphươngpháptiếpcậnsựdốitrá.

Sự dối trá trước hết làmột thông tin sai (disinformation). Làmọi sắpxếpbằng cácđiềukiệnbênngoàiđể thôngbáođược coinhưmộtthôngtinđúng,vàsựdốitráchínhxáccũngđượcsắpxếpnhưvậy.Nóchínhxác,ngắngọn,khúcchiết,baoquát,chitiết,chỉkhôngđúng.

Thôngtinsaiưathíchlàkhôngcầnlêntiếng.Bằngsựimlặngcủamìnhgiánhưđánhchùntoànbộvàohưkhông.Hoặc tạora

mộttiếngđộngthếnàođấyđừngnghethấy.Đâylàsựgâynhiễucủacácđàiphátthanh.Đâylàthôngtinsaiđơngiảnnhất.

Nhưngimlặnghoặctiếngđộngcũngkhôngthểlàmnhưkhôngcógì, thông tin sai cũngbắtbuộcphảinói lênmột cái gìđấy. Ítnhấtgâyồnào.Nếukiểugì cũngkhông thể thủ tiêunhân tố cóthật,nóđànhphảithôngbáo.

Sựdốitrálàmộtquátrìnhđúp:thủtiêusựthậtvàthaythếvàovịtríấymộtcáigìđó.Đôikhinhântốthậtbịchegiấuhoàntoàn,hoặc bị che giấu từng phần. Trường hợp sau là sự dối trá trongsuốt,khihiệnthựclờmờhiệnrathôngquasựdốitrá.

Thông tin, cho dù xác định đối tượng chính xác như thế nàocũngđềucóhậuquảhiệnsinh.Cáithôngbáobịbiếnđổi.Thôngtin đi theo hướng hiện thực, còn tin sai đi theo chiều đánh lạchướng.

Sựdốitrálàthôngtincốtìnhđánhlạchướngvàlàthôngtinlạchướng. Trong công thức này sự dối trá thể hiện cũng đúng nhưthôngtin.Cơsởdựngcôngthức:nếucơsởcủathôngtinlànhậnthứchoànhảovềhiệnthựcthìcơsởcủadốitrálàsựngudốthoàntoàncóthểđạttới.

Sự biến đổi của thông tin đúng, là làm tôi biết nhiều hơn vềhiệnthực,cònbiếnđổicủathôngtindốitrákhiếntôibiếtíthơnvềhiệnthực.

Địnhlíẩncủalíthuyếtthôngtinlàchắcchắnphảicóhiệnthựctrongđó.Trongtrườnghợpnếu-theoNietzsche-khôngcóhiệnthực,chỉcólído,lờigiảithích,lúcđólíthuyếtđổ.

Vềmặtlogicvàngữphápcóthểgiữathôngtinvàtinsaikhôngcókhácbiệtkháchquan.Bởivậycầnxemxétvấnđềhiệnsinhđểcóthểphânbiệtchúng.

Mọichuyệnsẽkhôngcóýnghĩagìnếulươngtâmcắnrứtcủasự

phụctùngvàđạođứcthẳngthừngcủakẻnổi loạnkhôngđối lậplẫn nhau. Nếu lương tâm cắn rứt không trốn vào ẩn nấp, giấugiếmvàđánhlạchướngđếnvôhạn,cònđạođứcthẳngthừngnếu-ítnhấttrongchừngmựcbảnthânnóchưaphụctùngthếgian-khôngchốnglạitinsaivàliêntục,khăngkhăngđòihỏithôngtintựdo.

Lợiíchcủasựphụctùnglàvềphíanóthếgianbịthôngtinsai.Tấtnhiên,cầnthừanhậnthiệtthòiđạođứccủakẻphụctùng.Nóthúnhậnbằngcáchlàmchotrầmtrọnghơnhayđúnghơnlànóidối.Đâylàtácphẩmchốngđỡquantrọngnhấtcủasựphụctùng.

Phầnlớncùnglúcnócầnduytrìkhôngphảimộtmàvàithôngtinsai,cũngnhưnhấtthiếtnóphảilàtínđồvôđiềukiệncủahệthốngđangcầmquyền,bởichinhưthếnócóquyềnlợi,nhưngvìtrênthếgiankhônggìđángghéthơnmộtkẻlàtínđồcủahệthốngcầmquyền(kểcảvớiđámbạnbètincẩn),bởivậynócầnduytrìnhữngthôngtinsairằngnókhuấtphụcchỉvìnhữnglídomiếngănmà thôi. Tác phẩm cơ bản củakĩ thuật sống phục tùng: cườinhănnhởvàcùnglúccụpmắtxuống!Điềunàybanđầuthựchiệnkhákhókhăn.

Platon,MachiavellivàGeorgeSorelnhữngkẻlậpranhànướcchínhquyềnhiệnđạiđềudạyrằng:đượcphépnóidốitừquyềnlợichung.Đây là nền tảng cơ bản của tất cả các hành động cai trịngàynay:Chophépdốitrátừquyềnlợichung.

Satjagrahatrongtruyềnthống:khôngđượcphépnóidối,kểcảkhiđộngđếnquyềnlợicủacảdântộc.

Nhànướchiệnđạibộclộsựbấtlựcchínhtrị,bắtbuộcphảitiếptụchànhđộngthôngtínsaiởmứcđộcao.Cáchthứclãnhđạocàngtồitệ,trongnhànướcđócàngnhiềusựgiảdối.

Trướckiangười tagọimộtquátrìnhấutrĩ tầmthườngvà lỗi

thời là "kiểm duyệt", đơn giản để cấm đoán và bắt im tiếng cácthôngtin.Hànhđộngnàyxảyratrongthờikìnếuthấydấuhiệucủamộtcáigìđấy,ngườitatướcngayđitácđộngcủanó,việclàmnàythuầntúythểhiệnmộtđạođứctuyệtvọngnhất.

Ngàynay trong việc bảo vệmộtnhànước, không chỉ giới báochí,đàiphátthanh,vôtuyếntruyềnhình,phimảnh,nhàhát,vănhọcsửdụngcácthôngtinsaimộtcáchchínhthứcvàcóhệthống,mànhữngkẻphụctùngcònphảibắtbuộctiếptụchànhđộngnóidốitựnguyệncủachúng.

Từnghệthuật,khoahọc,kinhtếchỉnhữngthôngtincầnthiếtchonhànướcmớiđượcthôngbáomộtcáchđạichúng.Ngaydựbáothờitiếtcũngkhôngcònlàmộtthôngbáothôngthường,trongnócầnchứađựngnhữngthôngtincólợichonhànước.Ngàynaycólẽchỉthôngtinlịchvàgiờtàuxechạylàcònđộđángtincậy.

Nhà nước hiện đại cần biến con người thành kẻ không bìnhthường để có thể làm bất kì điều gì với họ. Sự bất lực chính trịkhôngđiềukhiểnnổikẻcóđầuócminhmẫn.Nhưngđểlàmmấttinh thần con người, chưa đủ, nếu trên báo chí, đài phát thanh,khắpnơi,đếntậnngànhkhítượng,tấtthảythôngtinđạichúngđềubịbópméo.Cầnphảibiếnđổilạihoàntoàncảthếgian.Đâylàđiềuđangxảyrangàyhômnay.

Hệ thống thông tin sai cần bắt đầu ngay từ trường học quầnchúng.Nhànướchiệnđạitậptrungtổngthể,chiphí,côngsứctolớnkhôngthể tưởngtượngnổi chosựdối tráđượcxâydựngmộtcách cóhệ thống,nhằm thúcđẩy sứcmạnh củanó.Chỉ cần suynghĩvềđiềunàylàđủ,vídụtrongngànhgiáodụccầnphải làmthayđổitoànbộgiáoviênvìbảnthânlợiíchcủamụcđích.

Nhưngkhônggìquantrọnghơnlàviệcgiảmạolịchsử.Toànbộcác ngành, lĩnh vực, cơ sở khoa học hành động trên cơ sở này.Người tadạydỗcon trẻđểnókhôngthểđếnvớisố liệu thậtsự,

khôngcókinhnghiệmvềhiệnthực,thậmchícoinhữngthôngtinđángtincậylàmộttuyêntruyềnthùđịchvàcoihiệnthựclàmộtảotườnglỗithờivàquáđộ.

Nhànướcquáđộkhôngsốngbằngsựbóclộtcôngsứccủanhândânvàsựkhủngbốhènkémmàtrướctiênbằngcácthôngtinđạichúngsailệch.Mộtnhànướcxuấthiệntrongsựmấtdanhgiáchỉcóthểduytrìnóbằngsựônhục.

7.Tư tưởngđãhai nghìnnăm trămnăm tuổi của châuÂu, hay

còngọilàtriếthọc,làlítưởngchỉđạođờisống,sovớiýtưởng-bấttử-truyềnthống làmộtsựbồngbộtvàkhôngchặtchẽ, thậmchímangtínhchấttạmthời,bộtphát,tựtiệnvàbấpbênh.

Ngườitagọithôngtinphổquátvàđángtincậyvềhiệnthựclàtruyềnthống.

ChâuÂukhôngđứngtrênnềntảngcủatruyềnthống.ChâuÂukhôngbiếtđếnmộthiệnsinhđángtincậy,vàđiềunàycónghĩarằngnhữngthôngtinvềcácnhântốbảnchấtcủasựsốngkhôngđúng.

CáimàchâuÂuđãtạodựng,từthờiSocratesvàPlaton,làmộtsảnphẩmcủanhữngrối loạn lịchsử, làsảnphẩmcủasựkhủnghoảng,trongtrườnghợpcứcholàtốtnhất,đấylàmộthiệntượng-trạngtháilịchsửxuấthiệntiếptheomộthiệnsinhsailầm,màýnghĩacủanóphầnlớncònthấphơnnữa.Mộtphầncựckìlớncủanókhônglàgìkhácngoàimộthệthốngrungủrắcrối,tựbảovệ,tựchứngthựcmìnhcủamộthiệnsinhgiảcủaconngười.

Sự giả dối phù hợp với một hiện sinh giả. Trong thời cổ đấythuầntúychỉlàmộtsựlạclối,nhưngbấtkìgiâyphútnàocũngcóthểquaylạivớitruyềnthống,vàcácthửnghiệmquaytrởlạirấtcó

ý nghĩa này cũng đã diễn ra (Platon và nhiều linh mục khác,Plotinos,MarcusAurelius).

TừthờiPhụchưngbắtđầukhôngthấygìkhácngoàiđộiquânhiệnsinhgiảrađờimộtcáchđiêncuồng.Từhậuquảcủaviệcthaythếbằnghiệnsinhgiả,thôngtinsaitrởthànhđạichúng.Nhữnghiệnsinhgiảcuồngtín,nhữngkẻbằnghoạtđộngvàbằngnhữnglờibahoanhằmbảovệvàchứngthựcsựhưhỏngcủachúng,ngàycàngxâydựngnênnhữngsựgiảdốivĩđạiquymôhơn.Hiệnsinhhưhỏngkhôngthểxâydựngnổicáigìngoàimộthệthốngdốitrá.Cànghưhỏnghệthốngđócànglớn.

Sựdốitrá(thôngtinsai)khôngphảitộiácvàsailầmlogicmàlà sự hư hỏng bản thể học. Một sự nhố nhăng, trước hết là sựkhôngnghiêmtúctrướccáichết.Mộthiệnsinhgiảdốivàmộthệthốngdốitráphụthuộcnhau.Đếnmộtbằngchứngcũngkhôngcó,khôngcóbấtcứkhảnăngnàođểcóthểhìnhdungnổi,cóthểthuthậpđượccácsố liệuchânthựccủasựtồntạimộthiệnsinhxácthực.

ChâuÂuđếngiữathếkỉhaimươiđãđạtđếnmức,sautấtcảnhữngđiềutrênkhôngaicònngạcnhiênnữa,thậmchícầnphảingạcnhiênnếunókhôngđạtđếnmứcấy.Vôíchnhắcđếnkhủnghoảng.Toànbộchỉcònnhưsau,nếuaicònchorằngđâylàmộtsựphát triển, người đó có thể nghi ngờ đầu óc mình không bìnhthường.

Cómộtquyluậtlàkẻnàođichệchkhỏihiệnthựcthậtsự,dùvìbấtkìlídogìvàởmứcđộnhỏnhấtnào,kẻđócũngđánhmấtkhảnăngthôngtinvềcácdữliệuthậtsựcủasựsống.

Sựsốngthậtsựchỉmởradànhchomộthiệnsinhthậtsự.

Hiệnsinhgiảkhônghiểuvàkhôngthểhiểunổinhữngnhântốcơbảncủasựsống.Conngười trongtri thứcvềhiệnthựcchỉvà

duy nhất có thể tham dự vào việc thực hiệnmột hiện sinh đíchthực.Khôngbaogiờ có chuyệnmộthiện sinhhưhỏng lại có thểbiếtthưthậpnhữngthôngtinvềmộthiệnthựcxácthực.Mộthiệnsinhgiảbắtbuộcphảisốngtronggiảdối,haynóicáchkhácmộtkẻdốitrábắtbuộcphảisốngtrongmộthệthốngdốitrá.

Ngườitagọiconđườngvàphươngphápbướcrakhỏihệthốngdối trá, cùng lúcbước rakhỏihiệnsinhhưhỏng làsựhiện thựchóa.Gọi là hiện thực hóa bởi vì con đường và phương phápnàydẫndắt tới sự thựchiệnmộthiện sinhxác thực, vàdẫn tớikhảnăng,bảnthânhiệnthựcbiếtnhậnthứcrahiệnthực.

Nietzschelàngườidạychúngtahãynghingờtấtcảcácloạilítưởng,vàdạychúngtaquaytrởlạinhưthếnàovớiconngườicoilítưởng là bản thânmình.Ruckschluss auf den, der es notig hat.Chúng ta biết hệ thống lí tưởng (idealizmus) là hiện sinh giả,nhưng chúng ta cũng biết chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa thựcnghiệmvà chủnghĩaduy lí và các loại chủnghĩa châuÂukhácđềunhưvậy,haynóiđúnghơnđềulàsảnphẩmbắtbuộccủaconngườibịthôngtinsai,chínhvìthếlàmộthệthốngdốitrá.

Giờ đây cái cần làm sauNietzsche, khôngđếnmức conngườisẵnsàng cânnhắc lại cảhệ thốngvídụnhưJaspersđã làmvớiDescartesvàchủnghĩaduylíkhichorằngtriếthọcnàybắtnguồntừ bảnnăng quyền lực vô cảm củamột thamvọnghéohon.Cáiđầutiêngiờđâycầnthựchiệnlàtìmchoratrongcáchệthốnglỗicơbản,sai lầmtiênđề (protonpszeudosz), tìmrasựdối tráđầutiên bị che giấu trước hệ thống được xây dựng, hoặc đã bị phủnhận,hoặcbịquênlẵng.

Đâylàbướcđầutiêndẫnvềphíatựsát.Làsựlừabịpđầutiên,đểnótựchophépmìnhvìmộtcáigìđấy(cótrờibiết)đểthựchiệnbềnổi, để cho rằng chỉđùagiỡnvà có thể tha thứ,nơi có thểvìquyền lợi, vì sựkiêungạo,hoặcđơngiản chỉ vì sự chiều chuộng

mìnhđặtmộtcáigìđóvàotrungtâm,rồibắtđầubảovệcáiđó,thếlàtừviênđáđầutiênnóđặttiếpthêmviênthứhai,rồicứthế,và tòa nhà đã xây xong, nhưng nó không biết rằng, toàn bộ hệthốngđượcchuẩnbịđểbằngđiềunày,chỉđểbảovệmộtbảnchất,mộtsựthậtbíẩnnằmtrêncơsởmộtsựdốitrágiấugiếmsâusắcduynhất.

Cầnthiếtđểconngườitừđầuđếncuốithửthựchiệnmộtquátrìnhkếttinh,khitừsựdốitrásơkhaixâydựnglênhệthốngvàthếgiớiquan-tấtnhiênsựdốitrácàngsâuvàcàngđộchại,càngtrong những khái niệm tinh tế - và thử đến tận cùng xemhiệnsinhbịphávỡnhưthếnào,bởi,nhưmọingườiđềubiết,tấtcảmọisựdốitráđềulàmtanvỡtínhchấtcánhâncủaconngười.

ỞđâycầnviệnđếnsựcứutrợcủaBaileides,kẻđặcbiệt tỏrathậntrọngvớiconngườixâydựnglênmộthiệnsinhgiảnhưthế.Baileides nói, hệ thống này tốt chỉ vì, để kẻ kia tìm kiếm thêmnhữngvũkhílợihạihơnvàbằngchiếnthuậtkĩlưỡnghơnbảovệsự dối trá riêng của nó. Nó sẽ rơi vàomâu thuẫn phân vân vớichínhnóvàvớithựctạisâusắchơn,nósẽquaycuồnghơnnữavớichínhbảnchấtriêngcủanó,vàngàycàngxarờisựthựcchất.

Sựdốitrálúcnàykhôngcònlàmộthànhvimộtlầnvàngoạilệnữa,màđãtrởthànhsựthựchànhđờisốngmộtcáchcóhệthống,thậmchílàmộtkĩthuậtđượcgọtgiũavàthànhhànghiệu.Chodùsự dối trá chỉmột lần cũng không thể hình dung nổi nếu thiếuvắngsựđánhmấtbảnthể.Giờđâyđiềunàycũngchínhlàsựbiếnmấttừtừcủahiệnhữungười.

Hegel.Conngườingạcnhiên,aisốnghộchínhbảnthânhọ.

Baileidestấtnhiênlàmộtsựngâythơcổđạikhiôngchorằnghiện sinh giả chi bộc lộ trong tỉ lệ đáng kể và có hệ thống nếungười ta phản đối sự dối trá đầu tiên từ bên ngoài. Thực ra sựchốngđỡbênngoàikhôngcầnthiết.Conngười,trướckhimộtkẻ

khácnhậnra,đãtựbiếtnónóidối,vàbắtđầutựbảovêbảnthân,vàbắtđầutựtrốntránhtrướcbảnthân,vàocáclíthuyếtvàcácđiềukiện,vàbắtđầutựbiệnminh.

Đây là chứng tự phát cuồng,mà conngười tiếnhành với bảnthânvà trongbản thân,một tác phẩm cưỡngbức.Từ sựdối trámộtlầnvàngoạilệsẽxảyrahànhvinhưthếnày,vàtừđấythànhhệthống.Từđấysẽthànhtậpquánvàđặctính.Conngườitừtừdựnghàngràobảnthân,từbỏsựtruyềntinsơđẳng,haynóicáchkhác chỉmặtnạ lên tiếng, chỉ quanđiểm, thế giới quanvà triếthọc.Âmthanhcủanócũngtựđánhmấtbảnthân,nềntảngphátâmthôngtinvanglênmộtcáchgiảdối,khiếnmộtđôitaiđãnhậpđịnhnhậnrangayrằngnócòntựnhiênhơncảtựnhiên,trựctiếphơncảtrựctiếpvàthuyếtphụchơncảthuyếtphục.

Nếungườinàochưađủkinhnghiệmtrênlĩnhvựcnày,hãythửkiểmtralạitầmchântrời-ýnghĩacủacáccâunói.Họsẽnhậnra,âm thanh giả dối kêu vang trống rỗng, cùng lúc trơn tru và lấylòng, bơi trong màu sắc âm ấm và làm ngây ngất, tâng bốc vàquyếnrũ,nhưngkhôngphảinhưmộtbứchọa,mànhưmộtmàntrìnhdiễnsặcsỡnhiềusắcmàungàyChủnhật.Khiconngườidốitrá,luônniềmnởhơnconngườinhữnglúcbìnhthường.

Trongsựdốitráconngườingàycàngkémcỏidầntrongbảnthểcủanó,cáinónói,ngàycàngchỉlàsựthaythế.Không!Conngườikhôngquenchờđợiđểngườitatấncôngtừbênngoài.Lươngtâmcủanóbắtnótựbảovệmìnhtrướcbảnthân.Nócầnmộtquátrìnhchứngminhthườngxuyênvàcóhệthống,đểcóthểchịuđựngđượcchínhbảnthânnó.

Một câuhỏi lý thúnổi lênởđây làphải chăngcáimà từ thờiPlatonngườitađặttênlàbiệnchứng,cáilàthànhtựulịchsửcủatriếthọcchâuÂu,phảichăngkhônggiốnghaysao(mộtcáchđángsợ)vớicuộctranhluậntựthânsống-chếtcủaconngườivớilương

tấmcủanó,vàphảichăngcáiquátrìnhlogicmàsaunàyngườitagọilàbằngchứng,khôngphảicầntìmnguồngốccủanóởđây?

Câuhỏinàyhợp lệbởimộtkhinàođómộtaiđó chứngminhmộtcáigìđó,khôngbaogiờmộtchứngcớphânvânlạithắngthế,mànóđặt lênhaivaimột tácphẩmcó logic.Vàsựchứngminh,cũngnhưphépbiệnchứngngườiHiLạptìmra,nhưngkhôngphảiOrpheuszmàlàcácluậtsư,cácnhàhùngbiệnchínhtrị,kẻngụybiện.

Thế giới quan chỉ là chừngnày:mộthệ thống của sự giả dối,hoặc không phải là đôi khi hay ngoại lệ, mà khi con người suyngẫmvàmộtcáchcóhệthống,cânnhắcvàcanđảmđưamìnhvàomộthướng,khôngphảivìquyềnlợi,màlàhậuquảcủahoàncảnhsai lầmbậnrộntrongđờisống.Nghĩa là,không làgìkhácngoàimột sự thiếunghiêm túc củamộthệ tri thức châuÂugọi là thếgiớiquan,làthànhlũycủasựdốitrátrungtâmtrongđờisốngmộtconngườimangmộthiệnsinhgiả.Thếgiớiquan làkếtquảcủadanhdựbắtbuộcđặtlênconngười,nếunóđãmộtlầnnóidối,hãykiêntrìgiữvững, làdanhdựcơbảnđểbảovệsựnóidốicủanóchốnglạimọicuộctấncông.

Jarryduytrìquyềnđượcphépnóidốichomình.Điềunàycầnvìconngười từngbướccónhucầuvềsựthật,vàcũngchỉvìcóthểthathứchokẻkhác,cònvớibảnthânmìnhcầnnghiêmkhắchơn.Ngoạilệcóthểnóidối,đểconngườinóichunghãytrởnêncódanhdự.

Hạt giống củahệ thống-dối trá khôngphải luôn luôn là điểmdốitránhấtcủahiệnsinh,nhưngluônluônlànơiconngườichịuđựngnhiềunhấtvìsựhưhỏngriêngcủanó.

Sựliêntụccủadốitrá.Nhưchứcnăngđờisống.Thếgian,nhưmọt tổ chức sự dối trá.Nhưmột hệ thống-đánh lạc hướng.Nhưmộttậpquán.Nhưthểhiệnsinhthựcsựchỉcóthểcóbằngcáigiá

bánthếgianđi.Con người tưởng nó đang tiếp tục nhận thức, biết đâu chỉ là

đangtìmcáchbảovệvàchứngthựcchốnglạilươngtâmcắnrứt.

Nóhạthấpbảnthânvới(cáigọilà)vìđờisống.Mộtkháiniệmcổđiển:bịtổnthươngvìsựsốngcòn.

Mộtđờisốngbịdốitrá.Mộthiệnsinhgiả.

Sựgiảdốikhôngphảilàhậuquảtrựctiếpcủasựkhuấtphục.Nếunótuyênbốcôngkhai lànónóidối,nócóthểcứuđượcbảnthân.

Tôinóidốivìcuộcđờivàcủacảicủatôi.Nhưngđểcảcuộcđờitôikhôngnhưdốitrá,thìýnghĩacủaviệctôilàmđừngbịgiấukíntrướctôi,tốtnhấtlàtôithổlộra,vìngườitasẽnhìnthấyrõ,vàtôicóthểcònlạitrongdanhdự.

Conngườitronghoàncảnhnàyđừngsốngtrongsựtựlừadối,nhưvậyhệthốngcủanóvẫncònlạitrongsạch.

Khôngbaogiờcóđiềunày.

Đikèmvớisựkhuấtphục,làconngườitựđánhlạchướngbảnthânnó.

Đạođứcthẳngthừngvàhiệnsinhgiả.

Điềukiệnđủ-cáclíthuyết.Sựtrảthù,ressentiment.

Dânchủ.Chủnghĩaxãhội-v.v.vàv.v.

Khisựgiảdốiđãtổchứcquásâutrongmộtmứcđộ,vềmặttrithức không thể phê phán được nữa, lúc đó nó còn được củng cốbằngviệcđiềunàydườngnhưkhôngđúngsựthật,nóbiếnthànhthầntượng.

Câuhỏingàycàngtrởnênđedọahơn,phảichăngsẽcòncósựthật,khitấtcảmọingườiđềunóidối.

Bởi vì sống thật vànói thật phụ thuộc vàonhaunênmột đời

sốnggiảdối và lời giảdối cũngkhông thể tách rờinhau.Nhưnghiệnsinhdốitrávàhệthốnggiảdốikhôngthểxácđịnhđượcbằngcáckháiniệmsuynghĩ thông thường.Vềmặtđạođứcnókhôngtốt,khôngxấu,vềmặtlogicnókhôngsaicũngkhôngđúng.Nhưngbằngcáckháiniệmsinhhọccũngkhôngthểxácđịnh.Đờisốnglàmộtcáigìđặcthù,trongsựdốitránócũngsinhsôinảynở,đôikhicóvẻnhưtốthơn.Đấylàsựrậmrạpđậmđặccủađờisốngbịhànhhạbởisựdốitrá.Từsựdốitrángườitabéophìra.

Người ta luôn luôn đặt con người bên cạnh lí tưởng. Nhưngtrongthựctếconngườikhôngđứngtrướcsựđòihỏicủalítưởng,màtrongsựsốngcủanóhaybêntronglítưởng,hoặcbênngoàilítưởng, thật sự và thực tế là:một thực thể tồn tại với các giá trịhoàntoànhoặckhônghoàntoàn.Đâylàsựkhácbiệtgiữađờisốnghiềnhòa-chắcchắn-thựcchấthoặcđờisốngvônghĩa-vôgiátrị-phibảnthể.Đâylàsựkhácbiệtgiữahiệnsinhvàhiệnsinhgiả.

Theo Nietzsche, cái mà con người nói dối với kẻ khác, khôngđángkể,chẳng làcáigìsovớicáiconngười tựnóidốimình.Vàngàynay,cảmơnngànhtâmlíhọc,mọibiểuhiệnđềuchỉrachothấy,chúngtađangởthờikìchínmuồicủasựdốitrá.Tâmlíhọclà một phép, ta gọi là chống-yoga, không hề là một nhận thứcmangtínhngườivà làphươngpháptựphêbình, trái lại,nódạyconngườilàmthếnàođểtựdốimìnhbằngnhữngtíchcựcdễdàngnhất,vàlàmthếnàodốitrávớibênngoàinhữngđặctínhgâyảnhhưởngnhất.Tâm lí học làmột phép của sự tự lừa dối bản thânmangtínhchấthệthống,

Cáigìxảyratrongsựtựlừadốibảnthân?Rằng,conngườiđãđánh lạchướngbảnthân, tránhxabảnchất thậtcủanó.Sựđạichúng của tâm lí học phải biết ơn điều này, rằng nó không chỉmangđếncácthểloạiphấnloạikhiếnconngườichếtngạttrongsốlượng và cácmức độ vô tận bởi những đặc tính bí ẩn bên trong

dành cho nó, ai càng thiểu năng, kẻ đó càng chết. Ngày nay títưởngcủaconngườikhôngbaogiờđượclấyratừcáctiểuthuyếtnữa mà từ các anh hùng tâm tí học, Freud và Jung, Adler vàRorschachvàSzondy,nhữnghìnhthứccaocấptựnóidốimình.

Tâmlíhọcmangđếnchocáchthựcchứngthựctựthân,chosựẩn nấp và các trò trưng diễnmột trò chơi phức tạp, những thủthuậttựbảovệlươnlẹo,nhữngphươngphápngụybiệnđángngờthấpkémmangtínhhướngngoại.Tâmlíhọcgặtháithànhcôngbằng hoàn thiện tà thuật tự lừa dối mình một cách không thểtưởngtượngnổi.Chúngtakhôngđốimặtvớicácanhhùngsửthinữamàvới cácanhhùng tâm lí,nhữngkẻ tựnóidối thôngquanhữnghướngnội,nhữngphântâm,nhữngưuviệt.

Vềnhữngkẻnày,nóinhưNietzsche,chỉnênbịtmũikhinóivềhọ,bởivìhọkhôngchỉtựdiễnvaitròhoànhảovớibảnthânbằngsựthỏamãnkhôngtấncôngnổi,khinhthườngtấtcảnhữngaibịảnhhưởngbởitínhchấttiêucựccủavaitrònày,màhọcòntỏrakhôngbaogiờnhầmlẫnnữabởicáihọlàmđãtrởthànhkhoahọc.Loạingườinàykhôngphươngcứuchữa.Khônghềngớngẩn.Chỉhiệnsinhgiả.Kẻnguyhiểmkhôngphảikẻnóidốitừbàibảnmàlàkẻkhôngcầnsách,bảnnănghóasựnóidối.Nhữngkẻmàtâmlíbêntronglàphảnxạ.Đâylànhữngbậcthầytâmlí,nhữngkẻđãthựchiệnxonghoàntoànkĩthuậttựlừadốibảnthân.

Kĩthuậtcủasựtựlừadốibaogiờcũngđitrướckĩthuậtcủasựtựphêbình.Cáiphilítrongthờiđạicủatôngiáovàtriếthọcxưa,trongthờiđạinaycủakhoahọcđãtrởthànhcáihằngngày,sựtựlừadốihiệndiệnmộtcáchkhôngthểlậttẩyđượcnữa.Tấtnhiêntrongtrườnghợpnàysựdốitrákhôngphảitộiác,khôngphải làbệnhtậtcũngkhôngphảilàlỗilogic.Sựlừadốilàmộthiệnsinhkhôngtrongsạch,vàđiềunàychỉcónghĩanhưsau:conngườitựlàmhỏngmình,chứkhôngphảilàmhỏngngườikháctrướcnhất.

Con người đi với ngành tâm lí học, giống như một nhà nướcnhậnrađộingũlãnhtụcủamìnhdokẻthùtrảlương.

Tâmlíhọcxuấthiệnđểđitìmquátrìnhgiảiquyếtsựlừadối,mộtquátrìnhtronghiệnsinhgiảvàtrongnhữngsựgiảdốitoànbộ-dùcóýthứchayvôthức-lựachọnrasựđánhlạchướngtừconngườivàbiếnnóthànhcáivôhại.Trongcácphươngphápphêphánvàtựphêpháncủatâmlíhọcngườitatưởngrằngbằngcácphươngphápnàycóthểcứuvớthiệnsinhvàtưtưởng,cóthểvôhiệuhóa sựdối trá.Thế làbanđầu tâm líhọc làmộtdạngkhửtrùngmộttạovậtđượctiếpdiễnbởiquyềnlợivệsinhbêntrong,một sự lập lại danh dự sơ khai (Nietzsche: trong tác phẩmIntellektuelleRedlichkeit)vàlàsựgiảitỏatoànbộnhữnghànhviđánhlạchướng.

Nhưngquátrìnhngượclạiđãxảyrakhi:hóara,nếuhiệnsinhthậtkhôngthựchànhtâmlícủanó,nólậptứcquayngượclạibảnthân, hoạt động phê phán và tự phê phán bị thay thế bằngmộtquátrìnhmùmờvàtrốntránh.Khoảngmộttrămnămtrởlạiđâylà thời điểmđen tối nhất trong lịch sửnhân loại.Nếuđằng saunhữngcôngtrìnhsoirạngkhôngcómộthiệnsinhthậtsự,chỉsaumột thời gian ngắn bản thân tâm lí học biến đổi thành một kĩthuậtcheđậy,vàkhôngcònlàquátrình"khử"giảdốinữamàtừtừđibảovệsựgiảdối.

Điềunàyliênquantớiphântâmhọc,tâmlíhọcchiềusâu,tâmlíhọccánhân,toànbộtâmlíhọclâmsàngvàhệthốngkiểmtra.Thayvìlậtmặtnạcủasựđánhlạchướng,vàkhởiđộngquátrìnhhiện thực hóa trong con người, tâm lí học củng cố sự đánh lạchướngtrongconngườivàcũngbằngphươngphápđánhlạchướngđóchứngthựcsựhưhỏngcủanó,cấtgiấusâuhơnhiệnsinhgiả,xâydựngràolũybảovệvàchứngminhvềmặttâmlí.

Ởmộtvàingành tâm líhọc,nhất làphân tâmhọc, quá trình

nàydiễnracựckìnhanhchóng.Đếnmứcngàynayphântâmhọctrởthànhmộtquátrìnhẩnnấpantoànnhất,mộtkĩthuậtcheđậyhiệuquảnhất,làsựbảovệmọigiảdốichắcchắnnhấtlàsựđánhlạchướngtốtnhấtlàquátrìnhnhầmlẫnhiệnsinhgiảcóhiệulựcnhất. Cũng như vậy ngoại trừ thần học nguyên thủy củaKierkegaarđ, lần lượt tất cả đều chungmột số phận, chủ nghĩahiệnsinhhiệnđạicũngvậy,mặcdùvềbảnchấtnótừnghứahẹnsẽ làmộtphươngphápgiải tỏasựgiảdốivàhiện thựchóa thựctại,

Ngàynay chủnghĩahiện sinh cũngđãbiếnđổi thànhmộtkĩthuậtcheđậy,khôngbaogiờcònphơibàyhiệnsinhgiảranữa,màtrongchủnghĩanàyconngườilẩntrốnvàbảovệnhữngđờisốnggiả.Chủnghĩahiệnsinhgiờđâyvềmặtchiếnthuậtlàmộtvịtríthuậnlợinhấtđểbảovệnhữnghiệnsinhgiảcủaconngười.

Đạikháiđây làmột số lí thuyếtđể có thể tiếp cận sựgiảdốituyệtđốiởchâuÂu,hoặckhimộtcâuhỏinổilênrằngcóthểnóidối sự thật được hay không? Kĩ thuật lật tẩy biến đổi thành kĩthuậtdối trá cũng có sự thật củanó, giốngnhưkẻnóidối có sựthậtcủanó.Quátrìnhtựlừadốibảnthânnàylàmộtmứcđộcaovàphứctạp,màmọithínghiệmthửlậttẩyđiềunàyđềubịbậttrởlại.

Tấtnhiênviệcmộtconngườibiếtlầntheotừnghànhvitinhtếcủahoạtđộngtựđánhlừamìnhkhôngcó,bởivìcáiđặctrưngchosựtựđánhlừalàmộthànhvikhôngthôbạovànổibật,ngượclạikhócóthểnhậnra,nólàcáibóng,làsựchuyểnđộngtinhtế,nhưcáchthứcbòcủaconsâu.

Nhưng điều này không quan trọng. Điều cần thiết và là dẫnchứng:làconngườicầnduytrìbảnthânmìnhtrongmộtnhiệtđộthường xuyên có thể của danh dự nhận thức (tác phẩmIntellektuelleRedlichkeit)vàđiềunàygiá trịhơnđiềumàtrong

khoảnhkhắc từ lương tâmcắnrứt củamộtkẻkhuấtphụcvà từđạođứcthẳngthừngcủamộtkẻnổiloạnmộtconngườithảmhạiđạtđược.

Câuhỏiduynhấtcủahệthốngđờisốnghiệnđại:Conngườilàmthếnàođểthoátkhỏinhữngsựdốitrámànótựxâyxungquanhmình, tự củng cố trong bản thânmình, vềmặt cá nhân, xã hội,trongâmnhạc,nghệthuật,tưtưởng,trongsựđánhgiágiátrịvàtrongtầmnhìncủanó.

Mộtđờisốngbịlừadốivànhữnghiệnsinhgiảlớnlêntừđấy.

Mộthệthốngphỉnh lừatuyệtđối, thứhệthốngngayđếnmộtđiểmđúngduynhấtcũngkhôngcó.Thứngaytrongbảnthânnóphivấnđềvàkhôngthểtấncôngnổi.Làchứngthựcvàlàmộthệthốngbiệnminhchomộtđờisốngphỉnhlừatuyệtđối.

Làsựdốitráduynhất.