morphology of folktales in bushehr province€¦keywords: propp, morphology, folktales, bushehr...

Literary Arts, 10th Year, No. 23, Summer 2018

_________________________________________________________________ 21

Morphology of folktales in Bushehr Province

Human Shakeri

Baha'addin Eskandari

Abstract The present study aims to analyze the morphology of some local stories of the city of Bushehr in Iran. These three stories, with some difference, correspond to the patterns of Vladimir Propp and are in harmony with the functions of his theory, though with slight differences. The present article mentions some of the elements that are not in Propp’s model. The novelty of this article is the reviving of the patterns of the Boushehrian stories and pointing out the differences between Iranian stories and the constructivist principles of storytelling. This research aims to answer some of the following questions: Do Bushehrian stories have a structure such as fairy tales of other nations and other magical legends in Iran? Is the structure of these stories the same as the structure of other Iranian stories? Do these stories share similar aspects? Which aspects of the story and its functions are identical to the patterns of Propp, and which ones do not correspond? Can one choose a native pattern for these stories and refresh the symbols of its elements? The structure and sequence of the events and elements of these stories are as follows: the time and place of these stories are as vague and unclear as the narrated story. These stories begin with an initial condition, a problem occurs for the proponent of the story (hero) and the hero travels (becomes absent); he is struggling with difficulty; he overcomes the problem and sometimes he takes on a magical object and overcomes the wicked one; he returns to the first place anonymously, or goes to the palace that has been driven out, and the vicious character of the story is punished and the story ends well. The functions, with a slight shift, are similar to the myths, the examples of which have been given by Ms. Pegah Khadish in her book, Morphology of Magical Legends of Iran. To analyze the elements of Bushehri's myths based on theories, it should be done similar to the methods of this book. Of the six functional pairs, the A-Z pairs form the main narrative frame. This pattern, which Khadish has designed, is also seen among these three stories, especially the first two stories, which have more magical aspects. The pair of D-F (dealing with helpers - getting the magic agent) (Khadish, 2009: 105), in these three stories, is the first pair. The M-N pair (difficult task and doing it) was also seen in these three Bushharian stories; in the first story, it is hard to find the "deer brain" to treat the Shah, which the main hero -the king’s son- finds it. In the second story, difficult task to achieve, here the finding of the finding of the Shawl and Mani Chang, which the hero helps with the help of a helper to pass a forest and battle with giants. In the third

Faculty Member of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Booshehr, Iran

[email protected]

Assistant Professor of Society of Al-Mustafa Al-Alamiyah; Islamic Language and Education Center,

Qom, Iran

Received: 18/01/2017 Accepted: 09/04/2017

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License

mailto:[email protected]

Literary Arts, 10th Year, No. 23, Summer 2018

22

confront the helper inside the well and meet his needs in a trip to the holly city of Mashhad. The Pr-Rs pair is less seen in these three stories. Actually, there is release, but there is no such pursuit. The pair of warfare and victory (H-I) is also in the second story between the boy and the two giants of war, and of course they do not win over the boy, and the mother of the giants know the son as the victorious person and bestows him the magic object. . The anonymous entry and identification is also present in three stories, and the tone of the final elements of the story is set up by the O-Q pairs. The king's daughter appears behind the curtain, and the father sees and knows her and then he is pleased. In the second story, moreover, the daughter and son of Shah (the children of the seventh wife) are finally identified. Keywords: Propp, morphology, folktales, Bushehr province References

- Ahmadi, Babak (2005). Text structure and Interpretation, 7th ed., Tehran: Markaz publication.

- Caden J. A. (2007). Descriptive Dictionary of Literature and Criticism, Kazem Firuzmand, (trans.), 2nd ed., Tehran: Shadegan.

- Chadwick H. Moner & Kershaw Van (1997). The Growth of Literature. Fereidoun Badrei (trans.), Tehran: Scientific and Cultural Publications.

- Hosseini, Mohamma. (2003). Morphology of the Stories of the Quran, Tehran: Qoqnus.

- Khadish, Pegah (2009). The Morphology of Magical Legends, Tehran: Science and Culture Publication.

- Dehghanian, Javad; Asadollah Noorzai & Mahnaz Parsanbas (2016). "The Morphology of Qashqa'i Stories Based on the Theory of Constructivism". Journal of Folklore and Culture. Year 4 No. 10. Pages 115- 139.

- Liravi, Allah Karam. (2003). 60 Tales, Anecdotes, Fables in Indigenous Culture, Bushehr: Shoroo’.

- Marzolf, Ulriich (1991). Classification of Iranian Saga, Kavos Jahandari, (trans.), Tehran, Nasir-e-Roosh.

- Mahjob, Mohammad Jafar (2007). Iranian Folk Literature. Also by the help of Hassan Zolfaghari, Tehran: Cheshmeh Publishing.

- Makarik, Irnarima (2009). Contemporary Literary Theories. Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi (trans.), 3rd ed., Tehran: Aqah Publication.

- Okhovat, Ahmad (1992). Grammar of the Story. Isfahan :Farda. - Propp, Vladimir (2007). Morphology of Fairy Tales, Fereidoun Badrei (trans.),

2nd ed., Tehran: Toos. - Scholes, Robert (2004). An Introduction to Structuralism in Literature. Farzaneh

Taheri, (trans.), Tehran: Iran. - Todorov, Tzvetan (2003). Structuralist Poetics. Mohammad Nabavi, (trans.), 2nd

ed. Tehran: Agah. - Yung, Karl Gustavo (1998). The Psychology of the Unconscious, (trans.),

Mohammad Ali Amiri, Tehran: Scientific Cultural Publishing. - Yusufi Nekoo, Abdul Majid (2010). “The Morphology of the Prophets' Story in

Tabari and Sur-Abadi Interpretations”, Kavoshnameh, Year 11, Number 2, p. 121-142.

شناسینظریات ریخت پایة بر بوشهری عامیانة قصة سه تحلیل و نقد

های الگویی آنهاو بازاندیشی نشانه

بهاءالدین اسکندری و هومان شاکری

چکیده

داستتان چند پژوهش حاضر،وجود دارد. در یادیجهان وجوه اشتراک ز سرتاسر یانةعام یهاقصه ینب ی،ساختار های یدر بررس

استت، ست ا از بتین شتده یت تعر یشناست یختت ر ةمقولت نخست. اندشده بررسی و شناختی نقداز منظرریختبوشهر، یانةعام

بتا هتا داستتان ایتن بیشتتر . اندشده یلو تحل یهتجز یشناسیختر شده سه داستان انتخاب و از منظریآورجمع یمحل یها داستان

یبتا الگوهتا ییجتا هسه داستان با اندک جابت ینکه ا دهدمی نشان حاضر ژوهشپ. هستندهماهنگ «پراپ» یشناسیختر یالگو

؛ برختی از او هماهنگ هستند یهایشکاریبا خو ید و با اندک تفاوتنمطابقت دارها، اینگونه قصه ختیشنایختر یلپراپ در تحل

-این مقاله در همین بازاندیشی و ابداع نشانهها اشاره شده است؛ درواقع نوآوری عناصر که در الگوی پراپ نیست، در مقاله بدان

های بوشهری نیز قابلیت بررسی ساختاری دارند و تا حد زیادی با دهد که قصهای عناصر قصة ایرانی است. این بررسی نشان می

های بوشتهری و قصههای الگویی بخشد، بازآفرینی نشانهآنچه به این مقاله تازگی می خوان و مشابهند.های ایرانی همالگوی قصه

شناسی است.گرایی در قصههای ایرانی با اصول ساختهای قصهدادن اختالفنشان

استان بوشهر یانه،عام یها، قصهیشکاریخو ی،شناسیخت: پراپ، رهاکلیدواژه

و بیان مسئلهمقدمه ـ 1

تیاهم ،یبشر یو زندگ هابا انسان یوستگیو پ یههمرا لیبه دل هاعمر انسان دارد. قصه درازایبه یقدمت ییسراداستان و داستان

قصته و داستتان همتان ،یرانت ی. در فرهنتگ ا انتد بوده مردم همدم یشفاه و یکتب یهاقصه ،و ترانه شعر یهم ا. اندداشته یاریبس

روی تنهتا ، ازهمتین ها پیش از آغاز زندگانی تاریخی بشر پدیتد آمتده استت ها قرنافسانه»را دارد که شعر نزد مردم دارد. یارزش

(. در فرهنگ ایرانی نیتز 124: 138)محجوب، « تابدخانة قرون قبل از تاریخ میروزنة نورانی و پرتو روشنگری است که به تاریک

خیبا مطالعتة تتار سرایی بوده است. گویی و داستانقصه و افسانه جایگاهی درخور داشته است و دغدغة مردم بسیاری همین قصه

، متردم نیها و بگو در دربارقصه و ایخوان، دفترنوال، سخنور، قصهنقّ ،ییگو چون سمر یالقاب و مشاغل» وجود، رانیا اتیو ادب

مکاتبات( مسؤول، ایران )بوشهر ،نور پیام دانشگاه فارسی ادبیات و زبان گروه علمی هیأت عضو [email protected] قم، ایران عالمیةالالمصطفیجامعةاسالمی معارف و زبان آموزش مرکز اراستادی ، [email protected]

20/1/1396تاریخ پذیرش: 29/10/1395تاریخ وصول:Copyright © 2015-2016, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons

Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

پژوهشی( -فنون ادبی )علمی

100 -87ص، 1397 تابستان( 23 )پیاپی 2 ، شمارهدهمسال

mailto:[email protected]

1397 تابستان (23، )پیاپی 2دهم، شماره سال ،فنون ادبی / 88

نیتتر از مهتم انته یعام یها قصّه زیو ن انیپر ای ییجادو یها قصّه(. 49: 1389 ،ی)ذوالفقار «دارد حرفه و شغل نیا تینشان از اهم

و ینشناست روا، یپژوهت از منظر مطالعات اسطوره یاریبسجهان است که ارزش یانبوه آثار ادبحجم انیها در م قصّه مشهورانواع

نهتاد، ختود و یعنت یاز هتر سته بختش دستتگاه روان، یا افسانه- یا اسطوره یها ها با وجود پشتوانه قصّه نیدارند. ا یشناسمردم

و نمتاد ستخن هبتا زبتان اشتار انیت پر یها ها و افسانه اسطوره .دهند یکردن آنها را نشان مو راه هماهنگ ندیگو یفراخود سخن م

هر سته جنبتة نتامبردة یعنینمادها همزمان به ذهن خودآگاه و ناخودآگاه ما، نیناخودآگاه است. ا اتیمحتو ندةیکه نما ندیگو یم

آثتار استت. خیدر طول تتار بشر آگاهخودآگاه و نا ریمشترک ضم یحاصل محتوا انهیعام یها رو، قصّهنی. ازاکنند یروان خطور م

یهتا حکمتت از بردنبهره و یسازیغن یبرا انهیو عامت یمردم یهاات، اشعتار و مثلیاز آبشخور حکتا ربازیاز د نیزمرانیا یادب

-آمده دیپدو فولکور یکه با الهام گرفتن از آثار محل ییسراداستان و یقیشعر و موس یهاشاهکار» اری. چه بساندکرده استفاده آنها

(. 43: 1386)محجوب، « نداگرفته خود به تیرنگ ابد و اند

رنگ 1پپرا یمیروالد« نیاقصه پر یشناسیختر»با کتاب میالدی1928در سال پریان یهاقصه یو نقد ساختار یعلم مطالعة

-یتت همته حکا ینکه آن را بت یدسر یجیبه نتا یروسیانة عام یهاصد قصه از قصه یبا بررس یسندهنو ینبه خود گرفت. ا یاتازه

شناسان صتورتگرا و همچنتین نظترات کستانی پراپ بر پایة نظرات زبان (.43: 1386 داند )پراپ،یمشترک م یادر دن یانهعام یها

به این نگرش تازه دست یافت؛ نگرشی که معتقد بود در قصه بایتد عناصتر ثابتت و 3الکساندر وسلوفسکیو 2چون ژوزف بدیه

خته شوند.متغیر شنا

و نقتد پتراپ یشناسیختاز منظر ر داستان سه بر تکیه با ی،بوشهر یانةعام یهااست که ساختار قصه شده یمقاله سع یندر ا

هتای بوشتهری دارای فترم و گویی به سؤاالتی از ایتن دستت استت: آیتا قصته درواقع این پژوهش به دنبال پاسخشوند. یبررس

هتای همچتون زمین است؟ آیا ستاختار ایتن قصته های جادویی دیگر جاهای ایرانجهان و افسانههای پریان ساختاری مانند قصه

هتای داستتانی و ها در مقایسه با هم وجوه اشتراک دارند یتا خیتر؟ کتدام جنبته های ایرانی است؟ آیا این قصهساختار دیگر قصه

-ها، الگویی بومی برگزید و نشانهتوان برای این قصهیا میها مطابقت ندارد؟ آکارکردهای آن با الگوی پراپ یکسان است و کدام

های عناصر آن را تازگی بخشید؟

تحقیق و روش پژوهش حاضر نةیشیپـ 2

هتای قصه از او انهیساختارگرا لیو تحل یالدیم 1928در سال پراپ ریمیوالد از انیپر یهاقصه یشناسختیربعد از چاپ کتاب

خصتوص در هبت ،اناهل نظر و منتقد .شد آغاز جهان در فولکور و انهیعام یهاقصه یدر بررس یدیجد یاو دوره هاروش ان،یپر

شیو مطالعات خود پ قاتیدر تحق انهیعام یهاقصه یشناسختیاش در کتاب رانهیساختارگرا روش دلیلبه را او آثار نیزممغرب

فولکورشتنا دانتد یآلت اثر ،کایآمر شمال انیبوم انهیعام یهاقصه یشناسختیرکتاب قات،یتحق نیچشم داشتند؛ از جمله ا

-یتحکا یشناسیختدر حوزه ر یها و مقاالت متعددکتاب یر،در دو دهه اخ نیز ایران(. در 67-68: 1386پراپ، بود ) ییکایآمر

یهتا قصته یشناست یختت ر یهااست؛ ازجمله کتابشده ی تال یقرآن یهایرو تفس یامبرانپ یهاداستان ی،منظوم و منثور ادب یها

نتامبرده، کتتاب در ختدیش پگتاه برد. نام توانی( را م1387یش، )خد ییجادو یهاافسانه یشناسیختر( و 1382ینی،)حس قرآن

اسا بر آنها نقد و بندیدسته به س ا و کرده شنیده یا مطالعه ایران مختل مناطق از را مکتوب و شفاهی و عامیانه هایداستان

ای را بر اسا نظریات پراپ طراحی کرده های جادویی ایرانی الگوی تازهاست، اما برای قصه پرداخته او پیروان و «پراپ» روش

هفتت جفتت »های عامیانة ایرانتی سازی آن است. این پژوهشگر برای قصهکه خالصة همان دیدگاه ساختارگرایانة پراپ و بومی

1 . Vladimir Propp

2 . Joseph Bédier

3 . Alexander Veselovsky

89/ های الگویی آنها شناسی و بازاندیشی نشانه صة عامیانة بوشهری بر پایة نظریات ریختتحلیل و نقد سه ق

ر موارد زیر نشان داده است:را در نظر گرفته که آنها را د« کارکرد

(A)بروز مشکل وضعیت مقدماتی 1

(D-F)دریافت عامل جادویی برخورد با یاریگر 2

(H-I)پیروزی مبارزه 3

(PR-RS)گریز تعقیب 4

(M-N)انجام دادن آن کار دشوار 5

(Q-Q)شناسایی ورود به صورت ناشنا 6

(Z)رفع مشکل وضعیت پایانی 7

های ایرانی هستند؛ همچنتین حترف ارکرد اول و هفتم را یک جفت دانسته است که بدون استثنا در تمام افسانهخدیش، ک

z کند، خدیش هشت خویشتکاری اول پتراپ را در دادن وضعیت پایانی اضافه میرا که در فهرست پراپ نیست، برای نشان

. (82: 1387خدیش، یک خویشکاری )بروز مشکل( خالصه کرده است )

«یعاشتقانه بکتاول ةافستان یشناست یختت ر»ازجتتمله ؛استت شتتده نوشتته یتز ن یتادی دو کتاب، مقاالت ز بر این افزون

لیتتتحل»(، 1389 نکتتو، یوستتفی) «یستتورآباد و یطبتتر ریتفستت در امبرانیتتداستتتان پ یشناستتختتتیر»(، 1389 ،یذوالفقتتار)

ةست یمقا»(، 1390،یعبتدالملک یقنبتر و زاده)حستن پتراپ ریمیدوال یةبر اسا نظر «بهیکت» یااسطوره تیشناسی روا ریخت

(.1390 ،یی)رضا« دمنهولهیکل یهاو داستان یاکره انهیمشترک عام یهاداستان ساختار

( 1395)دهقانیتان و همکتاران، « های قشقایی بر اسا نظریتة ستاختارگرایی شناسی قصهریخت»تنها یک مقاله با عنوان

هتای تواند همسو با پژوهش حاضر باشد؛ چونکه میان حکایات محلتی و ستحرآمیز قشتقایی و قصته ه میشده است ک نوشته

هتای قصته »گیتری شتده استت: بوشهری وجوه اشتراک بسیاری از منظر زمانی و مکانی هست. در مقالة نامبرده، چنین نتیجته

ها با اندکی کند، در همة قصهپراپ از آن صحبت می های ایرانی مطابقت دارند. توالی یکسانی کهقشقایی با ساختار کلی قصه

ایتران، جنوب عامیانة هایقصه شناسیریخت مورد در (. با وجود این، تاکنون138)همان: « شودجایی و تغییر رعایت میجابه

-ها و داستانهقص ةبعد از مطالع .است نشده انجام تحلیلی و پژوهشی کار های شفاهیبوشهر، جدای از گردآوری قصه استان

-هجابت یها با انتدک یتحکا ینکه گرچه ساختار اغلب اآمد دست بهتجه ینت ینا ،شده در استان بوشهر یآورجمع یمحل یها

رستد هتم در یبته نظتر مت ،فولکلور پراپ منطبق است یهاداستان یتگانه و هفت شخص یکو یس یهایشکاری، با خوییجا

شود. ها اشاره میندارد که بدان یپراپ همخوان یها با الگو یشکاریخو یبرخها و هم در وجود یشکاریخو یتوال

ـ بازخوانی اصول نظریة پراپ1ـ2

و محتور یمحل یهاقصه ةمطالعپراپ بعد از ریمیاست. والد 1موفولوژی یفرانسو ةمعادل کلم ،«یشناسختیر» اصطالح

کودکتان یهتا قصه و کیفولکور تیصد حکاکی ی. او بعد از بررساست کرده انتخاب را اصطالح نیا ،آنها نیقراردادن مضام

ها را در چارچوب کنِش آنهتا توان قصه یاما م شد، نخواهد رشیدستگ یزیها چتیشخص ای ریتصاو سهیمتوجه شد که از مقا»

محتور کتتاب یولت ،است کرده یبررسو مطالعهرا یمختلف یهاتی(. پراپ حکا1388:22، )مکاریک« کرد سهیمقا گریکدیبا

صتد قصته بتود ،دانتد یم ملل گرید انهیفولکور و عام یهابه همه داستان دادنیمیرا تعم هینظر نیاو که خود، ا یشناسختیر

بتت یکته از غ ییهتا یشتکار ی. خواستت افتهینقش ای یشکاریخو کی و یس فقط ،قصه صد نی(. او در ا133: 1386 )پراپ،

1. morphology


، استت گفتته (. بنابر آنچه پراپ 59-135شود )همان: ینشستن قهرمان ختم مبرتخت ای یعروس به و آغاز خانواده dاعضا از یکی

و مطالعتات یشتود. او در بررست یم ساخته آن یرو بر قصه اتیعمل انیها هستند که جرقصه یهاتیعمل شخص ،1یشکاریخو

کارها و نقش آنان که محدود بته یول ،کندیم رییتغ تانداس قهرمانان صفات و نام انهیعام یهاکه در قصه دیرس جهینت نیخود به ا

دانتد می قرار زیررا به های پریان قصه های اصلیپراپ شخصیت (.50: 1386 کند )پراپ،ینم رییاست تغ یشکاریخو کی وی س

ت؛ در بختش پایتانی های جادویی ایرانی با کارکردهای خاص هرکدام پذیرفته اسها را برای افسانهو خدیش نیز همین شخصیت

شوند:ها دیده میتحلیل این سه قصة بوشهری نیز این شخصیت

کارکرد شخصیت

A.H.Pr شریر( 1

.D. F ( بخشنده2

G.K. Rs.N.T یاریگر( 3

M.J.Ex.Q.U.W شاهزاده خانم( 4

B اعزام کننده

C.E.H.I.W قهرمان

C.E.L.Ex قهرمان دروغین

(54: 1387)به نقل از خدیش،

هرکتدام یشتکار یخوسی و یک (. 16: 1386پراپ، ) دیآیها نمها در همه قصهیشکاریاست که همه خو یگفتن زینکته ن نیا

هتای مختلت را ساختار قصه ها به ما اجازه خواهد داد کهنشانه نیاست. پراپ باور دارد که به کارگرفتن ا یاژهیعالمت و یدارا

(.59کنیم )همان: یبه صورت نمودار با هم مقایسه م

بندی سه قصه بوشهریـ دسته3

( AT)تامسون –ها در فهرست آرنه تیپ قصه نام قصه شماره

850-999جادویی -های عاشقانه قصه پسر حاکم و دختر شاه 1

300 -749سحر و جادو شاه و هفت زن 2

850 -849مذهبی -های تعلیمی قصه پادشاه و دختر و دامادش 3

پذیر نیست؛ چته دقیقاً مطابقت« تامسون –طبقات اصلی در فهرست آرنه »های ایرانی بر اسا بندی افسانهباید گفت که طبقه

پیشگی ر تمام این سه قصه ازدواج و عاشقهای عاشقانه را نیز بیرون کشید. دتوان عناصر قصهاینکه در این سه قصه بوشهری می

توان داستان پسر حاکم و دختر شتاه را در ذیتل نماید؛ پا برای مثال میو و مذهب برجسته میهمراه با سایر عناصر سحر و جاد

( نیز جای داد. 999 -850« )های عاشقانهقصه»

ـ قصة پسر حاکم و دختر شاه4

1. function


ـ حرکت و الگوی قصه1ـ 4

تان حرکت نخست، حرکت دوّم یاز پا یش. پاست گرفته شکلقصه درواقع از دو خط و حرکت ینا یداستهمچنان که پ

تتوالی ». چنتین طرحتی در روایتت قصته در حیطتة رستند یها مت شود و در خاتمه داستان هر دو حرکت با هم به انتیآغاز م

گیرد. قرار می( 70 -66: 1371)اخوت، « ای زنجیره

ـ تحلیل قصة پسر حاکم و دختر پادشاه2ـ4

ها برگرفته ازالگوی پراپ و گاه خانم خدیش است و بعضا نیز ابداعی نویسندگان است.این عالئم و نشانه. 1

αبروز مشکل. –وضعیت آغازین 1

است؛ کند، همسر تازه با پسر حاکم ناسازگارمیرد؛ او ازدواج مجدد میحاکمی زنش می

.شودپسر از خانه بیرون رانده می هایِ نامادری،بر اثر بدگویی

لرزید و پستر لباستش را ها و برخورد با گدایی که از سرما میسرگردانی پسر در کوچه برخورد با یاریگر و غیبت

دبا او عوض کرد گدا برایش دعا کرد که خدا همه حیوانات را به فرمان پسر دربیاور

خودش را موافقت با ورودِ پسر به یک باغ، مشروط بر اینکه اگر دخترِ صاحب باغ آمد نهی

نشان ندهد

رود و دختتر نیتز کنتد، پتیش او متی آید؛ پسر، نقض نهی میروزی دختر شاه به باغ می نقض نهی

شود.عاشقش می

( )تفصیل و عنصر پیونددهنده

)نافرمانی دختر(

گویتد وقتت ازدواج بیند؛ وزیر در تعبیرش به شتاه متی شاه خواب هفت هندوانه را می

ولتی دختتر هفتتم از پتذیرفتن پذیرنتد هفت دخترت رسیده استت؛ شتش دختتر متی

زند.شده از طرف پدر سر باز میخواستگاران معرفی

کند.اسب او، دخترش را از ازواج با او نهی میشاه، با دیدن پسر و وضع نامن نهی

/ طترد دختتر از ( ) ینقص نهت

قصر شرارت شاه است.

شود. کند، در نتیجه از کاخ رانده میپذیرد و با پسر ازدواج میدختر نهی پدر را نمی

a) یازبروز ن دانستندیچشم شاه م یشفارا مغز آهو یباند. طبوشمی یناچشمان شاه ناب یبعد از مدت ( 6

B) یتاز و ن یبتشتدن مصت یعلن4 )

دشتوار یوآزمون قهرمتان بتا کتار

(M،)

.یاورنداو مغز آهو ب یخواهد که برایم خود یشاه از دامادها

در واقتتع یتتزن یشتتکاریخو یتتنا

/ نتیجتة A شرارت استت یا گونه

کمک یاریگر

هتا ستور پسر حتاکم، تمتام آهتو رسد. به دیشده شاه مخبر به پسر حاکم و دختر رانده

. شوندیپنهان م

یبتمصت یتام ( و التNحل مستلله )

(K5( )N=K

5 )

یابد. و شاه شفا می آوردیآهو را به نزد شاه م یکمغز داماد هفتم

قهرمتان یمعرفو بازگشت قهرمان

Wین جانش

کند،میدعوت هفتم را به قصر او و دختر ید،تر دداماد را از همه زرنگ ینشاه هم که ا

(. 37-1382:38 یراوی،لنقل با تلخیص، ) کندیخود معرفی م یناو را جانش


قصته استت، ینخانواده و تعادل آغتاز یخوشبخت دةدهنکه نشان یاصحنه ؛شودیکهن آغاز م یهامعمول قصه ةبا صحن قصه

است مرگ مادراولین اتفاق داستان که مشکل را در پی دارد، . نخواهد ماند یدارتعادل پا ینا که داندیم یخوبهاما مخاطب ب

یابتر استت دهنتده پیوند عنصری واقع در عنصر، کند که اینیگر ازدواج مید یبا زن؛ پادشاه ( 2) یبت استصورت حاد غ که

ایرده درکنتد کته گنجانتدن آنهتا یمت یتاد هایی یشکاریپراپ از خو یگرد ی( از سو) قصه «شریر» شخصیتظهور شرارت و

یها قصه یجرا یهاکه از کنش یاریشکخواین نوع یرسد برا یحال به نظر مین(. با ا133: 1386)پراپ، )×( یستن آسانخاص

از عالئتم یزتمتا یبترا ینجادر اتوان میابداع کرد. یژهو ینشان یدبا ،بروز شرارت همراه است یکسان معموالً یامدهایبا پ کهن و

ید،حاکم به سبب همسر جدو با پسر حاکم ناسازگار است ینامادر .کردانتخاب را( ی)ازدواج پدر با نامادر« 1ال » ینشان یگرد

Aکند ) یپسر را از قصر اخراج م است: گفتنیته چند نک ینجا( در ا9

تتوان آن را بته اصتطالح در ضتمن داستتان یندارد، اما مت یحاکم بروزر ِهمس یدرخواست اخراج پسر از سو ،در متن قصه

یقاو از مصتاد یاستت و آوارگت شده یفرزند حاکم به طور مشخص از نوع قهرمان قربان؛ گرددیپسر سرگردان در شهر م گرفت.

یتد باظتاهراً کنتد، یکه گدا درخواست ترحم نمینبا ا ا؛ همان برخورد با یاریگر و بخشنده است.ورد با گدبرخاست. ( ) یمتعز

D یقرا از مصاد یضمن یشکاریخو ینو ا آورد حساب بهدرخواست را در ضمن داستان کترد و واکتنش مثبتت فرزنتد یتلقت 5

E یقحاکم را از مصادDچون یتوان نشان یم ،حالین. با ادانست 5

یا بخشتنده یتز انگتترحم یتوضتع گرکرد که نشتان یشنهادپ 11

Eچون ینشان یدباصورت ین. دراکند یدرخواست ترحم نم یماًاست که مستقپراپ نیز تأکیتد کترده استت کته .شودابداع یزن 11

)به نقتل « کنددریافت می کند و در راه با بخشنده یا یاریگر مالقات و کمکپا از بروز مشکل، قهرمان داستان، خانه را ترک می»

یءشت یافتت در یتا )تتدارک که ذیل الگوی پراپ تحتت کتارکرد ِ گدا در حق پسر و استجابت آن یدعا(. 88: 1387از خدیش،

:یستن یدهاز فا یتوجه به چند نکته خال یزن ینجادر اگشای روند داستان است. قراردارد، گره F) ییجادو

: 1386 پتراپ، ) شتود یبه قهرمان اعطا م یا یژهو صفت و ییبلکه توانا شود، ینم دهید یخاص ییجادو یءش ینجاال ( در ا

96.)

یتن ا ینشان برا ینتر مناسب رسد، یحال به نظر مینگنجاند، باا Fاز انواع یکی یلرا ذ یشکاریخو ینتوان ا یم یسختب( به

F) یشکاریخو9Fصورت ینا یرباشد، در غ (

نماید. است مناسب می« پراپ»نبالة نشانة چون د این نشانه د.شو یم یشنهادپ 1

خودش را به هنگام آمدن صاحب باغ که دختر شاه استت، بته او نشتان یدبه دستور باغبان که شرط ورود او هم بود، نباپسر

(.) آیدمی باغ مالک دختر دیدن به و گیردمی نادیده را باغبان پسر نیز نهی(، بدهد )

ی خاص یگاهپراپ جا یدر الگو یست،ن ین خانواده سلطنتأکه ظاهراً در ش یشدن دختر پادشاه بر کسعاشق یشکاریظاهراً خو

یاستت کته از ستو ییهتا کنش از کتنش ینرسد ای(، اما به نظر مدهنده برشمرد )یوندعناصر پ یقآن را از مصاد یدو با ندارد

)عاشتق « ع»نشتان ینجتا ا داشته باشتد. در ینشان خاص یدباشود، یم یدهد یارکهن بس یاتبالعکا، در حکا قهرمان بر شاهزاده و

های بررسی شده، همسر آیندة قهرمتان از خانتدان ستلطنتی و شتاهزاده استت و تقریباً در نیمی از افسانه».شودیم یشنهادشدن( پ

(.148: 1387)خدیش، « بیشتر یاور قهرمان هستند

پتراپ یکته بترخالف الگتو ینجاستت نکته جالب توجه اشود. کند و از ازدواج با پسر نهی میشاه نیتش را آشکار می دختر

ینو در ا یماز قهرمانان قصه محسوب بدار یزکه شاهزاده را ن ینشود، مگر ا یم ینه یجز قهرمان از انجام کار ی( کس61: 1386)

توجته داشتت کته یدباقصه ینمصداق شرارت است. در ا یناخراج از قصر دوم. دشده خواهدبویصورت او از نوع قهرمان قربان

یشتکاری خو ین( ا153:همان ها )یزشپراپ در بحث انگ یححال با توجه به تصرینوجود ندارد، باا یبخش درواقع شرارت یندر ا

Aشرارت برشمرد ) یقاز مصاد یدبا یزرا نشتدن او از برشتمرد، رانتده یتت ن دوم حکاتتوان قهرمتا یدختر را مت به این دلیل( و 9

مطتابق بتا یقتا کته دق شتود یچشم شاه در داستان آشتکار مت شفای برای آهو مغز به نیاز (.. )شودیم یتلق یزن یمتعز یقمصاد


(. 87: 1387خدیش، ) قصه است یازبروز ن یشکاریخو

B) یازو ن یبتشدن مصیعلن دستتور دامادهتا بته ؛ شتاه ( 127: 1386پراپ، M( )شوار )د یآزمون قهرمان با کار ( و4

استت کته در ی. گفتنشوند آزموده واسطه بدین تا شوندمی کار به دست نیز آنها و کندمی آشکار را خود درد درمان راه یافتن

آزمون شرکت کند. یندر اتواند ید که او خود مشو یفراهم م یا به گونه ینهبلکه زم شود،یآزموده نم یماًقهرمان مستق ینجاا

قصته. بته نظتر اصتلی قهرمان یشرارت است، آن هم از سو یا در واقع گونه یزن از جانب پسر،« کردن آهوانگم»کارکرد

رفتتار پستر حتاکم را از یتن اگتر ا همچنتین است. نشده یپراپ بدان توجه یاست که در الگو یمورد از موارد ینرسد ا یم

استت کته یتت قستمت از حکا یتن . به هر حال در ایستن یوجهی ( بH: )کشمکش ینگاریمب یرشرمقابله قهرمان با یقمصاد

Aنشان یشکاریخو ینا یتوان برا یم یل،تفص ین. با ایابد ی( نمود میی)عامل جادویاریگر 7=H

کرد. از آنجا کته یشنهادرا پ 5

Hندارد نشانة یهمخوان Hکدام از موارد یچمورد با ه ینا ة قهرماناستفاد که شود یم یشنهادپ ینهاا ی. با تمامشود یم یشنهادپ 5

عناصر یقکه چه بسا از نظر پراپ از مصاد -راندن رقبا و بازگرداندن حق یرونب یز،آم، آن هم به طور شرارتییاز عامل جادو

د.شویم ادیشنه)حذف رقبا( پ« ح»نشان ینجا. در اشود ی مستقل تعر یشکاریخو یدبا -شدمی ی( تلقXنامعلوم )

K) یبتمص یام( و التNحل مسلله )کارکرد بعدی، 5( )N=K

دعتای با گدا که آوریشگفت نیروی با حاکم پسر است؛( 5

. یابدمی دست(، شاه چشم دوای) نیاز رفع برای آهو مغز به خود کرده پنهان را آهوان بود، بخشیده او به خود

در جایگتاه قهرمتان یمعرفت استت )) یتت ع شاهزاده قهرمتان دوم حکا در واق است و بازگشت قهرمانپایان داستان نیز

ازدوج آنهتا بته یطورضتمن بته یشتکاری خو یناست، اما در اتر با دختر پادشاه ازدواج کردهپیش حاکم پسر اینکه با. ینجانش

توجه داشت که ورود پستر یدرآن بابمحسوب داشت. افزون W یقتوان آن را از مصادیم یناست. بنابراشناخته شده یترسم

شتود؛ متی خبتردار آن زا یتز فتت و حتاکم ن یااست که در سراسر کشور انعکا خواهد یمطلب ،او جانشینیبه قصر و اعالم

(.است )داشته یپدر و نامادر یبه سو یروزمندانهپ یکه پسر بازگشتییگو

یتاد یکه از آن با عنتوان روزگتار یاست؛ از زمان یکل ،کهن یها یتروامعمول یوهطبق ش یت،حکا یندر ا زمان و مکان

در واقتع در کنتد. یم یشهر زندگ یندر هم یزدارد و ظاهراً پادشاه ن یاست که حاکم یشهر یمدان یکه تنها م یشود و مکان یم

)براهنتی، « کنتد یتروی نمتی ها مبهم و نامشخص است و از دلیل و علتی ناشتی از حتوادپ پ این حکایات، زمان و مکان قصه

و عناوینی ( 546: 1376 یک،نک. چادو(. حتی نامگذاری این قصه نیز جای تأمل دارد؛ زیرا نام خاصی ندارند )86087: 1348

کلی و عام دارند.

حکایت دوم؛ پادشاه و هفت زن -5

شد.پادشاهی از شش زن صاحب فرزند نمی αبروز مشکل. –وضعیت آغازین

بینتد و رفت، روزی پیرمردی چوپان را با دختر زیبایش متی پادشاه هر روز به شکار می برخورد با یاریگر و غیبت

شود.از پیرمرد خواستگاری کرده و عرو به قصر برده می

.( 12)شرارت شریران

دایه به جتای ورزند و با همدستیشود؛ شش زن دیگر حسادت میزن هفتم باردار می

گذارند که این فرزندان تو هستند.دو بچه، دو توله سگ کنار زن می

اندازند.ای چوبین به دریا میدو بچه را در صندوقچه

گویند کته بایتد او را شمارند و میزن دیگر، زن هفتم را بدشگون می 6با ورود پادشاه

بکشی.

گیرد.پادشاه نص زن را گچ می

A) تکمیل شرارت10 )

Aتحریک به قتل 20

Aشرارت ناخواسته شاه 15

( )تفصیل و عنصر پیونددهنتده کند.گیرد و بزرگ میهای درون صندقچه را پیرزنی در آرزوی فرزند از آب میبچه


برآورده شدن نیاز –

B)جویی حقیقتشتناخت ختود کته ناخوانتده خوانتده کنجکاوی دو فرزند از پیرزن و همسرش بترای ( 4

شدند. می

غیبتتت قهرمتتان –( ( تتترک خانتته

( c)جستجوگر

مهاجرت بدون اطالع دو فرزند )دختر و پسر( به جنگل و سکونت در آنجا

بنتدد و بتدون دل می بیند به پسررود پسر و دختر را میپادشاه نیز روزی به جنگل می ( ) تفصیل و عنصر پیونددهنده

گشت )رفتتار شتگفت گردد و هر روز نیز بدون شکار به قصر برمیشکار به قصر برمی

شاه(

کنند.گوید و زنان دایه را باخبر میپادشاه خبر پسر و دختر جنگل را به زنانش می خبرگیری شریر

را «مـانی چنـ »گوید از برادرت بخواه تا رود به او میدختر میدایة جادوگر به نزد ( 1) فریبکاری شریر

برای زمان تنهایی تو به دست آورد.

دستیابی دشوار بته شتیء جتادویی

(M )

گوید مانی چنگ نزد جنییان است.پسر به خواهر می

دریافتتت عامتتل جتتادویی و انتقتتال

( N) مکانی

راهنمایی مرد چوپان به متانی چنتگ رسد و با پسر پا از عبور از جنگل به کوهی می

گردد. دست یافته برمی

خواند اما پستر رقصید. پادشاه پسر را به قصر میخواند و دختر میمانی چنگ آواز می ( )خبرگیری مجدد شریران

کند.بیند و برای زنان تعری میرود. پادشاه مانی چنگ را مینمی

فریبکتتاری مجتتدد شتتریر و معرفتتی

( 1)شیء جادویی

شـال ترمـه »گوید که مانی چنگ چیزی نیست، بگو زن جادوگر باز نزد دختر رفته می

کند.خواند و هم کار میرا بیاور که هم آواز می« نما

: ی)همدستت یختوردن قربتان یبفر

θیاز( و به وجود آمدن ن (a2 )

خواهد.نما را میترمهدختر از برادرش شال

–و برختورد بتا راهنمتا ( )غیبت

( F 6)یاریگر

دارد و اما با شود و باز مرد نورانی برحذرش مینما راهی میپسر برای جستن شال ترمه

کند. دیدن اصرار پسر او را راهنمایی می

F) یاریگر دوم )مادر غوالن(.آیتد و آید و او در غیتاب دو فرزنتدش از او خوشتش متی ها میپسر به نزد مادر غول ( 9

غوالن بوی آدمیزاد را فهمیدند و او را به یک شرط پذیرفتند.

توانتد شرط غوالن جنگیدن پسر با آنان بود که در صورت پیروزی هر چه بخواهد متی Hمبارزه

ببرد.

kبه شتال یابیدستپیروزی و و 5

( ) بازگشت

را به « نماشال ترمه»کند و با غوالن برابر است و مادر غوالن جنگ را تمام می نبرد پسر

دهند.پسر می

کند و شاه و درباریان بته خانته پستر و دختتر نما تمام جنگل را چراغانی میشال ترمه ( . )تفصیل و عصنر پیونددهنده

فایده است.شود اما بییشوند. دایه مانع رفتن اهل قصر به مهمانی م دعوت می

کند. نما تمام کارهای پذیرانی را مهیا میشال ترمه کارکرد سحرآمیز شیء جادویی

شتناخته شتدن رستوایی شتریران و

( Qقهرمان )

کنتد. نما حقیقت ماجرا، جاگذاشتن توله سگ را به جای دو بچته، بترمال متی شال ترمه

شوند.جادوگر و شش زن رسوا می

و مجتتازات او یررشتتدن شتت رستتوا

(EXu )

آیزد.شاه، شش زن و دایه جادوگر را جلوی عموم به دار مجازات می


kگرفتتتتتار ) یآزادبازگشتتتتت ( 10

( )قهرمان

یتراوی، بتا )ل کننتد ها با خوشی کنار هم زنتدگی متی یابد و سالزن هفتم نیز نجات می

(.55 - 61: 1382 تلخیص،

در واقع سته دارد و یتر دهیچیهمراه است و روند پ یشتریب یهایشکاریها و خو با کنش ،صة اولقداستان نسبت به ینا

کنتد و ینمت یبتاز ینقشت یتت حکا یتان اما همسر پادشاه از آغاز داستان تا پا ،شده دارد: همسر و دو فرزند شاهیقهرمان قربان

-گتره حالتت یری،گ ، در شکلگیرندمیفرزند از آب بدون یرمردیو پ یرزندارد. دو فرزند شاه که پ یرنگ رو حضور کمینازا

در شده، یپراپ، قهرمان قربان یداستان آن است که برخالف ادعا یننکته در ا ترین. مهمدارند ینقش فعال متن تعلیق و افکنی

دوگانته همتراه دییداجستجو که برخالف معمول با رو ینشود. ا یم یلتبد یاز روند داستان به قهرمان جستجوگر یا مرحله

به چنتد بختش توان یرا م این قصه است. یشپادشاه فرزندان خو یافتنشدن گره داستان و گشودهالبته خود در خدمت ،است

کرد: یمتقس

گشتوده یتت حکا یتان گتره در پا یتن شتود، ا یکه همسر پادشاه گچ گرفته مت یتا زمان یتحکا یت بخش نخست از ابتدا1

شود. یم

کنند. یرا ترک م یو ناپدر یاست که نامادر یها تا زمان تان از به آب افتادن بچّهت بخش دوّم داس 2

و بازگشت فرزندان شتاه بته یتاو آغاز و با کش راز حکا یتدوگانه پسر پادشاه و موقع یت بخش سوّم با جستجوها 3

یابد. ایتن حکایتت یر پادشاه نجات مرسد و همسیبه سرانجام خود م یزدر واقع بخش نخست ن ینجادر ا .یابدیم یانقصر پا

هتا و بته عبتارت رفت در طرح هر داستان، پیای است که در نظریات ساختگرایان بدان اشاره شده است؛ دارای توالی زنجیره

)احمتدی، رفت کلی یا اصلی استت رفت، داستان کوچکی است و هر داستان پی های فرعی وجود دارند. هر پی دیگر، روایت

شتود، رفت با وضعیت پایدار و متعادل آغاز متی براسا این نظریه، هر داستان و نیز هر پی .(66: 1371اخوت، ؛166: 1380

کنتد. ای همه چیز را دگرگون متی اما این وضعیت آغازین که در خود امکان دگرگونی و تحولی را دارد، ناگهان با بروز حادثه

آید و دوباره حالت پایدار و متعادل شکل ل آن حادثه است به وجود میپا از گذر از این رویداد، وضعیتی جدید که محصو

همچنتین رفت ذکتر کترده استت. در مورد پی 1گیرد. این تغییر حالت درست مطابق با تعریفی است که تزوتان تودوروف می

برمون معتقد است توالی قصه سه نوع است:

ای: توالی میثاق یا آزمون استت کته قهرمتان بترای توالی زنجیره ندی.. توالی پیو3. توالی انضمامی؛ 2ای؛ . توالی زنجیره1

هتا ها و واکتنش روست و این کنشهایی روبه ها با واکنش زند که هر یک از این کنش هایی می انجام میثاق خود دست به کنش

الگتوی قصته بتدین (.70 -66 :1371)اختوت، )یابند تا قهرمان میثاقش را انجام دهد )یا شکست بخورد وار ادامه می زنجیره

گزینی کرده است:ترتیب است؛ این الگو بر اسا اصل داستان در کتاب آقای لیراوی است و تمام عناصر قصه را نشانه

قصه یاتبه جزئ ینگاهـ 1ـ5

جادویی دو نتوع هستتند: ءاین قصه همگی بدون توصی هستند و زمان و مکان نیز نامشخص است. اشیا هایشخصیت

. ایتن جانتدار یرغ یتشخص نما: شال ترمه. 2و دارد یشگفت یها توانایی( که ینام )مان با یرجاندارغ یتشخص چن : یمان. 1

1 . Tzvetan Todorov


نمتا و توان شال ترمهخانم خدیش انواع اشیاء جادویی را برشمرده است که می دارد. سحرآمیزی ییچنگ توانایچون مان شال نیز

های جادویی و شیشتة حیوانات جادویی، اشیای سلیمانی و خوردنی»جادویی برشمرد که شبیه چنگ را نمودی از همان ابزار مانی

رسان قهرمان داستان هستند. ی(، سحرآمیز هستند و یار91: 1387خدیش، « )عمر دیو

کند. یم دایداستان به صورت گوناگون نمود پ یاناست که از ابتدا تا پا یشرارت همسران شاه به کمک جادوگر کنش شرارت:

. کنتد یجلوه م ییجادو یاءآوردن اشدستدختر پادشاه به یککردن توله سگ و تحر یگزینو جا یبکاریشرارت به صورت فر ینا

ینا یآن است که پسر در جستجو یکه جادوگر در پ یداستپ ،به صراحت ذکر شود یتآنکه در حکا بی دوّم نوع های شرارت در

برود. یناز ب یاءاش

ها، دوّم بته صتورت تترک افتد: نخست به صورت به آب انداختن بچّهمی اتفاق داستان در بار چهار که است شیکن :یمتعز

.ییجادو یایاش یرا در جستجو اقامتگاهخود را و سوم و چهارم به صورت ترک پسر یو نامادر یها ناپدر کردن بچّه

:یمرو هستهروب یتحکا ینمورد بازگشت در ا ین: با چندبازگشت

رفته ت به سکونتگاه )ک ر( ییجادو یاءاش یباره بازگشت پسرت که در جستجو ال ( دو

آغوش پدر و ب( بازگشت فرزندان به قصر

همسر هفتم به قصر ج( بازگشت

یشبازگشت پسر و دختتر از پت یب یمتتوان از عز یاند، م صراحت در متن داستان آمدهبه یشوبموارد که کم یندر کنار تمام ا

شتدن و پخش یشخو یشاهزادگ یگاهجا یافتنخود و یبازگشت آنان به نزد پدر و مادر واقع یاکرد. آ یادخود یو نامادر یاپدرن

گتو یتحکا گردند، یو از سرنوشت آنان شاد م شدند یاز آن باخبر م قاعدتاً یزن یو نامادر یخبر در سراسر مملکت که ناپدر ینا

از سرگیری ازدواج، ختم شده است. wا به هر شکل قصه به وضعیت ام کرده است؟ یازن یرا از آن ب

شپادشاه و دختر یتحکا -6

/ طتترح ستتؤال ( ) وضتتعیت مقتتدماتی

y)آغازین داستان / پرسش و نهی 1 )

گیرد یا زن، مترد؟ ایتن پرسد: مرد زن میپادشاهی دختری داشت، شاه از غالمش می

گرفتن از کسی پاسخ دهد. سؤال را غالم باید بدون کمک

و یافتن پاسخ )یتاریگر( ( )نقض نهی

(F9=G

3 )

دهد بیند... و جواب سؤال را به او میدختر پادشاه، غالم را نگران می

A9)تنبیه یاریگر دهدشود که دختر غالم را کمک کرده او را به مرد فقیری میپادشاه متوجه می ( 20

گویتتد متتیراه نجتتات را یتتاریگر )زن(

(F9=G

/ زن فرستنده است( 3

دهتد و او را بته یم پول به او یهمسرش مقدار بود. یکاردر خانه ب یشههم یر،مرد فق

.کندیم یقکار تشو

-برخورد با یتاریگر دوم و نصتیحت گتره

( K)گشای او

ختتود را یحکنتتد کتته نصتتایدر بتتازار بتتا شخصتتی برختورد متت یروز کتتارین در اولت

«یصبور باش یدبا یدر هر کار»: یداو را خر یحتفروخت. مرد نص یم

بروم آنعازم مشهد است، قصد دارم با یمرد به زنش گفت: فردا کاروان یروز ( ) غیبت قهرمان داستان

دریافت هدیتة –برخورد با یاریگر اصلی

D)و تقاضای بخشنده -جادویی 1 )

رود و با درویشی که شیری نیز به همتراه رای آب به چاهی میدر میان راه مرد فقیر ب

به شرطی که برای او مهر و تسبیح از دهدچند انار میکند که به او دارد برخورد می

مشهد بیاورد.

F))کارکرد شئ ستحرآمیز فقتر و یتام الت 1 -زنش برسانند. زن متی دهد تا بههای انار را به کاروانی برگشته از مشهد میمرد دانه


K) یندار6 )

سازد؛های قیمتی است با فروش آنها قصر باشکوهی میبیند که انار پر از دانه

دادن برختتورد دوم بتتا یتتاریگر اصتتلی و

یتت بخشنده در قبال موفق یاز سو یزیچ

Fدر آزمون )1 )

دهتد و دوبتاره از درویتش مرد در بازگشت از مشهد مهر و تسبیحی به درویش متی

گیرد؛میمقداری انار

یتتاریگر دوم یحتظتتاهر شتتدن اثتتر نصتت

)یاریگر جنبی(

بیند و اینکه زنتش کنتار جتوانی خوابیتده گردد و قصر زنش را میمرد به خانه برمی

افتتد خواهد جوان )پسرش( را بکشد، ولی یاد نصیحت یاریگر اول میاست، مرد می

«. در کارهایت صبر پیشه کن»که

دهتد و شتاه نیتز بته مرد فقیر که اکنون تاجر بزرگی شده یک هفته مردم را ناهار می ( ) دهندهعنصر پیونده

شود؛قصر دعوت می

ورورد ناشتتنا / پنهتتان شتتدن و شتتناخته

Qشدن

در ختورد؛ افتد و تأس متی شاه با دیدن تصویر دختر بر دیوار، به یاد دختر خود می

مترد زن اکنتون، پادشتاه ای: یتد گویو م یدآیم یرونهنگام دختر از پشت پرده ب ینا

مرد، زن؟ یا یردگمی

تو دختر خود را یابله. آ یدگویدختر من است؟ غالم م ینا یا: آیدپادشاه از غالم پرس ( بر تخت نشستن قهرمان )

یتراوی، بتا )ل گتذارد را برداشته، بر سر داماد خود متی یپادشاه تاج شاه ی؟شناسینم

(.73-76: 1387،یصتلخ

شاه و دخترش داستان یلتحلـ 1ـ6

آورد، هرچند در دو داستان پیشین بروز مشکل و وضعیت مقدماتی به الگوی پتراپ طرح یک سؤال قصه را به حرکت درمی

ر های جادویی ایران شباهت داشت، در این قصه، وضعیت آغازین با طرح یک سؤال همراه استت کته نهتی نیتز د و سایر افسانه

تتوان آن یآغاز قصه و طرح پراپ گنجاند. مت یاز الگوها یکیرا در قالب یشکاریخو ینتوان ا می سختیبه بطن آن نهفته است.

a)یتاز ن یشتکاری خو یتل آن را ذ یتد صورت با ینا یر( برشمرد، در غ133: 1386 )پراپ،)×( را از عناصر نامعلوم در ( گنجانتد. 6

محمتد بیغمتی )قترن « دارابنامته »گونة شود. در داستان رماناحی سؤال در آغاز داستان دیده میادبیات داستانی ایران پیشینة طرا

سؤالی کته اگتر پاستخ 4اختر( از طیطو ِحکیم آغاز شده است؛ سؤالِ وزیر شاه مصر )نیک 4نهم هتت. ق( آغاز داستان با طرح

(.8/ 1: 1339بیغمی، تن فرزند او نیز برآورده شود )دهند تا آرزوی داشداده شود، دختر شاه مصر را به ملک داراب می

یگتر د یو از کست یابتد غالم ختود جتواب را ب یدبا »الزام را که ینا یا داستان اگر به گونه ةبا توجه به ادام یگرد یاز سو

yدانست. ) ینه یقمورد را از مصاد ینتوان ایم یریم،و ضمن داستان بگ یردر تقد« یردکمک نگ ن تر (. یگتر د یکس( )= از 1

Fد )شتو یحساب م یاریگر ینجاشده خواهد بود، در ایداستان قهرمان قربانةدختر که خود در ادامنقتش ینجتا پادشتاه در ا (.9

دهد تا دخترش را که در نقض نهی ؛ درواقع پادشاه شرارت انجام نمی( . )پردازدیکند و به کسب خبر میم یرا باز یرشر

شرارت ینا(. 84: 1387کند که آنچنان هم شریرانه نیست )نک. خدیش، ته تنبیه کند، بلکه او را تنبیهی عادی میشرکت داش

A ینهمچنت یگرد ینشان یدرسد بایگنجد. به نظر میشده پراپ م ینیبیشپ یهاشرارت یلذ یسختبهآن در نظتر یرا بترا 20

A9صر، را هم در ضمن خود دارد )، اخراج دختر از قیشکاریخو ینحال ایناگرفت. با20.)

کته یبرختورد مترد بتا کست (.) یگتان سته یدادهایآغاز رومواجه هسیتم. «گانیسهحرکت »در این قصه به نوعی با

و ظتاهراً آزمتون ینجتا کته در ا ینامتا بتا ا ( Dکترد ) یتلق)یاریگر جانبی( توان ورود بخشنده یم، فروشد یم یحت خود رانص

کرد و یدر برابر پول را آزمون تلق یحتتوان ارائه نص یم یست،در مکان ن یزن ییجادو یءش یتو درنها یستدر کار ن یسشپر

D)دهتد متی دانست که بخشنده به قهرمان یلیش ،فروشد یرا که م یو پرسش یحتینص1E

1F

توجته یتد بایگتر د ی(. از ستو 1


ـ یتن ا ین،رود و بنابرا یم یناندک دختر از ب یةسرما گانهسه یدارهایداتفاقات و ینداشت که در ا در ختدمت گانـه سـه یل تفص

aاست ) یازبه وجود آمدن ن یمترس یتر مترد فق ،داستان دختر پادشاه است، امتا در کتنش داستتان یندر ا یگرچه قهرمان اصلا (.6

(.محسوب کرد ) یمتعز یقتوان از مصاد یحرکت او را همراه با قافله م ،اسا یند. براشو یم اصلی قهرماناست که

در حال یشکرد. برخورد او با درو یآزمون تلق یتوان نوعیکند، م یم یدکه خطر او را تهد یرا به داخل چاه یررفتن مرد فق

بته و یصتحنه اقتتدار روحت یتن در ا آزمون اوستت. ،او یرکه ش یا داستان است، بخشندهاصلی برخورد با بخشنده ،نماز خواندن

ینجتا در ا شد گفتهکه انگاشت. همچنان یشدرو ی توان آن را توص یم ینو بنابرا شود یم یمترس یشدرو ینیتکو یتاصطالح وال

شتماره یتن شتود. گنجانتدن ا یرا مانع م یرو ش یندب یم یردر فق هایی یستگیاست که شا یشدرو یرتبص یاشود؛ آ یم یدهد یآزمون

D یقرا از مصتاد ینجادر ا یریآزمون تقد توان ی. میستن یاز دشوار یپراپ خال یالگو یشکارهایخو یلذو از عهتده برآمتدن 1

E مرد راD یقآن را از مصاد یربا توجه به حمله ش یاانگاشت 1

8E

Dبا توجه به ین،اوجود کرد، با یتلق 8)بخشنده به قهرمتان 2

Dتوان مورد ی( مکندمی ییها و از او پرسش کند یسالم مDپراپ افزود ) فهرست الگوهای را به 11

شتود امتحتان متی : قهرمان 11

Eنشانبا عهده برآمدن قهرمان را توان از میگذارد( و یکند و او را احترام م یبه بخشنده سالم م یاکه آDنشان داد ) 11

11E

11).

در ختود ینکته بتا توجته بته ا شتود. یدر ادامه داستان برآورده مت و تقاضای مهر و تسبیح درویش از مرد فقیر نیز درخواست

D) کرد یآزمون تلق یا توان آن را گونهیشود، م ینم یدهد یخاص یزیدرخواست چامتا دهتد، متی بته قهرمتان یزی( بخشنده چ1

Fاز جواهرات هستند. ) یا ینهبلکه در واقع گنج یستند،ن ییجادو یتحکا ینا یانارها( این انارهای قیمتی التیامی برای درد فقتر 1

های ایرانی است؛ زیرا این که در الگوی پراپ نیست، از مشخصات داستان بخشنده یحتظاهرشدن اثر نصدختر شاه است. مرد و

مذهبی دارد و کمتر سحرآمیز است؛ تنها حکایتی است کته مکتان در آن )مشتهد و ستفر بتدانجا( انتدکی -قصه محتوایی تعلیمی

شود. ان خوشی دارد و مرد فقیر، داماد شاه به جانشینی شاه منصوب میهای دیگر پایمشخص است. این قصه نیز همچون قصه

-الگوی این داستان بدین شکل است و باید گفت این الگو متناسب با اصل قصه است و عناصر تمام قصه را بررسی و نشتانه

شده بر اسا خالصة در پژوهش مطابقت نداشته باشد.گزینی کرده است و شاید با جدول طراحی

های اصلی این سه قصهشخصیت -7

ویژگتی خاصتی نتام و بتی های بوشهری بتی های این قصههای آشکار شد، اکثر قریب به اتفاق شخصیتچنانکه در متن و جدول

انتد. آنچته در بنتدی شتده های عام )پیر، دختتر؛ شتاه؛ حتاکم، چوپتان، زن و...( دستته اند و فقط ذیل اسمدرون قصه جای گرفته

پوشانی نسبی برختی از کارکردهاستت؛ متثالً در داستتان ستوم ها مهم است، همپردازی این قصهخصوصیات شخصیتبرشماری

رسند. توان شاهزادة طردشده دانست و هم داماد فقیر که در پایان هردو به بلندمرتبگی میقهرمان را هم می

های شخصیت

قصه

شاهزاده شریر قهرمان

خانم

ادوعامل ج یاریگر فرستنده

پسر حاکم و

دخترشاه

–پسر حاکم

قهرمان

قربانی شده

همسر دو و

نامادری

قهرمان

شاه دامادها را دختر پادشاه

برای جستن مغز

فرستندآهو می

دعای رام شدن تمام گدایی بخشنده

حیوانات یاریگر

برای قهرمان / مغز

آهو


قصة شاه و

هفت زن

پسر زن

هفتم

شش زن و

زن جادگر

دختر زن

هفتم و

خواهر

قهرمان

خواهر قهرمان

که خواهان شیء

جادویی است

پیری نورانی

درون جنگل /

و مادر غوالن

مانی چنگ و شال

نماترمه

قصة شاه و

دختر و

دامادش

دختر و داماد

فقیر

دختر شاه و دختر شاه دختر شاه پادشاه

درویش درون

چاه

انارهای قیمتی

قصه های جفتی این سهخویشکاری -8

دهند. این الگتو چهارچوب اصلی روایت را تشکیل می A – Zاز میان شش جفت کارکردی که در مقدمه بدان اشاره شد، جفت

خصتوص دو حکایتت اول و دوم کته جنبتة شتود؛ بته که خدیش آن را طراحی کرده است در میان این سه قصه نیز مشاهده متی

(، نیز در این 106- 105: 1387خدیش، دریافت عامل جادو( ) –یاریگر )برخورد با D-Fسحرآمیزی بیشتری داشتند. جفت

)کار دشوار و انجام آن( نیز در این سه قصة بوشهری به انواعی دیده M – Nسه قصه همچون جفت نخست وجود دارد. جفت

کم )داماد دختر هفتمش( آن را برای درمان شاه است که قهرمان اصلی یعنی پسر حا« مغز آهو»شد؛ در قصة اول کار دشوار یافتن

نماست که قهرمان )پسر شاه( با یتاری یتاریگر یابد. در قصة دوم نیز کار دشوار و انجام آن، دستیابی به مانی چنگ و شال ترمهمی

دهد. در قصة سوم نیز کار دشوار شاید همان صبر باشتد کته دامتاد فقیتر بتا و عبور از جنگل سخت و نبرد با غوالن انجامش می

رسد و یا رویارویی با یاریگر درون چاه و برآوردن نیاز او در سفر مشهد.صبر و شکیبایی به کام می

شود. درواقع گریز هست امتا تعقیتب آنچنتانی نیستت. در این سه قصه کمتر دیده می( Pr – Rs) تعقیب و گریزجفت

گیرد و البته آنتان بتر پستر و غول جنگ در مینیز در قصة دوم هست که میان پسر و د( H-I)جفت کارکرد جنگ و پیروزی

س ارند.داند و شیء جادویی را بدو میشوند و مادر غوالن پسر را پیروز میپیروز نمی

بنتا O – Qنیز در سه قصه حضور دارد و شاکلة عناصر پایانی قصه را به نوعی همین جفت ِ ناشناس و شناساییورود

شود. در قصتة دوم نیتز شناسد و خوشحال میشود و پدر با دیدنش او را میده نمایان میکرده است. دختر پادشاه از پشت پر

شوند. دختر و پسر شاه )فرزندان زن هفتم( در آخر قصه شناسایی و شناخته می

یجهنت

یی کامتل نتدارد، در های ایرانی قابلیت انطبتاق و همستو های پریان و افسانهگونه که الگوی پیشنهادی پراپ در همه داستانهمان

هتا شود. البته اصول کلتی الگوهتای پتراپ در ایتن قصته های جزئی دیده میهای عامیانة بوشهری نیز چنین ناسازگاریمیان قصه

یمحور اساسها مفیدتر است. شناسی این قصهتوان نتیجه گرفت که تلفیق دو روش پراپ و خدیش برای ساختیافتنی است؛ می

شتود؛ از یمت یتده د یزن ییهاییجاهها و جاب ، اما تفاوتاست پراپ یهت در نظریشخص 6و یشکاریخو 31ات مذکور همان یحکا

D متورد عالمتت ینا ینخست(. برا یتکند )حکاینم یشدرخواست بخشا یماًکه مستق یابخشنده یزانگترحم یتوضع جمله:11

اختراج یاناًبروز شرارت و اح ینهکهن و زم یاتدر حکا یجرا یاه یشکاریکه معموالً از خو یازدواج با نامادر .است شده یشنهادپ

نشتان یگرد یها از نشان یزتما یمقاله برا ینو در ا یافتهن یخاص یگاهپراپ جا یها یشکاریخانواده است، در خو یاز اعضا یکی

آن نشتان )ع( یو برا پسندد نمیکه شاه یشدن شاهزاده خانم بر کسعاشق نخست(. یتشده است )حکا یشنهادآن پ یبرا «1ال »

فتراهم شتدن استت. شده یشنهادپ« ح»مورد نشان یننخست( در ا یتشرارت قهرمان )حکا نخست(. یتاست )حکا شده یشنهادپ


است. اد شدهیشنهپ Kلآن نشان یدوم( که برا یتو لط خدا )حکا یتزحمت و تنها با عنا یچه یمورد جستجو ب چیزی

:است مشترک زیر عناصر که دهدمی نشان انهعامی حکایت سه این یسهمقا

یچهت و هستتند بتدون نتام ت نمتا ترمته اشخاص به جز دو مورد ت چنگ و شتال است. ها مبهمی و مبهم قصهمکان و زمان کل

-رنمتی خانه ببه یتحکا یانپادر شوند اما لزوماً یاز خانه و قصر، رانده م یا به گونه یکسان است. یامدهها ن یتاز شخص یفیتوص

، ه استدنشمسند به صراحت ذکر ینگر چه اادوم یتانجامد. در حکا یتخت نشستن قهرمان م بر داستان به یانپاگردند. معموالً

پایان این سه قصه پیروزی خیر بر شر است. در قصتة اول، دختتر د.شومیپدر ینجانش و گردد یاما پسر پادشاه نزد خانواده باز م

گردد. در قصة دوم نیز از سرگیری ازدواج با زن هفتتم در پایتان داستتان رخ داده استت. در درش برمیشاه با خوشی به آغوش پ

نشیند. گردد و داماد به تخت برمیقصة سوم نیز دختر شاه که از قصر رانده شده است، ناشنا وارد شده به آغوش پدر برمی

منابع

ان: نشر مرکز.تهر، 7چ، متن یلوأساختار و ت(. 1384) بابک ی،احمد .1

. ، اصفهان، فردادستور زبان داستان (.1371اخوت، احمد ) .2

، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: آگه.درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات (.1383اسکولز، رابرت ) .3

.، تهران: آگه2چ، ترجمة محمد نبوی، بوطیقای ساختارگرا (.1382تودوروف، تزوتان ) .4

اهلل صتفا، تهتران: جلدی، به تصحیح مرحوم ذبیح 2 «.قصه فیروزشاه»: دارابنامه(. 1339-1340محمد )بیغمی، موالنا شیخ .5

بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

تهران: انتشارات تو . ،2ی، چابدره یدون، ترجمه فریانقصه پر یشناسیختر(. 1386) یمیرپراپ، والد .6

تهران: علمی و فرهنگی. ،این بدرهترجمة فریدو ،(. رشد ادبیات1376چادویک، ه مونر و ون، کرشاو ) .7

.، تهران: نشر ققنو قرآن یهاقصه یشناسیختر .(1382محمد ) ینی،حس .8

تهران: علمی و فرهنگی. ،های جادوییشناسی افسانهریخت(. 1387خدیش، پگاه ) .9

نظریتة هتای قشتقایی بتر استا شناستی قصته ریختت (. »1395دهقانیان، جواد، اسداهلل نتورزی و مهنتاز پارسانستب ) .10

. 139 -115ص ،10شماره 4سال ،فصلنامة فرهنگ و ادبیات عامیانه، «گرایی ساخت

. 49ت 62 ص، 1سال دوم، شماره ،یفنون ادب، یافسانه عاشقانه گل بکاول یشناسیخت(. ر1389حسن ) ی،ذوالفقار .11

فصتلنامه و دمنته، یلته کل یهتا و داستتان یا کتره یانته مشتترک عام یهتا ساختار داستتان یسه(. مقا1390احمد )یی، رضا .12

.101- 77، ص 33، شمارهسال هشتم یادب یها پژوهش

تهران: نشر شادگان.، 2چ یروزمند،ترجمه کاظم ف و نقد، یاتادب یفیفرهنگ توص(. 1386)ی. ا .یج ،کادن .13

، بوشهر: شروع.یبوم متل در فرهنگ یت،قصه، حکا 60(. 1382) اهلل کرم یراوی،ل .14

سروش. تهران: ی،ترجمه کاوو جهاندار یرانی،ا یها قصه یبندطبقه(. 1371)ییش مارزل ، اولر .15

تهران: چشمه. ی،، به کوشش حسن ذوالفقاریرانا یانهعام یاتادب(. 1386) محجوب، محمدجعفر .16

تهران: آگاه. ،3چ ،یترجمه مهران مهاجر و محمد نبو معاصر، یادب یهایهنامه نظردانش(. 1388)یرناریما ا یک،مکار .17

یتازدهم ، ستال نامه، کاوشیو سور آباد یطبر یردر تفس یامبرانداستان پ یشناسیختر(. 1389)ید نکو، عبدالمجیوسفی .18

. 121 ت142شماره دوم ص

.یفرهنگ یتهران: علم یری،ام ی، ترجمه محمدعلناخودآگاه یرضم یروانشناس(. 1377) کارل گوستاو یونگ، .19

morphology of folktales in bushehr province€¦keywords: propp, morphology, folktales, bushehr...

Documents