Monografia

Okładka:Zdjęcie szkołyNapis: 80 lat Zespołu Szkół Mechanicznych w Białymstoku(Niebieskie tło z żółtymi literami)

Wewnętrzna strona okładki przedniej wyklejka, tło: (80 lat) i na tym tle stary sztandar szkoły w kolorze

Strona tytułowa: 80 lat Zespołu Szkół Mechanicznych w Białymstoku

Na odwrocie: Zespół autorski:

Janina KwiecińskaIrena MalinowskaGrażyna Rogowska

Zespół redakcyjny:Joanna CzyżewskaElżbieta GudelMałgorzata KleszczewskaDanuta LaskowskaHalina Rydzewska

Zespół koordynatorów:Jędrzej Ignacy ŁucykMałgorzata KiebałaJerzy Gałasiński

Korekta:Irena MalinowskaJanina KwiecińskaJoanna CzyżewskaMałgorzata Kleszczewska

Wykorzystano materiały archiwalne Zespołu Szkół Mechanicznych, zdjęciaudostępnił opiekun koła fotograficznego Grzegorz Marczuk, pozostałe to zbiory własneautorów, pracowników i absolwentów Szkoły.

JSBN83-917570-0-5

1

Honorowy patronat:

Krzysztof Jurgiel – poseł na Sejm RPSławomir Zgrzywa - marszałek Województwa PodlaskiegoRyszard Tur - prezydent Miasta Białegostoku Marek Kozłowski – wiceprezydent Miasta BiałegostokuMichał Bołtryk – rektor Politechniki Białostockiej

2

Komitet organizacyjny obchodów 80-lecia Zespołu Szkół Mechanicznych

Jędrzej Ignacy ŁucykFranciszek SiemieniakoCzesław JakubowiczRyszard IngielewiczJacek SierockiMałgorzata KiebałaMałgorzata KleszczewskaIrena WojciukMarian PtaszkowskiEugeniusz KarawajczykWacław MuszyńskiCzesław StulgisTadeusz MaleckiJan TymińskiTeresa Grzanka Katarzyna Żuchowska

3

Słowo wstępne

Historia naszej Szkoły to historia Białegostoku i całego regionu. 80 lat temu samorząd miasta powołał Miejską Szkołę Rzemieślniczo-Przemysłową, obecnie Zespół Szkół Mechanicznych, który jest dzisiaj jednąz najstarszych szkół zawodowych na Białostocczyźnie, a jej zasługi dlarozwoju oświaty są niekwestionowane.

Stanowisko dyrektora Zespołu Szkół Mechanicznych objąłem wmarcu 2002 roku. Mimo że od 80-lecia istnienia Szkoły minął już rok,postanowiliśmy nawiązać do tradycji jubileuszowych. Jest to bowiem okazjado nadzwyczajnej mobilizacji nas wszystkich: nauczycieli i pracowników,uczniów, absolwentów, rodziców i emerytów związanych emocjonalnie zeSzkołą. Okazuje się, że wielka jest rodzina "Mechaniaka", że można liczyćna jej życzliwość, pomoc i współpracę.

Jedną z części obchodów Jubileuszu jest niniejsza publikacja.Pragniemy dedykować ją przede wszystkim byłym nauczycielom iabsolwentom, którzy znajdą w niej cząstkę swego życia. Mamy nadzieję, żeobecne i kolejne pokolenia będą pamiętać o przeszłości, bo „...Przeszłość -jest to dziś, tylko cokolwiek dalej” (C.K.Norwid). „Ocalić od zapomnienia”chcemy tych, którzy tworzyli Szkołę, dbali o jakość pracy z młodzieżą, o jejwszechstronny rozwój.

Nasze archiwum sprzed wojny nie istnieje. Lata powojenne zapisanesą w dokumentach, utrwalone w kronikach i zilustrowane zdjęciami. Topozwala odtworzyć i przypomnieć wiele faktów i zdarzeń. Najcenniejsze sądla nas wspomnienia ludzi - nauczycieli, absolwentów i pracownikówSzkoły, ich świadectwa, opowieści, przeżycia. Przy tworzeniu niniejszejpublikacji korzystaliśmy również z monografii wydanej z okazji jubileuszu65-lecia Zespołu Szkół Mechanicznych, której autorkami były naszenauczycielki.

Bilansowanie dokonań 80-lecia Szkoły, które przypadło na mojąkadencję, to wielce pouczająca podróż w czasie. Dotarcie do korzeni to takżeinspiracja do tworzenia dziś programu szkoły, jej oferty edukacyjnej,możliwość nawiązania do idei i pomysłów, które – pielęgnowane – żyją wewspomnieniach uczniów, dając dobre świadectwo rzetelności i wrażliwości,taktu pedagogicznego i talentu ludzi, którzy je wcielali w czyn.

Pragnę serdecznie podziękować wszystkim, dzięki którym mogliśmyprzypomnieć chlubne dzieje Szkoły. Jej i sobie życzę, aby nasza wspólnapraca zaowocowała rozwojem, wyzwoliła energię zespołu, uczniówprzygotowała jak najlepiej do życia, a nam nauczycielom niech nie zabrakniesił do realizacji ambitnych marzeń.

Dyrektor Zespołu Szkół Mechanicznychmgr Jędrzej Ignacy Łucyk

4

Dzieje Szkoły

w latach 1921 - 2002

5

W DWUDZIESTOLECIU

1921-1939

„Sadząc dąb daremnie cieszylibyśmy się nadzieją, że niebawem listowie jego użyczy nam cienia”

de Saint-Exupery „Ziemia, planeta ludzi”

Powstanie Szkoły wiąże się ściśle z dziejami niepodległej, po latach zaborów,Polski. Wcześniej bowiem Białystok nie miał szkół zawodowych, przygotowującychteoretycznie i praktycznie do pracy w rzemiośle czy przemyśle. Wniosek o powołanie takiejplacówki przyjęto i uchwalono w ostatnich dniach 1919 roku na posiedzeniu SamorząduMiejskiego Białegostoku, ale wydarzenia polityczne i trudności finansowe uniemożliwiałyjego realizację.Dopiero we wrześniu 1921r. Powołano Miejską Szkołę Rzemieślniczo-Przemysłową z jednąklasą o dwu specjalnościach: mechanicznej i stolarskiej, której dyrektorem został inżyniermechanik Stanisław Bischof. Później przybywało klas i uczniów. 28 września 1921r. Szkołazmieniła nazwę. Była to już Państwowa Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa. Jej siedzibązostał budynek byłego więzienia carskiego przy ulicy Sienkiewicza 55/57.Wśród przyjętych do szkoły uczniów, rekrutujących się głównie ze środowisk robotniczych ichłopskich, istniała duża rozpiętość wieku i zróżnicowanie poziomu wiedzy. Była tomłodzież, kilku dorosłych, która ukończyła 4,6 7 klas szkoły powszechnej; kilku uczniów nieposiadało wcale świadectw, a zostali przyjęci po złożeniu egzaminu. Klasę wstępną, któraumożliwiała wyrównanie poziomu wiedzy uczniów, utworzono dopiero w następnych latach.Organizacyjnie szkoła podlegała bezpośrednio Departamentowi Szkolnictwa ZawodowegoMinisterstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Stała kadra nauczycielska była nieliczna. Poza dyrektorem S. Bischofem, któryuczył przedmiotów zawodowych, kierownikami warsztatów A. Młyńczykiem(mechanicznego),od 1923r. F. Węsławem i A. Wójtowiczem (stolarskiego), instruktoramizawodu Latachem i Trzeszkowskim, zajęcia dydaktyczne prowadzili m.in.:Ks. Antoni Zalewski – religia i matematykaJerzy Hubert Wilkowski – rysunek techniczny, wychowanie fizycznedr Szczęsny Wróblewski – higiena.Mimo że zadaniem priorytetowym „Przemysłówki” było zdobywanie funduszy na pomocenaukowe i urządzanie warsztatów (zbiórki uliczne, zabawy w parku miejskim), niezapomniano o wychowaniu, o rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień. Działało kino szkolne.W 1922r. zainstalowano radioodbiornik jako pierwszy w Białymstoku. W 1923r. powstałaszkolna orkiestra dęta pod batutą Józefa Rejszela, nauczyciela muzyki i śpiewu. Pierwsi absolwenci opuścili Szkołę w 1924 roku. Otrzymali dwa świadectwa: ukończeniaszkoły i czeladnicze, uprawniające do wykonywania zawodu. Przystępowali od razu dopracy, nie mieli bowiem możliwości dalszego kształcenia. Jedynie dzieciom kolejarzyzapewniano kontynuowanie nauki w technikum o profilu kolejowym w Brześciu nadBugiem. Bez trudu znajdowali pracę w Białymstoku, „rozchwytywały” ich fabryki wWarszawie, Skarżysku, Starachowicach, Radomiu, Białej Podlaskiej.

6

Baza lokalowa szkoły poprawiła się znacznie z dniem 1 września 1925r., gdyprzeniesiono jej siedzibę do budynków pofabrycznych przy ul. Antoniuk 1, zakupionych za400 000 złotych. Uzyskano w ten sposób trzy duże murowane dwukondygnacyjne budynki,piętrowy budynek mieszkalny dla pracowników oraz trzy domki drewniane. Magazynfabryczny przekształcono na internat dla 60 osób, zapewniono młodzieży stołówkę. Było tobardzo ważne, ponieważ zajęcia trwały 9 godzin dziennie z półgodzinną dużąprzerwą.Uczniowie codziennie pracowali na zmiany w warsztatach: mechanicznym istolarskim. Jednego dnia 5 godzin do południa, następnego-4 godziny po dużej przerwie. Wwydziale włókienniczym do dużej przerwy odbywało się nauczanie przedmiotówogólnokształcących, a później prowadzono zajęcia praktyczne.

Ponieważ odkupiona fabryka, produkująca koce i sukno dla wojska, byłaprzekazana szkole z całkowitym urządzeniem, tj. przędzalnią, tkalnią z 20 maszynami,własną kotłownią z pompami mechanicznymi, wodociągiem i elektrownią, rozszerzonoprofil kształcenia o wydział włókienniczy, który istniał do 1933 roku. Wydział mechaniczny (ślusarsko-tokarski), obejmujący działy: obróbka skrawaniem,obróbka cieplna i ręczna, miał do dyspozycji kuźnię, ślusarnię, tokarnię i narzędziownię.Produkował tokarki, imadła, narzędzia ślusarskie i zamki. W ramach usług wykonywanolekkie konstrukcje budowlane (balustrady, balkony, bramy). W roku 1927 wykonanometalową bramę wjazdową do Pałacu Branickich.Wydział stolarski z dwoma działami: stolarka budowlana, stolarka meblowa, modelarnia,posiadał bardzo nowoczesne urządzenia: mechaniczne piły, strugarki, exhauster, urządzeniawyciągowe kurzu i odpadów. Wykonywano: meble i sprzęt szkolny, meble do mieszkań,cieszące się wielkim uznaniem użytkowników, konkurencyjne wobec innych wytwórni.Większość przedmiotów odznaczała się wysokimi walorami estetycznymi, a nawetartystycznymi, np. ołtarze.

Państwowa Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa była jedna z pierwszych szkół wBiałymstoku, którą objęła tzw. Ustawa Jędrzejewiczowska z 11 marca 1932r. Zdecydował otym przede wszystkim poziom szkoły i doskonała baza dydaktyczna.Ustawa regulowała sprawy programowe i organizacyjne szkolnictwa zawodowego, którefunkcjonowało dotychczas na podstawie zarządzeń zainteresowanych ministerstw, orazzrównywała średnie szkoły zawodowe z ogólnokształcącymi poprzez nadanie im nazwygimnazjum.

W roku szkolnym 1936/37, pod jednym kierownictwem J. Wolfke powstały dwagimnazja: Gimnazjum Mechaniczne i Gimnazjum Stolarskie, które kształciły w cyklu 4-letnim, a absolwenci otrzymywali tzw. małą maturę.Od 1 września 1937 dyrektorem Gimnazjum Mechanicznego i Gimnazjum Stolarskiego orazwygasających klas Państwowej Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej został inż. TeodorMarkiewicz.Program gimnazjum był obszerniejszy. Jako odrębne przedmioty nauczania wprowadzanofizykę, chemię, materiałoznawstwo i elektrotechnikę oraz zorganizowano pracownie, wktórych każdy uczeń miał zapewnione dobrze wyposażone w przyrządy stanowisko doprowadzenia ćwiczeń. Czerwiec roku 1939 zamknął trzeci rok istnienia Gimnazjum Mechanicznego i GimnazjumStolarskiego, przestała istnieć Państwowa Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa.

Uczniowie „Przemysłówki”, wyróżniali się umundurowaniem, mimo że do roku1935 w szkolnictwie polskim uniformizacja nie obowiązywała.Pierwsze mundury były brązowe. Marynarka miała stojący kołnierz, na którym naaksamitnych paskach widniały emblematy szkoły. Całość stroju dopełniała czapka z dośćdużym daszkiem. Od roku szlolnego 1935/36 w całym szkolnictwie średnim wprowadzono

7

umundurowanie. Wszystkie gimnazja i licea otrzymały centralnie opracowane wzorymundurków, płaszczy, koszul, krawatów, znaczków szkolnych i tarcz. Kolorem gimnazjówbył niebieski, liceów-buraczkowy. Pod numerami tarcz szkoły zawodowe miały litery. I tak:Gimnazjum Mechaniczne i Gimnazjum Stolarskie miały numery 61 i 62, pod którymiwidniała litera „T”. Latem uczniowie mogli chodzić w koszulach, ale tylko białych,lnianych, z wyszytą na rękawie tarczą. Oprócz niebieskiego munduru szkolnego uczeńmusiał posiadać jeszcze zielony mundur z odpowiednimi emblematami, w którymprzychodził na zajęcia PW. Noszenie tego munduru na ulicy zobowiązywało do oddawaniahonorów wojskowych oficerom, nauczycielom, znajomym...

Wygląd uczniów kontrolował woźny. Niedokładność lub niechlujstwo w ubiorzepowodowały niedopuszczenie ucznia do zajęć.

Dobre warunki lokalowe Szkoły na Antoniuku sprzyjały rozwojowi działańwychowawczych. Centrum życia pozalekcyjnego była świetlica.Działał chór mieszany (dziewczęta z Państwowej Żeńskiej Szkoły Przemysłowej), zespółmuzyczny pod kierunkiem Józefa Rejszela, koło dramatyczne wystawiające sztukisceniczne; organizowano zabawy taneczne (tylko dla klas starszych!). Chlubą Szkoły byłaorkiestra, która występowała w uroczystościach szkolnych i w różnych szkołach, pochodachi imprezach w mieście. Kontakty towarzyskie utrzymywano z Państwową Żeńską SzkołąPrzemysłową i Średnią Szkołą Handlową. Po likwidacji wydziału włókienniczego świetlicęprzeniesiono do większego pomieszczenia i wyposażono w nowoczesne radio, pianino,pisma i gry towarzyskie. W latach 1923-27 polonistka Jadwiga Kondratowiczównapracowała z uczniami słabymi z języka polskiego. Koło Krajoznawcze wraz z samorządemorganizowało wycieczki, np.: w 1923r. do Krakowa, w 1929r. na Targi Poznańskie; także doGdyni na Święto Morza, w okolice Zagłębia Dąbrowskiego, do Białowieży, liczne wycieczkirowerowe, w czasie wakacji -–trzytygodniowe kolonie w okolicach Augustowa iWołkowyska oraz obozy przysposobienia wojskowego. Szkoła miała osiągnięcia w sporcie.Działały organizacje: Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej, Uczniowska OchotniczaStraż Ogniowa, Liga Morska i Rzeczna oraz Harcerski Hufiec Szkolny pod opiekąnauczyciela wychowania fizycznego Czesława Kraszewskiego.

Trudno wymienić wszystkich nauczycieli, którzy swe osobiste losy związali ze szkołą.Ograniczamy się zatem do tych, którzy w początkowym etapie wnieśli znaczący wkład w jejrozwój. Są to m.in.:1) inż. Jan Wolfke, wieloletni nauczyciel, dyrektor, autor podręcznika-skryptu „Zarys

geometrii dla szkół zawodowych”, Białystok 19352) Jadwiga Kondratowiczówna, polonistka, która życiem przypłaciła konsekwentne

stawianie wymagań3) inż. Romuald Renard, długoletni nauczyciel, autor podręcznika-skryptu „Fizyka z

maszynoznawstwem dla szkół zawodowych”, Białystok 19354) Franciszek Węsław, nauczyciel przedmiotów zawodowych, kierownik warsztatów, autor

podręcznika-skryptu „Wykłady o kotłach parowych i silnikach parowych dla uczniówszkoły rzemieślniczej”, Białystok 1935

5) Czesław Sitarz, autor podręcznika-skryptu „Kalkulacja w zastosowaniu praktycznym(dla metalowców)”, Białystok 1935.

Pionierskie podręczniki do przedmiotów zawodowych i ogólnokształcących do dziśznajdują się w szkole i są pieczołowicie przechowywane.

Do wybuchu II wojny światowej opuściło szkołę ok. 500 osób dobrze przygotowanychpod względem merytorycznym do pracy zawodowej. Niektórzy z nich pozostali dalej wszkole-zatrudnieni w charakterze czeladników lub asystentów nauki zawodu.

8

PODCZAS WOJNY

1939 - 1944

„...tym się tylko żyje, za co się umiera”Kazimierz Wierzyński „Wstążka z „Warszawianki”

4 września 1939r. (poniedziałek) miał rozpocząć się nowy rok szkolny, Mobilizacja,wybuch wojny zdezorganizowały pracę szkoły. 15 września wkroczyły do miasta wojskaniemieckie, a 22 września – sowieckie.

23 września (sobota) władze sowieckie wydały dyrektorom polecenieniezwłocznego (od poniedziałku) przystąpienia do zajęć szkolnych. Rozkaz wykonano.

Do końca 1939r. nie dokonano większych zmian poza wycofaniem nauki religii,historii oraz wprowadzeniem języka rosyjskiego i konstytucji ZSRR.

Reorganizacja nastąpiła w drugiej dekadzie stycznia 1940 roku, kiedy toGimnazjum Mechaniczne i Gimnazjum Stolarskie przekształcono na „MiechaniczeskojeTiechnikum Biełostokskoj Żeleznoj Dorogi” z wydziałami metalowym i drzewnym.Powstało również 2-letnie Fabryczno-Zawodskoje Uczyliszcze, przygotowujące dorosłychdo pracy na kolei.Dawni nauczyciele pozostali. Zmiany dotyczyły kadry kierowniczej. Do pracy w produkcjiprzeszedł dyrektor Teodor Markiewicz, jego następca został Oriał. Obowiązki jegozastępców też pełnili Rosjanie. Językiem wykładowym był rosyjski.„Miechaniczeskoje Tiechnikum” istniało do 22 czerwca 1941r. 27 czerwca wkroczyływojska niemieckie.Na terenie posesji szkolnej zorganizowano wojskowe zakłady naprawcze samochodów iczołgów. Część parku maszynowego wywieziono do Niemiec. Szkoła przestała funkcjonować.Organizuje się tajne nauczanie, rozpoczyna się walka o szkołę,walka o zachowanie kulturypolskiej, tak samo niebezpieczna, jak zbrojny ruch oporu i tak samo wymagająca od jejuczestników wielkiego poświęcenia. Trudności z organizacją tajnego nauczania byłyogromne. Niemniej już w październiku 1941 roku rozpoczęto pracę w tajnych kompletach.Nauczyciele szkół powszechnych, średnich ogólnokształcących oraz zawodowychorganizowali grupki dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Młodzież szkół zawodowych, amiędzy innymi uczniowie Gimnazjum Mechanicznego i Gimnazjum Stolarskiego, znalazłasię w kompletach tajnego nauczania na poziomie gimnazjum ogólnokształcącego.

Podziemna organizacja szkolnictwa na terenie Białostocczyzny nosiła kryptonim„Puszcza”. Członkami Wojewódzkiej Komisji Oświaty i Kultury byli: Maria Kolendo, dr R.Wroczyński – poloniści Gimnazjum Mechanicznego.

Do pracy w tajnym nauczaniu zgłosiła się większość nauczycieli. m.in.: polonistaM. Cieśliński, oficjalnie pracujący jako poborca, uczył języka polskiego w kompletach napoziomie gimnazjalnym i licealnym. Czesław Adamowicz prowadził nauczanie różnychprzedmiotów w swoim mieszkaniu, podobnie jak Józef Zimmerman – rysunku. Inż. J.Wolfke uczył matematyki, fizyki, chemii i łaciny.

W lipcu 1944 roku, w wyniku bombardowania, spłonął kompleks budynkówGimnazjum na Antoniuku. Nie uratowano ukrywanych przez całą wojnę i okupację pomocynaukowych, biblioteki i archiwum. Ocalał sztandar, który przechował woźny Jan Turowski.

9

Niestety, Szkoła nie posiada szczegółowych danych o losach absolwentów wokresie wojny. Wiadomo, że oprócz tych, którzy byli zatrudnieni w zakładach przemysłuzbrojeniowego, nieomal wszyscy zostali zmobilizowani. We wrześniu 39 absolwent pilotplut. Henryk Borys został zestrzelony przez myśliwce wroga i wzięty do niewoli. Wkampanii wrześniowej zginął pilot plut. Władysław Borys. Nieznane są okoliczności śmierciRyszarda Cudowskiego i Mikołaja Żukowskiego. Nie wiadomo też, co się stało zabsolwentami marynarzami. Jesienią 1939r. przez Rumunię dostali się do Francji lotnicy: Z.Popławski, Stanisław Słowikowski, mech. lot. Bogumirski i panc. Wacław Borys. Wszyscyczterej brali udział w kampanii francuskiej. W czołgu zginął Wacław Borys. W bitwie oAnglię walczył Zygmunt Popławski, którego w szpitalu po zestrzeleniu odwiedził WódzNaczelny gen. W. Sikorski i udekorował orderem Virtuti Militari IV klasy.W Samodzielnej Eskadrze Myśliwskiej I Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, a następnie wI Pułku Myśliwców „Warszawa” walczył pilot Czesław Urbańczyk.W Brygadzie Czołgów I Dywizji Ludowego Wojska Polskiego pod Lenino walczyli: AlfonsBrański, Albin Choroszucha, Eugeniusz Dudziak, Józef Jaworowski, Klimczuk, Józef Manc,Owdziej, Władysław Puchalski, Kazimierz Roszkowski. Józef Czełkowski na szlakubojowym Lenino – Berlin zdobył szlify kapitana saperów, a za szczególne bohaterstwo wwalce o Berlin odznaczony został orderem Virtuti Militari.Na froncie włoskim walczyli: sierż. Cekaemista Piotr Sawicki, pancerniak Piotr Sobolew,piechurzy: Popławski, Zaczeniuk.

Pamięć o nauczycielach i absolwentach walczących na różnych frontach II wojnyświatowej, działających w konspiracji, do 1995 roku stanowiła ważny aspekt wychowaniapatriotycznego młodzieży Zespołu Szkół Mechanicznych. Stała ekspozycja w Muzeum Szkolnym przypominała o bohaterach tych trudnych lat, częstobliskich i krewnych nauczycieli i uczniów. We wrześniu lekcje wychowawcze klaspierwszych odbywały się w muzeum.Wspomnienia o poległych stanowiły wzruszający moment obchodów rocznicy wybuchuwojny (początek roku szkolnego) oraz wszystkich jubileuszy.

10

SZKOŁA „NA TUŁACZCE”

1945 - 1960

„Do tego by się dobrze działo potrzebne są młode ręce i stare głowy”

Cyprian Kamil Norwid

Ze względu na konieczność posiadania warsztatów Gimnazjum Mechaniczne i

Gimnazjum Stolarskie nie mogły być dołączone do żadnej ze szkół działających od 1944r.Dopiero 15.01.1945r. przydzielono Szkole posesję przy ulicy Sosnowej 64 ze względu nasąsiedztwo byłej fabryki włókienniczej Wojciecha Wieczorka, którą po upaństwowieniuprojektowano przeznaczyć na pomieszczenie warsztatów szkolnych. Budynek był bardzozniszczony. W krótkim jednak czasie, bo już w drugiej połowie września, dzięki wydatnejpomocy i bardzo ofiarnej pracy nauczycieli, rodziców i uczniów, udało się przygotowaćSzkołę do rozpoczęcia normalnych zajęć.

W roku szkolnym 1948/49 nastąpiła pierwsza po wojnie reorganizacja szkolnictwa,w wyniku której zmieniono nazwę „gimnazjum” na „liceum”. Wszystkie licea oparte zostałyo 7-klasową szkołę podstawową. Pełne wykształcenie średnie w szkolnictwie zawodowymzapewniały teraz 3-letnie licea I stopnia i 2-letnie licea II stopnia. W sumie po pięciu latachnauki uczniowie mieli uzyskać świadectwo dojrzałości wraz z tytułem technika.Powołano I klasę Liceum Mechanicznego i I klasę Liceum Przemysłu Drzewnego. Wjednym budynku funkcjonowały więc trzy placówki oświatowe z odrębną dyrekcją.Dyrektorem Liceum Mechanicznego I stopnia i wygasających klas GimnazjumMechanicznego został inż. Karol Wojnar, dyrekcję Liceum Mechanicznego II stopnia objąłinż. Jan Wolfke (siedzibą szkoły przez jeden rok był budynek Liceum Handlowego przy ul.Warszawskiej 63), kierowanie Liceum Przemysłu Drzewnego i Gimnazjum Stolarskimpowierzono Wiktorowi Gutkiewiczowi. Ta ostatnia szkoła ze względu na niewielką liczbę uczniów nie mogła istnieć samodzielnie.W roku 1949/50 II klasę Liceum Przemysłu Drzewnego i III klasę Gimnazjum Stolarskiegoprzekazano wraz z urządzeniem warsztatowym Zasadniczej Szkole Zawodowej Nr 1 CUSZw Białymstoku, a IV klasę, bardzo nieliczną, do Cieplic. Wygasły też klasy Gimnazjum Mechanicznego.

W tym trudnym okresie pozalekcyjną prace wychowawczą prowadziły: LigaPrzyjaciół Żołnierzy, Liga Morska, PCK. Spółdzielnia Uczniowska zwana „SpółdzielniąPracy” gromadziła fundusze wypracowane przez młodzież na wycieczki szkolne (Kraków,Zakopane), współpracując ze Szkolną Kasą Oszczędności. Rok szkolny 1950/51 przyniósł zmiany organizacyjne. Zgodnie z zarządzeniem CUZSzostało otwarte Państwowe Technikum Mechaniczne o 4-letnim cyklu nauczania, któreprzeprowadziło nabór do klasy pierwszej. W tradycyjnie męskiej szkole rozpoczęło naukę 27dziewcząt.

1 października 1950r. Dyrektorem Technikum Mechanicznego i wygasających klasLiceum Mechanicznego I stopnia został dotychczasowy nauczyciel matematyki BronisławCieślik.W tym samym roku szkolnym 1950/51 otwarto Państwowe Liceum Mechaniczne dlaDorosłych w oparciu o Liceum Mechaniczne II stopnia. Tak więc w budynku przy ul.

11

Sosnowej 64 znalazły się cztery szkoły, co daje wyobrażenie o warunkach, w jakichodbywało się nauczanie. Bardzo ciasny był również budynek przy ul. Sosnowej 47, gdziemieściły się warsztaty, a mimo to korzystały z nich również inne szkoły.Szkoła posiadała doświadczonych nauczycieli zawodu, była ceniona za wysoki poziomprodukcji, czego wyrazem było powierzenie produkcji tokarek 2TSB. W ciągu jednego rokuwykonano 11 sztuk. Produkowane maszyny służyły do wyposażania wszystkich szkół wterenie, były sprzedawane zakładom przemysłowym.Na początku sierpnia 1951r. DOSZ poleciła dyrekcji Technikum Mechanicznego dokonaćzmiany lokalu i zająć budynki przy ul. Dąbrowskiego 10. Opuszczone budynki przy ul.Sosnowej 64 i 67 przekazano Zasadniczej Szkole Zawodowej Nr 1. Technikum Mechanicznenie posiadało więc teraz własnych warsztatów, ale musiało nadal korzystać zdotychczasowych. Nauczyciele zawodu wraz z kierownikiem warsztatów przeszli na etatZasadniczej Szkoły Zawodowej Nr 1.Na początku roku szkolnego 1951/52 do Technikum Mechanicznego włączono klasy LiceumMechanicznego dla Dorosłych jako Wydział dla Pracujących. W tym roku istniały więc wTechnikum Mechanicznym: 3 klasy pierwsze, 3 klasy drugie, 4 klasy, do których weszliuczniowie po I i II klasie Liceum Mechanicznego II stopnia i absolwenci LiceumMechanicznego I stopnia. Trzy z czterech klas czwartych miały tzw. ciąg przyśpieszony,wynikający z konieczności uzupełnienia dotychczasowego wykształcenia.W klasach trzecich uczyli się uczniowie wygasającego Liceum Mechanicznego I stopnia.Funkcjonował Wydział Zaoczny Szkolenia Zawodowego (dyr. inż. Jan Rangl),organizacyjnie związany z dyrekcją Państwowego Liceum Korespondencyjnego wWarszawie.

Warunki pracy na Dąbrowskiego, podobnie jak na Sosnowej, też były bardzociężkie (budynek stary, zagrzybiony, zniszczony w 75%). Remont kapitalny był niemożliwyze względu na przeznaczenie obiektu do rozbiórki z powodu projektowanej w planachodbudowy miasta trasy komunikacyjnej. 15 klas liczyło 628 uczniów, którzy uczyli się nazmiany. Brakowało sprzętu, pomieszczeń na pracownie, pomocy naukowych. Mimotrudności w latach 1951-54 w jednym z pomieszczeń gospodarczych zorganizowano tzw.półinternat dla 45 osób.W październiku 1951r. Centralny Urząd Szkolnictwa Zawodowego, zachowując dla siebienadzór pedagogiczny, przekazał administrowanie i finansowanie Technikum MechanicznegoCentralnemu Zarządowi Szkolenia Zawodowego Ministerstwa Przemysłu Drobnego iRzemiosła. Wydział Zaoczny przeszedł pod nadzór Ministerstwa Przemysłu Maszynowego.

Wobec trudnych warunków lokalowych, z inicjatywy dyrektora B. Cieślika,powstała koncepcja uzyskania gmachu szkolnego. Wielu starań wymagało zdobycie zgodywładz na budowę nowego lokalu, lokalizację oraz zaprojektowanie.

Przełomowym momentem w życiu Szkoły był pierwszy egzamin maturalny wroku 1952, bowiem po 30 latach istnienia opuszczali ją po raz pierwszy absolwenci zeświadectwami dojrzałości z prawem wstępu na wyższe uczelnie. 85 ostatnich absolwentów Liceum Mechanicznego I stopnia po zdaniu egzaminukontynuowało naukę w IV klasie Technikum Mechanicznego. Spowodowało to koniecznośćutworzenia dodatkowych klas, co jeszcze bardziej pogorszyło warunki pracy i nauki.Z dniem 1 września 1956r. wydłużył się cykl kształcenia w Technikum Mechanicznym zczterech do pięciu lat. Zgodnie z Uchwałą Rady Państwa z dn. 10 września 1956r. oprzejęciu szkolnictwa zawodowego przez Ministerstwo Oświaty i Wychowania w dniach 12-15 grudnia 1956r. Nastąpiło przekazanie Technikum Mechanicznego MinisterstwaPrzemysłu Drobnego i Rzemiosła w Białymstoku resortowi oświaty. 10 grudnia tegoż rokuMinisterstwo Przemysłu Maszynowego przekazało Ministerstwu Oświaty Wydział Zaoczny

12

Szkolenia Zawodowego, który znalazł się w ramach organizacyjnych TechnikumMechanicznego, zachowując jednak oddzielne kierownictwo.

Mimo trudnych warunków lokalowych termin rozpoczęcia prac budowlanychobiektów szkolnych opóźniał się. Dopiero w maju 1957 roku przystąpiono do realizacjipierwszego budynku, którym był internat, a w listopadzie 1958 roku – warsztatówszkolnych, w miejsce tymczasowych, istniejących od 1.09.1954 roku., w których szkoliło się200 uczniów. Pozostali praktyczną naukę zawodu odbywali w warsztatach ZasadniczejSzkoły Zawodowej CUSZ, (ale już tylko w ciągu jednego roku szkolnego). Uzupełnieniem szkolenia były od roku szkolnego 1954/55 praktyki produkcyjne dla trzecichklas i przedmaturalne dla klas czwartych w Fabryce Przyrządów i Uchwytów.

Uroczystość rozpoczęcia roku szkolnego 1959/60 odbyła się na placu budującychsię obiektów Szkoły. Zbudowano już wówczas budynek internatu, pod dachem znajdowałysię warsztaty, robiono wykopy pod gmach główny. Otwarcie internatu nastąpiło 2 listopada1959r. Jego kierownictwo powierzono inż. Janowi Żarniewskiemu. W internacie mieszkało200 uczniów Technikum Mechanicznego i 60 uczniów Technikum Mleczarskiego.W związku z trudną sytuacją lokalową Szkoły do budynku internatu przeniesiono dwie klasyczwarte i dwie klasy piąte, a w godzinach popołudniowych odbywały się tu zajęciaTechnikum Mechanicznego dla Pracujących.W roku szkolnym 1960/61 przy ulicy Dąbrowskiego uczyły się klasy I-III 5-letniegoTechnikum Mechanicznego oraz równoległe klasy pierwsze technikum po zasadniczej szkolezawodowej. Ogółem Technikum Mechaniczne liczyło 15 klas. Od połowy 1960r. przystąpiono do wyposażenia nowego budynku warsztatów szkolnych.

Od roku szkolnego 1957/58, podobnie jak przed wojną, obowiązywałauniformizacja. Mundur galowy to granatowa marynarka z wykładanymi klapami, zapinanana dwa rzędy błyszczących guzików oraz spodnie z lampasami. Na kołnierzu - dystynkcjeszkoły: metalowe znaczki przedstawiające płonący znicz i srebrne paseczki w ilościodpowiadającej klasie ucznia. Strój uzupełniała granatowa czapka z czarnym daszkiem, nadktórym był złotego koloru sznurek i znaczek szkoły. Na co dzień noszono bluzę „wiatrówkę”z takim samym wykończeniem u góry.

13

„Ile w trudzie nieustannymwspólnych zmartwień wspólnych dążeń ...”

Konstanty Ildefons Gałczyński „Pieśni”

Po wyzwoleniu, mimo bardzo trudnych warunków lokalowych, troska opodnoszenie poziomu nauczania w zakresie przedmiotów ogólnokształcących i teoretyczno –zawodowych determinowała poczynania Rady Pedagogicznej. Wyrazem tego była zamianasystemu klasowego na pracowniany, korzystniejszy nawet, gdy w jednej pracowni odbywałysię zajęcia z dwóch przedmiotów pokrewnych.Wspólnie z ZSZ Nr 1 zorganizowano pracownię technologiczną, powstały także pracownie:fizyki i mechaniki, chemiczna, elektrotechniczna i rysunku technicznego, matematyczna.. Wlatach pięćdziesiątych wielu nauczycieli naszej Szkoły kierowało pracowniami sekcjiprzedmiotów zawodowych Okręgowego Ośrodka Doskonalenia Kadr: RomualdWojtulewski, Jan Żarniewski, Adam Falkowski i Henryk Urban.Od początków powstania Technikum Mechanicznego działały komisje przedmiotowe, któreanalizowały programy nauczania i możliwości ich realizacji, podejmowały zagadnieniakorelacji poszczególnych przedmiotów ogólnokształcących, koordynowały pracę warsztatówz lekcjami teoretycznymi, organizowały wewnętrzną pracę samokształceniową iprezentowały swe osiągnięcia na tzw. konferencjach sierpniowych. Komisję przedmiotówhumanistycznych prowadziła Maria Kolendo, komisję matematyczną – Romuald Piekarski,komisję przedmiotów zawodowych – kolejno: inż. Marian Firek, Jan Zubaczek i JanŻarniewski.Szczególną formą prezentacji dorobku były wystawy szkolnictwa zawodowego w latach1949-52. Za całokształt prac przy ich organizowaniu Szkoła otrzymała wyróżnienie.

Trudności lokalowe nie zrażały nauczycieli i uczniów do pracy pozalekcyjnej.Działały koła naukowe: matematyczne, historyczne, techniczne, racjonalizatorów i zespołyzainteresowań: fotograficzne, praktycznej nauki zawodu, metaloplastyki użytkowej orazartystyczne. Wydawano gazetki ścienne, organizowano akademie i uroczystości szkolne,wieczornice, przedstawienia pod opieką kierowników świetlicy, kolejno: IrenySkopczyńskiej, Józefa Wojtulewskiego, Jana Kraskiewicza, dr Zbigniewa Troczewskiego.Z pracą świetlicy wiązała się ściśle radiofonizacja. Radiowęzeł zorganizowano w r. szk.1956/57 ( 3 aparaty radiowe, 2 adaptery, megafon, mikrofon, 10 nowych głośników); wnastępnym szkoła zdobyła radiostację krótkofalową.Uczniowie działający w kole radiotechnicznym pod kierunkiem inż. Ryszarda Labedy i inż.Eugeniusza Kozyro zbudowali w 1959r. w Rozedrance (powiat Sokółka) elektrownięwietrzną, która oświetlała szkołę. Uczeń Mirosław Jastrzębski skonstruował odbiornik nasłuchawki wielkości pudełka zapałek. Ponadto zespół opracował własny model bateryjnegoodbiornika bezlampowego (na tranzystorach) oraz zradiofonizował Szkołę Podstawową Nr 3w Białymstoku. Koło techniczne wykonywało pomoce naukowe do przedmiotówzawodowych, a powstałe później Koło Młodych Racjonalizatorów swoje poważneosiągnięcia demonstrowało na corocznych wystawach okręgowych szkolnictwazawodowego. Zespołem modelarskim kierował inż. Benedykt Ignatowski, następnie Lesław Pawłowski.Koło lotnicze prowadził ppłk pilot rezerwy Leon Kłodecki – wiceprezes AeroklubuBiałostockiego. Umożliwiło ono 35 uczniom ukończenie kursu szybowcowego, a 7przygotowało do Szkoły Oficerskiej Lotnictwa, 16 złożyło egzamin konkursowy do Szkoły

14

Oficerskiej Technicznej w Oleśnicy. Leon Kłodecki opiekował się także kołemesperantystów.Ożywioną działalność prowadziły zespoły: fotograficzny ( pod opieką nauczyciela fizykiRomualda Subiety), jazdy samochodowej i motocyklowej (opiekun Konstanty Silwoniuk),czytelniczy ( Władysława Ambrożej ), dramatyczny ( pod opieką Bronisława Rogalskiego ),filmowy ( pod kierunkiem Eugeniusza Kozyro ), introligatorski ( prowadzony przez WitoldaZalewskiego ), reperacji sprzętu ( opiekun Władysław Maluszycki ), dekoratorski ( podkierunkiem Lucyny Lubańskiej ).

Orkiestra dęta rozpoczęła prace w grudniu 1956 roku pod kierunkiem WładysławaŁomasko, kapelmistrza wojskowego, mając do dyspozycji tylko 28 instrumentów, ale już wroku szkolnym 1958/59 było ich już 58. Efektowny wygląd (biała wzoru odświętnego strojuszkolnego), doskonałe wyszkolenie, koncerty publiczne, wraz z zespołem jazzowym,sprawiły, że cieszyła się w mieście wielką popularnością. W czerwcu 1962r. oba zespołyjako wyróżnione uczestniczyły w Dniach Opola.Zarówno Gimnazjum, Liceum jak i Technikum Mechaniczne od pierwszych dni rozwijałydziałalność sportową, dzięki pracy i postawie nauczycieli wychowania fizycznego: CzesławaAdamowicza i Zygmunta Szelesta w okresie 1944-1960, Wacława Żydowicza i mgrBronisława Gurzędy w latach sześćdziesiątych, odnosząc znaczące sukcesy w wieludyscyplinach indywidualnie i zespołowo.

Wychowawcze aspekty pracy pozalekcyjnej znalazły wyraz także w organizowaniudziesiątków spotkań młodzieży z przedstawicielami sądownictwa i prokuratury,dziennikarzami, wojskowymi, naukowcami, pisarzami. Wielka rolę wychowawczą pełniływycieczki, zarówno na Targi Poznańskie, jak też do nowych wielkich zakładówprzemysłowych w mieście i w regionie: FPiU, ZPB „Fasty”, KZUS Starosielce, WytwórniaWyrobów Precyzyjnych w Czarnej Białostockiej; również obozy wędrowne i wycieczkikrajoznawcze.

Podobnie jak przed wojną, absolwenci pierwszych lat powojennych zatrudniani byliw regionie w odbudowywanych, rozbudowywanych i powstających zakładachprzemysłowych.Utrzymywali ścisłą więź ze szkołą wspomagając jej poczynania zwłaszcza w zakresiewyposażania warsztatów, wzbogacaniu zbiorów bibliotecznych, ufundowali sztandar,opiekowali się młodszymi kolegami, odbywającymi praktyki produkcyjne.W latach piędziesiątych obowiązywały nakazy pracy, dlatego wielu absolwentów znalazłozatrudnienie w Starachowicach, Wrocławiu i innych dużych ośrodkach przemysłowych.Od 1952 roku coraz więcej absolwentów kontynuowało naukę w szkołach wyższych,głównie technicznych i wojskowych, ale nie tylko.

Lata 1945-1960 stanowią specyficzny epizod w dziejach Szkoły, którafunkcjonowała w warunkach „tymczasowości lokalowej”.„Mądre głowy” kadry kierowniczej, rodziców, szefów zakładów przemysłowych, władzpaństwowych i oświatowych inicjowały różnorodne formy działań zmierzające dopodnoszenia jakości pracy dydaktyczno-wychowawczej i opiekuńczej.Zasługą nauczycieli była codzienna mozolna praca z młodzieżą, praca twórcza, aby mimotrudności osiągać jak najlepsze efekty. Nie byłoby ich, gdyby nie postawa młodzieży, któraw pierwszych miesiącach funkcjonowania szkoły przynosiła z domów sprzęty ( krzesła,stoły), własnoręcznie remontowała pomieszczenia i przez wiele lat budowała szkołę w sensiedosłownym i przenośnym.Dlatego we wspomnieniach nauczycieli i absolwentów tak często pojawia się duma, bonajbardziej cieszy to, co osiąga się mimo przeciwności i wielkim wysiłkiem.

15

16

NA SWOIM

1961 – 2002

„Oto jest nasz trud codzienny, nasze małe budowanie,

trud uparty i niezmienny, nieustanne kształtowanie”

Konstanty Ildefons Gałczyński „Pieśni”

Rozpoczęcie roku 1961/62 stanowi w dziejach w dziejach Szkoły momentprzełomowy. W 40 rocznicę istnienia, dyrektor Bronisław Cieślik, świetny organizator, pełeninicjatywy i przedsiębiorczości, wspaniały człowiek i wychowawca, wprowadził młodzieżdo nowych obiektów przy ówczesnej ulicy Żółtkowskiej 26, obecnie W. Broniewskiego 14.800 uczniów Technikum Mechanicznego (młodzieżowego), 360 – Wydziału Wieczorowego,ponad 400 słuchaczy Wydziału Zaocznego Technikum Mechanicznego dla Pracującychuzyskało nowoczesną szkołę z aulą, salą gimnastyczną, warsztatami i internatem.

Z okazji jubileuszu odbył się zjazd absolwentów, otwarto Muzeum Szkolne (1961-1995). W tym dniu Szkoła otrzymała również nowy sztandar, na który młodzież złożyłaślubowanie. Coroczne ślubowanie uczniów klas pierwszych na sztandar szkoły stało siępotem tradycją. Orkiestra zaprezentowała „Marsz jubileuszowy” – skomponowany przezdyrygenta Władysława Łomasko.

1 września 1962 rozszerzył się skład dyrekcji. Zastępcami dyrektora zostali: LeonKłodecki (zastępca dyrektora ds. pedagogicznych), inż. Jan Żarniewski (zastępca dyrektorads. technicznych) i Szczepan Kamiński (zastępca dyrektora ds. administracyjnych). Funkcjędyrektora ds. administracyjnych przejęła w 1967 roku Halina Szahidewicz i piastowała ją do1990 roku.

1 września 1966 nastąpiła reorganizacja. Wydzielone zostały dwie jednostkiadministracyjne, mieszczące się w tym samym budynku: Technikum Mechaniczne(młodzieżowe) – dyrektor Mieczysław Pawlik i Technikum Mechaniczne dla Pracujących –dyrektor Bronisław Cieślik. Obowiązki zastępców dyrektora Mieczysława Pawlika pełnili:Leon Kłodecki – do spraw pedagogicznych, Jan Żarniewski – do spaw technicznych i HalinaSzahidewicz – do spaw administracyjnych. W Technikum Mechanicznym dla Pracującychfunkcje kierownicze sprawowali: Eugeniusz Kozyro – kierownik Wydziału Zaocznego (od1.IX.1962 do 28.II.1970) oraz Władysław Zaniewski – kierownik Wydziału Wieczorowego(od 19.IX.1964 do 30.XI.1972).

W szkole młodzieżowej 5-letniej było wówczas 8 klas o specjalności obróbkaskrawaniem (293 uczniów), 7 klas o specjalności budowa maszyn (266 uczniów), 7 klas ospecjalności naprawa i eksploatacja pojazdów samochodowych (275 uczniów); w 3-letnimtechnikum po zasadniczej szkole zawodowej istniały 3 klasy o specjalności obróbkaskrawaniem (119 uczniów). W 25 klasach Technikum Mechanicznego uczyło się 953uczniów.

W Technikum Mechanicznym dla Pracujących - na Wydziale Wieczorowym w 13oddziałach kształciło się 487 słuchaczy w specjalnościach: obróbka skrawaniem oraz

17

eksploatacja i naprawa samochodów; na Wydziale Zaocznym 467 słuchaczy – wspecjalnościach: obróbka skrawaniem, eksploatacja i naprawa samochodów,elektroenergetyka. W sumie Technikum Mechaniczne dla Pracujących liczyło 954 słuchaczy.

W roku szkolnym 1970/71 Technikum Mechaniczne (młodzieżowe) liczyło 1035uczniów, wprowadzono bowiem nową specjalność – budowa maszyn i urządzeń przemysłuspożywczego – w technikum 5-letnim oraz otwarto Zasadniczą Szkołę Zawodową nr 4,kształcącą w zawodach: tokarz i mechanik budowy maszyn.

1 stycznia 1970, w związku z przejściem dyrektora M. Pawlika do FiliiUniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, stanowisko dyrektora TechnikumMechanicznego objął mgr inż. Jerzy Siwik. Obowiązki zastępców dyrektora pełnili: inż.Zygmunt Stolarewicz (od 1.III.1970 do 31.VIII.1973), a w latach 1973-78 mgr NadziejaBiszczuk.

W pracy dydaktyczno – wychowawczej szczególne miejsce ma biblioteka szkolna.W 1970 roku wydawnictwa techniczne liczyły 3100 woluminów, a cały zbiór biblioteczny19749 (w 1949 roku – 1738). Księgozbiór stale się powiększa i liczy obecnie 24000woluminów.

Poza krótkim okresem w dziejach szkoły (na ulicy Dąbrowskiego) zawsze przybibliotece funkcjonowała czytelnia, która stanowiła i stanowi miejsce pracy umysłowej zksiążką, czasopismami, literaturą naukową i publikacjami ogólnoinformacyjnymi.Od lat siedemdziesiątych zasadniczymi elementami pracy bibliotecznej były: doradztwopedagogiczne, pomoc merytoryczna młodzieży, lekcje biblioteczne, organizacja imprezczytelniczych, gromadzenie księgozbioru i troska o jego stan.Lata późniejsze przyniosły kolejne działania dydaktyczne: spotkania z literatami i ciekawymiludźmi, sesje literackie, wystawy, konkursy. W bibliotece działa punkt informacjieuropejskiej, prowadzony przez mgr Elżbietę Kutę. Ostatnio w konkursie „Wystawa jako jedna z form pracy pedagogicznej” biblioteka ZSMzajęła I miejsce w województwie.Wysoka ocena pracy biblioteki to zasługa pań: m.in. Lucyny Szepiel, Ireny Adamowicz,Joanny Jakimiec, Ewy Sawczuk, Marii Wyrzykowskiej, Kazimiery Marzec i Elżbiety Kuty.

1 września 1971 utworzono 2-letnie Policealne Studium Komunikacyjne ospecjalności ruch drogowy oraz 4-letnią Średnią Szkołę Zawodową PrzygotowującąRobotników Kwalifikowanych, której nazwę zmieniono 12.XI.1971 na LiceumMechaniczne, kształcące w specjalności mechanik obróbki skrawaniem.

10 listopada 1971 r. obchodzono bardzo uroczyście pół wieku istnienia Szkoły.Wyrazem uznania dla jej osiągnięć była dekoracja sztandaru honorową odznaką „ZasłużonyBiałostocczyźnie”. Odznaki „Zasłużony Białostocczyźnie” otrzymali: Bronisław Cieślik –dyrektor Technikum Mechanicznego, a następnie Technikum Mechanicznego dlaPracujących i Wacław Żydowicz – długoletni nauczyciel wychowania fizycznego. Zgodnie ztradycją w tym dniu uczniowie klas pierwszych złożyli ślubowanie na sztandar. Częśćartystyczną wypełnił program przygotowany przez młodzież. Goście zwiedzali szkołę –każda z pracowni wyeksponowała swój dorobek, a opiekunowie prezentowali dokonania iinformowali o aktualnych problemach i planach na przyszłość.

Wybudowany na ok. 600 uczniów budynek przestał rychło spełniać swoją funkcję.Zachwyty redaktora Multańskiego zwiedzającego szkołę w czasie jubileuszu 40-leciadotyczyły krótkiego czasu: „Do warsztatów szkolnych wchodzi się jak do teatru;Poszczególne pracownie i gabinety urządzone są ze smakiem i znawstwem”. Trzeba było „wygospodarowywać” nowe pomieszczenia, zmieniać i reorganizowaćpracownie, by mogło uczyć się około 2000 uczniów. Mimo to, dzięki wysiłkom dyrekcji,nauczycieli i uczniów, Szkoła dawała przykład dobrze zorganizowanej i nowocześnierealizowanej pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. A oto jeden z przykładów

18

zbiorowego działania: w ciągu 3 lat 1964-66 przepracowano 173984 godziny na rzecz szkołyi jej otoczenia.

W pamięci młodszych kolegów i uczniów zapisali się ci, którzy tworzyli szkołę powojnie, budowali i urządzali nową siedzibę przy ul. Broniewskiego, a którzy wdziesięcioleciu poprzedzającym jubileusz pół wieku jej istnienia odeszli na emeryturę lubzmienili pracę. Są to: Henryk Haraburda, Wiesław Kazanecki, Zofia Klimik, MikołajKlimiuk, Maria Kolendo, Eugeniusz Kondrusik, Bogumiła Kosior, Stanisław Kozłowski,Ryszard Labeda, Władysław Makuszyński, Romuald Piekarski, Kazimierz Rytel, HenrykSmaczny, Mikołaj Sochor, Jan Sołowiej, Romuald Subieta, Czesław Tyszka, Henryk Urban,Marian Waraksa, Romuald Wojtulewski, Władysław Zaniewski.

Z dniem 1 września 1972 na podstawie zarządzenia Ministerstwa Oświaty iSzkolnictwa Wyższego z dnia 25 października 1971 Kuratorium Okręgu Szkolnegopowołało Zespół Szkół Mechanicznych, w skład którego weszły:

1. Technikum Mechaniczne 5-letnie, kształcące w specjalnościach: obróbkaskrawaniem – 7 klas, budowa maszyn – 7 klas, naprawa i eksploatacja pojazdówsamochodowych – 8 klas, budowa maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego – 1klasa;

2. Technikum Mechaniczne 3-letnie na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej ospecjalności obróbka skrawaniem – 3 klasy;

3. Liceum Mechaniczne 4-letnie, kształcące w zawodach: mechanik obróbkiskrawaniem – 2 klasy, mechanik budowy maszyn – 2 klasy;

4. Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 4 – 3-letnia w zawodach: tokarz – 1 klasa,mechanik budowy maszyn – 1 klasa;

5. Policealne Studium Komunikacyjne – 2-letnie na podbudowie liceumogólnokształcącego o specjalności ruch drogowy.W Zespole Szkół Mechanicznych, w momencie jego powołania, wiedzę zdobywało

1298 uczniów. Klasy były bardzo liczne, średnio liczyły po 38 uczniów.Technikum Mechaniczne dla Pracujących, którego dyrektorem – po odejściu na

emeryturę Bronisława Cieślika – został 1 września 1972 Eugeniusz Kozyro, liczyło 13oddziałów na Wydziale Wieczorowym i 461 słuchaczy na Wydziale Zaocznym. Od 1września 1972 Technikum Mechaniczne dla Pracujących miało dwie filie: w CzarnejBiałostockiej i w Kolnie.

1 września 1973 utworzono 2-letnie dzienne Technikum dla PrzodującychRobotników o specjalności technik w przemyśle maszynowym, które funkcjonowało tylko 2lata. Technikum Mechaniczne dla Pracujących 1.IX.1974 włączono do Zespołu SzkółMechanicznych. W ten sposób powstała szkoła, w której wiedzę zdobywało 2315 osób: wszkole dziennej 1212 uczniów, na Wydziale Wieczorowym 584 słuchaczy i WydzialeZaocznym 519 słuchaczy.

Tak duża struktura organizacyjna wymagała kompetentnego i odpowiedzialnegokierownictwa, aby zapewnić wysoki poziom dydaktyczny w różnych typach szkół,odpowiedni poziom kształcenia ogólnego i zawodowego, szkolenia praktycznego wwarsztatach, szeroki zasięg oddziaływań wychowawczych i opiekuńczych. Funkcje kierownicze pełnili: Nadzieja Biszczuk (od 1.IX.1973) – zastępca dyrektora ds.pedagogicznych, Jan Żarniewski (od 1963) – zastępca dyrektora ds. technicznych, HalinaSzahidewicz – zastępca dyrektora ds. administracyjnych, Wacław Myśliński, kierownikwarsztatów szkolnych, Wutold Waszkiewicz (w latach 1973-1978) – zastępca kierownikawarsztatów, Władysław Grądzki, kierownik internatu (w latach 1965-1980). Trudno dziś sobie wyobrazić, że zajęcia dydaktyczne odbywały się przez cały tydzień (wniedziele również), często od godz. 7:00 do 21:00. Nauczyciele uczyli w dwóch szkołach,

19

warsztaty również pracowały na zmiany, a mimo to działały organizacje, koła przedmiotowei zainteresowań.

Rozwijała się szeroko rozumiana praca wychowawcza. Ważną rolę odgrywałinternat, którego kierownictwo ( Władysław Grądzki ) obok stałej troski o zapewnieniewychowankom jak najlepszych warunków życia i nauki inspirowało młodzież dosamorządności. Rada Internatu wystąpiła z cennymi inicjatywami i zrealizowała je.Stworzono klub „Milenka”, który służył całej społeczności szkolnej, zorganizowanoSpółdzielnię Uczniowską „Zryw – 96”, zradiofonizowano budynek, urządzono rozgłośnię,nawiązano wspolpracę z internatem w Seehausen ( wymieniono 30 osobowe grupymłodzieży i doświadczenia rad internatów ). W ramach wojewódzkiego współzawodnictwarad internatów internat Zespołu Szkół Mechanicznych zajmował zawsze czołowe lokaty.

Z dniem 1 września 1975 roku stanowisko dyrektora Zespołu Szkół Mechanicznychobjął mgr inż. Stanisław Jarocki, który sprawował je do 31 sierpnia 1982 roku, do przejściana emeryturę. Według stanu na dzień 10 października 1975 r. w 65 oddziałach ZSM uczyłysię 2503 osoby. Daje to wyobrażenie o trudnościach, jakie należało pokonać, aby szkołamogła funkcjonować i spełniać swoje zadania dydaktyczne i wychowawcze. Klasy byłybardzo liczne (nawet 48 osób), niektóre pracownie przedmiotowe z trudem mogły pomieścićuczniów. W budynku szkolnym szczególnie dotkliwe stawały się przerwy, na korytarzachpanował niesamowity tłok. Próbą jego rozwiązania były m.in. niektóre postanowienia„Lokalnego systemu wychowania”, normujące komunikację wewnątrzszkolną (1 kierunekruchu, zachowania uczniów, obowiązki nauczycieli, ceremoniał itp.).

Czynnikiem wspierającym działania wychowawcze była uniformizacja.Umundurowanie (szczegółowo omówione w rozdziale dotyczącym lat 1945-1960)obowiązywało do roku 1964, kiedy kolor patek zmieniono na purpurowy. W latach siedemdziesiątych mundur zastąpiono granatowym klasycznym garniturem zobowiązkową tarczą szkoły, to jednak jego noszenie wymuszało określone zachowania,identyfikowało ucznia ZSM w szkole i poza szkołą. Jako strój galowy garnitur uzupełniałabiała koszula i granatowy krawat. Tak było do lat dziewięćdziesiątych, mimo że uczniowiepróbowali chodzić w dżinsach, a marynarki zakładali tylko na lekcje niektórychprzedmiotów.

Z trudnościami i problemami borykały się również warsztaty. Liczne klasy,ograniczona ilość stanowisk utrudniały nie tylko szkolenie, ale wręcz zagrażałybezpieczeństwu młodzieży. Aby mogły istnieć wszystkie szkoły i specjalności, kierownictwowarsztatów zabiegało o współpracę z zakładami produkcyjnymi. Od momentu utworzeniaspecjalności naprawa i eksploatacja pojazdów samochodowych (1960) szkolenie praktycznemłodzieży odbywało się w MPK, PKS oraz Wojewódzkiej Kolumnie TransportuSanitarnego. Uczniowie z klas o specjalności maszyny i urządzenia przemysłu mleczarskiegoodbywali szkolenia praktyczne w Zakładach Mleczarskich w Białymstoku i BielskuPodlaskim. Słuchacze Policealnego Studium Komunikacyjnego korzystali z zajęć wwarsztatach Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych. Bezpośrednią opiekę nadkształceniem w Liceum Mechanicznym w zawodzie mechanik budowy maszyn i urządzeńsprawowały Białostockie Zakłady Eksploatacji Kruszywa.

Dlatego też 18 czerwca 1977 roku stanowi w historii Szkoły datę bardzo ważną. Do użytku oddane zostały warsztaty samochodowe oraz wmurowano akt erekcyjny podnowy budynek dydaktyczno-warsztatowy dla potrzeb warsztatów mechanicznych iprzedmiotów teoretyczno-zawodowych. Jednym z punktów programu uroczystości szkolnej było nadanie Zespołowi SzkółMechanicznych imienia generała Karola Świerczewskiego, dekoracja sztandaru odznaką „Zazasługi dla Związku Bojowników o Wolność i Demokrację”, odsłonięcie tablicy

20

pamiątkowej i popiersia patrona. Imię generała Świerczewskiego nosiła szkoła do20.IV.1990 r.

W chwili powstania warsztaty samochodowe zatrudniały 4 nauczycieli zawodu, wtym 1 inżyniera oraz mechanika-diagnostyka. W każdym kolejnym roku funkcjonowaniawarsztatów nie tylko zwiększało się zatrudnienie, ale i wprowadzano nowoczesne urządzeniai sprzęt. Już w 1979 r. warsztaty uzyskały autoryzację na naprawę samochodu fiat 126 p, astanowisko diagnostyczne (Antoni Ostrowski) uzyskało uprawnienia do wykonywania badańtechnicznych samochodów osobowych i dostawczych do 3,5 t., pojazdów jednośladowych ipojazdów do przewozu ładunków niebezpiecznych. Była to niewątpliwie zasługa inż.Witolda Waszkiewicza, który od podstaw organizował warsztaty i dbał o ich wyposażenie wurządzenia usługowo-naprawcze i diagnostyczne oraz przygotował warsztaty do specyficznejpracy szkoleniowej przy wykonywaniu usług. Ten kierunek działalności warsztatówkontynuowali jego następcy: mgr inż. Tadeusz Saniewski, mgr inż. Grzegorz Pawełko,Alfred Boruta, a w ostatnich latach Grzegorz Prokopczyk i mgr Kazimierz Krupiński.Renoma warsztatów samochodowych to również zasługa pracowników, którzy często długielata bądź całe swoje życie zawodowe związali z nimi, np. Eugeniusz Perkowski przez 33 latabył nauczycielem i pracownikiem warsztatów.

W listopadzie 1878 dla 32 słuchaczy, pracowników BZPB „Fasty” oraz innychzakładów, jak: FPiU, Spomasz, Huta Szkła, zorganizowano pod egidą BiałostockiegoUniwersytetu Robotniczego ZSMP – kurs przygotowawczy do egzaminów eksternistycznychz zakresu technikum mechanicznego. W następnym roku naukę na kursie przygotowawczympodjęło 37 słuchaczy. Egzamin eksternistyczny z zakresu programu 3-letniego technikum napodbudowie zasadniczej szkoły zawodowej i 5-letniego technikum na podbudowie szkołypodstawowej złożyło 41 osób.

Lata siedemdziesiąte, mimo trudności, o których była mowa, to czas poszukiwanianowych sposobów doskonalenia pracy szkoły, wymiany doświadczeń z innymi placówkamidydaktycznymi. Nawiązana została współpraca z Technikum Mechanicznym w Chełmie,Technikum Mechanicznym w Otwocku, ze szkołą w Seehausen i Politechniką Białostocką.Lista zasłużonych w tych przedsięwzięciach nauczycieli nie jest na pewno pełna,przypominamy zatem tylko niektórych: Władysława Ambrożej, Janina Kwiecińska, IrenaMalinowska, Stanisław Matys, Edward Miętko, Bronisław Rogalski – poloniści; BronisławGurzęda i Wacław Żydowicz – nauczyciele wychowania fizycznego; Leon Kłodecki –nauczyciel chemii, lotnik i esperantysta; Maria Krysiuk – nauczycielka chemii, kierownikWydziału Zaocznego, komendant Szkolnej Komendy OHP; Aleksander Pietraszko –nauczyciel przysposobienia obronnego, prowadzący z powodzeniem rekrutację młodzieży doszkół wojskowych; Teresa Grzanka – nauczycielka fizyki nadal pracująca w szkole;Sylwester Owczarczak i Władysław Ruta – historycy; Stanisław Ślusarek, którego osobistymsukcesem były osiągnięcia uczniów w Turnieju Młodych Mistrzów Techniki, związany zeszkołą od 1954 do 1984 roku, obecnie jest księdzem; Mirosława Puchalska – nauczycielkaautomatyki, pracownik IKN, zastępca dyrektora ds. pedagogicznych w ZSM, obecniekierownik w Urzędzie Wojewódzkim; Henryk Rejmaniak – nauczyciel przysposobieniaobronnego, wizytator KOiW; Barbara Olszewska – nauczycielka maszynoznawstwa, późniejwizytator KOiW; Jan Wołosik – wieloletni przewodniczący KPZ; Włodzimierz Jakoniuk –nauczyciel obróbki skrawaniem; Zygmunt Stolarewicz – nauczyciel przedmiotówzawodowych, zastępca dyrektora; Nadzieja Biszczuk – rusycystka, zastępca dyrektora,dyrektor Zespołu Szkół Odzieżowych; Wacław Myśliński – kierownik warsztatów; JanŻarniewski – długoletni nauczyciel i zastępca dyrektora; Feliks Łoś, Borys Matowicki, JanPodlaski – nauczyciele zawodu; Irena Adamowicz – bibliotekarka; Władysław Grądzki –niestrudzony w inicjowaniu różnorodnych form działalności internatu. Wielu z tej listy nie

21

ma już wśród żywych, wielu korzysta z zasłużonej emerytury, nieliczni jeszcze są aktywnizawodowo.

13 października 1981 uroczyście obchodzono jubileusz 60-lecia. W pracachprzygotowawczych bardzo aktywnie uczestniczyła młodzież. Uczniowie nie tylkoporządkowali otoczenie szkoły, przygotowali z opiekunami pracownie do ekspozycji,wystawę prac dyplomowych, uczestniczyli w opracowaniu scenariusza uroczystości, aletakże prowadzili całą imprezę, byli autentycznymi gospodarzami.W przemówieniu dyrektora znalazły się 2 akcenty: uczczenie pamięci poległych w czasie IIwojny absolwentów i zmarłych pracowników oraz wkład Szkoły na przestrzeni 60 lat jejfunkcjonowania w rozwój gospodarczy Białostocczyzny.W wystąpieniach gości dominowały słowa uznania dla osiągnięć szkoły. Odbyło się teżuroczyste ślubowanie uczniów klas pierwszych. Program artystyczny „Bo takie dziedzictwopo dziadach wziął wnuk” przygotowała młodzież pod kierunkiem polonistów.

1 września 1982 roku dyrekcję Zespołu Szkół Mechanicznych objął mgr inż.Włodzimierz Daraszkiewicz, energicznie kontynuując rozpoczęte prace w zakresie budowy imodernizacji bazy dydaktycznej. Wspomagali go w tym: mgr Sylwester Owczarczak – od1983 roku jako zastępca dyrektora ds. Wydziału Wieczorowego, a następnie ds. kształceniaogólnego i wychowania, mgr inż. Czesław Stulgis – zastępca dyrektora ds. kształceniaustawicznego dorosłych (1978-1983) i Policealnego Studium Komunikacyjnego, mgr inż.JanŻarniewski – zastępca dyrektora ds. technicznych, mgr Nadzieja Biszczuk – zastępcadyrektora ds. pedagogicznych (do 1.VII.1978), Halina Szahidewicz – zastępca dyrektora ds.administracyjnych.

17 czerwca 1983 r. przekazano do zagospodarowania nowy trzypiętrowy budynekdydaktyczno-warsztatowy. Przez dwa wakacyjne miesiące instalowano maszyny i urządzanopomieszczenia warsztatowe, wyposażano w sprzęty i pomoce naukowe pracownieprzedmiotów teoretyczno-zawodowych, przenoszono urządzenia i środki dydaktyczne zdotychczasowej siedziby. Większość sal lekcyjnych w starej siedzibie zajęli nauczycieleprzedmiotów ogólnokształcących, tworząc przy współudziale młodzieży własne pracownie.

Trzy i pół miesiąca intensywnej pracy nauczycieli i uczniów sprawiły, że 14października 1983 mogło się odbyć oficjalne przekazanie do użytku budynkudydaktycznego-warsztatowego o powierzchni 2 400 m2, który wzbogacił bazę lokalowąszkoły o 9 pracowni przedmiotowych, kilka działów i pomieszczeń warsztatowych isocjalnych (w tym estetyczną jadalnię) oraz pokój nauczycielski. Możliwa była modernizacjadotychczasowych warsztatów mechanicznych, w których zwiększyła się powierzchnia działuobróbki cieplnej i spawalni. Warsztaty szkolne stawały się poważnym kooperantem dlawielu przedsiębiorstw przemysłowych i producentem.

Podczas uroczystości szkolnej 14.X.1983 roku dyrektor mgr inż. WłodzimierzDaraszkiewicz podziękował budowniczym obiektu Białostockiemu PrzedsiębiorstwuBudownictwa Lekkiego oraz swym poprzednikom - dyrektorom: Jerzemu Siwikowi iStanisławowi Jarockiemu za inicjatywę budowy i wykonanie stanu surowego. Szkoła zostałauhonorowana tytułem „Zasłużony Białostocczyźnie”. Krzyże Kawalerskie OrderuOdrodzenia Polski otrzymali Maria Krysiuk i Feliks Łoś, Złote Krzyże Zasługi – IrenaAdamowicz, Teresa Grzanka, Wacław Myśliński, Stanisław Matys, Władysław Ruta. Byłydyrektor ZSM mgr inż. Stanisław Jarocki otrzymał najwyższe odznaczenie resortoweZasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Nagrody ministra oświatywręczono Arkadiuszowi Alesiejczukowi, nagrody Kuratora Oświaty i Wychowania -Arkadiuszowi Alesiejczukowi i Włodzimierzowi Daraszkiewiczowi, siedem osób otrzymałonagrody dyrektora.

22

Z dniem 1 września1984 r. włączono do Zespołu Szkół Mechanicznych 3-letniąZasadniczą Szkołę Zawodową, kształcącą uczniów w zawodzie elektromechanik pojazdówsamochodowych, a w roku następnym – ślusarz narzędziowy.

Rok szkolny 1985/86 rozpoczął się następującą strukturą organizacyjną:Technikum Mechaniczne 5-letnie – 30 oddziałów,Liceum Mechaniczne 4-letnie – 3 oddziały,Policealne Studium Komunikacyjne 2-letnie – 4 oddziały,Zasadnicza Szkoła Zawodowa 3-letnia – 3 oddziały,Technikum Mechaniczne dla Pracujących z Wydziałem Wieczorowym i WydziałemZaocznym (3-letnie).Wiedzę zdobywało i przygotowywało się do zawodu 1057 uczniów i 272 słuchaczyTechnikum Mechanicznego dla Pracujących.

Modernizacji poddawane były obiekty sportowe, budowano strzelnicę,zradiofonizowano wszystkie budynki szkolne, co ułatwiało komunikację wewnętrzną orazrealizację zadań dydaktyczno-wychowawczych (komunikaty dotyczące bieżącego życiaszkoły, zarządzenia dyrekcji, audycje różnego rodzaju).

Wszystkie te przedsięwzięcia nie byłyby możliwe do zrealizowania, gdyby nieudział w nich warsztatów szkolnych i zakładów opiekuńczych, które pomagały nie tylkokształcąc na praktykach uczniów i zatrudniając absolwentów, ale przede wszystkimwspierając szkołę finansowo. Najważniejszymi sojusznikami szkoły były: FabrykaPrzyrządów i Uchwytów od 1948 roku oraz Przedsiębiorstwo Państwowe „Polmozbyt” od1977 roku (funkcje dyrektorskie pełnili byli nauczyciele naszej szkoły: mgr inż. PawełKuderski i inż. Henryk Urban).

Z dniem 1 września 1986 powołano Studium Nauczycielskie o kierunkuWychowanie fizyczne. Opiekunem z ramienia dyrekcji ZSM był mgr inż. Czesław Stulgis.Szkoła funkcjonowała do 1991 roku. Podstawową kadrę stanowili: dr Adolf Zgirski, drCzesław Hakke, dr Bożena Maksimowska, mgr Zofia Dąbrowska, mgr Zbigniew Gopaniuk,mgr Wojciech Rogowski, mgr Aleksy Olesiuk, mgr Adam Chwojko, mgr BarbaraŻukowska.

1 września 1986 kierownikiem warsztatów został mgr Eugeniusz Karawajczyk(absolwent Technikum Mechanicznego).

Uroczystości jubileuszowe z okazji 65-lecia szkoły odbyły się w październiku 1986roku. Dużym przedsięwzięciem organizacyjnym i finansowym była publikacja „65 latZespołu Szkół Mechanicznych”, opracowana przez Nadzieję Biszczuk, Janinę Kwiecińską iIrenę Malinowską, a wydana przez Krajową Agencję Wydawniczą Oddział w Białymstoku.Okres poprzedzajacy obchody to intensywna praca nauczycieli, uczniów, pracownikówszkoły i rodziców (remonty, prace porządkowe na posesji, wystrój pracowni, wystawypomocy naukowych wykonanych jako prace dyplomowe, ekspozycje dokumentujące 65-letni dorobek Szkoły). Wizytacja KOiW w 1986 r. potwierdziła wysoki poziom dydaktyczny, nowatorstwopedagogiczne, rozkwit warsztatów, bogactwo form pracy pozalekcyjnej, aktywnośćmłodzieży w pracach społecznych na rzecz szkoły i środowiska.

Prawie komfortowe warunki pracy i nauki, dobre relacje dyrekcja – nauczyciele,takt, tolerancja i życzliwość kierujących placówką sprawiły, że udało się uniknąć konfliktówna tle różnicy poglądów, a wszystkie siły i działania skierować ku podstawowym zadaniom:uczyć i wychowywać. Były to atuty, pozwalające szkole ubiegać się o przyjęcie do KlubuPrzodujących Szkół. Przedsięwzięcie wspierały zakłady patronackie, które nie tylkowspółpracowały z warsztatami szkolnymi w ramach realizacji zadań programowych, aletakże udzielały znaczącej pomocy finansowej (dostarczały surowców i narzędzi) orazwspółpracowały w ramach SIMP i Klubu Techniki i Racjonalizacji. 12 grudnia 1987 Zespół

23

Szkół Mechanicznych, jako 103 szkoła w Polsce, a druga w województwie, dołączył doKlubu Przodujących Szkół, co stanowiło powód do dumy i nobilitację w środowiskuoświatowym regionu. We współzawodnictwie organizowanym przez Wojewódzką Radę Postępu Pedagogicznegow roku szkolnym 1987/88 pracownia fizyczna mgr Teresy Grzanki zdobyła I miejsce,polonistyczna mgr Janiny Kwiecińskiej i mgr Stanisława Matysa – II miejsce, a zespółnauczycieli przedmiotów zawodowych w składzie: inż. Ryszard Bielaga inż. KrzysztofJanowicz, mgr inż. Jacek Kierklo, inż. Jadwiga Mieleszko, mgr Jan Sokołowski, inż. JanWołosik, mgr inż. Wenanty Zimnoch – zdobył nagrodę specjalną.

31 sierpnia 1987 uroczyście pożegnano odchodzących na emeryturę zasłużonychnauczycieli i pracowników: inż. Jana Żarniewskiego, który pracował od 1955 roku. jakonauczyciel, kierownik internatu i zastępca dyrektora; inż. Witolda Waszkiewicza – zastępcękierownika warsztatów w latach 1973-1978; mgr Czesława Żukowskiego – dyrygentaorkiestry szkolnej i Janinę Krawczyk – długoletnią sekretarkę. Od 1 września zastępcądyrektora ds. zawodowych został mgr inż. Wiesław Jaskurzyński. Z dniem 31.VII.1988 r. naemeryturę przeszedł długoletni zastępca dyrektora mgr Sylwester Owczarczak, a jegoobowiązki przejął na krótko mgr Jan Zaniewski, a następnie mgr inż. Mirosława Puchalska.31.VIII.1989 serdecznie pożegnano odchodzących na emeryturę: dyrektora szkoły mgr inż.Włodzimierza Daraszkiewicza i inż. Włodzimierza Jakoniuka – nauczyciela obróbkiskrawaniem. Rada Pedagogiczna gorąco podziękowała dyrektorowi, który w trudnym dlaoświaty czasie potrafił wspaniale kierować szkołą, współpracować z nauczycielami, a swoimosobistym przykładem i pracowitością mobilizował wszystkich.

1 września 1990 roku dyrektorem Zespołu Szkół Mechanicznych został inż. JanWołosik – wybrany przez Radę Pedagogiczną. Akceptację rady uzyskali zastępcy dyrektora:mgr inż. Mirosława Puchalska – ds. pedagogicznych, mgr inż. Wiesław Jaskurzyński – ds.technicznych, mgr inż. Czesław Stulgis – ds. Wydziału Wieczorowego i PolicealnegoStudium Komunikacyjnego.

Z dniem 1 września 1991 roku do ZSM włączone zostały dwie klasy trzecieZasadniczej Szkoły Zawodowej o specjalności operator obrabiarek skrawających FabrykiPrzyrządów i Uchwytów. Studium Nauczycielskie przeniesiono do IV LiceumOgólnokształcącego.

5 kwietnia 1991 roku Rada Pedagogiczna wybrała inż. Elżbietę Linowską nastanowisko zastępcy dyrektora ds. pedagogicznych.

W związku z rezygnacją z pełnienia funkcji przez mgr inż. W. Jaskurzyńskiego,zastępcy dyrektora ds. technicznych i mgr inż. Jacek Kierklo, zastępcy kierownikawarsztatów Rada Pedagogiczna 21 czerwca 1991 r. wybrała: mgr inż. Jacka Sierockiego nastanowisko zastępcy dyrektora ds. technicznych i mgr inż. Grzegorza Pawełko na stanowiskozastępcy kierownika warsztatów szkolnych.

Z dniem 31 sierpnia 1991 na emeryturę odeszli: mgr Nadzieja Biszczuk, inż.Jadwiga Krajewska, inż. Ludmiła Dudel, mgr Zdzisław Kandefer, mgr Marian Piktel, inż.Wiktor Aleksiejczuk, mgr Stanisław Matys. Po 29 latach pracy w ZSM na równorzędnestanowisko w innej szkole przeniosła się Halina Szahidewicz – zastępca dyrektora ds.administracyjnych.

W roku szkolnym 1991/92 MEN wprowadzało w oświacie nowe zasady oceniania ipromowania uczniów oraz tzw. program dostosowawczy, który zobowiązywał szkoły dozmniejszenia wymiaru zajęć w klasach o 4 godziny lekcyjne i zmniejszenia zajęćpozalekcyjnych. Zlikwidowano etat kierownika zajęć pozalekcyjnych. Irena Malinowska wpełnym wymiarze godzin uczyła języka polskiego, a społecznie zajmowała się zajęciamipozalekcyjnymi, inspirując i wspomagając nauczycieli pracujących z młodzieżąnieodpłatnie. Działało 16 takich form, skupiających 316 uczniów.

24

W związku z likwidacją Filii Technikum Mechanicznego dla Pracujących wCzarnej Białostockiej, oddziały Wydziału Wieczorowego były bardzo liczne. Problemyfinansowe zakładów przemysłowych utrudniały pracę warsztatów i planowanie praktykprodukcyjnych młodzieży.

W związku z wizytą duszpasterską Jana Pawła II w Białymstoku w dniu 5.VI.1991podczas IV pielgrzymki do Ojczyzny komisja, powołana przez dyrektora inż. Jana Wołosika,w składzie: mgr Irena Malinowska (przewodnicząca), mgr Elżbieta Jelska, mgr MariaWyrzykowska, ks. mgr Andrzej Gniedziejko opracowała propozycje tematów do realizacjina godzinach wychowawczych: Jan Paweł II – biografia; Kraj lat dziecinnych Jana Pawła II;Jan Paweł II – Polak, patriota, papież; Pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny; Jan Paweł II– pielgrzym; Człowiek, jego godność i wartość w nauczaniu Papieża Jana Pawła II; JanPaweł II – humanista (działalność literacka, zainteresowania sportem, uzdolnienialingwistyczne i aktorskie; na lekcji języka polskiego: Karol Wojtyła – aktor, poeta,dramatopisarz; na religii: Działalność duszpasterska Jana Pawła II, Nauka społeczna,filozofia, etyka w dokumentach papieskich. Bibliografię opracowała Maria Wyrzykowska.Irena Malinowska opracowała materiały pomocnicze do realizacji niektórych tematów,zorganizowała konkurs „Jan Paweł II – papież, poeta, humanista” i spektakl teatralny w auliszkolnej „Jeruzalem – Jeruzalem czyli rzecz o tajemnicy człowieczeństwa”. Ponadto komisjaopracowała projekt wystroju szkoły, pracowni przedmiotowych, internatu, biblioteki.Orędzie Jana Pawła II do młodych całego świata z okazji VI Światowego Dnia Młodzieży1991 roku zostało przedstawione na zebraniu Młodzieżowej Rady Szkoły.

Do nowych zasad oceniania, klasyfikowania, egzaminów sprawdzających iklasyfikacyjnych nauczyciele i uczniowie przyzwyczaili się dość szybko. Zwłaszczauczniowie i rodzice starali się w pełni wykorzystać przysługujące im nowe prawa.

Zbliżającą się 70. rocznicę istnienia Szkoły wobec poważnych trudnościfinansowych postanowiono obchodzić bardzo skromnie. Nie było tylko wątpliwości wkwestii ufundowania nowego sztandaru. Powołany komitet zaczął gromadzić fundusze,opracował projekt i zlecił wykonanie. Uroczystość zaplanowano na 29 maja 1992 r.

14 kwietnia 1992 konkurs na dyrektora wygrała inż. Elżbieta Linowska. Obchodyjubileuszu przeniesiono na nowy rok szkolny. 3 sierpnia stanowisko dyrektora Zespołu SzkółMechanicznych objęła mgr inż. Elżbieta Linowska. Rezygnację z pracy na stanowiskachkierowniczych złożyli: mgr inż. Czesław Stulgis, zastępca dyrektora ds. kształceniadorosłych, mgr inż. Grzegorz Pawełko, zastepca kierownika warsztatów.

W dniu 31 sierpnia 1992 Rada Pedagogiczna zaakceptowała kandydatury: mgrAdama Chwojko na stanowisko zastępcy dyrektora ds. pedagogicznych, mgr JaninyŁabęckiej na stanowisko zastępcy dyrektora ds. kształcenia dorosłych, mgr inż. AlfredaBoruty na stanowisko zastepcy kierownika warsztatów. Mgr inż. Jacek Sierocki nadal pełniłobowiązki zastępcy dyrektora ds. technicznych.

16 października 1992 mszą świętą w kościele św. Rocha rozpoczęła się uroczystośćjubileuszowa, podczas której poświęcono sztandar ufundowany przez nauczycieli, uczniów irodziców. W szkolnej części obchodów 70-lecia odbyło się ślubowanie uczniów klaspierwszych.

W marcu 1993 roku zatwierdzono nowy Statut ZSM oraz powołano FunduszPomocy Szkole, na którego koncie gromadzono dobrowolne wpłaty rodziców i sponsorów.W założeniu Fundusz miał wspomagać finansowo Szkołę w jej przedsięwzięciachdydaktycznych (pomoce naukowe) i modernizacyjnych (remonty, wyposażenie warsztatów).

21.IV.1993 szkoła otrzymała decyzję Kuratora Oświaty w Białymstoku o zmianienazw szkół wchodzących w skład Zespołu Szkół Mechanicznych:

- nazwę Zasadniczej Szkoły Zawodowej nr 4 na Zasadnicza Szkoła Zawodowa,

25

- nazwę Technikum Mechaniczne dla Pracujących na Technikum Mechaniczne dlaDorosłych,

- nazwę Technikum Mechaniczne Wydział Zaoczny na Technikum Mechaniczne dlaDorosłych Zaoczne.

W maju 1993 r.- tuż przed egzaminami maturalnymi – odbył się strajk nauczycielski, wktórym uczestniczyli nauczyciele i pracownicy zrzeszeni w „Solidarności” i ZNP. Niezakłóciło to w istotny sposób pracy Szkoły i przygotowań do matury, mimo żezdecydowaliśmy się na tę formę protestu wobec sytuacji w oświacie.Modyfikacja programów nauczania, dokonywana przez komisje przedmiotówogólnokształcących i zawodowych, doskonalenie pomiaru dydaktycznego, wzbogacaniewyposażenia pracowni i początki komputeryzacji – to najważniejsze problemy komisjiprzedmiotowych, których pracom przewodniczyły mgr Janina Kwiecińska – komisjaprzedmiotów ogólnokształcących i inż. Krystyna Skarżyńska – komisja przedmiotówzawodowych. Mgr Anna Rybak w ramach koła informatycznego szkoliła młodzież, tworzyłapierwsze bazy danych i programy użytkowe.

Rok szkolny 1993/94 rozpoczął się następującą nową strukturą: TechnikumMechaniczne, Technikum Mechaniczne dla Dorosłych (klasy wygasajace), TechnikumMechaniczne dla Dorosłych Zaoczne, Liceum Zawodowe, Zasadnicza Szkoła Zawodowa,Policealne Studium Komunikacyjne.

Organem prowadzącym dla Zespołu Szkół Mechanicznych został Zarząd Miasta.Nowoczesność zagościła w szkole. Do realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczychprzygotowano pracownię komputerową i automatyki. Zwiększono liczbę prac dyplomowychdotyczących przygotowania i wyposażenia pracowni komputerowej. Warsztaty szkolne, mimo obiektywnych trudności, stały się pod względem wynikówfinansowo-ekonomicznych niekwestionowanym liderem w swojej branży w województwie.Dokonano wymiany obrabiarek, stworzono 2 nowe działy, kontynuowano współpracę zzakładami przemysłowymi. Klasy automatyki przemysłowej i technologii maszyn korzystałyz zajęć specjalistycznych na Politechnice Białostockiej i w „Biazecie”, a nauczycieleprzedmiotów zawodowych współpracowali z pracownikami Filii UniwersytetuWarszawskiego i Politechniki Białostockiej.

Zmiany w systemie oświaty, w roku szk. 95/96 polegały m.in. na, prawie rodzicówdo wychowania religijnego swych dzieci, rozdzieleniu kompetencji organów prowadzących iorganów sprawujących nadzór pedagogiczny oraz wzmocnieniu roli dyrektora.

Z dniem 31 sierpnia 1995 zlikwidowano Policealne Studium Komunikacyjne iTechnikum Mechaniczne dla Dorosłych.

W Szkole, w czasie wakacji, w ramach modernizacji wygospodarowanopomieszczenie na siłownię. Przestało istnieć Muzeum Szkolne.

W październiku 1995 roku w demokratycznych wyborach młodzież wybrałarzecznika praw ucznia, którym została mgr Danuta Laskowska.

Z inicjatywy kierownika warsztatów mgr Eugeniusza Karawajczyka, wewspółpracy z Komitetem Rodzicielskim, powstał (9.II.1995 roku) Ośrodek SzkoleniaKierowców. W pierwszym okresie funkcjonował na potrzeby Szkoły, szkoląc uczniów,którzy powszechnie zdobywali prawo jazdy.

Reaktywowano szkolną orkiestrę, pod batutą mgr Franciszka Mocarskiego, któraprezentowała swoje umiejętności na uroczystościach szkolnych i w mieście.

Trwająca od 19 kwietnia do 11 czerwca 1996 roku wizytacja szkoły potwierdziłaprawidłowość pracy szkoły oraz obiektywizm wyników nauczania. Zalecenia powizytacyjneoraz założenia reformy szkolnej, a zwłaszcza restrukturyzacja szkolnictwa zawodowego,„Nowa Matura”, która miała wejść w życie w 2001 roku posłużyły do opracowania zadańszkoły w roku szkolnym 1996/97. Znalazły się w nich m.in. dokształcanie kadry

26

pedagogicznej, odtworzenie muzeum, odchodzenie od oceniania do sprawowania pomiarudydaktycznego, bezpośrednia odpowiedzialność nauczyciela za efektywność kształcenia,wymiana sprzętu w pracowni komputerowej, zmiana wizerunku szkoły w oczach uczniów.Przeprowadzone badania nad źródłem sytuacji stresogennych pozwalały nauczycielom nasamoocenę metod dydaktycznych i wychowawczych. Nowe zjawiska w zakresie patologiispołecznej sprawiły, że szkoła i takie problemy musiała nie tylko rozwiązywać, ale przedewszystkim im zapobiegać. Nasilono oddziaływanie wychowawcze, wypracowano noweformy współpracy z instytucjami i organami odpowiedzialnymi za prewencję i profilaktykę.Od lutego 1998 wprowadzono w pierwszy wtorek miesiąca popołudniowy dyżur wszystkichnauczycieli w szkole, aby umożliwić bezpośredni kontakt rodziców i opiekunów młodzieży zwszystkimi nauczycielami, nie tylko z wychowawcą. Zatrudniony został pedagog szkolny,mgr Jerzy Wyrzykowski.

Po raz pierwszy (pomysł mgr Danuta Laskowskiej) zorganizowano w dniach 16-20lutego 1998 roku Tydzień Nauk Humanistycznych, w ramach którego odbyło się szeregkonkursów i spotkań, m.in. konkurs wiedzy o Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,konkurs historyczny tematycznie związany z powstaniem styczniowym, konkursortograficzny, recytatorski, konkurs plastyczny.

Komisje przedmiotów ogólnokształcących (od 1996 r. przewodnicząca mgr JoannaCzyżewska) i zawodowych (przewodniczący mgr inż. Jan Tymiński) w roku szkolnym1998/99 wnikliwie analizowały założenia reformy oraz nowe programy nauczania, byprzygotować się merytorycznie i metodycznie do pracy w zreformowanej oświacie.Nauczyciele licznie uczestniczyli w kursach i warsztatach z zakresu teorii i praktykikształcenia modułowego, konstruowania i stosowania w procesie kształcenia programów oróżnej strukturze. Niemal wszyscy ukończyli kurs pomiaru dydaktycznego. W związku zprogramem „Nowa Matura” polonistki: mgr Joanna Czyżewska, mgr Katarzyna Fliszkiewiczi mgr Danuta Laskowska współpracowały z Okręgową Komisją Egzaminacyjną w Łomży iprzeprowadziły pilotaż programu w szkole.

Od roku 1999 konstruowano w zespołach nauczycielskich przedmiotowe systemyoceniania i plany wynikowe, a na lekcjach przedmiotów technicznych wprowadzano technikikomputerowe – wdrażano technologię CAD-CAM. Dzięki pozyskaniu do celówedukacyjnych szkolnych wersji oprogramowania, skutecznie wdrażano nauczaniekonstrukcji mechanicznych w oparciu o nowoczesne techniki komputerowe. W odróżnieniuod tradycyjnych metod nauczania te są bardziej efektywne, pozwalają w krótkim czasieuzyskać pożądane efekty edukacyjne. Uczniowie doskonale rozumieją potrzebę zdobywaniatych umiejętności, angażują się twórczo i emocjonalnie, a efekty dają satysfakcję zarównoim, jak i nauczycielom. Już w pierwszym roku nauczania technik CAD-CAM wielu uczniówwykorzystało je w realizacji prac dyplomowych, które są atrakcyjne wizualnie, stanowiąbardzo przydatną pomoc w nauczaniu treści technologicznych i konstrukcyjnych. Pracadyplomowa Wojciecha Sawickiego i Marcina Sakowicza (kl. V am) „Przyrząd do toczeniapowierzchni kulistych” (dokumentacja wykonana w AUTOCAD) zajęła I miejsce wOgólnopolskim Konkursie „Technik 2000” w dziedzinie mechaniki – promotor mgr inż.Małgorzata Kiebała. Rok później sukces został powtórzony. Praca dyplomowa uczniów zklasy V tm „Przyrząd do frezowania po linii śrubowej” nagrodzona została tytułem „Technik2001” – promotor mgr inż. Michał Markiewicz Grupka pasjonatów stworzyła ciekawą,złożoną witrynę internetową „Unia Europejska – przybliż innym” i zgłosiła ją do konkursuogłoszonego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Od kilku lat dzwonki szkolne są obsługiwane automatycznie przez komputer,program napisał uczeń kl. V am Piotr Węglicki w ramach pracy dyplomowej - promotor mgrinż. Małgorzata Kiebała. Mgr inż. Małgorzata Kiebała i mgr inż. Hanna Janowiczopracowały i wdrożyły autorskie programy nauczania: technologia maszyn i urządzeń ze

27

wspomaganiem komputerowym, podstawy konstrukcji maszyn i urządzeń ze wspomaganiemkomputerowym, zajęcia specjalizujące praktyczne CAD-CAM oraz współpracują z KatedrąPodstaw Konstrukcji Maszyn Politechniki Białostockiej oraz Polskim StowarzyszeniemUpowszechniania Komputerowych Systemów Inżynierskich Pro CAX w Warszawie, co dajemożliwość szerszego wdrażania nowoczesnych technicznych programów komputerowych wZSM. Od września 2001 r. działa druga pracownia komputerowa, którą kierują mgr inż.Jerzy Gałasiński, mgr inż. Małgorzata Kiebała i mgr inż. Hanna Janowicz

W grudniu 1998 r. inscenizacją XII księgi „Pana Tadeusza” podsumowano obchodyRoku Mickiewiczowskiego. Przedstawienie, które oglądała również młodzież TechnikumElektrycznego i VII LO, opracowali i wyreżyserowali poloniści: mgr Joanna Czyżewska,mgr Małgorzata Kleszczewska, mgr Jolanta Olszewska i mgr Marian Ptaszkowski(dodatkowo autor scenografii).

Ośrodek Szkolenia Kierowców znacznie rozszerzył swą działalność, ponieważuczestnikami kursu mogły już być osoby spoza szkoły. Doskonała baza: 3 samochody donauki jazdy, funkcjonalny plac manewrowy, bardzo dobrze wyposażona sala instruktażowa zaktualnie najlepszym oprogramowaniem komputerowym oraz doświadczona kadra sprawiły,że Ośrodek zyskał renomę i tzw. „zdawalność”.

14 marca 2001 powierzono obowiązki dyrektora dotychczasowemu zstępcydyrektora do spraw pedagogicznych mgr Adamowi Chwojko, który pełnił je do 7 marca2002 roku.

Po wygraniu konkursu, który został ogłoszony w styczniu 2002 roku, dyrektoremzostał mgr Jędrzej Ignacy Łucyk.

Na pierwszym spotkaniu z Radą Pedagogiczną sformułował zadania i określiłpriorytety pracy własnej, rady pedagogicznej oraz administracji i obsługi. Do rodzicówzaapelował o pomoc w realizacji prac remontowych i modernizacyjnych.

Zaczęto od porządkowania posesji i terenu do niej przyległego, ułożono polbruk iograniczniki prędkości. Dużo uwagi poświęcono przeglądowi i ocenie stanu bazy materialneji dydaktycznej. Ich efektem było zaplanowanie remontu kapitalnego głównego budynkuSzkoły, utworzenie nowej pracowni podstaw użytkowania komputera a także opracowanienowej aranżacji terenów szkolnych.

Dzięki wsparciu sponsorów, zaangażowaniu rodziców i uczniów, pomocynauczycieli i pracowników szkoły, już w czerwcu rozpoczęły się szczególnie intensywneprace remontowe.

Ważnym zadaniem dyrekcji i nauczycieli roku 2001/02 było przygotowanie ofertyedukacyjnej adekwatnej do wdrażanej reformy systemu oświaty.

Mgr inż. Małgorzata Kiebała i mgr inż. Hanna Janowicz rok wcześniej opracowałyprogram diagnozowania oczekiwań uczniów kl.II gimnazjów w aspekcie reformyszkolnictwa ponadgimnazjalnego. Wyniki ankiet pozwoliły na przygotowanie atrakcyjnejoferty edukacyjnej, którą zaprezentowano na III Forum Szkół i z którą w roku 2002zapoznano uczniów 60 gimnazjów w regionie.

Planowane profile i kierunki kształcenia zawodowego w ZSM.Liceum Profilowane o profilu techniczno – technologicznym z klasami o nachyleniach

- mechaniczne techniki wytwarzania (wspomagane komputerowo)- mechatronika

Technikum Mechaniczne – 4 letnie - obsługa i naprawa pojazdów samochodowych- mechanika precyzyjna i automatyka - komputerowe wspomaganie projektowania i wytwarzania - technologia maszyn

Zasadnicza Szkoła Zawodowa

28

- elektromechanik pojazdów samochodowych - mechanik monter maszyn i urządzeń - mechanik pojazdów samochodowych- operator obrabiarek skrawających.

Wdrożenie technik komputerowych sprawiło, że nasza oferta okazała sięatrakcyjniejsza i bardziej konkurencyjna wobec innych ofert, zwłaszcza, że i warsztatyszkolne ze specjalistycznymi pracowniami, stanowiskami dydaktyczno-produkcyjnymi mogąw pełni umożliwić zdobywanie wiedzy i umiejętności młodzieży przejawiającejzainteresowania techniczne i informatyczne.Działania Szkoły okazały się skuteczne, nie było problemów z naborem młodzieży,utworzono 12 klas pierwszych.

W maju 2002 roku zespół w składzie: mgr inż. Małgorzata Kiebała , mgr inż.JacekSierocki, mgr Łucja Ryńska , inż. Jacek Peczyński, inż. Krzysztof Czerech, mgr inż.Sławomir Chilimoniuk rozpoczął prace nad opracowaniem programów nauczaniaprzedmiotów:

- budowa pojazdów samochodowych- obsługa i naprawa pojazdów samochodowych- wyposażenie elektryczne pojazdów- marketing

do specjalizacji marketing samochodowy, która zamieszczona zostanie w oferciedydaktycznej szkoły na rok szkolny 2002/2003. Zespół Szkół Mechanicznych będziekształcił przyszłych menadżerów do obsługi klienta w salonach sprzedazy, komisach,stacjach diagnostycznych.

Na posiedzeniu Rady Pedagogicznej w dniu 20 maja 2002 roku uroczyście zostalipożegnani wicedyrektorzy: mgr Adam Chwojko i mgr Janina Łabęcka.

Od roku szkolnego 2002/2003 będą funkcjonować, zgodnie z uchwałą RadyMiejskiej Białegostoku z dnia 25 lutego 2002 w sprawie przekształcania szkoły zasadniczej iszkół średnich zawodowych, w Zespole Szkół Mechanicznych, następujące typy szkół:

1. Technikum Mechaniczne, 5-letnie – klasy wygasające (do 2005 r)2. Liceum Zawodowe, 4-letnie – klasy wygasające (do 2004 r)3. Technikum Mechaniczne, 3-letnie na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej4. Technikum Mechaniczne dla Dorosłych Zaoczne, 3-letnie na podbudowie

zasadniczej szkoły zawodowej5. Technikum Mechaniczne, 4-letnie na podbudowie gimnazjum (wybór specjalizacji

po 3 roku nauki).6. V Liceum Profilowane, 3-letnie na podbudowie gimnazjum, o profilu

mechanicznym7. Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 2, 3-letnia na podbudowie gimnazjum

80 lat to dużo czasu, by wypracować własne tradycje w dziedzinie edukacji iwychowania, ale „trzeba z żywymi naprzód iść...” Kadra pedagogiczna, tak jak w przeszłości, ustawicznie doskonali swojeumiejętności i kwalifikacje, by realizować zadania dydaktyczne, wychowawcze iopiekuńcze, diagnozować potrzeby i oczekiwania „klientów” szkoły. Mamy bazę,