„Morituri te salutant” „Idący na śmierć pozdrawiają cię”

Pielęgnowanie pamięci o powstaniu styczniowym- „gloria victis” „chwała

zwyciężonym”.

JAK CZCZONO WETERANÓW, WYDARZENIA POWSTANIA

1863ROKU.

* Powstanie styczniowe to czas wielkiego terroru wobec Polaków.

* Już w 1870 roku na emigracji utworzono Muzeum Narodowe Polskie w szwajcarskim Rapperswilu, gdzie były zbierane pamiątki powstań oraz męczeństwa narodowego.

* W zaborach rosyjskim i pruskim rocznicowe wspomnienia były utrudnione, odbywały się one nielegalnie w domach prywatnych.

* Pierwsza oficjalnie obchodzona rocznica odbyła się w 1913 roku w poznańskim Bazarze, gdzie przyciągnęła tłumy ludzi.

* W Galicji natomiast była swoboda manifestowania tradycji.

Pocztówka okolicznościowa wydana w 50-tą rocznicę powstania (1913)

* W trakcie powstania 9 sierpnia 1864 roku urodził się Roman Dmowski a trzy lata później 5 grudnia 1867r. Józef Piłsudski.

* Z okazji 70 rocznicy powstania styczniowego marszałek powiedział:

,,Dzisiejszej nocy mija 70 lat od chwili, kiedy nasi ojcowie podjęli zbrojną walkę z

najeźdźcą. Krew obficie przelana przez nich w powstaniu styczniowym, tortury kazamat i

męki Sybiru były wówczas daremne, ale stały się posiewem pod ostatni czyn zbrojny, który

Polsce przywrócił wolność”.

W dwudziestoleciu międzywojennym żadna mniejsza czy większa uroczystość nie mogła odbyć się bez sędziwych powstańców. Zaledwie kilka tygodni po odzyskaniu niepodległości 22 stycznia 1919r. ustawowo przyznano im prawa żołnierzy Wojska Polskiego.

Kilkuset powstańców otrzymało Order Virtuti Militari ,gdy sejm go restytuował.

Mundur weterana powstania styczniowego

Nadanie Orderu Virtuti Militari żyjącym weteranom przez Naczelnika Państwa Józefa

Piłsudskiego na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1921r.

* W grudniu 1919 roku uchwalono ustawę

„O przyznaniu stopni oficerskich weteranom 1831,1848, i 1863r.”

* Wkrótce powstańcy i wdowy otrzymali dożywotnią pensję.

Telesfor Mickiewicz-weteran powstania styczniowego

* Przed 70. rocznicą wybuchu powstania wszystkim żyjącym wówczas weteranom przyznany został ustanowiony w 1930r. Krzyż Niepodległości.

* Za czasów II Rzeczypospolitej czczenie pamięci powstańczej przybrało ogromnych rozmiarów np. w „Kurierze Warszawskim” 22 stycznia 1933 r. dziennikarze tak pisali:

„Wczoraj wieczorem, wśród śnieżnej zamieci, przy dymnych blaskach czerwonych

pochodni odbyła się uroczystość złożenia hołdu walczących w 1863r., u stóp krzyża

Traugutta, na bastionie fortu Legionów Cytadeli Warszawskiej”.

Weterani powstania styczniowego na spotkaniu z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym z okazji uroczystości odznaczenia

krzyżem Orderu Odrodzenia Polski w 75. rocznicę wybuchu powstania

* W 1933 roku żyło ich czterystu, do wybuchu II wojny światowej dożyła pięćdziesiątka, do zakończenia przeżyła dwójka; w 1946 zmarł Feliks Bartczuk, a po trzech latach ostatnia- Aniela Miłkowicka.

* Rok 1963 to 100. rocznica powstania obchodzona w samym środku epoki Władysława Gomułki.

Powstanie styczniowe w literaturzeTemat powstania styczniowego pojawił się miedzy

innymi w:

* Gloria victis – Eliza Orzeszkowa

* Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa

* Czarny krzyżyk- Brunon Bielawski

* Rozdzióbią nas kruki, wrony –Stefan Żeromski

* Wierna rzeka – Stefan Żeromski

Inni twórcy podejmujący temat powstania to:

* Felicjan Faleński- Morituri te salutant* Maria Jehanne Wielopolska- Kryjaki. O sześćdziesiąt trzecim roku opowieść* Stanisław Rembek- Ballada o wzgardliwym wisielcu oraz dwie gawędy styczniowe* Eustachy Rylski- Stankiewicz. Powrót* Władysław Rymkiewicz- Trzystu pod Dobrą: Powieść historyczna z roku 1863* Marek Świerczek- Bestia* Władysław Terlecki- trylogia: Spisek, Dwie głowy ptaka, Powrót z carskiego sioła* August Bariber- Atak pod Węgrowem* Cyprian Kamil Norwid- Vanitas

W tym wierszu, autor przyrównał nierówną walkę kosynierów do bitwy pod

Termopilami:

„Grek ma więcej świetnych w dziejach kart

Niż łez... w mogile -U Polaka tyle Węgrów wart,

Tyle!... co Termopile...”

Z literaturą bezpośrednio związana jest pieśń patriotyczna.

Do najważniejszych utworów należą:

*„Jeszcze jeden mazur dzisiaj”

*„W krwawym polu” *„Jak to na wojence ładnie”

* „Śpij kolego”:

„Śpij kolego, twarde łoże,Zobaczym się jutro może.

Śpij kolego, bo na wojnieTylko w grobie jest spokojnie.

Śpij kolego w ciemnym grobie,Niech się Polska przyśni

tobie.”

„Mazurek Dąbrowskiego” „Marsz Langiewicza”

“Jeszcze Polska nie umarła,kiedy my żyjemy.

Co nam obca moc wydarła,szablą odbijemy. Marsz,

marsz, Dąbrowskido Polski z ziemi włoskiza Twoim przewodem

złączem się z narodem.”

“Witaj dzielny Maryanie! Z tobą Polska cała;

Nam twe imię w boju stanie Za twierdzę i działa.

Co wszczęła rozpacz, to dokona męstwo,

Marsz! marsz! za tobą, Bóg nam da zwycięstwo!”

*„Marsz Langiewicza”:

*„Marsz Żuawów”:

“Nie masz to wiary, jak w naszym znaku:Na bakier fezy do góry wąsy,

Śmiech i manierek brzęk na biwaku,Do bitwy idzie się, gdyby w pląsy.

A gdy bój zawrze, to nie na żarty —Znak i karabin do ręki bierzem,Bo Polak w boju, kiedy uparty,

Staje od razu starym żołnierzem,Marsz, marsz, żuawy,

Na bój na krwawy,Świetny i prawy!

Marsz, marsz, żuawy!”

Powstanie Styczniowe w malarstwie.

Wszystkie ważne wydarzenia z historii Polski miały swoje odzwierciedlenia w wytworach kultury, w tym twórczości

malarskiej.

Polonia- Jan Matejko, 1863

Epizod z powstania- Józef Chełmoński, 1863

Bitwa pod Ignacewem- Juliusz Kossak, 1865

Cykl Polonia: Po odejściu wroga- Artur Grottger

Cykl Polonia: Na Pobojowisku- Artur Grottger

Cykl Polonia: Schronisko- Artur Grottger

Cykl Polonia: Żałobne Wieści- Artur Grottger

Powitanie Powstańca-Artur Grottger, 1865

Pożegnanie Powstańca-Artur Grottger, 1866

Walka powstańcza- Michał Elwiro Andriolli, 1895

Ranny powstaniec- Stanisław Witkiewicz

Patrol Powstańczy- Maksymilian Gierymski

Powstańcy-Adam Chmielowski (św. brat Albert)

Powstaniec na koniu-Adam Chmielowski (św. brat Albert)

Na etapie (Sybiracy)- Jacek Malczewski, 1890

Niedziela w Kopalni- Jacek Malczewski, 1882

Sybirak- Jacek Malczewski, 1887

Rok 2013

Monety Okolicznościowe

"Ten dzisiejszy polski świat mamy dzięki tamtym powstańcom i tym, co byli przed nimi i po nich, co potrafili być na ich miarę. I ten testament, by

być na miarę naszych ojców powstańcy styczniowi nam

pozostawili". - mówił prof. Piotr Gliński, potomek jednego z żołnierzy walczących w

1863 roku podczas konferencji zorganizowanej przez Społeczny Komitet Obchodów 150. Rocznicy

Powstania Styczniowego.