monneta - geld voor en door de mensen · web viewde regels die bepalen hoe de uitgifte gaat...

nef publications are licensed under a Creative Commons license. You are free to quote, copy and share this publication, as long as you attribute it to nef and do not use it for commerical purposes. Please contact us if you are interested in translating a nef publication.

DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon: [email protected]

Geld voor en door de mensen Gemeenschapsvaluta's ontwerpen, ontwikkelen en ontplooien



ContentsGeld voor en door de mensen...................................................................................................................................1

Partners van CCIA...............................................................................................................................................2

Woord van dank.......................................................................................................................................................4

Voorwoord...............................................................................................................................................................5

Inleiding...................................................................................................................................................................8

Wat staat er in het boek?......................................................................................................................................9

Deel één: Hoe kan geld beter aan onze doelen voldoen?.......................................................................................12

Hoofdstuk 1 // Wedergeboorte van een oude technologie.....................................................................................13

De erfenis van het verleden...............................................................................................................................16

Oorsprong van de moderne basisbeweging.......................................................................................................17

De nieuwe millennia..........................................................................................................................................20

Huidige fusie tussen sectoren............................................................................................................................21

Hoofdstuk 2 // Waarom – Gemeenschapsvaluta's: geld met een doel...................................................................25

Diensten en organisaties democratiseren [PS]...................................................................................................26

Voldoen aan behoeften van de gemeenschap...................................................................................................................26

Een nieuwe manier van dienstverlening: coproductie......................................................................................................27

De MKB-economie ondersteunen [SME]..........................................................................................................30

Cashflow verbeteren.........................................................................................................................................................30

Krachtige bedrijfsnetwerken maken.................................................................................................................................32

Reservecapaciteit gebruiken.............................................................................................................................................33

Zorgen dat geld lokaal blijft circuleren............................................................................................................................34

Consumenten opvoeden en de loyaliteit van klanten vergroten.......................................................................................36

Bedrijven en hun klanten nieuwe transactiemogelijkheden bieden.................................................................................38

Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan...................................................................................................39

Sociale participatie...........................................................................................................................................................39

De kerneconomie ondersteunen.......................................................................................................................................42

Ongelijkheden aanpakken................................................................................................................................................42

Individueel welzijn en gezondheid verbeteren.................................................................................................................44

Milieuproblemen aanpakken..............................................................................................................................44

Duurzaam gedrag bevorderen...........................................................................................................................................45

Natuurlijke hulpbronnen waarderen: geld en natuur aan elkaar koppelen.......................................................................46

Duurzame bedrijfspraktijken ondersteunen......................................................................................................................47

Hoofdstuk 3 // Wie – Valuta's voor de mensen, door de mensen...........................................................................49

Belanghebbenden in een valutasysteem............................................................................................................49

a) Partners.........................................................................................................................................................................50

b) Sponsors.......................................................................................................................................................................50

c) Gebruikers....................................................................................................................................................................50



Niveaus van betrokkenheid................................................................................................................................51

Leiding geven...................................................................................................................................................................51

Integreren..........................................................................................................................................................................52

Medepartner zijn...............................................................................................................................................................55

Diagram 03.......................................................................................................................................................................56

Sponsor zijn......................................................................................................................................................................57

Deelnemen........................................................................................................................................................................57

Promoten...........................................................................................................................................................................58

Uitdagingen voor projecten met meerdere belanghebbenden............................................................................58

Gevoelens van risico.........................................................................................................................................................58

Langzame besluitvorming................................................................................................................................................59

Verschillende ambities.....................................................................................................................................................59

Coproductie van een valuta................................................................................................................................60

Deel twee: Geld innoveren – een handleiding.......................................................................................................61

Hoofdstuk 4 // Het ontwerpproces van een valuta.................................................................................................62

Niet-lineair.........................................................................................................................................................63

Fase A: Planning................................................................................................................................................65

Fase 1: Verkenning...........................................................................................................................................................65

Fase 2: Conceptualisering.................................................................................................................................................66

Fase 3: Haalbaarheid........................................................................................................................................................66

Fase 4: Planning...............................................................................................................................................................66

Fase B: Opbouwen – Pilots................................................................................................................................66

Fase 5: Opbouwen............................................................................................................................................................66

Fase 6: Pilots.....................................................................................................................................................................67

Fase C: Continuïteitsopties................................................................................................................................67

Fase 7: Evaluatie...............................................................................................................................................................67

Fase 8: Voortzetting.........................................................................................................................................................67

Hoofdstuk 5: Wat – De hoofdkenmerken van een gemeenschapsvaluta kiezen....................................................71

Functie...............................................................................................................................................................71

Denominatie en transactiemedium.....................................................................................................................72

Uitgifte...............................................................................................................................................................76

De regels die de uitgifte bepalen......................................................................................................................................76

De geldhoeveelheid..........................................................................................................................................................77

Geld in omloop brengen...................................................................................................................................................77

Geld uit omloop nemen....................................................................................................................................................78

Ondersteuning....................................................................................................................................................80

Ontwerpdetails...................................................................................................................................................81

Demurrage........................................................................................................................................................................81

Bonus/malus.....................................................................................................................................................................82

Converteerbaarheid in de nationale valuta.......................................................................................................................84



Veiligheid...........................................................................................................................................................85

Markt..................................................................................................................................................................86

Hoofdstuk 6 // Hoe – Een valuta implementeren en beheren.................................................................................88

Organisatiestructuur en beheer..........................................................................................................................89

Financiën............................................................................................................................................................90

Bedrijfsplan en budgettering............................................................................................................................................91

Aanloopfase......................................................................................................................................................................91

Uitvoerfase.......................................................................................................................................................................91

Fondsenwerving...............................................................................................................................................................92

Juridisch en naleving.........................................................................................................................................97

Fiscaliteit..........................................................................................................................................................................97

Sociale zekerheid en werkgelegenheid.............................................................................................................................99

Financiële regelingen........................................................................................................................................................99

Verzekeringen.................................................................................................................................................................101

Gegevensbescherming....................................................................................................................................................101

Aanvaarding door de openbare sector van gemeenschapsvaluta's.................................................................................101

ICT...................................................................................................................................................................102

Hoofdstuk 7: Het belang van goede communicatie.............................................................................................107

Doelgroepen.....................................................................................................................................................107

Primaire doelgroep.........................................................................................................................................................107

Secundaire doelgroepen..................................................................................................................................................108

Belangrijkste boodschappen............................................................................................................................109

Breng de boodschap naar buiten......................................................................................................................110

Beeldmateriaal en andere materialen..............................................................................................................................110

Online.............................................................................................................................................................................112

Colporteren, bijeenkomsten en evenementen.................................................................................................................113

Pers en openbare zaken..................................................................................................................................................114

Een netwerk onderhouden...............................................................................................................................115

Hoofdstuk 8: Evaluatie: impact definiëren en meten...........................................................................................117

Aanloopfase.....................................................................................................................................................117

Wat er moet worden gemeten..........................................................................................................................118

Wanneer er moet worden gemeten..................................................................................................................119

Wie erbij moeten worden betrokken................................................................................................................120

Hoe er moet worden gemeten..........................................................................................................................120

De juiste indicatoren kiezen.............................................................................................................................121

Gegevens verzamelen......................................................................................................................................121

Gebruikersenquêtes........................................................................................................................................................121

Focusgroepen..................................................................................................................................................................122

Prestatiegegevens en boekhoudsystemen.......................................................................................................................123

Conclusie: meer valuta's zijn beter dan één valuta...............................................................................................125



Aanbevolen literatuur en informatiebronnen.......................................................................................................126

Online kennis gateway.....................................................................................................................................126

Tijdschriften.....................................................................................................................................................126

Aanbevolen literatuur......................................................................................................................................127

Praktische gidsen voor gemeenschapsvaluta's.................................................................................................127

Verklarende woordenlijst.....................................................................................................................................129

http://www.neweconomics.org/pages/contact-us


http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/


1DEFINITIEVE VERSIE – 23/03/2015 – NEF – contactpersoon: [email protected]

Geld voor en door de mensen is het resultaat van een project dat heeft gelopen van 2011-

2015, Community Currencies in Action (CCIA). CCIA, dat deels gefinancierd wordt door het

Interreg-project van de Europese Unie, is het grootste transnationale project op het gebied

van gemeenschapsvaluta's en brengt experts uit heel Noordwest-Europa als partners bij

elkaar. CCIA coördineert momenteel zes pilotprojecten over valuta's in Groot-Brittannië,

België, Nederland en Frankrijk.

Voortbouwend op de bevindingen van deze pilotprojecten en de bredere beweging voor de

innovatie van valuta's voorziet dit boek beleidsmakers en experts van informatie en adviezen

om een valutaproject binnen hun gemeenschap door te voeren. Indien gebaseerd op de juiste

kennis en ondersteuning kunnen deze valuta's leiden tot aanzienlijke economische, sociale en

ecologische voordelen voor de gebruikers ervan.

Hoewel gemeenschapsvaluta's vaak een marginaal verschijnsel zijn, hebben ze wel degelijk

het potentieel een vast onderdeel te worden van het dagelijkse economische leven. CCIA

hoopt dat dit boek de aanzet zal geven tot een nieuwe generatie gemeenschapsvaluta's en zal

bijdragen aan de algemene acceptatie ervan.



Partners van CCIA

Gemeente Amsterdam Oost: een lokale instantie die diensten verleent aan de 112.000

inwoners van een langdurig achtergesteld deel van Amsterdam. Amsterdam Oost, dat zich

inzet voor sociale, stedelijke en economische kwesties, ondersteunt de Makkie. Dit is een

door CCIA ondersteunde pilotvaluta die erop is gericht buurtbewoners meer bij hun

gemeenschap te betrekken en burgers middelen in handen te geven om bij te dragen aan de

door henzelf gewenste veranderingen in de gemeenschap.

Crédit Municipal de Nantes: een overheidsbedrijf met een economische en sociale missie

dat ingezetenen van de stad Nantes spaar- en kredietmogelijkheden biedt. Crédit Municipal

de Nantes speelt een strategische rol voor de verbetering van de leefkwaliteit van de

gemeenschap en beheert de SoNantes, een door CCIA ondersteunde valuta.

Lambeth Council: een lokale overheidsinstantie in Zuid-Londen. In samenwerking met

CCIA en de Brixton Pound probeert Lambert Council een gemeenschapsvaluta op te nemen

in de diensten die de gemeenteraad aanbiedt en een breed gebruik ervan te stimuleren. Deze

samenwerking is een centraal aspect van het doel van Lambert om de eerste coöperatieve

gemeenteraad van Groot-Brittannië te worden, wat inhoudt dat de raad gaat samenwerken

met de plaatselijke bevolking om gezamenlijk diensten te ontwerpen, beheren en ontplooien.

Limburg.net: een intergemeentelijke overheidsdienst voor afvalverwerking die zich

bezighoudt met afvalpreventie en -verzameling in de Belgische provincie Limburg en de stad

Diest. Limburg.net heeft in samenwerking met de CCIA een lokaal geldsysteem, de E-

Portemonnee, ontplooid om ecologisch duurzame praktijken van personen en bedrijven in de

hele regio te bevorderen.

New Economics Foundation (NEF): een Britse denktank die gerechtigheid op sociaal,

economisch en ecologisch gebied bevordert. De NEF is de meest toonaangevende

onderzoeksinstelling in Groot-Brittannië op het gebied van geld, krediet en aanvullende

geldsystemen. Binnen CCIA heeft de NEF het voortouw genomen op het gebied van

evaluatie- en communicatiemethoden, onderzoek gedaan naar juridische en

nalevingskwesties en een online tool voor samenwerking ontwikkeld, community-

currency.info.



Qoin: een Nederlandse sociale onderneming gespecialiseerd in het ontwerpen en

implementeren van gemeenschapsvaluta's. Als onderdeel van CCIA heeft Qoin een veelzijdig

en functioneel softwareplatform ontwikkeld, Qoinware. Dit platform wordt momenteel

gebruikt voor verschillende gemeenschapsvaluta\'s, waaronder de SoNantes en de Brixton

Pound. Qoin heeft in coöperatief eigendom ook een door CCIA ondersteunde business-to-

business (B2B) pilotvaluta gelanceerd: TradeQoin.

Spice: een sociale onderneming die oorspronkelijk in Wales is opgericht, maar nu in heel

Groot-Brittannië actief is. Spice ontwikkelt tijdkredietsystemen voor gemeenschappen en

openbare en vrijwilligersorganisaties. De programma's van Spice zijn zeer succesvol

gebleken voor het oplossen van ongelijkheden, het opbouwen van krachtigere

gemeenschappen en het verlenen van invloed aan burgers. De programma's van Spice worden

in samenwerking met CCIA uitgebreid.

Wales Council for Voluntary Action (WCVA): de spreekbuis van de vrijwilligerssector in

Wales die vrijwilligersorganisaties, individuen en gemeenschappen vertegenwoordigt en er

campagne voor voert. De WVCA is leidend partner voor CCIA en heeft toezicht gehouden op

de activiteiten van het partnerschap en de aangesloten organisaties gecoördineerd.



Woord van dank

Dit boek zou niet mogelijk zijn geweest zonder de inzet en bijdragen van onze CCIA-partners en de vele externe experts die jarenlang aan dit onderwerp hebben gewerkt. De financiering door de Europese Unie via het Interreg 4b-programma voor Noordwest-Europa is uiteraard ook van groot belang.

We willen bovenal onze dank betuigen aan de personen die hebben geholpen bij het schrijven van Geld voor en door de mensen, en dan met name aan Leander Bindewald, Alice Martin, Duncan McCann, Tony Greenham en Duncan Thomas.

Dit boek bouwt ook voort op recente handboeken over gemeenschapsvaluta's in het Nederlands en Frans die zijn geschreven door onze collega's in België en Nederland:

- Guide pratique de monnaies complémentaires (2013) door Antoine Attout, Léone Clerc, Amandine Cloot, Antoine Fain, Lise Disneur, Arnaud Marchand en Laurence Roland en uitgegeven door het Réseau Financement Alternatif in Brussel dankzij de steun van de Waalse regering.

- Maak je buurt uitmuntend! (2014) door Bernard Lietaer, Anne Snick en Edgar Kampers, uitgegeven door de Vlaamse regering.

Dit boek bouwt ook voort op het CCIA Community Currency Implementation Framework, waarin de ervaring en kennis zijn samengebundeld van onze partners en degenen op wier schouders wij staan. We zijn in dit opzicht met name veel verschuldigd aan Henk van Arkel van de Social Trade Organisation (NL), John Rogers (Groot-Brittannië/Duitsland), Arthur Brock van het Metacurrency Project (VS), Ludwig Schuster en wijlen Margrit Kennedy van het Money Network Alliance (Denemarken), om er maar een paar te noemen.

Ook Nigel Dodd en Molly Scott Cato zijn we zeer dankbaar voor de voorwoorden die ze hebben geschreven. De steunbetuigingen van deze bekende en gerespecteerde personen onderstrepen hoezeer de beweging voor gemeenschapsvaluta's aan erkenning en geloofwaardigheid heeft gewonnen binnen de economische wetenschappen en het openbaar beleid.

En last but not least willen we Philipp Degens, Jens Martignoni, Ken Barlow, Susan Steed, Julia Slay, Lucie Stephens, Carlos De Freitas en Brett Scott bedanken. Zij hebben feedback en ondersteuning van onschatbare waarde gegeven. Hierdoor hebben we het onderwerp van dit boek niet alleen zo uitgebreid kunnen behandelen, maar het ook op toegankelijke en stimulerende wijze kunnen schrijven en presenteren.



Voorwoord

Net zoals vissen het water niet zien waarin ze zwemmen, leven wij elke dag in een wereld

waarin geld onze levens vormgeeft en controleert, en nemen wij dat als volledig

vanzelfsprekend aan. We vragen ons niet af wie dat geld gemaakt heeft of waarom sommige

mensen er zoveel van hebben en anderen er altijd te weinig. Dat is een schande omdat het

ontwerpen en uitgeven van geld een van de sleutels is om economische onrechtvaardigheid

goed te begrijpen, en het onszelf bevrijden van het op schulden gebaseerde geldsysteem een

essentiële stap is om een rechtvaardige, duurzame wereld te creëren.

Daarom ben ik blij met de publicatie van Geld voor en door de mensen, een boek geschreven

door een paar toonaangevende experts op het gebied van het ontwerpen en implementeren

van gemeenschapsvaluta's. Community Currencies in Action (CCIA), dat wordt ondersteund

door de Europese Unie, is de grootste transnationale coalitie die werkt aan de opbouw van

een betere theoretische en praktische basis voor de ontwikkeling van initiatieven op het

gebied van lokale valuta's.

Dit boek bouwt voort op de ervaring die is opgedaan in deze belangrijke pilotprojecten naar

gemeenschapsvaluta's en op de innovaties van de bredere beweging voor de innovatie van

valuta's. Het boek voorziet beleidsmakers en experts van informatie en adviezen om een

valutaproject succesvol binnen hun lokale gemeenschap door te voeren. Het idee van

gemeenschapsvaluta's is niet langer een marginaal verschijnsel. Het is nu het juiste moment

om deze initiatieven algemeen gangbaar te maken.

Zoals ik uit eigen ervaring weet, geeft het opzetten van een lokale valuta een onovertroffen

inzicht in de manier waarop een lokale economie werkt en in de manier waarop geld vorm

geeft aan economische macht. Ik ben er trots op een van de meest succesvolle lokale valuta's,

de Bristol Pound, onder mijn politieke verantwoordelijkheid te hebben. Dit boek zal

bijdragen aan het delen van het begrip van deze en andere valuta's die velen bevrijden van

economische onderdrukking en hen helpen levendige en veerkrachtige economieën op te

bouwen.



Molly Scott Cato - Lid van het Europese Parlement voor Zuidwest-Engeland en

voormalig hoogleraar economie aan de Roehampton Universit

Dit is een belangrijk boek dat precies op het juiste moment verschijnt. We zijn nu al enkele

jaren getuige van een monetaire revolutie, die bestaat uit een ware explosie van nieuwe

vormen van geld. Ze verschillen aanzienlijk van elkaar en omvatten digitale

valutatechnologieën zoals Bitcoin, nieuwe manieren van sociaal lenen zoals Zopa,

innovatieve mobiele betalingssystemen zoals de M-Pesa en gemeenschapsvaluta's zoals de

SoNantes in Frankrijk, de Makkie in Nederland en de Brixton Pound in Groot-Brittannië.

Tegelijk met deze groeiende monetaire innovatie is de belangstelling voor de aard van geld

zelf sterk toegenomen omdat mensen van allerlei achtergronden beginnen te beseffen dat het

tijdperk waarin er maar één dominante vorm van geld was (door de staat goedgekeurd geld)

voorbij is, terwijl anderen nog steeds bezig zijn te doorgronden hoe het oude systeem feitelijk

werkte. In veel opzichten is dit een terugkeer naar het verleden: tot het einde van de 19e eeuw

bestonden er in feite meerdere munteenheden en buiten de Westerse wereld is dat zo

gebleven. Ondanks dat is wat we nu zien gebeuren, ook nieuw in termen van schaal,

diversiteit en technologie. De auteurs argumenteren dat er nooit eerder een beweging van

deze omvang en betekenis is geweest om geldsystemen te onderzoeken en van de grond af op

te bouwen. Maar hoe opwindend en intrigerend deze ontwikkelingen ook zijn, ze roepen ook

een paar dringende vragen op: wat is de precieze aard van geld in een tijdperk van monetair

pluralisme? Hoe kunnen we de efficiëntie van nieuwe vormen van geld beoordelen? Welke

vorm van reglementering (als die al nodig is) is vereist door de opkomst ervan? En wat zijn

de consequenties voor onze dagelijkse levens? CCIA (Community Currencies in Action)

heeft experts uit zes Europese landen bijeen gebracht en met hen onderzoek van onschatbare

waarde gedaan naar één zeer belangrijke vorm van monetaire innovatie, namelijk

gemeenschapsvaluta's. De in dit boek gepresenteerde resultaten van het

samenwerkingsproject bouwen voort op belangrijke lessen die zijn geleerd uit programma's

die al worden uitgevoerd, en bevatten nuttige adviezen voor mensen die overwegen nieuwe

initiatieven in hun eigen gemeenschap te lanceren. Naast het bieden van praktische adviezen

is de centrale boodschap van dit boek dat geld echt een positief verschil kan uitmaken voor

onze levens, en de gemeenschappen waarin we leven en werken daadwerkelijk kan verrijken.

Geld is een instrument: het wordt tijd dat we het ten eigen bate gaan gebruiken.



Nigel Dodd, hoogleraar sociologie, London School of Economics en auteur van The

Social Life of Money (Princeton University Press, 2014)



InleidingGeld is in veel opzichten een geheimzinnig iets. Waar komt het vandaan? Hoe heeft het zich

ontwikkeld? Wie maakt en reguleert het? Waarom lijken we er nooit genoeg van te hebben?

In dit boek worden een paar geheimen van geld ontrafeld en wordt uitgelegd hoe

gemeenschappen hun eigen geld kunnen maken.

Dat kan vreemd lijken voor mensen die geen ervaring hebben met de beweging voor

gemeenschapsvaluta's. De diepte van de historische ervaring en de breedte van de huidige

praktijk getuigen echter van het potentieel dat valutavernieuwingen hebben om van de wereld

een betere plaats te maken.

De overvloed aan concepten en terminologie die voortkomt uit de wereld van het ontwerpen

van valuta, kan intimiderend zijn voor nieuwelingen op dit gebied. Eén manier om hier

doorheen te breken is geld (in de breedste zin des woords) te zien als een sociale technologie.

Zoals voor iedere technologie geldt, wordt geld ontwikkeld en ontplooid om bepaalde doelen

te bereiken. In het geval van conventioneel geld, zoals nationale of transnationale valuta's,

zijn die doelen onduidelijk geworden. Dat is paradoxaal genoeg zo omdat het medium en het

gebruik ervan zo vertrouwd en onopvallend zijn.

Geld kan echter nooit 'neutraal' zijn en is niet alleen de olie waarmee transacties gesmeerd

verlopen. Deze opvatting wordt steeds meer onder vuur genomen door kritische economen,

die negatieve gevolgen voor de economie, het milieu en de maatschappij zien ten gevolge van

de manier waarop conventionele monetaire systemen zijn ontworpen en worden beheerd.

Van de eerste incarnaties tot de meest eigentijdse systemen kunnen valuta's worden gezien als

een vorm van transactiebescheiden. Terwijl deze bescheiden voorheen werden vastgelegd op

kleitabletten en later in boeken, gebeurt dat tegenwoordig meestal elektronisch in een puur

digitale vorm. In feite wordt er alom voorspeld dat de nieuwe communicatietechnologieën het

'einde van contant geld' inluiden. In plaats van een stuk papier of een munt als

uitwisselingsbewijs te overhandigen, kunnen transacties nu veel efficiënter met computers

worden bijgehouden.



Hoewel een papierloze economie in veel delen van de wereld nog ver weg lijkt, gaat dat

dankzij de voortschrijdende digitale revolutie steeds gangbaarder worden. Veel aspecten van

geld lijken inderdaad al in een staat van transformatie te verkeren die vergelijkbaar is met de

veranderingen die de transport- en productiesector hebben doorgemaakt nadat de

stoommachine de industriële revolutie in gang had gezet. Deze diepgaande veranderingen

gaan gepaard met grote risico's en opwindende kansen om opnieuw na te denken over geld en

het opnieuw te ontwerpen zodat het beter ten dienste komt te staan van de maatschappij en

ons natuurlijke leefmilieu.

Gemeenschapsvaluta's spelen in op deze kansen en hebben, in tegenstelling tot conventionele

geldsystemen, duidelijke doelen. Het zijn technologieën die zijn ontworpen om bepaalde

gemeenschappen te helpen samen te werken aan gewenste, door iedereen begrepen doelen. In

plaats van alleen een rol te spelen als alternatieve media die het bredere systeem van

economische uitwisseling en sociale relaties ongemoeid laten, zijn gemeenschapsvaluta's in

de allereerste plaats vectoren van verandering en empowerment.

Wat staat er in het boek?

Het boek bestaat uit twee delen. Deel één is een niet-technisch overzicht van de potentiële

voordelen en belangrijkste praktische overwegingen die gelden voor

gemeenschapsvalutaprojecten. Dit kan erg nuttig zijn voor beleidsmakers of nieuwkomers op

dit gebied.

Hoofdstuk 1 gaat over de rijk geschakeerde voorlopers van complementaire valuta's en

schetst een historische achtergrond voor de volgende hoofdstukken. Hoofdstuk 2 behandelt

de doelen van gemeenschapsvaluta's en benadrukt het belang van een resultaatgerichte

aanpak van het ontwerpen ervan. We richten ons op vier gebieden die voor valuta's vaak aan

de orde komen: de kwaliteit van openbare diensten verbeteren, kleine bedrijven en de lokale

economie ondersteunen, sociale inclusie en sociale structuur bevorderen en opbouwen, en

ecologische duurzaamheid verbeteren.

Hoofdstuk 3 bevat een overzicht van de belanghebbenden waarmee projecten voor

gemeenschapsmunten meestal te maken krijgen en welk niveau van inzet en bijdragen van

elk kan worden verwacht. Ook worden enkele van de uitdagingen besproken waarmee zo'n

omvangrijk en complex project met meerdere partners wordt geconfronteerd.



Deel twee gaat vervolgens dieper in op de bijzonderheden van valutaontwerp en de

implementatie ervan. Hoewel dit gedeelte noodzakelijkerwijs meer technisch van aard is,

hopen we dat het materiaal voor zowel nieuwkomers als specialisten waardevol en

toegankelijk zal zijn.

Hoofdstuk 4 vat de belangrijkste overwegingen bij het ontwerpen van een valuta samen en

bevat een set basisprincipes die opgaan voor ieder valutaontwerpproces (waarbij wordt

benadrukt dat elke gemeenschapsvaluta uniek is).

Daarna gaan we in hoofdstuk 5 dieper in op de technische ontwerpkenmerken die

gemeenschapsvaluta's meestal hebben. Hoofdstuk 6 gaat verder dan de ontwerpkenmerken

van gemeenschapsvaluta's en behandelt de bredere uitdagingen om een valutaproject

succesvol te maken. Een valutaproject kan er op papier fantastisch uitzien, maar zonder

degelijke organisatiestructuur of zekere financieringskanalen kan het moeilijk zijn het project

van de grond te krijgen.

Hoofdstuk 7 richt zich op het ontwikkelen van een effectieve communicatiestrategie, iets wat

essentieel is om een valutaproject van de grond te krijgen en tijdens elke fase de vereiste

personen aan boord te krijgen. Tot slot wordt in hoofdstuk 8 de evaluatie van een

valutaproject besproken. Het is voor afzonderlijke gemeenschapsvaluta's en voor het veld in

zijn geheel van groot belang rigoureus bewijsmateriaal op te bouwen om te weten wat wel en

niet werkt, welke ontwerpkenmerken effectief of ineffectief zijn onder verschillende

omstandigheden en hoe projecten kunnen worden verfijnd en verbeterd.

We hebben te gespecialiseerde terminologie vermeden, maar een zekere hoeveelheid

technisch vocabulaire is onvermijdelijk. We hebben een verklarende woordenlijst met alle

gebruikte technische termen samengesteld. Alle termen in de lijst zijn in de lopende tekst van

het boek onderstreept, zodat u ze gemakkelijk kunt opzoeken. In het hoofdstuk 'Aanbevolen

literatuur' vindt u boeken, publicaties en online informatiebronnen om u verder te verdiepen

op het gebied van gemeenschapsvaluta's.

We hebben ook een paar casestudy's van 'valuta's in actie' opgenomen. We hopen daarmee

het boek minder abstract te maken en de lezer praktische voorbeelden te geven zonder deze te

overstelpen met technische details. Om dingen gemakkelijk na te kunnen zoeken is elke



casestudy gemarkeerd met een of meer symbolen die de belangrijkste doelen aangeven. De

volgende symbolen worden in het hele boek gebruikt:

Diensten en organisaties democratiseren [PS]

De MKB-economie ondersteunen [SME]

Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan [SI]

Milieuproblemen aanpakken [E]

CCIA-valuta [CCIA]

De index helpt lezers de weg te vinden in de casestudy's naar meer dan 30 valuta's en verdere

vermeldingen ervan in het boek. Meer informatie over elke valuta en de bijbehorende

concepten en termen vindt u op: community-currency.info.

Hoewel het opnieuw opbouwen van geld niet simpel is, hopen we dat deze voorbeelden (en

inderdaad het boek in het algemeen) eraan zullen bijdragen het ontwerpen en implementeren

van geld voor meer mensen tot iets concreets, aantrekkelijks en haalbaars te maken.



Deel één: Hoe kan geld beter aan onze doelen voldoen? Complementaire en gemeenschapsvaluta's zijn voor velen vrij onbekende begrippen. Het

eerste deel van dit boek richt zich vooral op volledige nieuwkomers op dit gebied en op hen

die zich alleen vaag bewust zijn van de gebruiksmogelijkheden, doelen en potentiële

voordelen van deze baanbrekende monetaire tools.

We laten nieuwkomers kennismaken met de theoretische argumenten en geven concrete

voorbeelden van hoe en waarom verschillende soorten complementaire valuta's, die waren

ontworpen als aanvulling op conventioneel geld, in de loop der jaren zijn ontstaan. Door eerst

een historische context te verschaffen voor de verdere, meer praktijkgerichte inhoud van het

boek, hopen we dat het idee om nieuwe valuta te creëren minder vreemd op de lezer zal

overkomen. Door geld (alle soorten geld) te beschouwen als een instrument om bepaalde

doelen te bereiken, hopen we de lezer in staat te stellen na te denken over hoe geld beter zou

kunnen (en inderdaad, beter kan) functioneren om te voldoen aan de behoeften van de

maatschappij.



Hoofdstuk 1 // Wedergeboorte van een oude technologieGemeenschapsvaluta's hebben in de afgelopen decennia een forse bloei doorgemaakt. Deze

eigentijdse projecten komen echter voort uit een rijk historisch verleden dat nieuwe ideeën en

inzichten blijft voortbrengen. Door dit verleden te onderzoeken hopen we een deel van de

mysteries rondom geld weg te nemen en de weg te bereiden voor nieuwe

gebruiksmogelijkheden en ontwerpen die beter afgestemd zijn op de economische, sociale en

ecologische doelen van gemeenschappen.

In een recent artikel van de Bank of England dat gaat over de aard van geld, wordt een

'valuta' heel krap en simplistisch gedefinieerd als papieren biljetten en munten.i Die definitie

is echter alleen maar van toepassing wanneer het gaat over één soort geld, in dit geval het

Britse pond. Als we de realiteit en diversiteit van gemeenschapsvaluta's willen begrijpen

(waarvan er veel geen fysieke bestaansvorm hebben), dan moeten we ruimer denken. Door de

definitie van valuta's te verruimen (en door verder terug te gaan in de economische en sociale

geschiedenis), kunnen we ons richten op de sociale rol die geld uiteindelijk heeft en gaan

nadenken over nieuwe manieren waarop het kan worden ontworpen.

Van schelpen en reusachtige stenen tot tabak, kleitabletten en graan, er zijn talloze middelen

die hebben gediend als valuta. Dat is met inbegrip van regionale munten in de middeleeuwen,

de arbeidscoupons van het eind van de 19e eeuw en de vele vormen van scrip-geld dat in de

Verenigde Staten en Europa werd gebruikt, met name in het decennium tussen beide

wereldoorlogen en de Grote Depressie.ii Wanneer we nadenken over geld en valuta's (wat dat

zijn, wat ze doen, waar ze vandaan komen), is het moeilijk ergens een lijn te trekken.

[currency box: scrip money]

'Scrip'-geld

Scrip-geld of 'zegelcertificaat' verwijst naar een aantal op papier gebaseerde

complementaire valuta's die tijdens de Grote Depressie met name in de Verenigde

Staten, Oostenrijk en Duitsland bekendheid kregen.

In een poging om onbenutte productiecapaciteit af te stemmen op niet-voldane

behoeften in een periode waarin de conventionele geldhoeveelheid inkromp. werd

op scrip-geld een vorm van 'demurrage' of negatieve rente toegepast. Hiervoor



moesten met regelmatige tussenpozen zegels worden gekocht om de nominale

waarde van het geld te behouden. De waarde van de zegelcertificaten nam na

verloop van tijd af, zodat het uitgeven ervan werd aangemoedigd en oppotten

ontmoedigd.

[end box]

De geschiedenis van complementaire valuta's is complex en nauw verbonden met

maatschappelijke ontwikkelingen, de sociale wetenschappen en technologie. Zowel qua vorm

als doelen gaat de ontwikkeling van valuta's inderdaad veelal gelijk op met maatschappelijke

veranderingen. Zoals vaak het geval is, kent de geschiedenis van deze ontwikkeling ups en

downs, met terugkerende elementen, herontdekkingen en vergeten voorbeelden.

De brede categorie van complementaire valuta's (met andere woorden, valuta's die een

dominante vorm complementeren of aanvullen) vereist uiteraard de dominantie van één

centrale, officiële valuta waarop alle andere valuta's een aanvulling zijn. We moeten echter

ook af van de algemene aanname dat hedendaagse economieën draaien om één soort geld.

Dominante valuta's zijn altijd en overal aangevuld door andere valuta's.

[currency box: Gemeenschaps- en complementaire valuta's]

Gemeenschaps- en complementaire valuta's

Hoewel de termen 'gemeenschapsvaluta' en 'complementaire valuta' vaak door

elkaar worden gebruikt, verwijzen ze strikt genomen naar twee subtiel van elkaar

verschillende begrippen

Complementaire valuta's zijn ontworpen om te bestaan naast conventioneel geld

om doelen te realiseren die met het conventionele geldsysteem niet kunnen

worden bereikt.

Gemeenschapsvaluta's (het hoofdonderwerp van dit boek) zijn een subset van de

complementaire valuta's die gebonden zijn aan een specifieke, duidelijk

afgebakende en beperkte gemeenschap. De gemeenschap kan bijvoorbeeld

geografisch (lokale valuta's), bedrijfsgebonden (wederzijds-krediet-systemen) of

zelfs online (digitale valuta's) zijn. Een gemeenschapsvaluta is bedoeld om te

voldoen aan de behoeften van een bepaalde gemeenschap, gewoonlijk op non-

profitbasis.



[end box]

In feite is wat in het verleden gold, ook nu nog waar: veel mensen gebruiken in hun

dagelijkse levens formeel en informeel verschillende soorten valuta's. Dat is niet alleen zo

wanneer we naar het buitenland gaan en bijvoorbeeld euro's omwisselen voor dollars of

ponden. maar ook wanneer we loyaliteitskaarten, cadeaubonnen, air miles, kredieten voor

online gaming enzovoort gebruiken: ook dat zijn valuta's, al worden ze meestal niet zo

genoemd. De valuta's waarmee we tegenwoordig te maken hebben (hier louter begrepen als

een transactiemiddel) zijn talrijk en gevarieerd.

Hoewel de vroegste vormen van complementaire valuta's in de jaren '20 van de vorige eeuw

zijn ontstaan, is er pas van de jaren '80 theoretisch onderzoek naar gedaan en is er pas vanaf

dat moment meer in de praktijk mee geëxperimenteerd.

Mede omdat we leven in een wereld die via internet verbonden is, zijn de algemene

belangstelling voor en de kennis van valutaontwerp in de afgelopen dertig jaar voortdurend

gegroeid. Het ziet er daarom naar uit dat dit in de toekomst een meer stabiele en

systematische discipline zal worden. De formele studie van complementaire en

gemeenschapsvaluta's staat nog in de kinderschoenen en is nog maar zeer recentelijk onder de

aandacht van universiteiten en overheidsinstanties gekomen.

De grote aandacht die Bitcoin in de media heeft getrokken, is de meest opvallende en

populaire uitdaging voor ons begrip van geld en financiën in de afgelopen jaren geweest.

Deze ontwikkeling heeft het bewustzijn van valutaontwerp sterk gestimuleerd. Verder zijn

het bestaan van dit boek, het door de EU gefinancierde project waaruit het is voortgekomen

en, niet in de laatste plaats, iedereen die dit boek leest, tekenen van een sterk toenemende

belangstelling voor valuta-innovatie.

Mede door de vorderingen op het gebied van informatietechnologie is er een groeiend

bewustzijn dat geld geen neutraal en vaststaand bestanddeel van de maatschappelijke

structuur is. Dit besef opent de deur voor veel nieuwe mogelijkheden om kwesties op het

gebied van welvaart, duurzaamheid en welzijn via monetair ontwerp aan de orde te stellen.

We gaan nu enkele van de belangrijkste ontwikkelingen bespreken die ons hebben gebracht

waar we nu zijn.



De erfenis van het verleden

[currency box: Het wonder van Wörgl]

Het 'wonder van Wörgl'

In 1932-1933 heeft zich in het Oostenrijkse plaatsje Wörgl het 'wonder van

Wörgl' voorgedaan. Het is een van de best bekende voorbeelden van de manier

waarop een gemeenschapsvaluta de lokale economie kan stimuleren. Op het

dieptepunt van de monetaire contractie tijdens de Grote Depressie heeft de

nieuwe burgemeester van het plaatsje, Michael Unterguggenberger, een

stadsvaluta uitgegeven waarop het begrip demurrage.van toepassing was.

De omloop van dit geld werd sterk gestimuleerd en het stadje Wörgl kon de

effecten van de wereldwijde crisis afwenden: de werkeloosheid daalde sterk, de

straten werden opnieuw geplaveid, er werden nieuwe huizen gebouwd en er

werden infrastructuurprojecten gerealiseerd. Alles werd gefinancierd met het

'vrije geld' van de stad. Toen het voorbeeld van Wörgl bekend werd, greep de

Oostenrijkse centrale bank in. Gemeenschapsvaluta's werden verboden en de

Depressie sloeg opnieuw toe.

[end box]

[currency box: WIR Bank]

WIR Bank

De Zwitserse WIR Bank (afkorting van Wirtschaftsring of 'bedrijvenkring') is

opgericht in 1934 toen het bedrijfsleven werd gedecimeerd door de financiële

crisis tussen de beide wereldoorlogen. De WIR Bank heeft tegenwoordig een

omzet van in de tien cijfers en meer dan 60.000 leden, vooral kleine en

middelgrote bedrijven (MKB's) in de bouw, de horeca, de productie-industrie en

de detailhandel. De bank verstrekt haar leden vrijwel renteloze leningen, schept

marketingkansen en biedt een clearingsysteem waarmee goederen en diensten

kunnen worden uitgewisseld door de eigen valuta van de bank te gebruiken: de

WIR franc, die à pari gekoppeld is, maar niet kan worden omgewisseld voor

gewone Zwitserse francs.



Tekorten van de nationale valuta hebben dus geen invloed op de feitelijke

economische activiteit, omdat de WIR Bank een anticyclisch effect heeft, dat wil

zeggen groeit tijdens recessies en krimpt tijdens periodes van economische

opleving. Hierdoor kunnen MKB's overleven en zelfs bloeien wanneer de

conventionele geldeconomie tijden van onzekerheid doormaakt. [MKB]

[end box]

Een paar van de meest genoemde voorbeelden van succesvolle valutaprogramma's (zoals het

'wonder van Wörgl' en de WIR Bank in Zwitserland) dateren uit het begin van de 20e eeuw

en zijn nog steeds lichtende voorbeelden voor valutadeskundigen over de hele wereld. Met

name de WIR Bank, een business-to-business valuta die coöperatief wordt beheerd en het

MKB ondersteunt, wordt vaak genoemd als een succesvolle onderneming die zowel

economische als sociale doelen behartigt. Het meer dan 80-jarige bestaan en het

aanpassingsvermogen ervan zijn een inspiratiebron en aanmoediging voor huidige

valutaontwerpers. Het is uit de ervaringen van dergelijke succesvolle systemen in het heden

en verleden dat lessen kunnen worden geleerd en nieuwe ideeën en ontwikkelingen sneller

kunnen worden omarmd.

Oorsprong van de moderne basisbeweging

De moderne geschiedenis van gemeenschapsvaluta is echt van start gegaan aan het begin van

de jaren '80 dankzij de opkomst van de informatietechnologie en als reactie op de

economische problemen van de jaren '70. Michael Linton uit British Columbia in Canada

staat aan de wieg van het valutaconcept Local Exchange Trading Systems (LETS) en heeft ter

ondersteuning daarvan een netwerkcomputerprogramma ontwikkeld. Met de software van

Linton konden gemeenschapsleden hun aanbiedingen en behoeftes eenvoudig vastleggen en

delen en ook onderlinge transacties registreren. Dit innovatieve model sloeg wereldwijd aan,

vooral in de jaren '90. LETS zijn sindsdien voor velen het vlaggenschip van de

gemeenschapsvaluta's geworden.iii

[currency box: LETS]

LETS (Local Exchange Trading Systems)

LETS zijn tegenwoordig hoofdzakelijk eerder wederzijds-krediet-systemen voor

personen dan voor bedrijven. Leden van een LETS bieden hun vaardigheden en



diensten aan en wisselen deze uit met andere leden in ruil voor kredieten. LETS

zijn bedoeld om de latente capaciteit van een gemeenschap te mobiliseren door

een platform en een uitwisselingsmedium buiten de conventionele

markteconomie te bieden.

De netwerken worden coöperatief beheerd, ze zijn zelfregulerend en worden vaak

in verband gebracht met de idealen van empowerment, lokalisatie en

gemeenschapsvorming. Anders dan tijdbanken hebben ze geen centrale broker en

onderhandelen de leden zelf over de prijzen van diensten. Hierbij worden

kredieten gewoonlijk één-op-één gewaardeerd met de nationale valuta en niet op

basis van tijd. [PS] [SI]

[end box]

Met de groei van deze 'doe-het-zelf' valuta's bleek de aanname dat monetaire en financiële

innovatie het exclusieve voorrecht van overheden is of onverbrekelijk gekoppeld is aan de

behoeften en wensen van grote bedrijven en banken, onwaar te zijn In plaats daarvan werden

er valuta-experimenten ten bate van mensen, lokale bedrijven en bredere gemeenschappen

opgestart.

Binnen deze innovatie van onderaf ontstonden rond dezelfde tijd de eerste moderne

experimenten met tijdgebaseerde valuta's Tijdgeldsystemen, die zich expliciet richten op

sociale uitwisselingen, werden begin jaren '90 gepopulariseerd door Edgar Cahn, die als

eerste het woord 'tijddollar' gebruikte. Cahn verankerde de praktijken en het ethos van de

daarop volgende golf van valuta's in de waarden solidariteit, gelijkheid en respect.

Tijdbanken en tijdkredieten zijn de twee soorten gemeenschapsvaluta die deze waarden het

meest direct weerspiegelen.

[currency box: tijdgebaseerde valuta's]

Tijdgebaseerde valuta's

De gemeenschapsvaluta's die het meest gebruikt worden om de waarde van de

activiteiten te erkennen die door de conventionele economie worden

verwaarloosd, zijn tijdbanken. Het principe achter dergelijke valuta's is simpel:

één uur werk staat gelijk aan één tijdseenheid. Uitwisselingen tussen leden

worden doorgegeven door een broker, die de aanvragen van het ene lid afstemt op



de vaardigheden die door anderen worden aangeboden. Dit stimuleert mensen

andere leden van hun gemeenschap te helpen. Het kan geïsoleerde of economisch

buitengesloten personen (zoals ouderen) de kans geven diensten te 'kopen' die zij

anders niet zouden kunnen betalen en het kan hen het gevoel geven dat hun

vaardigheden gewaardeerd worden door en nuttig zijn voor anderen.

Een tweede model dat nuttig is om de sociale inclusie te versterken en is afgeleid

van het traditionele tijdbankieren, is het model van tijdgebaseerde valuta's

waarnaar vaak wordt verwezen als tijdkredietsystemen. Hoewel ze gebaseerd zijn

op hetzelfde principe van één uur = één krediet, overwint dit model bepaalde

beperkingen van tijdbanken. Het belangrijkste verschil is dat uitwisselingen niet

langer beperkt zijn tot uitwisselingen tussen individuen of moeten worden

doorgegeven door een broker. In plaats daarvan geeft de valuta (die fysiek of

elektronisch kan zijn) zelf de uitwisselingen door en circuleert de valuta vrij

tussen de individuen of organisaties die bereid zijn de valuta uit te geven of

accepteren.

Terwijl tijdbanken functioneren binnen zeer lokale geografische gebieden en

meestal beperkt zijn tot leden die hun vaardigheden onderling uitwisselen, bieden

volledig ontwikkelde tijdkredietvaluta's veel meer mogelijkheden tot deelname

door bedrijven en meer grootschalige gemeenschapsprojecten

[box ends]

LETS en tijddollars zijn de basis van veel huidige gemeenschapsvalutaprojecten die

wereldwijd in netwerken van verschillende omvang worden uitgevoerd. Er is nog geen

betrouwbare consensus over alle momenteel gebruikte systemen. Dat komt voor een deel

door de wisselende terminologie die in verschillende talen wordt gebruikt. Verder zijn veel

projecten extreem lokaal, wat inhoudt dat systemen voortdurend komen en gaan.

De valuta's die aan de oorsprong van deze ontwikkelingen stonden en zijn gelanceerd door

individuen en kleine groepen geëngageerde burgers, kwamen opnieuw in de belangstelling te

staan toen de 'Trueque'-gemeenschapsvaluta's in Argentinië na de crash van de nationale

munteenheid de Peso het leven van zo'n tien miljoen mensen ondersteunden. Meer recentelijk

heeft de eurocrisis geleid tot andere voorbeelden van valuta-initiatieven (zoals de TEM in

Volos in Griekenland en veel andere in Italië en Spanje) die de kwestie van valutapluralisme



opnieuw onder de politieke aandacht hebben gebracht. Hoewel de TEM ('Alternatieve

Monetaire Eenheid' in het Grieks) op de lokale markten en in de internationale media als iets

volledig nieuws werd gepresenteerd, was dat beslist niet geval, zoals we in dit hoofdstuk

hebben gezien. Pogingen om anticyclische valuta's te ontwerpen die de tekortkomingen

opvullen wanneer er problemen zijn met nationale valuta's, zullen ongetwijfeld blijven

bestaan.

[currency box: Trueque]

De Redes de Truque (ruilhandelnetwerken) ontstonden midden jaren '90 in

Argentinië als reactie op de economische crisis en de ineenstorting van de

nationale munteenheid, de Peso. Het netwerk creëerde in het hele land een keten

van gemeenschapsnetwerken die hun eigen valuta, de 'Credito', gebruikten om de

uitwisseling van goederen en diensten te vergemakkelijken. Credito's van andere

markten werden vrijwillig geaccepteerd, terwijl de algemene administratie en

structuur van het netwerk en de valuta volledig gedecentraliseerd waren.

Hoewel de valuta hierdoor, en ook door de grotendeels spontane aard van het

ontstaan ervan, gevoelig was voor fraude, hebben talloze mensen dankzij de

trueques en de Credito's een zware economische crisis kunnen overleven. Het

ledental bereikte in 2001 zijn hoogtepunt met 2,5 miljoen individuen verspreid

over 4600 centra.

De trueque-netwerken van Argentinië laten enerzijds zien dat

gemeenschapsvaluta's tijdens economische crises kunnen functioneren als

alternatieve uitwisselingsmedia, en anderzijds dat er behoefte is aan de

ontwikkeling van meer betrouwbare en veerkrachtige netwerken als waarborg

tegen dergelijke eventualiteiten [SME] [SI]

[end box]

De nieuwe millennia

In de eerste jaren van het nieuwe millennium deed zich een andere innovatiegolf voor met

valuta's zoals de Chiemgauer in Duitsland, de Banco Palmas in Brazilië, de Berkshares in de

VS en de Transition Pounds en de EKO in Groot-Brittannië. Deze systemen zijn anders in die

zin dat ze worden ondersteund door hun respectieve nationale valuta's. Hierdoor kunnen ze

worden omgewisseld voor contanten als er geen geschikte uitgavemogelijkheden zijn. Deze



valuta's worden ondersteund door formele organisatiestructuren en financieringsvereisten die

dichter staan bij initiatieven uit de vrijwilligerssector dan bij de oorspronkelijke interventies

het geval was.

Ecologische duurzaamheid is ook een steeds belangrijkere drijfveer geworden voor veel

valutaprojecten. Voorbeelden zoals het Duitse Regiogeld en transitievaluta's zijn erop gericht

duurzame ontwikkeling te stimuleren, milieuvriendelijke activiteiten aan te moedigen en

CO2-emissies te reduceren.

[currency box: Regiogeld]

Regiogeld

Regiogeld verwijst naar meerdere gemeenschapsvaluta's in Duitsland, Oostenrijk

en Nederland. Zoals de naam al zegt, dient 'regionaal geld' een grotere

geografische gemeenschap dan de meeste gemeenschapsvaluta's die lokaal

gebonden zijn. Ze bieden meer mogelijkheden voor ecologisch duurzame

productie en toevoerketens omdat ze breed worden uitgebracht in de volledige

lokale regio.

Terwijl ze gebaseerd zijn op uiteenlopende modellen (zoals op papier gebaseerde

of elektronische systemen waarin demurrage wordt gehanteerd, en bepaalde

vormen van lokale kredietsystemen), zijn Regiogeld-valuta's bedoeld als

tegenwicht voor de negatieve effecten van mondialisering door lokale MKB-

economieën te stimuleren. De bekendste Regiogeld-valuta is de Chiemgauer die

sinds 2003 in Beieren wordt gebruikt. [SME] [E]

[box ends]

Huidige fusie tussen sectoren

De overheid en regelgevende instanties hebben valuta-innovatie niet altijd ondersteund: van

de beruchte stopzetting door de Oostenrijkse centrale bank van de zeer succesvolle lokale

valuta in Wörgl in de jaren '30 tot het hedendaagse gebrek aan duidelijkheid in veel

rechtsgebieden aangaande de gevolgen die inkomsten via LETS en tijdbanken hebben voor

belastingen en sociale uitkeringen. Deze onzekerheid kan de samenwerking met regelgevende

instanties of de openbare sector belemmeren.



Omgekeerd echter zijn sommige lokale autoriteiten, gemeenteraden, regionale overheden en

recentelijk de Europese Unie begonnen zich te verdiepen in gemeenschapsvaluta's. Deze

groeiende belangstelling is grotendeels te danken aan de vastberadenheid van diverse NGO's

die valutaprogramma's uitvoeren en aan publieke financiers sterke argumenten hebben

gepresenteerd om dergelijke programma's te ondersteunen. De ondersteuning van

valutaprojecten door overheidsorganen is niet alleen een potentiële remedie tegen de talrijke

bezuinigingen waarmee landen sinds de financiële crisis van 2008 te kampen hebben gehad,

maar is ook een verbetering voor publieke diensten en beleidsregels die verder gaat dan wat

er met geld kan worden gekocht.

CCIA is in 2011 gelanceerd om het potentieel van valutaprogramma's te demonstreren aan

een transnationaal publiek van beleidsmakers, overheidsmedewerkers en de gemeenschappen

die zij van dienst zijn in Nederland, België, Frankrijk en Groot-Brittannië.

Sindsdien zijn er met steun van lokale overheidsinstanties diverse projecten van de grond

gekomen. De gemeenteraad van Lambeth in Londen, een CCIA-partner, werkte mee met de

Brixton Pound en stond deelnemende bedrijven toe belastingen te betalen in de lokale valuta.

De gemeenteraad van Bristol haakte daarop in toen de Bristol Pound in 2012 werd gelanceerd

en zij MKB's onmiddellijk de gelegenheid gaf tal van zaken met Bristol Pounds te betalen.

In 2011 verhuurde de stad Gent tuinruimtes tegen betaling met een nieuw gecreëerde sociale

valuta, het Toreke, dat kan worden verdiend via allerlei activiteiten die erop zijn gericht de

aandacht voor het milieu en de gemeenschapszin te versterken in een van de minst

bevoorrechte gebieden van het land.

De stad St. Gallen in Zwitserland lanceerde een tijdkredietprogramma, het Zeitvorsoge-

initiatief, als aanvulling op de steeds verder opgerekte pensioen- en

gezondheidszorgsystemen. Binnen dit programma kunnen mensen kredieten verdienen en

sparen door zorgdiensten aan oudere medeburgers te verlenen. Deze kredieten kunnen

vervolgens in de toekomst worden omgewisseld voor zorgdiensten wanneer de verdieners

zelf hulp nodig hebben. De kredieten worden gegarandeerd door het stadsbestuur en

demonstreren overtuigend hoe systemen voor sociale zekerheid kunnen worden versterkt

zonder veel extra financiële middelen of kortingen op publieke diensten elders.



De stad Nantes in Frankrijk heeft zijn instelling voor openbare leningen, het Crédit

Municipal, gemachtigd een valuta te ontwikkelen voor de stad en de grootstedelijke regio. De

SoNantes is in samenwerking met CCIA in 2015 gelanceerd als een baanbrekend model voor

regionale valuta's dat MKB's rentevrije liquiditeit biedt.

[currency box: the SoNantes]

De SoNantes

De op de Zwitserse WIR geïnspireerde SoNantes is een valuta die in het voorjaar

van 2015 is gelanceerd, financieel wordt ondersteund door de EU en wordt

beheerd door de openbare bank van Nantes. Dankzij dit innovatieve model

kunnen bedrijven zaken doen binnen een gesloten-lus-systeem voor wederzijds

krediet. Individuele consumenten kunnen het systeem ook gebruiken door zich in

het programma in te kopen en tegen betaling van euro's kredieten aan te schaffen.

De volledig digitale kredieten kunnen worden uitgewisseld tegen goederen en

lokale diensten, waaronder het openbaar vervoer via een magneetstripkaart.

[SME] [E] [PS] [CCIA]

[end box]

Deze voorbeelden zijn een nieuwe mijlpaal voor valutaprojecten waaruit blijkt dat specifiek

ontworpen valuta's in toenemende mate worden besproken als financiële oplossing voor

grotere entiteiten en overheidsinstanties de voordelen ervan inzien. Er is een opkomende

behoefte aan een democratisch bepaalde economie waarin optimaal gebruik wordt gemaakt

van alles wat geld als instrument te bieden heeft, zoals blijkt uit de tientallen voorstellen die

in de afgelopen jaren zijn gedaan voor een tweede, nationale Griekse valuta om het land

binnen de Eurozone te houden.iv Er zijn complementaire systemen voorgesteld om op allerlei

manieren de binnenlandse Griekse markt te versterken, die ondanks alle

bezuinigingsmaatregelen beslist niet is ingestort. Met de overwinning van Syriza tijdens de

algemene verkiezingen en de benoeming van de nieuwe minister van financiën Yanis

Varoufakis, zijn er begin 2015 diverse ideeën voor een complementaire valuta's voorgesteld.v

Natiestaten zijn echter niet de enige grote spelers die hun ogen hebben geopend voor

complementaire valutamodellen. Linden-dollars (de valuta van de virtuele wereld Second

Life) en Bitcoin zijn geïntegreerd in banksystemen. Grote bedrijven hebben ook

valutasystemen opgezet (met als doel meer winst te maken), zoals Amazon Point, Google



Wallet en Apple Pay. Uit de snelle ontwikkeling van digitale betalingssystemen blijkt verder

dat geld een instrument is waaraan vorm moet worden gegeven en dat moet worden gebruikt.

Geld is feitelijk gewoon een sociale technologie en de manier waarop het wordt ontworpen,

geproduceerd en gecontroleerd (op een manier die verre van neutraal of afhankelijk van

gepredetermineerde factoren is), beïnvloedt de effecten ervan op de maatschappij in haar

geheel. De onderkenning hiervan is de eerste stap op weg naar het creëren van valuta's als

instrumenten ten bate van specifieke gemeenschappen.



Hoofdstuk 2 // Waarom – Gemeenschapsvaluta's: geld met een doel Gemeenschapsvaluta's kunnen worden gebruikt voor verschillende doelen. We geven

hier een overzicht van de meest gangbare doelen.

Op grond van de complexe geschiedenis van en het hedendaagse experimenteren met

valutaontwerp waarvan we leren wat tegenwoordig als geld wordt gezien, zijn we begonnen

gemeenschapsvaluta's te definiëren als een specifieke categorie. Er zijn twee hoofdredenen

waarom ze verschillen van andere soorten complementaire valuta's:

(1) Het expliciete doel ervan is een meer gelijkwaardige, verbonden en duurzame

maatschappij te ondersteunen en creëren

(2) Ze worden ontworpen voor een specifieke groep

Projecten met gemeenschapsvaluta's worden vaak opgezet in reactie op tekortkomingen van

het monetaire systeem (bijvoorbeeld gebrek aan beschikbaar krediet voor kleine bedrijven of

bezuinigingen in de openbare sector) en proberen op verschillende manieren de

reservecapaciteit van sommige leden te koppelen aan de niet-voldane behoeften van anderen.

Wat deze valuta's grofweg gemeen hebben is dat ze de manier willen verbeteren waarop geld

inspeelt op de complexe problemen van maatschappijen.

Ontworpen voor impact

Met als uitgangspunt het idee dat een project ideaal gesproeken een positieve impact moet

hebben, kunnen met goed ontworpen valuta's tal van doelen worden nagestreefd.

Resultaatgerichtheid staat centraal bij het ontwerpen van gemeenschapsvaluta's. Er moet dus

voor worden gezorgd dat modellen niet worden gemaakt als doel op zich, maar als

instrumenten om een bepaalde verandering teweeg te brengen.

Het onderverdelen van gemeenschapsvaluta's in termen van hun beoogde gebruik is een

nuttig uitgangspunt om te vergelijken hoe verschillende benaderingen kunnen worden

gevolgd om verschillende problemen aan te pakken. De volgende vier gebieden dekken

grofweg de sociale, economische en ecologische doelen die in projecten voor

gemeenschapsvaluta's vandaag de dag wereldwijd worden nagestreefd:



1. Diensten en organisaties democratiseren [PS]

2. De MKB-economie ondersteunen [SME]

3. Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan [SI]

4. Milieuproblemen aanpakken [E]

Elk valutamodel is in de praktijk uniek, richt zich meestal op meerdere van de voorgaande

doelen en past dus bijna nooit precies in één categorie. Om het bereik en de combinatie van

de doelen van bestaande valutaprojecten duidelijk te maken, worden de volgende vier

symbolen in het boek naast de relevante valutavoorbeelden weergegeven.

Diensten en organisaties democratiseren [PS]

In de afgelopen paar jaar zijn valuta-initiatieven erkende beleidsinstrumenten voor lokale

overheden geworden. Omdat monetaire transacties steeds gangbaarder worden bij de levering

van financiële diensten, zien mensen deze diensten (op het gebied van vrijetijdsbesteding,

onderwijs of gezondheidszorg) steeds meer als consument dan als actieve burger. Specifiek

ontworpen valuta's kunnen de dynamiek van deze steeds meer gemonetariseerde relaties

veranderen en de sociale betekenis ervan nieuw leven inblazen.

Voldoen aan behoeften van de gemeenschap

Vooral sinds 2008 hebben veel landen in Europa en elders de politieke beslissing genomen

om de budgetten van lokale overheden te verminderen. De behoeften van de gemeenschappen

waarvoor deze budgetten bedoeld waren, zijn echter niet verdwenen. De tekortkomingen

veroorzaakt door een gereduceerde overheidspot hebben de discussie van burgers die 'dingen

voor zichzelf willen doen' een nieuwe, politiek geladen betekenis gegeven.

Wanneer mensen verplicht zijn om met hun eigen tijd en middelen de tekortkomingen aan te

vullen die door overheidsbezuinigingen zijn veroorzaakt, ontstaat er een grotere ongelijkheid.

Gebieden waar bewoners meer vrije tijd en geld hebben, worden onmiddellijk boven andere

bevoordeeld. Bezuinigingen zonder voorzieningen om sociale initiatieven en belangrijke

openbare diensten in leven te houden, hebben negatieve gevolgen voor de

gemeenschapsvorming gehad. Er kunnen echter meer proactieve stappen voor

gemeenschapsvorming worden gezet wanneer burgers meer actief zijn en het heft meer in

eigen hand nemen.



Omdat lokale overheidsinstanties onder druk staan om nieuwe manieren te vinden om

diensten te leveren, werkt een groeiend aantal valutaontwerpers samen met vooruit denkende

overheidsorganen aan manieren om aan de complexe behoeften van deze laatsten te voldoen.

Valuta-initiatieven zijn praktische antwoorden op een reeks beleidskwesties waarvan het doel

niet is openbare diensten te vervangen of in hun oude vorm te herstellen, maar eerder om ze

te transformeren in iets dat meer nut heeft en meer waarde voor het geïnvesteerde geld

oplevert. Hoewel een aanzienlijke investering vooraf vereist is voor duurzaam succes in

termen van economische leefbaarheid en input van deskundigen en eindgebruikers, kunnen

gemeenschapsvaluta's op langere termijn de belofte inhouden van een kosteneffectief

instrument dat mensen actief betrekt bij het vinden van oplossingen voor de behoeften binnen

hun gemeenschap.

Een nieuwe manier van dienstverlening: coproductie

[quote box]

‘Coproductie is een relatie waarin professionals en burgers macht delen

om samen te ontwerpen, te plannen en steun te leveren, in de wetenschap dat beide partners

wezenlijk kunnen bijdragen om de leefkwaliteit van mensen

en gemeenschappen te verbeteren.’

uit Commissioning for outcomes and co-production: a practical guide for local authorities vi

[end box]

Valuta's kunnen de relatie tussen openbare diensten en de mensen waarvoor deze bedoeld

zijn, in positieve zin veranderen. In de context van de openbare sector wordt coproductie

steeds vaker gebruikt om diensten te laten verrichten, ontwerpen en leveren. In plaats van te

proberen de behoeften van mensen te 'regelen', wordt er bij coproductie gekeken naar de

activa van mensen (hun tijd, expertise en vaardigheden) en wordt er een meer gelijkwaardige

samenwerking met mensen opgebouwd om openbare diensten te ontwerpen en leveren. Dit is

de tegenoverstelde benadering van (en inderdaad ontstaan als kritiek op) de traditionele, top-



down en gecentraliseerde dienstverleningsmodellen waarin gebruikers gezien worden als

passieve 'ontvangers'. Omdat de traditionele modellen door bezuinigingen onder steeds meer

druk werden gezet, zijn beleidsmakers coproductie gaan zien als een mogelijk alternatief.

[currency box: Zeitvorsoge]Een goed voorbeeld van het gebruik van een gemeenschapsvaluta om de

coproductie van openbare diensten te vergemakkelijken, is het ‘Zeitvorsoge’-

initiatief (letterlijk 'tijdprovisie') dat is gelanceerd en wordt gefinancierd door de

stad St. Gallen in Zwitserland. Het hoofddoel ervan is gepensioneerde, maar

meestal gezonde medeburgers de gelegenheid te geven om tijdkredieten te sparen

als beloning voor het helpen van anderen die basiszorg nodig hebben. Diverse

ouderenzorgorganisaties geven vrijwilligers de gelegenheid om tijdkredieten te

verdienen. De stad zelf staat garant en zorgt ervoor dat de kredieten in de

toekomst te allen tijde kunnen worden omgewisseld voor soortgelijke

zorgdiensten wanneer de verdiener deze zelf nodig heeft via een

ouderenzorgorganisatie of een vrijwilliger. Dit geeft mensen de

verantwoordelijkheid voor hun eigen zorg, zodat ze zelf hun eigen behoeften

kunnen definiëren en eraan voldoen. Een cruciaal aspect is dat dit gebeurt met de

professionele en financiële ondersteuning van openbare instanties. [SI] [PS]

[end box]

Gemeenschapsvaluta's functioneren als hefboom om het potentieel van coproductie te

realiseren. Ze stellen lokale overheidsinstanties, professionele organisaties of bedrijven in

staat om de bijdrage van het grote publiek aan hun diensten te waarderen en daardoor aan te

moedigen. Een goed ontworpen en geïmplementeerde gemeenschapsvaluta kan nieuwe

ideeën en input opleveren om openbare diensten op een kosteneffectieve manier te leveren,

onafhankelijke, gemeenschapsgebaseerde initiatieven te versterken, talenten en niet door de

conventionele markteconomie gewaardeerde activiteiten te erkennen en een eigen dynamiek

van interactie en uitwisseling te creëren.

Mensen kunnen op verschillende manieren in zee gaan met aanbieders van zorg, onderwijs en

ontspanning, zoals gezondheidsdiensten, gemeentelijke programma's, scholen of

liefdadigheidsinstellingen. Tijdbanken zijn een uitstekend voorbeeld van valutamodellen die

zijn ontworpen om dit soort problematiek aan te pakken omdat zij de tijd van mensen gelijk



waarderen en programma's aanmoedigen die leiden tot sociaal en ecologisch wenselijk

gedrag.

[currency box: Makkie]

De Makkie

De Makkie, die in 2012 is gelanceerd in het gebied rond het Makassarplein in de

Indische Buurt in Amsterdam, is een voorbeeld van een tijdvaluta en een

loyaliteitsprogramma. De valuta, die recentelijk in een groter gebied in gebruik is

genomen, wordt uitgegeven in de vorm van een soort bankbiljetten, waarbij één

Makkie overeenkomt met één uur dienstverlening of

gemeenschaps-/vrijwilligerswerk. Makkies kunnen worden omgewisseld voor

producten, diensten, vrijetijdsactiviteiten of kortingen in lokale winkels.

De Makkie is erop gericht burgers een actieve rol in hun gemeenschap te geven

en het welzijn van inwoners te vergroten. Activiteiten worden ontwikkeld en

ondersteund door lokale woningbouwverenigingen, welzijnsinstellingen en de

gemeente in reactie op behoeften die uit onderzoek en contacten met de lokale

bevolking naar voren zijn gekomen. [PS] [SI] [CCIA]

[end box]

Het is essentieel te benadrukken dat coproductie geen lapmiddel of een excuus is om

individuen en gemeenschappen op onrealistische manier verantwoordelijk te stellen voor hun

eigen welzijn. Het is evenmin een wondermiddel tegen de gevolgen van bezuinigingen op

overheidsfinanciering. Hoewel sommige voordelen van coproductie eenvoudig kunnen

worden doorgerekend als directe besparingen voor de staat, worden veel van de voordelen

pas op middellange of lange termijn gerealiseerd, terwijl andere (zoals welzijn of

empowerment) moeilijk kwantitatief meetbaar zijn..

Valutaprojecten kunnen gemeenteraden de gelegenheid geven samen te werken met andere

lokale belanghebbenden, zoals onafhankelijke bedrijven, bewonersgroepen en

liefdadigheidsinstellingen. Ze zijn een instrument waarmee deelnemers hun hulpbronnen

proactief kunnen samenballen om een lokale economie en gemeenschap te versterken in

plaats van dit reactief te doen zoals het geval is wanneer gemeenteraden met bezuinigingen

worden geconfronteerd. Het globale doel van dit scenario is de overtollige hulpbronnen van

gemeenschappen (met inbegrip van ondergewaardeerde vaardigheden van leden en lokale



faciliteit) met elkaar in verbinding te brengen op een manier die beter voldoet aan de

behoeften en wensen van de betreffende groep en de bredere gemeenschap.

De MKB-economie ondersteunen [SME]

Een gediversifieerd financieel systeem dat tegemoet komt aan de unieke behoeften van

regionale en lokale economieën is essentieel voor een gezonde nationale economie.

Winkelstraten met een gediversifieerde combinatie van bedrijven vormen lokale economieën

die beter bestand zijn tegen externe veranderingen en aantrekkelijker zijn voor bewoners en

bezoekers. Deze bedrijven voldoen in toenemende mate aan de groeiende voorkeur van

consumenten voor online winkelen en vormen, zoals ze soms genoemd worden, 'virtuele

winkelstraten' met onafhankelijke bedrijven die een antwoord zijn op de online websites van

grote ondernemingen zoals Amazon en verschillende supermarkten.

De gewenste toestand van commerciële diversiteit wordt bedreigd door het conventionele

groeimodel van de detailhandel, dat vaak de logica van 'groter is beter' volgt. Naast het feit

dat de ongebreidelde verspreiding van supermarkten en andere grote ketens vaak leidt tot de

sluiting van lokale bedrijven, is de kans groot dat deze supermarkten en ketens in economisch

zwaardere tijden een gebied verlaten en alle banen en lokale voorzieningen meenemen. Nu

echter veel grote detailhandelaren recentelijk hun slechtste verkoopcijfers in jaren hebben

gekend, speculeren sommigen dat het einde van het 'groter is beter'-model nabij is. En dat

vergroot de kansen voor MKB's om hun marktpositie te heroveren.

Valutasystemen kunnen worden ontworpen om de dominantie van grote bedrijven tegen te

gaan door de diversiteit van MKB-economieën te ondersteunen en consumenten te

informeren over de keuzes die ze kunnen maken. Sommige bedrijfsgeoriënteerde valuta's

helpen bedrijven met operationele aspecten, zoals de aanschaf van voorraden, het stimuleren

van de verkoop en het betalen van personeel. Dat helpt ze productiever te worden en beter

bestand te zijn tegen veranderingen in de bredere economie. De doelgebruikers van

verschillende modellen wisselen. Sommige business-to-business-valuta's zijn alleen gericht

op MKB's, terwijl andere ook op consumenten zijn gericht.

Cashflow verbeteren

De financiële sector van veel Europese landen (waarvan Groot-Brittannië een uitstekend

voorbeeld is) wordt gedomineerd door een paar internationale commerciële banken. Zij staan

daardoor gemakkelijk bloot aan de kritiek dat zij alle contact hebben verloren met de



productieve sectoren en de MKB's, die de steunpilaar zijn van regionale en lokale

economieën. Sinds de financiële crisis in 2008 zijn banken minder gaan lenen aan MKB's,

waardoor veel bedrijven en startende ondernemingen op zoek zijn gegaan naar alternatieve

financieringsbronnen.

Initiatieven voor complementaire valuta's kunnen MKB's helpen elkaar financieel te

ondersteunen door binnen het valutanetwerk krediet, goederen en diensten te lenen en

ontvangen, waardoor zij minder afhankelijk zijn van liquiditeit en banken. Bijvoorbeeld

dankzij business-to-business (b2b) handelssystemen kunnen leden inkopen en verkopen

realiseren met handelskredieten of 'punten', zodat zij een groter deel van hun reguliere

cashflow kunnen reserveren voor operationele kosten.

[currency box: TradeQoin]

TradeQoin is een Nederlands handelsnetwerk voor MKB's waarmee bedrijven

elkaar voor goederen en diensten kunnen betalen met hun eigen digitale valuta,

die wordt gecreëerd op het moment van uitwisseling. Dit helpt bedrijven hun

uitgaven in euro te reduceren en biedt MKB's een snel en goedkoop werkkapitaal

in TradeQoin. De online marktplaats die door leden wordt verzorgd, stimuleert de

zakelijke activiteit tussen deelnemende MKB's [SME] [CCIA]

[end box]

Complementaire valutasystemen zijn historisch gezien ontstaan als vervangers van

conventioneel geld in tijden waarin er onvoldoende conventioneel geld circuleerde. Dit kan

zijn in de vorm van een grotere cashflow voor bedrijven (zoals eerder besproken), maar ook

als een vervangend transactiemedium wanneer de reguliere optie, bijvoorbeeld de nationale

valuta, is opgedroogd.

[currency box: Bangla-Pesa]

De Bangla-Pesa is een wederzijds-kredietsysteem voor MKB's in een verarmde

wijk van Mombasa in Kenya waarmee leden goederen en diensten onderling

kunnen verhandelen ongeacht hoeveel conventioneel geld zij bezitten.

Meer dan 200 MKB's nemen momenteel deel aan het netwerk, dat op zich slechts

één facet is van een breder programma voor armoedebestrijding. De valuta is



geïntroduceerd door Koru Kenya, een lokale NGO die zich inzet voor

economische steun en stabilisatie.

Omdat 75% van de MKB's in het gebied in handen van vrouwen is, is de Bangla-

Pesa ook een nuttig instrument om naast economische ongelijkheden, ook

ongelijkheden tussen mannen en vrouwen te verkleinen. Volgens een onderzoek

dat is uitgevoerd in 2014, is het 'typische' netwerklid een moeder van 35 jaar die

zichzelf aanduidt als de belangrijkste kostwinner voor 2-3 kinderen.vii [SME] [SI]

[end box]

Krachtige bedrijfsnetwerken maken

Veel valutaprogramma's bieden bedrijven de gelegenheid om onderling netwerken te vormen,

die functioneren als platform om hun werk bij de rest van het netwerk bekendheid te geven.

Dit kan leiden tot meer verkopen aan kopers die op zoek zijn naar handelskansen binnen het

valutanetwerk. Bedrijven kunnen zich met elkaar identificeren op grond van de ethische

dimensie binnen het handelsgebied waarin zij actief zijn of gewoon de commerciële

voordelen onderkennen van meer wederzijdse uitwisselingen. Valutanetwerken kunnen

bedrijven in contact brengen met nieuwe klanten met dezelfde waarden, zoals het verkleinen

van de CO2-voetafdruk of het bevorderen van lokale productie.

[currency box: Berkshares]

BerkShares zijn de gemeenschapsvaluta van de regio Berkshire in Massachusetts

(VS).

De valuta wordt bij lokale banken gekocht voor Amerikaanse dollars. Er zijn

sinds 2006 naar schatting 4,3 miljoen BerkShares uitgegeven en er zijn er op

ieder willekeurig moment circa 130.000 in omloop. Het belangrijkste doel van de

BerkShare is, net zoals bij andere geografisch gebonden valuta's, welvaart binnen

het gebied te houden en lokale productie en consumptie aan te moedigen. [SME]

[end box]

Verder moedigen krachtige bedrijfsnetwerken een zelfhulpmodel voor uitwisseling en

wederzijdse ondersteuning langs toevoerketens aan. Door de interactie tussen bedrijven te

vergemakkelijken, moedigen ze langetermijnrelaties tussen MKB's binnen hetzelfde gebied



of dezelfde sector aan. Dit kan bijvoorbeeld geschieden door het opbouwen van banden

tussen een dienstverlener (zoals een restaurant) en lokale leveranciers (zoals cash-and-

carrybedrijven of drankenproducten.

[currency box: the Palmas]

Banco Palmas is een gemeenschapsbank in Fortaleza in Brazilië. Sinds 2000

verstrekt de bank rentevrije microkredietleningen in de lokale valuta, de Palmas.

Het doel van de bank is lokale productie en consumptie te bevorderen en, via de

Palmas, meer welvaart binnen het gebied te houden, wat meer werkgelegenheid

en inkomsten moet genereren. Banco Palmas is door zijn optreden als vertrouwd

ondersteuner van de lokale gemeenschapsvaluta, een voorbeeld van de voordelen

van een krachtige lokale banksector voor lokale economieën

Het voorbeeld wordt nu toegepast op meer dan 100 locaties in heel Brazilië en

wordt door de centrale bank erkend als een waardevol initiatief. [SME] [SI]

[end box]

Reservecapaciteit gebruiken

De meeste bedrijven functioneren niet op 100% van hun volledige capaciteit. De

commerciële voordelen van het benutten van ondergebruikte activa voor niet-voldane

behoeften (een van de hoofddoelen van complementaire valuta's) zijn duidelijk. Een

beloningsvalutaprogramma kan bedrijven in staat stellen bepaalde activa met loyale klanten

goedkoper uit te wisselen tegen punten. Of een handelsnetwerk kan anders ondergebruikte

diensten tegen krediet uitwisselen met andere bedrijven. Ongebruikte plaatsen in een

bioscoop kunnen bijvoorbeeld in ruil voor kredieten worden aangeboden als prijs voor een

wedstrijd of als bonus voor het personeel van andere bedrijven. Deze kredieten kunnen

vervolgens elders in het netwerk worden uitgegeven.

[case study: TradeQoin]

Casestudy:

Manoushka Botts, de oprichter van CarCleaners.nl in Amsterdam, is lid van

TradeQoin. Over de voordelen zegt Manoushka het volgende:

"We hebben een paar schoonmakers in vaste dienst en tijdens het laagseizoen

hebben zij minder te doen. Ik heb daarom besloten schoonmaakdiensten aan te



bieden in ruil voor TradeQoin-kredieten, die ik vervolgens kan uitgeven om

dingen te kopen die ik voor het bedrijf nodig heb. Waar ik naar zoek, is een

bedrijf of freelancer om me te helpen met een nieuwe website."

Het TradeQoin-netwerk levert Manoushka niet alleen een andere bron van

inkomsten op, maar brengt haar ook in contact met andere lokale MKB's, wat

goed is voor de algehele economie van het gebied.

[end box]

Zorgen dat geld lokaal blijft circuleren

Geld in een gebied pompen is nutteloos als het meteen naar elders verdwijnt. Toch is dat

precies wat er gebeurt met nationale valuta's of internationale valuta's zoals de euro. Dit

weglekken gebeurt omdat wanneer winkelstraten worden gedomineerd door multinationals

zonder lokale toevoerketens en er geen geografische beperkingen zijn op de plaats waar het

geld kan worden besteedt, de winst naar elders wordt weggesluisd.

[box: quote]

"De SoNantes komt ten goede aan iedereen die lokaal produceert en consumeert.

Het is geen vervanging van de euro, maar eerder een intelligente aanvulling. De

SoNantes bevordert lokale handel en korte productie- en toevoerketens, waardoor

MKB's die lid zijn minder hoeven te betalen in euro's, die ze kunnen gebruiken

om hun liquiditeit te behouden. De SoNantes biedt elk van ons een nieuwe manier

om iets voor onze regio, de ontwikkeling daarvan en de werkgelegenheid te doen.

Het is een instrument dat we delen om iedereen ervan te laten profiteren".

Pascal Bolo, eerste locoburgemeester van Nantes

[end box]

Lokale valuta's die specifiek bedoeld zijn voor een bepaald geografisch gebied, bieden

manieren om meer geld binnen dat gebied te houden. Ze kunnen helpen weglekken te

voorkomen doordat er minder winst verdwijnt naar het hoofdkantoor van grote bedrijven en

meer gaat naar de mensen die voor die bedrijven werken.viii Waarom is dit belangrijk? Omdat

het behouden van geld voor circulatie binnen een lokaliteit of MKB-netwerk via bijvoorbeeld

salarissen of toevoerketens, de mogelijkheden tot herinvestering binnen die gemeenschap

vergroot en de lokale infrastructuren op economisch en sociaal gebied versterkt.



[currency box: Chiemgauer]

Chiemgauer

De Beierse Chiemgauer is het eerste en grootste Regiogeld-initiatief van

Duitsland. De valuta werkt met demurrage of negatieve rente: de nominale

waarde van Chiemgauer-biljetten blijft alleen geldig als om de drie maanden een

zegel wordt gekocht die op het biljet moet worden geplakt. Dit moedigt besteding

aan en ontmoedigt oppotten. Hierdoor circuleert de Chiemgauer sneller en vaker

dan de euro. De 600 MKB's in het netwerk voorzien in circa 50% van de

behoeften van de lokale bevolking. Ongeveer 2500 gebruikers en 250

vrijwilligers gebruiken de Chiemgauer eveneens. [MKB]

[end box]

[currency box: Eusko]

De Eusko is een regionale valuta die in 2013 in Bayonne, een stad in het Franse

Baskenland, is gelanceerd. Sinds oktober 2013 is het de belangrijkste

complementaire valuta in Frankrijk, met meer dan 466 zakelijke leden, 2300

individuele gebruikers en 170.000 Eusko's in omloop.

De Eusko heeft als doel de economie te relokaliseren door lokale handel aan te

moedigen, sociale banden en solidariteit te ontwikkelen, de waarde van de

Baskische taal en cultuur te vergroten, lokale projecten van algemeen belang te

ondersteunen en de impact op het milieu van de economie te verminderen.

De Eusko wordt ondersteund en één-op-één gewaardeerd met de euro. [SME] [E]

[end box]

Als een bepaalde kritische massa van bedrijven en personen wordt bereikt die een

gemeenschapsvaluta gebruiken, ontwikkelt zich een wederzijds versterkende relatie tussen de

voordelen voor lokale kopers en verkopers. Naarmate meer lokale MKB's de valuta

accepteren, worden meer individuen aangemoedigd om ermee te winkelen. Lokale bedrijven

recycleren de in de gemeenschapsvaluta gemaakte winsten vervolgens terug in de economie

via bijvoorbeeld uitwisselingen met andere MKB's en bonussen voor stafleden. Hierbij wordt

geld gebruikt dat alleen opnieuw binnen de plaatselijke economie kan worden uitgegeven.

Hiermee wordt een effectieve cirkel van bestedingen en herinvesteringen gecreëerd.



Omdat productie en toevoer momenteel zo sterk geglobaliseerd zijn, is het onwaarschijnlijk

dat deze ideale situatie onmiddellijk wordt gerealiseerd. Deskundigen op het gebied van

gemeenschapsvaluta's proberen daarom actief gaten in de lokale economie te identificeren en

dichten. Eén manier om dat te doen is gebruik te maken van het overschot aan nationale

valuta (dat is opgebouwd wanneer individuen en bedrijven de lokale valuta kopen zonder

deze later in te wisselen) om rentevrije leningen te verstrekken aan lokale bedrijven die

voldoen aan lokale toevoer- en productiebehoeften, en vervolgens geleidelijk een lokale

economie op te bouwen die commercieel en ecologisch duurzaam is en weglekken voorkomt.

[currency box: EKO]

De EKO is de gemeenschapsvaluta van het ecodorp Findhorn in Noordwest

Schotland. De EKO is gekoppeld aan het Britse pond en functioneert in

combinatie met het LETS van het dorp om een sterk en veerkrachtig lokaal

geldsysteem te creëren.

De EKO biedt leningen tegen een lage rente voor diverse gemeenschapsprojecten.

Tot op heden gaat het om een jongerenproject, een lokale coöperatie en een

windpark voor de gemeenschap. Een duurzaam woningbouwproject gaat ook

binnenkort via de EKO worden gefinancierd. De valuta draagt bij aan de

algemene visie van het ecodorp om de waarde te laten zien van een economisch,

ecologisch en sociaal duurzaam ontwikkelingsmodel binnen een gemeenschap.

[E] [SI] [PS]

[end box]

Consumenten opvoeden en de loyaliteit van klanten vergroten

Valutaprojecten kunnen het nadenken en de discussie over hoe geld functioneert en een

lokale economie beïnvloedt bevorderen. Het vergroten van het bewustzijn van mensen van de

sociaaleconomische dimensies van hun consumentengedrag kan directe voordelen hebben

voor lokale economieën omdat er meer klandizie voor deelnemende bedrijven ontstaat.

Omdat klanten met bedrijfseigenaren praten over de redenen waarom ze deelnemen aan een

gemeenschapsvalutaprogramma en over de voordelen voor beide partijen, worden er sterkere

banden tussen lokale personen en bedrijven gesmeed. Dit kan leiden tot een meer sociale

winkelstraat, waarin klanten en eigenaren elkaar leren kennen en klantloyaliteit ontwikkelen

rond de gedeelde waarden die de valuta representeert. Beide aspecten kunnen de omzet van



deelnemende MKB's vergroten of stabiliseren omdat klanten deelnemende bedrijven

uitkiezen om hun lokale geld te besteden.

Lokale overheidsinstanties kunnen als belangrijke leveranciers van diensten en producten

ontvankelijk zijn voor de voordelen van een gemeenschapsvaluta. Het gebruik van een

gemeenschapsvaluta is bijvoorbeeld een actieve manier om steun voor onafhankelijke

bedrijven te laten blijken.

[currency box: Brixton Pound]

De Brixton Pound is een gemeenschapsvaluta die wordt gebruikt in Zuid-Londen.

Hoewel de Brixton Pound is ontwikkeld om lokale MKB's te ondersteunen, is

deze valuta ook bedoeld om een gevoel van sociale samenhang binnen de

gemeenschap te bevorderen en voort te bouwen op de geschiedenis van sociaal

activisme van het gebied.

De Brixton Pound, die een één-op-één waarde ten opzichte van het pond sterling

heeft, kan alleen worden uitgegeven bij lokale MKB's en is daarom bedoeld om

welvaart binnen de gemeenschap te behouden. Veel deelnemende bedrijven

bieden kortingen aan iedereen die met Brixton Pounds betaalt. Het gaat hierbij

dus feitelijk om een loyaliteitsprogramma dat de betrokkenheid bij de lokale

economie bevordert en de klandizie voor bedrijven vergroot. Door de frequentere

langetermijnrelaties tussen MKB's in Brixton worden de toevoer- en

productieketens zoveel mogelijk gelokaliseerd om een meer duurzame en

veerkrachtige economie in het gebied te creëren.

De Brixton Pound heeft geleid tot steun voor onafhankelijke bedrijven door

luidruchtig verzet tegen plannen om veel bekende lokale bedrijven in een van de

bekendste winkelstraten van Brixton (Atlantic Road) tot sluiting te dwingen en

naar elders te verhuizen. Door de grote bekendheid van de Brixton Pound bij het

publiek heeft de campagne veel aandacht in de media getrokken en zijn er voor

een petitie tegen de uitzettingen 13.000 handtekeningen verzameld. De campagne

was nog bezig op het moment dat dit boek werd geschreven. Dit laat zien hoe

valuta-initiatieven deel kunnen uitmaken van het bredere gemeenschaps-, sociale



en politieke leven en dat ze voor een gemeenschap ook andere voordelen hebben

dan alleen monetaire waarde.

[SME] [E] [SI] [CCIA]

[end box]

[currency box: Bristol Pound en de sociale winkelstraat]

Uit onderzoek door de universiteit van Bristol en de Brunel-universiteit in Londen

blijkt dat gemeenschapsvaluta's die in eerste instantie zijn ontwikkeld om de MKB-

economie te ondersteunen, ook belangrijke sociale effecten kunnen hebben. Volgens

het onderzoek zetten transacties met dergelijke valuta's (in dit geval de Brixton Pound)

mensen ertoe aan banden aan te gaan met anderen, met hun gemeenschappen, met de

omgeving waarin zij zich verplaatsen en met wat zij consumeren, terwijl er zich

tegelijkertijd gevoelens van vertrouwen en openheid voor nieuwe vormen van interactie

ontwikkelen. Met andere woorden, de bewuste keuze van bedrijven en consumenten om

economische uitwisselingen te voeren via een medium dat het lokale gebied en de

lokale MKB's expliciet waardeert en ondersteunt, kan leiden tot een aanzienlijk betere

cohesie binnen de gemeenschap en sociale relaties een andere vorm geven.ix

[end box]

Bedrijven en hun klanten nieuwe transactiemogelijkheden bieden

Valuta's kunnen bedrijven point-of-sale opties bieden die ze anders mogelijk niet hadden

kunnen betalen. Een valuta-initiatief waarin wordt gewerkt met digitale systemen zoals apps

voor mobiele telefoons of betaling per sms, maakt het voor deelnemende bedrijven mogelijk

elektronische betalingen te accepteren en biedt klanten nieuwe en vaak handigere manieren

om goederen te kopen. Kleine bedrijven kunnen daardoor bijblijven met of zelfs vooruitlopen

op de technologieën waarmee grote bedrijven werken, terwijl het grotere gemak voor de klant

kan leiden tot meer omzet.

[case study/quote box: Brixton Pound]

Voor de Brixton Pound is geëxperimenteerd met nieuwe betalingsopties voor

lokale handelaren. Toen voor de Brixton Pound het systeem voor betaling per sms

werd gelanceerd, verzocht Alicia Reynolds (een senior HR-medewerker bij de



gemeente Lambeth) of zij een deel van haar salaris in haar lokale valuta kon

ontvangen. In haar worden:

"Het scheelde me een tochtje naar de bank. Soms ga ik winkelen en vergeet ik

contant geld mee te nemen. Maar dan besef ik dat ik mijn Brixton Pounds heb.

Betalen per sms betekent dat je niet in de rij hoeft te staan en niet hoeft te

wachten op je wisselgeld."

Het succes van betalen per sms leidde tot een verdere stap voorwaarts in 2014: de

introductie van de 'tikken en betalen'-technologie en een bijbehorende app. Het

nieuwe systeem is gebaseerd op NFC-technologie (Near-Field Communication)

waarmee smartphones en soortgelijke apparaten radioverbindingen met elkaar

kunnen maken door ze tegen of vlakbij elkaar te houden.

Uit de evaluatie van de Brixton Pound komen de mogelijkheden naar voren die

gemeenschapsvaluta's hebben om gedrag en houdingen te beïnvloeden. Van

degenen die de valuta gebruikten, zei 70% dat ze de lokale bedrijfseigenaren

beter hadden leren kennen, 55% dat winkelen handiger verliep, 88% dat het goed

was geld zodanig uit te geven dat de lokale waarden ermee worden ondersteund

en 82% dat het hun gevoel van trots op Brixton had vergroot.x

[end box]

Ongelijkheid en sociale uitsluiting tegengaan

De dagelijkse kosten van actieve betrokkenheid bij lokale vrijwilligers- of

vrijetijdsactiviteiten worden vaak over het hoofd gezien. Naast belangrijke huishoudelijke

uitgaven zoals huur, rekeningen of hypotheek, belemmeren de kosten van bijvoorbeeld

busvervoer naar een ander deel van de stad of een kinderoppas mensen met lagere inkomens

vaak om deel te nemen aan lokale evenementen. Voor vrijwilligerswerk op een basisschool of

helpen bij een koffieochtend zijn tijd en geld nodig, en daar beschikt niet iedereen over. Door

middelen gelijkelijker te verdelen kunnen gemeenschapsvaluta's eraan bijdragen deze

ongelijkheden op het gebied van vrije tijd en geld te boven te komen.

Sociale participatie

Uitsluiting van bepaalde groepen van het sociale leven verzwakt de onderlinge relaties binnen

de gemeenschap. Speciaal ontworpen valuta's kunnen worden gebruikt om sociale participatie



te bevorderen door ervoor te zorgen dat alle groepen realistische, relevante en zinvolle kansen

krijgen om meer bij hun gemeenschap betrokken te raken.

[currency box: Spice]

Spice biedt in samenwerking met lokale overheidsinstanties, scholen en

woningcorporaties tijdkredieten aan individuen aan die deelnemen aan

vrijwilligersprogramma's. De kredieten kunnen vervolgens worden verhandeld

tussen individuele leden (zoals in een traditionele tijdbank) of worden uitgegeven

bij diverse non-profit-, publieke of bedrijfspartners. Het gaat hierbij momenteel

om bioscopen, sportscholen, familieactiviteiten en beroepstrainingen. Spice werkt

ook samen met de openbare sector door tijdkredieten te gebruiken om het begrip

coproductie te introduceren bij openbare diensten.

Tijdens de fases van het verdienen en uitgeven staat één krediet gelijk aan één uur

persoonlijke tijd of diensten van een organisatie. Het Spice-systeem gaat

historisch gezien terug op de arbeidersbeweging uit Wales, toen

mijnbouwgemeenschappen een deel van hun loon afdroegen voor de

ondersteuning van en toegang tot lokale diensten in gemeenschappelijk bezit

zoals klinieken, arbeidersclubs en bibliotheken. [SI] [PS] [CCIA]

[end box]

Het is belangrijk te verduidelijken dat gemeenschapsvaluta's alleen niet volstaan om

diepgaande sociale, economische en politieke ongelijkheden binnen maatschappijen te boven

te komen. Dit zijn structurele kwesties die een structurele verandering vereisen.

Desalniettemin zijn goed ontworpen valuta's een uniek instrument om sommige van de

oorzaken en effecten van sociale uitsluiting aan te pakken.

Betrokkenheid bij vrijwilligers- en gemeenschapswerk geeft sociaal uitgesloten en

economisch gemarginaliseerde mensen een kans om nieuwe relaties, waardevolle

vaardigheden en een gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen. Dergelijke projecten zijn ook

van grote waarde voor de bredere gemeenschap omdat de latente activa en vaardigheden van

lokale bewoners worden gemobiliseerd. Bijvoorbeeld in kredieten uitbetaalde sessies waarin

gekwalificeerde maar werkeloze kappers hun vaardigheden kunnen oefenen en meer

kapervaring kunnen opdoen, vergemakkelijken ook de socialisatie. Op die manier kunnen

valutatransacties werken als katalysator voor verdere gemeenschapsactiviteiten omdat



mensen nieuwe manieren gaan bedenken om met het valutasysteem kredieten te verdienen en

besteden en nieuwe relaties aangaan met lokale faciliteiten in de privé- en openbare sector.

[box: quote]

'Het meest opwindend aan tijdkredieten zijn de talrijke

toepassingsmogelijkheden. Ze kunnen worden gebruikt voor scholen, sociale

zorg, verbetering van gemeenschapsbanden, sociale capaciteitsopbouw. Ze zijn

geschikt voor grote en kleine organisaties. Ze helpen echt onze interventies te

verbeteren.'

Claire Mattison, Lancashire County Council [SI]

[end]

Verder zetten de activiteiten die via valutaprogramma's worden gecreëerd, mensen aan

contact te leggen met anderen binnen hetzelfde gebied. Als ze goed zijn opgezet, kunnen ze

sterk verschillende groepen mensen bij elkaar brengen: mensen van verschillende generaties,

culturen, religies of sociale klassen die elkaar anders niet zouden hebben ontmoet.

[box: case study/quote: Makkie]

De tijdgebaseerde Makkie versterkt de impact van circa 250

gemeenschapsprojecten in Amsterdam Oost. Een oprichter van de vervoersdienst

voor de gemeenschap die de Makkie gebruikt, zegt:

"Gewoon naar een lokale markt gaan, naar het ziekenhuis, iemand bezoeken: dat

soort uitstapjes is een probleem zijn voor veel ouderen. Een taxi is te duur en je

ritten bij Connexxion [ het lokale openbaarvervoersbedrijf dat gehandicapten en

ouderen vervoert] moet je lang van tevoren aanvragen. Je gewoon voor een paar

kleine boodschappen bij een supermarkt laten afzetten is onmogelijk."

In ruil voor één Makkie biedt ze nu ritten door de buurt aan. Hierdoor zijn

ouderen niet langer gedwongen binnen te zitten en kunnen ze overal heen veilig

reizen – en onderweg gezellig kletsen.

[end box]



De kerneconomie ondersteunen

Netwerken en vertrouwensrelaties binnen een gemeenschap zijn de basis van het sociale

leven en de voedingsbodem waarop de formele gelden markteconomie groeit. Omdat het

gaat om vormen van onbetaald werk, wordt de waarde van zorgverlening aan familieleden,

het opvoeden van kinderen, het helpen van buren of het uitvoeren van huishoudelijke taken

zoals koken, schoonmaken en financiën beheren meestal niet erkend door de formele

economie. Deze voortdurend vereiste taken om de maatschappij en de mensen die erin leven

te onderhouden en stimuleren en die vaak (maar niet uitsluitend) door vrouwen worden

uitgevoerd, vormen de ‘kerneconomie’ – zonder welke het leven zoals we dat nu kennen tot

stilstand zou komen.

Er kan veel worden gedaan om de kerneconomie te gebruiken en versterken, deze beter te

waarderen en te ondersteunen. 'Waarderen' betekent hier het erkennen van waarde, van wat

deze economie bijdraagt en bereikt, in plaats van er een specifiek prijskaartje aan te hangen.

Dat is een gebied waar gemeenschapsvaluta's een rol kunnen spelen.

Bij valuta's die gebaseerd zijn op tijduitwisselingen worden de vaardigheden van hen die de

kerneconomie vormen expliciet erkend. In bijvoorbeeld een tijdkredietsysteem kan een

buurman die respijtzorg verleent voor een lokale mantelzorger met een krediet worden

beloond voor zijn tijd. Dit krediet kan dan bijvoorbeeld worden ingewisseld voor een

schoolreisje voor zijn kind of een bezoek aan de lokale bioscoop. Het idee is niet vrijwilligers

een vorm van betaling te geven omdat de activiteiten op zich al worden beschouwd als

intrinsiek waardevol – met andere woorden, het uitvoeren op zich is al een beloning. In plaats

daarvan zijn tijdkredieten een erkenning van de tijd die is besteed in en voor de bredere

gemeenschap. Ze maken het mogelijk voor degenen die dit werk uitvoeren om te profiteren

van kansen die anders wellicht onbereikbaar zouden zijn, of zelfs om de verdiende kredieten

te doneren aan lokale liefdadigheidsinstellingen of kwetsbare personen.

Ongelijkheden aanpakken

In een gegeven maatschappij zijn bepaalde groepen krachtiger en financieel sterker dan

andere. Sociaal beleid dat erop is gericht de kerneconomie te versterken of doen 'groeien',

moet daarom hand in hand gaan met maatregelen om meer gelijkheid binnen en tussen

sociale groepen te bevorderen. In een systemische aanpak wordt de dynamiek van

ongelijkheid begrepen: wat de oorzaken ervan zijn en hoe deze elkaar beïnvloeden en



versterken. Sociale en culturele factoren zoals geslacht, leeftijd, handicaps, etniciteit en

seksuele geaardheid beïnvloeden de manier waarop mensen ongelijkheid van inkomen en

welvaart ervaren en versterken de nadelen vaak. Het aanpakken van complexe systemen van

ongelijkheid (zowel in economische als sociale termen) vereist daarom specifieke strategieën.

Er mag van gemeenschapsvaluta's niet verwacht worden dat zij volstaan om deze

ongelijkheden aan te pakken, maar ze zijn wel een waardevol instrument. Empowerment is

essentieel voor de verkleining van ieder type ongelijkheid. Gemeenschapsvaluta's kunnen

bijdragen aan de herverdeling van macht van degenen die al macht hebben (in de vorm van

welvaart of andere privileges) naar degenen die geen macht hebben.

[box: case study/quote]

Ely-tijdkredieten, Cardiff

Cheryl Hughes verdiende eerst Ely-tijdkredieten door mee te doen aan

gemeenschapsprojecten. Ze haalde haar hele familie over om mee te doen en

genoeg te sparen voor een aanstaande dagreis. Door aan deze activiteiten mee te

doen, droeg Cheryl eraan bij nieuwe relaties op te bouwen en nieuwe mensen uit

de gemeenschap te leren kennen. Vervolgens heeft ze zelf een nieuwe groep

gevormd: Community Mothers (Gemeenschapsmoeders). Cheryl zegt:

'[Tijdkredieten] zijn voor mij een blikopener geweest. Ik had door mijn dyslexie

nooit gedacht dat ik iets anders zou kunnen doen dan zorgen voor mijn kinderen.

Het heeft me zelfvertrouwen gegeven en de manier verbetert waarop ik nu leef.'

[end box]

Empowerment en eigenwaarde gaan hand in hand en tijdbanken en tijdgebaseerde valuta's die

waarde toekennen aan uiteenlopende vaardigheden en vormen van kennis, versterken beide.

Dankzij de vrijwilligersactiviteiten die door een valutasysteem worden gefaciliteerd, kunnen

deelnemers nieuwe ervaringen opdoen. Dat brengt intrinsieke beloningen met zich mee zoals

gevoelens van trots, maar ook extrinsieke omdat de vaardigheden die vrijwilligers

tentoonspreiden ook worden gewaardeerd in de wereld van betaald werk en formeel

onderwijs. Op die manier kunnen valutaprojecten worden gebruikt om ongelijkheden op het

gebied van leren, training en inzetbaarheid aan te pakken door mensen die weinig kansen

hebben om de soorten vaardigheden te verwerven die werkgevers nodig hebben, op meer

gelijke voet te zetten met mensen die een meer bevoorrechte status hebben.



Individueel welzijn en gezondheid verbeteren

De meeste mensen zijn het ermee eens dat een succesvolle maatschappij er een is waarin

economische activiteit voor de burgers leidt tot meer duurzaam welzijn voor de burgers. In

deze context verwijst welzijn naar hoe mensen zich voelen en functioneren en hoe ze hun

levens evalueren. Door mogelijkheden tot sociale contacten te bieden en eigenwaarde te

verbeteren, kunnen gemeenschapsvaluta's veel bijdragen aan het verbeteren van het

persoonlijke welzijn.

Dergelijke projecten bieden middelen voor de socialisatie van, en het aanleren van

vaardigheden door, groepen die in wisselende mate kunnen zijn uitgesloten van de

arbeidsmarkt. Valutaprogramma's kunnen op deze manieren bijdragen aan het verkleinen van

ongelijkheden die voortvloeien uit de grote vraag naar dienstverlening in gebieden met lage

inkomens, een probleem dat kan ontstaan omdat gezinnen met lage inkomens minder

hulpbronnen hebben om aan hun eigen behoeften te voldoen. Meer welzijn wordt vaak in

verband gebracht met positieve resultaten zoals een betere gezondheid.

[box: case study]

Uit onafhankelijke beoordelingen van tijdkredietprogramma's uitgevoerd door Spice

blijkt dat deelnemers zich fitter voelen, minder gezondheidsproblemen hebben en

minder vaak bij de huisarts langs gaan.

Uit een onafhankelijke effectbeoordeling van Spice in 2014 is het volgende gebleken:

o 65% van de gebruikers meldde een algemene verbetering van de

leefkwaliteit

45% voelde zich gezonder

19% ging minder vaak naar de huisarts

Deze gezondheidsvoordelen zijn vermoedelijk het gevolg van een veel grotere

betrokkenheid bij de gemeenschap waardoor personen zich sociaal meer gewaardeerd

en capabel voelen.xi

Milieuproblemen aanpakken

Een gezond milieu is ook belangrijk voor het welzijn van mensen. Gemeenschapsvaluta's

spelen een belangrijke rol bij pogingen om de eindige hulpbronnen van de planeet beter te

waarderen, de doctrine van oneindige economische groei los te laten en meer duurzaam



gedrag te bevorderen. Er zijn een aantal manieren waarop ze dit gebied kunnen beïnvloeden,

zoals het belonen van een lagere C02-uitstoot door burgers en bedrijven of het creëren van

betere berekeningssystemen voor de waardering van natuurlijke hulpbronnen.

Duurzaam gedrag bevorderen

Geld opnieuw ontwerpen met het oog op ecologische doelen kan leiden tot gedrags- en

consumptieveranderingen die resulteren in energiebesparingen, afvalvermindering, de

productie van biologisch voedsel enzovoort. Een valuta kan bijvoorbeeld functioneren als een

spaar- en beloningssysteem waarmee kredieten worden verdiend via milieuvriendelijke

activiteiten (zoals het overstappen op een groene energieleverancier of het wegbrengen van

huishoudelijk afval naar een lokaal recyclingcentrum) en kunnen worden ingewisseld voor

openbare diensten en milieuvriendelijke producten. Andere valuta's kunnen investeringen in

vernieuwbare energie aanmoedigen binnen huishoudens, bedrijven of de overheid.

[currency box: e-Portemonnee]

E-Portemonnee is een elektronisch spaar- en beloningssysteem dat is bedoeld om

de hoeveelheid huishoudelijk afval te verminderen en ecologisch duurzaam

gedrag te bevorderen in 44 gemeentes in de Belgische provincie Limburg.

Gemeentes kunnen aan bewoners digitale kredieten verstrekken voor

milieuvriendelijke handelingen zoals het overstappen op een groene

energieleverancier, het schenken van goederen aan een lokale inbrengwinkel of

het composteren van voedselafval. Deze kredieten, die toegankelijk zijn via de

nationale identiteitskaart van de deelnemers, kunnen worden besteed aan

duurzame diensten en producten zoals openbaar vervoer, milieuvriendelijke

huishoudelijke producten of cursussen.

'Thuis composteren, minder water verbruiken, overstappen op groene energie...

het zijn maar een paar voorbeelden van de vele manieren waarop mensen punten

kunnen verdienen met de e-Portemonnee. Er zijn nu mensen die actief op zoek

zijn naar mogelijkheden om kredieten te verdienen en besteden. En dat is

uiteraard geweldig omdat het betekent dat je met de e-Portemonnee het dagelijks

gedrag van mensen echt kunt beïnvloeden, wat inhoudt dat de voordelen

langdurig en meer wijdverspreid zullen zijn.'

Leen Frensen, Duurzaamheidsambtenaar, Diepenbeek, België.



[E] [PS] [CCIA]

[end box]

Natuurlijke hulpbronnen waarderen: geld en natuur aan elkaar koppelen

Er zijn over de hele wereld veel mensen die pleiten voor een stabiele rekeneenheid die de

natuurlijke capaciteiten van de planeet weerspiegelt. Een dergelijke valuta zou niet alleen

handel en belastingbetaling vergemakkelijken zoals nu met conventioneel geld wordt gedaan,

maar deze zou ook rekening houden met de eindige natuurlijke hulpbronnen waarop een

gemonetariseerde economie is gebaseerd. In plaats van uitgesloten te zijn van economische

beslissingen, zoals tegenwoordig vaak het geval is, kunnen milieuoverwegingen de 'markt in

worden geprijsd' door bijvoorbeeld rekening te houden met de vernieuwbare energie die is

gebruikt om een kilowattuur aan elektriciteit te produceren. Dit is een ambitieus doel dat top-

down economische en monetaire hervormingen vereist.xii

[currency box: Terra]

De 'Terra' is een door goederen gedekte valuta die is voorgesteld door de

Belgische econoom Bernard Lietaer. Net zoals vergelijkbare modellen, is de

Terra ontworpen als een inflatiebestendige valuta die de wereldhandel kan

stabiliseren. Dit wordt bereikt door de waarde van de valuta te koppelen aan een

'mandje' van een tiental goederen, zoals olie, goud en koper.

Wanneer de waarde van deze goederen stijgt (of juist daalt), gebeurt hetzelfde

met de waarde van de valuta. Dit betekent dat de 'echte' waarde constant blijft ten

opzichte van de 'echte' productieve en op goederen gebaseerde economie – en dus

niet-inflatoir is. De Terra is voorgesteld als een internationale

uitwisselingseenheid waarmee bedrijven en landen beschikken over een stabiele

en gedeelde waardemaat die onafhankelijk is van inflatie.

[end box]

Op lokaal of regionaal niveau kunnen energievaluta meer duurzame consumptie stimuleren

en fondsen genereren die kunnen worden geïnvesteerd in de productie van hernieuwbare

energie. Deze zichzelf financierende valuta's kunnen worden ingewisseld bij lokale

deelnemende bedrijven en mogelijk ook bij producenten van lokale hernieuwbare energie.



[currency box: SolarCoin]

De SolarCoin is een digitale valuta die de productie en het gebruik van zonne-

energie stimuleert. De technologie achter de valuta is vergelijkbaar met de beter

bekende Bitcoin, maar zoals de naam aangeeft heeft de SolarCoin een ecologisch

doel. Producenten van schone energie ontvangen de valuta boven op hun

terugleveringstarieven voor de productie van zonne-energie. [E]

[end box]

Duurzame bedrijfspraktijken ondersteunen

Goed ontworpen en geïmplementeerde gemeenschapsvaluta's moedigen bedrijven aan meer

duurzame praktijken te volgen. Dit kan op veel verschillende manieren worden gedaan, met

verschillende doelen waarvoor verschillende valutasoorten vereist zijn.

Beloningsvaluta's kunnen consumenten aanzetten tot de aanschaf van meer duurzame

producten: punten die zijn verdiend bij een aanschaf, kunnen worden ingewisseld in de vorm

van een korting wanneer er opnieuw een duurzaam product wordt gekocht. Dit kan bedrijven

ertoe aanzetten meer van dergelijke producten in voorraad te hebben. Beloningsprogramma's

kunnen ook direct gericht zijn op bedrijven of openbare instanties door toegang te geven tot

groeiende netwerken van ethische consumenten voor organisaties die overstappen op meer

duurzame praktijken, of door openbare instanties aan te moedigen duurzaamheidsprocessen

op te nemen in hun inkoopprocessen.

Lokale valuta's kunnen duurzaamheid bevorderen door de productie- en toevoerketens in

terugwaartse richting te volgen en potentiële lokale leveranciers aan te moedigen lid te

worden van het programma. Dit biedt bedrijven en consumenten de gelegenheid om lokaal te

besteden wanneer ze materialen en producten nodig hebben, wat de CO2-emissies ten

gevolge van goederenvervoer vermindert.

[currency box: Eco Iris]

Eco Iris

De Eco Iris is een lokale valuta die door het ministerie voor milieuzaken in de

regio Brussel is geïntroduceerd om duurzaam gedrag en inkopen te bevorderen,

de lokale economie te stimuleren en de cohesie binnen de gemeenschap te

verbeteren. De valuta wordt momenteel gebruikt in vijf buurten. Net zoals met de



E-Portemonnee in Belgisch Limburg, ontvangen leden de Eco Iris wanneer ze

overstappen op een milieuvriendelijke leefstijl of duurzame goederen en diensten

kopen.

Lokale verenigingen, winkels en handelaren kunnen ook lid worden, wat de

bestedingsopties voor leden vergroot. Hoewel de Eco Iris technisch gezien niet

wordt ondersteund door een wettig betaalmiddel, kunnen bedrijfseigenaren

overtollige bedragen in de Eco Iris tegen een korting omwisselen bij het

ministerie voor milieuzaken in Brussel. [E]

[end box]

In dit hoofdstuk hebben we een overzicht gegeven van de belangrijkste doelen van

gemeenschapsvalutaprojecten. We gaan nu verder met de vraag naar het 'Wie': in het

volgende hoofdstuk gaan we in op de rollen van partners, ondersteuners en gebruikers, de

motor van deze 'geld voor en door de mensen'-systemen.



Hoofdstuk 3 // Wie – Valuta's voor de mensen, door de mensenGemeenschapsvalutaprojecten zijn vaak geïnspireerd op krachtige principes, die

essentieel zijn voor het succes ervan. In ieder valutaontwerp moeten de behoeften van

de gebruikers echter centraal blijven staan. In dit hoofdstuk bespreken we waarom de

'gemeenschap' bij het ontwerpen van valuta's belangrijk is, welke soort partners en

belanghebbenden gewoonlijk bij valutaprojecten moeten worden betrokken en wat hun

vermoedelijke mate van deelname zal zijn.

Gemeenschapsvaluta's verschillen van het bredere veld van complementaire valuta's (en

inderdaad de meeste andere financiële innovaties) omdat ze worden opgezet in samenwerking

met de mensen en organisaties die er uiteindelijk door zullen worden beïnvloed.

Gemeenschapsvaluta als zodanig zijn gericht op de voordelen voor de gebruikers en

belanghebbenden, wat verder gaat dan de puur commerciële logica van 'meer consumptie

voor minder geld'. Dit betekent gewoonlijk dat gemeenschapsvalutaprojecten worden

gelanceerd als non-profitinitiatieven. Zelfs als ze commercieel van aard zijn, komen de

voordelen direct ten bate van de bredere gemeenschap die zij dienen.

Door verder te erkennen dat alle geld een sociale technologie is die hoe dan ook berust op

persoonlijke, economische en politieke relaties, richten gemeenschapsvaluta's zich niet alleen

op het individu als economische actor, maar houden ze ook rekening met hun positie en

aspiraties binnen bredere sociale en politieke netwerken.

De wisselwerking tussen verschillende belanghebbenden (met inbegrip van

burgergroeperingen, de openbare sector en bedrijven) komt daarom centraal te staan in deze

onorthodoxe monetaire projecten. De projecten functioneren alleen als de verschillende

deelnemers waarvoor de valuta bedoeld is, betrokken zijn bij de exploitatie van de valuta.

Omdat het gebruik ervan vrijwillig is, worden gemeenschapsvaluta's alleen geaccepteerd als

ze voor alle betrokkenen een duidelijke toegevoegde waarde hebben. Deze voordelen hoeven

niet monetair of financieel te zijn: in deze context tellen alle noties van waarde, met inbegrip

van solidariteit en gemeenschapszin, mee voor de aard van een valuta.



Belanghebbenden in een valutasysteem

In het volgende gedeelte worden de verschillende groepen onderzocht die bijdragen aan het

planningsproces van een valuta en bepalend zijn voor het succes ervan, vaak meer dan de

oorspronkelijke initiatiefnemer of de gastorganisatie. Om de verschillende belangen en

samenwerkingsmogelijkheden te onderscheiden, geven we hierna een overzicht van drie

algemene groepen: partners, sponsors en gebruikers.

a) Partners

Deze groep bestaat uit organisaties, individuen en entiteiten die directe belangen hebben bij

het gebruik van de valuta en meestal betrokken zijn bij het ontwerpen, lanceren en beheren

van het initiatief.

Een valuta effectief en efficiënt implementeren en beheren is altijd een kwestie van teamwerk

en partnership. Hiervoor moeten alle partners die belang hebben bij de doelen ervan of die

kunnen bijdragen aan het proces, zoveel mogelijk bij het project worden betrokken. De vorm

van de partnerships kan wisselen al naar gelang het hoofddoel van de valuta, maar het zijn

altijd deze groepen (lokale liefdadigheidsinstellingen, onafhankelijke bedrijfsnetwerken,

universiteiten, gemeenteraden enz.) die inzichten van onschatbare waarde in de behoeften en

wensen van de gebruikers kunnen geven.

b) Sponsors

Sponsors verlenen financiële of andere steun en zijn niet betrokken bij de implementatie van

de valuta zelf. Het succes van een gemeenschapsvaluta wordt altijd beïnvloed door de

ondersteuning, weerstand of onverschilligheid van gerelateerde organisaties. Financiers en

subsidieverstrekkers (lokaal, nationaal of Europees) kunnen essentieel zijn voor de lancering

van het initiatief. Ze zullen vooral bereid zijn de valuta te ondersteunen als de doelen ervan

passen bij hun eigen doelen.

c) Gebruikers

Tenslotte zijn er de gebruikers die de transacties uitvoeren en de valuta laten circuleren:

individuele consumenten, bedrijven of openbare instanties. De acceptatie van de valuta door

de beoogde gebruikers is wat uiteindelijk bepaalt of een project succesvol is of niet. Dat is

niet alleen in termen van functioneren en omzet, maar vooral in termen van de verwachte

impact van het project. Omdat deze initiatieven niet ontworpen worden als een doel op zich,

maar eerder als instrumenten om te voldoen aan bepaalde behoeften of belangen, zou de niet-



betrokkenheid van gebruikers een duidelijke aanwijzing zijn dat de aannames van de

initiatiefnemers en de behoeften van de gemeenschap niet goed op elkaar zijn afgestemd.

Valutagebruikers zijn nooit passief: zij zijn het die hoe dan ook vorm geven aan het project.

Deze groep is een essentieel onderdeel van het coproductieproces. Ze zijn niet gewoon

consumenten die de valuta gebruiken als een uitwisselingsmiddel, maar eerder

‘prosumenten’, die actief bijdragen aan de behoeften van de gemeenschap door voorheen

ondergebruikte vaardigheden en hulpbronnen te mobiliseren.

Niveaus van betrokkenheid

In het volgende schema wordt dieper ingegaan op de rollen die verschillende groepen in een

valutasysteem kunnen spelen. Er worden zes niveaus van betrokkenheid onderscheiden. Deze

wisselen op grond van de rol die elke partij speelt, hoeveel middelen zij bijdragen en welke

voordelen elke belanghebbende wil realiseren:

Leiding geven

Integreren

Medepartner zijn

Sponsor zijn

Deelnemen

Promoten

Deze niveaus zijn zeker niet onveranderlijk. Een belanghebbende kan bijvoorbeeld

aanvankelijk een valuta promoten en later deelnemer worden door de valuta voor zijn

diensten te accepteren. Een consortium van belanghebbenden kan besluiten gezamenlijk een

valutaproject te leiden, zoals in het geval van de Makkie in Amsterdam Oost waarvoor de

lokale overheid de verantwoordelijkheid deelt met lokale NGO's.

Meest betrokken: leiding geven aan een gemeenschapsvalutaproject of de valuta integreren

in dagelijkse activiteiten

Leiding geven

Een belanghebbende kan besluiten leiding te geven aan het gemeenschapsvalutaproject door

er de leidinggevende deelnemer en belangrijkste promotor van te worden. Het kan

bijvoorbeeld gaan om een lokale overheidsinstantie, een kamer van koophandel of een NGO.



De leidinggevende belanghebbende houdt zich bezig met het dagelijks beheer van de valuta

en is verantwoordelijk voor de betrokkenheid van de deelnemers.

[box: Makkie organogram]

De lokale overheid van Amsterdam Oost is met de CCIA gaan samenwerken in

het kader van een groter overheidsinitiatief om kapitaalongelijkheden in

Nederland aan te pakken. Met 24.000 inwoners, een onevenredige dichtheid aan

sociale huisvesting en een hoge werkeloosheid is de Indische Buurt in

Amsterdam Oost een gebied met een grote behoefte aan investeringen. De

Makkie is een tijdgebaseerde valuta die een belangrijk instrument is geworden

om de sociale inclusie in dit gebied te verbeteren.

Diagram 01 laat zien hoe de lokale overheid samen met andere partners de

Makkie beheert.

[end box]

Integreren

Op dit niveau kan een belanghebbende veel bijdragen zonder feitelijk leiding te geven aan het

project, maar in plaats daarvan de valuta te integreren in zijn systemen. Een lokale

overheidsinstantie kan aannemers bijvoorbeeld betalen met de valuta, het gebruik ervan

opleggen in contracten, de valuta accepteren als een vorm van belastingbetaling of aanbieden

medewerkers een deel van hun loon uit te betalen in de valuta. Op die manier gaat de valuta

deel uitmaken van de inkoopprocessen, de sociale zorgverlening en het milieubeleid van de

gemeente.



Diagram 01



Diagram 02



[box: Diagram E-Portemonnee]

Diagram 02 laat zien hoe de gemeentes in de Belgische provincie Limburg de

implementatie van de E-Portemonnee ondersteunen door deze te integreren in hun

systemen

[end box]

Een bedrijf kan de valuta integreren in kernaspecten van zijn beleid. Dat kan niet alleen door

de valuta te accepteren in ruil voor de levering van goederen en diensten, maar waar mogelijk

ook door een deel van het loon of de bonussen van medewerkers uit te betalen in de valuta en

het gebruik ervan in de hele toevoerketen te stimuleren en er goederen mee te kopen.

Dergelijke bedrijven zijn dan actief betrokken bij het beheer van de valuta en hebben

inspraak bij verdere ontwikkelingen.

Minder betrokken: medepartner of sponsor zijn voor een gemeenschapsvaluta

Medepartner zijn

Een medepartner is een gelijkwaardige partner van een of meer organisaties die de valuta

beheren. Een belanghebbende van dit niveau heeft niet het initiatief tot de valuta genomen,

maar kan met continue expertise bijdragen aan het project (bijv. ICT of fondsenwerving). Een

medepartner kan ook bijdragen aan administratieve processen, training ontwikkelen of daarin

investeren of helpen met prestatiebeoordelingen. Al deze gebieden zijn van groot belang om

de organisatiecultuur te veranderen en belangrijke medewerkers aan te moedigen het initiatief

te ondersteunen.

[box: Diagram Spice-tijdkredieten]

Diagram XX laat zien hoe Spice met tijdkredieten samenwerkt met openbare

instellingen zoals scholen, lokale overheidsinstanties, woningcorporaties en

liefdadigheidsinstellingen om deelnemers de gelegenheid te geven kredieten te

verdienen. Spice verschaft personeel, training en ondersteuning om

partnerorganisaties te helpen met het opzetten van eigen tijdkredietsystemen.

[end box]



Diagram 03



Sponsor zijn

Een groep of organisatie sponsoren om een gemeenschapsvaluta te beheren is een andere

manier van betrokkenheid. Sponsoring is gewoonlijk financieel en kan deel uitmaken van

internationale financiering of een lokale subsidie. Belanghebbenden van dit niveau kunnen

veel te zeggen hebben over de manier waarop sponsorgelden worden gebruikt en kunnen de

valuta reguleren of financieren om bepaalde van lokale doelen ervan te realiseren, maar

blijven verder op zekere afstand. Een belanghebbende zoals een lokaal bedrijf kan de valuta

ook op niet-financiële wijze sponsoren door faciliteiten zoals ICT, onderdak of materiaal te

leveren.

Indirect betrokken: Deelnemen aan een gemeenschapsvaluta en deze promoten

Deelnemen

Belanghebbenden van dit niveau kunnen betrokken zijn bij het gebruik van een

gemeenschapsvaluta zonder noodzakelijkerwijs steun te verlenen of de valuta in hun

systemen te integreren, maar door de valuta te gebruiken als beloning of betaling of om er

goederen mee te kopen. Belanghebbenden van dit niveau kunnen individuen of andere

gebruikers de gelegenheid geven hun diensten met de valuta te betalen zonder deze

noodzakelijkerwijs te herinvesteren en ze in plaats daarvan in te wisselen voor de

conventionele valuta. Ze kunnen hun betrokkenheid ook zien als een schenking (door

overtollige capaciteit aan het programma te schenken als een bewust verlies), bijvoorbeeld

door tijdkredieten te accepteren voor zwembadtoegang tijdens rustige periodes in een lokaal

zwembad.

Deelname op dit niveau is een belangrijke validatie van een valutaprogramma waarmee de

bestedingsmogelijkheden van gebruikers worden vergroot en het project meer

geloofwaardigheid krijgt.

[box: casestudy: de Bristol Pound en gemeentebelasting]

In maart 2015 besloot de gemeenteraad van Bristol als eerste lokale

overheidsinstantie in Groot-Brittannië een gemeenschapsvaluta te accepteren

(de Bristol Pound) voor de betaling van gemeentebelastingen. Dit besluit van de



gemeenteraad, dat een mijlpaal was voor gemeenschapsvaluta's in het algemeen,

bestond voornamelijk uit de garantie dat iedereen die Bristol Pounds in zijn of

haar bezit had, altijd de gelegenheid zou hebben deze te gebruiken: iedereen

moet immers gemeentebelastingen betalen. Dit niveau van deelname van een

gemeenteraad draagt enorm bij aan de geloofwaardigheid van een valuta en het

vertrouwen in de waarde ervan.

[box end]

Promoten

Zelfs als belanghebbenden niet direct willen deelnemen, kunnen ze toch steun bieden door

het gebruik van de valuta te promoten en er steun en validiteit aan te verlenen zonder directe

betrokkenheid. Belanghebbenden van dit niveau van deelname verwachten geen specifieke

resultaten van hun betrokkenheid bij het project.

Voor bedrijven kan het gaan om het ophangen van posters of stickers in hun gebouw om het

programma meer bekendheid te geven. Openbare instellingen kunnen de valuta symbolisch

onderschrijven – zoals in het geval van de burgemeester van Bristol die persoonlijk

accepteerde zijn loon te ontvangen in Bristol Pounds, een initiatief dat veel aandacht in de

media heeft getrokken. De Makkie kreeg een soortgelijke stimulans door een bezoek van de

Nederlandse minister-president, Mark Rutte. Politici zijn vaak bereid hun naam te verbinden

aan projecten waarvan ze de voordelen voor de gemeenschap inzien. Hoewel het

deelnameniveau in dit geval lager is dan dat van de eerder besproken belanghebbenden, kan

een dergelijke promotie veel beteken voor een gemeenschapsvaluta en het vertrouwen erin

verder vergroten.

Uitdagingen voor projecten met meerdere belanghebbenden

Omdat er bij valutaprojecten vaak veel belanghebbenden zijn betrokken, kan het lastig zijn

vanaf het begin gemeenschappelijke doelen vast te leggen en een beeld te krijgen van de

manier waarop verschillende doelen elkaar beïnvloeden. Een project met meerdere

belanghebbenden vereist daarom een voortdurende evaluatie van de behoeften en

vaardigheden van elke deelnemende partij. Een paar voorbeelden van uitdagingen:



Gevoelens van risico

Een grote potentiële belanghebbende kan het gevoel hebben dat deelname teveel

risico's met zich meebrengt. Een dienstverlener kan bijvoorbeeld geïnteresseerd zijn

in de doelen van een valutaproject, maar zich niet op zijn gemakt voelen deel te

nemen door de relatieve onbekendheid van het project.

Oplossing: Belanghebbenden kunnen geleidelijk bij het project worden betrokken,

bijvoorbeeld door de valuta te accepteren voor geleverde diensten en later eventueel

meer te doen.

Langzame besluitvorming

Bijvoorbeeld de activiteiten en het besluitvormingsproces omtrent een valuta kunnen

worden belemmerd door de sterk politieke context en de krappe budgetten wanneer

het erom gaat een lokale overheidsinstantie bij een valutaproject te betrekken.

Verkiezingen kunnen betekenen dat er een anders samengestelde gemeenteraad komt

met andere ambities en een andere agenda.

Oplossing: Dit kan worden opgelost door voor langere tijd een onafhankelijk team te

benoemen dat aan de valuta werkt, fondsen kan mobiliseren en zelfstandig bepaalde

beslissingen kan nemen.

Verschillende ambities

Verschillende belanghebbenden kunnen verschillende ambities voor de valuta hebben.

Een MKB-bedrijf kan zich aansluiten bij een wederzijds-kredietsysteem om zijn

omzet op korte termijn te vergroten, terwijl degenen die verantwoordelijk zijn voor de

implementatie van het project een langeretermijnvisie visie hebben waarin de

financiële zelfvoorziening van het valutamodel afhangt van het aanhoudende gebruik

van de valuta door de leden.

Oplossing: Door de vaardigheden en hulpbronnen van alle belanghebbenden nauw

met elkaar in verband te brengen, kunnen uiteenlopende ambities goed op elkaar

worden afgestemd. Een op coproductie gebaseerde aanpak kan leiden tot het

opbouwen of beheren van een project of dienst met wederzijds gelijkwaardige relaties

tussen leveranciers en gebruikers.



Coproductie van een valuta

Een op coproductie gebaseerde aanpak kan tijdens het ontwerpproces van een valuta worden

ingezet om sommige van de hiervoor genoemde problemen te boven te komen. Omdat de

behoeften, activa en doelen uniek zijn voor elk individu en elke gemeenschap, is er geen

definitieve blauwdruk voor coproductie. In plaats daarvan moeten bepaalde basisprincipes

worden gevolgd. Bijvoorbeeld binnen een valutaproject moet coproductie de volgende

elementen omvatten:

1. De bestaande capaciteiten van mensen ontwikkelen: sterke punten en activa

identificeren die zij bij het project inbrengen. Mensen actief ondersteunen om deze

tijdens alle fases van het valutaproject te gebruiken.

2. Wederkerigheid en wederzijdsheid: belanghebbenden een aantal stimulansen geven

om ze in staat te stellen wederzijdse relaties te onderhouden met professionals en met

elkaar, met gedeelde en goed beheerde verwachtingen.

3. Netwerken voor collegiale ondersteuning: een beroep doen op collegiale en

persoonlijke netwerken in combinatie met valutadeskundigen is de beste manier om

kennis over te dragen.

4. Grenzen wegnemen: barrières tussen professionals en ontvangers, en tussen

producenten en consumenten, verlagen door te erkennen dat mensen zelf de beste

deskundigen zijn op het gebied van hun eigen gewoontes en behoeften – en dus van

de manier waarop een valuta daarop kan worden afgestemd.

5. Vergemakkelijken in plaats van afleveren: de valuta zien als een katalysator en

facilitator van verandering in plaats van als de centrale actor van verandering zelf.

6. Mensen als activa zien: mensen zien als gelijkwaardige partners voor het ontwerpen

en afleveren van de valuta in plaats van als passieve ontvangers en een lastige factor

in het project.

Deze principes vereisen een sterke betrokkenheid van individuen en gemeenschappen tijdens

alle fases. Een oppervlakkige toepassing van coproductie werkt contraproductief. De

potentiële voordelen zijn echter aanzienlijk: mensen die meer betrokken zijn bij het

valutaproject, een valuta die beter inspeelt op de behoeften van de gebruiker en betere en

meer kosteneffectieve langetermijnresultaten.xiii



Deel twee: Geld innoveren – een handleiding.We gaan gemeenschapsvaluta's nu bespreken vanuit een meer pragmatisch perspectief. Dit

hoofdstuk, dat ingaat op de technische details van valutaontwerp en -aflevering, is van groot

belang voor huidige en toekomstige experts. Daarnaast raden we iedereen die valuta's beter

wil begrijpen, aan dit hoofdstuk te lezen. Naast een gedetailleerde bespreking van

verschillende kenmerken van gemeenschapsvaluta's, behandelen we de diverse uitdagingen

om een idee voor een project tot werkelijkheid te maken. Dit betreft onder andere de

technische aspecten van het ontwerpen en afleveren van een valuta, juridische en

nalevingskwesties en de ontwikkeling van een effectieve communicatiestrategie.



Hoofdstuk 4 // Het ontwerpproces van een valutaZoals voor ieder ander complex project geldt, is het ontwerp van een

gemeenschapsvaluta essentieel voor het succes ervan. In dit hoofdstuk wordt besproken

hoe het ontwerp van een valuta moet worden afgestemd op de doelen ervan en wat het

belang is van het integreren van de behoeften en bezorgdheden van de

belanghebbenden in het ontwerpproces zelf.

Succesvolle voorbeelden en inspirerende verhalen uit andere valutaprojecten kunnen tot de

verbeelding van de mensen spreken, de aandacht van de media trekken en de energie en

belangstelling van veel belanghebbenden voor een nieuwe onderneming opwekken. Hoe

nuttig deze verhalen ook kunnen zijn als leerpunten om bepaalde doelen te bereiken, elke

valuta in de wereld is uniek.

Dat is niet zo omdat ze verschillende namen hebben, zichzelf proberen te onderscheiden met

hun communicatie- en marketingmateriaal of andere softwareoplossingen gebruiken, het is

vooral omdat elke valuta is ontworpen om te voldoen aan specifieke behoeften in een

specifieke context. Dat is waar zelfs als op het eerste gezicht twee valuta's een exacte kopie

van elkaar lijken te zijn in termen van technische ontwerpelementen.

Mensen en de aard van hun persoonlijke en economische relaties vormen de kern van een

gemeenschapsvaluta. Vanaf het eerste begin moet er in het ontwerpproces rekening mee

worden gehouden dat de mensen die bij elke valuta betrokken zijn, verschillende

persoonlijkheden, ambities, behoeften en capaciteiten hebben. Deze variaties alleen al,

versterkt door de vele interacties waarmee een succesvol valutaproces gepaard gaat, zullen

uiteindelijk leiden tot zeer verschillende paden, implementatiestrategieën en aanpassingen

van het model dat als blauwdruk heeft gediend.

Het ontbreken van een vaste formule is echter geen negatief kenmerk. Gemeenschapsvaluta's

hebben alles te maken met het leveren van de juiste instrumenten aan mensen en organisaties

om hun potentieel te realiseren op manieren die met geld zoals wij dat kennen niet mogelijk

zijn. Daarom vloeit hun collectieve kracht voort uit hun diversiteit.

Hoe aantrekkelijk het ook lijkt om een simpele, rechtlijnige handleiding voor de

implementatie van valuta's op te stellen, geen enkel proces is in werkelijkheid zonder



complicaties. Ondanks het ontbreken van een overdraagbare blauwdruk, moet elk sociaal

initiatief, elk valuta- of ander project een logische volgorde van eerste idee tot implementatie

volgen.

Niet-lineair

Om voldoende openheid en flexibiliteit voor het ontwerpproces te waarborgen, moeten de

planning en uitvoering van een valutaproject een iteratief en adaptief proces volgen. Een

spiraal in plaats van een rechte lijn die van begin naar eind loopt past beter als beschrijving

van deze methode. Dit betekent niet dat in cirkels wordt rondgedraaid, maar eerder dat er

geprobeerd wordt bepaalde kernelementen regelmatig opnieuw te overwegen in de

wetenschap dat ze mogelijk moeten worden herzien wanneer andere elementen veranderen

ten gevolge van bewuste beslissingen of externe factoren.

In de vluchtige, gediversifieerde en steeds meer virtuele gemeenschappen van tegenwoordig

is de kans erg groot dat mensen en de rollen die ze kunnen spelen tijdens de levensduur van

een project zullen veranderen. Een valutaproject begint vaak rondom een bepaalde groep

mensen en wordt verder gebracht door een andere groep. In de meeste gevallen bepaalt dit

ook het karakter en de details van een project.

Wanneer het project de fase van ontwerp/verfijning bereikt en dichter bij de essentiële

praktische stappen van pilots en 'leren door doen' komt, kunnen veel ideeën, bezorgdheden,

vragen en commentaren die eerder terzijde zijn geschoven, opnieuw opduiken. Het is daarom

altijd beter in de vroege fasen teveel perspectieven te horen in plaats van te weinig.

De vier kernelementen van elk valuta-implementatieproces zijn:

deelnemers – wie?

hun doelen –– waarom?

functioneel ontwerp van de valuta – waarom?

en tot slot de organisatorische en praktische vereisten om de valuta tot een succes te

maken – waarom?



Wanneer een valutaproject de verschillende stadia van planning en implementatie doorloopt,

functioneren deze vier kernelementen als de vier windstreken op een kompas. Het pad van

het project wordt voortdurend georiënteerd op deze vier windstreken, wat leidt tot

verbeteringen in het valutaontwerp en de uiteindelijke implementatie ervan. Bij elke stap

voorwaarts is het project een beetje veranderd, waarbij de vier kernelementen elkaar

voortdurend wederzijds vormgeven, informeren en nieuwe mogelijkheden en beperkingen

bieden. Elk van de vier elementen kan voorrang krijgen boven de andere, maar geen enkel

element kan de andere volledig definiëren zonder zelf op zijn beurt te veranderen.

Daarom visualiseren we het valutaontwerpproces als een spiraal die voortdurend lang de vier

windrichtingen cirkelt tijdens het doorlopen van acht verschillende stadia, van de planning tot

de pilots en uiteindelijk de volledige ingebruikname.

Fase A: Planning

De eerste stap is een marktanalyse met onderzoek naar de sociaaleconomische context en, als

een valuta haalbaar en nuttig blijkt, nagaan hoe het ontwerp van een elementair,

levensvatbaar prototype eruit zou kunnen zien. Al naar gelang de complexiteit van het project

en de inzet van partners en belanghebbenden, duurt deze fase zes maanden tot twee jaar.

Essentiële elementen tijdens deze fase zijn het duidelijk bepalen van de doelen van het

initiatief en het bespreken van de juiste keuzes voor de technische en operationele opzet van

het project.

Fase 1: Verkenning

Het verkennen van de behoeften, dromen en mogelijkheden in een echte context omvat het

volgende:

De omgeving analyseren – hoe zou een valuta in de markt passen?

Potentiële partners en belanghebbenden identificeren

Ideeën in verschillende forums op steun testen

Het algemene idee omschrijven, de doelen en doelgroepen uitwerken

Een stuurgroep en implementatieteam opzetten

Fase 2: Conceptualisering

De ontwikkeling van concept van de valuta en de selectie van het juiste ontwerp (zie

hoofdstuk 5) vereisen het volgende:



Partnerships ontwikkelen

Presentaties van de mogelijkheden en eerste ideeën produceren

Een workshop 'veranderingstheorie' houden om na te gaan wat alle belanghebbenden

willen bereiken met de valuta binnen een contextvan wat haalbaar is xiv

De beoogde impact van de valuta plannen

Fase 3: Haalbaarheid

Diverse elementen die in de volgende secties worden beschreven, moeten diepgaand worden

verkend om no-go-scenario's in latere fasen uit te sluiten.

Alle potentiële scenario's (goed of slecht) van de volledig functionerende valuta moeten in

een vroeg stadium worden onderzocht.

Fase 4: Planning

Alle elementen uit de voorgaande fasen moeten worden gecombineerd en de implementatie

moet gedetailleerd worden gepland.

Zodra een OK van de stuurgroep is verkregen en alle vereiste hulpbronnen aan het einde van

de fase beschikbaar zijn, treedt het project de praktijkfase binnen.

Fase B: Opbouwen – Pilots

Vanuit de erkenning dat ieder project met de complexiteit van een valuta altijd tests en

verbeteringen vereist, betreft deze tweede fase de implementatie van een pilot. Om voldoende

tijd voor het uitvoeren en testen van alle scenario's te voorzien, moeten al naar gelang het

gewenste tempo en de beoogde schaal zes maanden tot twee jaar voor deze fase worden

gepland. Tijdens deze fase moeten alle projectelementen volledig worden ontwikkeld en

wordt de valuta feitelijk gelanceerd.

Fase 5: Opbouwen

Alle operationele elementen moeten nu voor het feitelijke functioneren in gereedheid worden

gebracht. Dit betreft de benoeming van een gepaste beherende instantie die contracten tekent

en aflevering ten opzichte van beloften controleert.

Deze fase eindigt met de lancering van de valuta (in een beschermde bèta-omgeving of

openbaar) met voldoende voorzieningen voor mogelijke wijzigingen op grond van de

volgende fasen.



Fase 6: Pilots

Tot slot wordt de valuta in circulatie gebracht. Vanaf dat punt zijn vroegtijdige

gegevensverzameling en bewaking van de gekozen KPI (key performance indicator)

essentieel.

Tijdens de pilots moeten de ervaringen en feedback van de deelnemers en partners regelmatig

worden verzameld om de sterke en zwakke punten van de valuta en de ontwikkeling ervan in

de loop van de tijd te begrijpen.

Fase C: Continuïteitsopties

Zodra de valuta in gebruik is genomen, komen de onmiddellijke en verdere toekomst in de

schijnwerpers te staan. De lessen die geleerd zijn in de tweede fase, moeten worden

onderzocht en de oriëntatie voor de komende jaren moet worden vastgelegd.

Fase 7: Evaluatie

De resultaten van de bewaking uit de pilotfase moeten worden geanalyseerd. Hoe heeft de

valuta gefunctioneerd ten opzichte van de oorspronkelijke plannen? Kunnen de effecten op de

gebruikers worden aangetoond? Volstaan deze om verdere investeringen te rechtvaardigen?

Kunnen er knelpunten of gebieden die voor verbetering vatbaar zijn worden geïdentificeerd?

Hiervoor moeten alle belanghebbenden worden geraadpleegd omdat dit bepalend is voor de

beslissingen in de volgende fase.

Fase 8: Voortzetting

Voor deze fase zijn er grofweg vier verschillende opties, die afhangen van de bevindingen die

zijn opgedaan tijdens de evaluatiefase.

Optie 1 – Verbeteren en innoveren: Gepast als uit de pilot blijkt dat de valuta veel

potentieel heeft, maar er nog sprake is van kinderziekten. Het kan nodig zijn een

radicaal ander ontwerp in termen van doelgroep en doel te overwegen. Er moeten

mogelijk ook organisatorische en technische elementen worden aangepast.

Optie 2 – Schaalvergroting: Een pilotfase wordt gewoonlijk uitgevoerd binnen een

beperkt gebied. Als de pilotfase succesvol is gebleken, kan schaalvergroting mogelijk

en wenselijk zijn. Bestaande processen worden geïntensiveerd en versneld. Verder



houdt schaalvergroting vaak in dat de gemeenschapsvaluta binnen een groter

geografisch gebied of door grotere groepen deelnemers in gebruik wordt genomen.

Optie 3 – Stoppen: Het kan blijken dat er onvoldoende steun is voor de

gemeenschapsvaluta en de doelen ervan niet haalbaar lijken. Zelfs als de resultaten

van de effectbeoordeling positief zijn, kan dat nog niet voldoende zijn om verdere

investeringen of inspanningen te rechtvaardigen. Deze optie betekent echter niet dat

de stekker gewoon uit het stopcontact wordt getrokken. Het staken van de activiteiten

is een gevoelig proces dat een degelijke voorbereiding en strategie vereist om kosten

en verliezen voor de gebruikers te voorkomen en geen schade te berokkenen aan de

reputatie of het potentieel van andere valutaprocessen.

Optie 4 – Herhalen: Deze optie treedt gewoonlijk pas op in een latere fase en kan

afhankelijk zijn van andere, externe factoren. Als de gemeenschapsvaluta voldoende

'volwassen' is geworden, kan deze met minder moeite elders worden

geïmplementeerd. Een zekere mate van aanpassing en innovatie zal uiteraard altijd

noodzakelijk zijn omdat geen twee contexten volledig identiek zijn. Dit schept

bovendien veel directe en indirecte mogelijkheden voor het oorspronkelijke

valutaproject.

In dit hoofdstuk zijn bepaalde basisprincipes en een algemene houding voor het ontwerpen

van valuta's gepresenteerd. Het belangrijkste doel is dat het essentieel is te onthouden dat

valuta's instrumenten zijn om bepaalde doelen te behalen. Het is eenvoudig dit te vergeten en

ze als een doel op zich te gaan zien. Een effectieve manier om resultaatgericht te blijven is de

integratie van de vier 'windstreken' (wie, waarom, wat en hoe) in elke fase van het

ontwerpproces en daarop regelmatig terug te komen tijdens het verdere verloop van het

proces. In het volgende hoofdstuk worden een paar van de meest voorkomende elementen

van valutaontwerp meer gedetailleerd beschreven.



Hoofdstuk 5: Wat – De hoofdkenmerken van een gemeenschapsvaluta

kiezenNa onze bespreking van valutaontwerp in algemene termen, gaan we nu verder in op de

kenmerken die kunnen worden opgenomen in een gemeenschapsvalutasysteem. Elk van

deze kenmerken heeft bepaalde voor- en nadelen. Welke het meest geschikt zijn om de

doelen van de valuta te realiseren, bepaalt welke in het project worden opgenomen.

Functie

Geld wordt meestal gedefinieerd door het feit dat het drie functies vervult: Het functioneert

als

- a een oppotmiddel;

- a een uitwisselingsmedium;

- a een rekeneenheid.

Een gemeenschapsvaluta hoeft echter niet gebonden te zijn aan deze definitie en kan zelfs

geheel andere doelen hebben. Tijdens het ontwerpen van een valuta, moet worden gekeken

naar elk van deze functies afzonderlijk en moet worden besloten of en in welke mate ze

moeten worden opgenomen.

Geld als rekeneenheid is een standaard numerieke maateenheid die als zodanig een uniforme

interpretatie van waarde en kosten mogelijk maakt. Zonder een breed geaccepteerde

maateenheid kan geld niet worden gebruikt om schulden tussen verschillende partijen te

regelen en kunnen er geen effectieve prijssystemen worden vastgelegd, wat allebei

sleutelelementen van markteconomieën zijn.

In de praktijk kunnen alleen bepaalde gemeenschapsvaluta's er hun eigen unieke

rekeneenheid op na houden omdat het moeilijk is deze vast te leggen in een vrijwillige

omgeving met een achterban van voldoende omvang. Dit betekent dat veel valuta's de

nationale rekeneenheid volgen (meestal in een één-op-één waardering) en alleen de naam van

de valutaeenheid veranderen. De pond sterling functioneert bijvoorbeeld als de rekeneenheid

voor onder andere de Bristol en Brixton Pound. De rekeneenheden van verschillende

gemeenschapsvaluta's worden getoond in tabel 1 hierna.



De functie van geld als oppotmiddel betekent dat het lang kan worden bewaard zonder verlies

van koopkracht. In de praktijk wisselt het waarheidsgehalte van deze uitspraak: de waarde

van de meeste geldsoorten fluctueert in de loop van de tijd en neemt ten gevolge van inflatie

of de marktvraag af. Complementaire valuta's moedigen deze functie bijna nooit aan en

sommige zijn zelfs zodanig ontworpen dat ze veelvoorkomende praktijken zoals oppotten

voorkomen. Een populair instrument hiervoor is demurrage, dat functioneert als een soort

‘negatieve rente’ waardoor de waarde van de valuta afneemt wanneer deze niet wordt

besteed.

Als uitwisselingsmedium maakt geld het voor verschillende partijen mogelijk economische

transacties uit te voeren die de grenzen van simpele ruilhandelsystemen te boven gaan.

Anders dan bij ruilhandel het geval is, is geld een oplossing voor het probleem dat economen

aanduiden als de 'gelijktijdige samenloop van behoeften' (double coincidence of wants)

waarvoor beide partijen gelijktijdig precies die goederen of diensten moeten kunnen

aanbieden die de ander nodig heeft. Door zijn functie als uitwisselingsmedium kunnen

mensen met geld efficiënte transacties uitvoeren en met elkaar handelen zonder deze

'gelijktijdige samenloop'.xv

De meeste gemeenschapsvaluta's functioneren als uitwisselingsmedium voor de beoogde

gebruikers. Dit is bedoeld als oplossing voor het probleem dat geld schaarser wordt in tijden

van economische recessie of crisis (wanneer de nationale geldhoeveelheid krimpt of een

groot deel ervan in handen komt van weinigen ten koste van veel anderen), ondanks dat in

veel gemeenschappen de capaciteit om te produceren en bij te dragen enerzijds, en de vraag

en behoeften anderzijds, gelijk blijven. Als alternatief uitwisselingsmedium kan een

gemeenschapsvaluta vraag en aanbod met elkaar verbinden wanneer conventioneel geld

schaars is.

Denominatie en transactiemedium

Zoals eerder gezegd, hebben gemeenschapsvaluta's veel verschillende ontwerpkenmerken.

Een van de belangrijkste basiskenmerken is de ‘denominatie’: de juiste beschrijving van een

valutabedrag, dat wordt uitgedrukt via verschillende transactiemedia.

Het verschil tussen denominatie en een rekeneenheid is dat met een denominatie wordt

beschreven in welke hoeveelheden een valuta daadwerkelijk kan worden verkregen,



bijvoorbeeld de fysieke biljetten of munten van de valuta. Een rekeneenheid verwijst

daarentegen naar de standaard numerieke maateenheid waarmee waarde en kosten, zoals

dollar, uur of ounce goud, wordt geïnterpreteerd. Het verschil tussen een rekeneenheid en

denominatie kan het beste worden geïllustreerd aan de hand van een paar

praktijkvoorbeelden. De Brixton Pound gebruikt de pond sterling als rekeneenheid, maar de

denominatie is B£. Voor de Makkie is de rekeneenheid tijd en geschiedt de denominatie in

hele en halve uren.

Naast beslissingen over de denominatie en rekeneenheid van een valuta, moet er ook worden

besloten over de transactiemedia. Het is op het gebied van transactiemedia dat

gemeenschapsvaluta's gewoonlijk veel innovatiever zijn dan conventionele valuta's – en

hebben geleid tot de introductie van systemen zoals het 'betalen per sms' van de Brixton

Pound ver voordat veel gebruikers van conventioneel geld zich zelfs maar bewust waren van

mobiele betalingen. Voor complementaire valuta's worden gewoonlijk een of meer van de

volgende transactiemedia gebruikt:

papieren biljetten

munten

tekens

coupons

cheques

'show cards' (kaarten die op het

verkooppunt moeten worden

getoond)

'magneetstripkaarten' (kaarten met

een magneetstrip of chip met

rekeninggegevens)

'smartcards' met verschillende

functies

RFID-chips (radiofrequentie-

identificatie) die zijn aangebracht

in een kaart of ander apparaat

barcodes

QR-codes

sms (short message service)

Apps op smartphones

[currency box: Bitcoin]

De Bitcoin, die vermoedelijk de best bekende complementaire valuta is die

momenteel wordt gebruikt, is een digitaal betalingssysteem. De eerste toewijzing

of 'mining' (delven) en de daarop volgende overdracht van munten is



onafhankelijk van een centrale instantie of reglementering. Bitcoins worden per

computer of smartphone zonder tussenkomst van een financiële instelling

overgedragen.

Als valuta is het gewoon een nieuw medium waarmee kan worden gehandeld en

waarvoor parameters gelden zoals het totale aantal Bitcoins in omloop, de manier

waarop nieuwe eenheden worden toegewezen en vrije marktprijzen. Voor

Bitcoin-betalingssystemen wordt een gedecentraliseerd grootboek gebruikt dat

functioneert via een peer-to-peer-netwerk om iedere tussenpersoon (gewoonlijk

een bank) te elimineren. Dit betekent dat de registratie van alle transacties niet

centraal wordt bijgehouden, maar in een netwerk van computers die de geldigheid

van nieuwe transacties bijhouden met een speciale coderingstechnologie.

[end box]

De volgende tabel bevat voorbeelden van complementaire valuta's die in Europa en elders

worden gebruikt, en laat zien welke media voor verschillende functies worden gebruikt.

Tabel 1: Denominatie en transactiemedia van gemeenschapsvaluta

Valuta Rekeneenheid Denominatie Medium

Brixton Pound £ sterling Brixton £ papier, website, app, SMS

Bitcoin Bitcoinbitcoin,

satoshieselektronisch

e-Portemonneeà pari beheerd

tegen € 0,01punten

elektronisch, nationale

identiteitskaart als 'show card'

Krugerrand ounces goud Krugerrand munt

Loyaliteitskaart puntenmiles, punten

enz.

magneetstripkaart, websites,

zegelkaarten

Makkie tijd uur, half uur papier, website

SoNantes euro SoNantes app, SMS, website, smartcard

Spice-

tijdkredietentijd tijdkrediet papier en online register

Terra prijs beheerd Terra elektronisch



met

goederenmandje

TradeQoin euro TradeQoin website, app

Ven

zwevende prijs

van valuta en

goederenmandje

Ven website, app

[currency box: Kruggerand]

De Krugerrand is een Zuid-Afrikaanse munt van 22-karaats goud die beschikbaar

is in denominaties van een halve, een kwart en een tiende ounce goud. De

Krugerrand, die voor het eerst is geslagen in 1967 met als doel Zuid-Afrikaans

goud beter op de markt te brengen, is sindsdien wereldwijd de meest populaire

keuze geworden voor beleggers die goud willen kopen. Opvallend genoeg heeft

de Krugerrand de status van een wettig betaalmiddel in Zuid-Afrika. Dit betekent

dat de eenheden ervan terecht kunnen worden aangeduid als 'munten' in plaats

van als 'rounds', de technische term voor soortgelijke gouden media die elders

worden geproduceerd en geen wettige betaalmiddel zijn.

[end box]

[currency box: Loyaliteitskaarten]

Loyaliteitskaarten (of meer algemeen: loyaliteitsprogramma's) zijn

marketinginstrumenten waarmee bedrijven klanten proberen te behouden. Met

deze kaarten kunnen bij iedere aankoop gewoonlijk punten worden verzameld,

die kunnen worden ingewisseld in de vorm van kortingen bij toekomstige

aankopen.

Hoewel ze meestal niet worden gezien als valuta's, hebben

loyaliteitsprogramma's, die kunnen worden gebruikt voor alles wat gaat van

kopjes koffie tot intercontinentale vliegreizen, in feite alle kenmerken van een

valutasysteem. Valuta's zoals de Belgische E-Portemonnee roepen de volgende

vraag op: als deze valuta's kunnen worden ontworpen door bedrijven met als doel

winst te maken, waarom zouden ze dan ok niet kunnen worden ontworpen door

gemeenschappen om economische, sociale en ecologische doelen te realiseren?



[end box]

Uitgifte

Er zijn geen vormen van geld die van nature binnen een bepaalde maatschappij of

gemeenschap voorkomen. Natuurlijke voorwerpen (van schelpen en grote stenen tot goud)

zijn gebruikt als geld, maar alleen wanneer een maatschappij besliste daar een speciale status

aan toe te kennen. De regels en processen waarmee deze voorwerpen of eenheden tot geld

worden uitgeroepen, worden samengevat met de term uitgifte. Dat is wat de centrale bank

doet wanneer deze stukken papier bedrukt en die vervolgens distribueert als bankbiljetten, of

wat commerciële banken doen wanneer ze getallen toevoegen aan iemands bankrekening

wanneer ze een lening uitschrijven: ze brengen geld in omloop in de economie.

Er bestaat enige verwarring over de precieze betekenis van de term uitgifte. Dat is met name

zo voor valuta's die op papier worden gedrukt omdat er vaak een vertraging zit tussen het

moment waarop een biljet wordt gedrukt (wanneer het wordt gedistribueerd naar de

uitgiftepunten) en het moment waarop het in omloop wordt gebracht door het aan een

persoon of bedrijf te overhandigen om het te gebruiken. Omwille van de duidelijkheid

kunnen drie verschillende eigenschappen van wat vaak wordt aangeduid als uitgifte als volgt

worden samengevat:

- de regels die de uitgifte bepalen

- de factoren die de geldhoeveelheid bepalen

- het mechanisme waarmee het geld in omloop wordt gebracht

Binnen elke categorie zijn er tal van verschillende methodes en factoren om de

geldhoeveelheid te beheren en controleren.

De regels die de uitgifte bepalen

De regels die bepalen hoe de uitgifte gaat plaatsvinden, zijn essentieel voor de juiste werking

van de valuta en worden te allen tijde vastgelegd door de organisatie die verantwoordelijk is

voor de exploitatie van de valuta. Dit betekent echter niet dat deze regels altijd centraal

worden opgesteld en gewoon worden opgelegd aan bedrijven gebruikers. Sommige valuta's

staan bijvoorbeeld alle leden in een coöperatieve setup toe om bij te dragen aan het

ontwerpen van regels voor de valuta en de uitgifte ervan. Voor andere valuta's, zoals de



Brixton Pound, worden gebruikers en bedrijven geraadpleegd, maar beslist de uitvoerende

entiteit over de regels voor uitgifte.

De geldhoeveelheid

Het beheer van de hoeveelheid nieuw geld die wordt gemaakt en van de totale

geldhoeveelheid, is een ander gebied waarmee in de ontwerpfase rekening moet worden

gehouden. Een voorbeeld van een systeem dat zorgvuldig wordt beheerd door de

valutabeheerder is het tijdkredietmodel waarvoor Spice in Groot-Brittannië baanbrekend

werk verricht. Binnen dit model beslissen de lokale Spice-entiteiten over de maximale

hoeveelheid tijdkredieten die voor een gebeurtenis of specifieke gelegenheid kan worden

gedistribueerd. Deze controle over de maximale uitgifte waarborgt dat er

bestedingsmogelijkheden zijn voor alle uitgegeven tijdkredieten, wat essentieel is om te

garanderen dat gebruikers de valuta als waardevol zien. De tijdkredieten worden vervolgens

uitgegeven wanneer een persoon deelneemt aan de betreffende activiteit. Dit kan worden

gecontrasteerd met de LETS en peer-to-peer tijdbanksystemen die beide aan leden/gebruikers

toestaan eenheden in omloop te brengen wanneer hun eigen saldo ontoereikend is om te

betalen voor activiteiten of diensten die door andere leden worden geleverd.

MKB's die deel uitmaken van wederzijds-kredietnetwerken functioneren op soortgelijke

manier door aangesloten bedrijven toe te staan geld te creëren op een manier die

vergelijkbaar is met kredietfaciliteiten wanneer ze andere leden betalen. Hoewel er binnen

deze systemen regels voor het maximale negatieve saldo van een bepaalde gebruiker of een

bepaald bedrijf zijn, zijn er geen centrale regels voor de snelheid en het moment waarop

nieuw geld kan worden gecreëerd of voor de totale hoeveelheid geld die op een gegeven

moment in omloop is. Dit hangt eerder af van wanneer en hoeveel deelnemers elkaars

diensten afleveren en ervoor betalen.

Geld in omloop brengen

Het laatste punt met betrekking tot de uitgifte van geld is het specifieke mechanisme

waarmee het geld feitelijk in omloop wordt gebracht. In het voorgaande voorbeeld over

wederzijds krediet vallen het maken en in omloop brengen samen. Andere beschikbare opties

worden hierna in tabel 2 vermeld.

Hieraan moet worden toegevoegd dat Bitcoin en andere, soortgelijke valuta's in zekere zin

bedrieglijk zijn wat de uitgifte van geld betreft, omdat er geen wettelijke uitgevende entiteit



is. In plaats daarvan worden de regels vastgelegd met een vooraf bepaald algoritme. Hoewel

de totale geldhoeveelheid en het uitgifteprogramma centraal worden geregeld, vindt de

toewijzing van de volgende Bitcoins gedecentraliseerd plaats. Geen van deze kenmerken is

echter onveranderlijk omdat in het bestuursmodel van Bitcoin is vastgelegd dat als een

gewone meerderheid van de gebruikersgemeenschap het wil, ze voorbij kunnen gaan aan elk

van de systeemregels of deze kunnen amenderen. Dergelijke systemen hebben daarom de

mogelijkheid tot volledige decentralisatie.

Geld uit omloop nemen

Om inflatie te voorkomen moet, naast het mechanisme voor uitgifte, worden bepaald op

welke manieren geld uit omloop kan worden genomen. Tabel 2 biedt een overzicht van de

verschillende benaderingen die gemeenschapsvaluta's volgen voor uitgifte.

Tabel 2: Uitgifte

Valuta Regelgevende

entiteit

Beheer van de

hoeveelheid nieuw geld

en de totale

geldhoeveelheid

In omloop

brengen

Uit omloop

nemen

Brixton Pound Brixton Pound

CIC

Brixton Pound CIC en

gebruikers in de mate

waarin ze B£ willen

kopen

Wanneer £ sterling

wordt omgewisseld

op specifieke

wisselpunten of

online

Alleen bedrijven

kunnen B£

omwisselen voor

£ sterling

TradeQoin TradeQoin,

beheerd als een

coöperatie

Deelnemende bedrijven Wanneer bedrijven

met onvoldoende

saldo een ander lid

betalen

De totale som

van de saldo's

van alle

TradeQoin-

gebruikers is te

allen tijde gelijk

aan 0

SoNantes Filiaal van de

Crédit

Municipal de

Deelnemende bedrijven,

Crédit Municipal en

gebruikers.

Voor bedrijven

volgt de SoNantes

een wederzijds-

Het totale saldo

van alle

SoNantes-



Nantes kredietmechanisme

Burgers verkrijgen

de SoNantes door

ze voor euro's te

kopen

gebruikers is

altijd gelijk aan 0

Eenheden

gekocht door

gebruikers

kunnen opnieuw

voor euro's

worden

omgewisseld

Makkie Consortium

van twee

woningcorpora

ties, Qoin en

de

gemeenteraad

van

Amsterdam

Oost

Consortium met

aflossingspartners

Wanneer een

gebruiker een taak

uitvoert voor een

partnerorganisatie

Aflossingspartne

rs retourneren

uitgegeven

biljetten naar het

Makkie-

consortium

e-

Portemonnee

Limburg.net Limburg.net en lokale

gemeentes

Wanneer ze

worden geclaimd

nadat een

specifieke activiteit

is uitgevoerd

Eenheden die bij

de gemeentes

worden

uitgegeven

Spice-

tijdkredieten

Spice Spice met lokale

partnerorganisaties

Tijdkredieten

worden gemaakt

door Spice en

gedistribueerd naar

de organisaties die

lokale mensen

mogelijkheden tot

vrijwilligerswerk

bieden

Aflossingspartne

rs retourneren

uitgegeven

tijdkredieten

naar Spice






Ondersteuning

De enge definitie van ‘ondersteuning betekent dat degenen die de ondersteunde valuta in

bezit hebben, beschikken over een wettelijk afdwingbare claim tegen de valutabeheerder voor

een specifieke hoeveelheid van een andere valuta of product. Het gebruik van deze term in de

context van gemeenschapsvaluta's wijkt hier vaak vanaf (bijvoorbeeld 'gesponsord door

services' bij bepaalde Regiogeld-valuta's of 'gesponsord door de gemeenschap' bij bepaalde

LETS-valuta's). Daarom wordt de term meer algemeen begrepen als de manier om een

minimale koopkracht (waarde) van een valuta op lange termijn te verzekeren door een vorm

van garantie te bieden. Op deze manier kan de ondersteuning materieel (bijv. goud, zilver of

collateraal), een andere valuta (bijv. euro, GBP, USD) of immaterieel (bijv. een belofte,

executoriaal contract, staatsobligaties of belastingen) zijn. Ongeacht de details, het principe is

gelijk: de valuta is gegarandeerd omwisselbaar voor een specifieke hoeveelheid van een

andere valuta, goederen of diensten en deze garantie verleent in de ogen van de

gebruikersgemeenschap aan de valuta een bepaalde waarde.

Vooral wanneer de ondersteuning is gebaseerd op een schaarse hulpbron zoals nationale

valuta's of edele metalen, kan de beschikbaarheid van deze activa de uitgifte van de valuta

beperken. Bij gemeenschapsvaluta's is ondersteuning gewoonlijk een manier om vertrouwen

te wekken in een programma dat niet officieel door de overheid wordt onderschreven. Het

best bekende voorbeeld van valutaondersteuning was de gouden standaard, waarvoor de

overheden van bepaalde landen een vaste wisselkoers garandeerden tussen een bepaalde

hoeveelheid wettig betaalmiddel en ongemunt goud.

Gemeenschapsvaluta's die worden ondersteund door en inwisselbaar zijn voor andere

(conventionele) valuta's in plaats van specifieke goederen, worden aangeduid als 'gekochte en

inwisselbare coupons', waarvan de Chiemgauer, Bristol Pound en Brixton Pound voorbeelden

zijn. In de volgende tabel worden de ondersteuningsmethodes voor verschillende

gemeenschapsvaluta's getoond.

Tabel 3: Ondersteuningsmethodes

Valuta Ondersteuningsmethode

Brixton Pound £ sterling in een beschermde trustrekening

http://community-currency.info/en/unapproved/lets/

http://community-currency.info/en/unapproved/regiogeld/



TradeQoin Verplichting van de leden om de valuta te accepteren voor goederen en

diensten, en contracten met de beheerder waarin de voorwaarden voor

het vereffenen van rekeningen zijn vastgelegd voor wanneer leden het

systeem verlaten.

C3 Formele, financiële garanties, zoals opeisbare (en verzekerde) facturen

e-Portemonnee Inwisselingsopties die door lokale overheden worden gegarandeerd

Loyaliteitskaart Inwisselingsopties bij de uitgever of bij partnerorganisaties

Makkie Inwisselingsgaranties van deelnemende organisaties en bedrijven

SoNantes Vergelijkbaar met b2b-ruilhandel, maar met inbegrip van openbare

diensten zoals openbaar vervoer; eenheden gekocht door burgers

worden ondersteund met euro's in een trust

Spice-tijdkredieten Inwisselingsopties bij de uitgever of bij partnerorganisaties

Terra Goederenvoorraden

Tijdbanken Overeenkomst tussen leden om diensten tegen tijdpariteit te leveren

WIR C ollateraal zoals tweede hypotheken of activa in Zwitserse francs

Ontwerpdetails

Hoewel er veel verschillende ontwerpkenmerken in gemeenschapsvalutasystemen kunnen

worden opgenomen, gaan we ons richten op drie kenmerken met een lange geschiedenis die

aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor de manier waarop een valuta functioneert. Deze

kenmerken zijn demurrage of negatieve rentetarieven, bonus- en malusconversiesystemen en

de mogelijkheid om de conversie van de valuta in andere valuta's (vooral nationale wettige

betaalmiddelen te verplichten, toe te staan of te verbieden.

Demurrage

Demurrage is in de context van complementaire valuta's een ingebouwde vermindering van

de nominale waarde van een valuta in de loop van de tijd. Dit gaat oppotten tegen en moedigt

bestedingen aan door valutahouders feitelijk een belasting in rekening te brengen. Ideaal

gesproken bestaat demurrage uit het in rekening brengen van een simpele negatieve rente, die



zo regelmatig wordt toegepast als praktisch haalbaar is. Hoewel dit met elektronische valuta's

gemakkelijk dagelijks kan worden gedaan, zijn voor papieren valuta's vaak langere

tussenpozen nodig. In dergelijke gevallen kan demurrage worden gerealiseerd door de

regelmatige (maandelijkse, driemaandelijkse) aanschaf van zegels die moeten worden

aangebracht op de biljetten om ze geldig te houden. Omdat de waarde van de valuta in de

loop van de tijd afneemt, is het in het belang van de houders de valuta zo snel mogelijk uit te

geven of dat te doen voordat de volgende zegel moet worden gekocht.

Niet iedere vorm van geld is even geschikt voor demurrage. Demurrage kan vrij eenvoudig

worden georganiseerd voor elektronisch geld: een paar eenvoudige boekhoudkundige

technieken volstaan. Naast de hiervoor genoemde potentiële voordelen, heeft demurrage

echter ook een paar nadelen. Hiermee moet rekening worden gehouden tijdens de beslissing

of dit kenmerk in het valutaontwerp moet worden opgenomen.

Tabel 4: Voor- en nadelen van demurrage

Voordelen Nadelen

Demurrage Ontmoedigt oppotten sterk

Benadrukt de belangrijkste

functie van de valuta:

uitwisselingsmedium

Zet consumenten aan tot

uitgeven om geen boete te

hoeven betalen

Versnelt de omloop

Veel mensen begrijpen het concept niet goed

Stelt collectieve voordelen boven persoonlijke

voorkeuren

Gaat in tegen de algemene aanname over geld:

'je verdient geld om het te houden'

Ingewikkeld in theorie en praktijk, kan

bedrijven en individuen ervan weerhouden

mee te doen

Bonus/malus

[case study: Brixton Pound]

Tot 31 december 2013 gold er voor de Brixton Pound een bonus van 10% voor

iedereen die ponden sterling inwisselde voor de lokale valuta. Dat hield in dat £

100 van de nationale valuta B£ 110 waard was. Eenmaal in omloop bleef de

wisselkoers tussen de Brixton Pound en de pond sterling één-op-één en



functioneerde de bonus als een aanmoediging om de lokale valuta te kopen en

gebruiken. Er gold ook een malus van 10% voor bedrijven die hun Brixton

Pounds omwisselden in ponden sterling. De malus functioneerde als

ontmoediging om de Brixton Pound in sterling om te wisselen en als

aanmoediging om lokale leveranciers te vinden waarbij ze hun Brixton Pounds

konden uitgeven.

[end box]

In de wereld van de gemeenschapsvaluta's verwijst de term bonus naar een premie die wordt

betaald aan allen die een wettig betaalmiddel omwisselen voor een gemeenschapsvaluta.

Bonussen worden meestal gegeven in de vorm van een gift, uitgegeven in de

gemeenschapsvaluta en toegevoegd aan het omgewisselde bedrag. Bonussen zijn een

aansporing om nieuwe gebruikers aan te trekken of bestaande te behouden. Een Malus is het

tegenovergestelde van een bonus (meestal een heffing op een conversie terug naar een wettig

betaalmiddel) en is een ongecompliceerde manier om het bonussysteem te financieren.

Tabel 5: Voor- en nadelen van een bonus en een malus

Voordelen Nadelen

Bonus/Malus Bonussen kunnen gebruikers

aanmoedigen mee te doen

met een valuta.

Moedigt het kopen van meer

gemeenschapsvaluta aan

Moedigt bedrijven aan om

bestedingsopties te vinden

voor de valuta die zij

ontvangen in plaats van ze

weer in te wisselen voor de

nationale valuta

Kan inkomsten genereren

Bedrijven worden door de

conversiekosten ontmoedigd

om mee te doen

Maakt het begrip van het

project ingewikkelder

Door het gebruik van

bonussen kan het lijken of de

valuta deel uitmaakt van een

commercieel project

Partners uit de openbare

sector kunnen de malus



voor het valutaproject of

liefdadigheidsdoelen

mogelijk niet accepteren en

afzien van deelname aan de

valuta

Converteerbaarheid in de nationale valuta

De vraag of een gemeenschapsvaluta converteerbaar in een andere valuta moet zijn, is een

essentiële vraag tijdens de ontwerpfase. Deze beslissing heeft belangrijke gevolgen voor het

hele systeem, van het uitgifteproces tot de juridische vereisten waaraan convereerbare valuta's

moeten voldoen.

Het spectrum waarbinnen valuta's zich kunnen bevinden, kan worden geïllustreerd aan de

hand van de manier waarop Brixton, Bitcoin en de WIR omgaan met de conversie van hun

valuta. Aan het ene uiteinde van het spectrum staat de Brixton Pound, waarvoor geldt dat

binnen de regels van de valuta alle gebruikers en bedrijven te allen tijd ieder bedrag aan

Brixton Pounds dat zij in hun bezit hebben à pari mogen inwisselen voor ponden sterling.

Aan het andere eind van het spectrum staat de WIR in Zwitserland. Volgens de voorwaarden

van de valuta, mag deze niet worden omgewisseld voor Zwitserse francs of andere valuta. Dit

staat duidelijk in het contract dat is ondertekend door alle leden en inbreuk kan leiden tot

uitsluiting van het WIR-netwerk. Ondanks dit verbod en de mogelijke consequenties,

converteren veel gebruikers WIR-francs in Zwitserse francs over de toonbank of via

platforms van derden, meestal voor veel minder dan de nominale waardepariteit.

Bitcoin staat in het midden door converteerbaarheid volledig van de marktvraag af te laten

hangen. Veel bedrijven en handelsplatforms bieden aan wettig betaalmiddel te converteren in

Bitcoin en omgekeerd. Interessant genoeg betekent het feit dat conversie niet specifiek

verboden is, dat regelgevers de valuta als converteerbaar behandelen en zijn begonnen

Bitcoin-uitwisselingen te regelen in plaats van de Bitcoin-valuta zelf.

Tabel 6: Voor- en nadelen van converteerbaarheid en niet-converteerbaarheid



Voordelen Nadelen

Converteerbaar Gegarandeerde conversie kan

bedrijven en gebruikers helpen zich

gemakkelijker bij het systeem aan

te sluiten

Maakt deelname door bedrijven

mogelijk, zelfs als hun leveranciers

geen deel uitmaken van het netwerk

Het toestaan van conversie opent

mogelijkheden om inkomsten te

genereren

Vereist fondsen om te kunnen

voldoen aan

conversieverplichtingen

Vereist naleving van de

verplichtingen van het financiële

systeem

Verkleint vooral voor bedrijven de

stimulans om creatieve

bestedingsmogelijkheden voor de

valuta te vinden of anderen uit hun

toevoerketen aan te moedigen deel

te nemen aan het netwerk.

Niet

converteerbaar

Reserves wettig betaalmiddel zijn

niet vereist

Gesloten-lus-, niet-converteerbare

valuta's functioneren buiten de

financiële regelgeving om

Gebruikers en bedrijven kunnen

meer aarzelen aan dergelijke

systemen deel te nemen, vooral als

de bestedingsopties beperkt zijn

Vereist actief beheer van de

gemaakte geldhoeveelheid om te

zorgen dat de valuta groeit in lijn

met de bestedingsvolumes

Veiligheid

De fysieke en digitale veiligheid van een valuta is essentieel om de waarde ervan te

beschermen, vooral wanneer de valuta breder wordt aanvaard en de kans op fraude,

vervalsing en hacking toeneemt. Dit is gangbaar bij nationale valuta's, maar is ook een

probleem met sommige complementaire valuta's en zelfs met sommige

gemeenschapsvaluta's, vooral als deze kunnen worden ingewisseld voor de nationale valuta.

http://community-currency.info/en/glossary/national-currency/

http://community-currency.info/en/glossary/community-currency/

http://community-currency.info/en/glossary/complementary-currency/



Tabel 7: Maatregelen tegen vervalsing

Tegenmaatregele

n met fysieke

valuta's

Via

boekhoudkundige

praktijken

Maatregelen voor

identiteitscontrole

(voor elektronische

transacties en

lidmaatschap)

Bij digitale

transacties

- Beveiligd papier

- Speciale

afdruktechnieken

- Geregistreerde

serienummers

- Watermerken

- Hologrammen

- Openbaar

toegankelijke

handelsgeschiedenisse

n

- Handtekeningen of

dubbele

handtekeningen

- Machtiging door

verschillende partijen

- Regelmatige

controles

-

Machtigingsvereisten

middels telefonische

of elektronische

validatie

- Stemherkenning,

gezichtsherkenning,

andere biometrische

technieken

- Beveiligingsvragen

in apps

- Pincodes of

wachtwoorden

- Met wachtwoorden

beveiligde

gebruikersaccounts

- Chip- en

pintechnologieën

- Codering (PGP,

openbare-publieke

sleutels)

- Authenticatie door

derden

Markt

De econoom Hyman Minsky had als grondregel: 'iedereen kan geld maken (uitgeven), maar

het probleem is het door anderen te laten accepteren'. Terwijl conventioneel geld kan worden

gezien als schuldbekentenissen die voornamelijk door banken worden uitgegeven als het

wettige betaalmiddel om schulden en belastingen te betalen, kan er bij gemeenschapsvaluta's

niet worden vertrouwd op juridische regels om het gebruik ervan op te leggen. Deelname

eraan is hoofdzakelijk vrijwillig en het gebruik ervan moet worden aangemoedigd door een

levensvatbare en gewaarde markt te scheppen. De waarde van een valuta komt hoofdzakelijk

tot stand door te zorgen dat deze wijdverbreid en consequent wordt geaccepteerd. Er kan dus



gesteld worden dat er voor een complementaire valuta een complementaire markt moet

worden gemaakt.

Daarom is het erg belangrijk criteria te ontwikkelen om te bepalen of een specifiek bedrijf als

lid van een valutanetwerk kan worden geaccepteerd. Sommige valutabeheerders

verwelkomen ieder bedrijf dat bereid is om mee te doen en zich te houden aan de

voorwaarden, of het nu gaat om een McDonald, een grote supermarkt of een benzinestation.

Anderen stellen meer eisen aan een eventueel lidmaatschap, zoals lokaal eigendom, levering

of verkoop van milieuvriendelijke producten en diensten of een kleine bedrijfsomvang.

Bij een meer open lidmaatschap kan het bedrijfsnetwerk waarbinnen de valuta wordt

geaccepteerd, gemakkelijker worden uitgebreid en is het eenvoudiger om te komen tot een

goed gevarieerd aanbod van goederen en diensten die met de valuta kunnen worden gekocht.

Bij een meer restrictief lidmaatschapsbeleid is het lastiger het netwerk uit te breiden en te

komen tot een gevarieerd aanbod. Het kan de valuta echter een krachtigere identiteit geven en

helpen bepaalde doelen te realiseren, zoals het aanmoedigen van lokaal winkelen, het

bevorderen van ethische keuzes of het bevoorrechten van kleine bedrijven boven grote

multinationals.

In dit hoofdstuk is dieper ingegaan op enkele specifieke kenmerken van valutaontwerp. De

combinatie van deze technische kennis met de adviezen over het ontwerpproces in het vorige

hoofdstuk, helpt te verzekeren dat valutaprojecten goed worden afgestemd op de beoogde

doelen ervan door de juiste kenmerken erin op de te nemen, er de juiste mensen bij te

betrekken en een juist evenwicht te vinden tussen een duidelijk doel en een flexibel ontwerp.

In plaats van gewoon bestaande modellen te kopiëren die elders succesvol zijn gebleken,

hopen we dat het hiermee gemakkelijker wordt de aandacht uit te laten gaan naar specifieke

kenmerken van valutaontwerp en te beslissen welke kenmerken wel of niet geschikt zijn voor

een specifieke context, gemeenschap of doel. We gaan nu in op een bredere kwestie die niet

specifiek eigen is aan valutaprojecten, namelijk de implementatie van een complex

langetermijnproject.



Hoofdstuk 6 // Hoe – Een valuta implementeren en beheren Het valutaontwerp zelf is niet meer dan één element van een veel groter project. Dit

hoofdstuk gaat in op essentiële vragen over hoe dit in de praktijk in zijn werk gaat:

welk soort structuur en financiële configuratie kan het team selecteren en welke externe

expertise is mogelijk vereist Dit hoofdstuk bouwt voort op de ervaringen die met andere

valuta's zijn opgedaan en brengt de belangrijkste elementen van een implementatieplan

tot leven.

Elke individuele valuta is anders. Het opzetten van een gemeenschapsvaluta is echter een

project zoals vele andere, hoewel de organisatorische, beheer- en ontwerpkenmerken het tot

een zeer complex project maken met meer variabelen en meer belanghebbenden, maar

minder goede praktijken en ervaringen dan op veel andere gebieden – waardoor er een

grotere kans op mislukking is.

Het is tijdens de gedetailleerde planning en uitvoering van een dergelijk project dat de meest

ambitieuze projecten ook worden geconfronteerd met de grootste problemen. Vaak is het

eerste enthousiasme om iets radicaal nieuws te doen een belemmering voor nuchtere,

zorgvuldige planning en voor het ontwikkelen van voldoende evaluatiecriteria en eerlijke

interne bewaking.

Tijdens de besluitvorming over het gewenste type valuta, moeten er concrete, vaak saaie

taken in gedachten worden gehouden en begroot. Hoewel het ontwerpen van het concept voor

een valuta en het overtuigen van anderen om mee te doen leuk en spannend is, is dit ook het

punt waarop de zwaarste en minst aantrekkelijke taken moeten worden uitgevoerd. In dit

hoofdstuk worden de belangrijkste onderdelen van dit proces besproken:

Organisatiestructuur

Financiën

Juridisch kader

ICT-toepassingen

Het is belangrijk om tijdens het samenstellen van een team en het bijeenbrengen van

expertise over deze taken na te denken. Omdat veel van deze onderwerpen voor vrijwel ieder

ander serieus initiatief gelden, zijn er veel andere publicaties die hulp bieden voor






bijvoorbeeld projectmanagementtools en processen. Er zijn ook deskundigenorganisaties en

consultants die kunnen helpen met het algehele proces of specifieke expertise. We zullen

deze aspecten daarom heel kort behandelen.

Organisatiestructuur en beheer

De organisatiestructuur van een valutaproject moet de waarden weerspiegelen die de valuta

vertegenwoordigt. Algemeen gezegd vereist dit een beheerstructuur waarin belanghebbenden

worden samengebracht om deel te nemen aan gesprekken, besluitvorming en de

implementatie van oplossingen voor veelvoorkomende problemen of doelen. Hiervoor

kunnen de principes van coproductie, worden gevolgd om te waarborgen dat beslissingen

goed zijn afgestemd op de belangen van zoveel mogelijk betrokkenen.

Veel van de casestudy's naar valuta in dit boek illustreren het potentieel van projecten om van

onderaf op te worden gebouwd. In die projecten wordt een aanzienlijk beroep gedaan op

vrijwilligers of deeltijdmedewerkers die met kortetermijnsubsidies worden gefinancierd. Of

echter een valuta op deze manier voortkomt uit een basisbeweging of tot stand komt via een

lokale overheidsinstantie, de ontwikkeling van degelijke organisatie- en beheerstructuren is

essentieel voor langetermijnsucces – en ook om te zorgen dat zij die hun tijd erin steken,

worden ondersteund en erkend.

Een paar dingen mogen niet vergeten worden wanneer van de ideeënfase en een informele

structuur, wordt overgestapt op een formele organisatiestructuur met rechtspersoonlijkheid.

Het gaat hierbij om het volgende:

Democratische besluitvorming: Processen met meerdere belanghebbenden moeten

de democratische besluitvorming binnen een organisatie versterken door de

mogelijkheden tot deelname voor hen die het meest te maken krijgen met de gevolgen

van de beslissingen (vooral degenen aan de basis, die zo vaak niet worden gehoord

tijdens deze processen) zo groot mogelijk te maken.

Flexibiliteit: Innovatieve projecten zoals gemeenschapsvaluta's moeten flexibel

worden beheerd, zodat kleine aanpassingen op korte termijn kunnen worden

doorgevoerd. Om de valuta tot een succes te maken, moet alles zo worden opgezet dat

valutaspecialisten een zekere mate van vrijheid hebben en met name zijn gemachtigd

over activiteiten en budgettoewijzing te beschikken.



Transparantie en verantwoording: in een proces met meerdere belanghebbenden

kan op consensus gebaseerde besluitvorming naast transparant en

verantwoordingsplichtig functioneren noodzakelijk zijn. Zoals twee van de

steunpilaren van goed beheer, is transparantie een noodzakelijke voorwaarde voor

verantwoording. Zonder duidelijke, precieze en actuele informatie is het onmogelijk

te oordelen of is voldaan aan de standaard die is beloofd door hen die de

eindverantwoordelijkheid dragen.

Vakkundigheid: Een organisatie moet operationeel blijven tijdens het hele ontwerp-

en implementatieproces om de belanghebbenden en potentiële eindgebruikers te

garanderen dat het proces goed is doordacht en gepland.

Schaal en bereik: De beheerstructuren moeten gelijk opgaan met de ambitie van het

valutaproject. Kleinschalige projecten kunnen succes hebben in de vroege fases van

het ontwerpen van een valuta wanneer er minder aandacht nodig is voor formele

organisatiestructuren. In voorstellen voor grootschalige systemen moet de structuur in

een eerdere fase worden geformaliseerd om bijvoorbeeld de financiering veilig te

stellen of te voldoen aan de reglementen.

Gangbare rechtsvormen die in gemeenschapsvalutasystemen in Europa worden gebruikt zijn

verenigingen, liefdadigheidsinstellingen, CIC's (Community Interest Companies),

coöperaties, B-Corp-ondernemingen en vennootschappen. Het is belangrijk te controleren

welke versies hiervan beschikbaar zijn en advies te vragen aan anderen over de voordelen

hiervan.

Financiën

Financiering moet worden overwogen voor twee verschillende fasen: ten eerste de

ontwikkelings- en opstartactiviteiten. Ten tweede de noodzaak om het netwerk en de

doorgevoerde systemen te onderhouden.

Hoewel sommige valutaprojecten starten door effectief gebruik te maken van vrijwilligers, is

op langere termijn meestal financiering nodig. Dit waarborgt dat de tijd die mensen besteden

aan het project, geheel of gedeeltelijk kan worden gecompenseerd en dat de kosten voor

valutaontwikkeling kunnen worden voldaan. De financiering kan afkomstig zijn van de

gebruikers en belanghebbenden zelf of van instellingen, stichtingen en de lokale overheid.



Afhankelijkheid van één inkomstenbron wordt afgeraden om de organisatie van een

gemeenschapsvaluta minder kwetsbaar te maken. Subsidies, sponsoring en een bedrijfsmodel

waarin de valuta zelf inkomsten genereert (door bijvoorbeeld registratie-, transactie- en/of

saldokosten te heffen) verkleinen de afhankelijkheid van één grote financier zoals een lokale

overheidsinstantie of een charitatieve trust.

[case study: Spice]

In 2014 heeft Spice met crowdfunding een eigen evaluatierapport gefinancierd

door verschillende belanghebbenden te vragen een bijdrage te leveren. In ruil

daarvoor ontvingen de belanghebbenden een op degelijk onderzoek gebaseerd

rapport waarmee ze hun werk onder de aandacht kunnen brengen, terwijl Spice

één diepteonderzoek over een langere tijdsperiode kon uitvoeren.

[end box]

Bedrijfsplan en budgettering

Voordat op zoek wordt gegaan naar financiering, moet voor ieder valutaproject een budget en

een bedrijfsplan worden opgesteld waarin de kosten voor de implementatie en het beheer van

de valuta worden begroot. Een paar van de meest voorkomende kostenposten worden hierna

genoemd en uitgesplitst in opstartkosten en lopende kosten. Het is erg belangrijk om tijdens

het opzetten van een bedrijfsplan veel aandacht te besteden aan de lopende kosten omdat de

duurzaamheid van het project sterk afhankelijk kan zijn van de hoeveelheid middelen die in

de eerste fasen van de implementatie beschikbaar zijn. Sommige kosten zijn een kwestie van

keuze, zoals de mate waarin tijdens de aanloop- of uitvoerfasen van het project een beroep

wordt gedaan op externe expertise.

Tabel 8: Kosten om rekening mee te houden

Aanloopfase Uitvoerfase

Personeelskosten Lonen of ontwikkelingskosten en uitvoerend team



Kantoorkosten Kosten voor kantoorruimte en apparatuur: huur, overhead,

telefoon, computers, afdrukken.

Communicatie Websitehosting, ontwerpen en afdrukken van

reclamemateriaal, persberichten schrijven en verzenden,

audiovisuele apparatuur en softwarelicenties.

Administratie Bankrekeningen openen,

wettelijke structuur

vastleggen, verzekering.

Terugkerende kosten:

verlenging van

verzekeringspolissen,

bankkosten, websitehosting.

Experts Kosten voor externe

experts zoals ICT-

specialisten, advocaten,

consultants op het gebied

van valutaontwerp.

Training van teamleden en

partners.

Apparatuur Eenmalige aanschaf van

apparatuur voor

valutatransacties, zoals

betaalterminals.

Onderhoud en ontwikkeling

van een

betalingsinfrastructuur.

Productie Ontwerp en productie

van biljetten,

betaalkaarten of andere

transactiemedia.

Aanpassing of verspreiding

van transactiemedia.

Publiciteit Promotieactiviteiten en

lanceringsevenement.

Doorgaande promotie,

educatieve en

promotieactiviteiten.



Fondsenwerving

Net zoals bij conventionele geldsystemen, is voor de operationele kosten van

gemeenschapsvaluta aanhoudende financiering vereist. De lopende kosten van conventioneel

geld blijven vaak onopgemerkt omdat ze zijn ingebouwd in het financiële systeem als geheel,

met mechanismen zoals servicekosten door banken, bankrekeningkosten en boetes waarmee

fondsen voor de exploitatie ervan worden gegenereerd.

Voor de financiële duurzaamheid moeten voldoende inkomsten worden ingebracht om het

vereiste personeel en de administratie te bekostigen. Valutasystemen moeten ten minste een

deel van hun lopende kosten dekken in de nationale valuta om een cashflow buiten de eigen

valuta van het systeem te waarborgen. Deze inkomsten zijn gewoonlijk afkomstig uit een of

meer van de volgende vier bronnen:

1. Overheids- en privésubsidies

2. Donaties en schenkingen

3. Gebruikstarieven betaald door bedrijven en individuen

4. Secundaire inkomstenopties zoals weglekkenof de verkoop van advertenties

Hoewel het vooral in de eerste fasen van het project belangrijk is manieren te vinden om

inkomsten uit de eerste twee bronnen te krijgen (donaties en schenkingen), moeten

uiteindelijk de derde en vierde bron voldoende inkomsten opleveren om de operationele

kosten van de valuta te dekken. In de praktijk is de financiële duurzaamheid van

valutasystemen vaak een van de grootste uitdagingen. De wens om iedere vorm van

ontmoediging voor het gebruik van een nieuwe valuta weg te nemen, betekent dat de tarieven

voor bedrijven en gebruikers vaak zo laag mogelijk worden gehouden. De meeste

gemeenschapsvalutasystemen leggen daarom geen vaste kosten op aan netwerkleden.

Naarmate systemen echter meer volgroeid raken, moeten ze meer fondsen binnenhalen, in de

nationale valuta, de complementaire valuta's of een combinatie van beide. In tabel 9 worden

de inkomstenbronnen afkomstig van valutagebruikers samengevat.

Tabel 9: Voor- en nadelen van financieringsmechanismen

Financieringsmechanism Voordelen Nadelen Voorbeeld

http://community-currency.info/en/glossary/national-currency/

http://community-currency.info/en/glossary/system/



e

Lidmaatschapskosten Kunnen een bron van

regelmatige inkomsten

zijn

Als ze te hoog

zijn, kunnen

ze deelname

aan de valuta

ontmoedigen

RES brengt

lidmaatschapskoste

n in rekening voor

bedrijven en werkt

met een geleidelijke

schaal van 500 euro

per jaar.

Kosten voor het

omwisselen van de

gemeenschapsvaluta in de

nationale valuta

Levert geld op wanneer

de valuta voor de

nationale valuta wordt

omgewisseld

Kan bedrijven

ervan

weerhouden

aan de valuta

mee te doen

Voor de Brixton

Pound werd

voorheen een malus

van 10% toegepast

wanneer de B£

werd

teruggewisseld voor

pond sterling. Dit

tarief is in 2014

afgeschaft om

bedrijven niet

langer van

deelname te

weerhouden.

Transactiekosten (voor

elektronische transacties)

Is een regelmatige bron

van inkomsten dankzij

de feitelijke uitgaven en

komt overeen met de

huidige transactiekosten

in het conventionele

geldsysteem

Niet

aantrekkelijk

voor de

persoon die de

kosten moet

betalen (klant

of bedrijf)

TradeQoin-

deelnemers betalen

een transactietarief

van 10% van de

aankopen binnen

het netwerk. Een

deel van het geld

dat met dit tarief

wordt gegenereerd

dient om een

veiligheidsfonds te



financieren om de

risico's van een

eventueel failliet te

dekken

Advertentieruimte

(nieuwsbrieven, website,

app of ontwerpen van

biljetten)

Kosteneffectieve

reclamemogelijkheden

voor deelnemende

bedrijven en gericht op

klanten die

bestedingsmogelijkhede

n zoeken

Vereist dat

bedrijven al

een zekere

mate van

vertrouwen in

valuta's

hebben

dankzij eerder

gebruik of een

inclusief en

open

ontwerpproces

.

Voor de Beki is

meer dan 12.000

euro binnengehaald

via advertenties op

de papieren

biljetten van de

valuta.

Demurrage Moedigt het uitgeven

van de valuta aan en

levert tegelijkertijd

inkomsten op

Tenzij er een

zeer grote

hoeveelheid

van de valuta

in omloop is,

zijn de

inkomsten uit

demurrage

beperkt

Wordt

negatief

beoordeeld

door

gebruikers en

bedrijven

Voor de

Chiemgauer in

Duitsland moeten

de houders van

biljetten

driemaandelijks

zegels kopen. Voor

de e-Chiemgauer

wordt het tarief

automatisch van het

saldo afgetrokken



Handelswaar Een goede manier om

de valuta meer

bekendheid te geven en

tegelijkertijd inkomsten

te genereren

Zoals geldt

voor ieder

ander product

op de markt,

zijn er risico's:

als het product

niet goed

verkoopt, leidt

dat tot

geldverlies

Voor de Brixton

Pound worden

merkproducten en

setjes speciale

biljetten voor

verzamelaars

verkocht.

Weglekken (eenheden die

uit de omloop verdwijnen

wanneer ze worden

verworven door bezoekers

of verzamelaars, of nadat

de vervaldatum van een

biljet is verstreken)

De ondersteuning van

deze eenheden in de

nationale valuta wordt

niet teruggestort en kan

daarom niet worden

vrijgegeven voor andere

doelen

Het beheer

ervan kan

complex zijn

en is alleen

veilig als

precies bekend

is hoeveel

eenheden

nooit zullen

worden

omgewisseld

Chiemgauer-

biljetten verlopen

na twee jaar. Nadat

een biljet is

vervallen, komt de

overeenkomstige

waarde ervan in de

nationale valuta

terug bij de

organisatie en kan

deze worden

gebruikt als extra

cashflow voor het

project

[currency box: RES]

De Belgische RES wil de MKB-economie stimuleren. De RES, die voornamelijk

een gesloten-lus betalingssysteem is, kan door individuen ook voor euro's worden

gekocht, tegen een korting van 10%. Dit model biedt een uitwisselingsmedium

voor business-to-business en individual-to-business-transacties. Sinds 2012

gebruiken meer dan 5000 bedrijven en 100.000 consumenten het RES-systeem.



Alleen al in 2011 is het equivalent van 35 miljoen euro aan transacties uitgevoerd.

[MKB]

[end box]

[currency box: Beki]

De Beki is een regionale valuta die wordt gebruikt in het Luxemburgse kanton

Redange. In een één-op-één waardering met de euro is de Beki bedoeld om de

MKB-economie te stimuleren en de overstap naar ecologische duurzaamheid te

maken. Om de valuta te kunnen gebruiken, moeten bedrijven en individuen lid

worden van 'De Kär', de organisatie die de Beki beheert. Hoewel omwisselbaar

voor euro's, wordt er voor het terugwisselen van de Beki in euro's een tarief van

5% in rekening gebracht. Dit is bedoeld om inkomsten voor het beheer van de

valuta te genereren en uitgaven in Beki's in plaats van euro's te stimuleren. [SME]

[E]

[end box]

Juridisch en naleving

Gemeenschapsvaluta's moeten alle toepasselijke wetten naleven van het land waar ze worden

gebruikt. Er moet rekening worden gehouden met een aantal punten, afhankelijk van de

specifieke details van het valutaontwerp en de implementatie ervan.

Er is hier niet genoeg ruimte om alle juridische details voor elk land en ieder type

valutasysteem te bespreken. In dit gedeelte vindt u een overzicht van de belangrijkste punten

waarmee bij het opzetten van een valuta rekening moet worden gehoudenxvi.

Het gaat hierbij om fiscaliteit, sociale zekerheid, financiële reglementen,

gegevensbescherming, verzekeringen en mogelijke problemen aangaande de aanvaarding

door openbare instanties van complementaire valuta's.

Fiscaliteit

De fiscus en regelgevers kunnen gemeenschapsvaluta zien als een middel waarmee

individuen en bedrijven belastingen op hun transacties willen ontduiken. Het is daarom



essentieel om voor ieder project deze problemen aan te pakken door rekening te houden met

de gevolgen voor de omzetbelasting, vennootschapsbelasting en inkomstenbelasting die

individuen en bedrijven die het programma gebruiken, moeten betalen. Het is raadzaam

onderzoek te doen naar de belastingtechnische gevolgen van iedere gemeenschapsvaluta

(binnen het relevante rechtsgebied) om te verzekeren dat de valutagebruikers de wet naleven.

Valuta's die vooral een sociaal doel hebben (bijv. tijdbanken, LETS etc.) staan door hun

relatief kleine omvang in termen van individuele saldo's, verdiensten en uitgaven, meestal

minder bloot aan belastingontduiking door de gebruikers ervan. In gesloten-lus

betalingssystemen en valuta's die door een wettig betaalmiddel worden ondersteund zijn de

potentiële risico's echter hoger omdat er meer geld in omloop is en er meer leden en

procedurele complicaties zijn. Voor deze soorten valuta moeten er maatregelen worden

geïmplementeerd om te verzekeren dat bedrijven en gebruikers zich volledig bewust zijn van

hun wettelijke verplichtingen, zodat zij weten hoe in het systeem uitgevoerde transacties

moeten worden aangegeven bij de fiscus. Bovendien moet de beherende entiteit de fiscale

gevolgen van haar eigen activiteiten begrijpen en weten hoe deze moeten worden beheerd.

Over het algemeen moet btw in rekening worden gebracht voor alle transacties die in een

gemeenschapsvaluta worden verricht wanneer (1) de activiteit plaatsvond binnen het normale

verloop van zakelijke activiteiten en (2) de valuta converteerbaar is via een vaste wisselkoers

of een koppeling met de nationale valuta. Daarom zijn daarbij niet inbegrepen transacties

tussen personen (in tegenstelling tot bedrijven) en transacties uitgevoerd in niet-

converteerbare niet-gekoppelde valuta's. Beide zijn daarom potentieel btw-vrij. In alle

gevallen waarin btw in rekening moet worden gebracht, moet deze worden betaald met het

wettig betaalmiddel van het land waarin de valuta wordt gebruikt.

De algemene positie ten opzichte van vennootschapsbelasting is dat iedere activiteit in een

converteerbare valuta of een niet-converteerbare, gekoppelde valuta moet worden opgenomen

in de belastingopgave van een bedrijf. De positie met betrekking tot niet-converteerbare niet-

gekoppelde valuta's is genuanceerder en vereist verdere analyse.

De gevolgen voor persoonlijke inkomstenbelastingen wisselen sterk per systeem en land. In

de meeste landen zijn niet-beroepsmatige inkomsten belastingvrij en wordt er belasting



geheven over beroepsmatige diensten, ongeacht het gebruikte betaalmiddel (nationale valuta,

gemeenschapsvaluta of in natura). Maar in bijvoorbeeld Nederland is de invoering van

gemeenschapsvaluta's van het type LETS ondersteund met een expliciete regelgeving waarin

is vastgelegd dat de drempelwaarde om navraag te doen naar de beroepsmatige of niet-

beroepsmatige aard van een dienst gelijk is aan 3000 euro per jaar.

Sociale zekerheid en werkgelegenheid

Een van de belangrijkste doelgroepen voor sociale valuta's wordt gevormd door hen die niet

actief betrokken zijn bij de economie en door kwetsbare personen zoals mensen met een

handicap, werkelozen en mensen uit achtergestelde gemeenschappen in het algemeen. Veel

van de mensen die kunnen deelnemen aan een sociaal valutaprogramma, ontvangen bijstand

of een werkeloosheidsuitkering. Het is daarom belangrijk een gesprek aan te gaan met en

regels te verkrijgen van de relevante nationale en lokale overheidsinstanties aangaande de

gevolgen van deelname aan sociale valutaprogramma's. In sommige gevallen, zoals de

tijdbanken in Groot-Brittannië, heeft de fiscus officiële verklaringen uitgegeven dat een

bepaald niveau van deelname aan dergelijke systemen geen invloed heeft op de betaling van

uitkeringen. Meestal zijn er echter geen officiële regels. Nauwe samenwerking met lokale

organisaties met de vereiste kennis is in dit opzicht essentieel.

Er is ook een groeiende tendens, vooral bij valuta's die door een wettig betaalmiddel worden

ondersteund, om individuen in de valuta te betalen. Het is daarom essentieel na te gaan wat

de gevolgen daarvan zijn voor arbeidsovereenkomsten.

Financiële regelingen

Iedere organisatie die fysiek 'geld' drukt, dat juridisch vaak wordt geklasseerd als coupons,

elektronische geldeenheden uitgeeft die converteerbaar zijn in wettig betaalmiddel of

betrokken is bij de levering van betaaldiensten, moet nagaan in hoeverre de regelementen

voor financiële diensten op haar valuta van toepassing zijn en op welke handhavingsinstanties

centrale banken, nationale en internationale financiële regelgevers) een beroep moet worden

gedaan voor naleving of vrijstellingen.

Alle landen hebben zeer strikte wetten aangaande wie geld kan drukken. Valutabeheerders

moeten er daarom voor zorgen deze regels niet te overtreden. In Duitsland is er bijvoorbeeld



nog steeds een oude wet van kracht waarmee het drukken van alles wat op geld lijkt volledig

wordt verboden. De meeste andere landen staan dit wel toe, op voorwaarde dat er stappen

worden genomen om de gebruikers duidelijk te maken dat deze biljetten niet gelijk zijn aan

biljetten in wettig betaalmiddel. Dit kan worden bereikt door de biljetten 'coupons' te noemen,

er een vervaldatum aan toe te voegen of de valuta een totaal andere naam en ander uiterlijk te

geven dan de nationale valuta.

De richtlijn betalingsdiensten en de richtlijn elektronisch geld zijn twee relevante stukken uit

de Europese wetgeving, hoewel de toepassing ervan binnen de EU sterk varieert. Sommige

overheidsinstanties (zoals in Frankrijk) hebben geprobeerd te verduidelijken hoe beheerders

van gemeenschapsvaluta's de wet kunnen naleven, terwijl andere weinig richtlijnen hebben

opgesteld en verder afwachten. Deze regelgeving is echter meestal niet van toepassing op

niet-converteerbare valuta's.

Frankrijk heeft verdere uitzonderingen vastgelegd door te verklaren dat geen enkele op papier

gebaseerde valuta valt onder de richtlijn betalingsdiensten, op voorwaarde dat er geen

wisselgeld wordt gegeven voor aankopen en dat alleen bedrijven de valuta mogen

omwisselen in de nationale valuta. Het is onduidelijk of andere Europese landen deze

redenering zullen volgen.

De richtlijn elektronisch geld is vooral relevant voor elektronische gemeenschapsvaluta's.

Maar ook hiervoor verschillen de interpretatie en toepassing sterk. In Frankrijk vindt de

regelgevende instantie dat complementaire valuta's niet vallen onder de richtlijn omdat de

richtlijn is uitgebracht met het oog op de reglementering van prepaid betaalkaarten waarbij

geld op de kaart wordt opgeslagen. Voor de meeste andere landen vallen converteerbare

valuta's echter wel onder de richtlijn en moet de valutabeheerder een licentie verkrijgen.

In plaats van een licentie voor zichzelf te verkrijgen, kunnen valutabeheerders ook

samenwerken met een organisatie die al gemachtigd is de valuta te beheren. De Bristol Pound

werkt bijvoorbeeld samen met de lokale Credit Union, die al een e-moneylicentie had.

Hoewel het gaat om complexe stukken wetgeving, kennen beide richtlijnen een vrijstelling

voor systemen die kunnen aantonen dat ze alleen werken binnen een 'beperkt netwerk' in



termen van geografisch bereik en het aangeboden assortiment goederen en diensten.

Verschillende landen interpreteren deze vrijstelling verschillend en de toepassing ervan

wisselt in Groot-Brittannië, Frankrijk en België, waar de richtlijn is getest.

Verzekeringen

Verzekeringen zijn relevant op twee belangrijke gebieden: ten eerste een verzekering met

betrekking tot de gevolgen van de valuta voor gebruikers en vrijwilligers die werkzaamheden

verrichten namens de valutabeheerder, en ten tweede aangaande de manier waarop de raad

van toezicht wordt gevrijwaard tegen grote risico's.

In sommige gemeentes worden burgers die als vrijwilliger werken, gedekt door een

gemeentelijke verzekeringspolis (ongevallen/arbeidsongeschiktheid). In veel gemeentes is dit

echter niet zo.

Bedrijven, liefdadigheidsinstellingen, stichtingen en andere entiteiten (profit of non-profit)

die een valutaprogramma willen introduceren, moeten een oplossing vinden voor de

potentiële aansprakelijkheid van de leden van de raad van toezicht ingeval van nalatigheid,

failliet of andere eventualiteiten. Voor verzekeringsbedrijven zijn de risico's van het beheren

van een gemeenschapsvalutaprogramma mogelijk niet goed te beoordelen, wat kan leiden tot

complexe onderhandelingen om te komen tot een passende en kosteneffectieve

verzekeringspolis.

Gegevensbescherming

Gegevensbescherming is belangrijk voor de meeste netwerkdiensten. Valutabeheerders zijn

verantwoordelijk voor de uitwerking en implementatie van privacyregels om gevoelige

gebruikersgegevens te beschermen. De vereiste voorzorgsmaatregelen om individuen te

beschermen zijn opgenomen in diverse wetsteksten.

Aanvaarding door de openbare sector van gemeenschapsvaluta's

Aanvaarding in plaats van het wettige betaalmiddel, met name door openbare instanties, is

een doel van veel gemeenschapsvaluta's. De aanvaarding door gemeentes van deze valuta's

voor diensten (zwembaden, openbaar vervoer) en belastingen (bedrijfsbelastingen, lokale

belastingen) verleent deze valuta's meer gebruiksmogelijkheden, waarde en

geloofwaardigheid. Vooral in de Eurozone echter hebben zij die dergelijke



bestedingsmogelijkheden in verschillende landen hebben geprobeerd te introduceren, te

maken gehad met veel verschillende obstakels, soms van persoonlijke aard (weerzin tegen

risico's) en soms ten gevolge van regionale procedures, de landelijke wetgeving of zelfs de

Europese wetgeving. Het is raadzaam dit per geval te controleren en verduidelijken bij de

relevante lokale instellingen.

ICT

De recente diversificatie van communicatietechnologieën en het groeiende gebruik van op

internet aangesloten draagbare apparaten, is een revolutie teweeg aan het brengen in de

wereld van het betalingsverkeer en financiën. Hoewel dit een stap naar een nieuwe toekomst

lijkt, bestond het meeste geld in de wereld al tientallen jaren in elektronische vorm. In Groot-

Brittannië bijvoorbeeld is maar 3% van het geld in omloop in fysieke, contante vorm, terwijl

de overige 97% louter bestaat uit digitale cijfers die bankkredieten voorstellen.xvii In de

wereld van de gemeenschapsvaluta's is deze digitale revolutie allang omarmd: het gebruik

van fysieke biljetten wordt voor veel systemen steeds zeldzamer.

Computers worden al enige tijd gebruikt om een centraal register bij te houden van alle

transacties. Dit is met inbegrip van kleinschalige valutaprojecten die werken met een

elektronisch register en clearingsysteem. In een tweede golf van valutaprojecten zijn websites

een efficiënt centraal communicatiekanaal geworden voor gemeenschapsvaluta's door

bestaande en nieuwe leden op de hoogte te houden van projecten, gebeurtenissen en

kennisgevingen. Valutawebsites bieden steeds vaker functies zoals online

aankondigingsborden die fungeren als virtuele marktplaats voor producten en diensten.

[box case study: QoinWare]

QoinWare is een IT-platform dat is ontwikkeld door Qoin in het kader van het

CCIA-project. Het platform, dat voortbouwt op bestaande Cyclos-software, biedt

nieuwe functies en gebruiksvriendelijke ontwerpkenmerken en biedt dezelfde

beveiliging als banken. QoinWare (en de eerdere versies ervan) wordt gebruikt

voor elektronische transacties door een aantal gemeenschapsvaluta's, waaronder

TradeQoin, SoNantes, de Makkie en de Brixton en Bristol Pound.

[end box]



Analoog aan de ontwikkeling van het Web 2.0 (websites die een technologie gebruiken die

verder gaat dan statische pagina's en gebruikersinteracties mogelijk maken) , kunnen met de

huidige webtoepassingen voor gemeenschapsvaluta's betalingen steeds vaker digitaal worden

verricht, zonder dat transacties door administratief personeel of boekhouders hoeven te

worden geregistreerd.

Online sociale netwerken, smartphones, NFC-chips (near-field communication), sms-

gateways en cryptografische technologieën zoals gebruikt door Bitcoin, zijn voorbeelden van

digitale ontwikkelingen die veel mogelijkheden bieden om de betaal- en sociale functies van

gemeenschapsvalutaprojecten te vergroten.

ICT in actie



Toepassingen moeten bijdragen aan het gebruiksgemak, de efficiëntie en de effectiviteit van

gemeenschapsvaluta's. Vaak zijn ze goedkoper dan niet-digitale oplossingen (zoals gedrukte

biljetten of zelfs munten) en kunnen ze oplossingen bieden voor:

Lidmaatschapsbeheer: leden registreren, gegevens van leden opslaan, statistieken over

de gebruikerssamenstelling analyseren.

Een markplaats: vraag en aanbod op elkaar afstemmen, transacties registreren,

betalingen uitvoeren, rekeningactiviteit volgen.

Effectbeoordeling: activiteiten bewaken en melden, gegevens ophalen uit de

betaalfunctie, gebruikers ondervragen over hun ervaring en andere vormen van

gegevensverzameling.

Financieel beheer: budgettering, prognoses, auditing.

Communicatie: hosting van een website en social media-platforms om met

deelnemers te communiceren, ledendatabases gebruiken voor nieuwsbrieven.

Er zijn tegenwoordig verschillende gespecialiseerde softwareplatforms voor

gemeenschapsvaluta's beschikbaar, sommige eenvoudig, andere met meer geavanceerde

functies. Gebruik de volgende checklist om te beslissen welke technologische kenmerken

gepast zijn:

Toegankelijkheid: is het systeem voor alle gebruikers toegankelijk? Is het

bijvoorbeeld beperkt tot gebruikers van smartphones of kan het op allerlei apparaten

worden gebruikt? Ga na hoe platforms kunnen worden afgestemd op de behoeften en

capaciteiten van gebruikers met een handicap.

Aantrekkelijkheid: is de gebruikersinterface goed ontworpen en spreekt deze de

gebruikers aan?

Compatibiliteit: is het eenvoudig verbinding te maken met andere onderdelen van een

ICT-systeem zoals social media-platforms of POS-systemen (point of sale)? Is het

compatibel met en ondersteunt het niet-digitale kenmerken van het valutabeheer,

zoals de inkomsten- en uitgavenboeken van belanghebbenden?

Naleving: voldoet het aan wetten en reglementen?

Opties voor verschillende platforms: werkt het op verschillende besturingssystemen

op verschillende apparaten (pc, tablet, mobiele telefoon) en met verschillende

browsers?



Flexibiliteit: is het flexibel genoeg om te kunnen worden aangepast aan wijzigingen in

het valutamodel?

Functionaliteit: biedt het alle opties die de gebruiker nodig heeft?

Beheer: kan het eenvoudig worden beheerd en bevat het voldoende opties voor

beheer?

Schaalbaarheid: kunnen veel gebruikers tegelijkertijd transacties uitvoeren?

Beveiliging: is het kwetsbaar voor misbruik, virussen of aanvallen van hackers?

Stabiliteit: is het betrouwbaar en vrij van fouten?

Gebruiksvriendelijkheid: biedt het een eenvoudige, snelle en efficiënte

gebruikerservaring?

Al naar gelang het type project (een klein sociaal programma versus een groot programma dat

is gekoppeld aan een nationale valuta) moeten de systemen meer of minder worden beveiligd,

wat extra kosten en processen met zich kan meebrengen voor deelnemers en beheerders.

Het is niet nodig eigenaar te zijn van de ICT-structuur voor het betaalplatform. Dit kan de

kosten opdrijven, vooral als er veel aanpassing nodig is, en is niet altijd erg efficiënt.

Sommige common- en open-source contentbeheersystemen bevatten tegenwoordig

transactiemodules die kunnen worden geconfigureerd voor gemeenschapsvaluta's (bijv.

Drupal CMS) of worden aangeboden als gehoste pakketten (bijv. door Community Forge).

Nog eenvoudiger is het opzetten van een gebruikersgroep op een bestaand platform (CES of

communities.cyclos.org). Deze verschillende opties kunnen worden gecombineerd voor een

gefaseerde aanpak van snelle en eenvoudige pilots tot em met geschaalde implementatie en

aanpassing om de systemen op te bouwen naarmate het project verder groeit.

[currency box/info box: CES]

Community Exchange System, vaak aangeduid als CES, is een wereldwijd

digitaal netwerk voor complementaire handel. Het is preciezer gezegd een

gemeenschapsgebaseerd uitwisselingssysteem dat de gebruikers ervan een

systeem biedt om hun goederen en diensten lokaal en op afstand uit te wisselen.

Het in 2003 in Zuid-Afrika gelanceerde systeem kan worden gezien als een versie

van Local Exchange Trading Schemes (LETS) of wederzijds-kredietsystemen,

waarbij sommige CES-gemeenschapsvaluta's functioneren als tijdbanken.



[end box]

Ondanks de opwindende ontwikkelingen in de manier waarop ICT tegenwoordig valuta-

activiteiten kan ondersteunen, kan een te sterke focus hierop tijdens de vroege fasen van

projectontwikkeling het feit versluieren dat succesvolle initiatieven van veel meer afhangen

dan het gebruiksplatform. Hoewel een functioneel en op maat gemaakt ICT-systeem vaak een

noodzakelijk onderdeel is van een valutaproject, volstaat het op zich niet voor het succes van

een project.xviii



Hoofdstuk 7: Het belang van goede communicatieZoals voor ieder ander project geldt, vereist het succes van een gemeenschapsvaluta een

professionele communicatiestrategie. Hier bespreken we de belangrijkste punten waarmee in

een dergelijke strategie rekening moet worden gehouden.

[quote]

"Ik heb gewerkt met de E-Portemonnee, en mijn belangrijkste advies voor

toekomstige experts is een effectieve communicatiestrategie te ontwikkelen.

Gewoon online gaan en wachten tot je door de mensen gevonden wordt, is niet

genoeg. Je moet proactief zijn. Dit kan een langzaam proces zijn, maar je

communicatiestrategie moet gericht zijn op het scheppen vanb een dynamische

omgeving die steeds meer mensen bij jouw zaak betrekt."

– Leen Frensen, Duurzaamheidsambtenaar, Diepenbeek, België.

[end quote]

Een belangrijk onderdeel om de boodschap van een valuta over te brengen, is communicatie.

Het is belangrijk de uitdaging aan te gaan om basisideeën over de werking van de valuta zo

snel mogelijk bij de potentiële gebruikers bekend te maken. Die hebben misschien nooit

gehoord van gemeenschapsvaluta's of hebben een ander begrip van wat je ermee kunt doen.

Om hen toch mee te krijgen is het daarom belangrijk ze duidelijk te laten zien waarom het de

moeite waard is de valuta te gebruiken. En dat is geen kleine opgave.

Doelgroepen

Voor de ontwikkeling van effectieve communicatie, moet eerst worden nagedacht over het

beoogde publiek. Er zijn verschillende groepen om rekening mee te houden tijdens de

planning van de bredere bekendmaking van het project: potentiële partners, lokale beslissers,

journalisten enz. Maar de gebruikers van de valuta moeten voorop staan in de

communicatiestrategie.

Primaire doelgroep

Gebruikers van de valuta: Hieronder vallen de individuen, bedrijven, openbare

diensten en andere belanghebbenden die de valuta in omloop brengen en er

transacties mee uitvoeren. Omdat dit de mensen en groepen zijn die het succes of



falen van het project bepalen, moet deze groep tijdens de planning van alle

communicatie op de voorgrond staan.

Secundaire doelgroepen

Lokale beïnvloeders: Lokale personen kunnen optreden als voorvechters van een

valuta. Een goede communicatie met hen kan veel bekendheid geven aan het

project en de valuta legitimeren omdat er connecties zijn met vertrouwde

personen.

Beleidsmakers en lokale overheid: Stem de berichten af op de hoop en

verwachtingen van de deelnemers en op de beleidsdoelen van de raadsleden die

hen vertegenwoordigen. Op lange termijn kan de steun van beleidsmakers bij de

lokale overheid essentieel zijn om obstakels in de regelgeving tegen de

schaalvergroting van een valuta te boven te komen.

Het grotere publiek: Mensen die buiten het gebruiksbereik van de valuta leven,

kunnen toch besluiten bij te dragen aan de ontwikkeling ervan en er bekendheid

aan geven. Het is belangrijk dat deze groep komt na de directe gebruikers van de

valuta: als de valutagebruikers goed gemotiveerd en geïnformeerd zijn, is het

gemakkelijker een positieve boodschap onder bredere doelgroepen te verspreiden.

In dit opzicht zijn traditionele mediakanalen zoals tv, radio en landelijke

dagbladen onmisbaar. Het is echter belangrijk te bedenken dat teveel media-

aandacht kan leiden tot onrealistische verwachtingen die potentiële gebruikers op

de lange termijn kunnen afschrikken. De hoeveelheid aandacht in de media moet

in verhouding staan tot het bereik, de capaciteit en de doelen van het project:

lokale publicaties, online blogs en vakbladen zijn goede mogelijkheden om mee te

beginnen.

Academici en experts op het gebied van gemeenschapsvaluta's: Academici en

mensen die al werkzaam zijn op het gebied van gemeenschapsvaluta's, kunnen de

onderzoeksbasis van het project versterken door bewijsmateriaal en voldoende

legitimiteit voor de potentiële impact ervan te leveren. Het is nuttig ook in deze

kringen aanwezig te zijn om nieuwe inzichten en adviezen op te doen. Het is

meestal niet nodig actief contact op te nemen met deze groep. Zodra het project is

gestart, zijn zij ongetwijfeld op de hoogte van de ontwikkelingen ervan.



Belangrijkste boodschappen

Als startpunt is het handig een duidelijke boodschap te ontwikkelen over valuta-initiatieven

in het algemeen waarin de waarden van het project worden uitgelegd en die kan worden

aangepast aan veel verschillende doelgroepen. Bijvoorbeeld:

Gemeenschapsvaluta's zijn een opwindend instrument waarmee de burgers meer

macht en invloed krijgen'

De volgende fase is het ontwikkelen van aangepaste berichten die specifiek op het model en

op de doelen van de nieuwe valuta betrekking hebben, en het afstemmen daarvan op de

belangen van de doelgroepen. Verschillende aspecten van het project zullen interessant en

aantrekkelijk zijn voor elk van de belangrijkste doelgroepen. Bedenk concrete voorbeelden

die een boodschap zoals in de volgende tabel kunnen begeleiden.

Tabel 10: Boodschappen aan verschillende doelgroepen aanpassen

Voor individuele

gebruikers

Voor bedrijven en

handelaren

Voor

beleidsmakers en

beïnvloeders

Voor

mediacommentatoren

Gemeenschapsvaluta's...

bieden een

praktische manier

om iets positiefs

voor uw

gemeenschap te

doen

versterken de

samenhang

binnen de

gemeenschap en

kunnen bijdragen

aan het behoud

maken u

aantrekkelijker voor

nieuwe klanten

bieden rentevrije

kredietlijnen

bieden nieuwe

hulpbronnen zoals

IT-faciliteiten die

vaak goedkoper en

gebruiksvriendelijke

r zijn dan de

helpen mensen

direct aan de slag

te gaan met het

leveren van

openbare diensten

om de kwaliteit te

verbeteren

zijn een proactieve

stap om de

samenhang tussen

bedrijven,

serviceproviders en

zijn een opwindende

nieuwe technologie die

de traditionele

denkwijze over geld

kan veranderen

zijn een bottom-up

oplossing voor de

frustratie die in de

maatschappij leeft met

betrekking tot

internationale banken



van de culturele

identiteit van een

gebied

gebruikelijke

boekhoud- of

elektronische

betaaltechnologie.

burgers te

verbeteren

en financiën

Maak het concreet met een voorbeeld...

Gebruikers

zeggen dat ze met

betalen per sms

lokale handelaren

veel beter leren

kennen

Kleine bedrijven

kunnen klanten

elektronisch laten

betalen terwijl ze

eerder alleen maar

contant geld konden

accepteren

Leerlingen van een

plaatselijke school

kunnen kredieten

verdienen door

oudere

buurtbewoners

computerles te

geven

Om niet steeds door

banken te worden

afgewezen, maakt een

bedrijfsnetwerk zijn

eigen type geld

Breng de boodschap naar buiten

Door een duidelijke boodschap en een tijdlijn voor mijlpalen te ontwikkelen, is het mogelijk

een serie gratis of goedkope online en offline tools te gebruiken om effectief te

communiceren.

Beeldmateriaal en andere materialen

Logo

Een goed ontworpen logo zet belanghebbenden en valutagebruikers ertoe aan het project

volledig te omarmen en er reclame voor te maken. Hoe betekenisvoller de naam of het logo

van de valuta voor de eindgebruikers is, hoe beter die zullen worden onthouden.

Transactiemedium

De ontwerpen van een fysiek biljet, munt, magneetstripkaart of mobiele app zijn krachtige

middelen om mensen voor het eerst te laten kennismaken met een gemeenschapsvaluta.

Fysieke biljetten, munten en magneetstripkaarten kunnen goed worden gebruikt voor

persfoto's en om weg te geven. Een aantrekkelijke digitale interface zorgt ervoor dat de



website online wordt gedeeld. Investeren in het ontwerp en het materiaal van fysieke

transactiemedia (als de valuta op deze manier wordt uitgegeven) is belangrijk om de valuta de

uitstraling van 'geld' te geven. Als biljetten en munten goedkoop zijn gedrukt of slecht

ontworpen, is de kans groot dat ze niet serieus worden genomen door de gebruikers. Dit is

een belangrijk punt, omdat hun vertrouwen in de valuta een centrale rol speelt voor het succes

ervan.

Gedrukt communicatiemateriaal

Pamfletten, brochures en posters moeten aantrekkelijk zijn voor alle belanghebbenden, van

lokale bewoners tot valutapartners, MKB's en beleidsmakers. Gedrukt

communicatiemateriaal mag mensen niet overstelpen met informatie, maar moet hun

belangstelling opwekken en ertoe leiden dat ze meer willen weten via bijvoorbeeld de

website of een speciaal evenement. Zorg dat digitale versies beschikbaar zijn voor online

verspreiding.

Infografie

Visuele voorstellingen van informatie, gegevens of kennis zijn een uitstekende manier om

aan de potentiële gebruikers over te brengen hoe een valutasysteem werkt. De volgende

visuele voorstelling van de SoNantes is een uitstekend voorbeeld van de manier waarop de

roulatie van een valuta duidelijk en eenvoudig kan worden weergegeven.



Online

Website

Omdat een website een van de belangrijkste manieren is waarop mensen met een valuta

kennismaken, moet deze aantrekkelijk zijn voor alle doelgroepen. De website moet

gebruiksvriendelijk zijn, een plaats waar vragen over het project kunnen worden beantwoord,

geïnteresseerden zich kunnen abonneren op nieuwsbrieven en gebruikers van digitale valuta

hun rekening kunnen raadplegen. Voor valuta's die digitaal kunnen worden gebruikt, is het

het beste als de gebieden voor gebruikersrekeningen en die voor algemene informatie visueel

duidelijk van elkaar worden onderscheiden.



Social media

Communiceren via social media is een goedkope manier om een potentieel zeer groot publiek

te bereiken. Het is belangrijk om voor elk bericht het juiste platform te vinden. Facebook

werkt bijvoorbeeld goed voor afbeeldingen en video's, terwijl Twitter aantrekkelijk is om een

discussie op gang te brengen. Gebruik een toon die de waarden van de valuta weerspiegelt en

denk eraan om menselijk te zijn: mensen zijn meer geneigd om mee te doen als berichten

meer zijn dan reclame alleen en een eerlijke, interessante en deelbare inhoud hebben.

Video's en podcasts

Video-interviews, podcasts en animaties zijn effectieve middelen om de processen en

mechanismen van een valuta uit te leggen. Ze vormen goed materiaal voor de website en

moedigen volgers aan ze te delen via de social media.

Colporteren, bijeenkomsten en evenementen

De hiervoor genoemde digitale communicatiemedia zijn erg efficiënt om een jong publiek en

partners in de bedrijfswereld, tertiaire sector en overheid te bereiken. Als sociale inclusie



echter een doel is, zijn mensen met lagere inkomens en andere uitgesloten groepen zoals

ouderen en recente immigranten hoogst waarschijnlijk een belangrijke doelgroep.

Om verschillende redenen (inkomen, vaardigheden, taal) hebben deze demografische groepen

minder toegang tot online bronnen. Direct contact en gedrukt materiaal in de juiste stijl en

taal zijn dan een essentieel onderdeel van een succesvolle communicatiestrategie. De CCIA-

partner Spice distribueert bijvoorbeeld pamfletten en brochures in het Welsh en het Engels

om oudere gebruikers van tijdkredieten die alleen Welsh spreken bij het project te betrekken.

Directe ontmoetingen zijn daarom essentieel om over een valutaproject te communiceren. Ze

wekken vertrouwen en leiden tot goede relaties met belanghebbenden en gebruikers/ Er

zullen veel mensen zijn die nog nooit van gemeenschapsvaluta's hebben gehoord en zij

kunnen ze als iets ingewikkelds zien. Conferenties en workshops kunnen voor meer

bekendheid zorgen en bieden een kans om mensen voor te lichten en actief te betrekken bij de

waarden en doelen van het project. Leg zo mogelijk alle feedback en contactgegevens vast

om in contact te blijven met geïnteresseerde deelnemers en misschien een samenvatting te

versturen van het verloop van het evenement samen met informatie over toekomstige acties.

Pers en openbare zaken

Media-aandacht

Plaatselijke kranten en circulaires voor de buurt bieden goede mogelijkheden om potentiële

gebruikers op een project te attenderen. Verstuur persberichten voorafgaand aan alle

mijlpalen en evenementen om proactief in te spelen op aandacht door de media. Let op niet te

snel teveel aandacht van de media te trekken: teveel media-aandacht in een vroeg

ontwikkelingsstadium van de valuta kan een onjuiste indruk geven van het bereik ervan,

onredelijke verwachtingen wekken en leiden tot teleurstelling als daaraan niet wordt voldaan.

Prominente aanhangers

Beïnvloed het beleid en zorg voor meer aandacht door politici bij het project te betrekken die

waarden en partijdoelen hebben die bij het project passen. Lokale gemeenteraadsleden

hebben een gevestigd belang bij de potentiële voordelen voor de gemeenschap van

valutaprojecten. Hun aanwezigheid geeft meer status aan evenementen en biedt kansen op

foto's in de pers. Het is gewoonlijk niet nodig om financiële en andere middelen te gebruiken



om de steun van politici te winnen zodra een valuta bredere acceptatie binnen de

gemeenschap krijgt omdat politici dan maar al te graag bereid zullen zijn om mee te doen.

Woordvoerders aantrekken

Het vinden van aanhangers, het samenstellen van een stuurgroep en het onderhouden van

relaties zijn belangrijke stappen om een gebruikersgemeenschap voor de valuta op te bouwen.

Stel een database samen met potentiële projectpartners en aanhangers van ieder niveau van

betrokkenheid, onderverdeeld naar de rol die ze kunnen spelen: bijvoorbeeld woordvoerders,

bedrijven die de valuta voor hun diensten accepteren, raadsleden met een netwerk lokale

contacten.

Het eerste contact met geïnteresseerde partijen moet de vorm aannemen van een gesprek en

laten blijken dat er ruimte is voor nieuwe ideeën. Valutaprojecten zijn afhankelijk van de

betrokkenheid van belanghebbenden en zij moeten daarom het gevoel hebben dat er naar hen

wordt geluisterd. Een transparante aanpak is belangrijk om potentiële partners eraan te

herinneren dat het gaat om een project met waarden die bij de hunne passen.

Een netwerk onderhouden

Naast het scheppen van meer bekendheid, is een communicatiestrategie ook belangrijk om

een netwerk op te bouwen en te onderhouden. Dit netwerk bestaat uit vrijwilligers,

gebruikers, sponsors en andere aanhangers. Omdat gemeenschapsvaluta's afhankelijk zijn van

deze mensen, is het essentieel dat dit netwerk bijblijft met nieuwe ontwikkelingen.

Nieuwsbrieven, regelmatig bijgewerkte blogs, interne planningsvergaderingen en externe

wervingsevenementen kunnen de lopende communicatie vergemakkelijken. Een paar

manieren om dit te doen:

Aansluiting zoeken bij lokale projecten en bedrijven die deelnemen aan de valuta om

elkaars mijlpalen te vieren met andere inhoud of evenementen.

Successen vieren: houd het moreel van vrijwilligers hoog door ze regelmatig te

bedanken en erkentelijkheid te tonen voor hun inspanningen om de valuta tot bloei te

brengen.

Praten met gebruikers: getuigenissen van valutagebruikers zijn uitstekend educatief en

marketingmateriaal. Vermeld deze in een blog om de inhoud van de website actueel te



houden.

Dit activiteitenniveau vereist veel inspanning en hulpbronnen en moet zorgvuldig worden

gepland en gebudgetteerd. Door een communicatiestrategie op te nemen in de

projectimplementatie en het beheerplan, worden voldoende hulpbronnen voor effectieve

communicatie tijdens alle projectfasen gewaarborgd.

Communicatie is essentieel voor het succes van ieder project. Het gaat er echter niet gewoon

om om zoveel mogelijk mensen te bereiken, maar eerder om de bekendheid van de valuta af

te stemmen op de behoeften, capaciteit en doelen van het project. De communicatie moet

daarom goed afgestemd, gericht en gecontroleerd zijn – meer is niet altijd beter. Net zoals

alle andere aspecten van een valutaproject, heeft iedere strategie baat bij een rigoureuze

evaluatie. Dat is het onderwerp van het volgende en laatste hoofdstuk.



Hoofdstuk 8: Evaluatie: impact definiëren en metenHet meten van de impact van gemeenschapsvaluta's is uitdagend, maar essentieel voor

de verdere ontwikkeling en verfijning van afzonderlijke projecten en

gemeenschapsvaluta's in het algemeen. Dit hoofdstuk bevat adviezen en basisprincipes

die nuttig kunnen zijn om de effectiviteit van een valuta te evalueren.

Voor valutaontwerp in het algemeen is het essentieel om de impact van momenteel

uitgevoerde programma's in kaart te brengen. Geografisch en sectoraal verspreide projecten

kunnen alleen van elkaar en deskundigen op het betreffende gebied leren als de impact van

projecten kan worden gemeten en gedeeld. Omdat elk valutamodel zich ontwikkelt om beter

aan de doelen van het project te voldoen, ontstaan er nieuwe valuta's met hybride modellen

die inspelen op nieuwe doelen. Omdat het om een continu ontwikkelingsproces gaat, is het

een forse opgave om een momentopname van successen en tekortkomingen te krijgen.

Tot op heden is er een gebrek aan gegevens over de impact van valutaprojecten. Hierdoor

worden een paar bekende voorbeelden voortdurend opnieuw gebruikt als bruikbaar concept

voor andere projecten. Dit begint echter te veranderen. Nu er meer belangstelling bestaat bij

en meer financiering loskomt uit de openbare sector, kan de uitdaging van effectbeoordeling

door valutaprojecten opgepikt worden.

Aanloopfase

Evaluatie is een essentieel onderdeel van het ontwerp, de implementatie en het beheer van

ieder valutaproject dat beoogt een zinvolle impact te hebben. Om financiering en andere

soorten ondersteuning veilig te stellen, is het van kritiek belang succes bij het behalen van de

doelen van het project goed kenbaar te maken.

Valuta-initiatieven komen vaak voort uit grootse ambities zoals het 'veranderen van de

manier waarop geld werkt' of het 'versterken van de lokale economie'. Als deze ambities niet

worden omgezet in meetbare kortetermijnresultaten, is het moeilijk het evaluatieproces van

een project van de grond te krijgen. Ideaal gesproken moeten evaluaties vanaf het begin in

een project worden opgenomen, waarbij duidelijk moet zijn dat het hebben van een goed



begrip van wat de doelen zijn, bijdraagt aan het verduidelijken van de strategie om deze te

bereiken.

Er is echter niet één manier om een valutaprogramma te evalueren. De keuze tussen een

evaluatie in eigen beheer, het uitbesteden ervan of ervoor samenwerken met een universiteit,

hangt af van de beschikbare middelen en het doel van de evaluatie.

Een goed startpunt is de ontwikkeling van een Theory of Change (TOC)

(veranderingstheorie), waarin wordt teruggewerkt van de gewenste resultaten naar de manier

waarop deze het beste kunnen worden gemeten. TOC is een methodologie om sociale

verandering teweeg te brengen die begint met de gewenste resultaten. Hierbij worden alle

belanghebbenden, processen, hulpbronnen en indicatoren geïdentificeerd die vereist zijn om

de voortgang naar de beoogde resultaten te kunnen bewaken en evalueren. Zie de gids No

Small Change (in Aanbevolen literatuur) voor een stapsgewijze gids om een TOC-workshop

voor een gemeenschapsvaluta te organiseren.

Wat er moet worden gemeten

In een goede impactevaluatie wordt gemeten wat belangrijk is, niet alleen wat gemakkelijk

telbaar is. Het gaat hierbij waarschijnlijk om een combinatie van sociale, economische en

ecologische resultaten, die ideaal gesproken moeten weerspiegelen waaraan de

valutagebruikers waarde hechten. Nadat hierover een beslissing is genomen, kunnen de

gewenste resultaten worden uitgesplitst in duidelijke en meetbare indicatoren. Als het

resultaat bijvoorbeeld is 'sociaal isolement in het gebied verminderen', kan het aantal mensen

dat sinds hun betrokkenheid bij de valuta voor het eerst deelneemt aan regelmatige sociale

activiteiten, een goede indicator zijn.

Tijdens de ontwikkeling van een TOC, is het nuttig deze resultaten en indicatoren onder te

verdelen in doelen op korte, middellange en lange termijn, zoals geïllustreerd in het volgende

stroomdiagram dat is ontwikkeld voor de tijdkredietsystemen van Spice in Zuid-Wales.



Wanneer er moet worden gemeten

Het is raadzaam om gegevens over de uitgangssituatie te verzamelen voordat een project

begint of voordat een nieuwe deelnemer zich bij het project voegt. Deze gegevens kunnen

bijvoorbeeld worden verzameld met een korte enquête voor nieuwe gebruikers. Dit maakt het

mogelijk verandering met regelmatige tussenpozen vast te leggen en met meer

betrouwbaarheid toe te schrijven aan het valutaproject in plaats van aan andere

ontwikkelingen in de plaats of gemeenschap.

Een TOC kan tijdens vrijwel iedere ontwikkelingsfase worden gebruikt, vanaf een eerste idee

tot een al lang lopend valutaproject, met alleen kleine verschillen al naar gelang de

projectfase:

Terugkijken om te evalueren: Veel mensen gebruiken een TOC als basis voor hun

evaluatiestrategie. Voor al langer bestaande projecten kan het relatief gezien meer tijd

kosten om de juiste indicatoren te vinden om de voortgang naar de gewenste

resultaten te meten.

Vooruitkijken om te plannen: Een TOC is nuttig voor projecten die in de

planningsfase zitten. Veel groepen kunnen van plan zijn een project te starten, maar

moeten nog beslissen welke soort valuta zij willen creëren. In dit geval kan de nadruk



meer worden gelegd op het begrijpen van wat de belanghebbenden willen bereiken en

welke middelen beschikbaar zijn om het project te implementeren. Dat bepaalt welke

volgende stappen moeten worden gezet.

Wie erbij moeten worden betrokken

Zorg dat de deelnemers die bij evaluaties worden betrokken, representatief zijn voor de

eindgebruikers van het project om te voorkomen dat alleen voorbeelden worden gekozen die

het project bevestigen. Vergelijk indien mogelijk de resultaten van de evaluatie onder

valutagebruikers met een controlegroep bestaand uit personen die niet aan het project hebben

deelgenomen. Een goede manier om een TOC te ontwikkelen, is de grootste

belanghebbenden bijeen te brengen in een workshop. Dat vergemakkelijkt de discussie en het

debat over wat de gedeelde doelen van het project zijn en hoe deze kunnen worden bereikt.

Hoe er moet worden gemeten

Er zullen gelegenheden zijn om gegevens te verzamelen wanneer de valuta in gebruik is

genomen, bijvoorbeeld via de online rekeningen van deelnemers. Instrumenten voor

gegevensverzameling zoals enquêtes, focusgroepen en projectbewaking kunnen ook worden

gebruikt.



De juiste indicatoren kiezen

Zodra er overeenstemming is bereikt over de gewenste resultaten, kunnen deze worden

uitgesplitst in meetbare indicatoren. Het is belangrijk zorgvuldig na te denken over wat de

juiste indicatoren zijn, omdat deze voor de korte en lange termijn kunnen verschillen. Er kan

een wisselwerking zijn tussen dingen die beter meetbaar zijn en factoren die de doelen van

het project het beste weerspiegelen: tellen hoeveel mensen het valutaprogramma gebruiken is

bijvoorbeeld veel gemakkelijker dan bepalen of dit gebruik een positieve impact op hun

levens heeft gehad.

Gegevens verzamelen

Het is raadzaam gegevens te verzamelen over de prestaties en de resultaten. Op de korte

termijn kunnen prestaties geldige indicatoren zijn om resultaten te meten. Bijvoorbeeld het

aantal valutagebruikers en de hoeveelheid transacties kunnen belangrijke factoren zijn om te

waarborgen dat de doelen van de valuta worden gehaald. Er zijn een paar nuttige methodes

om gegevens te verzamelen:

Gebruikersenquêtes

Deze geven aan of een valuta voldoet aan de verwachtingen van de gebruikers, wat mensen

ervaren door het gebruik van de valuta en of deze hun leven merkbaar heeft veranderd. De

vragen kunnen per onderwerp worden gegroepeerd: bijvoorbeeld de wenselijkheid of

haalbaarheid van de valuta, de mate van tevredenheid met het model of veranderingen die

sinds de deelname in het gebruikersgedrag zijn opgetreden.

De vragen kunnen kwalitatief zijn: "Wat vindt u van de sfeer in de buurt?" – en/of

kwantitatief: "Hoe vaak hebt u hulp nodig bij het gebruik van de valuta?" Een combinatie van

kwalitatieve en kwantitatieve vragen leidt tot het beste inzicht omdat u dan informatie

binnenhaalt over wat mensen verwachten of hebben ervaren en over de redenen waarom dat

zo is. Het is raadzaam om tijdens het opstellen van een enquête vergelijkingen te maken met

en te leren van soortgelijke enquêtes.

Enquêtes met vragen over projectresultaten nadat een evenement heeft plaatsgevonden, zijn

niet altijd overtuigend omdat er dan geen informatie is over mensen die besloten hebben niet

mee te doen en niet kan worden geanalyseerd waarom dat zo is. Verder hebben mensen de

neiging om antwoorden te geven waarvan ze denken dat de vragensteller die wil horen. Het is



beter te meten hoever gebruikers zijn gekomen vanaf het punt waar ze waren voordat het

evenement plaatsvond.

Hiervoor moeten resultaatgegevens met vaste tussenpozen worden verzameld en daarmee

moet vóór iedere andere activiteit worden begonnen. Zelfs als er 'voor en na' informatie wordt

gemeten, is het nog steeds moeilijk om verandering definitief aan het project toe te schrijven.

In dat opzicht is het nuttig te beschikken over een vergelijkingsgroep die niet of veel minder

dan andere mensen aan het project heeft deelgenomen.

[case study: Brixton Pound]

De Brixton Pound: welke verandering maakt het gebruik van de valuta uit?

Toen voor de Brixton Pound het initiatief 'Payroll Local' (Lokale salarisbetaling)

werd gelanceerd (een project waarbij raadsmedewerkers een deel van hun salaris

in de valuta konden uitbetaald krijgen), zijn de resultaten van mensen die zich

hadden opgegeven om deel te nemen vergeleken met de resultaten van mensen

die interesse hadden getoond om mee te doen.

De meeste veranderingen bleken alleen door de eerste groep te zijn ervaren.

Bijvoorbeeld 40% van de mensen die een deel van hun salaris ontvingen in B£,

zeiden dat ze vaker in Brixton gingen lunchen in vergelijking met 2% in de

andere groep. Zelfs van degenen die zich niet hadden opgegeven, had 40% de

indruk dat het project aantoonde dat Lambeth Council innovatief was en voelde

25% meer trots voor de buurt. Deze cijfers waren nog hoger voor degenen die een

deel van hun salaris B£ ontvingen.

[end box]

Focusgroepen

Focusgroepen kunnen een evaluatie verrijken met meer gedetailleerde antwoorden van

deelnemers. Deze sessies zijn een gelegenheid om met specifieke gebruikersgroepen te praten

over hun gevoelens en dieper in te gaan op de ervaringen die ze door hun deelname aan het

project hebben opgedaan. Ze zijn ook nuttig voor de planningsfasen van het project omdat ze

vanuit het perspectief van de doelgroep inzicht geven in de specifieke details van een

probleem dat de valuta beoogt op te lossen



Prestatiegegevens en boekhoudsystemen

Prestatiegegevens wordt het beste elektronisch verzameld. Als de valuta alleen wordt geteld

via de materiële bewegingen ervan (bijvoorbeeld via het doorgeven vanb papieren biljetten),

is het tellen arbeidsintensief en vrij onnauwkeurig omdat biljetten verloren kunnen raken of

twee keer worden meegeteld.

Essentiële inzichten in het proces of het 'hoe' van valutagebruik kunnen worden verkregen

door het bijhouden van een boekhouding waarin harde prestatiegegevens over het gebruik

van de valuta zijn opgenomen, zoals welke demografische groepen de valuta gebruiken, hoe

vaak er uitwisselingen plaatsvinden en hoe lang valuta-eenheden gewoonlijk in omloop zijn

voordat ze worden omgewisseld het in het wettige betaalmiddel. Dit verschaft een kader voor

het stellen van meer kwalitatieve vragen over de redenen 'waarom' de valuta functioneert

zoals zij doet.

[case study Hull embedded data]

Geïntegreerde gegevensverzameling

Sinds de lancering in 2012 zijn er voor de Hull en East Riding tijdbank gegevens

verzameld van alle nieuwe leden via enquêtes voor en na de test. Deze enquêtes

zijn tijdens een workshop opgesteld in samenwerking met negen tijdbank brokers

uit heel Groot-Brittannië, wat de kans vergrootte dat verandering zou worden

vastgelegd.

De coördinator van de tijdbank zag de voordelen van gegevensverzameling in en

was bereid voldoende tijd te investeren om leden uit te leggen waarom het

onderzoek belangrijk was: het responspercentage van nieuwe leden kwam

daardoor uit op bijna 100%. De broker had ook tijd gereserveerd om gegevens

voor follow-up enquêtes te verzamelen, wat een responsfrequentie van 35%

opleverde. Dit percentage zal hoger worden naarmate de tijdbank zich verder

ontwikkeld.

[end box]

Het is vaak verleidelijk een evaluatie onder aan de prioriteitenlijst te stellen, maar de

beoordeling van de impact van een project is een fase die in iedere strategie moet worden



opgenomen. Hoewel dit op het eerste gezicht overweldigend kan lijken, is het uiteindelijk de

beste weg naar succes om een valutaproject vanaf het begin te zien in holistische termen. We

hopen dat dit boek en de bijbehorende evaluatiehandleiding No Small Change, de lezers

precies daarbij zal helpen.



Conclusie: meer valuta's zijn beter dan één valutaIn regionaal gediversifieerde en digitaal geavanceerde economieën (lokaal, regionale of

sectoraal) is het geen geld dat voor alle doelen geschikt is. En wat belangrijker is: hoewel

geld evolueert onder invloed van sociale en technologische veranderingen, mag niet worden

vergeten het pad ervan uiteindelijk door mensen wordt bepaald. Het bewijs van het groeiende

besef dat monetaire innovatie niet het exclusieve voorrecht van regeringen en grote bedrijven

is, wordt geleverd door mensen die in steden, regio's en online netwerken al decennia lang

bezig zijn geweest om in alle rust hun eigen valuta's te creëren.

Krachtige, actieve gemeenschappen zijn de voedingsbodem voor veerkrachtigere financiële

systemen en verbeteren de levens en leefkwaliteit van mensen. Valuta's kunnen worden

ontworpen om dit doel te ondersteunen, om de door ons gewenste soort sociale interactie en

uitwisseling te stimuleren in plaats van afhankelijk te blijven van ponden, dollars en euro's.

Dit besef begint nu tot het grote publiek door te dringen. Naarmate het duidelijker wordt dat

monetaire monoculturen de belangen van internationale financiële markten beter dienen dan

de behoeften van mensen en maatschappijen, duiken er steeds meer valuta-experimenten op

als een welkome verbreking van de status quo.

We hopen dat Geld voor en door de mensen veel vragen van de groeiende gemeenschap van

deskundigen en aanhangers van gemeenschapsvaluta's beantwoordt. Door de expertise van de

partners in het CCIA-project en onze vele voorgangers en collega's te delen, hopen we dat

ons werk zal leiden tot een stevigere basis waarop toekomstige valuta's verder kunnen

bouwen en nog meer oplossingen kunnen voorstellen voor de uitdaging om geld ten bate van

de mensen te laten functioneren.



Aanbevolen literatuur en informatiebronnen

Online kennis gateway

http://community-currency.info

C-C.info is een gateway naar online informatiebronnen, literatuur en algemene kennis over

gemeenschaps- en complementaire valuta's. De gateway is in 2014 door CCIA gepubliceerd

en wordt onderhouden door internationale partners en vrijwilligers.

Bezoek de site voor alle andere publicaties van de CCIA, waaronder:

- No Small Change: Het succes evalueren van uw gemeenschapsvalutaproject

- Geld met een doel

- Overzicht van juridische en nalevingskwesties

Tijdschriften

International Journal of Community Currency Research (IJCCR): http://ijccr.net/

Het IJCCR is een intercollegiaal getoetst online tijdschrift dat gratis toegang biedt tot de

recentste kennis en studies naar gemeenschapsvaluta's. Het biedt een forum voor goed

gefundeerde debatten over empirisch, kritisch en theoretisch onderzoek en is tevens bedoeld

om de communicatiekloof tussen valuta-activisten en academici te overbruggen.

http://community-currency.info/en//"http:/communitycurrenciesinaction.eu//"

http://community-currency.info/



Aanbevolen literatuur

Praktische gidsen voor gemeenschapsvaluta's

Community Currency Guide (2006), by Bernard Lietaer and Gwendolyn Hallsmith. Global Community Initiatives. Downloaden op: http://www.lietaer.com/2009/12/community-currency-guide/

Guide pratique de monnaies complémentaires (2013), by Antoine Attout, Léone Clerc, Amandine Cloot, Antoine Fain, Lise Disneur, Arnaud Marchand and Laurence Roland. Downloaden op: https://www.financite.be/fr/article/guide-pratique-des-monnaies-complementaires

‘Overzicht van juridische en nalevingskwesties’ op Community-Currency.info. Toegankelijk op: http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/legal-and-compliance/

Local Money: how to make it happen in your community (2010), by Peter North. Totnes, United Kingdom: Transition Books.

Maak je buurt uitmuntend! (2014), Bernard Lietaer, Anne Snick en Edgar Kampers, uitgegeven door de Vlaamse regering. Downloaden op: http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/maak-je-buurt-uitmuntend-handboek-gemeenschapsmunten-voor-lokale-besturen-en-organisaties

‘Money with a purpose’ (2015), Susan Steed en Leander Bindewald. London, United Kingdom: New Economics Foundation. Downloaden op: http://www.neweconomics.org/publications/entry/money-with-a-purpose

No Small Change: Evaluating the success of your community currency project (2013), Leander Bindewald en Susan Steed. London, United Kingdom: New Economics Foundation. Downloaden op http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/evaluation/

People Money: the promise of regional currencies (2012), by Margrit Kennedy, Bernard

Lietaer and John Rogers. Axminster, United Kingdom: Triarchy Press.

De theorie achter gemeenschaps-/complementaire valuta's

‘Classifying ‘CCs’: Community, Complementary and Local Currencies’ (2011), Jérôme

Blanc. International Journal of Community Currency Research, Vol. 15.

Creating Wealth: growing local economies with local currencies (2011), Gwendolyn

Hallsmith en Bernard Lietaer. Gabriola Island, Canada: New Society Publishers.

http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/evaluation/

http://www.neweconomics.org/publications/entry/money-with-a-purpose

http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/maak-je-buurt-uitmuntend-handboek-gemeenschapsmunten-voor-lokale-besturen-en-organisaties

http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/maak-je-buurt-uitmuntend-handboek-gemeenschapsmunten-voor-lokale-besturen-en-organisaties

http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/legal-and-compliance/

https://www.financite.be/fr/article/guide-pratique-des-monnaies-complementaires

https://www.financite.be/fr/article/guide-pratique-des-monnaies-complementaires

http://www.lietaer.com/2009/12/community-currency-guide/

http://www.lietaer.com/2009/12/community-currency-guide/



Currencies of transition: transforming money to unleash sustainability (2013), Jem Bendell

en Thomas H Greco. In Malcolm McIntosh, (ed) The Necessary Transition: the journey

towards the sustainable enterprise economy. Sheffield, United Kingdom: Greenleaf

Publishing Limited.

Residual Barter Systems and Macro-economic Stability: Switzerland’s Wirtschaftsring

(2007), James Stodder. Downloaden op:

http://www.lietaer.com/images/Stodder_WIR_paper2009.pdf

Economie en de theorie van geld

The End of Money and the Future of Civilization (2009), Thomas H. Greco. Vermont, United States: Chelsea Green Publishing.

The Future of Money: creating new wealth, work and a wiser world (2001), Bernard Lietaer. London, United Kingdom: Random House

Money and Giving: do financial incentives deter or encourage co-operative behaviour? (2013), Susan Steed. London, United Kingdom: New Economics Foundation. Downloaden op: http://www.neweconomics.org/publications/entry/money-and-giving

Money and Sustainability: the missing link (2012), Bernard Lietaer, Christian Arnsperger, Sally Goerner en Stefan Brunnhuber. Axminster, United Kingdom: Triarchy Press

Money Creation in the Modern Economy (2014), Michael McCleay, Amer Radia en Ryland Thomas. Bank of England Quarterly, 2014, Q1. Downloaden op: http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/quarterlybulletin/2014/qb14q1prereleasemoneycreation.pdf

Occupy Money: creating an economy where everybody wins (2012), Margrit Kenndy. Gabriola Island, Canada: New Society Publishers

The Heretic's Guide to Global Finance: Hacking the Future of Money (2013), Brett Scott. London: Pluto Press.

The Social Life of Money (2014), Nigel Dodd. Princeton, United States: Princeton University Press.

Where Does Money Come From? (2012), Josh Ryan-Collins en Tony Greenham. London, United Kingdom: New Economics Foundation.

http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/quarterlybulletin/2014/qb14q1prereleasemoneycreation.pdf


http://www.neweconomics.org/publications/entry/money-and-giving

http://www.lietaer.com/images/Stodder_WIR_paper2009.pdf



Overig

Commissioning for Outcomes and Co-production: a practical guide for local authorities (2014), Julia Slay en Joe Penny. London: New Economics Foundation. Downloaden op: http://b.3cdn.net/nefoundation/974bfd0fd635a9ffcd_j2m6b04bs.pdf

Co-production: a manifesto for growing the core economy (2008), Lucie Stephens en Josh

Ryan-Collins. London, United Kingdom: New Economics Foundation. Downloaden op:

http://www.neweconomics.org/publications/entry/co-production

Plugging the Leaks: making the most of every pound that enters your local economy (2002)

Bernie Ward en Julie Lewis. London, United Kingdom: New Economics Foundation.

Downloaden op http://www.neweconomics.org/publications/entry/plugging-the-leaks

Verklarende woordenlijstOndersteuning: een ontwerpkenmerk van valuta's (conventioneel of anders) dat in brede zin

de kracht op lange termijn van een valuta garandeert. In engere zin garandeert de uitgever dat

de valuta kan worden omgewisseld voor een andere valuta of voor goederen.

Bonus: in de context van gemeenschapsvaluta's verwijst de term 'bonus' naar een premie die

wordt uitbetaald aan individuen en organisaties die een conventionele valuta direct

omwisselen voor een gemeenschapsvaluta. Met bijvoorbeeld £ 100 van de eerste valuta kan

op het omwisselpunt £ 110 van de tweede valuta worden gekocht, ondanks dat beide valuta's

voor alle andere transacties één-op-één gekoppeld blijven. Dit geeft de gebruiker een korting

van 10% op iedere aanschaf die wordt betaald met de gemeenschapsvaluta, wat het gebruik

ervan stimuleert.

Business-to-business handelsverkeer: valutasystemen voor een netwerk van bedrijven

waartoe consumentenhuishoudens gewoonlijk geen toegang hebben. De term wordt vaak

gebruikt als synoniem voor zakelijke ruilhandelsystemen, wederzijdse-uitwisselingsystemen

en capaciteitshandelsystemen. Deze valuta's werken veelal volgens de methodologie van

wederzijds krediet, met uitzonderingen zoals de WIR-bank in Zwitserland. Veel van deze

valuta's worden beheerd door commerciële bedrijven.

http://www.neweconomics.org/publications/entry/plugging-the-leaks


http://b.3cdn.net/nefoundation/974bfd0fd635a9ffcd_j2m6b04bs.pdf



Clearingsysteem: werkt als tussenliggend boekhoudsysteem tussen leden van een netwerk

waarbij rekeningen vaak worden geregeld, transacties met regelmatige tussenpozen worden

gegroepeerd (bijvoorbeeld aan het einde van elke werkdag) en het nieuwe saldo van elk lid

wordt berekend.

Gesloten-lus betalingssystemen: verwijst naar a) een strikt beperkt gebruikersnetwerk

(gewoonlijk via lidmaatschap) waarbuiten de valuta niet kan worden besteed en b) een

ontwerpkenmerk van de valuta zelf, die niet kan worden omgewisseld voor een nationale

valuta. Gesloten-lus betalingssystemen hebben als doel welvaart binnen een specifieke

gebruikersgemeenschap te houden en het volume en de frequentie van de uitwisselingen

tussen gebruikers te vergroten. Het bekendste voorbeeld van dit systeem is de Zwitserse

WIR-bank. Ook zijn er veel andere business-to-business handelsuitwisselingen.

Collateraal: verwijst naar een activum (meestal kapitaal of eigendom, maar ook financiële

activa) waarmee de vereffening van een schuld wordt gegarandeerd ingeval van verzuim.

Gemeenschapsvaluta's: een subset van complementaire valuta's die gebonden is aan een

specifieke, afgebakende en beperkte gemeenschap. De gemeenschap kan bijvoorbeeld

geografisch (lokale valuta's), bedrijfsgebonden (wederzijdse-krediet-systemen) of online

(digitale valuta's) zijn. Een gemeenschapsvaluta is bedoeld om te voldoen aan de behoeften

van een bepaalde gemeenschap, gewoonlijk op non-profitbasis.

Community Forge: een non-profitvereniging in Genève. Community Forge ontwerpt,

ontwikkelt en levert complementaire valutasystemen en tools om gemeenschappen te helpen

veerkrachtiger te worden. De vereniging distribueert gratis open-source software om valuta's

te beheren en biedt gehoste webruimte.

Community.cyclos.org: Community.cyclos.org is een online platform waarmee

gemeenschappen snel en eenvoudig hun eigen online netwerk kunnen maken met vooraf

ontworpen softwaresjablonen om transacties tussen leden te vergemakkelijken en volgen.



Complementaire valuta's: valuta's die zijn bedoeld om te bestaan naast conventioneel geld

om doelen te realiseren die met conventioneel geld niet kunnen worden bereikt.

Converteerbare valuta: een valuta die kan worden geconverteerd in een andere valuta.

Brixton Pounds kunnen bijvoorbeeld één-op-één worden omgewisseld voor ponden sterling,

terwijl de WIR-franc (althans in theorie) niet converteerbaar is en er boetes staan op pogingen

om deze in Zwitserse francs te converteren.

Coproductie: gaat verder dan het raadplegen of de deelname van de gebruikers van een

dienst om hun actieve betrokkenheid bij alle fasen van het ontwerp en de aflevering van de

betreffende dienst te promoten. Met betrekking tot gemeenschapsvaluta's kan coproductie er

effectief voor zorgen dat het ontwerp van het project is afgestemd op de behoeften van de

gebruikers.

Kerneconomie: het sociale 'besturingssysteem waarop de 'software' van de conventionele

markteconomie draait. Het betreft alle productieve werk (zoals kinderen opvoeden of

informele zorgverlening) dat nodig is om de formele economie te laten draaien, maar waaraan

door die economie geen waarde in monetaire termen wordt gegeven.

Anticyclisch: verwijst naar ieder economisch beleid, effect of fenomeen dat omgekeerd

gerelateerd is aan fluctuaties in de algehele economie, d.w.z. wanneer de economie groeit,

krimpt het anticyclische element en omgekeerd. Gemeenschapsvaluta's hebben vaak dit

kenmerk, waardoor ze vraag en aanbod op elkaar kunnen afstemmen in de context van een

krimpende conventionele geldhoeveelheid.

Crowdfunding: de praktijk om een project of onderneming te financieren door kleine

hoeveelheden geld in te zamelen bij een groot aantal personen of organisaties, meestal via

internet. Dit contrasteert met eerdere modellen voor fondsenwerving, waarin een grote

hoeveelheid geld bij een paar mensen of organisaties wordt ingezameld.

Demurrage: een systeem van 'negatieve rente' waarin de waarde van een valuta in de loop

van de tijd afneemt. In de context van gemeenschapsvaluta's wordt demurrage gewoonlijk

gebruikt om uitgaven aan te moedigen en oppotten tegen te gaan. De Duitse monetaire en

sociale hervormer Silvio Gesell heeft als eerste de ingebouwde waardedaling van een valuta

voorgesteld in zijn Freigeldtheorie, waarin het waardebehoud van geld werd gecontrasteerd



met de waardedaling van natuurlijke goederen. Als in het monetaire systeem een negatief

rentetarief of een andere vorm van demurrage zou zijn opgenomen, zouden de mensen

goederen sneller kopen en hun tijd en inspanningen investeren in het onderhouden van hun

voorraden.

Denominatie: Een denominatie verwijst naar een specifiek 'bedrag' van een gegeven valuta,

dat wordt gerepresenteerd in de vorm van een fysiek of elektronisch uitwisselingsmedium dat

de hoeveelheden bepaalt waarin een bepaalde valuta feitelijk kan worden verkregen. De pond

sterling (valuta) wordt bijvoorbeeld uitgegeven in munten en biljetten (uitwisselingsmedia)

die specifieke waarden hebben (denominaties). Denominatie is daarom iets anders dan een

rekeneenheid.

Richtlijn elektronisch geld: een richtlijn van de EU waarin de wetgeving voor de regulering

van elektronische vormen van wettige betaalmiddelen is vastgelegd. De implementatie ervan

is anders in de verschillende lidstaten. De Richtlijn elektronisch geld is ook bedoeld om de

concurrentie en deelname binnen deze sector te vergroten door de sector open te stellen voor

niet-banken.

Freigeldtheorie: in de Freigeldtheorie (vrij-geld-theorie) die is ontwikkeld door de Duitse

econoom Silvio Gesell, wordt de capaciteit van geld om waarde te behouden gecontrasteerd

met de tendens van alle andere goederen om na verloop van tijd minder waard te worden.

Futures: een contract dat een koper verplicht een activum aan te schaffen (gewoonlijk

goederen of een financieel instrument) tegen een vastgelegde prijs op een specifiek moment

in de toekomst. Futures, die zijn bedoeld om verkopers te beschermen tegen grillige

marktfluctuaties, worden regelmatig genoemd als een bron van economische instabiliteit

omdat ze marktspeculatie aanmoedigen door beleggers die gokken op de prijzen van

goederen.

Oppotten: het accumuleren van een grote hoeveelheid kapitaal zonder de bedoeling dit

opnieuw in de economie te investeren.



Inflatie: de mate waarin het algemene prijspeil van goederen en diensten stijgt en waarin

dientengevolge de koopkracht daalt.

Uitgifte: het in omloop brengen van nieuw geld, meestal door bestedingen van de staat of

(minder vaak op het moment) door kredietverlening/schuldvorming door financiële

instellingen uit de privésector.

Weglekken / lekkende emmer-theorie: de hypothese dat er meer geld 'weglekt' uit een

gemeenschap dan erin komt. Dit gebeurt omdat winsten ten goede komen van bedrijven die

in toenemende mate buiten de gemeenschap zijn geregistreerd. Dit betekent dat de welvaart

die door de economische activiteit van een gemeenschap is gecreëerd, uiteindelijk elders

wordt geherinvesteerd of opgepot.

Wettig betaalmiddel: een betaalmiddel dat wettelijk wordt erkend en gegarandeerd en moet

worden geaccepteerd door iedere staat, organisatie of individu om schuld te vereffenen.

Wettig betaalmiddel wordt het gemakkelijkst geaccepteerd als middel om belastingen te

betalen, en spaargeld in wettig betaalmiddel bij deposito-instellingen met een licentie

(banken) wordt door veel staten tot een bepaald maximumbedrag gegarandeerd.

Door wettig betaalmiddel ondersteunde valuta: verwijst naar een complementaire valuta

met gegarandeerde terugbetaalbaarheid (ondersteuning) voor het wettige betaalmiddel van

het land waarin het wordt gebruikt. De Brixton Pound valt bijvoorbeeld in deze categorie

omdat de Brixton Pound door bedrijven kan worden omgewisseld voor ponden sterling.

LETS: Local Exchange Trading Schemes. Leden verhandelen onderling vaardigheden,

diensten en hulpbronnen met behulp van kredieten die de leden zelf uitgeven op het moment

van uitwisseling. LETS mobiliseren daarom de latente capaciteit van een gemeenschap door

zowel een forum als een uitwisselingsmedium te bieden buiten de conventionele

markteconomie. LETS werken meestal met de wederzijds-krediet-methodologie.

Liquiditeit: verwijst naar de mate waarin goederen of activa kunnen worden gekocht of

verkocht zonder dat de waarde ervan wordt aangetast. Liquiditeit verwijst ook naar het gemak

waarmee een bepaald activum kan worden omgezet in contanten door het te verkopen.



Lokale overheidsinstantie: een overheidsorgaan dat verantwoordelijk is voor de lokale

administratie. De precieze bevoegdheden van lokale overheidsinstanties wisselen per land en

zelfs binnen landen.

Malus: in de context van gemeenschapsvaluta's is een 'malus' het tegenovergestelde van een

'bonus'. Een malus ontmoedigt het omwisselen van een gemeenschapsvaluta in de nationale

valuta. Een individu of organisatie die zijn of haar gemeenschapsvaluta wil omwisselen voor

het equivalent in de nationale valuta, zou bijvoorbeeld slechts € 90 van de laatste ontvangen

voor € 100 van de eerste: omdat beide valuta's dezelfde koopkracht hebben voor alle andere

transacties, wordt hiermee een boete van 10% opgelegd.

Uitwisselingsmedium: het feitelijke medium waarmee financiële transacties fysiek (biljetten

en munten) of elektronisch (gegevens die rekeningsaldi voorstellen die met creditkaarten of

bankpassen of online systemen worden overgedragen) worden uitgevoerd.

Wederzijds krediet: een systeem waarmee kredieteenheden worden gemaakt op het moment

van de transactie tussen individuele gebruikers als een afboeking op de rekening van één

persoon en een bijboeking op de rekening van een ander. Leden van een wederzijds-

kredietsysteem, dat werkt binnen afgesproken limieten voor krediet en schuld, lenen elkaar

het kapitaal dat vereist is voor de uitwisseling van goederen en diensten binnen het netwerk.

Het totale saldo van de rekeningen van alle leden is altijd gelijk aan nul.

Niet-converteerbare gekoppelde valuta: een valuta die niet direct converteerbaar is in een

wettig betaalmiddel, maar à pari is gekoppeld aan de nationale valuta.

One-Planet Living: een bioregionale, door het Wereldnatuurfond geleide campagne voor

een meer rechtvaardig en duurzaam gebruik van de hulpbronnen van onze planeet, waarbij de

ecologische en CO2-voetafdruk als belangrijkste indicatoren worden gebruikt.



Pariteit / à pari gekoppeld: van gelijke waarde. Als een gemeenschaps- of complementaire

valuta à pari is gekoppeld aan bijvoorbeeld de pond sterling, betekent dit dat één eenheid van

de valuta één pond waard is.

Richtlijn betalingsdiensten: een richtlijn van de EU waarin betalingsdiensten en de

activiteiten van leveranciers van betalingsdiensten in de hele Europese Unie en Europese

Economische Ruimte worden gereglementeerd. De Richtlijn betalingsdiensten is ook bedoeld

om de concurrentie en deelname binnen deze sector te vergroten door de sector open te

stellen voor niet-banken.

Prosument: een term die wordt gebruikt als tegenhanger van het meer bekende begrip

'consument' om aan te geven dat niemand alleen maar consumeert, maar ook tot op zekere

hoogte produceert en een actieve rol speelt in de vorming van de economie.

Inwisselbaarheid: de mogelijkheid/handeling om een valuta of coupon in te wisselen voor

goederen, diensten of een andere valuta In bredere zin kan dit geschieden met iedere andere

gebruiker van de respectieve valuta, in engere zin worden hiermee alle garanties door de

uitgever van de valuta beschreven (ondersteuning).

Beloningsvaluta's: kunnen een bepaald gedrag van consumenten bevorderen, zoals het

kopen van meer duurzame producten, door het verdienen van punten die kunnen worden

ingewisseld voor beloningen of kortingen op toekomstige aankopen.

MKB: afkorting van midden- en kleinbedrijf. De MKB-economie wordt vaak gecontrasteerd

met de economische dominantie van nationale en multinationale bedrijven en is een centraal

aspect van veel ecologisch-economische benaderingen. In de Europese normen wordt een

MKB gedefinieerd als een bedrijf met maximaal 250 medewerkers en een jaaromzet van niet

meer dan € 50 miljoen en/of een jaarlijks balanstotaal dat de € 43 miljoen niet overschrijdt.

Aandeel: een soort belegging die het eigendom van (een deel van) een bedrijf voorstelt en de

toonder het recht geeft een equivalent deel van de activa van dat bedrijf op te eisen.



Oppotmiddel: het kenmerk van waardebehoud of (in het geval van valuta's) koopkracht

gedurende een lange periode.

Theory of change (TOC): een methodologie om sociale verandering teweeg te brengen die

begint met de gewenste resultaten. Hierbij worden alle belanghebbenden, processen,

hulpbronnen en indicatoren geïdentificeerd die vereist zijn om de voortgang naar de beoogde

resultaten te kunnen bewaken en evalueren.

Tijdbank: een netwerk waarin leden onderling diensten en vaardigheden aanbieden en vragen, met

transacties die zijn gebaseerd op het principe dat één uur werk gelijk staat aan één eenheid (vaak

aangegeven in uren). Een broker kan helpen om het aanbod en de behoeften in de gemeenschap op

elkaar af te stemmen. Tijdbanken werken meestal met de wederzijds-krediet-methodologie.

Tijdvaluta / tijdkrediet: naast tijdbanken in de beperkte betekenis van het woord, worden

andere valuta's uitgedrukt en gewaardeerd in tijdseenheden zonder gebruik van de

wederzijds-krediet-methodologie.

Transitievaluta's: een model van gemeenschapsvaluta's in Groot-Brittannië die zijn

aangesloten bij de Transition Town-beweging en de doelen van de beweging om

zelfvoorzienende lokale economieën te reconstrueren die ecologisch duurzaam en sociaal

georiënteerd zijn. Het gaat hierbij om de Bristol, Brixton, Totnes, Stroud en Lewes Pounds.

Hoewel elke valuta unieke kenmerken heeft, hebben ze alle een één-op-één waardering met

de pond sterling voor transacties en zijn ze alle van het type 'door wettig betaalmiddel

ondersteunde valuta'.

Transition Town: Een globaal netwerk van lokale groepen die proberen te komen tot een

meer duurzame, sociaal georiënteerde en lokale/door de gemeenschap aangedreven

economie. Gemeenschapsvaluta's maken vaak deel uit van dit bredere project, zoals geldt

voor de 'transition pounds' in Groot-Brittannië.

Rekeneenheid: de standaardmaateenheid die een gemeenschappelijke evaluatie van waarde

en kosten mogelijk maakt. Naast zijn functie als 'oppotmiddel' en 'uitwisselingsmedium' is het

gebruik als rekeneenheid een van de belangrijkste functies van conventioneel geld.



Welzijn: een concept dat verwijst naar de fysieke, psychologische, sociale, medische en

economische toestand van een individu of groep. Volgens de voorstanders van welzijn,

moeten indicatoren van hoe mensen hun leven ervaren centraal staan in het overheidsbeleid

in plaats van een grove maatstaf van economische groei.

i EINDNOTEN / BIBLIOGRAFIE

McCleay, M., Radia, A. and Thomas, R. (2014) Money Creation in the Modern Economy. Bank of England Quarterly, 2014 Q1. Downloaden op: http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/quarterlybulletin/2014/qb14q1prereleasemoneycreation.pdf

ii Ryan-Collins, J. & Greenham, T. (2012) Where Does Money Come From? London: New Economics Foundation. P. 145-6

iii Blanc, J. (2011) Classifying ‘CCs’: Community, Complementary and Local Currencies, International Journal of Community Currency Research, Vol. 15 pp4-10.iv Kennedy, M., Schuster, L., Martignoni, J. and Bindewald, L. (2013). YES to a Parallel Currency approach for Greece!. Downloaden op: http://www.monneta.org/index.php?id=165&kat=72

v Varoufakis, Y. (2014) BITCOIN: A flawed currency blueprint with a potentially useful application for the Eurozone. Downloaden op: http://yanisvaroufakis.eu/2014/02/15/bitcoin-a-flawed-currency-blueprint-with-a-potentially-useful-application-for-the-eurozone/

vi Slay, J. and Penny, J. (2014) Commissioning for Outcomes and Co-production: a practical guide for local authorities. London: New Economics Foundation. Downloaden op: http://b.3cdn.net/nefoundation/974bfd0fd635a9ffcd_j2m6b04bs.pdf

vii Richards, M. (2014). Bangla-Pesa Survey Results Feb-2014. [online] Koru Kenya. Verkrijgbaar op: http://koru.or.ke/bangla-pesa-survey-feb-2014

viii Ward, B. and Lewis, J. (2002) Plugging the Leaks: making the most of every pound that enters your local economy. London: New Economics Foundation. Downloaden op http://www.neweconomics.org/publications/entry/plugging-the-leaks

ix Ferreirer, J. and Perry, M. (2015) Spending Time with Money: from shared values to social connectivity. CSCW '15 Proceedings of the 18th ACM Conference on Computer Supported Cooperative Work & Social Computing, pg 1222-1234

x Steed, S. (2013) Money and Giving: do financial incentives deter or encourage co-operative behaviour? P. 19. London: New Economics Foundation. Downloaden op: http://b.3cdn.net/nefoundation/2927a207e52f267882_80m6iy5zu.pdf; Bindewald, L. and Steed, S. (2014) No Small Change: evaluating the success of your community currency project. Pp. 45-6 London: New Economics Foundation. Downloaden op http://b.3cdn.net/nefoundation/6e006679e8a6d649fd_3num6frei.pdf

xi Apteligen Consultants (2014) An Evaluation of Spice Time Credits. Downloaden op: http://www.justaddspice.org/app/uploads/2015/01/Spice-Evaluation_Apteligen-Report-MAIN-REPORT1.pdf

xii Ryan-Collins, J., Greenham, T., Bindewald, L. and Schuster, L. (2013) Energising Money: an introduction to energy currencies and accounting. London: New Economics Foundation. Downloaden op: http://b.3cdn.net/nefoundation/d5efb739f3fb9a137c_q2m6y7916.pdf

xiii Slay, J. and Penny, J. (2014) Commissioning for Outcomes and Co-production: a practical guide for local authorities. London: New Economics Foundation. Downloaden op: http://b.3cdn.net/nefoundation/974bfd0fd635a9ffcd_j2m6b04bs.pdf; Stephens, L. and Ryan-Collins, J. (2008) Co-production: a manifesto for growing the core economy. London: New Economics Foundation. Downloaden op: http://www.neweconomics.org/publications/entry/co-production

xiv Bindewald, L. and Steed, S. (2014) No Small Change: evaluating the success of your community currency project. P. 25-37. Downloaden op: http://b.3cdn.net/nefoundation/6e006679e8a6d649fd_3num6frei.pdf

xv Ryan-Collins, J. & Greenham, T. (2012) Where Does Money Come From? London: New Economics Foundation. Hoofdstuk 3.

http://b.3cdn.net/nefoundation/6e006679e8a6d649fd_3num6frei.pdf



http://b.3cdn.net/nefoundation/d5efb739f3fb9a137c_q2m6y7916.pdf

http://www.justaddspice.org/app/uploads/2015/01/Spice-Evaluation_Apteligen-Report-MAIN-REPORT1.pdf

http://b.3cdn.net/nefoundation/6e006679e8a6d649fd_3num6frei.pdf

http://b.3cdn.net/nefoundation/2927a207e52f267882_80m6iy5zu.pdf

http://www.cscw.acm.org/

http://www.cscw.acm.org/

http://www.neweconomics.org/publications/entry/plugging-the-leaks

http://koru.or.ke/bangla-pesa-survey-feb-2014


http://yanisvaroufakis.eu/2014/02/15/bitcoin-a-flawed-currency-blueprint-with-a-potentially-useful-application-for-the-eurozone/

http://yanisvaroufakis.eu/2014/02/15/bitcoin-a-flawed-currency-blueprint-with-a-potentially-useful-application-for-the-eurozone/



xvi De CCIA heeft diverse gedetailleerde documenten over de kwestie samengesteld, waaronder een checklist voor experts. Deze vindt u op http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/legal-and-compliance/ xvii Ryan-Collins, J. & Greenham, T. (2012) Where Does Money Come From? London: New Economics Foundation.

P. 7.

xviii ‘Software for community currencies’ (2015). Toegankelijk op: http://community-currency.info/en/glossary/software-for-community-currencies/

http://community-currency.info/en/glossary/software-for-community-currencies/

http://community-currency.info/en/glossary/software-for-community-currencies/

http://community-currency.info/en/find/cc-toolkits/legal-and-compliance/