MÜNFERİT PLANLAMA

Prof.Dr. Selahattin KÖSE

Prof.Dr. Mehmet MISIR

KTÜ Orman Fakültesi

Batı Karadeniz Yapraklı Tür Projesi

Türk-Alman Projesi,

Model Plan

Münferit Planlamanın Çıkış Nedenleri

➢Entansif bir orman amenajmanı yapılmıyor.

➢İşletme amaçları saptanmıyor

➢Yetişme Ortamı Envanteri (YOE) yapılmıyor.

➢Aktüel kuruluş tam olarak ortaya konmuyor.

➢Optimal kuruluşu belirlemek için hasılat tabloları yok

➢Silvikültür planı zamanında ve sağlıklı düzenlenmiyor.

➢Kayın ve Meşenin silvikültürel (genç) özellikleri ortaya konmuyor.

➢Gençleştirme miktarları şefin iş gücü kapasitesini aşıyor.

➢Bakım etası az veriliyor.

➢Planlama birimi çok büyük

➢Personel sürekliliği sağlanamıyor

➢Plan yapım-uygulamasında yeterli-kaliteli teknik eleman yok.

Münferit Planlamanın Çıkış Nedenleri

Başlangıç: 1987 yılı

▪ Yapraklı ormanların gençleştirilmesindeki silvikültürelbaşarısızlıkların tartışılması

▪ Batı Karadeniz’de yapraklı ve karışık ormanların gençleştirilmesi sorunlarına çözüm aranırken Almanya GTZ ile ortak proje geliştirilmesi

1988 Eylül

▪ Türk-Alman Projesi uygulamaya kondu.

▪ Seminerler sonucu yaş sınıfları yönteminin (YSY) değiştirilmesine karar verildi.

Münferit Planlamanın Doğuşu

• 1990- Almanlar – Yenice/ Şimşirdere (540 ha)

• 1992- Türk – Devrek/ Beldibi

• 1995- Devrek’in 11 işletme şefliğinde uygulamaya kondu.

Münferit Planlama

Zonguldak Bolu Kastamonu Sinop Trabzon

Devrek Düzce Bozkurt Ayancık Maçka

Dirgine Bolu

Yenice Mengen

Bartın Yığılca

Karabük Gölyaka

Akçakoca

Münferit Planlama

10 yılda 107 Amenajman Planı!

Batı Karadeniz Yapraklı Tür Projesi

Alman Projesi

Model Plan

Münferit Plan

Münferit Planlama Değişim Süreci

1988-1991 Proje Amaçları

1- Uzun dönemde piyasaya yapraklı odun arzının geliştirilmesi

2- Uzun dönemde tarım ile ormancılık arasındaki yarar

çatışmasının ortadan kaldırılması

3- Kaynakların ekolojik şartlar göz önüne alınmak suretiyle,

kapasitelerine uygun şekilde ve devamlı olarak işletilmesi

Münferit Planlamanın Yapısı

1. Envanter yoğunluğu ve bölmecik ayırımı

2. Silvikültürel işlem tipleri

3. Silvikültürel planlama

Sistematik Örnekleme

Envanter Yılı Envanter Yoğunluğu

1990 100x100

1995 100x300

1997 300x300

1999 250x250

A) Nokta Ölçümleri: 452 m2

✓Ağaç serveti ve artımı benzer

✓Yetişme ortamı envanteri farklı

✓1/10 000 eşyükselti eğrili harita

1. Münferit Planlamada Envanter

B) Bölmecik istikşafı

Açı sayım yöntemi

✓ GY karşılaştırma

✓ Bölmecik-işlem birimlerini sınırları

✓ Eta kararlaştırma

Planlama Birimi Büyüklükleri

İşletme Şeflik Sayısı Ortalama (Ha)

Devrek 10 4947

Dirgine 7 5446

Bolu 14 5755

Yenice 6 6342

Bozkurt 5 4553

2. Silvikültürel İşlem Üniteleri

Tanım: Orman fonksiyonu, amacı, işletme şekli, ağaç türü veya türleri,

yaşları, ormanın gelişimi ve kuruluşları itibarıyla aynı olan ve aynı

silvikültürel işlemi gerektiren alanlardır.

1992- Devrek/Beldibi

Ekonomik Olmayan Orman 1610.7 ha.

Devamlı Orman 267.9 ha.

Seçme Ormanı 419.6 ha.

Karaçam Ağırlıklı Meşcereler 968.3 ha. (SHE yok)

Meşe Ağırlıklı Meşcereler 1262.1 ha. (SHE yok)

Verimi Yüksek Tam Kapalı Olmayan Meşe Meşcereleri 777.9 ha.

Verimi Düşük Tam Kapalı Olmayan Meşe Meşcereleri 87.2 ha.

Üretim Beklenen Kayın Ağırlıklı Meşcereler 548.7 ha.

Sürgün Kökenli Kayın Ağırlıklı Meşcereler 587.5 ha.

İşletme sınıfı kavramının yerine kullanılmaktadır

İşletilmeyen Ormanlarİşletilen Ormanlar

- Değişik Yaşlı Ormanlar- Maktalı Ormanlar- Koruya Tahvil Ormanları- Ağaçlandırma Alanları- Özel Amaçlı Ormanlar- Tohum Bahçesi- Milli Savunma Ormanı

- Sosyal Baskılı Alanlar- Yetişme Yeri Kötü Alanlar

Münferit Planlamada Silvikültürel İşlem Birimleri

A- İşletilmeyen Ormanlar (Üretim Dışı, Ekonomik Olmayan, Koruma Ormanları)

1- Sosyal Baskılı Alanlar

2- Yetişme Yeri Kötü Alanlar

B- İşletilen Ormanlar (Üretim Ormanları)

Değişik Yaşlı Ormanlar

–Devamlı Ormanlar

(Kn, G, Çk, Çs, M, L, Gr, Dy, Ks, Di)

–Göknar Seçme Ormanı

–Göknar Tahvil Ormanı

–Kayın İşletme Ormanı

Maktalı Ormanlar

–İyi kaliteli Kn, M, Çk, Çs Ormanları

–Kötü Kaliteli Kn, M, Çk Ormanları

–Kn, Çk, Çs, M, G, L, Ks, Kz, Kv, Çz,Di Maktalı Ormanlar

–Nadir Yapraklı Türler Ormanı

Koruya Tahvil Ormanları

–Kayın Koruya Tahvil Ormanı

–Meşe Koruya Tahvil Ormanı

–Gürgen Koruya Tahvil Ormanı

B- İşletilen Ormanlar (Üretim Ormanları)

Ağaçlandırma Alanları

–Ağaçlandırılacak Alanlar

–Ağaçlandırması Devam Eden Ormanlar

Rehabilitasyon Alanları

Tohum Bahçesi

Milli Savunma Ormanı

Özel Amaçlı Ormanlar

–Rekreasyon ormanı

–Ebe Çamı genetik ormanı

–Enerji hattı ormanı

–Gen koruma ormanı

–DSİ Sulama alanı

–Kampüs alanı

–Defne yaprağı üretim alanı

–Kestane meyvesi üretim alanı

Meşcere Tipleri

✓ Klasik meşcere tipi ayrımı yoktur.

✓ Ağaç türünün saf veya karışık durumu ile kapalılık dikkate alınmaktadır.

BELDİBİ

Meşcere Tipi No Meşcere Tipi

43 Karaçam +Kayın, kapalılık>0.5

44 Karaçam+Meşe, kapalılık>0.5

77 Kayın+ibreliler+diğer yapraklı, kapalılık 0.1-0.5

KÖMÜRGÖLÜ

35 Kestane, saf, kapalılık> 0.40 Sosyal Baskılı Alan

125 Kayın, saf, kapalılık>0.40 Devamlı Orman

140 Karaçam, saf, kapalılık>0.40 Devamlı Orman

576 Kayın, saf, kapalılık>0.40 Koruya Tahvil Ormanı

586 Meşe+yapraklılar, kapalılık>0.40 Koruya Tahvil Ormanı

608 Meşe, saf veya karışık, kapalılık 0.1-0.40 Rehabilitasyon Ormanı

712 Gürgen, saf veya karışık, kapalılık>0.1 Ağaçlandırılacak Alanlar

765 Meşe Gen Ormanı

Bölme aynı, Bölmecik farklı

Bölmecik:

Bir bölme içerisinde yetişme ortamı koşullarının, ağaç türü veyatürlerinin, yaş, kapalılık, sıklık, kalite ve sağlık özellikleri itibariyleçevresinden ayrılabilen ve sınırları doğal hatlara ve yollara dayandırılanplanlama, uygulama ve uygulamanın kontrolünün yapıldığı orman parçalarıdır.

BölmeNo BölmecikNo Orman Formu

215 a KO

69 d DO

103 c SO

210 b 7

216 a 13/1

Devamlı Orman (DO) formu

Tanım:

Mevcut ağaç türü veya türlerin biyolojisine uygun olarak, gençleştirmenin küçük

gruplarda veya tek ağaç işletmesi ile gerçekleştirilmesi gereken meşcerelerdir. Yatay

tabakalılık hedeflenir.

DO ayrımında;

✓Ormanın göreceği fonksiyonlar

✓Sıklık, kapalılık gibi meşcere kuruluşu özellikleri

✓Ağaç serveti kalitesi etkilidir.

Devamlı Orman

✓ Sahip olduğu servetin devam ettirilmesi anlamındadır.

✓ Üretim dışı fonksiyonları en yüksek miktarda elde etmektir.

✓ Maktalı orman kuruluşuna alternatif bir işletme şeklidir.

✓ Doğal yolla gençleştirme, aksi durumda ancak dikim önerilmektedir.

✓ 500-4000 m2 alanlarda doğal gençliğin gelmesi hedeflenmektedir.

✓ Silvikültürel uygulamalar bölmecik bazındadır.

✓ Yarı gölge-gölge ağaçlarının hakim olduğu bölmeciklerde tek ağaç işletmesi ile dikey kapalılığın arttırılması arzulanmaktadır.

✓ Işık ağaçlarının hakim olduğu bölmeciklerde küçük gruplarda gençleştirme yapılarak yatay kapalılığın arttırılması ve küçük maktalar oluşturulması istenmektedir.

✓ Öncelikle kuru, kovuk, hasta ve yaralı fertler ile dbh>60-70 cm ağaçlar alınır

✓ Sürütme zararının min. tutulması için bakım-sürütme ve ana nakliyat yollarının sistematik olarak geliştirilmesi önerilmektedir.

ÖZET: Devamlı Ormanlar, servet devamlılığını sağlayan, seçme işletmeciliğine yakın, küçük alanlarda gençleştirmeyi hedefleyen, entansif işletmeciliği gerektiren silvikültürel işlem birimidir.

Devamlı Ormanlarda Silvikültürel İşlemler

1. Sağlık Kesimleri: Ölü ağaç bırakılması dışında, zarar görmüş hasta ve

ölmek üzere olan bütün ağaçların çıkarıldığı kesimlerdir.

2. Ayıklama Kesimleri: Gaye ağaçların teşvik edilmesi ve bakımı ön plandadır.

3. Strüktürü Muhafaza ve Teşvik Eden Kesimler: Gerek yatay ve gerekse dikey

strüktüre dikkat edilir. Orman dinamiğinin seyrine göre hareket edilir.

4. Gençliği Teşvik Edici Kesimler: Tohum araçlarını serbestleştirilmesi

gençleştirme ekolojisi yaratmak için sık olan meşcere kesimlerinin

açılması, arzu edilen gençlik gruplarının teşvik edilmeleri için yapılan

kesimlerdir.

5. Son Üretim: Gaye çapına ulaşmış bireylerin çıkarılması için yapılan kesim.

1. Budama: Kaliteyi artırmak için yapılır.

2. Gençlik Bakımları: Daha çok açık alanlardaki gençlikler üzerinde yoğunlaşan

bakım tedbirleridir.

3. Darbe Bakımları: Devirme ve sürütmeden dolayı gençlik üzerinde veya

ormanların diğer kısımlarındaki zararların giderilmesi için yapılır.

4. Dikimler: Doğal gençleştirme alanlarında tamamlama dikimleriyle doğal orman

yapısında bulunan ancak çeşitli nedenlerle kaybolmuş türlerin tekrar getirilmesi

amacıyla yapılır.

5. Koruma: İhtiyaç olan yerlerde gençlik gelmiş veya beklenen alanlarda sahaların

tel çit ile yerli ve yabani hayvanların korunması maksadıyla yapılır.

Devamlı Ormanlarda Bakım

Silvikültürel işlemlerin amacı; idare süresini, gençleştirme periyodu gibi bilinen

standart teknikler dışında, aynı alanda bütün yaş sınıflarının bulunduğu karışık ve

çok katlı bir meşcere kurmaktır.

3. Planlama-I

➢ Bölmecik bazında Başmühendis tarafından gerçekleştirilmektedir.

➢ Meşcere kuruluşu, sağlık ve kalitesi, yaşı veya gelişim çağına göre idare süresi veya amaç çapı dikkate alınarak, plan müddetince yapılacak müdahalelerin şekli, esasları ve şiddeti kararlaştırılır.

➢ Ayrıca silvikültürel planlamaya gerek yoktur.

➢ Bölmecikler tanıtılarak, silvikültürel işleme ve etaya karar verilmektedir.

➢ Silvikültürel müdahaleler (bakım, aralama, genç) aynı anda, aynı yerde yapılır.

➢ Koruma ormanları için planlama yok, ancak olağanüstü eta verilebilmekte.

➢Maktalı ormanlarda idare süreleri uzatılmıştır.

➢Kaliteye göre idare süresi saptanmıştır.- iyi kaliteli Kn, Çk, Çş ve L 160-200 yıl, ort. 180 yıl

- “ “ meşe 250-300 yıl

- kötü kaliteli kayın 60-120 yıl

- “ “ Çk, Çs, meşe 100 yıl

- koruya tahvil ormanlarında 60-120 yıl, ortalama 100 yıl

➢Zaman ve mekan düzeni yoktur.

➢Bakım blokları oluşturulmamıştır.

➢Optimal kuruluş hesabı yoktur.

➢Aktüel-Optimal karşılaştırması yapılmamıştır.

Planlama-II

Meşcere Özellikleri

- 0.8 L + 0.2 Kn

- Kayınlar karışıma münferiden katılıyor.

- Ladinler 2-3, Kayınlar 3. kalitede

- Ortalama 55 yaşında

- Çok az ladin gençliği var

- Orta yüzeysel taşlılık, sığ toprak

- Değişik yaşlı

- 3 kapalı

- Orta derecede sosyal baskı

- Servet: 420 m3/ha

Planlama

- Devamlı orman işletmesi

- Tabakalılık artırılacak

- Sürütme ve bakım yolları yapılacak

- Kayınlar korunacak

-Kötü kaliteli-sağlıksız fertlere müdahale

- Eta: 30 m3/ha

Örnek: 214 b DO

14 BD a 18Karar eta

Münferit Planlamanın Olumlu Yönleri

Planlama birimi büyüklüğünün küçültülmesi

Teknik eleman sürekliliğinin sağlanması

– 1/10 000 gibi büyük ölçekli harita kullanılması

– Orman fonksiyonlarının daha gerçekçi saptanması

İdare süresinin uzatılması, Devamlı orman kavramı

Uygulamaya esneklik verilmesi

– Devamlı ve kalifiye işçi kullanımı

– Budama, istikbal ağacı seçimi,

– Küçük alanda gençleştirme (%2-3)

Münferit Planlamanın Olumsuz Yönleri-I

Standart bir yapısı yoktur, planlar karşılaştırılamaz

Teknik terimler farklı, planın okunması farklıdır.

– Envanteri yapanla planı yapan heyetler farklıdır,

– Envanteri izleyen yıllarda plan uygulamaya konulamadı

Çok iddialı ancak yeterli duyarlılıkta/entansitede envanter yok.

İstatistiksel analiz gerçekleştirilmemiştir.

Devamlı orman işletmeciliği, devamlılık ilkesi değildir. Sadece ağaç serveti devamlılığı dikkate alınmaktadır. Planlama biriminin sürekliliği ve ormancılık hizmetlerinin sürdürülmesi devamlılık olarak görülmemektedir.

– Meşcere tiplerinin sadece orman formu ile amaca bağlı belirlenmesi yetersiz, Meşcere kavramı kaybolmakta.

– Meşcerelerin nasıl gelişeceğini (büyüme ve artım) bilinmiyor.

Münferit Planlamanın Olumsuz Yönleri-II

• İşletme amacı-idare süresi ilişkisi yok, optimal kuruluş saptanmamış

• Kaliteye bağlı idare süresi belirlenmiş

• Bonitetin kararlarda etkisi yok diye saptanmamış, yetişme ortamı sadece gözlemlere dayalı yapılmış

• Sadece üretim fonksiyonu gören alanlar planlanmış, diğer alanların fonksiyonları belirli değil

• Karışık meşcere etası ağaç türlerine dağıtılmamış

• Eta saptanmasında artım ve sosyal baskı dikkate alınmamış

• İzleyen dönemlerde devamlılığının sağlanması tehlikede

• Karar verme seçenekleri, ekonomik değerlendirme ve modelleme yok

Bazı Bölmeciklerdeki Silvikültürel Planlama

Bölmecik Alanı

ha

Kapalılık Yaş Sosyal

Baskı

Ağaç Serveti

m3/ha

Eta

m3/ha

10 a DO 33.6 81 orta 220 10

12 a DO 14.3 3-2 103 orta 350 7

15 a DO 21.4 3 115 orta 400 10

16 a DO 10.6 3 95 orta 454 25

45 a DO 14.8 3 değişik şiddetli 305 25

45 b DO 14.0 3 değişik orta 300 25

46 b DO 17.5 3-2 şiddetli 300 10

53 a DO 15.0 2-3 60 orta 200 20

54 a DO 9.0 3 değişik orta 350 45

54 b DO 11.8 3 69 orta 320 30

67 c 9 9.0 3 93 0rta+şid. 700 50

68 a DO 28.3 3 82 orta 400 30

68 b DO 5.4 3 60 orta 400 20

151 a DO 27.8 3 98 şiddetli 600 40

Bölmecik Alanı

ha

Kapalılık Yaş Sosyal

Baskı

Ağaç

Serveti

m3/ha

Eta

m3/ha

Münferit Planın Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar

• Maktalı ormanlarda gençleştirme ve devamlılıkta başarı varken, devamlı

ormanda başarısızlık vardır.

• DO, bölmeciklerinde yeterince grup gençleştirme çalışması yapılamıyor.

Devrek işletmesinde 1999’a kadar gençleştirme çalışması yapılamadı. 2001

itibariyle 15 bölmede 14 ha gençleştirme yapıldı. 2002 yılı itibariyle 60

bölmecikte gençleştirme yapılması gerekirken 22 adeti programlandı.

• Teknik elemanlar çok değişti. En az 3 yıl şeflik yapanın MP’yi uygulayabileceği

görüldü. 1 yıllık mühendisin amenajman planı yapmaması istendi.

• Grup gençliklerinin oluşturulması ve kontrolünde zorluklar yaşanmaktadır.

• Dağıtılmış gençleştirme alanlarının korunması zorlaştı.

Münferit Planın Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar

• Şeflerin görev değişikliğinde gençleştirme alanlarını bulamaması ile karşılaşılmaktadır.

• İşçi temininde zorluklar vardır, yeterli yol yoğunluğu yoktur.

• Sorun çıkmayacak, en yakın ve en kolay bölmeciklerin öncelikli seçilmesi yönünden,sonra gelen şeflerde başarısızlıklar olmaktadır.

• Zaman ve mekan düzeninin olmaması, yıllık uygulamaların şefe bırakılması baskıları oluşturmaktadır.

• Yoğun orman gülü ile kaplı DO bölmeciklerinde grup gençleştirme çalışmaları, maliyetin yüksek olması nedeniyle durdurulma aşamasına gelinmiştir.

• Yeni gençleştirme alanlarının DO olarak ayrılması uygulamacıyı plancı ile karşı karşıya getirmektedir. 18-22 yaşındaki 100 ha Çs DO olabilir mi?

• Haritalar çok büyük, kullanışlı değil, okumak için plana bakmak gerekir.

• Yetişme ortamı envanteri çok kaba yapıldığından MP’den başka silvikültür planı yapılmaya başlanmıştır.

SONUÇ

• Orman fonksiyonları saptanmış mı?

• İşletme amaçları kararlaştırılmış mı?

• Çok amaçlı envanter yapılmış mı?

• Optimal kuruluş saptanmış, aktüel ile karşılaştırılmış mı?

• Plan seçenekleri araştırılmış ve optimal eta kararlaştırılmış mı?

• Ekonomik fizibilite yapılmış mı?

Ormanın güvencede olmadığı

Entansif yol yoğunluğunun bulunmadığı

Mülkiyet sorunu yaşandığı

Yetişme ortamı envanteri yapılmadığı

Personel sürekliliği sağlanmadığı durumlarda MP’yi başarıyla uygulamak zordur.

Evet ise, Amenajman planı Hayır ise: silvikültür planı